ПРАЗДНИКЪЯС ПРАԄԊІКЈАС
Важ йӧз эз тӧдлыны, мый вӧсна кадъясыс (тулысыс, гожӧмыс, арыс, тӧлыс) вежласьӧ, мый вӧсна пыр ӧти кадӧ тулысыс волывлӧ, шондіыс ловзьӧдлӧ мусӧ. Шондісӧ лыддисны найӧ енмӧн. Найӧ чайтлісны шондісӧ тӧв кежас кувлӧмӧн, тулыснас бӧр ловзьӧмӧн, и аскӧдыс быдӧнӧс тшӧтш ловзьӧдӧмӧн. Важ јӧз ез тӧԁлыны мыј-вӧсна каԁјасыс (тулысыс, гожӧмыс, арыс, тӧлыс) вежлаԍӧ, мыј-вӧсна пыр ӧԏі каԁӧ тулысыс волывлӧ, шонԁіыс ловԅӧԁлӧ мусӧ. Шонԁісӧ лыԃԃісны најӧ јенмӧн. Најӧ чајтлісны шонԁісӧ тӧв-кежас кувлӧмӧн, тулыснас бӧр ловԅӧмӧн, і аскӧԁыс быԁӧнӧс щӧщ ловԅӧԁӧмӧн.
Шонді ен вӧлі налӧн бур ен, быдӧнӧс радейтӧ, югыд, шоныд, нянь сетӧ, быдтор быдтӧ. Быд пӧлӧс йӧз ас ногӧн и нимтылісны шонді еннысӧ: Озирисӧн, Митраӧн, Адонисӧн, Дионисӧн или Бахусӧн. Ставныс найӧ висьтавлісны ӧтитор асланыс енъяс йылысь, быттьӧ ставныслӧн ӧти ен, сӧмын уна пӧлӧс нима. Быдӧнлӧн енныс вывті бур, быдӧнӧс радейтӧ, ачыс джынвыйӧ морт, чужӧма зэв сӧстӧм нывсянь, ен батьсянь. Чужӧма кӧнкӧ зэв ылын вӧрын, либӧ ваын, гӧраын, му пытшкын гуын. Шонԁі јен вӧлі налӧн бур јен, быԁӧнӧс раԃејтӧ, југыԁ, шоныԁ, ԋаԋ ԍетӧ, быԁтор быԁтӧ. Быԁ пӧлӧс јӧз ас-ногӧн і ԋімтылісны шонԁі јеннысӧ: Оԅірісӧн, коԁ Мітраӧн, коԁ Аԁоԋісӧн, Ԃіоԋісӧн іԉі Бахусӧн. Ставныс најӧ віԍтавлісны ӧԏі тор асланыс јенјас-јылыԍ, быԏԏӧ ставныслӧн ӧԏі јен, сӧмын уна пӧлӧс ԋіма. Быԁӧнлӧн јенныс вывті бур, быԁӧнӧс раԃејтӧ, ачыс җынвыјӧ морт, чужӧма зев сӧстӧм нывԍаԋ, јен баԏԍаԋ. Чужӧма кӧнкӧ зев ылын вӧрын, ԉібӧ ваын, гӧраын, му пыщкын гуын.
Быд пӧлӧс йӧзлӧн тайӧ ен чужан праздникныс ӧти кадӧ лӧсялӧма, декаб тӧлысь помын или январын; сэки буретш лунъяс нюжавны кутӧны, быттьӧ шондіыс ловзьӧ. Быԁ пӧлӧс јӧзлӧн тајӧ јен чужан праԅԋікныс ӧԏі каԁӧ лӧԍалӧма, ԃекаб тӧлыԍ помын іԉі јанварын; секі бурӧщ лунјас ԋужавны кутӧны, быԏԏӧ шонԁіыс ловԅӧ.
Египтяна шонді енлысь чужӧм празднуйтлісны январса 6-ӧд лунӧ. Медводдза кристиана рӧштво лун празднуйтлісны январса 6-ӧд лунӧ жӧ, декабса 25-ӧд лунӧ найӧ празднуйтлісны Митра енлы. Сэсся найӧ ӧтлаалісны сійӧ кык праздниксӧ и шуисны рӧштво лун празднуйтны декабрся 25-ӧд лунӧ. Јегіпԏана шонԁі јенлыԍ чужӧм празнујтлісны јанварса 6-ӧԁ лунӧ. Меԁ воԇԇа кріԍԏіана рӧштволун празнујтлісны јанварса 6-ӧԁ лунӧ-жӧ, ԃекабса 25 лунӧ најӧ празнујтлісны Мітра јенлы. Сеԍԍа најӧ ӧтлаалісны сіјӧ кык праԅԋіксӧ і шуісны рӧштволун празнујтны ԃекабса 25-ԁ лунӧ.
