ЗООТЕХНИЧЕСКӦЙ МЕРОПРИЯТТЬӦЯС КОЛХОЗЪЯСЫН
КӦРЫМ ПЕРЙӦМ ДА СКӦТӦС ВЕРДӦМ
Медым содтыны скӧт лыд, бурмӧдны мӧсъясӧс, содтыны йӧвсӧ, медым лӧсьӧдны доход ваян скӧт видзӧм — медводз колӧ лӧсьӧдны кӧрым база. Сы серти, уна-ӧ да кутшӧм качествоа лоӧ вердас, пондас зависитны скӧт видзӧм паськӧдӧм да бурмӧдӧм.
Кӧрым база оз позь сӧмын сідз гӧгӧрвоны, кыдз унаӧн ӧнӧдз на гӧгӧрвоӧны, мый колӧ заптыны тӧв кежлӧ вердас. Сійӧ дерт колӧ. Оз кӧ ло заптӧма тӧв кежлӧ колана мында, качество кӧрым, сэки нинӧм сёрнитны скӧт видзӧм паськӧдӧм йылысь. Но сійӧ этша. Медым бурмӧдны скӧтӧс, бурмӧдны скӧт видзӧм, медым кыпӧдны мӧслысь йӧв лысьтӧмсӧ, колӧ вердны пыр ӧткодя тӧв и гожӧм.
Оз позь чайтны, мый гожӧмын скӧтлы кӧрымыс кок улас тырмымӧн. Миян обласьтын пӧскӧтинаясыд вывті лёкӧсь. Уналаын пӧскӧтинасӧ эновтӧма видзӧдлытӧг. Пӧскӧтина бурмӧдӧм йылысь, медся нин бӧръя воясӧ, дугдісны сёрнитнысӧ. Кӧть эськӧ вӧліны чорыд индӧдъяс ВКП(б) Обкомлӧн, Обисполкомлӧн, тайӧ индӧдъясыс кольліны уналаын бумага вылас.
Скӧт видзигӧн пӧскӧтинаяс ӧдйӧ тшыкӧны, таляссьӧны скӧт кокъясӧн, кодйыссьӧны. Вермасны дзикӧдз омӧльтчыны. Сы вӧсна воысь-во колӧ бурмӧдны, вежлавлыны видзан местаяссӧ.
Ёна омӧльтчӧм инъяс пӧраысь пӧраӧ колӧ шойччӧдны. Васӧдджык местаясын скӧтӧс видзны колӧ сӧмын гожӧмын, кос пӧраӧ. Сэки оз ёна жуглась мусинмыс да оз сэтшӧма таляссьы. Видзны кӧ ва дырйиыс, скӧт кок туй местаас артмӧны ичӧтик ва гуранъяс, омӧльтчӧ местаыс, быдмӧгъяс мӧдасны жебмыны, сэтшӧминас пондас петны сӧмын чӧскыдтӧм да омӧлик турун.
Кокньыдик лыа да лыа сора местаяс вылын скӧт кӧ ёна талялас, туруныс лоӧ зэв шоч, а вермас и дзикӧдз бырны, вошны. Татшӧм местаяссӧ колӧ торъя ёна дӧзьӧритны.
Бур пастбищеяс вылын колӧ скӧт видзӧмсӧ кадысь кадӧ вежлавлыны, вӧчлыны кост 1–2 тӧлысьӧдз, медым сійӧ каднас туруныс быдмыштіс.
Пӧскӧтина, ӧти лов скӧтлы гожӧм кежлӧ шӧркодя колӧ:
Бур пӧскӧтина .... 0,5 га,
Шӧркоддьӧм, неуна васӧд местаяс .... 1,0 га,
Васӧд, омӧлик инъяс .... 2,0 га.
Медым бурджыка используйтны пӧскӧтина, став сикас скӧтсӧ оз ков лэдзны ӧтилаӧ. Колӧ видзны торйӧн — мӧсъяслы аслыныс места, вӧвъяслы аслыныс, ыжъяслы, кукъяслы да с. в. Колхозъяслы тайӧ позьӧ зэв бура вӧчны.
Кук видзан фермаяслы да сэтшӧм колхозъяслы, кӧні пуктӧма племеннӧй удж, колӧ лӧсьӧдавны искусственнӧй пастбищеяс, кӧдзӧмӧн.
Оз позь кольччыны пӧскӧтинаяс кежысь. Торйӧн нин, кор пӧскӧтинаяс миян омӧльӧсь, эндӧмаӧсь. Скӧтӧс колӧ и гожӧмын вердны содтӧд пыдди. Медся нин содтӧд вердас колӧ йӧв лысьтысь мӧсъяслы. Сӧмын сідз позьӧ мӧслысь босьтны сы мында йӧв, мыйта сійӧ вермӧ сетны. Содтӧд вердны гожӧмын позьӧ пыр свежӧй турунӧн. Сы вылӧ колӧ кӧдзны торйӧн участок.
Зэв бур кӧдзны бобовӧй турунъяс — вика, анькытш, либӧ сора кӧдзаяс — вика зӧр сорӧн, анькытш ид сорӧн да с. в.
Веж турун колӧ ытшкыны лысва усьӧм бӧрын да сӧмын сы мында, мыйта колӧ ӧтпыр вердӧм вылӧ, унджык кӧ ытшкан, вермас тшыкны чукӧрас. Уль турун чукӧрын ёна шоналӧ да регыдӧн бакшасьӧ, скӧтлы вердны лоӧ шогмытӧм.
Веж турунӧн содтӧд вердӧм медся нин колӧ ӧвадӧсь (лӧдз) дырйи, кор мӧсъяс йирсьыны ӧвад ради оз вермыны, лун-лун сулалӧны гортын. Он кӧ верд, вермас йӧв лысьтӧмсӧ зэв ёна чинтыны.
Ӧвадӧсь дырйи уналаын мӧсъяссӧ лэдзӧны пӧскӧтинаӧ вой кежлӧ. Сійӧ бур. Сійӧ колӧ и позьӧ быд колхозлы вӧчны. Войын ӧвадъяс оз сэтшӧм ёна дӧзмӧдны, войясыс ыркыдӧсь да бурджыка мӧсъясыд вермӧны йирсьынысӧ. Сӧмын тувсов войыд зэв дженьыд да луннас век жӧ ковмас содтӧд вердны.
Пӧскӧтинаын колӧ скӧтлы сӧстӧм ваа юанін, уналаын сійӧ абу. Мӧсъяс юӧны визувттӧм шоръясысь, няйтӧсь ва гуранъясысь. Няйтӧсь, сулалан ва юӧмӧн мӧсъяс вермасны висьмыны. А жар дырйи ватӧг мӧсъяс овны некыдз оз вермыны. Жар лунъясӧ мӧсъяс лун шӧр кадӧн локтӧны юӧм вӧсна сиктӧ. Миян, Коми обласьтса условйӧясын, быд сикт, быд колхоз вермас лӧсьӧдны мӧсъяслы колана сӧстӧм ваа юанін. Косьмывтӧм шоръяс, ёльса ичӧтик юяс пӧскӧтина дорысь пыр сюрӧны. Колӧ сӧмын тӧждысьӧм.
Бур пӧскӧтина, бур сӧстӧм ваа юанін, содтӧд вердас, бур, чӧскыд, веж турунӧн, бурджык кӧдзӧм турунӧн, бур дӧзьӧр — тайӧ лоӧ тырмымӧн гожся кадӧ мӧсъяслы.
Гожӧмын жӧ колӧ тӧждысьны и тӧв кежлӧ. Кадын лӧсьӧдӧны бур качествоа кӧрым ар кежлӧ, тӧв кежлӧ. Колӧ лӧсьӧдны тырмымӧн да бур качествоа турун. Турун пуктан кад зэв ыджыд значенньӧ кутӧ турун качествоын. Колӧ турун ытшкыны водз, дзордзавны заводитігас. Дыр кӧ сулӧдан, турунлӧн качествоыс оз ло сэтшӧм бур, кӧть и вежӧн сюрӧ. Турун лоӧ чорыд, пӧтӧслуныс чинӧ. Медся нин омӧль лоӧ, куйлас кӧ татшӧм воӧм туруныд зэр улын. Сэки идзас кодь лоӧ.
Дерт, сӧмын турунӧн вердӧм оз ло тырмана. Ловъя олысьяслы медым овны, быдмыны, сӧвмыны — колӧ уна веществояс — белок, гос, минеральнӧй веществояс да. с. в. Сідзжӧ скӧтлы, сідзжӧ мӧсъяслы куканьяслы. Сӧмын кӧ турунӧн вердны, став колана веществосӧ оз на ло сетӧма.
Та йылысь, кутшӧм кӧрымӧн колӧ вердны, кутшӧм кӧрымлӧн кутшӧм пӧтӧслуныс, уна-ӧ колана веществоясыс, ми пондам на сёрнитны водзӧ. Тані сувтлам кыв-мӧдӧн сӧмын.
Турун кындзи мӧсъяслы колӧ лиа кӧрым. Лиа (сочнӧй) кӧрым — сійӧ корнеплодъяс — турнепс, мӧс свеклӧ, галан да с. в. Сідзжӧ картупель. Тайӧ быть коланаӧсь йӧла скӧт видзӧмын.
Колӧны жмых, ӧтруб, да с. в. Водзӧ ми тӧдмалам, кутшӧм кӧрым да уна-ӧ колӧ сетны мӧсъяслы.
Сы серти и ковмас артавны водзвылысь, уна-ӧ тӧв кежлӧ колӧ кӧрым да кутшӧм кӧрымъяс.
Скӧт видзӧмын, медся нин йӧла скӧт видзӧмын зэв ыджыд значенньӧ силослӧн. Быд колхозлы, МТФ-лы колӧ заптыны силос. Водзвыв кӧдзны силос культураяс, силосуйтны мый позьӧ уна, чукӧртны да силосуйтны градвыв пуктас коръяс, ёг турунъяс да с. в. Силосуйтӧмӧн зэв бур кӧрым лоӧ наысь.
МТФ-яслы таво колӧ силосуйтны быд мӧс вылӧ кык тоннаысь не этшаджык.
Бур, веж, кадын пуктӧм турун, тырмымӧн корнеклубнеплодъяс, силос, вына кӧрымъяс, жмых да с. в. — со мый вӧсна колӧ большевистскӧя тышкасьны тӧлӧдз, медым паськӧдны, бурмӧдны скӧт видзӧм колхозъясын, кыдз ӧтувтӧм скӧт вердӧм вылӧ, сідз жӧ и сійӧ скӧтсӧ, коді эмӧсь колхозникъяслӧн ас кианыс. Турун кӧ этшаджык, колӧ заптыны ньӧр кӧрым. Сійӧ отсалас кӧрым тырмытӧмкӧд вермасьны.
Кӧрым кӧ уна да бур, уна лоӧ яй, йӧв, уна и доход лоӧ колхозлӧн. Ми ёнмӧдам колхозъясӧс организация да овмӧс боксянь.
НОРМАЯС СЕРТИ ТӦВСЯ ПӦРАЫН СКӦТӦС ВЕРДӦМ, КӦРЫМЛӦН СОСТАВ
Быд кӧрымӧ пырӧ: ва, минеральнӧй вещество, кодъяс пытшкын эм азот (белок), веществояс, кодъяс пытшкын абу азот (сакар, крахмал да гос) да нӧшта пу веществояс, рочӧн найӧ шусьӧны древесинаӧн.
Ми тӧдам, мый сотны кӧ кос турун, сотчӧм бӧрын кольӧ пӧим, сійӧ и шусьӧ минеральнӧй веществоӧн. Сідз жӧ артмӧ кӧрымкӧд, кор сійӧс сёяс скӧт. Гос да белок (найӧ шусьӧны органическӧй веществоӧн) сетӧны шоныд, коді шонтӧ скӧтсӧ, да сетӧ прӧдукта (йӧв, яй да с. в.). Кӧрымлӧн древеснӧй юкӧдыс абу ёна бур, сы вӧсна кӧрым бурджык, шогманаджык сэки, кор ас пытшкас унджык белок, сахар да гос.
Медым скӧтӧс бура вердны, колӧ кужны тӧдмӧдны кӧрымлысь пӧтӧслун.
Сы могысь кӧрымъяс костын лӧсьӧдӧма ӧткодялан таблица.
Сьӧктасӧ тӧдмалӧны вескиӧн, а пӧтӧслунсӧ кӧрымлысь тӧдмалӧны лӧсьӧдӧм кормӧвӧй единицаӧн. Кормӧвӧй единица пыдди босьтӧма 1 кг зӧр. Сыкӧд ӧткодялӧны пӧтӧслунсӧ быд кӧрымлысь.
Водзын таблица вылын петкӧдлыссьӧ пӧтӧслуныс главнӧйджык кӧрымъяслысь. Сійӧ таблицаысь ми вермам бура гӧгӧрвоны, уна-ӧ колӧ босьтны килограмм лыд мукӧд сикас кӧрымлысь, медым ӧткодявны 1 кило зӧркӧд.
Ми аддзам, кымын кг кӧрым колӧ босьтны медым пӧтӧслун вӧлі, ӧти кормӧвӧй единица мында (ӧти кг зӧр мында).
