ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС
КИТАЙЫН.
Ставыс видзӧдӧны Китай вылӧ.
Ӧні став мувывса йӧзыс видзӧдӧны Китай вылӧ, сэтчӧс йӧз шызьӧм вылӧ, сэтчӧс йӧз кыпӧдчӧм вылӧ. Ӧні став мувывса йӧзыс отсалӧны китайса йӧзлы. Сӧмын отсалӧмыс абу быдӧнлӧн ӧткодь. Капиталистъяс «отсалӧны» аслыс ногӧн, войскаӧн да пӧличаӧн, пуляӧн да штыкӧн; шуны кӧ мӧд ног — лыйлӧны да виалӧны китайса йӧзӧс, зільӧны кусӧдны кыпӧдчӧмсӧ. Уджалысь йӧз бара жӧ отсалӧны аслыс ногӧн. Найӧ чукӧрталӧны сьӧм китайса рабочӧйяслы отсӧг вылӧ, сетӧны сьӧлӧм китайса йӧзлы мукӧд государствоса капиталистъясысь мездысьӧм кузя.
Капиталистъяс важ ногӧн чорыда кусӧдӧны кыпӧдчӧм.
Китайын забастовкаяс мунӧны матӧ нин тӧлысь. Рабочӧйяслӧн тшӧктӧмыс — дугдыны китайса йӧзӧс мукӧд государствоса капиталистъясӧн увтыртӧмысь, мунны дзикӧдз Китайысь.
Забастовка пыр ӧтарӧ паськалӧ, кусӧм пыдди. Мукӧд государствояслӧн войскаыс да пӧличаыс эськӧ зэв зільӧны кыпӧдчӧмсӧ кусӧдны да, налӧн топӧдӧмыс, лыйлӧмыс китайса йӧзӧс сӧмын ӧзйӧдӧ.
Мукӧд государствоса рабочӧйяс ассьыныс правительствонысӧ тшӧктӧны дугдыны китайса йӧзӧс виалӧмысь да раниталӧмысь. Сэтшӧм ёна да мырдӧн тшӧктӧны, весиг англияса рабочӧй партиялы (меньшевик партия, буржуйяслысь кокнысӧ нюлысь партия) рабочӧйяс тшӧктӧм серти лои тшӧтш шыасьны китайса йӧзӧс дзескӧдӧмысь дугдӧм йылысь.
Мый шуӧны та вылӧ капиталист государствояс? Кывзӧны-ӧ найӧ? Дерт, оз. Англияса консул Пекинын шуис: ми пӧ огӧ вермӧ петкӧдны ассьыным войсканымӧс Ханькоу карысь. Ми пӧ эськӧ кӧть огӧ лыйлӧй китайса йӧзӧс, да лоӧ пӧ. Со мый шуӧ сійӧ. Мыйла нӧ эськӧ лоӧ лыйлыныс? Китайса йӧз ӧд абу оружйӧаӧсь? Найӧ куш киаӧсь! Сы йылысь весиг асьныс капиталистъяс оз соссьыны. Англияса палатаын Самуэльлы веськыда лои шуны: китайса йӧз пӧ вӧліны оружйӧтӧмӧсь. Сэсся Китай да мукӧд государство кост сёрни нуӧдны вӧлі лӧсьӧдӧма нарошнӧ комиссия. Сійӧ комиссияыс ӧти кывйӧ эз во. Мукӧд государствоса представительяс сійӧ комиссияас шуӧны — китайса правительство пӧ вывті уна (!) корӧ, ми пӧ огӧ вермӧ сетны сымда корӧмъяссӧ. Мӧд ног кӧ тайӧс шуны — ми пӧ огӧ вермӧ дугдыны китайса йӧзлысь вир юӧмысь, китайса йӧз сьылі вылын ислалӧмысь. Ми зэв нин бура тӧдам — капиталистъяс бурӧн оз сетчыны, оз дугдыны уджалысь йӧзлысь вир пычкӧмысь. Та йылысь нинӧм уна висьтавны, нинӧм дольны.
