КОМИ КРЕСТЬЯНА БУНТ КОМІ КРЕԌԎАНА БУНТ
Миян Коми муын эз вӧвны помещикъяс, крестьяна вӧліны вӧльнӧйӧсь эськӧ да, найӧс дзескӧдысьясыд, пикӧ воштысьясыд вӧвліны на. 80 во сайын кымын Кулӧмдінса крестьяна кыпӧдлӧмаӧсь бунт вывті ыджыд вот вӧсна. Медыджыд начальникыс обществоас вӧлӧма сэки общественнӧй старӧста. Старӧстаалӧма уна во помся Григорей Ӧнисимӧвич Кипрушёв («Ӧнись Гриш»). Сійӧ старӧстаалігас уна эмбур аслыс чӧжӧма, сэтшӧм бур керка-картаыс некодлӧн абу вӧвлӧма сэки. 6 воӧн видзӧма куим сюрс шайт казеннӧй сьӧм аслыс эмбур лӧсьӧдӧм вылӧ. Зятьыс вӧлӧма писарын. Сыкӧд сійӧ ӧтвылысь 1841 воын став уджйӧзсӧ ассьыс йӧзыдлы вотад сюялӧма со кыдзи: сійӧ вося вотъясыс — 6.114 шайт да 2½ ур, вӧр лэдзӧм штрапъяс — 799 шайт 91½ ур, воддза вося мынтытӧм вотъяс 6.364 шайт 16 ур, козин вылӧ чиновникъяслы 2.363 шайт 13 ур. Ӧти вося вотыс Кулӧмдін вӧлӧсьтсалӧн чукӧрмӧма 14.641 шайт да 42 ур. Сійӧ 754 душ вылӧ юклӧмаӧсь да воӧма 23 шайт да 40 урӧн быд душ вылӧ. Мӧвпыштӧй быдӧн сэкся кадӧ мый ыджда сійӧ деньга вӧлі! Кокни-ӧ вӧлі мынтыны крестьяналы. Став йӧзыслӧн юрсиныс сувтіс, быдӧн бӧрддзисны, увгыны, кевмысьны кутісны. Медводз воча шыасис Гаврил Елисеев Попов. Сы бӧрся шыасисны мукӧд: огӧ пӧ мынтӧй! Колӧ пӧ тӧдны, кытчӧ миян деньга мунӧ! Колӧ пӧ вежны старӧстаӧс, писарӧс. Сідзи шусисны. Старӧста Кипрушёв эз повзьы мирысь, чукӧртіс йӧзӧс, воча шуасьысьясӧс розгааліс, пӧрччӧдӧмӧн ывлаын видзис, кодсюрӧӧс дӧрӧм кежысь кӧмтӧг лым вывті новлӧдліс. Сы бӧрын йӧзыд ёнджыка лёкмис, шызис. Гаврил Поповыд аслас ёртъясыскӧд чукӧртіс выль скод. Сэні шуисны Кипрушёвӧс писарыскӧд чӧвтны. Бӧрйисны выль начальствоӧс ас пытшсьыныс. Выль натшальство гижис медвойдӧр сарлы прошенньӧ. Асьныс оз вӧлӧм кужны да кӧнӧвал Балин гижӧма. Найӧ медся ёна надейтчисны сар-батюшко милӧсьт вылӧ. Сійӧ пӧ ӧд веськыда судитас, мыжтӧ аддзас. Бунтовщикъяс шуисны карса натшальствоӧс не сибӧдны сарсянь гижӧд вотӧдз. Кулӧмдіна-Дереваннӧя костӧ сувтӧдісны караул. Кыкысь кымын эськӧ натшальствояс волісны да, эз весиг матӧ сибавлыны йӧз дінӧ. Сэсся мӧд вонас ыджыдвидз дырйи гымыштіс воис Вӧлӧгдасянь натшальство 200 салдатӧн да нёль пушкаӧн, Сыктывкарса натшальствокӧд. Кулӧмдінса ёна повзисны, лэччисны паныд йи вылӧ нянь-солӧн. Гаврил Попов 7-нан ёртыскӧд вӧрӧ пышйисны. Натшальство салдатъяскӧд сувтісны йи вылӧ, пушкаяс Кулӧмдінланьӧ чургӧдалісны. Натшальство ёна видіс, горзіс кулӧмдінса вылӧ. Йӧз пидзикок вылын сулалӧмӧн бӧрдіс, кевмысис. Кутласны висьтавны да, натшальство горӧдас на вылӧ чорыда. Мӧд лун вайисны 4 додь розга. Став йӧзсӧ вӧтлісны йи вылӧ. Кипрушёв индаліс мыжаясӧс. Торйӧдісны 110 мортӧс и морт нелямын розгаӧн сетісны. Лунтыр ылӧдз-ылӧдз кыліс розга швучкӧм шы, йӧзлӧн горзӧм, бӧрдӧм, ойзӧм шы. Йи вылыс гӧрдӧдіс вирӧн. Розгаалӧм бӧрын йӧзсӧ чукӧртісны вичкоӧ енмӧс да натшальствоӧс благодаритны ыджыд милӧсьт петкӧдлӧмысь. Сэсся натшальство 100 салдатыскӧд регыд мунісны карӧ. Мӧд сёсӧ офицеръяскӧд колисны Кулӧмдінӧ бунтовщикъясӧс видзны. Бунтовщикъяс ордас найӧ и овмӧдчисны. Олісны найӧ мӧд тӧвся туйӧдз. Кыдз-мый вермисны дзескӧдісны, ӧбӧдитісны Кулӧмдінсаӧс салдатъяс, медся ёна нывъясӧс. Міјан комі муын ез вӧвны помешщікјас, креԍԏана вӧліны вӧԉнӧјӧԍ еԍкӧ-ԁа, најӧс ԇескӧԁыԍјасыԁ, пікӧ воштыԍјасыԁ вӧвліны-на. 80 во-сајын кымын Кулӧмԁінса креԍԏана кыпӧԁлӧмаӧԍ бунт вывті ыҗыԁ вот-вӧсна. Меԁ ыҗыԁ начаԉԋікыс обществоас вӧлӧма секі общественнӧј старӧста. Старӧстаалӧма уна во помԍа Грігореј Ӧԋіԍімӧвіч Кіпрушев („Ӧԋіԍ Гріш“). Сіјӧ старӧстаалігас уна ембур аслыс чӧжӧма, сещӧм бур керка-картаыс ԋекоԁлӧн абу вӧвлӧма секі. 6 воӧн віԇӧма кујім ԍурс шајт каԅеннӧј ԍӧм аслыс ембур лӧԍӧԁӧм-вылӧ. Ԅаԏыс вӧлӧма пісарын. Сыкӧԁ сіјӧ ӧтвылыԍ 1841 воын став уҗјӧзсӧ асԍыс јӧзыԁлы вотаԁ ԍујалӧма со кыԇі: сіјӧ воԍа вотјасыс — 6.114 шајт ԁа 2½ ур, вӧр леԇӧм штрапјас — 799 шајт 91½ ур, воԇԇа воԍа мынтытӧм вотјас 6.364 шајт 16 ур, коԅін вылӧ чіновԋікјаслы 2.363 шајт 13 ур. Ӧԏі воԍа вотыс Кулӧмԁін вӧлӧԍтсалӧн чукӧрмӧма 14.641 шајт ԁа 42 ур. Сіјӧ 754 ԁуш вылӧ јуклӧмаӧԍ ԁа воӧма 23 шајт ԁа 40 урӧн быԁ ԁуш-вылӧ. Мӧвпыштӧј быԁӧн секԍа каԁӧ мыј ыжԁа сіјӧ ԃеԋга вӧлі! Кокԋі-ӧ вӧлі мынтыны креԍԏаналы. Став јӧзыслӧн јурԍіныс сувтіс, быԁӧн бӧрԁԇісны, увгыны, кевмыԍны кутісны. Меԁ воԇ воча шыаԍіс Гавріл Јеԉіԍејев Попов. Сы бӧрԍа шыаԍісны мукӧԁ: огӧ-пӧ мынтӧј! Колӧ-пӧ тӧԁны кытчӧ міјан ԃеԋга мунӧ! Колӧ-пӧ вежны старӧстаӧс, пісарӧс. Сіԇі шуԍісны. Старӧста Кіпрушов ез повԅы мірыԍ, чукӧртіс јӧзӧс, воча шуаԍыԍјасӧс розгааліс, пӧртчӧԁӧмӧн ывлаын віԇіс, коԁ-ԍурӧӧс ԁӧрӧм кежыԍ кӧмтӧг лым вывті новлӧԁліс. Сы бӧрын јӧзыԁ јонҗыка ԉокміс, шыԅіс. Гавріл Поповыԁ аслас јортјасыскӧԁ чукӧртіс выԉ скоԁ. Сені шуісны Кіпрушовӧс пісарыскӧԁ чӧвтны. Бӧрјісны выԉ начаԉствоӧс ас пыщԍыныс. Выԉ нащаԉство гіжіс меԁ војԁӧр сарлы прошеԋԋӧ. Аԍныс оз вӧлӧм кужны-ԁа кӧԋевал Баԉін гіжӧма. Најӧ меԁԍа јона наԃејтчісны сар-баԏушко мілӧԍт вылӧ. Сіјӧ-пӧ-ӧԁ веԍкыԁа суԃітас, мыжтӧ аԁԇас. Бунтовшікјас шуісны карса нащаԉствоӧс ԋе ԍібӧԁны сарԍаԋ гіжӧԁ вотӧԇ. Кулӧмԁіна Ԃереваннӧја костӧ сувтӧԁісны