Босьтам кӧ видзвывса омӧлик турун, ӧти кормӧвӧй единица вылӧ ковмас 3 кг, зӧр идзас — 3,5 кг, картупель (васӧд) — 5,0 кг, мӧс буква (турнепс) — 12 кг, жмых (шабді кӧйдысысь вӧчӧм) — 0,8 кг да с. в.
| Кӧрымлӧн нимъяс | 1 кормӧвӧй единица вылӧ колӧ кг |
| I. Веж кӧрымъяс: | |
| 1. Турун шӧркоддьӧм скӧт видзанінысь | 6,0 |
| 2. Турун бур скӧт видзанінысь | 5,0 |
| 3. Гӧрд клевер юрсялігӧн | 6,0 |
| 4. Вика розъясигӧн | 8,0 |
| 5. Картупель кор идралӧм водзын | 8,3 |
| 6. Кормӧвӧй свеклӧ кор | 11,0 |
| II. Турун (чорыд) кӧрым: | |
| 1. Омӧлик видзвывса турун | 3,0 |
| 2. Шӧркоддьӧм видзвывса турун | 2,5 |
| 3. Бур видзвывса турун | 2,0 |
| 4. Нюрвывса турун | 3,0 |
| 5. Вӧрпытшкӧсса турун | 3,0 |
| 6. Гӧрд клевер бур турун | 2,0 |
| 7. Омӧлик гӧрд клевер | 2,5 |
| 8. Вика розъясигӧн | 2,0 |
| III. Идзас да йики (чорыд кӧрым) | |
| 1. Рудзӧг идзас | 6,0 |
| 2. Ид | 3,0 |
| 3. Зӧр идзас | 3,5 |
| 4. Анькытш | 3,5 |
| 5. Ид йики | 2,5 |
| 6. Зӧр йики | 2,6 |
| 7. Рудзӧг (сю) | 2,5 |
| IV. Лиа (сочнӧй) кӧрымъяс: | |
| 1. Шӧркоддьӧм картупель | 2,0 |
| 2. Васӧд картупель картупель | 5,0 |
| 3. Мӧс буква (турнепс) | 12,0 |
| 4. Шӧркодь кормӧвӧй свекла | 9,0 |
| 5. Посньыд кормӧвӧй свекла | 8,0 |
| 6. Галан | 8,0 |
| 7. Зӧр сора викаысь силос | 6,0 |
| 8. Подсолнухысь силос | 8,0 |
| 9. Картупель коръяс силос | 8,0 |
| 10. Турнепс коръяс силос | 8,0 |
| 11. Ёг турунысь силос | 7,0 |
| V. Вына кӧрымъяс: | |
| 1. Зӧр шӧркодь | 1,0 |
| 2. Шӧркодь ид | 0,8 |
| 3. Анькытш | 0,9 |
| 4. Вика | 0,9 |
| 5. Рудзӧг (сю) | 0,8 |
| 6. Шабді кӧйдыс | 0,5 |
| 7. Сю ӧтруб | 1,2 |
| 8. Шабді посньыд ӧтруб | 1,2 |
| 9. Шабді гырысь ӧтруб | 1,3 |
| 10. Шабді кӧйдысысь жмых | 0,8 |
| 11. Подсолнуха жмых | 0,9 |
| 12. Кӧнтусь жмых | 1,2 |
КЫДЗИ АРТАВНЫ, МЫЙТА КОЛӦ КӦРЫМ МӦСЛЫ НОРМА СЕРТИ
Медым скӧт видзӧм вӧлі выгӧднӧй, колӧ велӧдчыны вердны колана ног. Гожӧмын кӧрым дон оз артавсьы, но тӧлын колӧ тӧдны, уна-ӧ мӧслы колӧ сетны кӧрым, медым сійӧ сёйис буретша, эз уна ни эз этша.
Уна кӧ сетны кӧрым, сійӧ пондас таляссьыны, сетны кӧ этша, мӧс пондас надзӧникӧн чинтыны ассьыс ловъя сьӧктасӧ да нӧшта, йӧла кӧ мӧс, чинтас йӧв лысьтӧмсӧ.
Сідзкӧ мӧслы колӧ сетны кӧрым сы мында, медым сійӧ сетас унджык йӧв прӧдукт, но эз омӧльтчы да эз госсяв.
Медым тӧдмӧдны, уна-ӧ колӧ мӧслы сетны кӧрым колӧ тӧдны:
1. Ловъя сьӧктасӧ.
2. Лунся йӧв лысьтӧм.
3. Кӧрымлысь пӧтӧслун, кормӧвӧй единица серти.
ЛОВЪЯ СЬӦКТАСӦ ТӦДМӦДӦМ:
Ловъя сьӧктасӧ мӧслысь позьӧ тӧдмавны мерайтӧмӧн.
Сы вылӧ колӧ корсьны мерайтан лента (мерка-рулетка), коді юкӧма сантиметръяс вылӧ.
Сувтӧдны мӧскӧс веськыда, веськыд, рӧвнӧй местаӧ да вӧчны кык промер (серпас № 1). Водзвыв колӧ мерайтны мӧслысь кызтасӧ воддза кокъяс дінтіыс, лопатка сайтіыс. Сэсся колӧ мӧслысь мерайтны кузьтасӧ.
Холкасянь (водз кокъяс весьтас спина вылас медвылыс местаыс шусьӧ холкаӧн) да бӧж вуж дінӧдзыс (видзӧд 1-я серпас вылысь).
Босьтам пример пыдди да тӧдмалам ловъя сьӧктасӧ татшӧм мӧслысь.
Кузьта холкасянь бӧж дінӧдз 110 см. Кызта лопатка сайті 160 см. 110-сӧ босьтам 160-ысь, лоас 17.600. Тайӧ числӧсӧ босьтам кыкысь, лоас 35.200.
Сэсся 35.200 колӧ юкны 100 пельӧ, либӧ прӧстджык лоӧ кык бӧръя цифрасӧ дзикӧдз шыбитны, кольӧ 352. Тайӧ лыдпасыс пондас петкӧдлыны мӧслысь ловъя сьӧктасӧ килограммӧн.
Лоӧ татшӧм сяма формула:
110 × 160 × 2 / 2 = 352 кг.
Кывйӧн кӧ шуны, лоӧ тадзи:
Медым тӧдмавны ловъя сьӧктасӧ мӧслысь, колӧ кузьтасӧ артавны (умножитны) кызта вылас. Арталӧм бӧрын, артмӧм лыдпас дорас содтыны мӧд сы мында, сэсся юкны ставсӧ сё пельӧ, лоас ловъя сьӧкта килограммӧн.
Эм нӧшта мӧд способ. Сійӧ способыс шусьӧ — Клювер Штраухлӧн. Ловъя сьӧктасӧ тӧдмавны лӧсьӧдӧм таблица серти (видз. 14–15-ӧд лб.).
Тайӧ способ серти мӧслысь кузьтасӧ тӧдмалӧны боксӧ мерайтӧмӧн.
Мерайтсьӧ тадзи: лентаыслысь ӧти помсӧ пуктӧны сэтчӧ, кыті ӧтлаасьӧны пельпом да лопатка лыясыс (
Тайӧ кык пример сертиыс таблица кузьта тӧдмӧдӧны ловъя сьӧктасӧ килограммӧн.
Эмӧсь нӧшта уна способъяс. Но медся бур, точнӧй да прӧст способ — ловъя сьӧктасӧ тӧдмавны вескиӧн, турун веситан ыджыд вескиӧн веситӧмӧн.
КЫДЗИ АРТАВНЫ ЛУНСЯ КӦРЫМ СЕТАН НОРМА
Тӧдмалӧма кӧ ловъя сьӧктасӧ, лунся йӧв лысьтӧм да кӧрымлысь пӧтӧслунсӧ кормӧвӧй единицаӧн, кокньыда позьӧ лӧсьӧдны нормаяс серти скӧт вердӧм.
Скӧт рушку пиӧ сюрӧм кӧрым медводз мунӧ олӧмсӧ кутӧм вылӧ да тушасӧ шонтӧм вылӧ. Мӧс кӧ тыра, кӧрым нӧшта мунӧ кук пиӧс вердӧм вылӧ.
Ялуш (яловӧй) мӧслӧн кӧрым мунӧ дзоньнас олӧмсӧ кутӧм да тушасӧ шонтӧм вылӧ. Кӧрым, коді мунӧ олӧмсӧ кутӧм вылӧ шусьӧ поддерживающӧй кӧрымӧн.
Лысьтысь мӧслы, поддерживающӧй кӧрым кындзи, нӧшта колӧ сетны кӧрым йӧв прӧдукт артмӧм вылӧ, татшӧм кӧрым шусьӧ прӧдуктивнӧй кӧрымӧн.
Поддерживающӧй кӧрым ичӧтджык мӧсъяслы 100 кг ловъя сьӧкта вылӧ сетсьӧ ӧти кормӧвӧй единица.
Гырысьджык мӧсъяслы ӧти кормӧвӧй единица сетсьӧ 120–130 кг ловъя сьӧкта вылӧ.
Лӧсьӧдӧма таблица, код серти зэв кокньыда позьӧ тӧдмавны, кутшӧм мӧслы мыйта колӧ сетны олӧмсӧ кутӧм вылӧ кӧрым.
| Ловъя сьӧкта, кг | Ковмас поддерживающӧй кӧрым кормӧвӧй единицаӧн: |
| 240 | 2,4 |
| 250 | 2,5 |
| 260 | 2,6 |
| 300 | 2,8 |
| 330 | 3,0 |
| 360 | 3,2 |
| 400 | 3,4 |
| 425 | 3,6 |
| 460 | 3,8 |
| 500 | 4,0 |
| 600 | 4,6 |
Пример вылӧ, кӧрым норма тӧдмӧдӧм могысь босьтам мӧс, кодлӧн ловъя сьӧктаыс 400 кг. Таблица серти олӧм кутӧм вылӧ колӧ сетны 3,4 кормӧвӧй единица. Мӧс кӧ сьӧктанас 380 кг, колӧ тӧдмӧдны сідзи: босьтам кормӧвӧй единицаяс 400 кг сьӧкта мӧслысь. Татшӧм мӧслы колӧ сетны З,4 кормӧвӧй единица, сэсся босьтам 360 кг сьӧкта мӧслысь, кодлы колӧ сетны 3,2 кормӧвӧй единица да тайӧ кык лыдпассьыс лӧсьӧдам шӧркоддьӧм лыдпас:
3,2 + 3,4 / 2 = 5,6 кормӧвӧй единица.
| Лопатка сай кызтаыс кӧ сантиметрӧн лоӧ | Бокса чукля кузьтаыс кӧ мӧслӧн сантиметраӧн | ||||||||||||||
| 125 | 130 | 135 | 140 | 145 | 150 | 155 | 160 | 165 | 170 | 175 | 180 | 185 | 190 | 195 | |
| Ловъя сьӧктаыс кг-ӧн лоӧ татшӧм | |||||||||||||||
| 125 | 164 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 130 | 180 | 187 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 135 | 196 | 203 | 213 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 140 | 216 | 223 | 231 | 241 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 145 | 232 | 240 | 250 | 259 | 268 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 150 | 247 | 256 | 266 | 277 | 286 | 296 | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 155 | 264 | 274 | 285 | 295 | 306 | 317 | 328 | — | — | — | — | — | — | — | — |
| 160 | 282 | 290 | 301 | 313 | 324 | 334 | 347 | 356 | — | — | — | — | — | — | — |
| 165 | — | 310 | 333 | 234 | 346 | 358 | 370 | 381 | 394 | — | — | — | — | — | — |
| 170 | — | — | 342 | 355 | 368 | 380 | 393 | 404 | 417 | 431 | — | — | — | — | — |
| 175 | — | — | — | 347 | 390 | 403 | 417 | 429 | 443 | 457 | 470 | — | — | — | — |
| 180 | — | — | — | — | 414 | 428 | 443 | 452 | 471 | 486 | 500 | 515 | — | — | — |
| 185 | — | — | — | — | — | 449 | 464 | 478 | 494 | 508 | 524 | 540 | 552 | — | — |
| 190 | — | — | — | — | — | — | 492 | 506 | 522 | 538 | 555 | 572 | 585 | 602 | — |
| 195 | — | — | — | — | — | — | — | 531 | 549 | 566 | 582 | 600 | 615 | 633 | 648 |
| 200 | — | — | — | — | — | — | — | — | 580 | 597 | 614 | 634 | 649 | 667 | 684 |
| 205 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | 626 | 644 | 662 | 680 | 699 | 717 |
| 210 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | 678 | 699 | 716 | 736 | 754 |
| 215 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | 734 | 751 | 773 | 792 |
| 220 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | 782 | 804 | 825 |
| 225 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | 843 | 865 |
| 230 | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | 905 |
Ыджыд ӧшыбка оз ло, вӧчны кӧ мӧд ног, лоӧ сідзжӧ шогмана: бур вердаса мӧслы, кодлӧн ловъя сьӧктаыс сюрӧ индӧм лыдпасъяс костӧ, миян примерын 380 кг, колӧ сетны примернӧ сы мында жӧ, мыйта пӧлучайтӧ мӧс, кодлӧн ловъя сьӧктаыс 360 кг, либӧ 3,2 корм. единица, а омӧля вердаса мӧслы сійӧ жӧ ловъя сьӧктанас (380 кг) колӧ сетны примернӧ сы мында, мыйта 400 кг ловъя сьӧктаа мӧслы, либӧ 3,4 корм. единича.
Прӧдукта артмӧм вылӧ кӧрым сетсьӧ быд 3 кг йӧв вылӧ ӧти кормӧвӧй единица. Тыра мӧслы, ӧш дінӧ нуӧм бӧрын нёль тӧлысь мысти, колӧ содтыны нӧшта 0,5 кормӧвӧй единица.
Прӧдукт да кук пи быдмӧм вылӧ сетсьӧ бур вына кӧрым — ӧтруб, жмых, нянь пызь да с. в. да небыд лиа кӧрым — мӧс буква, кормӧвӧй свеклӧ да с. в. (корнеплодъяс).
Мӧслы сетӧм кӧрым бура да сполнӧя используйтӧм могысь, колӧ кӧрымъяс сетны сораса ногӧн, дзик ӧти пӧлӧс кӧрымӧн вердны оз позь.
Чорыд (грубӧй) кӧрым колӧ сетны веситӧмӧн, примернӧ, 50-ӧд пай мында ловъя сьӧкта сертиыс, уна чорыд кӧрым сетны сідзжӧ оз позь, вермас мӧслӧн гырк пытшкӧсыс висьмыны.
Пример, ловъя сьӧктаыс кӧ мӧслӧн 350 кг, чорыд кӧрым оз ков сетны унджык 7 кг-ысь, 450 кг кӧ — сетны 9 кг чорыд кӧрым да с. в.
