Пуӧм-пӧжалӧм

Колӧ тӧдны быд сёянторйысь пӧтӧссӧ, ковтӧмторсӧ, сэсся найӧс торйӧдны, мед пӧтӧсыс сӧмын сёянас коляс, ковтӧмторйыс шыбитчас пуигас. Сэтшӧм шыбитассьыс сӧмын морт омӧльтчас ёнмӧм пыдди. Сійӧн быд пуктасысь сёян лӧсьӧдігӧн колӧ ёна пуны, жаритны. Сӧмын ёна пуӧм, жаритӧм сёян бур, пӧтӧса, чӧскыд лоӧ.

Чери-яй нӧшта на ёна колӧ пуны-жаритны, мед ӧтилаті оз коль уль пытшкӧсыс. Чери-яй зэв пӧтӧса, сӧмын ёна пуӧм-жаритӧмӧн. Уль яйясысь вермас вуджны уна пӧлӧс висьӧм мортлы (скӧтыд ӧд висьӧ жӧ): ковъяс, чакотка, порсь яйысь трихина. Ёна пуӧмысь-жаритӧмысь быд висьӧм паськӧдысьяс бырӧны. Сэсся пӧтӧс кындзи на мед эськӧ и чӧскыд сёяныд. Быдӧн тӧданныд: чӧскыд сёянысь сьӧлӧм бурмӧ. Кужысь пуысь-пӧжалысь нинӧм абуысь лӧсьӧдас вывті чӧскыд сёян, кужтӧм — эмсьыс оз вӧч чӧскыдтӧ. Кужысьыд сёянад содтас перечсӧ, лаврӧвӧй кортӧ, луктӧ и мукӧдтор, сёяныдлӧн дзикӧдз вежсяс кӧрыс. Сэсся пуан-пӧжасянінтӧ колӧ зэв пелька, гажаа видзны. Дозмукыд, тасьті-паньыд, гырничьясыд мед пыр сӧстӧмӧсь, мыськалӧмаӧсь, дзим-дзурк.

Шыдъяс пуӧм.

Мӧска йӧзлы позьӧ пыр чӧскыдджыка сёянтӧ лӧсьӧдны, сӧмын оз ков дышӧдчыны. Этшаник йӧлысь, нӧкйысь позьӧ пӧтӧс чӧскыд сёян лӧсьӧдны. Тулысын, гожӧмын, йӧрса пуктас быдмытӧдз том петшӧрысь, шомкорйысь, рӧсада колясъясысь зэв чӧскыд шыд позьӧ пуны. Со кыдзи пусьӧ.

Быд морт вылӧ фунт джын петшӧр или мукӧдтор босьтӧны (мед дзик свежӧй). Мыськӧны мичаа, сэсся пуан ва пытшкӧ лэдзӧны. Небзьӧм бӧрын пож вылӧ сӧдзӧдны-кисьтӧны. Сӧдзалӧм мысти шырӧны, эштан кӧ, бурджык пож пыр лэдзны. Сы бӧрын кутшӧмкӧ дозйӧ пуктӧны, позьӧ сэтчӧ пуктыны яй, гос, тшак, позьӧ и дзик асьсӧ. Дзик ассьыс кӧ пуны, сэки колӧ пуктыны — пызь, вый, нӧк, мед пӧтӧсджык и чӧскыдджык лоӧ. Яй кӧ либӧ гос пуктан, сэки позьӧ содтыны пызь, йӧв или нӧк. Тшак дінӧ содтысьӧ вый да пызь. Татшӧм шыдтӧ став пӧлӧссӧ лӧсьӧдӧны жаритӧм лукӧн да пызьӧн. Зэв чӧскыд кӧра лоӧ, нӧшта кӧ пызан вылад вайигӧн киськыштан укропӧн.

Мый колӧ быд шыд пытшкӧ пуктыны.

Быд пӧлӧс шыдӧ колӧ пуктыны пызь. (Дерт еджыд пызь бурджык, позьӧ и сю пызь.) Кымын уна шыдӧ пуктан вый да нӧк, сымын дерт чӧскыд, пӧтӧса лоӧ. Позьӧ шыд лӧсьӧдны пызьӧн да йӧлӧн, йӧв кӧ оз ло, позьӧ ваӧн. Дерт ванад оз ло нин пӧтӧс ни сэтшӧм чӧскыд эськӧ да, куш шыд дорысь чӧскыдджык жӧ на.

