Крестьяна пӧвстысь петӧм йӧз Креԍԏана пӧвсыԍ петӧм јӧз
Нэм озыр йӧз, сӧмын озыр йӧз пӧльзуйтчисны велӧдчӧмӧн, нигаясӧн, школаясӧн, университетъясӧн, библиотекаясӧн, — быд бурнас. Нэмысянь вермисны озыр йӧзлӧн челядь быд ног велӧдчыны, сюсьмыны, вежӧрсявны, мортӧ пӧрны. Дерт сэсся унджык писательыс, художникыс, велӧдчӧм йӧзыс озыр йӧз пытшкысь петісны. Уна сё, уна сюрс озыр пытшкысь велӧдчис — став йӧйыс, висьлӧсыс; уна деньга, уна эмбур муніс найӧс велӧдӧм вылӧ уджалысь йӧзлӧн. Уджалысь йӧз аслас пӧсьнас, вирнас велӧдіс озырлысь челядьсӧ, ачыс тшыгъяліс, кынмис, няйтын, пемыдын луасис. Озыръяс нарошнӧ, тӧдӧмӧн крестьянаӧс, уджалысьӧс пыкисны велӧдчӧмысь, мед эськӧ налӧн синъясыс эз воссьыны, эз гӧгӧрвоны ассьыныс лёк олӧмсӧ, эз мездысьны сэтысь. Сарскӧй правительство дырйи вӧлі кабак кӧ тупкыны шуасны скодӧн да сы пыдди школа восьтыны, мыжмасны ёна. Восьтавлісны школаяс крестьяналы сӧмын йӧзаддза. Велӧдны-индавны пукталісны сэтчӧ попъясӧс, чиновникъясӧс. Попъяс, тӧдӧмысь, сӧмын ёнджыка налысь юръяснысӧ пемдӧдалісны асланыс мӧдар югыдӧн, адӧн повзьӧдлӧмӧн. Сэсся крестьяналӧн гӧльлуныс да помасьлытӧм уджыс эз лэдз челядьӧс велӧдны. Уна сюрс вежӧра йӧз крестьяна пытшкысь воши весь. Арся войся кодзувъяс моз мыччасьлісны сӧмын ӧткымын югыд вежӧра йӧз на пытшкысь. Нем озыр јӧз, сӧмын озыр јӧз пӧԉзујтчісны велӧԁчӧмӧн, ԋігајасӧн, школајасӧн, уԋіверԍіԏетјасӧн, бібԉіоԏекајасӧн, — быԁ бурнас. Немыԍаԋ вермісны озыр јӧзлӧн чеԉаԃ быԁног велӧԁчыны, ԍуԍмыны, вежӧрԍавны, мортӧ пӧрны. Ԃерт сеԍԍа унҗык пісаԏеԉыс, куԁожԋікыс, велӧԁчӧм јӧзыс озыр јӧз пыщкыԍ петісны. Уна ԍо, уна ԍурс озыр пыщкыԍ велӧԁчіс — став јӧјыс, віԍлӧсыс; уна ԃеԋга, уна ембур муніс најӧс велӧԁӧм вылӧ уҗалыԍ јӧзлӧн. Уҗалыԍ јӧз аслас пӧԍнас, вірнас велӧԁіс озырлыԍ чеԉаԃсӧ, ачыс щыгјаліс, кынміс, ԋајтын, пемыԁын луаԍіс. Озырјас нароԍнӧ тӧԁӧмӧн креԍԏанаӧс, уҗалыԍӧс пыкісны велӧԁчӧмыԍ, меԁ еԍкӧ налӧн ԍінјасыс ез воԍԍыны, ез гӧгӧрвоны асԍыныс ԉок олӧмсӧ, ез мезԁыԍны сетыԍ. Сарскӧј правіԏеԉство-ԁырјі вӧлі кабак-кӧ тупкыны шуасны скоԁӧн ԁа сы-пыԃԃі школа воԍтыны, мыжмасны јона. Воԍтавлісны школајас креԍԏаналы сӧмын јӧзаԁԇа. Велӧԁны інԁавны пукталісны сетчӧ попјасӧс, чіновԋікјасӧс. Попјас, тӧԁӧмыԍ, сӧмын јонҗыка налыԍ јурјаснысӧ пемԁӧԁалісны асланыс мӧԁарјугыԁӧн, аԁӧн повԅӧԁлӧмӧн. Сеԍԍа креԍԏаналӧн гӧԉлуныс ԁа помаԍлытӧм уҗыс ез леԇ чеԉаԃӧс велӧԁны. Уна ԍурс вежӧра јӧз креԍԏана пыщкыԍ воші веԍ. Арԍа војԍа коԇувјас-моз мытчаԍлісны сӧмын ӧткымын југыԁ вежӧра јӧз на пыщкыԍ.