Китайса профсоюзъяс сӧветлӧн чукӧстчӧмас шуӧма: миян пӧ надея капиталист государствояскӧд косясигӧн сӧмын европаса рабочӧйяс вылӧ. Сӧветыс медыджыд надея кутӧ миян, Сӧвет Союзса, профсоюзъяс вылӧ. Сійӧ миянлы ыстӧ пасибӧ сьӧмӧн отсасьӧм вылӧ, корӧ миянлысь делегация Китайӧ, китайса йӧзӧс увтыртӧмӧн тӧдмасьӧм вылӧ.
Социал-демократъяс оз дорйыны китайса рабочӧйясӧс.
Ми тӧдам нин мукӧд сикас партияяс йылысь, кодъяс кывнас сулалӧны рабочӧйяс дор, делӧ вылас буржуйяскӧд, буржуйяс кок туйӧ тувччалӧны, буржуйяслы кинас и кокнас рабочӧйясӧс вузалӧны. Унаторйӧн нин найӧ сідзи вӧчлісны.
Ӧні китайса рабочӧйясӧн мездысьӧм вылӧ видзӧдӧмӧн найӧ бара на ассьыныс «бур» уджсӧ петкӧдлісны. Берлинын Гоминьдан партиялӧн организацияыс кӧсйис чукӧстчыны германияса рабочӧйяс дінӧдз, корны найӧс вӧчны демонстрация китайса йӧзӧс мукӧд государствоса капиталистъясысь мездӧм кузя. Тайӧ чукӧстчӧмсӧ колӧ вӧлі кырымавны социал-демократ партияса Комитетлы. Комитетыс чукӧстчӧмсӧ эз кырымав, шуис: миян пӧ организацияыс абу китайса рабочӧйясӧс мездӧм кузя, ми пӧ ставмувывса организация (!) Мый нӧ, Китайыс абу ставмувывса? Сійӧ абу му вылын? Сэні ӧмӧй рабочӧйясыс абу ставмувывса рабочӧйяс кодьӧсь? Тайӧн социал-демократъяс петкӧдлісны — найӧ сулалӧны рабочӧйяслысь капиталистъясӧн вир пычкӧм дор, найӧ сетӧны рабочӧйяс пӧсьӧн тыртны зепнысӧ капиталистъяслы. Сідзжӧ чукӧстчӧмсӧ эз кырымав германияса профсоюзъяслӧн Сӧветыс.
Та бӧрти Гоминьдан партия казяліс дай шуис: сӧмын коммунист партия отсалӧ сьӧлӧмсяньыс Китайын кыпӧдчӧм рабочӧйяслы.
Мӧда-мӧд выланыс ыстысьӧны.
Зиновьев ёрт вылӧ тшӧтш шуасьӧны.
Капиталист государствояс китайса рабочӧйяс кыпӧдчӧм вӧсна мыжъяссӧ водтӧдӧны мӧда-мӧд выланыс. Англия ыстысьӧ Япония вылӧ: Япония пӧ вывті дзескӧдіс китайса рабочӧйясӧс. Япония ыстысьӧ Англия да Америка вылӧ. Америка бара на вылӧ кыкнаныс вылӧ дай мукӧдъяс вылӧ.
Сэсся Англияса правительствоын удж нуӧдысьяс «мыжсӧ» водтӧдӧны тшӧтш миян Зиновьев ёрт вылӧ. Найӧ шуӧны, став кыпӧдчӧмыс пӧ Китайын лои Зиновьевӧн ышӧдӧм кузя, сійӧ пӧ (Зиновьев) сы йылысь ачыс нин висьтасис.
Зиновьев ёрт тайӧ шуӧмъяс вылӧ сетіс вочакыв. Сійӧ шуӧ: ме пӧ первой на кыла аслам «мыж» йылысь. Первой на пӧ тшӧтш кыла, быттьӧкӧ пӧ ме шулі: «Кыпӧдчӧмыс ме вӧсна». Зиновьев ёрт ас вывсьыс абутӧм мыжсӧ вештіс. Сійӧ шуис: нинӧм пӧ весьшӧрӧ сӧрны, быть пӧ ӧд шызьыны лои китайса рабочӧйяслы, овнысӧ капиталистъясӧн дзескӧдӧм вӧсна эз кут позьны да.