Но сӧмын оз жӧ ков чорыд кӧрымлысь сетан норма кыпӧдны зэв вылӧдз. Тшӧктыссьӧ сетан нормаӧ чорыд кӧрымъяс ӧти юр вылӧ сюйны сутки кежлӧ примернӧ 12 кг-ӧдз. Прӧдукта вылӧ кӧрым сетны либӧ сӧмын вына кӧрымӧн, либӧ сорӧн: вына да лиа (сочнӧй) кӧрымӧн. Лиа да вына кӧрымъяс суткиын колӧ лӧсьӧдны ӧти юр вылӧ не унджык сэтшӧм нормаясысь:
Примернӧй предельнӧй нормаяс мӧслы сутки кежлӧ кӧрым сетӧм кузя (проф. Богданов серти) (видзӧд 17-ӧд страница).
| Кӧрымлӧн нимъяс | Кор йӧв вузасьӧ быдсӧн | Кор йӧлысь вӧчсьӧ сыр. |
| Бур кор корнеплодлӧн .... | 16,4 кг | 8,2 кг |
| Омӧльджык свекла кор .... | 8,2–10,2 „ | 6,1–8,2 „ |
| Бур силос .... | 16,4 „ | 8,2 „ |
| Омӧльджык силос .... | 8,2 „ | — |
| Свекла .... | 32,2 „ | 16,4 „ |
| Турнепс, галан .... | 16,4 „ | 10,2 „ |
| Картупель .... | 10,2 „ | 6,1–8,2 „ |
| Зӧр тусь .... | 3,3–4,1 | 1,2–2,2 „ |
| Сю тусь .... | 2,5 кг | 1,2–1,6 кг |
| Анькытш, вика .... | 0,8–1,2„ | 0,8–1,2 „ |
| Шобді ӧтруб .... | 4,1–6,1 „ | 2,9–3,3 „ |
| Мукӧд сикас ӧтруб .... | 1,2–2,5 „ | 1,2 |
| Зэв бур жмых .... | 2,5–2,9 „ | 0,8–1,2 |
| Шобдіысь жмых да подсолнухысь .... | 1,2–1,6 „ | 0,8–1,9 |
| Кӧнтусьысь жмых .... | 0,8 | 6,4 |
Сӧмын оз ков сідз гӧгӧрвоны, мый ӧти сутки кежлӧ колӧ сетны став вылӧ индалӧм нормасӧ. Збыльысьсӧ тайӧ петкӧдлӧ, мый нормаяс лӧсьӧдігӧн оз ков на пиӧ сюйны унджык индӧм лыдпасъяс серти. Колӧ гӧгӧрвоны, тайӧ лоӧ предельнӧй нормаясӧн мӧсъяслы кӧрым норма лӧсьӧдігӧн.
Ӧні лӧсьӧдам пример, уна-ӧ колӧ сетны кӧрым сутки кежлӧ 5 тӧлысся тыра мӧслы, кодлӧн ловъя сьӧктаыс 300 кг да вайӧ йӧв 9 кг.
Татшӧм мӧслы колӧ сетны кормӧвӧй единицаӧн со мый мында кӧрым:
| Поддерживающӧй кӧрым — 2,8 корм. единица. |
| Прӧдукта артмӧм вылӧ — 3,0 корм. единица. |
| Рушку пиын быдмысь куклы 0,5 „ „ |
| Ставыс .... 6,3 кормӧвӧй единица |
Шуам колхозын эм чорыд кӧрым: шӧркоддьӧм видзвывса турун, зӧр идзас, картупель, шабді кӧйдысысь вӧчӧм жмых да ӧтруб.
Пӧтӧслун серти шӧркодь видзвывса турун ӧти кормӧвӧй единица вылӧ колӧ босьтны — 2,5 кг, зӧр идзас — 3,5 кг. Олӧм кутӧм вылӧ ковмас:
| шӧркоддьӧм турун .... 2,5 кг |
| Зӧр идзас .... 3,5 „ |
| Ставыс .... 6 кг |
Но 2,5 кг турун да 3,0 кг идзас пытшкын сӧмын 2 кормӧвӧй единица, а миян мӧслы колӧ сетны кӧрым 2,8 кормӧвӧй единица мында. 0,8 кормӧвӧй единица вылӧ босьтам васӧд картупель, ковмас 4 кг.
Та дорысь йӧв артмӧм вылӧ нӧшта босьтам картупель ӧти кормӧвӧй единица, ставыс лоӧ сетӧма 9 кг. Ӧстальнӧй 2,5 кормӧвӧй единица вылӧ босьтам: Ӧтруб 2,4 кг, жмых — 0,4 кг. Тайӧ пример серти суткиса норма кӧрым сетӧмын мӧслы лоӧ сэтшӧм:
| килоӧн | |
| Видзвывса шӧркодь турун .... | 2,5 = 1 корм. ед. |
| Зӧр идзас .... | 3,5 = 1 „ |
| Васӧд картупель .... | 9,0 = 1,8 „ |
| Ӧтруб .... | 2,4 = 2,0 „ |
| Жмых .... | 0,4 = 0,5 „ |
Ставыс лоӧ — 17, 8 килограмм, коді ӧткодясьысьӧ 6,3 корм. единицакӧд.
КӦРЫМ СЕТАН ПӦРА ДА СПОСОБЪЯС ЙЫЛЫСЬ
Тӧлын, карта вылын мӧскӧс видзигӧн, колӧ тӧдны татшӧмторъяс:
Колӧ мӧслы кӧрым сетны лӧсьӧдӧм пӧраын пыр да юкны кӧрымсӧ быд сетӧмын ӧткодяджык.
Кӧрым нормаын кӧ уна чорыд кӧрым, колӧ суткиын мӧсъясӧс вердны куиымысь, уна кӧ небыд сочнӧй кӧрым — позьӧ лунся норма сетны сӧмын кык пӧрйӧ.
Ӧтруб, жмых да мукӧд вына кӧрымъяс колӧ сетны оз ва сорӧн, а косӧн, сӧмын колӧ неуна кӧтӧдыштны, медым эз пыр бусыс мӧслы ныр розьясас да синъясас.
Корнеплодъяс колӧ сетны посньӧдлӧмӧн, медым мӧсъяс оз виньдыны. Ёна гырысь корнеплодъяс позьӧ сетны быдсанас, но сӧмын колӧ мыськыны сеттӧдз войдӧр. Няйтӧсьнас сетны оз позь (пиньясыс вермас жугласьны дай вермас висьмыны гырк пытшкӧсыс).
Лунын мӧскӧс юктавны колӧ керкаын видзӧм кодь ваӧн куимысь да пӧттӧдзыс. Оз позь юктӧдны ёна кӧдзыд да йи сора ваӧн.
Производительясӧс (порозъясӧс) колӧ вердны олӧм кутӧм могысь сідзжӧ ловъя сьӧкта серти, но сӧмын кӧрым сетан норма колӧ содтыны нӧшта коймӧд пай мында кымын (примернӧ 30% мында), либӧ колӧ кӧ сетны 6 кормӧвӧй единица кӧрым, то содтыссьӧ нӧшта кык кормӧвӧй единица.
Нормаяс серти вердӧм йылысь колӧ пыр юасьны бурджыка местнӧй агрономъяслысь да техник-животноводъяслысь.
Ӧні лӧсьӧдӧма совхозъяс да колхозъяслы нормаӧн вердӧм вылӧ кормӧвӧй классъяс, код серти зэв кокньыда весиг быд грамотнӧй, велӧдчыштӧм морт вермас мӧслы лӧсьӧдны суткися кӧрым сетан норма. Колӧ накӧд тӧдмасьны да кутчысьны мӧсъясӧс вердны кормӧвӧй классъяс кузя.
ЙӦЛА МӦСЪЯСӦС ВЕРДӦМ КОРМӦВӦЙ КЛАССЪЯС СЕРТИ
Медся бур нормаяс серти скӧтӧс вердны ӧткӧн-ӧткӧн (индивидуальнӧй кормленньӧ). Сӧмын колхозъяс да фермаяс ӧтка ногӧн вердӧм пуктыны оз вермыны либӧ лоӧ зэв сьӧкыд, медся нин, кӧні мӧс лыд уна.
Та могысь гырысь мӧс чукӧръяс (стадаяс) пондісны юклыны группаяс вылӧ, йӧв лысьтӧм серти. Ӧткодя лысьтысьяссӧ сюйны ӧти группаӧ.
Лоӧ уна ассяма группаяс: сулалысьяс (сухостойнӧяс), этша лысьтысьяс, шӧркодя, уна лысьтысьяс да с. в.
Быд группалы лӧсьӧдӧма аслыс торъя кормӧвӧй дача.
Тайӧ способыс сӧмын абу точнӧй, сы вӧсна, мый оз ло арталӧма мӧслы ловъя сьӧктаыс, йӧвлӧн жирносьт, кук вайӧм кад да с. в,
Тадзи, ӧти сикас мӧс группа кӧрым пӧлучитіс унджык, а мӧд — этшаджык колӧм сертиыс. Ӧти мӧс группа йӧв сетіс зэв этша, а мӧд — эз вермы оправдайтны прӧдукциянас сёйӧм кӧрымсӧ. Унджык йӧв, кӧрым вӧсна, сетны эз нин вермы (перекорм лои).
Медым веськӧдны тайӧ нелючкисӧ, лӧсьӧдісны выль ногӧн вердчӧм. Босьтісны ӧткодь основнӧй кормӧвӧй дача став йӧла мӧслы быд аснога группаысь, та дорысь нӧшта содтісны быд мӧслы содтӧд силоснӧй кӧрымъяс ловъя сьӧкта да йӧв вайӧм серти Тадзи ног артмис ӧтка нога вердӧм (индивидуальнӧй кормленньӧ).
Ӧні лӧсьӧдісны выль нога норма серти вердӧм: кормӧвӧй классъяс кузя. Тайӧ способ сэтшӧм жӧ веськыд да точнӧй, кыдз индивидуальнӧй мӧс вердӧм, код йылысь водзвыв вӧлі сёрни, но тайӧ способ зэв прӧст, дзик группӧвӧй вердчӧм кодь.
Кормовӧй классъяс — сійӧ постояннӧй, пыр вылӧ лӧсьӧдӧм прӧдуктивнӧй кӧрым лыд, кормӧвӧй единицаӧн кормӧвӧй класс быд номерлы. Тані быд кормӧвӧй класс номерлы лӧсьӧдӧма ӧтмында колана белок. Сідзик, первой номерлы первой классысь сетсьӧ сы мында кӧрым, кӧні лоӧ ӧти кормӧвӧй единица да 100 г белок, мӧд номерлы мӧд классысь — 2 кормӧвӧй единица да 200 грамм белок да с. в.
Сы вӧсна мӧслы нормаяс лӧсьӧдны лоӧ зэв кокньыд. Животновод-колхозниклы ковмас сӧмын имеитны делӧсӧ быдса кормӧвӧй единицакӧд да 100, 200, 300, 400, 500 да с. в. грамм белоккӧд.
Ми тӧдмалім нин, мый колана условйӧясын йӧв вайысь мӧс быд кормӧвӧй единица вылӧ, кӧні эм 100 г белок сетӧ 2,2 кг йӧв да жирносьт кодлӧн — 3–3,1% мында. Кор мӧслы сетам 2 кормӧвӧй единица да 200 г белок, сэки сетас 4,4 кило йӧв сійӧ жӧ жирносьтӧн. Йӧлыслӧн кӧ жирносьтыс унджык, кормӧвӧй единица вылӧ сетас оз 2,4 кг йӧв, а этшаджык, жирносьтыс кӧ этшаджык, мӧскыс йӧвсӧ сетӧ унджык.
Та кузя лӧсьӧдӧма таблица. Видзӧд таблица 20–21 листбокысь.
| ЙӦВЛӦН ЖИРНОСЬТ ПРӦЧЕНТ. |
| Кормовӧй классъяслӧн № прӧдуктивнӧй кормӧвӧй единица лыдлы |
| Прӧдуктивнӧй кӧрымын белок граммӧн |
| УДОЙЯС КИЛОГРАММӦН |
Пример вылӧ босьтам кык мӧс №10 да № 15. 10-ӧд №-а мӧс сетӧ лунын йӧв 11 кг да жир йӧв пиын 3,9%. Корсям таблица кузя шуйгаланьысь йӧвлысь жирносьт, аддзам 3,5–3,6%. Тайӧ жӧ визь вывсьыс веськыд вылысь аддзам йӧв вайӧм 11 кг, коді вӧлӧм витӧд кормӧвӧй классын. Сідзкӧ татшӧм мӧс сюрӧ 5-ӧд кормӧвӧй классӧ. Кодлы таблица серти колӧ сетны йӧв артмӧм вылӧ 5 кормӧвӧй единица да 500 грамм белок.
15-ӧд №-а мӧс сетӧ 6 кг йӧв, код пиын 3,8 % жир. Корсям бара таблица серти шуйга дорысь графа 3,7–3,9% жир. Тайӧ жӧ визь кузя веськыдланьысь аддзам цифра 6,3, мӧс миян сюрӧ коймӧд кормӧвӧй классӧ. Сідзкӧ йӧв артмӧм вылӧ колӧ сетны 3 кормӧвӧй единица да 300 грамм белок.
Но нӧшта мӧслы колӧ сетны колана мында олӧм кутӧм вылӧ поддерживающӧй кӧрым ловъя сьӧкта сертиыс. Та могысь лӧсьӧдӧма мӧд таблица, кӧні индӧма, мыйта колӧ сетны быд мӧслы кӧрым. Видзӧд таблица 22–23 листбокысь.
| КОРМОВӦЙ КЛАССЪЯСЛӦН № |
| Продуктивнӧй кӧрымлӧн корм. единицаяс |
| Белок граммӧн прӧд. кӧрымлӧн |
| Корм. ед. |
| белок (гр.) |
Удж кокньӧдӧм могысь таблицаын пыр сетсьӧ колана мында поддерживающӧй да прӧдукта вылӧ кӧрым, коді шуӧма кормӧвӧй единицаӧн да белок граммӧн (видзӧд таблица № 2). Шуам, миян 10-ӧд №-а мӧслӧн ловъя сьӧкта 400 кг. Аддзам цифрасӧ шуйгавыв графаысь — ловъя сьӧктасӧ.
Водзӧ веськыдланьысь вылысь аддзам сійӧ номерсӧ кормӧвӧй класслысь, кодӧс ми аддзим водзын нин йӧв вайӧм серти витӧд кормӧвӧй классысь. Ловъя сьӧкта 400 кг да витӧд кормӧвӧй класс графаяс ӧтлаасянінысь аддзам 9 кормӧвӧй единица да 730 г белок. Тайӧ лоас колана мында кӧрым, прӧдукт вайӧм да ловъя сьӧкта вылӧ, тайӧ мӧслы. 15-ӧд № мӧслӧн ловъя сьӧктаыс 360 кг. Корсям таблица вылысь 360-лы, медматыс цифра 350 кг. Тайӧ цифра да коймӧд кормӧвӧй класслӧн ӧтлаасянінысь сідз жӧ аддзам, мый тайӧ мӧслы колӧ сетны кӧрым ставсӧ 6,7 кормӧвӧй единица да 510 г белок. Тадзи юксьӧны мӧсъяс кормӧвӧй классъяс серти. Но уна скӧт лыд дырйи тайӧ уджсӧ нӧшта прӧстӧйджыка вӧчӧны — сюйӧны став мӧссӧ ловъя сьӧкта серти ӧти основнӧй группаясӧ. Ловъя сьӧкта серти группаяс босьтӧны сэтшӧмъясысь: 250, 300, 350, 400, 450, кг-ӧн да с. в.