Босьтам Ломоносовӧс. Сійӧ медводдза роч гижӧд лӧсьӧдысь, медводдза роч писатель, учёнӧй. Сійӧ вӧлі гӧль крестьянин пи Кардор (Архангельск) губерня улысь. Гортсьыс пышйӧмӧн муніс велӧдчыны Мӧскуаӧ. Школаас пыригас эз лысьт висьтасьны крестьянинӧн, висьтасьӧ поп-дякставысь, сэки оз вӧлі школаад весиг сибӧдны крестьянауловтӧ. Регыд сійӧс вывті сюсьысла мӧдӧдісны Питирса академияӧ. Бӧрынас заграничаясын велӧдчис, Боԍтам Ломоносовӧс. Сіјӧ меԁ воԇԇа роч гіжӧԁ лӧԍӧԁыԍ, меԁ воԇԇа роч пісаԏеԉ, учонӧј. Сіјӧ вӧлі гӧԉ креԍԏаԋін пі Карԁорса (Аркаԋгеԉск) губерԋаулыԍ. Гортԍыс пышјӧмӧн муніс велӧԁчыны Мӧскуаӧ. Школаас пырігас ез лыԍт віԍтаԍны креԍԏаԋінӧн, віԍтаԍӧ поп-ԃак ставыԍ, секі оз вӧлі школааԁ веԍіг ԍібӧԁны креԍԏана уловтӧ. Регыԁ сіјӧс вывті ԍуԍысла мӧԁӧԁісны Піԏірса акаԃеміјаӧ. Бӧрынас заграԋічајасын велӧԁчіс,
Шевченко Т. Г. — Украинаса сьылысь-гижысь (певец-поэт). Чужлӧма во сё да ӧкмыс кымын (109) сайын крепостнӧй крестьянин семьяын. Вывті сьӧкыд, лёк вӧлі сылӧн олӧм, быдмигчӧжыс лои помещиклы казачитны. Велӧдчӧм бӧрас (аскодьыс) велӧдчӧм гижысь ёртъясыс помещик ордысь мездісны, вештісны деньга вылӧ. Сарскӧй правительство сэтшӧм йӧзсьыс поліс, мустӧмтіс. (Найӧ ӧд прӧстӧй йӧзыслысь синъяс восьталысьяс). Шевченкоӧс ыстісны ссылкаӧ, салдатӧ. Сэні сійӧ сэсся и воштіс дзоньвидзалунсӧ. Нэм чӧжыс сылӧн сьӧлӧмыс висис крепостнӧй крестьяна вӧсна. Чуксасис, садьмӧдіс тӧдса ас кывйӧн украинасаӧс. Шевченко Т. Г. — Украінса ԍылыԍ-гіжыԍ (певец-поэт). Чужлӧма во ԍо ԁа ӧкмыс кымын (109) сајын крепостнӧј креԍԏаԋін ԍемјаын. Вывті ԍӧкыԁ, ԉок вӧлі сылӧн олӧм, быԁміг чӧжыс лоі помешщіклы казачітны. Велӧԁчӧм бӧрас (аскоԃыс) велӧԁчӧм гіжыԍ јортјасыс помешщік орԁыԍ мезԁісны, вештісны ԃеԋга вылӧ. Сарскӧј правіԏеԉство сещӧм јӧзԍыс поліс, мустӧмтіс. (Најӧ-ӧԁ прӧстӧј јӧзыслыԍ ԍінјас воԍталыԍјас). Шевченкоӧс ыстісны сылкаӧ, салԁатӧ. Сені сіјӧ сеԍԍа і воштіс ԇоԋвіԇалунсӧ. Нем-чӧжыс сылӧн ԍӧлӧмыс віԍіс крепостнӧј креԍԏана-вӧсна. Чуксаԍіс, саԃмӧԁіс тӧԁса ас кывјӧн украінсаӧс.
