КРЕСТЬЯНА ОВМӦС БОСЬТЧӦДӦМ
Ӧні быдлаын зэв ёна сёрнитӧны ассьыныс олӧмнысӧ бурджыка лӧсьӧдӧм понда. Ӧні зэв оз ков нин тӧждысьны вӧля-свобода шедӧдӧм понда. Ӧні некод нин оз мешайт миянлы вӧчны ассьыным олӧмнымӧс кыдзи аслыным колӧ. Важӧн кӧ вӧлі ковмас чукӧртчыны сёрнитыштны, оз на зэв ӧд вӧлі и сетны вӧлятӧ: колӧ вӧлі войдӧр юасьны урадниклысь, урадник ыстысяс пристав вылӧ, пристав — исправник вылӧ. Сэк кості и окотаыд вошӧ.
Ӧні сэтшӧм пӧрадокъяс вежсисны: ковмис кӧ чукӧртчӧмӧн сёрнитны, чукӧртчам мыйтаӧн колӧ, сёрнитам мый понда колӧ. Вот татшӧм чукӧртчӧминъясын деревняясын ӧні зэв частӧ кылан сёрни му-видз содтӧм йылысь, мед аспом нянь сорваӧн во гӧгӧр вуджны. «Крестьяниныдлӧн пӧ туруныс да няньыс и олӧмыс». «Ас турунӧн да няньӧн кӧ пӧ бергӧдчан, сэсся нинӧм оз и ков».
Но турунным уна местаын нин мӧдіс этшаммыны. Йӧзыд ӧд пыр содӧ, а видз местаыд матігӧгӧръяссьыд пондіс нин бырны. Уналаын туруныдла лоӧ мунны ветымын верст сайӧ да и ылӧджык нин. А коді оз тӧд, кутшӧм сьӧкыд сы ылнаысь турун керны да кыскасьны? Гожӧмнад турунтӧ пуктыны мунан, да зэрны кӧ кутас, мукӧддырйи вежон-мӧд сідз прӧста куйлан сэні. Матынджык кӧ эськӧ гортланьын вӧлі, кутшӧмкӧ мукӧд удж позис керны зэра поводдя дырйи, а ветымын верст сайсьыд быд лун он пышйы гортад. Да и турунтӧ кыскавны сы ылнаысь абу зэв кокни: арын нюръяс оз лэдзны водз заводитны кыскасьнытӧ, тӧлын ыджыд лым усьӧ, келавны лоӧ зэв делӧ. Сэсся вӧр туйясӧд ыджыд додьяс лэччӧдлыны он вермы, лоӧ кыскавны ичӧтикаӧн. Сэсся ылӧ ветлігкостіыд мукӧддырйи сэтшӧма лымйыд усьӧ, лоӧ бара жӧ выль туйӧд моз кевны.
Тайӧ турун ылысмӧм понда зэв частӧ кылан ӧні сёрни пӧшти быдлаын. «Ӧдвакӧ пӧ эськӧ эг мунӧ тысяча верст саяд няньтӧ корсьны, вӧлі кӧ кутшӧмкӧ оланног гортын. Кутшӧм тайӧ олӧм: уджалан во гӧгӧр, нянь сёйны тырмӧ ӧдва-ӧдва во джын кежлӧ».
Та серти мукӧддырйи сёрнитасны рытбыд и войбыд, пӧшти нинӧм оз вермыны думайтны, кыдзи олӧмнысӧ бурмӧдыштны да кокньӧдыштны.
Та понда эськӧ позьӧ вӧлі со мый шуны: турун кыскавны ылысь пӧжалуй оз зэв сулав. Выйим кӧ ветымын-квайтымын верст сайын либӧ ылынджык уна бур туруна видзьяс, бурджык лоӧ сэтчӧ мунны некымын мортлы олӧмӧн, дзикӧдз. Уна скӧт видзӧмӧн позьӧ сэні овны весиг нянь кӧдзтӧг первой пӧранад. Бӧрти нин, кор выль муяс вӧчан, позьӧ, дерт, заводитны кӧдзны и нянь.
7−8 морта семействолы нянь колӧ зэв нин уна 2460 кг (150 п.) Та мында нянь вылӧ ковмас вузавны 246 кг кымын (15 пуд) вый. Сы мында выйтӧ вермас сетны нёль мӧс кокньыдика. 5 мӧс кӧ видзны выль оланінад, тырмас выйыд аслыд дай вузавны тшӧтш нянь босьтмӧн. Турун 5 мӧслы да 1 вӧвлы ковмас додь кымын. Ылысь, вӧр ю доръясысь, та мында турун мукӧдлаас позьӧ чукӧртны кутшӧмкӧ верст джын кузя местаысь.
Переселитчысь войтыр сэні, дерт, мӧдасны овны оз ӧти скӧт видзӧмӧн. Сэні тырмымӧн лоӧ чери, пӧтка, уналаын позьны кутас сортовка кыскавны да кылӧдны. Мукӧдлаын позьӧ сир да дьӧгӧдь вӧчны. Вӧр прӧмысӧн (ур да мукӧд звер кыйӧмӧн) да кер лэдзӧмӧн-кылӧдӧмӧн выль оланінын позьӧ нажӧвитны тырмымӧн нянь ньӧбӧм вылӧ да мукӧдтор вылӧ.
Переселитчыны, дерт, колӧ уджалыся йӧзлы, 4−5 кӧзяйстволы, мед кокньыдджык вӧлі и туйяс вӧчны и ӧтвыв бурджык машинаяс лӧсьӧдны (мыр бертан, вый вӧчан, ытшкан и мукӧд). Но тайӧ переселитчӧмӧн верман бурмӧдны олӧм кутшӧмкӧ дасӧд, кызьӧд юкӧныслысь. Дзик ставлӧн тайӧн зэв оз на бурмы олӧмыд.
Кыдзи нӧ налы овмӧдчыны, мед кӧть первой асланыс нянь мӧдіс тырмыны?
Та вылӧ позьӧ шуны тадзи: медвойдӧр колӧ заводитны турун кӧдзны му вылӧ да турунтӧм видзьяс вылӧ, мед унджык лоӧ скӧтлы сёянтор. Сэки лоӧ тырмымӧн куйӧд. Лоӧ кӧ куйӧдыд, позьны пондас керны уна выль му. Сэтчӧ, выль му вылад, позяс кӧдзны няньтӧ тырмымӧн, сэсся бур турунъяс да мукӧд скӧт вердан быдтас.
Та йылысь мӧдам сёрнитны мӧд номер газета «Югыд туйын».
