КОМИ КРЕСТЬЯНА БУНТ
Миян Коми муын эз вӧвны помещикъяс, крестьяна вӧліны вӧльнӧйӧсь эськӧ да, найӧс дзескӧдысьясыд, пикӧ воштысьясыд вӧвліны на. 80 во сайын кымын Кулӧмдінса крестьяна кыпӧдлӧмаӧсь бунт вывті ыджыд вот вӧсна. Медыджыд начальникыс обществоас вӧлӧма сэки общественнӧй старӧста. Старӧстаалӧма уна во помся Григорей Ӧнисимӧвич Кипрушёв («Ӧнись Гриш»). Сійӧ старӧстаалігас уна эмбур аслыс чӧжӧма, сэтшӧм бур керка-картаыс некодлӧн абу вӧвлӧма сэки. 6 воӧн видзӧма куим сюрс шайт казеннӧй сьӧм аслыс эмбур лӧсьӧдӧм вылӧ. Зятьыс вӧлӧма писарын. Сыкӧд сійӧ ӧтвылысь 1841 воын став уджйӧзсӧ ассьыс йӧзыдлы вотад сюялӧма со кыдзи: сійӧ вося вотъясыс — 6.114 шайт да 2½ ур, вӧр лэдзӧм штрапъяс — 799 шайт 91½ ур, воддза вося мынтытӧм вотъяс 6.364 шайт 16 ур, козин вылӧ чиновникъяслы 2.363 шайт 13 ур. Ӧти вося вотыс Кулӧмдін вӧлӧсьтсалӧн чукӧрмӧма 14.641 шайт да 42 ур. Сійӧ 754 душ вылӧ юклӧмаӧсь да воӧма 23 шайт да 40 урӧн быд душ вылӧ. Мӧвпыштӧй быдӧн сэкся кадӧ мый ыджда сійӧ деньга вӧлі! Кокни-ӧ вӧлі мынтыны крестьяналы. Став йӧзыслӧн юрсиныс сувтіс, быдӧн бӧрддзисны, увгыны, кевмысьны кутісны. Медводз воча шыасис Гаврил Елисеев Попов. Сы бӧрся шыасисны мукӧд: огӧ пӧ мынтӧй! Колӧ пӧ тӧдны, кытчӧ миян деньга мунӧ! Колӧ пӧ вежны старӧстаӧс, писарӧс. Сідзи шусисны. Старӧста Кипрушёв эз повзьы мирысь, чукӧртіс йӧзӧс, воча шуасьысьясӧс розгааліс, пӧрччӧдӧмӧн ывлаын видзис, кодсюрӧӧс дӧрӧм кежысь кӧмтӧг лым вывті новлӧдліс. Сы бӧрын йӧзыд ёнджыка лёкмис, шызис. Гаврил Поповыд аслас ёртъясыскӧд чукӧртіс выль скод. Сэні шуисны Кипрушёвӧс писарыскӧд чӧвтны. Бӧрйисны выль начальствоӧс ас пытшсьыныс. Выль натшальство гижис медвойдӧр сарлы прошенньӧ. Асьныс оз вӧлӧм кужны да кӧнӧвал Балин гижӧма. Найӧ медся ёна надейтчисны сар-батюшко милӧсьт вылӧ. Сійӧ пӧ ӧд веськыда судитас, мыжтӧ аддзас. Бунтовщикъяс шуисны карса натшальствоӧс не сибӧдны сарсянь гижӧд вотӧдз. Кулӧмдіна-Дереваннӧя костӧ сувтӧдісны караул. Кыкысь кымын эськӧ натшальствояс волісны да, эз весиг матӧ сибавлыны йӧз дінӧ. Сэсся мӧд вонас ыджыдвидз дырйи гымыштіс воис Вӧлӧгдасянь натшальство 200 салдатӧн да нёль пушкаӧн, Сыктывкарса натшальствокӧд. Кулӧмдінса ёна повзисны, лэччисны паныд йи вылӧ нянь-солӧн. Гаврил Попов 7-нан ёртыскӧд вӧрӧ пышйисны. Натшальство салдатъяскӧд сувтісны йи вылӧ, пушкаяс Кулӧмдінланьӧ чургӧдалісны. Натшальство ёна видіс, горзіс кулӧмдінса вылӧ. Йӧз пидзикок вылын сулалӧмӧн бӧрдіс, кевмысис. Кутласны висьтавны да, натшальство горӧдас на вылӧ чорыда. Мӧд лун вайисны 4 додь розга. Став йӧзсӧ вӧтлісны йи вылӧ. Кипрушёв индаліс мыжаясӧс. Торйӧдісны 110 мортӧс и морт нелямын розгаӧн сетісны. Лунтыр ылӧдз-ылӧдз кыліс розга швучкӧм шы, йӧзлӧн горзӧм, бӧрдӧм, ойзӧм шы. Йи вылыс гӧрдӧдіс вирӧн. Розгаалӧм бӧрын йӧзсӧ чукӧртісны вичкоӧ енмӧс да натшальствоӧс благодаритны ыджыд милӧсьт петкӧдлӧмысь. Сэсся натшальство 100 салдатыскӧд регыд мунісны карӧ. Мӧд сёсӧ офицеръяскӧд колисны Кулӧмдінӧ бунтовщикъясӧс видзны. Бунтовщикъяс ордас найӧ и овмӧдчисны. Олісны найӧ мӧд тӧвся туйӧдз. Кыдз-мый вермисны дзескӧдісны, ӧбӧдитісны Кулӧмдінсаӧс салдатъяс, медся ёна нывъясӧс.
8 бунтовщикыд дзебсясисны вӧр керкаясын тулысӧдз. Сэсся кутшӧмкӧ юда и вузалӧма: салдатъясыдлы индӧма. Найӧс кутісны, лэччӧдісны карӧ. Гожӧмнас бӧр вайисны Кулӧмдінӧ. Сэні став йӧзӧс вичко дорӧ чукӧртӧмӧн морт 40 розгаӧн вачкисны 8 бунтовщикӧс, мед пӧ повзясны быдӧн. Сы бӧрын бӧр мӧдӧдісны карӧ. Карсянь ыстісны нэм кежланыс Сибырӧ, юрнаныс нуисны. Нимъяс налӧн вӧліны: Гаврил, Родион, Тикӧн и Микайлӧ Поповъяс, Педӧр Турьев, Сидӧр Морохин, Василей Кипрушев и Герасим Сладкоштиев. Тадзи помасьӧма Кулӧмдінса бунт. Розгаалӧм кындзи вотъяс перйӧмаӧсь 23 шайт да 40 урӧн душ вылысь, став рӧскодсӧ натшальство волӧмысь, салдатъясӧс видзӧмысь мынтӧдӧмаӧсь кулӧмдінсаӧс.
