ПАРИЖСА КОММУНА ПАРІЖСА КОММУНА
1870 воын Франциялӧн правительство кыпӧдчис войнаӧн Германия вылӧ. Правительство, генералъяс, чиновникъяс олісны сӧмын ас вӧснаныс: гусясисны, вузалісны, код мый вермис. Сідзтӧ олігад Германия регыд и вермис найӧс, весиг императорнысӧ (Наполеон III) пленӧ босьтісны. Прансузъяслы пом кутіс воны. немецкӧй войскаяс матысмисны Парижӧ. Сэки бӧрйӧм прансуз йӧз (депутатъяс) сентябрся 4 лунӧ императорнысӧ ассьыныс чӧвтісны, лӧсьӧдісны Временнӧй Правительство. Став йӧзыс кыпӧдчисны Парижнысӧ видзны немечьяс босьтӧмысь, ловнысӧ шуисны пуктыны кось вылын. Прансуз буржуазия, мыйӧн аддзис уджалысь йӧзлысь кыпӧдчӧм ӧружйӧясӧн, ёна повзис. Повзис сійӧ власьт мырддьӧмысь. Бурджык пӧ ӧтувтчыны немечьяскӧд. Сідзи и кутісны найӧ вӧчны. Ӧдйӧджыка немечьяслысь мир кутісны корны. Временнӧй Правительство кутіс арестуйтавны уджалысьясӧс, судитны, лыйлыны, быттьӧ найӧ немечьяс дор олӧны, эськӧ асьныс гусьӧникӧн январса 28 лунӧ нин мир гижӧмаӧсь. Сэсся зэв зіля кутісны чукӧртны Учредительнӧй собранньӧ мӧд карӧ, Версальӧ. Парижӧ полісны чукӧртчыны. Учредительнӧй Собранньӧ пырысь-пыр жӧ кутіс Парижса уджалысьӧс быд ног дзескӧдны, газетъяс тупкавны, патераясысь вӧтлавны мынтысьтӧмла. Сэсся март 17 лунӧ кӧсйисны став йӧзыслысь мырддявны ӧружйӧ, нуны пушкаяс. Сэки парижса уджалысь йӧз аддзисны, коді вӧлӧма налӧн врагыс, кыпӧдчисны вермасьны буржуазиякӧд. Асьнысӧ шуисны коммунаӧн. Быдлаысь кутісны чуксавны уджалысь йӧзӧс ӧтувтчыны и шыблавны буржуазияӧс. Лӧсьӧдіс войска ас йӧзысь, сетіс судӧ Учред. собранньӧ, бӧр патераяс сеталіс йӧзлы, уджйӧзъяс кусӧдаліс, вичкоӧс юкис государствоысь, эмбурсӧ налысь босьталіс. 1870 воын Прантсіјалӧн правіԏеԉство кыпӧԁчіс војнаӧн Гермаԋіја вылӧ. Правіԏеԉство, геԋералјас, чіновԋікјас олісны сӧмын ас-вӧснаныс: гуԍаԍісны, вузалісны коԁ мыј верміс. Сіԇтӧ олігаԁ Гермаԋіја регыԁ і верміс најӧс, веԍіг імператорнысӧ (Наполеон III) пԉенӧ боԍтісны. Прантсузјаслы пом кутіс воны. ԋеметскӧј војскајас матыԍмісны Паріжӧ. Секі прантсузса бӧрјӧм јӧз (ԃепутатјас) ԍеԋԏабса 4 лунӧ імператорнысӧ асԍыныс чӧвтісны, лӧԍӧԁісны Временнӧј Правіԏеԉство. Став јӧзыс кыпӧԁчісны Паріжнысӧ віԇны ԋемечјас боԍтӧмыԍ, ловнысӧ шуісны пуктыны коԍ вылын. Прансузса буржуаԅіја мыјӧн аԁԇіс уҗалыԍ јӧзлыԍ кыпӧԁчӧм ӧружјӧјасӧн — јона повԅіс. Повԅіс сіјӧ влаԍт мырԃԃӧмыԍ. Бурҗык-пӧ ӧтувтчыны ԋемечјаскӧԁ. Сіԇі і кутісны најӧ вӧчны. Ӧԁјӧнҗыка ԋемечјаслыԍ мір кутісны корны. Временнӧј Правіԏеԉство кутіс арестујтавны уҗалыԍјасӧс, суԃітны, лыјлыны, быԏԏӧ најӧ ԋемечјас-ԁор олӧны, еԍкӧ аԍныс гуԍӧԋікӧн јанварса 28 лунӧ-ԋін мір гіжӧмаӧԍ. Сеԍԍа зев зіԉа кутісны чукӧртны Учреԃіԏеԉнӧј собраԋԋӧ мӧԁ карӧ, Версаԉӧ. Паріжӧ полісны чукӧртчыны. Учреԃіԏеԉнӧј Собраԋԋӧ пырыԍ-пыр-жӧ кутіс Паріжса уҗалыԍӧс быԁ-ног ԇескӧԁны, гаԅетјас тупкавны, паԏерајасыԍ вӧтлавны мынтыԍтӧмла. Сеԍԍа март 17 лунӧ кӧсјісны став јӧзыслыԍ мырԃԃавны ӧружіјӧ, нуны пушкајас. Секі паріжса уҗалыԍ јӧз аԁԇісны коԁі вӧлӧма налӧн врагыс, кыпӧԁчісны вермаԍны буржуаԅіјакӧԁ. Аԍнысӧ шуісны коммунаӧн. Быԁлаыԍ кутісны чуксавны уҗалыԍ јӧзӧс ӧтувтчыны і шыблавны буржуаԅіјаӧс. Лӧԍӧԁіс војска ас јӧзыԍ, ԍетіс суԁӧ Учреԃ. собраԋԋӧ, бӧр паԏерајас ԍеталіс јӧзлы, уҗјӧзјас кусӧԁаліс, вічкоӧс јукіс госуԁарствоыԍ, ембурсӧ налыԍ боԍталіс.