Бернс Роберт вӧлі Шотландияысь (Англия улысь). Зэв бура мича сьылӧм-гижӧдъясыс кузя тӧдӧ став мирыс. Овліс сійӧ 1759–1796 воясӧ. Чужи зэв гӧль крестьянин керкаын. Оліс — видз-му уджаліс. Гижаліс (сочиняйтіс) уджалігас, гӧр юрӧ кутчысьӧмӧн, идзас вылын шойччигӧн. Уна тшыг пыкис, кынмӧм-косьмӧм тӧдліс. Бернс Роберт вӧлі Шотлаԋԃіјаыԍ (Ангԉіјаулыԍ). Зев бура, міча ԍылӧм-гіжӧԁјасыс-куԅа тӧԁӧ став мірыс. Овліс сіјӧ 1759–1796 војасӧ. Чужі зев гӧԉ креԍԏаԋін керкаын. Оліс — віԇ-му уҗаліс. Гіжаліс (сочіԋајтіс) уҗалігас, гӧрјурӧ кутчіԍӧмӧн, іԇас вылын шојтчігӧн. Уна щыг пыкіс, кынмӧм-коԍмӧм тӧԁліс.
Быд уджалысь йӧз пытшкысь пыр петлісны ыджыд вежӧра, сьӧлӧма йӧз. Сідзи жӧ коми войтыр пытшкысь важысянь петавлісны коми йӧзсӧ чуксалысьяс, югыд вежӧра, гырысь сьӧлӧмаяс. Быԁ уҗалыԍ јӧз пыщкыԍ пыр петлісны ыҗыԁ вежӧра, ԍӧлӧма јӧз. Сіԇі-жӧ комі војтыр пыщкыԍ важыԍаԋ петавлісны комі јӧзсӧ чуксалыԍјас, југыԁ вежӧра, гырыԍ ԍӧлӧмајас.
Жаков К. Ф. крестьянин пи, чужлӧма во 60 сайын Сыктывдін карувса Выльгорт грездын. Сыктывдін карысь велӧдчыны мунӧма пыжӧн 700 верст сайӧ (паракодъяс абу на вӧвлӧма). Шулім нин тай, гӧль йӧзлы сэкъясӧ университет ӧдзӧсъясыд топыда пӧдсаӧсь вӧліны. Ёна лои Жаковлы пессьыны, югыд туй вылас петігас. Попъяс пӧличакӧд пыр вӧтлысисны, тупкисны сылысь гырысь школаясӧ пыран туйсӧ. Дзик мойд кодь сылӧн став велӧдчӧмыс. Комын арӧсӧн вӧлись вермис университетӧ пырны. Вывті бура, сюся велӧдчӧмысла кончитӧм бӧрас сійӧс кольӧдісны Питирса университетӧ велӧдысьӧ (профессорӧ). Жаков К. Ф. креԍԏаԋін пі, чужлӧма во 60 сајын Сыктывԁін карувса Выԉгорт грезԁын. Сыктывԁін карыԍ велӧԁчыны мунӧма пыжӧн 700 верст сајӧ (парікоԁјас абу-на вӧвлӧма). Шулім-ԋін-тај, гӧԉ јӧзлы секјасӧ уԋіверԍіԏет ӧԇӧсјасыԁ топыԁа пӧԁсаӧԍ вӧліны. Јона лоі Жаковлы песԍыны, југыԁ туј вылас петігас. Попјас пӧԉітсакӧԁ пыр вӧтлыԍісны, тупкісны сылыԍ гырыԍ школајасӧ пыран тујсӧ. Ԇік мојԁ-коԃ сылӧн став велӧԁчӧмыс. Комын арӧсӧн вӧԉіԍ верміс уԋіверԍіԏетӧ пырны. Вывті бура, ԍуԍа велӧԁчӧмысла коԋчітӧм бӧрас сіјӧс коԉӧԁісны Піԏірса уԋіверԍіԏетӧ велӧԁыԍӧ (пропессорӧ).