Бастуйтӧм паськалӧ.
Китайса рабочӧйяслӧн, студентъяслӧн бастуйтӧмыс оз лӧняв, пыр ӧтарӧ паськалӧ да пыдӧджык пырӧ. Рабочӧйяслӧн, студентъяслӧн лӧсьӧдӧм торъя комиссияяс видласьӧны, кутшӧм тӧваръяс эмӧсь мукӧд государствоса магазинъясын, оз тшӧктыны босьтавны сійӧ тӧваръяссӧ. Сэтшӧма нин китайса йӧз дӧзмӧмаӧсь мукӧд государствоса капиталистъясӧн дзескӧдӧмысь. Весиг сэтшӧм сьӧлӧмсянь чуксасьӧны мездысьӧм вылас — дойдалӧны асьнысӧ. Сідз, митинг вылын ӧти учитель ассьыс кисӧ вундіс да вирнас гижис флаг вылӧ капиталистъясысь мездысьӧм йылысь.
Веськыда нин смекайтчӧны ӧні найӧ мукӧд государствоса йӧз вылын. Ӧти музейын ӧшӧдӧмаӧсь гижӧд: «Понъяслы, японияса да англияса йӧзлы пырны оз позь».
Китайса озыр йӧзлы, генералъяслы, мукӧдлы тшӧтш лои вӧтчыны рабочӧйяс бӧрся, тшӧтш лои сувтны воча капиталистъяс вылӧ. Весиг китайса генераллы Чжан Цзолиньлы (Японияса сьӧмӧн воюйтысь, Япония тшӧктӧм серти уджалысьлы) лои сувтны воча капиталист государствоясыд вылӧ.
Тӧргӧвӧй палата кӧсйис ылӧдны рабочӧйясӧс.
Сӧмын озыр йӧз вылад зэв-зэв ичӧт надея. Найӧ быд здук видзӧдчӧны рабочӧйясӧс кӧмӧдны. Бурсӧ сӧмын аслыныс босьтны. Сідз, Шанхайын эм рабочӧйяслӧн, студентъяслӧн да купечьяслӧн ӧтувъя комитет. Найӧ ӧтув лӧсьӧдлісны тшӧктӧмъяс (
Шанхайса ӧтувъя комитет лӧсьӧдіс юнь 30-ӧд лунӧ (локтан воторникӧ) вӧчны забастовка став Китай пасьтаыс. Тайӧ забастовкаыс петкӧдлас став вынсӧ китайса йӧзлысь, петкӧдлас, кытчӧ мунӧны китайса рабочӧйяс, мый найӧ тшӧктӧны вӧчны.
Кантон бӧр лои Гоминьдан партия киын.
Кантонын (Китайын лунвывладорас места) власьтыс Гоминьдан партия киын. Гоминьдан партиялысь правительствосӧ Кантонысь вӧтлылісны контрреволюционнӧй генералъяслӧн войсканыс. Тайӧ генералъясыс уджалӧны мукӧд государствоясын тшӧктӧм серти. Гоминьдан правительстволӧн войсканыс ӧткымын лун мысти бӧр босьтісны Кантонсӧ.
Кантонса йӧз ёна сулалӧны Гоминьдан дор. Кантонсӧ Гоминьданӧн бӧр босьтӧм мысти став сэтчӧс йӧзыс ёна нимкодясисны, вӧчавлісны митингъяс, демонстрацияяс. Йӧзсӧ Гоминьданлӧн войскаыс муртса вермисны кутны генералъясса войскаысь пленӧ сюрӧм йӧзсӧ виалӧмысь.
Мыйясджык тыдалӧны кыпӧдчӧмын Китайын.
Ӧні видзӧдламӧй, мый ми аддзам ӧнія кыпӧдчӧмысь китайса йӧзӧн. Ми гижим нин, тайӧ кыпӧдчӧмас ёна тӧдчӧ рабочӧйяслӧн ловзьӧм, рабочӧйяслысь гӧгӧрвоанлунсӧ паськалӧм, рабочӧйяслысь збойлунсӧ.
