ПРАЗДНИКЪЯС
Важ йӧз эз тӧдлыны, мый вӧсна кадъясыс (тулысыс, гожӧмыс, арыс, тӧлыс) вежласьӧ, мый вӧсна пыр ӧти кадӧ тулысыс волывлӧ, шондіыс ловзьӧдлӧ мусӧ. Шондісӧ лыддисны найӧ енмӧн. Найӧ чайтлісны шондісӧ тӧв кежас кувлӧмӧн, тулыснас бӧр ловзьӧмӧн, и аскӧдыс быдӧнӧс тшӧтш ловзьӧдӧмӧн.
Шонді ен вӧлі налӧн бур ен, быдӧнӧс радейтӧ, югыд, шоныд, нянь сетӧ, быдтор быдтӧ. Быд пӧлӧс йӧз ас ногӧн и нимтылісны шонді еннысӧ: Озирисӧн, Митраӧн, Адонисӧн, Дионисӧн или Бахусӧн. Ставныс найӧ висьтавлісны ӧтитор асланыс енъяс йылысь, быттьӧ ставныслӧн ӧти ен, сӧмын уна пӧлӧс нима. Быдӧнлӧн енныс вывті бур, быдӧнӧс радейтӧ, ачыс джынвыйӧ морт, чужӧма зэв сӧстӧм нывсянь, ен батьсянь. Чужӧма кӧнкӧ зэв ылын вӧрын, либӧ ваын, гӧраын, му пытшкын гуын.
Быд пӧлӧс йӧзлӧн тайӧ ен чужан праздникныс ӧти кадӧ лӧсялӧма, декаб тӧлысь помын или январын; сэки буретш лунъяс нюжавны кутӧны, быттьӧ шондіыс ловзьӧ.
Египтяна шонді енлысь чужӧм празднуйтлісны январса 6-ӧд лунӧ. Медводдза кристиана рӧштво лун празднуйтлісны январса 6-ӧд лунӧ жӧ, декабса 25-ӧд лунӧ найӧ празднуйтлісны Митра енлы. Сэсся найӧ ӧтлаалісны сійӧ кык праздниксӧ и шуисны рӧштво лун празднуйтны декабрся 25-ӧд лунӧ.
Быд пӧлӧс йӧзлӧн Шонді ен овлӧма му вылын йӧз костын, кулӧма йӧзӧс спаситӧм кузя, виӧмӧн (лёк йӧз вилӧмаӧсь). Сэсся сійӧ бӧр ловзьӧма, кайӧма енэжӧ. Сы вӧсна быд йӧз ассьыныс еннысӧ шуӧны спасительӧн.
Шонді енлысь ловзян лунсӧ празднуйтӧны тулысын, сылы спаситӧм пыддиыс вайӧны вӧлі жертва. Меддона жертва вӧлі лыддьыссьӧ нянь да виноград. Виноградысь пӧ артмӧ шонді кодь пӧсь, вир кодь гӧрд вина. Сійӧс быдтігас пӧ шонді ен асьсӧ дзоньнас сэтчӧ пуктӧма. Нянь пӧ сылӧн яй, вина — вир. Сійӧ кисьтӧма вирсӧ йӧз грек кузя.
Сійӧ тувсов праздникас жертвенник вылын сотлісны шепъяс, пӧжалӧм нянь, киськалісны вина. Быд юрбитысь пӧттӧдз нянь сёяс, коддзытӧдз вина юас. Юрбитысьяс вичкоаныс вӧлі усьтӧдз юасны, сы кузя кодсюрӧ ассьыныс еннысӧ шулісны кодалан енмӧн (Бахус, Дионис).
Та кындзи нӧшта вӧлі быдӧн вайӧны енлы жертваӧ кутшӧмкӧ пемӧсӧс: ыж либӧ кӧза.
Сэсся дырӧн кодалан праздникъясыд бырины. Жрецъясыс-попъясыс кутісны юрбитысьлысь вайӧм винасӧ да няньсӧ аслыныс босьтны, гортаныс нуны. Эскысьяслы (веруйтысьяслы) сӧмын винаӧн кӧтӧдӧм нянь торъяс сетавны кутісны, йӧз кутісны эскыны (веритны) вичко служба дырйи пӧ нянь да вина пӧрӧны яйӧ да вирӧ. Дзик жӧ тадзи эскисны медводдза кристиана. Налӧн Кристосыд да мукӧд йӧзлӧн Шонді енмыс дзик ӧткодь вӧлӧма. Кристианалӧн войдӧр енныс вӧлі шонді жӧ, сійӧн и ӧткодь налы кажитчӧ Шондіыд да Кристосныс. Сӧмын найӧ енныслысь нимнысӧ вежисны.