Выйӧн да пызьӧн шыд лӧсьӧдӧм.

Ӧти паньтыр вый паньтыр пызькӧд гудрассьӧ, сэсся пӧсь шыднас кизьӧртчӧ, мед сук сливки кодь суксьыс лоӧ. Сійӧ ставыс шыд пытшкӧ кисьтсьӧ и пусьӧ. Пызан вылад вайигӧн пуктыссьӧ паньтыр нӧк. (Та мындаыс босьтсьӧ нёль мортлы.)

Нӧкйӧн да пызьӧн шыд лӧсьӧдӧм.

Ӧти паньтыр пызьӧ пуктыссьӧ 2 пань нӧк, зэв ёна гудрассьӧ, сэсся пӧсь шыднас бара кизьӧртсьӧ, сы бӧрын пуктыссьӧ шыдӧ и пусьӧ.

Пызьӧн да ваӧн.

Дзик жӧ сідзи пань пызьӧ пуктыссьӧ кык пань кӧдзыд ва.

Кослунъя шыд лӧсьӧдӧм.

Дзик жӧ сідзи, сӧмын вый нӧк, йӧв пыддиыс босьтсьӧ кослунъя вый.

Коми аньяс, ми сёяннымӧс огӧ кужӧ вежлӧдлыны, уна пӧлӧсӧс лӧсьӧдны. Сёям ӧти пӧлӧс азя шыд, кушман, куш сьӧд тшак ва, паренча.

Яя шыд кӧ пуам, немтор жӧ огӧ пуктӧй: куш яй да ва. Юкваыд сідзи жӧ. Абу ми велалӧмаӧсь чӧсмасьныс, сёян лӧсьӧдӧмсӧ огӧ удж пыдди пуктӧй. Чӧскыд пӧтӧса сёян помын дзоньвидзалунным эськӧ асланым вӧлӧма. Кынӧм висьӧмъясыд лёк сёянсьыд и овлӧ. Быд нывбабалы колӧ велӧдчыны чӧскыд, пӧтӧс сёян пуны пӧжавны. Мукӧд государствоясын эмӧсь наросьнӧ пуны пӧжавны велӧдан школаяс. Быд школаын эм пуны-пӧжавны велӧдны торъя урокъяс. Прӧста ӧд сэтшӧм государствоясас йӧзыс абу гырысьӧсь, ёнӧсь, дзоньвидзаӧсь. Ми кӧ огӧ тӧждысьӧй чӧскыд сёян-юан вӧснаыд, асьным жӧ вывті жебӧсь, посниӧсь, омӧльӧсь, висьлӧсӧсь.

Ӧнӧдз миян коми крестьяна омӧля пуктас вӧдитӧны, сӧмын пуктыласны картупель, лук, кушман. Быдӧнлы колӧ йӧрад нӧшта на пуктавны — морков, свеклӧ, ӧгурчи, капуста, галан, сёркни, укроп (зэв чӧскыд турун, пуктысьӧ капустаӧ, шыдӧ). Йӧрса пуктасыд кӧ эм, сэсся позьӧ нин мӧска йӧзлы сёянтӧ быд лун вежлӧдлыны чӧскыдысь чӧскыдӧ.

Свеклӧа-моркова шыд.

5–6 морта дозйӧ колӧ босьтны ӧти ыджыд свеклӧ, ичӧт кӧ — кыкӧс, нёль кымын морков, вит кымын шӧркоддьӧм картупель. Морков чӧлавны вӧсньыдика, свеклӧ, картупель вундавны кузьмӧсӧн посньыдика. 4–5 лук шырны, паньтыр выйӧн жаритны гоз-мӧд лаврӧвӧй кор да ӧтлаавны. Сэсся пуктыны пуны. Босьтны китыр кык пызь, кӧдзыд ва пиӧ гудравны, мед сливки кодь суксьыс лоӧ, пуӧм шыд пытшкас лэдзны пызьсӧ гудралігмоз. Позьӧ пызь пыдди пуктыны зӧр шыдӧс, сійӧ дерт озджык сэтшӧм чӧскыд ло. Пызан вылӧ вайигӧн тасьтіӧ пуктыны кык-куим пань нӧк.