К. Ф. Жаков медводдза коми профессор, учёнӧй, коми сьылысь (поэт). Сійӧ эськӧ гижис пыр рочӧн да, сӧмын став гижӧдыс коми йылысь, коми олӧм йылысь, коми ног. Зэв уна сылӧн книгаяс, гижӧдъяс. Сылӧн тӧд вывсьыс некор эз вунлы коми йӧз. Быд сёрниын, быд гижӧдын дӧжналіс коми школалы пӧ колӧ коми кыв, колӧ пӧ кыпӧдны комилысь олӧм, культура. К. Ф. Жаков меԁ воԇԇа комі пропессор, учонӧј, комі ԍылыԍ (поэт). Сіјӧ еԍкӧ гіжіс пыр рочӧн-ԁа, сӧмын став гіжӧԁыс комі-јылыԍ, комі олӧм-јылыԍ, комі-ног. Зев уна сылӧн кԋігајас, гіжӧԁјас. Сылӧн тӧԁвывԍыс ԋекор ез вунлы комі јӧз. Быԁ ԍорԋіын, быԁ гіжӧԁын ԁӧжналіс комі школалы-пӧ колӧ комі кыв, колӧ-пӧ кыпӧԁны комілыԍ олӧм, куԉтура.
Нёбдінса Виттор (В. А. Савин) — гӧль крестьянин пи, чужис Нёбдін Трӧш сиктын 35 во сайын. Дереваннӧйса школаын велӧдчӧм бӧрын ар 17-ӧн Богословса заводын пес керавлӧма. Сэсянь мунӧма Богословса рудникӧ, сэні уджалӧма гижысьын 1911 воӧдз. Сэсся Украинаса Рудникын уджалӧма Октябрся революцияӧдз. 1918 воын революциялӧн ыджыд гыыс миян Сыктывдінкарӧ вайис. Сэсянь Нёбдінса Виттор ланьтлывтӧг уджалӧ коми йӧз пытшкын; чуксасьӧ, садьмӧдӧ коми йӧзӧс сьылан, ворсанторъяснас, газетӧ, книгаӧ гижӧмнас. Ӧні Коми му пасьтала — быд грездын быд сиктын, быд пельӧсын сьылӧны, ворсӧны, лыддьӧны Нёбдінса Витторлысь удж. Верстьӧлы, челядьлы, весиг пӧрысьлы муса Нёбдінса Виттор аслас небыд сьӧлӧмнас, серамбаннас. Ԋобԁінса Віттор (В. А. Савін) — гӧԉ креԍԏаԋін пі, чужіс Ԋобԁін Трӧш ԍіктын 35 во сајын. Ԃереваннӧјса школаын велӧԁчӧм бӧрын ар 17-ӧн Богословса завоԁын пес керавлӧма. Сеԍаԋ мунӧма Богословса руԃԋікӧ, сені уҗалӧма гіжыԍын 1911 воӧԇ. Сеԍԍа Украінса Руԁԋікын уҗалӧма Окԏабрса ревоԉутсіјаӧԇ. 1918 воын ревоԉутсіјалӧн ыҗыԁ гыыс міјан Сыктывԁін карӧ вајіс. Сеԍаԋ Ԋобԁінса Віттор лаԋтлывтӧг уҗалӧ комі јӧз пыщкын; чуксаԍӧ, саԃмӧԁӧ комі јӧзӧс ԍылан, ворсан торјаснас, гаԅетӧ, кԋігаӧ гіжӧмнас. Ӧні комі му паԍтала — быԁ грезԁын быԁ ԍіктын, быԁ пеԉӧсын ԍылӧны, ворсӧны, лыԃԃӧны Ԋобԁінса Вітторлыԍ уҗ. Верԍԏӧлы, чеԉаԃлы, веԍіг пӧрыԍлы муса Ԋобԁінса Віттор аслас ԋебыԁ ԍӧлӧмнас, ԍерамбаннас.