Пример вылӧ босьтам ферма, кӧн мӧс лыд:
| 250 кг (125 кг-сянь 275 кг-ӧдз) .... | 3 мӧс |
| 300 кг (376 кг-сянь 325 кг-ӧдз) .... | 20 мӧс |
| 350 кг (326 кг-сянь 375 кг-ӧдз) .... | 30 мӧс |
| 400 кг (376 кг-сянь 435 кг-ӧдз) .... | 130 мӧс |
| 450 кг (426 кг-сянь 475 кг-ӧдз) .... | 15 мӧс |
| 500 кг (476 кг-сянь 595 кг-ӧдз) .... | 2 мӧс |
| Ставыс .... | 200 мӧс |
Основнӧй группа стадаын 130 мӧс, кодъяслӧн ловъя сьӧктаыс шӧркодь 400 кг. Став мӧссӧ стадасьыс сюйӧны тайӧ группаӧ.
Сулалысь (сухостойнӧй) мӧсъяс сюйсьӧны № 0 кормӧвӧй классӧ. Налы сетсьӧ олӧм кутӧм вылӧ кӧрым ловъя сьӧкта серти основнӧй группа кузя. Миян стадаын сулалысь мӧсъяс пӧлучитісны эськӧ 4 кормӧвӧй единица да 230 г белок (ӧтлаасян визь кузя 400 г ловъя сьӧкта да кормӧвӧй класс номеркӧд).
Мӧсъясӧс кормӧвӧй классъясӧ юклӧм бӧрын, быд кормӧвӧй класслы лӧсьӧдӧны кормӧвӧй дача, сэтшӧм кӧрымъясысь, кутшӧм эмӧсь ферма ки улын, медым на пиын вӧлі кормӧвӧй классъяс серти колана мында кормӧвӧй единица да белок.
Кормӧвӧй классъясӧ мӧсъясӧс юклігӧн колӧ кутны татшӧм правилӧяс: ӧтчыд воын, во заводитчигӧн, тӧдмалӧны ловъя сьӧктасӧ став мӧслысь вески вылын либӧ мерайтӧмӧн. Сэки жӧ тӧдмалӧны мӧсъяслысь основнӧй группасӧ ловъя сьӧкта серти, код дінӧ гижсьӧны мукӧд мӧсъяс во кежлӧ. Мӧсъясӧс кормӧвӧй классъяс вылӧ юклӧм вӧчсьӧ быд тӧлысь помасигӧн, сідзи, мед первой числӧсянь быд тӧлысьын мӧсъясӧс вердны, ковмас кӧ, выль кормӧвӧй нормаяс серти. Сулалысьяс, тыра мӧсъяс, вердасаӧсь кӧ, сюйсьӧны первой кормӧвӧй классӧ, омӧля вердасаӧсь кӧ — мӧд кормӧвӧй классӧ.
Налы сетӧны кӧрым нӧшта рушку пиын кук быдмӧм вылӧ да мӧсъясӧс яйсьӧдӧм могысь. Йӧв лысьтысь мӧсъяс йӧв вайӧм серти да йӧв пиын жыр серти сюрӧны колана кормӧвӧй классъясӧ. Уна йӧв вайысь мӧсъясӧс, кодъяс яйтӧмджыкӧсь, индӧны вылынджык кормӧвӧй классӧ. Мӧсъяс кукъясьӧм бӧрын индыссьӧны 1–2 кормӧвӧй классӧн вылӧджык колян вося медвылӧ йӧв лысьтӧм сертиыс. Пример: лысьтысь мӧс кӧ йӧв вайӧм серти да жыр сертиыс сюрӧ вӧлі коймӧд классӧ, то кукъясьӧм бӧрын индыссьӧ нёльӧдӧ либӧ витӧдӧ. Сэки видзӧдсьӧ, ёна уна-ӧ кутас йӧвсӧ сетны да кутшӧма кутны мӧдас яйсӧ.
Мӧсъяс, кодъяс йӧв вайӧм да жир сертиыс сюрӧны кык кормӧвӧй класс костӧ, колӧ найӧс гижны вылынджык либӧ улынджык классӧ, сы серти кутшӧма мӧскыс вердаса, кутшӧм ловъя сьӧктаыс да кор кукъясис.
Мӧслӧн кӧ ловъя сьӧктаыс основнӧй группаӧ сюрӧм мӧсъясысь ичӧтджык — гижсьӧ улынджык классӧ, мӧд ног, ыджыдджык кӧ — гижсьӧ вылынджык кормӧвӧй классӧ.
Нӧшта колӧ видзӧдлыны, кутшӧм карта вылын мӧсъяс олӧны, картаын кӧ шоныд — 10 градус мында Цельсий серти да улынджык, то олӧм кутӧм вылӧ (поддерживающӧй) кӧрым быд 1° кӧдзыд вылӧ содтысьӧ 3% мында.
Пример: миян кӧ мӧсъяс сюрины основнӧй группаӧ, кодлӧн ловъя сьӧктаыс 400 кг мында да налы лӧсьӧдӧм таблица серти сетны 4 кормӧвӧй единица, то кор карта вылын 10° кӧдзыд, содтысьӧ нӧшта ӧти кормӧвӧй единица либӧ став мӧс вуджӧдсьӧ ӧтиӧн вылынджык кормӧвӧй классӧ. Сідзкӧ, медым мӧскӧс сюйны кутшӧм либӧ группаӧ, колӧ водзвыв видзӧдлыны водзын висьталӧмторъяс вылӧ, кык кывйӧн кӧ шуны: поддерживающӧй кӧрым кузя — ловъя сьӧкта вылӧ, кутшӧм вердасыс (яя-ӧ) да кукъя абу: прӧдукт вӧчӧм вылӧ кӧрым кузя — йӧв вайӧм да жир, кукъясьӧм кад, вердаслунсӧ да арлыдсӧ.
Ставторъяссӧ арталӧм бӧрын ми вермам ӧшыбкатӧг мӧскӧс сюйны кормӧвӧй классӧ да босьтны став вермана мында сылысь йӧв прӧдукциясӧ либӧ, кыдз зоотехническӧй наука шуӧ, используйтам став потенциальнӧй (пытшкӧсса-гуся) возможносьтъяссӧ, сӧмын сэки сетас колана мында йӧв да лоас ыджыд доход.
Колӧ лӧсьӧдны быдлунся учёт кӧрым видзӧм да йӧв вайӧм кузя. Бригадаяслы либӧ контроль-ассистентъяслы прӧверайтны да контролируйтны тайӧ гижӧдъяссӧ ӧтчыд либӧ кыкысь тӧлысьын да сетавны учёт нуӧдысьяслы водзвыв кежлӧ индӧдъяс, кыдз колӧ бурджыка нуӧдны.
Татшӧм нога учётӧн, кор ми пондам бура тӧдны, уна-ӧ видзсьӧма кӧрым да уна-ӧ видзӧм кӧрым вылӧ мӧс сетіс йӧв, кокньыд лоӧ тӧдмӧдны йӧв прӧдуктлысь донсӧ да лӧсьӧдны выгӧднӧя скӧт видзӧм. Такӧд ӧттшӧтш пондас мунны скӧт бурмӧдӧм удж, сы вӧсна, мый став омӧлик, этша йӧв вайысь да убытка вайысь мӧсъяссӧ лоӧ бракуйтӧма да вежӧма кукъясӧн бурджык мӧсъясысь.
Бур мӧсъясысь видзны бычпияс, кодъяс пыр позьӧ сідзжӧ нуӧдны йӧла скӧт бурмӧдӧм.
Та вылӧ колхоз да совхозъяслы колӧ пуктыны зэв ыджыд вниманньӧ, татӧг оз позь нуӧдны бур удж скӧт бурмӧдӧм кузя.
| Ловъя шӧркодь сьӧктаыс кг-ӧн | Мӧс лунын кӧ вайӧ йӧв кг-ӧн | ||||||||||||||||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
| то колӧ сетны кӧрым со мый мында белок граммӧн | |||||||||||||||||||||
| 200 | 100 | 150 | 200 | 250 | 300 | 350 | 400 | 450 | 500О | 550 | .600 | 650 | 700 | 750 | 800 | 850 | 900 | 950 | 1000 | 1050 | 1100 |
| 250 | 125 | 175 | 225 | 275 | 325 | 375 | 425 | 475 | 525 | 575 | 625 | 675 | 725 | 775 | 825 | 875 | 925 | 975 | 1025 | 1075 | 1125 |
| 300 | 150 | 200 | 250 | 300 | 350 | 400 | 450 | 500 | 550 | 6Г0 | 650 | 700 | 750 | 800 | 850 | 900 | 950 | 1000 | 1050 | 1100 | 1150 |
| 350 | 175 | 225 | 275 | 325 | 375 | 425 | 475 | 525 | 575 | 625 | 675 | 725 | 775 | 825 | 875 | 925 | 975 | 1025 | 1075 | 1125 | 1175 |
| 400 | 200 | 250 | 300 | 350 | 400 | 450 | 500 | 550 | 600 | 650 | 700 | 750 | 800 | 850 | 000 | 950 | 1000 | 1050 | 1100 | 1150 | 1200 |
| 450 | 225 | 275 | 325 | 375 | 425 | 475 | 525 | 575 | 625 | 675 | 725 | 775 | 825 | 875 | 925 | 975 | 1025 | 1075 | 1125 | 1175 | 1225 |
| 500 | 250 | 300 | 350 | 400 | 450 | 500 | 550 | 600 | 650 | 700 | 750 | 800 | 850 | 900 | 950 | 1000 | 1050 | 1100 | 1150 | 1200 | 1250 |
СКӦТ ВИДЗӦМ ДА ДӦЗЬӦРИТӦМ
Гожся пӧраын скӧт унджык кадсӧ колльӧдӧ вӧля вылын, сӧмын гортӧ волӧ узьны. Дӧзьӧритӧмыс лоӧ шочиника чиститыштӧмын, мукӧд колхозъяс весиг тайӧс оз вӧчны, да нӧшта вежлалӧны вольӧссӧ. Ӧніӧдз миян колхозъясын гожӧмын скӧт видзсьывліс зэв омӧля. Вердас сідзжӧ зэв омӧль. Пӧскӧтинаяс абу бурӧсь — скӧт оз вермы бура пӧтны. Тӧлын скӧт видзӧм да дӧзьӧритӧм удж нӧшта омӧль.
Скӧт частӧ сулалӧ вазьӧм куйӧд вылын, абу некутшӧм вольӧс.
Овлӧ картаяс вылын зэв кӧдзыд, мӧсъяс сулалӧны кынмӧм куйӧд вылын (серпас № ).
Уна колхозын на мӧс картаяс некытчӧ туйтӧмӧсь: сэн няйт, пӧтӧлӧкын да стенаясын кыз бус да чераньлӧн быд пельӧсын кыӧма вез, оз некор весавны, сӧмын зэв шочиника петкӧдлысьӧ куйӧдыс.
Лӧсьӧдны вердӧм нормаяс серти абу на уджлӧн пом. Сійӧ абу на став колана уджсӧ вӧчӧм.
Скӧтӧс бура видзтӧг да дӧзьӧриттӧг, нормаяс серти вердӧмыд вермас вошны прӧста, пӧльзатӧг.
Мӧс карта мед вӧлі югыд, кос, сӧстӧм. Мед пыр вӧлі колана мында сӧстӧм сынӧд да тӧвся пӧраын шоныд. Кӧдзыд карта вылын скӧтыд кӧрымсӧ видзӧ унджык.
Йӧла скӧт ӧти суткиын сёйӧ унджык вына кӧрым 500–800 грамм мында, нӧшта чинтӧ ассьыс ловъя сьӧктасӧ да йӧв вайӧмсӧ.
Сідзкӧ лӧсьӧдны шоныд скӧт картаяс колӧ быть быд колхозлы. Сідзжӧ югыд картаыс йӧла скӧтлы сэтшӧма жӧ колӧ, кутшӧма колӧ мортлы. Сідзкӧ югдӧдны картаяс колӧ быть быд колхозлы.
Зэв ыджыд значенньӧа да зэв важнӧй условйӧӧн лоӧ картаясӧ колана ногӧн вентиляция лӧсьӧдӧм.
Вӧчны кӧ шоныд карта вентиляциятӧг, бур пыдди вермас лоны зэв ыджыд нелючкияс. Сы вӧсна вентиляция колӧ лӧсьӧдны быд вӧчӧм картаяс вылӧ.
Ёна важнӧй условйӧӧн лоӧ скӧт чиститӧм. Колӧ быд колхозын нуӧдны тайӧ мероприяттьӧсӧ, мед быд скӧт вӧлі чиститӧма. Сы могысь колӧ лӧсьӧдавны специальнӧй тшӧткаяс да скребницаяс.
Картаяс вылӧ колӧ быть лӧсьӧдавны колана нога кормушкаяс (ляснияс). Сійӧ скӧтлы лоӧ бур, да и зэв ыджыд экономия сетӧны кӧрымын. Кормушкаясысь кӧрым оз гылав, оз кыскассьы да оз таляссьы. Кормушкаяс колӧ вӧчны прӧстджыка да бурджыка местнӧй материалъясысь. Кормушкаяс вӧчтӧг оз позь лӧсьӧдны нормаяс серти скӧтӧс бура вердӧм.
Сёйӧд да лыа сора сёйӧд местаясын удобренньӧ пыдди торф сюйӧмӧн урожай тӧдчымӧн кыпалӧ.
Урожай нӧшта ёна пондас содны, кор торфсӧ муяс вылас пондам петкӧдны картаясын вольӧс пыдди видзӧм бӧрын.
Торф, весиг идзас сорӧн муяс вылӧ нуӧмӧн, сетӧ зэв ыджыд экономическӧй эффект. Буртор сетӧ скӧтлы нӧшта и сы вӧсна, мый сійӧ куйӧд васӧ босьтӧ (юӧ) ас пытшкас ёнджыка идзас серти, скӧтлы сулавны лоӧ косджык.
Ӧні зэв дженьыдика нӧшта висьталам скӧт дӧзьӧритӧм кузя водзын индӧм мероприяттьӧяс йылысь, кодъясӧс колӧ быд колхозлы быть лӧсьӧдны да нуӧдны пыр жӧ:
1. Вӧчавны да лӧсьӧдавны донтӧмджык да югыд картаяс.
2. Картаяс вылӧ лӧсьӧдавны вентиляционнӧй трубаяс, медым шоныд карта вылӧ пыр пырис свежӧй сынӧд да веніс углекислотаӧн тшыкӧм сынӧдсӧ.
3. Быд лун скӧтӧс чиститны тшӧткаясӧн.
4. Сӧстӧма видзны скӧт кокъяс улысь местасӧ.
5. Лӧсьӧдны вольӧс пыдди торф.
6. Вӧчны куйӧд видзанін да быд лун картаяс вылысь петкӧдлыны куйӧдсӧ да с. в.
Татшӧм мероприяттьӧяс нуӧдігӧн колӧ частӧджыка корны отсӧг местнӧй агроном да животноводъяслысь.
ТЫРА МӦСЪЯСӦС ДӦЗЬӦРИТӦМ
Ӧдъяс йӧла скӧт видзӧм паськӧдӧмӧн ёна зависитӧны бура да дзоньвидзаа кукъясьӧмысь да пыр дзоньвидзаа кукъясьӧм скӧт лыд содтӧмысь.
Дзоньвидзаа мӧс кукъясьӧмлӧн да дзоньвидзалун вайӧм кукъяслӧн медводз да медъёна зависитӧ тыра мӧс бӧрся тӧждысьӧмысь.
Ми тӧдам, рушку пиын кукӧс мӧс новлӧдлӧ 9 тӧлысь да 6–7 лун, но овлӧны пӧраяс, кор мӧс новлӧдлӧ 10–15 лунӧн дженьыдджыка либӧ 10–15 лунӧн дырджыка (Видзӧд водзысь таблица). Тыра мӧс бӧрся бура дӧзьӧритӧм могысь, колӧ тӧдны кутшӧм лунӧ мӧскӧс вӧлі нуӧдӧма пороз дінӧ. Медся бур дӧзьӧр тыра мӧслы колӧ джын кынӧм бӧрас (джын тыр бӧрын ).
Медым тӧдны, кор мӧскӧс вӧлі нуӧдлӧма пороз дінӧ, колӧ гижавны лунсӧ. Колхозъясын да фермаяс вылын, гижавны колӧ быть. Гижӧдъяс нуӧдӧны животноводъяс либӧ скӧтникъяс. Медводдза нуӧдлӧмнас кӧ мӧс эз тырсяв, колӧ нуӧдлыны пороз дінӧ нӧшта мӧдысь — кытчӧдз оз тырсяв. Тыртӧг мӧскӧс кольны оз позь, мӧскыс вермас торксьыны дай видзны мӧссӧ абу выгӧднӧ, прӧстӧ мунас уна кӧрым.
Гижӧдъяс колӧ нуӧдны татшӧм форма кузя:
.... случнӧй пункт (колхоз ферма) .... районысь
Случнӧй квитанция № ....
Мӧс .... ялавич .... кукъясьлӧм .... гӧна
Гижӧма государственнӧй племеннӧй нигаӧ № .... .
Водзсьыс вӧлі гражданин .... ордын .... районысь.
Ӧшкӧдӧма
Первойысь .... лунын 193 .... воын Племеннӧй ӧшкӧд № .... ним ....
Мӧдысь .... лунын 193 .... воын Племеннӧй ӧшкӧд № .... ним ....
Коймӧдысь .... лунын 193 .... воӧ Племеннӧй ӧшкӧд № .... ним .... .
Юралысь случнӧй пунктын: .... .
Квитан. № ...сянь .... 193 .... в.
.... случнӧй пунктлы юӧртӧм, мый мӧс / ялавич кукъясис 193 .... в. .....
Гижны: мый чужис: быч, кукань, кутшӧм гӧна, приметаяс да с. в. .... .
Скӧтник: .... .
Кыдз тӧдмӧдны, мый мӧс тырсяліс? Первой признак — мӧс дугдӧ нӧйтчӧмысь. Мӧс кӧ оз тырсяв 20–25 лун бӧрын, бӧр пондас нӧйтчыны.
Но оз ков вунӧдны, мый мӧслӧн нӧйтчӧм овлӧ сӧмын 1–2 лунӧн: прӧйдитӧ зэв регыд, нӧшта мукӧд пӧра зэв омӧля (тӧдмӧдны ёна видзӧдтӧг он вермы). Татшӧм пӧраясын колӧ ёна внимательнӧйӧн лоны, медым он прӧзевайт мӧслысь нӧйтчӧмсӧ.
Овлӧны сэтшӧм случайяс, кор пороз дінӧ ветлӧм да тырсялӧм бӧрын мӧсъяс нӧйтчӧны. Дерт тӧдысь велӧдчӧм йӧз — ветеринарнӧй врачьяс, вермӧны точнӧя тӧдмавны мӧслысь тырсялӧм 2–3-ысь тӧлысьнас яндзим пыр видлӧмӧн. Тадзи тӧдмӧдны вермас сӧмын ёна велӧдчӧм морт, оз позь быдӧнлы кутчысьны кужтӧг, тӧдмӧдны яндзим пыр, кужтӧг видлӧмӧн вермам мӧслысь дойдны да нӧшта сюйны пытшкӧсас висьӧм.
Мӧслысь тырсялӧм позьӧ тӧдны ӧшыбитчытӧг, кор дугдас мӧдысь нӧйтчӧмысь, кор пондас содны мӧслӧн рушкуыс, ёнджыка веськыд боксяньыс да рушку пиын плод (кукпи) вӧрӧм серти. Тайӧ ставсӧ позьӧ тӧдмӧдны джын тыр бӧрын, либо витӧд тӧлысь вылын. Тайӧ пӧрасянь мӧс бӧрся тӧждысьны колӧ ёнджыка.
Кукпи (плод) вӧрӧм — зэв точнӧй да веськыд признак мӧс тырсялӧм тӧдмӧдӧм кузя. Кук вӧрӧм позьӧ тӧдмӧдны, веськыд боксянь пак увті кинад личкышталӧмӧн, но сӧмын личкавны колӧ осторожнӧя, медым не дойдны быдмысь кукпиӧс.
Кӧкъямысӧд тӧлысь вылын, ёна нин ӧстатки тӧлысьын, мӧслӧн ёна содӧ да паськалӧмӧн кызӧ яндзимыс (
Мӧс бӧрся дӧзьӧритігӧн колӧ соблюдайтны став гигиеническӧй правилӧяссӧ, кутшӧмӧсь требуйтчӧны скӧт бӧрся тӧждысигӧн, но тыра мӧс бӧрся дӧзьӧритігӧн сійӧ правилӧяссӧ колӧ нӧшта бурджыка да точнӧя выполняйтны, сы вӧсна, мый сэки мӧскӧд ӧттшӧтш лоӧ дӧзьӧритӧма рушку пиын быдмысь кукпи бӧрся. Дерт быд сикас доймӧм, нӧйтӧм, усьӧм, ядовитӧй кӧрымӧн вердӧм, висьӧм, да с. в. вермӧны пӧра вотӧдз вайӧдны мӧс чӧвтчӧмӧдз (выкидыш). Медся нин тайӧ индӧмторъясыс ӧпаснӧйӧсь джын тыр бӧрын.
Колӧ ёна чорыда видзӧдны помещенньӧса сынӧд бӧрся, мед сійӧ вӧлі пыр сӧстӧм. Тыра мӧслы колӧ лолавны кык пыдди (ас пыддиыс дай кукпи пыддиыс). Помещенньӧса омӧлик да сьӧкыд сынӧд тыра мӧслы зэв вреднӧй; сідзжӧ зэв вреднӧй кӧдзыд сынӧд. Сы могысь ёна колӧ тӧждысьны, мед помещенньӧын вӧлі шоныд сынӧд, мед вӧлі вольӧса да ва мед эз кынмы.
Сӧстӧм помещенньӧ да бур сынӧд видзӧны мӧскӧс да кукӧс быд сикас висьӧмысь, код пӧраӧн мед ёна да регыд вермӧны сюрны висьӧмъясыд.
Висьӧмъясысь жӧ видчысьӧм могысь тыра мӧскӧс колӧ быд лун весавны лӧсьӧдӧм тшӧткаясӧн, мочалӧӧн либӧ ной торйӧн.
Весавны колӧ и сы вӧсна, мый весалӧмыс мӧслысь содтӧ да бурмӧдӧ вир ветлӧмсӧ. Тайӧ зэв важнӧй условйӧ рушку пиын кукпи быдмӧмлы, сы вӧсна мый вир налӧн сэки ӧтувъя на.
Югыд ёна бура действуйтӧ мам кучик пыр вир вылӧ, сідзжӧ и кукпи вир вылӧ.
Сы вӧсна помещенньӧын, кӧн олӧны тыра мӧсъяс, мед вӧлі колана мында югыд.
Колӧ быд лун тыра мӧслы лӧсьӧдны прогулка свежӧй сынӧд вывті, но сӧмын оз ков сійӧс кольны видзӧдлывтӧг, колӧ пыр следитны, мед сійӧ эз доймы, эз сибды няйтӧ; мед эз шыблавны челядьяс, мед эз вӧтлысьны понъяс, тӧлын — мед эз кынмы да сюр турӧб улӧ, тӧлын колӧ ыджыд осторожносьт.
Тшыкӧм, ядовитӧй да няйтӧссьӧм кӧрымъяс кындзи оз ков вунӧдны, кутшӧм вред вермасны вайны ёна чорыд кӧрымъяс, кор найӧ личкӧны кукпиӧс (плодсӧ), мый вӧсна частӧя овлӧны пӧраӧдз кукъясьӧмъяс (выкидышъяс) либӧ рушку пиын кукпиыс пондас быдмыны нелючки, мый вӧсна сідзжӧ овлӧны лёка
| Мӧс кӧ тырсялӧма | Колӧ кукъявны |
| 1 январын | 7 октябрын |
| 5 „ | 11 „ |
| 10 „ | 16 „ |
| 15 „ | 21 „ |
| 20 „ | 26 „ |
| 25 „ | 31 „ |
| 1 февральын | 7 ноябрын |
| февраль 5 лунын | ноябр 11 лунын |
| „ 10 „ | „ 16 „ |
| „ 15 „ | „ 21 „ |
| „ 20 „ | „ 26 „ |
| „ 25 „ | декабр 1 лунӧ |
| март 1 лун | „ 5 „ |
| „ 5 „ | „ 9 „ |
| „ 10 „ | „ 14 „ |
| „ 15 „ | „ 19 „ |
| „ 20 „ | „ 24 „ |
| „ 25 „ | „ 29 „ |
| апрель 1 лун | январ 5 лун |
| „ 5 „ | „ 9 „ |
| „ 10 „ | „ 14 „ |
| „ 15 „ | „ 19 „ |
| „ 20 „ | „ 24 „ |
| „ 25 „ | „ 29 „ |
| май 1 лун | февраль 4 лун |
| „ 5 „ | „ 8 „ |
| „ 10 „ | „ 13 „ |
| „ 15 „ | „ 18 „ |
| „ 20 „ | „ 23 „ |
| „ 25 „ | „ 28 „ |
| юнь 1 лун | март 7 лун |
| „ 5 „ | „ 11 „ |
| „ 10 „ | „ 16 „ |
| „ 15 „ | „ 21 „ |
| „ 20 „ | „ 26 „ |
| „ 25 „ | „ 31 „ |
| 1 юльын | 6 апрельын |
| 5 „ | 10 „ |
| 10 „ | 15 „ |
| 15 „ | 20 „ |
| 20 „ | 25 „ |
| 25 „ | 30 „ |
| 1 августын | май 7 лунын |
| август 5 лунын | „ 11 „ |
| „ 10 „ | „ 16 „ |
| „ 15 „ | „ 21 „ |
| „ 20 „ | „ 26 „ |
| „ 25 „ | „ 31 „ |
| сентябр 1 лунӧ | юнь 7 лун |
| „ 5 „ | „ 11 „ |
| „ 10 „ | „ 16 „ |
| „ 15 „ | „ 21 „ |
| „ 20 „ | „ 26 „ |
| „ 25 „ | „ 31 „ |
| октябр 1 лун | юль 7 лун |
| „ 5 „ | „ 11 „ |
| „ 10 „ | „ 16 „ |
| „ 15 „ | „ 21 „ |
| „ 20 „ | „ 26 „ |
| „ 25 „ | „ 31 „ |
| ноябр, 1 лун | август 7 лун |
| „ 5 „ | „ 11 „ |
| „ 10 „ | „ 16 „ |
| „ 15 „ | „ 21 „ |
| „ 20 „ | „ 26 „ |
| „ 25 „ | „ 31 „ |
| декабр 1 лун | сентябр 6 лун |
| „ 5 „ | „ 10 „ |
| „ 10 „ | „ 15 „ |
| „ 15 „ | „ 20 „ |
| „ 20 „ | „ 25 „ |
| „ 25 „ | „ 30 „ |
Мӧс кук рушку пиын новлӧдлӧ шӧркодя 280–285 лун.
Мӧс кукъясьӧм водзын и кор воӧ новлӧдлан пӧралы пом, кукпи сійӧ пӧраын ёна нин ёнмӧм да мамыслысь сетӧм кӧрым мырддьӧ (босьтӧ) тӧдчымӧн. Сылы колӧ нин 400–500 грамм мында вына (нянь) кӧрым либӧ 1 кг мында бур турун. Тайӧ содтӧдсӧ колӧ мӧслы сетны джын тырсянь.
Зэв ыджыд значенньӧа, медся нин сэк, кодыр мӧскыс тыра, шоныд ваӧн юкталӧм. Коді дӧзьӧритліс тыра мӧсъяс бӧрся, аддзывліс, кыдз кӧдзыд ваӧн юкталӧм бӧрын тыра мӧс ёна тірзьӧ. Медся ёна сылӧн рушкуыс, сэні жӧ вӧрӧ быдмысь кукпи. Тайӧ тірзьӧмыс да вӧрӧмыс лоӧ матка кынмӧмысь да кӧдзыдкӧд вермасьӧмысь (
Тыра мӧскӧс колӧ юктавны сэтшӧм ваӧн, кутшӧмӧс вермӧ кынмытӧг юны морт.
Тайӧ став индӧдъяссьыс колӧ вӧчны татшӧм вывод: джын тыр бӧрын колӧ чёткӧя выполняйтны татшӧм правилӧяс:
1. Помещенньӧ мед вӧлі шоныд да эз вӧв душнӧй.
2. Колӧ сӧстӧм сынӧд.
3. Помещенньӧын колана югыд.
4. Быд лун вӧчны прогулкаяс, торъя нин гожӧмын.
5. Быд лун весавны мӧскӧс.
6. Вердны нормаяс серти да нӧшта содтӧдӧн кукпи вылӧ.
7. Видзӧдны кӧрым бӧрся, мед сійӧ вӧлі бур.
8. Чинтыны мый позьӧ гырысь чорыд кӧрымъяс.
9. Шонӧдны юкталан ва.
10. Весавны помещенньӧ да с. в.
