ВӦЛӦСЬТУВ БЮДЖЕТ ДА АС КОСТ ВОТ
1923ʼ воӧ, ноябр 12‐ӧд лунӧ, Став Сӧвет Республикаса Исполком (
Мый сійӧ лоӧ вӧлӧсьтувса бюджетыс? Мыйла сійӧс лӧсьӧдісны?
Вӧлӧсьтув бюджет — сійӧ ӧти во кежлӧ водзвыв лӧсьӧдӧм вӧлӧсьтув доход да рӧскод; мӧд ног кӧ шуны: вӧлӧсьтув овмӧс сер во кежлӧ. Бюджетнӧй во лыддьыссьӧ октябр медводдза лунсянь сентябр 30‐ӧд лунӧдз. Быд вӧлӧсьтын быд бюджетнӧй во кежлӧ арталӧны став рӧскодсӧ ассьыныс вӧлӧсьт кодьыслы, вӧчӧны пасйӧг — смета. Сэсся арталӧны доходсӧ. Сійӧ кӧ оз судзсьы рӧскодсӧ вевттьыны, лӧсьӧдӧны вот. Мӧд пасйӧг вӧчӧны — доходлы смета. Тайӧ кык пасйӧг серти волисполком нуӧдас ассьыс уджсӧ во гӧгӧр чӧж. Некутшӧм выль вот ни выль рӧскод вӧлӧсьтлы оз нин вермы сійӧ сюйны.
Быд вӧлӧсьтлы бурмӧдны, лӧсьӧдны овмӧс колӧ уна сьӧм. Государство сымда сьӧм оз вермы сетны. Вӧлӧсьтса войтырлы унаысь лолывлӧ кутшӧмкӧ колантор вылӧ чукӧртны сьӧм тэчсьӧмӧн. Скодъяс вылын шуӧм серти урчитӧм сьӧм либӧ нянь перйӧны быд мортлысь ӧтмындаӧн (овлывлӧ, ёна гӧль мортӧс мездылӧны сыысь, сӧмын зэв шоча). Татшӧм вот перйысьлывліс кыдзсюрӧ, кор ковмас. Мукӧддырйи крестьянинлӧн буретш нянь ни сьӧм абу, а вот корӧны. Срок — лун куим-нёль. Кӧть мый сэсся керсьы крестьяниныд. Абу лӧсьыд тадзи. Сы вӧсна Вӧлӧсьт Сӧветъяслы да Волисполкомъяслы тшӧктӧма лӧсьӧдны бюджет во кежлӧ. Сэк крестьянаыд водзвыв кутасны тӧдны, уна-ӧ сьӧм колӧ лӧсьӧдны вот вылӧ, ньӧжйӧникӧн заптасны сійӧс срок кежлас.
Вӧлӧсьтув бюджеттӧ лӧсьӧдан, став олысьыслы вӧлӧсьтад олӧмыс да овмӧсыс лоӧ син водзас, быдӧн пондасны тӧдны асланыс оланінлысь озырлунсӧ да абутӧмсӧ, омӧльтчӧмсӧ. Быдӧн сьӧлӧмсьысджык кутчысясны бырӧдны сійӧ абутӧмсӧ, либӧ дзоньтыны, выльдыны киссьӧм, жугавлӧм инъяссӧ. Кыдз шуӧма водзынджык, государствоӧн сетӧм сьӧм сы вылӧ этша, уналаын оз тырмы. Сэтшӧминъясас и лоӧ лӧсьӧдавны ас кост вотъястӧ.
Став Сӧвет Республикаса Исполком шуӧма: «Уна вӧлӧсьтын государствоӧн лэдзӧм сьӧм став рӧскод вылӧ оз кут тырмыны, лоӧ лӧсьӧдавны сэтшӧминъясас ас кост вот».
Гашкӧ, кодсюрӧ ропкысьяс лоӧны: мый нӧ пӧ тайӧ керсьӧны? Кӧсйысьлісны ӧти пӧлӧс вот — сельскокӧзяйственнӧй вот перйыны, сійӧс ми мынтім; ӧні выль сикас вот корӧны — ас кост вот.