караул. Кыкыԍ кымын еԍкӧ нащаԉствојас волісны-ԁа, ез веԍіг матӧ ԍібавлыны јӧз ԁінӧ. Сеԍԍа мӧԁ вонас ыҗыԁвіԇ-ԁырјі гымыштіс воіс Вӧлӧгԁаԍаԋ нащаԉство 200 салԁатӧн ԁа ԋоԉ пушкаӧн, Сыктыв карса нащаԉствокӧԁ. Кулӧмԁінса јона повԅісны, летчісны паныԁ јі вылӧ ԋаԋ-солӧн. Гавріл Попов 7-нан јортыскӧԁ вӧрӧ пышјісны. Нащаԉство салԁатјаскӧԁ сувтісны јі вылӧ, пушкајас Кулӧмԁінлаԋӧ чургӧԁалісны. Нащаԉство јона віԁіс, горзіс кулӧмԁінса вылӧ. Јӧз піԇікок вылын сулалӧмӧн бӧрԁіс, кевмыԍіс. Кутласны віԍтавны ԁа нащаԉство горӧԁас на вылӧ чорыԁа. Мӧԁ лун вајісны 4 ԁоԃ розга. Став јӧзсӧ вӧтлісны јі вылӧ. Кіпрушов інԁаліс мыжајасӧс. Торјӧԁісны 110 мортӧс і морт ԋеԉамын розгаӧн ԍетісны. Лунтыр ылӧԇ-ылӧԇ кыліс розга швучкӧм шы, јӧзлӧн горзӧм, бӧрԁӧм, ојзӧм шы. Јі вылыс гӧрԁӧԁіс вірӧн. Розгаалӧм бӧрын јӧзсӧ чукӧртісны вічкоӧ јенмӧс ԁа нащаԉствоӧс благоԁарітны ыҗыԁ мілӧԍт петкӧԁлӧмыԍ. Сеԍԍа нащаԉство 100 салԁатыскӧԁ регыԁ мунісны карӧ. Мӧԁ ԍосӧ опітсерјаскӧԁ коԉісны Кулӧмԁінӧ бунтовщікјасӧс віԇны. Бунтовщікјас орԁас најӧ і овмӧԁчісны. Олісны најӧ мӧԁ тӧвԍа тујӧԇ. Кыԇ-мыј вермісны ԇескӧԁісны, ӧбӧԃітісны Кулӧмԁінсаӧс салԁатјас, меԁԍа јона нывјасӧс.
8 бунтовщикыд дзебсясисны вӧр керкаясын тулысӧдз. Сэсся кутшӧмкӧ юда и вузалӧма: салдатъясыдлы индӧма. Найӧс кутісны, лэччӧдісны карӧ. Гожӧмнас бӧр вайисны Кулӧмдінӧ. Сэні став йӧзӧс вичко дорӧ чукӧртӧмӧн морт 40 розгаӧн вачкисны 8 бунтовщикӧс, мед пӧ повзясны быдӧн. Сы бӧрын бӧр мӧдӧдісны карӧ. Карсянь ыстісны нэм кежланыс Сибырӧ, юрнаныс нуисны. Нимъяс налӧн вӧліны: Гаврил, Родион, Тикӧн и Микайлӧ Поповъяс, Педӧр Турьев, Сидӧр Морохин, Василей Кипрушев и Герасим Сладкоштиев. Тадзи помасьӧма Кулӧмдінса бунт. Розгаалӧм кындзи вотъяс перйӧмаӧсь 23 шайт да 40 урӧн душ вылысь, став рӧскодсӧ натшальство волӧмысь, салдатъясӧс видзӧмысь мынтӧдӧмаӧсь кулӧмдінсаӧс. 8 бунтовщікыԁ ԇебԍаԍісны вӧр керкајасын тулысӧԇ. Сеԍԍа кущӧмкӧ јуԁа і вузалӧма: салԁатјасыԁлы інԁӧма. Најӧс кутісны, летчӧԁісны карӧ. Гожӧмнас бӧр вајісны Кулӧмԁінӧ. Сені став јӧзӧс вічко ԁорӧ чукӧртӧмӧн морт 40 розгаӧн вачкісны 8 бунтовщікӧс, меԁ-пӧ повԅасны быԁӧн. Сы бӧрын бӧр мӧԁӧԁісны карӧ. Карԍаԋ ыстісны нем кежланыс Ԍібырӧ, јурнаныс нуісны. Ԋімјас налӧн вӧліны: Гавріл, Роԃіон, Ԏікӧн і Мікајлӧ Поповјас, Пеԁӧр Турјев, Ԍіԁӧр Мороԋін, Ваԍіԉеј Кіпрушев і Гераԍім Слаԁкошԏіјев. Таԇі понаԍӧма Кулӧмԁінса бунт. Розгаалӧм-кынԇі вотјас перјӧмаӧԍ 23 шајт ԁа 40 урӧн ԁуш вылыԍ, став рӧскоԁсӧ нащаԉство волӧмыԍ, салԁатјасӧс віԇӧмыԍ мынтӧԁӧмаӧԍ кулӧмԁінсаӧс.
Комиӧн
Важ коми гижӧд