Паскаыд, ыджыдлуныд — еврей праздник (паска кывйыс еврей кыв).
Сійӧ луннас найӧ египетса пленысь мезмӧмаӧс.
Босьтам мукӧд вичко праздникъяс: Иван лун, Ёгорей лун да мукӧдӧс. Некод огӧй тӧдӧ мыйла сійӧ лунъяссӧ праздничайтам, казьтылам. Мый нӧ найӧ миянлы висьталӧны, мый бур сетлӧмаӧсь найӧ йӧзыслы? Весиг ӧд немтор. Гашкӧ абу и вӧвлӧмаӧсь сэтшӧм нима йӧзыс, праздникъясыс. Ми сідзи нин велалӧмаӧсь, вичко празднуйтӧ да ми тшӧтш сьӧдас празднуйтам. Колӧ жӧ ӧд коркӧ суртӧ да винатӧ юны, мӧда-мӧд ордад ветлӧдлыны. Поп-дяк празднуйтӧны докод воӧм понда. Налы кымын уна вичко праздник — сымын бур, сымын найӧ озырмӧны.
Сэсся босьтамӧй ӧнія праздникъяс да видлаламӧй, найӧ мый висьталӧны да сетӧны миянлы.
Октябрся праздник, выль ногӧн ноябрса 7-ӧд лун. 1918 воын сійӧ луннас Роч муса уджалысь йӧз, миян кодь жӧ гӧль йӧз, мырддисны озыр йӧз киысь, сар киысь, власьт. Сэсся лӧсьӧдісны «Сӧвет власьт», уджалысь йӧзлӧн да крестьянаяслӧн власьт лои. Быд йӧз тӧждысьӧ ас вӧсна. Войдӧр власьтыс вӧлі озыр йӧз киын, сэки озыр йӧз вӧсна и тӧждысис власьтыд, ӧні уджалыся-крестьяна киын лои власьтыд. Сідзкӧ ӧнія власьт тӧждысьӧ уджалысь йӧз вӧсна. Крестьяналы, уджалысь йӧзлы медыджыд праздникыс колӧ лоны ноябрся 7 лун. Сійӧ луныс медся уна бур, нимкодь, долыд сетіс миянлы. Сійӧ лунсяньыс олӧм дзикӧдз бурлань вежсис уджалысь йӧзлӧн, лёклань озыр йӧзлӧн. Нӧшта нин уна бур сетіс Октябр праздник нывбабалы, быд ас кывъя посни йӧзлы. Сэтчӧдз нывбабаӧс морт туйӧ закон эз пуктыв, сы бӧрын нывбаба закон водзын ӧткодь лои мужикъяскӧд. Ичӧтик мӧд кыла йӧзӧс вӧлі роч озыр йӧзса власьт ёна кедзовтӧ, эз лэдзлы весиг ас кывйӧн сёрнитны, велӧдчыны эськӧ кысь нин да, сійӧ сы понда, мед оз гӧгӧрвоны ассьыныс олӧмсӧ, оз сюсьмыны мӧд кыла йӧзыс. Ӧні асланым власьт быд пӧлӧс кыла йӧзлы лэдзӧ велӧдчыны, гижны аслас кывйӧн, мед ӧдйӧджыка сэтшӧм пемыд йӧзыс вермис югдыны, сюсьмыны, ёнмыны. Сійӧн тайӧ праздникыс миян, коньӧр йӧзлӧн ловзян лунным, ыджыдлун. Ёна и колӧ казьтывны, нимкодясьны, празднуйтны, коді кыдзи кужас. Таысь ыджыд праздник миянлы оз тӧр.
Сарӧс шыбитан лун бара жӧ миян праздник. Важ ногӧн сійӧ вӧлі февраль тӧлысьын сідзи и шусьӧ «февралься революция». Выль ногӧн празднуйтам сійӧ лунсӧ мартся 12 лунӧ.