Версальса Правительство ӧтлаасис тӧрытъя врагыскӧд, немеч правительствокӧд. Ӧтвылысь гӧгӧртісны Парижӧс 142 сюрс салдат кык правительстволӧн, уськӧдчисны Париж вылӧ. Парижса уджалысь йӧз медбӧръя лов петтӧдзныс водзсасисны. Став нывбабаыс тшӧтш, весиг челядьныс босьтчисны потшны туй, кыскалӧны мый вермӧны потшанторъяс, мыччӧны порок-пуля, доймӧмаясӧс дӧзьӧритӧны, пошта новлӧдлӧны. Версаԉса Правіԏеԉство ӧтлааԍіс тӧрытја врагыскӧԁ, ԋемечса правіԏеԉствокӧԁ. Ӧтвылыԍ гӧгӧртісны Паріжӧс 142 ԍурс салԁат кык правіԏеԉстволӧн, уԍкӧԁчісны Паріж вылӧ. Паріжса уҗалыԍ јӧз меԁ бӧрја лов петтӧԇныс воԇсаԍісны. Став нывбабаыс щӧщ, веԍіг чеԉаԃныс боԍтԍісны пощны туј, кыскалӧны мыј вермӧны пощан торјас, мытчӧны порок, пуԉа, ԁојмӧмјасӧс ԁӧԅӧрітӧны, пошта новлӧԁлӧны.
Майся 21 лунӧ пырисны буржуй войскаяс и уськӧдчисны ытшкыны, шырны йӧзӧс. Шуӧны, некор на пӧ абу вӧвлӧма сэтшӧм страсьтыс, сідзи йӧзӧс виалӧмыс. Дыр пӧ Сена юас ваыс, туйясыс гӧрдӧн лоӧма вирысла. Ӧтиӧн, чукӧрӧн лыйлӧмаӧсь йӧзсӧ. Керкаясысь кодӧс аддзӧмаӧсь, виалӧмаӧсь: пӧрысьӧс, томӧс, узигкостіныс, челядьӧс ӧшиньясӧд кокъясӧдныс шыблалӧмаӧсь. Дыр вир тыра гуясын да канаваясын туплясисны нывбабалӧн да челядьлӧн шойяс. Сэсся сы бӧрын судӧн кутісны лыйлыны. Кладбище дорас лыйлӧмаӧсь и ӧтилаӧ гуавлӧмаӧсь кык сюрсысь унджыкӧс. Прансузскӧй буржуазия ӧнӧдз эз лэдз уджалысь йӧзӧс сэтчӧ памятник сувтӧдны. Сӧмын быд во сэтчӧ волӧны найӧс казьтывны уджалысь йӧз. Куш Парижас пӧ вӧлі сэки виӧмаӧсь 20.000 морт. 48 сюрсӧс пленӧ босьтлӧмаӧсь, сэтысь кодӧс тюрмаясын сісьталӧмаӧсь, кодӧс лыйлӧмаӧсь. Челядьясӧс вӧлӧм котӧртны тшӧктасны да котӧртігкостіныс лыйӧны. Во-мӧд судитӧм да лыйлӧм Коммунаръясӧс муні Парижын. Мајса 21 лунӧ пырісны буржуј војскајас і уԍкӧԁчісны ыщкыны, шырны јӧзӧс. Шуӧны, ԋекор-на-пӧ абу вӧвлӧма сещӧм страԍтыс, сіԇі јӧзӧс віалӧмыс. Ԁыр-пӧ Ԍена јуас ваыс, тујјасыс гӧрԁӧн олӧма вірысла. Ӧԏікӧн, чукӧрӧн лыјлӧмаӧԍ јӧзсӧ. Керкајасыԍ коԁӧс аԁԇӧмаӧԍ, віалӧмаӧԍ: пӧрыԍӧс, томӧс, уԅіг костіныс, чеԉаԃӧс ӧшіԋјасӧԁ кокјасӧԁныс шыблалӧмаӧԍ. Ԁыр вір тыра гујасын ԁа канавајасын тупԉаԍісны нывбабалӧн ԁа чеԉаԃлӧн шојјас. Сеԍԍа сы бӧрын суԁӧн кутісны лыјлыны. Клаԁбішще ԁорас лыјлӧмаӧԍ і ӧԏілаӧ гуавлӧмаӧԍ кык ԍурсыԍ унҗыкӧс. Прантсузскӧј буржуаԅіја ӧнӧԇ ез леԇ уҗалыԍ јӧзӧс сетчӧ памјаԏԋік сувтӧԁны. Сӧмын быԁ во сетчӧ волӧны најӧс каԅтывны уҗалыԍ јӧз. Куш Паріжас-пӧ вӧлі секі віӧмаӧԍ 20.000 морт. 48 ԍурсӧс пԉенӧ боԍтлӧмаӧԍ, сетыԍ коԁӧс ԏурмајасын сіԍталӧмаӧԍ, коԁӧс лыјлӧмаӧԍ. Чеԉаԃјасӧс вӧлӧм котӧртны щӧктасны ԁа котӧртіг-костіныс лыјӧны. Во-мӧԁ суԃітӧм ԁа лыјлӧм Коммунарјасӧс муні Паріжын.
Комиӧн
Важ коми гижӧд