Крестьяна пӧвстысь петӧм йӧз

Нэм озыр йӧз, сӧмын озыр йӧз пӧльзуйтчисны велӧдчӧмӧн, нигаясӧн, школаясӧн, университетъясӧн, библиотекаясӧн, — быд бурнас. Нэмысянь вермисны озыр йӧзлӧн челядь быд ног велӧдчыны, сюсьмыны, вежӧрсявны, мортӧ пӧрны. Дерт сэсся унджык писательыс, художникыс, велӧдчӧм йӧзыс озыр йӧз пытшкысь петісны. Уна сё, уна сюрс озыр пытшкысь велӧдчис — став йӧйыс, висьлӧсыс; уна деньга, уна эмбур муніс найӧс велӧдӧм вылӧ уджалысь йӧзлӧн. Уджалысь йӧз аслас пӧсьнас, вирнас велӧдіс озырлысь челядьсӧ, ачыс тшыгъяліс, кынмис, няйтын, пемыдын луасис. Озыръяс нарошнӧ, тӧдӧмӧн крестьянаӧс, уджалысьӧс пыкисны велӧдчӧмысь, мед эськӧ налӧн синъясыс эз воссьыны, эз гӧгӧрвоны ассьыныс лёк олӧмсӧ, эз мездысьны сэтысь. Сарскӧй правительство дырйи вӧлі кабак кӧ тупкыны шуасны скодӧн да сы пыдди школа восьтыны, мыжмасны ёна. Восьтавлісны школаяс крестьяналы сӧмын йӧзаддза. Велӧдны-индавны пукталісны сэтчӧ попъясӧс, чиновникъясӧс. Попъяс, тӧдӧмысь, сӧмын ёнджыка налысь юръяснысӧ пемдӧдалісны асланыс мӧдар югыдӧн, адӧн повзьӧдлӧмӧн. Сэсся крестьяналӧн гӧльлуныс да помасьлытӧм уджыс эз лэдз челядьӧс велӧдны. Уна сюрс вежӧра йӧз крестьяна пытшкысь воши весь. Арся войся кодзувъяс моз мыччасьлісны сӧмын ӧткымын югыд вежӧра йӧз на пытшкысь.

Босьтам Ломоносовӧс. Сійӧ медводдза роч гижӧд лӧсьӧдысь, медводдза роч писатель, учёнӧй. Сійӧ вӧлі гӧль крестьянин пи Кардор (Архангельск) губерня улысь. Гортсьыс пышйӧмӧн муніс велӧдчыны Мӧскуаӧ. Школаас пыригас эз лысьт висьтасьны крестьянинӧн, висьтасьӧ поп-дякставысь, сэки оз вӧлі школаад весиг сибӧдны крестьянауловтӧ. Регыд сійӧс вывті сюсьысла мӧдӧдісны Питирса академияӧ. Бӧрынас заграничаясын велӧдчис,

Шевченко Т. Г. — Украинаса сьылысь-гижысь (певец-поэт). Чужлӧма во сё да ӧкмыс кымын (109) сайын крепостнӧй крестьянин семьяын. Вывті сьӧкыд, лёк вӧлі сылӧн олӧм, быдмигчӧжыс лои помещиклы казачитны. Велӧдчӧм бӧрас (аскодьыс) велӧдчӧм гижысь ёртъясыс помещик ордысь мездісны, вештісны деньга вылӧ. Сарскӧй правительство сэтшӧм йӧзсьыс поліс, мустӧмтіс. (Найӧ ӧд прӧстӧй йӧзыслысь синъяс восьталысьяс). Шевченкоӧс ыстісны ссылкаӧ, салдатӧ. Сэні сійӧ сэсся и воштіс дзоньвидзалунсӧ. Нэм чӧжыс сылӧн сьӧлӧмыс висис крепостнӧй крестьяна вӧсна. Чуксасис, садьмӧдіс тӧдса ас кывйӧн украинасаӧс.

Бернс Роберт вӧлі Шотландияысь (Англия улысь). Зэв бура мича сьылӧм-гижӧдъясыс кузя тӧдӧ став мирыс. Овліс сійӧ 1759–1796 воясӧ. Чужи зэв гӧль крестьянин керкаын. Оліс — видз-му уджаліс. Гижаліс (сочиняйтіс) уджалігас, гӧр юрӧ кутчысьӧмӧн, идзас вылын шойччигӧн. Уна тшыг пыкис, кынмӧм-косьмӧм тӧдліс.

Быд уджалысь йӧз пытшкысь пыр петлісны ыджыд вежӧра, сьӧлӧма йӧз. Сідзи жӧ коми войтыр пытшкысь важысянь петавлісны коми йӧзсӧ чуксалысьяс, югыд вежӧра, гырысь сьӧлӧмаяс.

