СЕЗОННӦЙ РАБОЧӦЙЯС ОБЩЕЖИТТЬӦЯСЫН САНИТАРНӦЙ МИНИМУМ
Уджалысь йӧзлысь дзоньвидзалун кутӧм — уджалысьяслӧн асланыс удж.
(Сӧветскӧй медициналӧн лозунг).
... Бурмӧдны рабочӧйяслысь оланінъяссӧ — татшӧм миян мог.
1. МЫЙ ЙЫЛЫСЬ ВИСЬТАВЛӦ ТАЙӦ НИГАЫС?
Ленинскӧй партия да сӧвет правительство веськӧдлӧм улын миян страна аддзывтӧм ӧдъясӧн мунӧ водзӧ. Сӧмын ӧти 1929–30-ӧд воӧ промышленносьтлӧн во гӧгӧръя продукцияыс содіс войнаӧдз дорысь кык мындаысь унджыкӧдз, а 1931-ӧд воӧ 1930-ӧд во дорын государственнӧй промышленносьт содіс 45% вылӧ.
Кӧть миян оз сетны капиталистъяс сьӧмтӧ уджйӧзӧн, ми 1931-ӧд воӧ народнӧй овмӧсӧ пуктім 17 миллиард шайт, м. н. куим нёльӧд юкӧд вылас (74%) унджык 1930-ӧд воын дорысь. Капиталистическӧй странаясын производствоыс усьӧ, содӧ безработича, а миян мӧдарӧ — оз тырмы уджалан выныс. Сӧмын ӧти 1931-ӧд воӧ уджӧ сувтісны 518 выль завод, на пиын эм уна зэв ыджыд гигантъяс, а видз-му овмӧслы 1931-ӧд воӧ сетісны 1040 выль машинно-тракторнӧй станция.
Тайӧ ыджыд стрӧитчан уджас зэв ыджыд тыдалана удж нуӧдӧны стрӧительнӧй да мукӧд када рабочӧйяс. 1931-ӧд воӧ сезоннӧй рабочӧйяслӧн лыд вӧлі кыпӧдӧма став Союз пасьта 2 миллионӧдз, м. н 50% унджык 1930-ӧд во дорысь. Удж производительносьтсӧ налысь вӧлі кыпӧдӧма 33% вылӧ, удждон 4,5% вылӧ. Ми кӧ ӧткодялам 1928-ӧд воӧс кыдзи витвося план водзвыв воӧс, 1931-ӧд вокӧд, аддзам: бӧръя куим воӧ медӧн уджалысь йӧз лыд содіс 43% вылӧ, стрӧительнