ПАРИЖСА КОММУНА

1870 воын Франциялӧн правительство кыпӧдчис войнаӧн Германия вылӧ. Правительство, генералъяс, чиновникъяс олісны сӧмын ас вӧснаныс: гусясисны, вузалісны, код мый вермис. Сідзтӧ олігад Германия регыд и вермис найӧс, весиг императорнысӧ (Наполеон III) пленӧ босьтісны. Прансузъяслы пом кутіс воны. немецкӧй войскаяс матысмисны Парижӧ. Сэки бӧрйӧм прансуз йӧз (депутатъяс) сентябрся 4 лунӧ императорнысӧ ассьыныс чӧвтісны, лӧсьӧдісны Временнӧй Правительство. Став йӧзыс кыпӧдчисны Парижнысӧ видзны немечьяс босьтӧмысь, ловнысӧ шуисны пуктыны кось вылын. Прансуз буржуазия, мыйӧн аддзис уджалысь йӧзлысь кыпӧдчӧм ӧружйӧясӧн, ёна повзис. Повзис сійӧ власьт мырддьӧмысь. Бурджык пӧ ӧтувтчыны немечьяскӧд. Сідзи и кутісны найӧ вӧчны. Ӧдйӧджыка немечьяслысь мир кутісны корны. Временнӧй Правительство кутіс арестуйтавны уджалысьясӧс, судитны, лыйлыны, быттьӧ найӧ немечьяс дор олӧны, эськӧ асьныс гусьӧникӧн январса 28 лунӧ нин мир гижӧмаӧсь. Сэсся зэв зіля кутісны чукӧртны Учредительнӧй собранньӧ мӧд карӧ, Версальӧ. Парижӧ полісны чукӧртчыны. Учредительнӧй Собранньӧ пырысь-пыр жӧ кутіс Парижса уджалысьӧс быд ног дзескӧдны, газетъяс тупкавны, патераясысь вӧтлавны мынтысьтӧмла. Сэсся март 17 лунӧ кӧсйисны став йӧзыслысь мырддявны ӧружйӧ, нуны пушкаяс. Сэки парижса уджалысь йӧз аддзисны, коді вӧлӧма налӧн врагыс, кыпӧдчисны вермасьны буржуазиякӧд. Асьнысӧ шуисны коммунаӧн. Быдлаысь кутісны чуксавны уджалысь йӧзӧс ӧтувтчыны и шыблавны буржуазияӧс. Лӧсьӧдіс войска ас йӧзысь, сетіс судӧ Учред. собранньӧ, бӧр патераяс сеталіс йӧзлы, уджйӧзъяс кусӧдаліс, вичкоӧс юкис государствоысь, эмбурсӧ налысь босьталіс.

Версальса Правительство ӧтлаасис тӧрытъя врагыскӧд, немеч правительствокӧд. Ӧтвылысь гӧгӧртісны Парижӧс 142 сюрс салдат кык правительстволӧн, уськӧдчисны Париж вылӧ. Парижса уджалысь йӧз медбӧръя лов петтӧдзныс водзсасисны. Став нывбабаыс тшӧтш, весиг челядьныс босьтчисны потшны туй, кыскалӧны мый вермӧны потшанторъяс, мыччӧны порок-пуля, доймӧмаясӧс дӧзьӧритӧны, пошта новлӧдлӧны.

Майся 21 лунӧ пырисны буржуй войскаяс и уськӧдчисны ытшкыны, шырны йӧзӧс. Шуӧны, некор на пӧ абу вӧвлӧма сэтшӧм страсьтыс, сідзи йӧзӧс виалӧмыс. Дыр пӧ Сена юас ваыс, туйясыс гӧрдӧн лоӧма вирысла. Ӧтиӧн, чукӧрӧн лыйлӧмаӧсь йӧзсӧ. Керкаясысь кодӧс аддзӧмаӧсь, виалӧмаӧсь: пӧрысьӧс, томӧс, узигкостіныс, челядьӧс ӧшиньясӧд кокъясӧдныс шыблалӧмаӧсь. Дыр вир тыра гуясын да канаваясын туплясисны нывбабалӧн да челядьлӧн шойяс. Сэсся сы бӧрын судӧн кутісны лыйлыны. Кладбище дорас лыйлӧмаӧсь и ӧтилаӧ гуавлӧмаӧсь кык сюрсысь унджыкӧс. Прансузскӧй буржуазия ӧнӧдз эз лэдз уджалысь йӧзӧс сэтчӧ памятник сувтӧдны. Сӧмын быд во сэтчӧ волӧны найӧс казьтывны уджалысь йӧз. Куш Парижас пӧ вӧлі сэки виӧмаӧсь 20.000 морт. 48 сюрсӧс пленӧ босьтлӧмаӧсь, сэтысь кодӧс тюрмаясын сісьталӧмаӧсь, кодӧс лыйлӧмаӧсь. Челядьясӧс вӧлӧм котӧртны тшӧктасны да котӧртігкостіныс лыйӧны. Во-мӧд судитӧм да лыйлӧм Коммунаръясӧс муні Парижын.