Жаков К. Ф. крестьянин пи, чужлӧма во 60 сайын Сыктывдін карувса Выльгорт грездын. Сыктывдін карысь велӧдчыны мунӧма пыжӧн 700 верст сайӧ (паракодъяс абу на вӧвлӧма). Шулім нин тай, гӧль йӧзлы сэкъясӧ университет ӧдзӧсъясыд топыда пӧдсаӧсь вӧліны. Ёна лои Жаковлы пессьыны, югыд туй вылас петігас. Попъяс пӧличакӧд пыр вӧтлысисны, тупкисны сылысь гырысь школаясӧ пыран туйсӧ. Дзик мойд кодь сылӧн став велӧдчӧмыс. Комын арӧсӧн вӧлись вермис университетӧ пырны. Вывті бура, сюся велӧдчӧмысла кончитӧм бӧрас сійӧс кольӧдісны Питирса университетӧ велӧдысьӧ (профессорӧ).

К. Ф. Жаков медводдза коми профессор, учёнӧй, коми сьылысь (поэт). Сійӧ эськӧ гижис пыр рочӧн да, сӧмын став гижӧдыс коми йылысь, коми олӧм йылысь, коми ног. Зэв уна сылӧн книгаяс, гижӧдъяс. Сылӧн тӧд вывсьыс некор эз вунлы коми йӧз. Быд сёрниын, быд гижӧдын дӧжналіс коми школалы пӧ колӧ коми кыв, колӧ пӧ кыпӧдны комилысь олӧм, культура.

Нёбдінса Виттор (В. А. Савин) — гӧль крестьянин пи, чужис Нёбдін Трӧш сиктын 35 во сайын. Дереваннӧйса школаын велӧдчӧм бӧрын ар 17-ӧн Богословса заводын пес керавлӧма. Сэсянь мунӧма Богословса рудникӧ, сэні уджалӧма гижысьын 1911 воӧдз. Сэсся Украинаса Рудникын уджалӧма Октябрся революцияӧдз. 1918 воын революциялӧн ыджыд гыыс миян Сыктывдінкарӧ вайис. Сэсянь Нёбдінса Виттор ланьтлывтӧг уджалӧ коми йӧз пытшкын; чуксасьӧ, садьмӧдӧ коми йӧзӧс сьылан, ворсанторъяснас, газетӧ, книгаӧ гижӧмнас. Ӧні Коми му пасьтала — быд грездын быд сиктын, быд пельӧсын сьылӧны, ворсӧны, лыддьӧны Нёбдінса Витторлысь удж. Верстьӧлы, челядьлы, весиг пӧрысьлы муса Нёбдінса Виттор аслас небыд сьӧлӧмнас, серамбаннас.

В. А. Молодцов (Сандрӧ Васьӧ) — Сыктывдінпомса гӧль крестьянин пи, чужӧма 37 во сайын кымын. Велӧдчӧма Тотьмаса Семинарияын, сэсся Питирса учительскӧй Институтын. Сылӧн семинарияын велӧдчӧмсянь нин висис сьӧлӧм коми йӧз вӧсна, коми кыв вӧсна. Революцияӧдз на Ношульса Высш. Нач. школасянь велӧдчис, уджаліс коми грамматика лӧсьӧдӧм вылын, коми кыв мичмӧдӧм вылын. Сэки дерт сэтшӧм уджъясыд эз вермы паськавны. Сӧмын Октябрся Революция бӧрын сійӧ вермис кутчысьны коми кывсӧ кыпӧдан уджас. Войдӧр мырсис, пессис уджаліс Яренск карулын, 1918 воӧ локтіс Сыктывдін карӧ. Тані сійӧ личлэдзлытӧг уджаліс. Отдел Нар. Обр. дінӧ лӧсьӧдіс коми кыв вылын уджалан комиссия. Семинарияӧ пыртіс коми кыв, сэтчӧс том йӧзӧс велӧдаліс бур туй вылӧ. Бӧрыннас сійӧ комиссия вежис нимсӧ Натсменса подотделӧ, сэсся 1920 воӧ вӧлись Коми Издательствоӧ. Пыр сійӧ сэні уджаліс, чукӧрталіс ас гӧгӧрыс уджалысьясӧс, велӧдіс, туйдӧдіс.

Сійӧ жӧ водзмӧстчӧмӧн, пессьӧмӧн 1920 воын воссис Сыктывкарӧ Коми Институт, сэні сійӧ уджаліс висьмытӧдзыс. Вывті йӧна уджалӧмсьыс висьмис, 1923 воын арнас лои мунны лунвылӧ бурдӧдчыны.

Виччысям сылысь бурдӧм, мед ёна на, дыр на вермас коми йӧзлысь олӧмсӧ, кывсӧ кыпӧдны.

Тайӧяс кындзи на эмӧсь миян комилӧн югыд вежӧра, гырысь сьӧлӧма, прӧстӧй йӧз вӧсна тӧждысьысьяс, комилысь олӧм кыпӧдысьяс. На йылысь мӧдысь ми гижам.

Коми ань.