Эм-абу кутшӧмкӧ бур тайӧ кыпӧдчӧмсьыс став мувывса рабочӧйяслы дай крестьяналы? Эм зэв ыджыд. Тайӧ кыпӧдчӧм дор шыасисны уна европаса рабочӧйяс. Сідзкӧ став государствоясысь рабочӧйясӧс тайӧ кыпӧдчӧмыс ӧтувтӧдӧ, петкӧдлӧ, коді сулалӧ рабочӧйяс дор, коді оз; ещӧ нин чорыда висьталӧ: рабочӧйяслӧн став мувылас ӧти мог — шыбитны ас вывсьыныс капиталистъясӧс. Сэсся китайса рабочӧйяс кӧ вермасны вӧтлыны мукӧд государствоса капиталистъясӧс (оз кӧ вермыны дзикӧдз вӧтлыны, кӧть неуна горшнысӧ векньӧдыштны), мукӧд увтыртӧм йӧзлы (капиталист колонияын олысьяслы) сетасны сьӧлӧм, найӧ тшӧтш мунасны кось вылӧ воча капиталистъяслы.
Китайса озырджык йӧз оз сулавны уджалысь йӧз дор. Найӧ петкӧдлісны нин ассьыныс сямнысӧ уджалысь йӧзлы. Найӧ корӧны сӧмын аслыныс кокньӧд, уджалысь йӧз вӧсна омӧля тӧждысьӧны. Тайӧс аддзисны китайса уджалысь йӧз. Найӧ мунасны ставныс рабочӧйяс бӧрся. Тайӧ ыджыд бур став мувывса рабочӧйяслы асьнысӧ капиталистъясысь мездӧм кузя.
Кутшӧм бур сетӧ тайӧ кыпӧдчӧмыс аслыс Китайлы? Ӧні Китай уна пельын. Сэні став пасьталаыс абу ӧти сикас правительство. Медъёнасӧ Китайыс торъялӧ вӧлі кык пельӧн: Войвывсаӧ да Лунвывсаӧ. Тайӧ кыпӧдчӧмыс сетас ён отсӧг Китайлы ставнас ӧтувтчӧм вылӧ.
Ӧнія кыпӧдчӧмын китайса рабочӧйяслӧн да студентъяслӧн оружйӧныс абу на. Капиталистъясӧн виалӧм да лыйлӧм петкӧдлас китайса рабочӧйяслы — оружйӧ налы тшӧтш колӧ; китайса рабочӧйяс кутасны корсьны оружйӧ, вӧчасны оружйӧӧн кыпӧдчӧм, кыдзи ми кӧкъямыс во сайын путкыльтім оружйӧӧн ассьыным буржуйясӧс.
Дерт, гашкӧ, тайӧ кыпӧдчӧмнас китайса рабочӧйяс оз на вермыны вӧтлыны дзикӧдз мукӧд государствоса капиталистъясӧс. Гашкӧ, сӧмын кутшӧмкӧ ичӧтик кокньӧд вермасны аслыныс перйыны. Медым сідз. Тайӧ кыпӧдчӧмыс петкӧдлас китайса рабочӧйяслы — налӧн выныс эм, найӧ вермасны капиталистъясӧс. Тайӧ кыпӧдчӧмыс — заводитчӧм китайса рабочӧйяслӧн ыджыд кось венны. Сэтшӧм кось, кутшӧм вӧлі миян кӧкъямыс во сайын.
ГЕРМАНИЯЫН.
Сардырся войнаын, 1914−18 воясын, вермӧм государствояс (Англия, Франция да Америка медъёнасӧ) Германияӧс дзикӧдз личкисны. Ӧні найӧ ӧтув сетісны Германиялы гижӧд (нота); сэтӧні висьтавсьӧ, кутшӧм ногӧн найӧ петкӧдасны ассьыныс войсканысӧ Кёльн обласьтысь (Германияса обласьтысь). Сы пыдди вермӧм государствояс тшӧктӧны Германиялы чинтыны пӧличасӧ ещӧ на 30 сюрс морт вылӧ, гырысь заводъяссьыс жугӧдлыны пушка да мукӧд сикас воюйтан кӧлуй вӧчалан машинаяс, жугӧдлыны гырысь военнӧй складъяс.
