ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС
Тайӧ вежонас пыр ӧтарӧ паськалі вермасьӧм гырысь капиталист государствояс кипод улысь мездысьӧм кузя найӧӧн увтыртӧм йӧзлӧн кыклаын: Китайын дай Мароккоын.
Китайын.
Ыджыдалӧны гырысь капиталист государствояс.
Китайын ӧнӧдз пыр на ыджыдавлісны гырысь капиталист государствояс: Англия, Америка, Япония, Франция да мукӧд. Китайса промышленносьтыс унджыкыс на весиг мукӧд капиталист государствояс киын. Китайын дзонь местаясын мукӧд государствоса капиталистъяс ыджыдалӧны. Гырысьджык китайса каръясын эмӧсь мукӧд государствоса кварталъяс (инъяс). Сійӧ кварталъясас эм асланыс пӧлича и быдтор — Китайса правительство оз лысьт дзик ньӧти суитчыштны сэтчӧ. Мукӧд государствоса капиталистъяс быд ногыс нартитчӧны, смекайтчӧны китайса йӧз вылын, видзӧдӧны понъяс моз вылӧ.
Китайса йӧз мездысьӧны.
Китайса йӧз зільлісны дай зільӧны мездысьны мукӧд государствоса кипод улысь. Ми гижлім нин колян газетын Шанхайын китайса университетъясын (гырысь школаясын) велӧдчысьясӧн (студентъясӧн) кыпӧдчӧм йылысь, уджалысь йӧзӧс кыпӧдчыны чуксалӧм йылысь. Сійӧ кыпӧдчӧмыс пыр ӧтарӧ паськалӧ да паськалӧ, вуджӧ, шыбитчӧ мукӧд каръясӧ. Студентъяс дугдалӧны велӧдчӧмысь, тупкалӧны университетъяссӧ. Ӧтвывтчалӧны союзъясӧ, ысталӧны телеграммаяс мукӧд государствоса правительствояслы, тшӧкталӧны дугдыны китайса йӧзӧс нартитӧмысь, лыйлӧмысь. Рабочӧйяс тшӧтш кыпӧдчӧны мукӧд государствоса капиталистъяслы воча. Ӧні рабочӧйясыс бастуйтӧны 150 сюрсысь ёна нин уна. Рабочӧйяс, студентъяс да китайса купечьяс лӧсьӧдісны комитет. Сійӧ комитетыс нуӧдӧ став сёрнисӧ мукӧд государствоса представительяскӧд. Комитетыс тшӧктӧ вежны японияса да англияса консулъясӧс Шанхайысь, сетны судӧ шанхайса пӧличаысь начальниксӧ йӧзӧс лыйлӧмысь, лэдзны вӧля вылӧ арестуйталӧм йӧзӧс.
Капиталист государствояс зэв лёк ногӧн кусӧдӧны кыпӧдчӧмсӧ.
Капиталист государствояс ёна чорыда зільӧны кусӧдны кыпӧдчӧмсӧ. Налӧн пӧличаыс лыйлӧ кыпӧдчӧм йӧзӧс, раниталӧ да виалӧ. Сэсся найӧ ваялӧны Шанхайӧ ассьыныс войсканысӧ. Кар шӧрас сувтӧдалӧны пулемётъяс. Китайса йӧз вылын нартитчӧны понъяс моз вылын, дзик нин рӧзбойникъяс моз зільӧны вермавны найӧс. Весиг лыйлӧны посньыдик челядьясӧс. Ӧнӧдз мукӧд государствоса пӧлича да войскаыс виисны 32 китайса мортӧс, ранитісны 200 морт гӧгӧр.
Гоминьдан партия йылысь.
Китайса правительство ыстіс гижӧд мукӧд государствояслы, тшӧктӧ налы эновтчыны зверъяс моз китайса йӧз вылын нартитчӧмысь, вир кисьтӧмысь.
Гоминьдан партия чукӧстчис став китайса йӧз бердӧ, став мувывса йӧз бердӧдз. Чукӧстчӧмас шуӧ — англияса пӧличейскӧйяс пӧ лыйлӧны оружйӧтӧм (куш киа) рабочӧйяслы да студентъяслы дзик бандитъяс моз. Гоминьдан партия чуксалӧ китайса йӧзӧс помӧдз вермасьны мукӧд государствоса капиталистъяскӧд, шуӧ — чорыда босьтчӧмӧн пӧ китайса йӧз вермасны шыбитны ас вывсьыныс мукӧд государствоса капиталистъясӧс.