Да, ёртъяс, збыль шуӧма правительствоӧн ӧти пӧлӧс вот — с. кӧз. вот — перйыны, сюйны сійӧс местнӧй бюджетӧ (Обласьтув бюджетӧ). Сійӧ вотыс мунӧ олӧм нуӧдӧмӧ, кыпӧдӧмӧ, лӧсьӧдӧмӧ Обласьт пасьта; сійӧ сьӧмсӧ видзӧны став йӧзыслы либӧ унджык йӧзыслы колантор вылӧ, а оз кутшӧмкӧ ӧти деревнясалы либӧ сиктсалы. Быдтор вылӧ, быдтор лӧсьӧдны, дзоньтыны быд вӧлӧсьтысь, сиктысь, грездысь тайӧ сьӧм вылӧ он вермы. Обласьтув, дажӧ карув бюджет вӧчигӧн став рӧскодсӧ артавны он вермы судзсьытӧмла, унатор кольӧ сідзи, рӧскодӧ оз пыр. Шуам, раскӧ, му вылӧ, видз вылӧ ветлан туйяс деревняясысь, сиктъясысь, шор посъяс, пӧскӧтинаяс, боки деревня кост перевозъяс, туйяс да уна мукӧд сэтшӧм колантор вӧлӧсьтса войтырлы — коді вермас сы йылысь артавны Обласьтын либӧ карын? Обласьтув да карув бюджетӧ, кыдзи шуӧма водзынджык, пырӧ рӧскод сӧмын обласьтувса либӧ карувса став йӧзыслы, либӧ унджык йӧзыслы колантор вылӧ.
Войдӧр обласьтса бюджетад воттӧ перйисны уна пӧлӧс торйӧн уна пӧрйӧ. Ӧні перйӧны сӧмын ӧти торйӧн ӧти срокын. Сы вӧсна нимтӧны сійӧс ӧти торъя вотӧн — единӧй сельскокӧзяйственнӧй вот. Сэтшӧм вот перйыссьӧ сӧмын му уджалысьяслысь. Мукӧд пӧлӧс уджӧн олысьяслысь сійӧ оз босьтсьы. Вӧлӧсьтувса бюджетад чукӧртігӧн ас кост воттӧ быдӧнлы пуктӧны, быд олысьлы сійӧ вӧлӧсьтын. Удж вылӧ оз видзӧдны, коді кутшӧм удж помысь олӧ. Став вӧлӧсьтув олысьыс, тӧдӧмысь, вӧлӧсьтув эмсьыс, лӧсьӧдӧмсьыс ӧтмоза бурсӧ босьтӧ — ӧтмоз и сьӧмсӧ сы вылӧ кутас сюйны. Сельскокӧзяйственнӧй вот перйӧм закон лӧсьӧдігӧн та йылысь пасйӧма. Медводдза индӧм медводдза статьялы петкӧдлӧ чукӧртны ас кост вот вӧлӧсьтса коланторъяс вылӧ. Мӧд статьяас веськыда шуӧма: ӧти с.-кӧзяйственнӧй вот кындзи да ас кост вот кындзи некутшӧм вот крестьяналы оз пуктыссьы. Коді оз кут та серти овны — чорыда мыждыссьӧ!
Та серти со казяланныд, ас кост воттӧ лӧсьӧдӧмаӧсь с.-кӧзяйственнӧй вот лӧсьӧдігӧн жӧ. Сӧмын ӧтиыс перйыссьӧ обласьтувса став олысьыслы бур вылӧ, мӧдыс — сӧмын вӧлӧсьтувса рӧскод вештыны, государствоӧн лэдзӧм сьӧмлы отсӧг вӧлӧсьтув овмӧс кыпӧдны, бурмӧдны.
Важӧн, сар дырйи, ас кост вот перйӧмыд вӧвлі жӧ, мирскӧй сборӧн шулісны. Сӧмын сійӧ сэки ыджыд вӧлі, казеннӧй вотысь ыджыд. Став олӧмыс сійӧ кадын крестьянин сьылі вылын муніс: быд удж нуӧданін, быд служак, став лӧсьӧдӧмыс вӧлӧсьтын крестьяна тшӧт вылын вӧлі. Шуам эськӧ, мукӧдторйыс оз ков крестьяниныдлы, некутшӧм бур сылы оз вай, да лоӧ видзны, вот сы вылӧ мынтыны. Буржуйяслы, кулакъяслы сійӧ колантор, сылы уна барыш вайӧ. Вот перйыны налысь оз позь, найӧ абу крестьяна. Крестьянин голя кыз, сылысь воттӧ пычкӧны быдтор вылӧ...
Мӧд газетын лоӧ гижӧма, кыдзи пондас тэчсьыны да перйысьны ас кост вот.
Обфинотдел.