Тайӧ жӧ шыдӧ позьӧ пуктыны нӧшта яй, позьӧ пуктыны тшак.

Капуста шыд.

Шыд гырнич джынйыс шырны свежӧй капуста. Сэтчӧ пуктыны йӧв, позьӧ сливкиув йӧв. Кык-куим лук шырӧмӧн вый пытшкын жаритыштны да сэтчӧ жӧ ӧтлаавны, сэсся пуны. Кык китыр мында пызь ва пиын гудравны да пуан шыд пытшкас лэдзны, позьӧ сёйигас нӧкйыштны, позьӧ и сідз.

Сола капуста шыд (кослунъя).

Сы мында жӧ шырны капуста, китыр кык-куим зӧр шыдӧс, куим-нёль кын картупель вундавны, тырыс ва пуктыны и пуны. Позьӧ сола чери тор содтыштны кӧр вылӧ.

Свеклӧа-моркова рок.

Ворйын шырны свеклӧ, морков, картупель, — ставсӧ ӧтмындаӧн, мед пуан доз тырыс дзик лоӧ, тшӧтш лук кык-куим шырны, солыштны. Пань кык-куим вый пуктыны, зэв топыда вевтавны и пачӧ пӧжны сюйны пӧжасьӧм бӧрын.

Галан рок.

Сечкаӧн шырны галан, солыштны ичӧтика, дозйӧ пуктыны тырыс, сэтчӧ позьӧ пуктыны пань-мӧд нӧк, позьӧ йӧв, позьӧ йӧв да кольк, сэсся топыда вевтавны да пачын пӧжны. Сёйигӧн позьӧ выявны.

Кӧдзыд сёян.

Пуӧм картупель, свеклӧ вундавны, сэтчӧ свежӧй ӧгурчи вундавны, лук, сэсся нӧкъявны и сёйны. Позьӧ ӧгурчи пыддиыс сола тшак пуктыны, позьӧ нӧк пыдди кослунъя вый.

Студень.

Тасьті вылльӧв (шомйӧв). Сэтчӧ кык-куим пуӧм кольк да тӧрытся кольӧм яйтӧ шырны, лук вундавны, улльӧлӧн кизьӧртыштны и сёйны. Шомйӧлыс ырӧш пыдди пуктыссьӧ.

Пӧжӧм яй.

Сечкаӧн яй да лук шырӧны, пуктӧны переч. Сэсся яйсьыс посньыдик ёкмыльяс вӧчавны пызь пытшкын тупльӧдлӧмӧн (дерт эськӧ бурджык, еджыд пызь кӧ). Кашник пытшкӧ вольсалӧны капуста кор, сы вылӧ яй ёкмыльяс лӧдны ӧти пӧвстӧн, сэсся бара вольсалӧны капуста кор, лӧдӧны яй ёкмыльяс и сідз тырӧдз. Медбӧръя капуста кор вылас кисьтӧны куим-нёль пань нӧк, вевттьӧны топыда, сюйӧны пачӧ пӧжны. Зэв чӧскыд пӧтӧса жаркӧй лоӧ.

Саламат.

Сипожйӧн пожналӧм сю пызь колӧ скӧвӧрда вылын жаритны паньӧн гудралігтырйи, мед оз сотчы. Сэсся пӧсь пызьтӧ пуктӧны кутшӧмкӧ дозйӧ, сэтчӧ пуан ва кисьтны гудралігтырйи. Скӧвӧрдаӧн вевттьӧмӧн видзыштны. Донӧдӧм скӧвӧрда вылӧ пуктыны вый, сэсся кӧтӧдӧм паньӧн дозйысь заваритӧм пызьтӧ (тестасӧ) чунь кызаӧн пуктавны, разӧдны мавтӧм скӧвӧрда вылӧ жӧ дай жаритны банйытӧдз, сэсся бергӧдны да мӧдарсӧ сідз жӧ банйӧдны косӧдз. Пӧсьвывсьыс сёйны нӧкйӧн мавтӧмӧн или нырӧм рысьӧн. Дерт кымын уна вый пытшкын жаритны, сымын чӧскыд и пӧтӧса лоӧ.