Гоминьдан партия оз вермась коммунизм вӧсна, сылӧн политикаыс абу Коммунист партиялӧн кодь. Гоминьдан партия сӧмын вермасьӧ Китайӧс мукӧд капиталист государство кипод улысь мездӧм кузя да война нуӧдӧм боксянь государствоясӧн ёнмӧдчӧмлы воча (паныд). Гоминьдан ёна нин тӧдчӧ китайса йӧз пӧвстын, сы бӧрся мунӧны уна китайса йӧз.
Рабочӧйяслӧн вермасьӧмыс ловзьӧджык.
Тайӧ бӧръя воас Китайын ёна тӧдчӧ рабочӧйяслӧн кыпӧдчӧмыс. Рабочӧйяслӧн кыпӧдчӧмыс, вермасьӧмыс ёнджыка ловзис, рабочӧйяс збойджыка босьтчӧны капиталист государствоясӧс Китайысь вӧтлӧм вылӧ. Медся ёна китайса рабочӧйяс тӧдчӧны тайӧ медбӧръя кыпӧдчӧмас. Уна сикас пабрикаясысь-заводъясысь найӧ сюрсъясӧн кыпӧдчӧны. Рабочӧйяс бӧрся кыпӧдчасны крестьяна. Сэки паськыдджыка кыптас кось мукӧд государствоса капиталистъяскӧд, регыдджык найӧс шыбитасны ас вывсьыныс. Сэсся сы бӧрти рабочӧйясыс босьтчасны вермасьны ас, китайса капиталистъясыскӧд.
Мароккоын.
Капиталист государствояслӧн зэв паськыд горшныс. (Сы вылӧ ӧд и эм капитализмыс!) Найӧ пыр нин видзӧдчӧны ас кипод уланыс босьтны унджык му, медым сэтчӧс йӧзыслысь позис ёнджыка вирсӧ юны, найӧ гӧрб вылын зепнысӧ тыртны. Кутшӧм места абу на удитӧмаӧсь босьтны, сэтчӧ и уськӧдчӧны. Сӧмын ӧд йӧзыд ӧні оз нин важ моз кокньыда шедӧдчыны гырысь капиталист государствоясыдлы, найӧ кыдзи-мый вермӧны косясьӧны.
Франция нуӧдӧ война.
Франция уськӧдчис Мароккоса (Войвывса Африкаын) ӧти обласьт вылӧ. Сійӧ обласьтыс шусьӧ рифӧн. Сэні олӧны мавританъяс. Франциякӧд ӧтвыв тшӧтш босьтчис воюйтны Испания. Сӧмын налӧн пиньныс чегъясис. Мавританъяс ёна вермасьӧны асланыс вӧля вӧсна. Франция Мароккоӧ мӧдӧдіс зэв уна войска (25 сюрс мортӧс). Мароккоын мунӧ зэв ыджыд война. Францияса войскалӧн сэні виӧм да ранитчӧм йӧзыс сюрсӧн-джынйӧнысь нин уна. Францияса войскаӧс Мароккоын зырӧны бӧрӧ. Мароккоса йӧз шуӧны — ми пӧ ставным пуктам ассьыным ловнымӧс мукӧд государствоысь мездысьӧм кузя. Ми пӧ мездысям став капиталистъясысь, кыдзи россияса йӧз наысь мездысисны.
Сӧмын коммунистъяс оз кӧсйыны лэдзны войналы кыптыны.
Францияса парламентын сӧмын коммунист-депутатъяс сувтісны паныд Мароккоын война нуӧдӧмлы. Медся ёна висьталіс Кашен ёрт та кузя. Коммунистъяс францияса рабочӧйяслы висьтавлӧны, Франция пӧ Мароккоын воюйтӧ сӧмын грабитӧм кузя, сӧмын мед сылы унджык аслас горшас пырас. Та вӧсна пӧ вермас кыптыны война мукӧд капиталист государствояскӧд. Буржуазия дор сулалысь партияяс да социалистъяс (францияса меньшевикъяс) эз сувтны воча войналы, найӧ кырым лэптісны Мароккоын война нуӧдӧм вылӧ.
Став мувывса рабочӧйяс дай увтыртӧм йӧз аддзасны — сӧмын коммунистъяс мунӧны войналы паныд, сӧмын коммунистъяс зільӧны вештыны выль ыджыд война, видзны уджалысь йӧзӧс вир кисьтӧмысь.
Н. П.