Нӧшта колӧ шуны, мый медводдза пункт медся ыджыд значенньӧа кукъясигӧн, сы вӧсна сійӧ условйӧяссӧ ёна бура колӧ выполняйтны, колӧ лӧсьӧдны специальнӧй кук ваян помещенньӧяс, мед позис шоныд содтыны скӧтнӧй дворысь. Шоныд колӧ 11–12°C мында. Кукъясигӧн мӧсъяс ёна пӧсявлӧны, кукйыс петӧ ёна шоныд инысь. Мӧс, сідзжӧ и кук вермасны прӧстудитчыны. Сӧстӧмлун колӧ соблюдайтны сы вӧсна, мый кукъясигӧн мӧслӧн маткаыс восьса ыджыда дай чужысь кукпи вермас висьмыны. Ми тӧдам: кӧні няйт, сэні и висьӧмъяс олӧны.
ЧУЖӦМ КУК ПИ ДӦЗЬӦРИТӦМ
Чужӧм кукпи кокньыда вермӧ кынмыны да висьмыны кишка висьӧмъясӧн. Кукӧс колӧ бура видзӧдны да дӧзьӧритны. Чужӧм бӧрын кукпилысь мичаа чиститӧм пуртӧн колӧ орӧдны, кынӧмсяньыс 3–4 чунь вомлӧс сайті кымын, гӧгсӧ. Оз ков виччысьны, кор мӧс куйланінсьыс сувтас да сійӧс орӧдас ачыс.
Гӧг вундӧм бӧрын, кольӧм помсьыс колӧ пычиктыны вирсӧ да сӧстӧм шоныд пуӧдӧм ваӧн мыськӧм бӧрын (бурджык мыськыны карболкаа растворӧн) кӧртавны мичаа сунисӧн неуна вылітіджык вундӧминсьыс. Чужӧм кукпилысь колӧ вомсӧ да ныррозьяссӧ мичаа мыськавны шоныд ваӧн, медым сійӧ вермис бура лолавны. Сы бӧрти кукпиӧс колӧ сетны мӧслы нюлӧдӧм вылӧ, оз кӧ сійӧ нюлӧд, колӧ водзвыв чышкыны идзас комӧкӧн да сэсся мичаа гӧнсӧ косӧдны сӧстӧм рузумӧн. Мӧс кӧ кукпиӧс оз нюв, оз ков сійӧс тшӧктыны, нюлӧдны кукпиӧс пызьӧн да солӧн солалӧмӧн. Пызьӧн, солӧн киськалӧмысь кукпилӧн тупкыссьӧны кучик розьясыс, код пыр сійӧ лолалӧ, сідзжӧ солӧн солалӧмӧн кукпиӧс ёна кынтӧ. Кукпиӧс мичаника чышкӧм, косӧдӧм бӧрын, колӧ йӧртны сӧстӧм, югыд, кос да шоныд инӧ. Чужысь кук пи кӧдзыдысь ёна полӧ да вермас кынмыны да висьмыны.
Колхозын кӧ абу шоныдін видзны кукпиӧс, колӧ сійӧс тупйыны шоныд рузумъясӧн либӧ важ шебрасӧн. Кӧдзыдінын кук пиӧс кынтӧмысь видзӧм могысь, кымынкӧ лун пыр колӧ сійӧс шебравны шоныд рузумъясӧн. Кукпилы чужӧм бӧрти час 2–3 оз ков сетны нинӧм. Тайӧ кад бӧрын позьӧ сетны стаканӧн-джынйӧн кымын мамыслысь йӧвсӧ.
Чужӧм бӧр кадын оз ков пиӧс ёна вердны да юктавны, бурджык сійӧс кутны тшыг нисьӧ пӧтӧн. Уна вердӧмысь-юкталӧмысь кукпи вермӧ висьмыны мытӧн.
Чужӧм бӧрын кукйӧс медбур видзны мам дінын. Мам дінын видзӧмлӧн эм сэтшӧм преимуществояс:
Кукпи быдмӧ ӧдйӧджык, сійӧ сэки юӧ унджык йӧв.
Тадзи видзигӧн кукпиӧс этшаджык колӧ дӧзьӧритны.
Кукпи озджык висьмы быдсяма висьӧмъясӧн, сы вӧсна мый сійӧ йӧв юӧ дзик здоровӧс мӧс вӧраысь.
Но тадзи кукӧс быдтӧмлӧн омӧльторъяс:
Сувтӧ ёна дона, кукпи юӧ уна йӧв.
Бур мӧсъяс дінын олігӧн кук пи вермӧ вывті уна юны йӧв да висьмыны мытӧн.
Кукпи ёна йӧла мӧсъяс дінын быдмигӧн оз вермы ставсӧ кыскыны вӧра пиысь йӧвсӧ, сы вӧсна мӧслӧн вӧраыс вермас тшыкны. Кукпи кӧ мый вӧсна кӧ кулӧ, сы дінӧ велалӧм мӧс кукпи кулӧм бӧрас ёна чинтӧ йӧвсӧ. Тайӧторъяс вӧсна йӧла скӧт видзигӧн кукпи оз пыр быдтыссьы мам дінас, а чужӧм бӧрас регыдӧн торйӧдсьӧ. Нуӧдӧм опытъяс серти кукпиӧс чужӧм бӧрас позьӧ мам дінсьыс торйӧдны пыр жӧ да бура дӧзьӧритӧмӧн быдтыны мамыстӧг.
Кутшӧм кукпи позьӧ кольны видзӧм вылӧ? Быдтӧм вылӧ колӧ кольны ён да дзоньвидза кукъясӧс. Та дорысь нӧшта ёнджыка колӧ видзӧдлыны бать-мам да рӧдвуж вылас. Омӧлик рӧдвужысь да бать-мамысь чужӧм кукпиысь бур йӧла мӧс оз артмы. Оз ков кольны видзӧм вылӧ кукъясӧс висьысь мам-батьысь. Уна висьӧм (туберкулёз да с. в) вуджӧ наследство кузя. Прӧстӧй висьысь (доймӧм да с. в.) йӧла мӧсъясысь кукъяс позьӧ кольӧдны повтӧг. Сэтшӧм висьӧмъяс оз вуджны пиянлы (кукъяслы).
Племя вылӧ первойысь кукъясьӧм мӧсъяслысь озджык ков кольӧдны. Кольӧдны сӧмын сэтшӧмъяслысь, кодъяслӧн мам-бать бур, ачыс мича да йӧв вайӧ бура.
Арын чужысь кукъяс ёнджыкӧсь тулысын чужысьяс серти. Наысь колӧ унджыкӧс кольӧдны. Арын да тӧлын на бӧрся позьӧ пуктыны чужӧмсяньыс жӧ бур вердӧм да дӧзьӧр. Та дорысь найӧлӧн желудок ёнмӧ нин да бура вермӧны гожӧмын ветлыны пӧскӧтина вывті да сёйны веж турун.
Кор колхозлӧн либӧ ӧтка олысьлӧн абу бур скӧт картаяс да кӧрым этша, сэки тулысся чужысь кукъяс олӧны унджыкӧн. Арся да тӧвся чужысьяс омӧлик картаясын олігӧн да найӧс омӧлик кӧрымӧн вердігӧн частӧ висьмӧны да кулалӧны. Сы вӧсна тайӧторъяс вылӧ колхозъяс да ӧтка олысьяслы колӧ видзӧдлыны бурджыка да ставсӧ водзвылысь артавны.
Скӧт лыд содтӧм могысь колӧ ёна тӧждысьны, кольӧдавны кукъясӧс быдтӧм вылӧ став бур рӧдвужа да йӧла мӧсъяслысь.
Кукъясӧс видзӧм вылӧ кольӧдігӧн колӧ сідзжӧ видзӧдлыны ловъя сьӧкта вылас.
Шӧркодь ловъя сьӧкта чужӧм мысти колӧ лоны примернӧ татшӧм:
| кг: | |
| 1. Меставывса бурмӧдтӧм мӧсъясысь .... | 20–25 |
| 2. Меставывса бурмӧдӧм мӧсъясысь .... | 25–30 |
| 3. Породистӧй (холмогорскӧй) мӧсъясысь .... | 30–35 |
Шӧркодь куканьлӧн чужӧм бӧрас ловъя сьӧктаыс овлӧ 14-ысь этшаджык мам ловъя сьӧкта сертиыс. Бычпиянлӧн куканьяс серти ловъя сьӧктаыс овлӧ шӧркодя 3–4 килограммӧн унджык. Чужӧм бӧрын зэв важнӧ тӧдны кыдз пондас вежсьыны ловъя сьӧктаыс да кыдз пондас содны. Сы могысь колӧ колхозъясын лӧсьӧдны ловъя сьӧктасӧ тӧдмӧдӧм быд тӧлысь бӧрын. Вывті бур лоӧ, колхоз кӧ вермас вӧчны ловъя сьӧктасӧ тӧдмалӧм тӧлысьын кыкысь-куимысь. Мед бур да точнӧй способ лоӧ вески вылын веситӧмӧн.
Веситӧмӧн пондам тӧдны кыдзи содӧ куклӧн ловъя сьӧктаыс. Медэтша суткися ловъя сьӧкта содӧм, шӧркодя вердігӧн колӧ лоны татшӧм:
| №№ | КАДЫН | Примернӧй шӧркодя суткиӧн ловъя сьӧкта содӧм килограммӧн | |||||
| Холмогоръяслӧн | Бурмӧдӧм мӧсъясысь | Местн. бурмӧдтӧм мӧсъясысь | |||||
| быч | кукань | быч | кукань | быч | кукань | ||
| 1. | Первой куим тӧлысьясын .... | 0,77 | 0,62 | 0,55 | 0,45 | 0,45 | 0,37 |
| 2. | Мӧд куим тӧлысьясын .... | 0,72 | 0,64 | 0,52 | 0,45 | 0,42 | 0,37 |
| 3. | Коймӧд куим тӧлысьясын .... | 0,74 | 0,66 | 0,53 | 0,46 | 0,42 | 0,38 |
| 4. | Нёльӧд куим тӧлысьясын .... | 0,63 | 0,05 | 0,50 | 0,46 | 0,70 | 0,38 |
| 5. | Водзӧ .... | 0,60 | 0,52 | 0,48 | 0,42 | 0,38 | 0,35 |
(Таблицасӧ лӧсьӧдӧма Краювса Колхозсоюзкӧд).
Сьӧкта содӧм кӧ суткиын лоӧ таысь улынджык, висьталӧ, мый кук бӧрся дӧзьӧрыс омӧль да сійӧ оз тырмымӧн вердсьы. Колхозлы колӧ дӧзьӧр да вердӧм пыр жӧ бурмӧдны.
Лӧсьӧдӧма ловъя сьӧкта кузя татшӧм таблица (примернӧй):
| АРЛЫД | Холмогорса мӧсъясысь | Бурмӧдӧм местнӧй мӧсъясысь | Местнӧй бурмӧдтӧм мӧсъясысь |
| килограммӧн: | |||
| 3 тӧлысся .... | 100 | 80 | 60 |
| 6 тӧлысся .... | 150 | 100 | 80 |
| 9 тӧлысся .... | 200 | 150 | 120 |
| 12 тӧлысся .... | 200 | 230 | 160 |
| 1,5 арӧсӧн .... | 380 | 280 | 210 |
| 2 арӧсӧн .... | 410 | 330 | 260 |
ЛОВЪЯ СЬӦКТА МЕРАЙТӦМӦН ТӦДМАЛӦМ
Ловъя сьӧкта тӧдӧм зэв колана. Шулім нин, вески вылын веситӧмӧн медкокньыда да точнӧя позьӧ тӧдмӧдны ловъя сьӧктасӧ, но вермас лоны, мый колхозын колана вески оз ло. Сэки ковмас ловъя сьӧкта тӧдмавны мерайтӧмӧн. Сы могысь кукӧс колӧ сувтӧдны шыльыд места вылӧ сідзи, медым кокъясыс вӧлі сулалӧны веськыда да юр вӧлі кутӧ мичаа, веськыда жӧ. Сэсся сантиметр вылӧ юклӧм лентаӧн мерайтӧны бок кузясӧ (кыдзи петкӧдлӧма 8-ӧд серпас вылын) да морӧслысь кызтасӧ лопаткаяс сайтіыс. Ловъя сьӧкта аддзӧм могысь, тайӧ кык мерайтӧм кузя видзӧдны колӧ таблица вылӧ, коді лӧсьӧдӧма Фровейн серти да шусьӧ Фровейн таблицаӧн (видз. таблица). Таблица вылын индӧма морӧслысь кызтасӧ да сы весьтын ловъя сьӧкта. Кызта лыдпас босьтсьӧ вежтӧг сэки, кор морӧслӧн да бӧклӧн кузя ӧткодь. Боклӧн кузьтаыс кӧ ыджыдджык либӧ ичӧтджык морӧс кузьта серти, сэки лыдпассӧ вежӧны.
Сы вӧсна ыджыдджык лыдпассьыс шыбитсьӧ ичӧтджыкыс.
Кольӧм лыдпассӧ (разницасӧ) босьтӧны коэффициент вылӧ, коді индӧма таблица вылын ловъя сьӧкта лыдпас весьтын.
Лоӧм выль лыдпас лоӧ поправкаӧн. Боклӧн кузьта кӧ (
Морӧслӧн кызта .... 80 см.
Боклӧн кузьта .... 75 см.
Ловъя вес тӧдмавсьӧ тадзи:
80 − 75 = 5.
5 ∙ 0,5 (коэффициент) = 2,5.
Ловъя вес лоӧ: 45 − 2,5 = 42,5 килограмм.