В. А. Молодцов (Сандрӧ Васьӧ) — Сыктывдінпомса гӧль крестьянин пи, чужӧма 37 во сайын кымын. Велӧдчӧма Тотьмаса Семинарияын, сэсся Питирса учительскӧй Институтын. Сылӧн семинарияын велӧдчӧмсянь нин висис сьӧлӧм коми йӧз вӧсна, коми кыв вӧсна. Революцияӧдз на Ношульса Высш. Нач. школасянь велӧдчис, уджаліс коми грамматика лӧсьӧдӧм вылын, коми кыв мичмӧдӧм вылын. Сэки дерт сэтшӧм уджъясыд эз вермы паськавны. Сӧмын Октябрся Революция бӧрын сійӧ вермис кутчысьны коми кывсӧ кыпӧдан уджас. Войдӧр мырсис, пессис уджаліс Яренск карулын, 1918 воӧ локтіс Сыктывдін карӧ. Тані сійӧ личлэдзлытӧг уджаліс. Отдел Нар. Обр. дінӧ лӧсьӧдіс коми кыв вылын уджалан комиссия. Семинарияӧ пыртіс коми кыв, сэтчӧс том йӧзӧс велӧдаліс бур туй вылӧ. Бӧрыннас сійӧ комиссия вежис нимсӧ Натсменса подотделӧ, сэсся 1920 воӧ вӧлись Коми Издательствоӧ. Пыр сійӧ сэні уджаліс, чукӧрталіс ас гӧгӧрыс уджалысьясӧс, велӧдіс, туйдӧдіс. В. А. Молоԁсов (Санԁрӧ Ваԍӧ) — Сыктывԁінпомса гӧԉ креԍԏаԋін пі, чужӧма 37 во сајын кымын. Велӧԁчӧма Тоԏмаса Ԍемінаріјаын, сеԍԍа Піԏірса учіԏеԉс. Інԍԏітутын. Сылӧн ԍемінаріјаын велӧԁчӧмԍаԋ-ԋін віԍіс ԍӧлӧм комі јӧз-вӧсна, комі кыв-вӧсна. Ревоԉутсіјаӧԇ-на Ношуԉса Высш. Нач. школаԍаԋ велӧԁчіс, уҗаліс комі граммаԏіка лӧԍӧԁӧм вылын, комі кыв мічмӧԁӧм вылын. Секі ԃерт сещӧм уҗјасыԁ ез вермы паԍкавны. Сӧмын Окԏабрса Ревоԉутсіја бӧрын сіјӧ верміс кутчіԍны комі кывсӧ кыпӧԁан уҗас. Војԁӧр мырԍіс, песԍіс уҗаліс Јаренск карулын, 1918 воӧ локтіс Сыктывԁін карӧ. Тані сіјӧ ԉічлеԇлытӧг уҗаліс. Отԃел Нар. Обр.-ԁінӧ лӧԍӧԁіс комі кыв вылын уҗалан коміԍԍіја. Ԍемінаріјаӧ пыртіс комі кыв, сетчӧс том јӧзӧс велӧԁаліс бур туј вылӧ. Бӧрынас сіјӧ коміԍԍіја вежіс ԋімсӧ Натсменса поԁотԃелӧ, сеԍԍа 1920 воӧ вӧԉіԍ Комі Ізԁаԏеԉствоӧ. Пыр сіјӧ сені уҗаліс, чукӧрталіс ас гӧгӧрыс уҗалыԍјасӧс, велӧԁіс, тујԁӧԁіс.
Сійӧ жӧ водзмӧстчӧмӧн, пессьӧмӧн 1920 воын воссис Сыктывкарӧ Коми Институт, сэні сійӧ уджаліс висьмытӧдзыс. Вывті йӧна уджалӧмсьыс висьмис, 1923 воын арнас лои мунны лунвылӧ бурдӧдчыны. Сіјӧ-жӧ воԇмӧԍтчӧмӧн, песԍӧмӧн 1920 воын воԍԍіс Сыктыв карӧ Комі Інԍԏітут, сені сіјӧ уҗаліс віԍмытӧԇыс. Вывті јӧна уҗалӧмԍыс віԍміс, 1923 воын арнас лоі мунны лунвылӧ бурԁӧԁчыны.
Виччысям сылысь бурдӧм, мед ёна на, дыр на вермас коми йӧзлысь олӧмсӧ, кывсӧ кыпӧдны. Вітчыԍам сылыԍ бурԁӧм, меԁ јона-на, ԁыр-на вермас комі јӧзлыԍ олӧмсӧ, кывсӧ кыпӧԁны.
Тайӧяс кындзи на эмӧсь миян комилӧн югыд вежӧра, гырысь сьӧлӧма, прӧстӧй йӧз вӧсна тӧждысьысьяс, комилысь олӧм кыпӧдысьяс. На йылысь мӧдысь ми гижам. Тајӧјас-кынԇі-на емӧԍ міјан комілӧн југыԁ вежӧра, гырыԍ ԍӧлӧма прӧстӧј јӧз-вӧсна тӧжԁыԍыԍјас, комілыԍ олӧм кыпӧԁыԍјас. На-јылыԍ мӧԁыԍ мі гіжам.
Коми ань. Комі аԋ.
Комиӧн
Важ коми гижӧд