Неважӧн Германия вермӧм государствояслы шуліс вӧчны договор, медым кыкнан боксяньыс граничаяс выланыс эз уськӧдчыны. Ӧні вермӧм государствояс сетісны воча юӧр. Сійӧ юӧр сертиыс кӧ Германия ассьыс сӧглассӧ сетас, дзикӧдз нин кутас лыддьыссьыны вермӧм государствояс кабыр улын.
ФРАНЦИЯ АНГЛИЯКӦД ОЗ ЛАДМЫНЫ.
Франция да Англия асьныс некыдзи оз ладмыны. Франция зільӧ, медым Англия сылы отсалас, Германия кӧ сы вылӧ уськӧдчас. Франция отсалӧ сьӧмӧн война кежлӧ лӧсьӧдчӧм вылӧ Румыниялы, Польшалы, Чехословакиялы. Тайӧ Англиялы зэв абу любӧ, сьӧлӧмсӧ кырлӧдлӧ. Сы вӧсна Франция Англиякӧд некыдзи оз ладмыны.
ФРАНЦИЯЫН.
Франция зільӧ став му пасьталаыс нуны война, зільӧ унджык государстволы война кежлӧ отсавны, ас кипод улас унджык места босьтны. Тайӧ уджсӧ нуӧдӧмла сьӧмыс Франциялӧн быри. Судзӧдны некытысь. Правительствоыс капиталистъяс вылӧ налогъяс пуктавны оз кӧсйы. Уджалысь йӧзлысь босьтны нинӧм нин. Шыӧдчан мукӧд государство бердӧдз? Гашкӧ, сетас Америка? Сэки ӧд лоӧ йӧктыны Америка гудӧк серти.
Францияӧс сьӧм боксянь ӧні зэв ёна топӧдіс. Зільӧ чинтавны служащӧйяссӧ, чинталӧ рабочӧйяслы уджалӧмсьыс донсӧ. Сы пыдди нуӧдӧ война Мароккоын. Сэтчӧ сюйӧ уна миллион шайт.
Францияса рабочӧйяс, коммунистъясӧн висьталӧм серти, казялісны асланыс правительствоыслысь грабитан война нуӧдӧмсӧ да войналы сувтӧны паныд. Сы вӧсна Францияын ёна пуксьӧдалӧны войналы паныд мунысь рабочӧйясӧс тюрмаясӧ. Медся ёна пуксьӧдалӧны коммунистъясӧс.
Сӧмын ӧд рабочӧйястӧ тюрманад он повзьӧд. Став рабочӧйтӧ тюрмаад он пуксьӧд. Найӧ францияса коммунист партияӧн ышӧдӧм серти мунасны войналы паныд ещӧ чорыдджыка, мырдӧн дугӧдасны правительствонысӧ грабитан война нуӧдӧмысь.
СССР ДА ИТАЛИЯ ЛӦСЬӦДЧИСНЫ.
Миян да Италия кост важӧнкодь нин мунліс сёрни тӧргуйтӧм йылысь. Сӧмын Италияыс дыр договорсӧ эз кырымавлы. Сійӧ войдӧр гӧгӧрбок тӧдмасис, кутшӧм СССР-лӧн овмӧсыс. Ӧні тӧргуйтан договорсӧ кырымалісны. Тайӧ договорыс сетӧ бурсӧ кыкнаныслы — миян Сӧветъяс Союзлы дай Италиялы.
Тайӧ договор кырымалӧм сертиыс ми ещӧ на аддзам — мукӧд государствояс миянкӧд волысьтӧг овны оз вермыны. Аддзам — миян Союзнымлӧн овмӧсыс бур, пыр ӧтарӧ кыптӧ. Омӧль кӧ ӧд сійӧ вӧлі, мукӧд государствояс миянкӧд эз и сёрнитны, миянӧс пыдди эз пуктыны, весьшӧрӧ тӧргуйтны эз заводитчыны.
Эн пӧ.