Морӧслӧн кӧ кызта .... 80 см,
боклӧн кызта .... 85 см,
то ловъя сьӧкта лоас татшӧм: 45 + 2,5 = 47,5 килограмм.
| Морӧслӧн кызта | Ловъя сьӧкта | Коэффициент | Морӧслӧн кызта | Ловъя сьӧкта | Коэффициент | Морӧслӧн кызта | Ловъя сьӧкта | Коэффициент | Морӧслӧн кызта | Ловъя сьӧкта | Коэффициент |
| См | Кг | См | Кг | См | Кг | См | Кг | ||||
| 60 | — | 0,4 | 92 | 68 | — | 124 | 166 | — | 156 | 305 | — |
| 61 | — | — | 93 | 70,5 | — | 125 | 170 | — | 157 | 308 | — |
| 62 | 20,5 | — | 94 | 72,5 | — | 126 | 174 | — | 158 | 311 | 1,1 |
| 63 | 21,5 | — | 95 | 74,5 | — | 127 | 178 | — | 159 | 315 | — |
| 64 | 22,5 | — | 96 | 77 | — | 128 | 182 | — | 160 | 322 | 1,3 |
| 65 | 23,5 | — | 97 | 79,5 | — | 129 | 186 | — | 161 | 330 | — |
| 66 | 24,5 | — | 98 | 82 | — | 130 | 190 | — | 162 | 340 | — |
| 67 | 25,5 | — | 99 | 84,5 | 0,7 | 131 | 194 | 0,9 | 163 | 350 | — |
| 68 | 27 | — | 100 | 87 | — | 132 | 198 | — | 164 | 356 | — |
| 69 | 28,5 | — | 101 | 89,5 | — | 133 | 202 | — | 165 | 364 | — |
| 70 | 30 | — | 102 | 92 | — | 134 | 206 | — | 166 | 373 | — |
| 71 | 31 | — | 103 | 95 | — | 135 | 210 | — | 167 | 381 | — |
| 72 | 32,5 | — | 104 | 98 | — | 136 | 214 | — | 168 | 390 | — |
| 73 | 34 | — | 105 | 101 | — | 137 | 219 | — | 169 | 398 | — |
| 74 | 35,5 | — | 106 | 101,5 | — | 138 | 225 | — | 170 | 401 | — |
| 75 | 37 | — | 107 | 108 | — | 139 | 232 | — | 171 | 404 | — |
| 76 | 38,5 | — | 108 | 111 | — | 140 | 239 | — | 172 | 407 | — |
| 77 | 40 | — | 109 | 115 | — | 141 | 244 | — | 173 | 410 | — |
| 78 | 41,5 | — | 110 | 118,5 | — | 142 | 248 | — | 174 | 413 | 1,3 |
| 79 | 43,5 | — | 111 | 122 | — | 143 | 252 | — | 175 | 416 | — |
| 80 | 45 | 0,5 | 112 | 128 | — | 144 | 255 | — | 176 | 420 | — |
| 81 | 47 | — | 113 | 128,5 | — | 145 | 259 | — | 177 | 424 | — |
| 82 | 48,5 | — | 114 | 132 | — | 146 | 262,5 | — | 178 | 428 | — |
| 83 | 50 | — | 115 | 135,5 | — | 147 | 266 | — | 179 | 432 | — |
| 84 | 51,5 | — | 116 | 139 | — | 148 | 269,5 | — | 180 | 436 | — |
| 85 | 53,5 | — | 117 | 142,5 | — | 149 | 272 | — | 181 | 440 | — |
| 86 | 55,5 | — | 118 | 145 | 0,8 | 150 | 275 | 1 | |||
| 87 | 57 | — | 119 | 149 | — | 151 | 280 | — | |||
| 88 | 58,5 | — | 120 | 152,5 | — | 152 | 284 | — | |||
| 89 | 60,5 | 0,6 | 121 | 155 | — | 153 | 290 | — | |||
| 90 | 63 | — | 122 | 158,5 | — | 154 | 296 | — | |||
| 91 | 65,5 | — | 123 | 162 | — | 155 | 302 | — |
ВЕРДӦМ ДА ДӦЗЬӦРИТӦМ КУЗЯ ПРАВИЛӦЯС
Кук вердігӧн став кӧрымъяс, медся нин йӧв, колӧ лоны быть бурӧсь.
Йӧв сетсьӧ куклы оз ёна пӧсьӧн ни кӧдзыдӧн — шоныдӧн, мед вӧлі шӧркодя 20–30 градус мында Цельсий серти. Та мында шоныд йӧвлӧн овлӧ мӧскӧс лысьтӧм бӧрын.
Йӧлӧн вердігӧн, сійӧ мед эз вӧв няйтчӧма, а вӧлі свежӧй, бур. Лёк йӧлӧн куклӧн вермас кынӧмыс висьмыны (понос). Оз ков некор куклы сетны уна йӧв, сы вӧсна мый найӧ вермӧны юны унджык колӧм сертиыс да сійӧ оз вермы переваритны желудокас. Чужӧм бӧрын первой пӧраӧ 3–4 недель колӧ сетны уль йӧв куканьлы квайтӧд пай мында аслас ловъя сьӧкта серти, бычлы витӧд пай мында. Первой лунъясӧ куканьӧс колӧ мам йӧлӧн (молозивӧӧн) юктавны 4–5-ысь луннас, но не унджык 1–1½ литраысь суткинас.
Вит лун чӧж чужӧм бӧрын мамлысь йӧв куклы колӧ сетны нёльысь лун. Вит лун бӧрын позьӧ вердны куимысь, сӧмын пыр лӧсьӧдӧм ӧти кадын, примернӧ: асылын — 4 часӧ, лунын — 11 часӧ, рытын — 8 часӧ.
Чужӧм бӧрын лун 20–25, не регыдджык, кукӧс колӧ юктавны бур уль йӧлӧн, да нӧшта дас лун кымын быть мам йӧлӧн. Дас лун бӧрын кукӧс позьӧ вердны йӧлӧн мукӧд мӧсъясысь, но сӧмын найӧ мед вӧліны дзоньвидзаӧсь, эз висьны. Йӧв мед вӧлі сӧстӧм да эз шома.
Кукӧс юктӧдігӧн-вердігӧн колӧ вӧчны неыджыд шойччӧмъяс, мед сійӧ ӧтпырйӧн ставсӧ эз ю, ӧдйӧ юигӧн желудок пиын йӧв регыдджык вермӧ комӧкасявны (свернитчыны) да висьмӧдны мытӧн (понос).
Кукӧс вердігӧн-юктӧдігӧн мед вӧлі быдлаті сӧстӧм. Сёян-юан видзан дозъяс, мед вӧліны сӧстӧмӧсь, сёйӧм-юӧм бӧрын пыр жӧ колӧ мыськавны. Вит лун мысти сёян-юан дозъяс колӧ мыськыны майтӧгӧн, содаӧн либӧ пӧсь кунваӧн (щелочӧн) мичаа тшӧткаӧн ниртӧмӧн. Сёян-юан дозъяс колӧ лӧсьӧдны еджыд лужитӧм жӧчысь.
Телятник да клеткаяс (стойло) видзны сӧстӧма. Колӧ вонас кыкысь не этшаджык мавтны известкаа ваӧн. Вольӧссӧ сетны луннас кыкся не этшаджыкысь. Быд лун кукъясӧс чиститны да кыкся не этшаджыкысь вӧчны телятникын уборка.
Первоя 10–14 лунын чужӧм бӧрас колӧ лӧсьӧдны дугдывтӧг бура дӧзьӧритӧм, тайӧ кадын медрегыдӧн вермӧ висьмыны да кувны. Медым кукӧс эз босьт кынӧм (рушку) висьӧм стенъяс нюлӧмӧн да вольӧссӧ сёйӧмӧн, колӧ сійӧ кад кежлӧ кукъяслы лӧсьӧдавны чушъяс (намордникъяс). Чуш позьӧ вӧчны сюмыс да вӧсньыдик шатинъясысь.
Кукъясӧс уль йӧлӧн вердігӧн, чужӧмсянь куим лун бӧрын, суткися норма лӧсьӧдны быд 8 килограмм ловъя сьӧкта вылӧ 1 кг йӧв, бычьяслы быд 7 кг ловъя сьӧкта вылӧ 1 кг йӧв. Кукъясӧс холмогорскӧй мӧсъясысь йӧлӧн колӧ вердны лӧсьӧдӧм таблицаяс серти.
Бур йӧлӧн вердӧмсянь сепаратор пыр лэдзӧм йӧв (обрат) вылӧ вуджӧм нуӧдны надзӧник. Заводитны сетны этшаникӧн.
Ӧти литрасянь либӧ этшаджыксянь да вочасӧн пыр содтыны. Татшӧм йӧвнас рекомендуйтчӧ кукӧс вердны нёль тӧлысьӧдз. Такӧд ӧттшӧтш колӧ сідз жӧ надзӧникӧн кукӧс велӧдны вердчыны турунӧн да вына кӧрымъясӧн.
Вына кӧрымъяс (зӧр пызь, ӧтруб, бур жмых) посньӧдӧмӧн (изӧмӧн) соралӧны да водзвыв пӧжӧны пӧсь ваын, сэсся сэтчӧ содтыштӧны сепаратор пыр лэдзӧм йӧв (обрат) да тайӧ кизьӧр сораснас вердӧны кукъясӧс.
Первой пӧраын медбур жмыхӧн лоӧ свежӧй шабді кӧйдысысь вӧчӧм жмых. Кизьӧр сорас лӧсьӧдӧм вылӧ босьтсьӧны сикаса кӧрымъяс, сӧмын оз ков босьтны уна жмых, а зӧр пызьсӧ колӧ первой пӧраын пожнавны. Кизьӧр сорас вӧчӧм вылӧ кӧ оз понды судзсьыны снимитӧм йӧв (обрат), надзӧникӧн колӧ содтавны судзсьытӧм местаас сӧстӧм ва.
Бур йӧлӧн да обратӧн вердан пӧраын кукъясӧс нӧшта колӧ юктӧдны дэбыд ваӧн. Ва сетны 2–3-ысь быд лунӧ, 1½–2 час мысти йӧлӧн юктӧдӧм бӧрын. Ва сетны сы мында, мыйта кукъяслы колӧ. Найӧ унджык оз юны.
Кизьӧр сорасӧн (
Турун дінӧ кук велӧдсьӧ тӧлысь прӧйдитӧм бӧрын. Турун мед вӧлі бур да посньыд, сетны куклы мыйтӧм колӧ.
Корнеплод да силос сетсьӧны кукъяслы вит тӧлыссянь. На дінӧ велӧдны колӧ сідзжӧ надзӧникӧн, сетавны ичӧтикаӧн. Омӧлик корнеплод да силос сетны оз позь.
Нёльӧд вит лун бӧрын кукъяслы колӧ кӧрымкӧд либӧ юан сорӧн сетны сов ӧти кук вылӧ 8–10 грамм. Тайӧ жӧ кадсянь куклы колӧ сетны мел, косьтӧм лыысь пызь либӧ фосфорнокислӧй извесьт. Тайӧторъяссӧ бурджык сетны сорӧн: ӧтмында мел, сов да лы пызь. Сорас куклы водзвыв сетсьӧ сёян пань джын мында сутки кежлӧ, квайтӧд тӧлысь кежлӧ — быдса пань, 12-тӧлысь кежлӧ — 2–3 пань.
Гожся пӧраын кукъясӧс колӧ видзны нарошнӧ лӧсьӧдӧм йӧръясын, мед найӧ вӧліны матынӧсь колхоз гӧгӧр. Йӧръясын мед вӧлі мича бур турун (
Кукъясӧс йӧръясын видзӧмӧ велӧдны надзӧникӧн, первой луннас лэдзлыны сӧмын 2 час кежлӧ, мӧд лунӧ 3 час кежлӧ да с. в. Дыр кежлӧ первой лунъяссянь лэдзӧмӧн кукъяслӧн вермас висьмыны гырк пытшкӧсыс. Йӧръясын видзигӧн кукъяслы мед вӧлі лӧсьӧдӧма мича кӧдзыдіник ва да найӧс юктӧдӧны луннас кыкысь не этшаджык. Та дорысь, зэрысь да жаръясысь йӧръясын колӧ лӧсьӧдны вевтъяс (лэбув). Бур вӧлі эськӧ, йӧръясын кӧ вӧлі сулалӧны быдмысь пуяс. Вуджӧр сайын шойччыны кукъяслы мед позис.
Кукъясӧс вердігӧн да быдтігӧн, кыдз ми водзын шулім нин, колӧ лӧсьӧдны быд тӧлысьын, бурджык быд 10-лун бӧрын, налысь ловъя сьӧктасӧ тӧдмӧдӧм, медым ми пыр пондім тӧдны, кыдз сійӧ быдмӧ-ёнмӧ. Ловъя сьӧкта содӧм — кук быдтігӧн медважнӧй показатель.
Кукъясӧс бура вердӧм да дӧзьӧритӧм лӧсьӧдӧм могысь, колхозъясын, мед вӧліны лӧсьӧдӧма специальнӧй бригадаяс да кукъяс дінӧ прикрепитавны найӧс радейтысь колхозникъясӧс, колхозницаясӧс, лӧсьӧдны индивидуальнӧй сдельщина да удждон мынтӧм ловъя сьӧкта содӧм серти.
НУӦДНЫ ИСКУССТВЕННӦЯ ТЫРСЬӦДӦМ
Скӧт порода бурмӧдӧм нуӧдсьӧ племя вылӧ бур скӧт бӧрйӧмӧн, кыдз мӧсъяс, сідз жӧ и бычьяс, медым найӧ вуджӧдісны ассьыныс став колана бур признакъяссӧ асланыс прикладлы наследство кузя.
Мӧс, аслас нэм чӧжӧн, вермӧ вайны 13-ысь унджык кукпи, а быч вермӧ тырсьӧдны вонас 50 мӧс сайӧ, аслас нэм чӧжнас вермӧ тырсьӧдны 300 мӧс сайӧ, да сетны ассьыс признакъяс сы мында жӧ кукпилы. Сы вӧсна ёна бура колӧ видзӧдлыны бычӧс бӧрйигӧн да бур быч бӧрся тӧждысьны, сылысь вынсӧ рациональнӧя используйтӧм да уджлысь срок нюжӧдӧм могысь. Медым быч бурджыка вермис уджавны, бура вердӧм да дӧзьӧритӧм кындзи нӧшта колӧ бура организуйтны тырсьӧдчан вынсӧ, мед сійӧ кыдз сюрӧ эз видзсьы да эз ло сылӧн сетӧма вермытӧм удж.
Миян колхозъясын, медся нин гожӧмын пастбищеяс вылын, быч олӧ мӧсъяскӧд ӧтилаын, мӧсъясӧс тырсьӧдӧм мунӧ видзӧдтӧг, быч мӧс вылӧ чеччыштлӧ унаысь. Тайӧ зэв ыджыд омӧльтор, медым мӧскӧс тырсьӧдны тырмана лоас ӧтчыд чеччыштӧм. Ӧтчыд чеччыштлӧмӧн кӧйдысыс (спермаыс) петӧ уна мӧскӧс тырсьӧдӧм вылӧ. Сідзкӧ вӧльнӧя мӧскӧс тырсьӧдігӧн бычлӧн выныс используйтчӧ зэв лёка (не рациональнӧя), вонас быч вермас тадзи тырсьӧдны сӧмын 30–40 мӧс. Случнӧй пунктын видзӧмӧн кӧ, случнӧй сезонын быч вермас тырсьӧдны 60–80 мӧскӧдз. Но и киын видзигӧн бычлӧн выныс оз используйтчы сполнӧя.
Медбур способӧн лоӧ искусственнӧй тырсьӧдӧм. Сэки бура используйтсьӧ бычлӧн выныс.
Куим тӧлысся случнӧй сезонӧ ӧти племеннӧй быч вермӧ тырсьӧдны 1000 мӧскӧдз. Тайӧ миянлы, бычьяслысь лыд чинтӧм могысь, ыджыд вермӧм. Бур бычлысь кӧйдыссӧ вермам разӧдны унджык мӧс пиӧ.
Тайӧ зэв ыджыд преимущество искусственнӧй тырсьӧдчӧмлӧн. Та дорысь преимуществоыс лоӧ и сійӧн, мый тадзисӧ позьӧ тырсьӧдны инфекционнӧй висьӧмъясысь (повальнӧй выкидыш, вагинит да с. в) повтӧг дай позьӧ видзны бычӧс висьмӧмысь. Тайӧ воын обласьт пасьта колӧ искусственнӧя тырсьӧдны уна сё мӧскӧс, медводз йӧла фермаясын. Тайӧ мероприяттьӧяс нуӧдӧмысь пондас зависитны скӧт лыд содтан ӧдъяс да скӧт видзӧм бурмӧдӧм.
Искусственнӧя тырсьӧдӧм нуӧдсьӧ сэтӧні, кӧні пуктӧма племеннӧй производительясӧн мӧсъясӧс бурмӧдан удж да унджык вермана охватитны мӧс лыд 10–15 километр радиус ыдждаысь — чукӧртны пункт гӧгӧр 500 мӧскӧдз.
Нагрузкаыс кӧ ӧти пункт вылӧ лоӧ 500 мӧскысь этша, эффективносьтысь чинӧ.
Сэсся оз позь пункт вылӧ сувтӧдны сэтшӧм бычьясӧс (порозъясӧс), кодлысь бать-мамсӧ да рӧдвужъяссӧ бура абу тӧдмӧдӧма. Омӧлик рӧдвужа быч сувтӧдӧмысь ӧти ущерб. Буртор лоны оз вермы.
Тайӧ уджын основнӧй производственнӧй единицаӧн лоӧ пункт, кӧні пондас нуӧдсьыны основнӧй кӧйдыс босьтӧмыс, сэтчӧ мед вӧлі лӧсьӧдӧма колана мында бур бычьяс да колана оборудованньӧ. Сійӧ пунктыс мед вӧлі шӧрын да ыджыдджык ферма вылын, кытӧн эм мича ва, колана помещенньӧяс да волі гӧгӧр санитария боксянь сӧстӧм.
Миян обласьтувса районъясын колхозъяс да йӧла фермаяс уналаын на ёна посньыдӧсь да разалӧмаӧсь, сы вӧсна ӧти пункт гӧгӧр сьӧкыд лоӧ котыртны 200–250-ысь унджык мӧс.
Сы вӧсна главнӧй пункт кындзи нӧшта колӧ организуйтавны пунктлы юкӧдъяс, сідзи, мед быд юкӧдын вӧлі 40–50 мӧскысь не этшаджык. Главнӧй пунктсянь юкӧдъясӧдз костыс колӧ сэтшӧм, мед позис пунктсянь воны вӧлӧн либӧ мӧд ног кыдз позьӧ регыдджык, кык часысь не дырджык. Сійӧ юкӧдъясын пункт вылын бычлысь перйӧм кӧйдыс (сперма) сюйсьӧ мӧслы сійӧс тырсьӧдӧм могысь.
Пунктъяслӧн колӧ лоны сэтшӧм помещенньӧяс:
Комната лаборатория пыдди, сэтӧні лӧсьӧдсьӧ материал да инструментъяс. Вежӧс (манеж) бычӧс мӧс вылӧ сувтӧдланін да мӧсъяслы кӧйдыс сюянін. Кыкнан вежӧсыс вермас лоны ӧти вевт улын. Тайӧяс дорысь пункт вылын колӧ лӧсьӧдны вайӧдӧм мӧслы сулаланінъяс (загонъяс) да нӧшта неыджыд помещенньӧ бычьяслы сулавны.
Помещенньӧын, кӧні лӧсьӧдсьӧ инструментъяс да материалъяс, оз ков видзны медикаментъяс да дезинфицирующӧй средствояс, наысь быч кӧйдыслӧн (спермалӧн) вермас выныс вошны дзикӧдз (найӧ кулӧны). Татӧні мед вӧлі сӧстӧм да шоныд 15°-ысь не улынджык.
Уджъяссӧ искусственнӧй тырсьӧдӧм кузя нуӧдӧ тӧдысь морт, сӧмын кужӧмӧн вӧдитчӧмӧн ми вермам босьтны мӧсъяс бурмӧдӧмын колана результат. Пӧльзуйтчыны тайӧ способнас бура да паськыда колхозникъяс вермасны сэки, кор найӧ пондасны тӧдны, мый сійӧ, да кыдз сійӧ вӧчсьӧ.
Быдӧнлы тӧдана, мый приплод артмӧм могысь колӧ оплодотворенньӧ, колӧ кыкнан дорсяньыс (быч да мӧссянь) полӧвӧй клеткаяслӧн ӧтувтчӧм. Бычлӧн найӧ шусьӧны семеннӧй клеткаясӧн — кӧйдысӧн (сперматозоидӧн), мӧслӧн найӧ шусьӧны яйцевӧй клеткаясӧн — колькъясӧн.
Найӧ костын ӧтувтчӧм лоӧ — кор бычлӧн кӧйдыс мӧс яндзим пиӧ сюйӧм бӧрын сюрӧ матка пиӧ. Маткаын бычлӧн кӧйдысыс аддзысьӧ — да ӧтувтчӧ кольккӧд (
Медым оплодотворитны-тырсьӧдны мӧскӧс, колӧ сӧмын ӧти сперматозоид (бычлӧн кӧйдыс). Кор жӧ быч сувтлӧ мӧс вылӧ, сэки сійӧ лэдзӧ сперматозоидсӧ ёна уна — миллиардӧдз да нӧшта унджык.
Тайӧ условйӧясӧн пӧльзуйтчис наука да шуис, мый, кор мӧслӧн лоӧ колӧм, сюйны кӧ быч сувтӧдлытӧг сылысь кӧйдыссӧ (спермасӧ), вермас лоны мӧс тырсялӧм.
Уна сикас ловъя скӧт (понъяскӧд да с. в.) вӧлі вӧчлӧма опытъяс да найӧ ёна бура висьталӧны тайӧ жӧ тор йылысь.
Ӧнія кадын эмӧсь нин техника боксянь зэв прӧстӧй способъяс.
Мӧс яндзим (влагалище) пиӧ сперма чукӧртан резина сетӧ бычлысь зэв бур да сӧстӧм кӧйдыс ва, кӧні сорсьӧ соответствующӧй растворъяскӧд да инструментӧн (катетер да шприцӧн) сюйсьӧ колӧмӧ воӧм мӧс яндзим пиӧ.
Ӧтчыд бычӧс мӧс вылӧ сувтӧдлӧм пыр сперма чукӧртсьӧ сперма чукӧртысь резинаӧн дас да унджык мӧс вылӧ. Но сӧмын колӧ бычлысь спермасӧ (кӧйдыссӧ) бура сюйны мӧс яндзим пиӧ да сідз, кыдз тшӧктӧ наука.
Вермас бура пуктыны да нуӧдны уджсӧ сӧмын сылысь техникасӧ тӧдысь морт.
Сӧмын бура удж нуӧдӧмӧн вермам босьтны колана результат.
ПЛЕМЕННӦЙ УДЖ ДА СКӦТ ПАСЬКӦДӦМ
Прамӧя план кузя уджалысь ӧтувъя овмӧсъяс эз вермыны скӧт видзӧм бурмӧдны сӧмын водзын индалӧмъяс серти.
Мӧс видзӧм паськӧдігӧн да сійӧ бурмӧдігӧн ёна ыджыд значенньӧ племеннӧй уджлӧн. Сы вӧсна колӧ обратитны вниманньӧсӧ ыджыдджыка тайӧ мероприяттьӧ вылӧ.
Колӧ зіля кутчысьны скӧт лыд содтыны медбур мӧсъяслы кукъяс быдтӧмӧн.
Ми тӧдам, мый «омӧлик кӧйдысысь эн виччысь бур быдтас». Тайӧ висьталӧ, мый омӧлик кӧйдысысь оз позь босьтны гырысь урожай. Тайӧ шуӧмыс зэв веськыд, кыдз быдтасъяслы, сідз жӧ и скӧтлы.
Быдтасъяслӧн эмӧсь сортъяс, а скӧтлӧн эм аслас порода. (Породистӧй скӧтӧн шусьӧ сэтшӧм скӧт, кодъяслӧн дзик ӧткодьӧсь признакъясыс да найӧ пыр вуджӧны бать-мамсянь челядьлы наследство кузя).
Скӧт паськӧдӧм удж лӧсьӧдны колӧ сідзи, мед бур скӧт пыр вӧліны учёт вылын, мед налӧн пиян некытчӧ эз вошны, а колины водзӧ кежлӧ быдтӧм вылӧ.
Учёт кӧ пуктӧма бура, ӧтувъя овмӧсъясын зэв кокньыд лӧсьӧдны выгӧднӧй скӧт видзӧм. Став омӧлик, некытчӧ туйтӧм мӧсъяс колӧ бракуйтны да видзны сӧмын опыт вылын видлӧм став бур мӧсъяс. Та могысь колӧ нуӧдны татшӧм уджъяс:
Случнӧй пунктъяс лӧсьӧдавны шоныд да югыд помещенньӧясын.
Случнӧй кад кежлӧ бычьяслы (порозъяслы) лӧсьӧдавны вына кӧрымъяс.
Случнӧй пунктъяс вылӧ пуктыны сӧмын бур да породистӧй либӧ одобреннӧй бычьяс (порозъяс).
Тырмана кӧ породистӧй да ошкӧм бычьяс, став мукӧд сикас омӧлик бычьяссӧ кодзӧдны либӧ запретитны найӧс лэдзӧмысь да видзны торйӧн.
Лӧсьӧдны да пыр нуӧдны водзын индӧм формаяс серти учёт — кор вӧлі вайӧдӧма мӧскӧс быч дінӧ, кор мӧс дугдіс нӧйтчӧмысь, кукпи чужӧм да с. в.
Лӧсьӧдны мӧскӧс тырсьӧдӧм ки помысь.
Бычьясӧс лэдзлывлыны прогулка вылӧ.
Лӧсьӧдавны гожӧм кежлӧ быд колхозын ӧтувъя кук видзанінъяс.
Пӧльзуйтчыны сӧмын сэтшӧм бычьясӧн, кодъясӧс шуӧмны бурӧн районлы. Опытнӧй да ёнджыка скӧт видзан районъясын (Усть-Цильма, Ижма, Емдін, Сыктывдін да с. в.) тавосянь нуӧдны скӧтӧс холмогоризируйтӧм.
Мукӧд районъясын (Сыктыв, Объячево да с. в.) ӧнія воӧ ёнджыка бурмӧдны йӧла скӧтсӧ вымскӧй породаӧн.
Лӧсьӧдны мӧсъяслысь кукъясьӧмсӧ ар кежлӧ:
Оз ков случка вылӧ мӧсъясӧс лэдзны водзджык лӧсьӧдӧм пӧра серти. Том быдмысь бычьясӧс, мӧсъясӧс оз ков лэдзны случка вылӧ водзджык: бычьясӧс — 1¼–1½ арӧсысь, ялавичьясӧс 1½–2 арӧсысь.
Используйтны бычьясӧс бура да экономнӧя, сетны нормальнӧй нагрузка.
Вӧльнӧй случка дырйи ӧти быч вылӧ индыны сӧмын 30–40 мӧс. Киын видзигӧн случка дырйи норма позьӧ содтыны ӧти быч вылӧ 70–80 мӧскӧдз. Шӧркодь нагрузка лоӧ 50–60 мӧс.
Бычьяслысь вын бура используйтӧм да сылысь удж пӧра содтӧм могысь, кӧні позьӧ лӧсьӧдны ветеринарнӧй амбулаторияяс пыр искусственнӧй тырсьӧдӧм.
Ӧшъяс бӧрся лӧсьӧдны бур дӧзьӧритӧм да оз ков найӧ бӧрся дӧзьӧритысьясӧс частӧ вежлавны, а колӧ лӧсьӧдны пыр кежлӧ. Дзикӧдз бырӧдны обезличка на бӧрся дӧзьӧритан удж вылын.
Бракуйтны сӧмын некытчӧ туйтӧм мӧсъясӧс. Ветеринария кузя колӧ нуӧдны быть татшӧм мероприяттьӧяс:
Скӧтӧс тӧв кежлӧ сувтӧдтӧдз помещенньӧсӧ колӧ бура весавны да вӧчны дезинфекция.
Ёна бура весавны да дезинфицируйтны помещенньӧысь став предметсӧ, кодъяс вӧліны матын висьысь ловъяс дінын да найӧн пӧльзуйтчисны.
Пырысь-пыр, висьмис кӧ скӧтыд либӧ кулі, колӧ висьтавны меставывса ветврачлы либӧ ветфельдшерлы.
Кулысь лов вылысь кучиксӧ кульны сӧмын ветврач тшӧктӧм серти.
Дзикӧдз бырӧдны да пуктыны пом сэтшӧм причинаяслы, кысянь лоӧны заразнӧй висьӧмъяс.
Быд колхозын лӧсьӧдны висьысь скӧтлы особӧй помещенньӧ — изолятор.
Лӧсьӧдны колана пӧлӧс ветеринарнӧй лекарствояс (ветеринарнӧй аптечка).
Лӧсьӧдны ӧтувъя скӧт дзебан местаяс (скотомогильникъяс), медым найӧ вӧліны бокын скӧт видзан местаясысь да бура потшӧмаӧсь.
Кулӧм ловъяс гуавны му пытшкӧ не вылӧджык 2 метрысь.
Дугӧдны видзны скӧтӧс сэтшӧм местаясын, кодъясӧс чайтан зараза кузя подозрительнӧйӧн; сідзжӧ ва юанінъясын.
Тайӧ мероприяттьӧяссӧ колӧ чорыда кутчысьны пӧртны олӧмӧ, найӧс олӧмӧ пӧрттӧг оз позь лӧсьӧдны дзоньвидзаӧн скӧт видзӧм.
Тайӧ скӧт видзӧм паськӧдӧм да бурмӧдӧм кузя мероприяттьӧяс, мед лоасны колхозъяслы сӧмын минимумӧн.