Быд пӧлӧс йӧзлӧн Шонді ен овлӧма му вылын йӧз костын, кулӧма йӧзӧс спаситӧм кузя, виӧмӧн (лёк йӧз вилӧмаӧсь). Сэсся сійӧ бӧр ловзьӧма, кайӧма енэжӧ. Сы вӧсна быд йӧз ассьыныс еннысӧ шуӧны спасительӧн. Быԁ пӧлӧс јӧзлӧн Шонԁі јен овлӧма му вылын јӧз костын, кулӧма јӧзӧс спаԍітӧм-куԅа, віӧмӧн (ԉок јӧз вілӧмаӧԍ). Сеԍԍа сіјӧ бӧр ловԅӧма, кајӧма јенежӧ. Сы-вӧсна быԁ јӧз асԍыныс јеннысӧ шуӧны спаԍіԏеԉӧн.
Шонді енлысь ловзян лунсӧ празднуйтӧны тулысын, сылы спаситӧм пыддиыс вайӧны вӧлі жертва. Меддона жертва вӧлі лыддьыссьӧ нянь да виноград. Виноградысь пӧ артмӧ шонді кодь пӧсь, вир кодь гӧрд вина. Сійӧс быдтігас пӧ шонді ен асьсӧ дзоньнас сэтчӧ пуктӧма. Нянь пӧ сылӧн яй, вина — вир. Сійӧ кисьтӧма вирсӧ йӧз грек кузя. Шонԁі јенлыԍ ловԅан лунсӧ празнујтӧны тулысын, сылы спаԍітӧм-пыԃԃіыс вајӧны вӧлі жертва. Меԁ ԁона жертва вӧлі лыԃԃыԍԍӧ ԋаԋ ԁа вінограԁ. Вінограԁыԍ-пӧ артмӧ шонԁі-коԃ пӧԍ, вір-коԃ гӧрԁ віна. Сіјӧс быԁтігас-пӧ шонԁі јен аԍсӧ ԇоԋнас сетчӧ пуктӧма. Ԋаԋ-пӧ сылӧн јај, віна вір. Сіјӧ кіԍтӧма вірсӧ јӧз грек-куԅа.
Сійӧ тувсов праздникас жертвенник вылын сотлісны шепъяс, пӧжалӧм нянь, киськалісны вина. Быд юрбитысь пӧттӧдз нянь сёяс, коддзытӧдз вина юас. Юрбитысьяс вичкоаныс вӧлі усьтӧдз юасны, сы кузя кодсюрӧ ассьыныс еннысӧ шулісны кодалан енмӧн (Бахус, Дионис). Сіјӧ тувсов праԅԋікас жертвеԋік вылын сотлісны шепјас, пӧжалӧм ԋаԋ, кіԍкалісны віна. Быԁ јурбітыԍ пӧттӧԇ ԋаԋ ԍојас, коԁԇытӧԇ віна јуас. Јурбітыԍјас вічкоаныс вӧлі уԍтӧԇ јуасны, сы-куԅа коԁ-ԍурӧ асԍыныс јеннысӧ шулісны коԁалан јенмӧн (Бахус, Ԃіоԋіс).
Та кындзи нӧшта вӧлі быдӧн вайӧны енлы жертваӧ кутшӧмкӧ пемӧсӧс: ыж либӧ кӧза. Та-кынԇі нӧшта вӧлі быԁӧн вајӧны јенлы жертваӧ кущӧмкӧ пемӧсӧс: ыж ԉібӧ кӧза.
Сэсся дырӧн кодалан праздникъясыд бырины. Жрецъясыс-попъясыс кутісны юрбитысьлысь вайӧм винасӧ да няньсӧ аслыныс босьтны, гортаныс нуны. Эскысьяслы (веруйтысьяслы) сӧмын винаӧн кӧтӧдӧм нянь торъяс сетавны кутісны, йӧз кутісны эскыны (веритны) вичко служба дырйи пӧ нянь да вина пӧрӧны яйӧ да вирӧ. Дзик жӧ тадзи эскисны медводдза кристиана. Налӧн Кристосыд да мукӧд йӧзлӧн Шонді енмыс дзик ӧткодь вӧлӧма. Кристианалӧн войдӧр енныс вӧлі шонді жӧ, сійӧн и ӧткодь налы кажитчӧ Шондіыд да Кристосныс. Сӧмын найӧ енныслысь нимнысӧ вежисны. Сеԍԍа ԁырӧн коԁалан праԅԋікјасыԁ быріны. Жретсјасыс-попјасыс кутісны јурбітыԍлыԍ вајӧм вінасӧ ԁа ԋаԋсӧ аслыныс боԍтны, гортаныс нуны. Ескыԍјаслы (верујтыԍјаслы) сӧмын вінаӧн кӧтӧԁӧм ԋаԋ торјас ԍетавны кутісны, јӧз кутісны ескыны (верітны) вічко служба-ԁырјі-пӧ ԋаԋ ԁа віна пӧрӧны јајӧ ԁа вірӧ. Ԇік-жӧ таԇі ескісны меԁ воԇԇа кріԍԏіана. Налӧн Крістосыԁ ԁа мукӧԁ јӧзлӧн Шонԁі Јенмыс ԇік ӧткоԃ вӧлӧма. Кріԍԏіаналӧн војԁӧр јенныс вӧлі шонԁі-жӧ, сіјӧн і ӧткоԃ налы кажітчӧ Шонԁіыԁ ԁа Крістосныс. Сӧмын најӧ јенныслыԍ ԋімнысӧ вежісны.
Паскаыд, ыджыдлуныд — еврей праздник (паска кывйыс еврей кыв). Паскаыԁ, ыҗыԁлуныԁ — јевреј праԅԋік (паска кывјыс јевреј кыв).
Сійӧ луннас найӧ египетса пленысь мезмӧмаӧс. Сіјӧ луннас најӧ јегіпетса пԉеныԍ мезмӧмаӧс.
Босьтам мукӧд вичко праздникъяс: Иван лун, Ёгорей лун да мукӧдӧс. Некод огӧй тӧдӧ мыйла сійӧ лунъяссӧ праздничайтам, казьтылам. Мый нӧ найӧ миянлы висьталӧны, мый бур сетлӧмаӧсь найӧ йӧзыслы? Весиг ӧд немтор. Гашкӧ абу и вӧвлӧмаӧсь сэтшӧм нима йӧзыс, праздникъясыс. Ми сідзи нин велалӧмаӧсь, вичко празднуйтӧ да ми тшӧтш сьӧдас празднуйтам. Колӧ жӧ ӧд коркӧ суртӧ да винатӧ юны, мӧда-мӧд ордад ветлӧдлыны. Поп-дяк празднуйтӧны докод воӧм понда. Налы кымын уна вичко праздник — сымын бур, сымын найӧ озырмӧны. Боԍтам мукӧԁ вічко праԅԋікјас: Іванлун, Јогорејлун ԁа мукӧԁӧс. Ԋекоԁ огӧј тӧԁӧ мыјла сіјӧ лунјассӧ праԅԋічајтам, каԅтылам. Мыј-нӧ најӧ міјанлы віԍталӧны, мыј бур ԍетлӧмаӧԍ најӧ јӧзыслы? Веԍіг-ӧԁ ԋемтор. Гашкӧ абу і вӧвлӧмаӧԍ сещӧм ԋіма јӧзыс, праԅԋікјасыс. Мі сіԇі-ԋін велалӧмаӧԍ, вічко празнујтӧ-ԁа мі щӧщ ԍӧԁас празнујтам. Колӧ-жӧ-ӧԁ коркӧ суртӧ ԁа вінатӧ јуны, мӧԁа-мӧԁ орԁаԁ ветлӧԁлыны. Поп-ԃак празнујтӧны ԁокоԁ воӧм-понԁа. Налы кымын уна вічко праԅԋік — сымын бур, сымын најӧ озырмӧны.
Сэсся босьтамӧй ӧнія праздникъяс да видлаламӧй, найӧ мый висьталӧны да сетӧны миянлы. Сеԍԍа боԍтамӧј ӧніја праԅԋікјас ԁа віԁлаламӧј, најӧ мыј віԍталӧны ԁа ԍетӧны міјанлы.
Октябрся праздник, выль ногӧн ноябрса 7-ӧд лун. 1918 воын сійӧ луннас Роч муса уджалысь йӧз, миян кодь жӧ гӧль йӧз, мырддисны озыр йӧз киысь, сар киысь, власьт. Сэсся лӧсьӧдісны «Сӧвет власьт», уджалысь йӧзлӧн да крестьянаяслӧн власьт лои. Быд йӧз тӧждысьӧ ас вӧсна. Войдӧр власьтыс вӧлі озыр йӧз киын, сэки озыр йӧз вӧсна и тӧждысис власьтыд, ӧні уджалыся-крестьяна киын лои власьтыд. Сідзкӧ ӧнія власьт тӧждысьӧ уджалысь йӧз вӧсна. Крестьяналы, уджалысь йӧзлы медыджыд праздникыс колӧ лоны ноябрся 7 лун. Сійӧ луныс медся уна бур, нимкодь, долыд сетіс миянлы. Сійӧ лунсяньыс олӧм дзикӧдз бурлань вежсис уджалысь йӧзлӧн, лёклань озыр йӧзлӧн. Нӧшта нин уна бур сетіс Октябр праздник нывбабалы, быд ас кывъя посни йӧзлы. Сэтчӧдз нывбабаӧс морт туйӧ закон эз пуктыв, сы бӧрын нывбаба закон водзын ӧткодь лои мужикъяскӧд. Ичӧтик мӧд кыла йӧзӧс вӧлі роч озыр йӧзса власьт ёна кедзовтӧ, эз лэдзлы весиг ас кывйӧн сёрнитны, велӧдчыны эськӧ кысь нин да, сійӧ сы понда, мед оз гӧгӧрвоны ассьыныс олӧмсӧ, оз сюсьмыны мӧд кыла йӧзыс. Ӧні асланым власьт быд пӧлӧс кыла йӧзлы лэдзӧ велӧдчыны, гижны аслас кывйӧн, мед ӧдйӧджыка сэтшӧм пемыд йӧзыс вермис югдыны, сюсьмыны, ёнмыны. Сійӧн тайӧ праздникыс миян, коньӧр йӧзлӧн ловзян лунным, ыджыдлун. Ёна и колӧ казьтывны, нимкодясьны, празднуйтны, коді кыдзи кужас. Таысь ыджыд праздник миянлы оз тӧр. Окԏабса праԅԋік, выԉ ногӧн Нојабса 7-ӧԁ лун. 1918 воын сіјӧ луннас рочмуса уҗалыԍ јӧз, міјан-коԃ-жӧ гӧԉ јӧз, мырԃԃісны озыр јӧз кіыԍ, сар кіыԍ, влаԍт. Сеԍԍа лӧԍӧԁісны „Сӧветвлаԍт“, уҗалыԍ јӧзлӧн ԁа креԍԏанајаслӧн влаԍт лоі. Быԁ јӧз тӧжԁыԍӧ ас вӧсна. Војԁӧр влаԍтыс вӧлі озыр јӧз кіын, секі озыр јӧз-вӧсна і тӧжԁыԍіс влаԍтыԁ, ӧні уҗалыԍа-креԍԏана кіын лоі влаԍтыԁ. Сіԇкӧ ӧніја влаԍт тӧжԁыԍӧ уҗалыԍ јӧз-вӧсна. Креԍԏаналы, уҗалыԍ јӧзлы меԁ ыҗыԁ праԅԋікыс колӧ лоны Нојабса 7 лун. Сіјӧ луныс меԁԍа уна бур, ԋімкоԃ, ԁолыԁ ԍетіс міјанлы. Сіјӧ лунԍаԋыс олӧм ԇікӧԇ бурлаԋ вежԍіс уҗалыԍ јӧзлӧн, ԉоклаԋ озыр јӧзлӧн. Нӧшта-ԋін уна бур ԍетіс Окԏаб праԅԋік нывбабалы, быԁ ас кывја посԋі јӧзлы. Сетчӧԇ нывбабаӧс морттујӧ закон ез пуктыв, сы бӧрын нывбаба закон воԇын ӧткоԃ лоі мужікјаскӧԁ. Ічӧԏік мӧԁ кыла јӧзӧс вӧлі роч озыр јӧзса влаԍт јона кеԇовтӧ, ез леԇлы веԍіг ас кывјӧн ԍорԋітны, велӧԁчыны еԍкӧ кыԍ-ԋін-ԁа, сіјӧ сы-понԁа, меԁ оз гӧгӧрвоны асԍыныс олӧмсӧ, оз ԍуԍмыны мӧԁ кыла јӧзыс. Ӧні асланым влаԍт быԁ-пӧлӧс кыла јӧзлы леԇӧ велӧԁчыны, гіжны аслас кывјӧн, меԁ ӧԁјӧнҗыка сещӧм пемыԁ јӧзыс верміс југԁыны, ԍуԍмыны, јонмыны. Сіјӧн тајӧ праԅԋікыс міјан, коԋӧр јӧзлӧн ловԅан лунным, ыҗыԁлун. Јона і колӧ каԅтывны, ԋімкоԃаԍны, празнујтны, коԁі кыԇі кужас. Таыԍ ыҗыԁ праԅԋік міјанлы оз тӧр.
Сарӧс шыбитан лун бара жӧ миян праздник. Важ ногӧн сійӧ вӧлі февраль тӧлысьын сідзи и шусьӧ «февралься революция». Выль ногӧн празднуйтам сійӧ лунсӧ мартся 12 лунӧ. Сарӧс шыбытан лун бара-жӧ міјан праԅԋік. Важ-ногӧн сіјӧ вӧлі певраԉ тӧлыԍын сіԇі і шуԍӧ „Певраԉса ревоԉутсіја“. Выԉ-ногӧн празнујтам сіјӧ лунсӧ мартса 12 лунӧ.
Комиӧн
Важ коми гижӧд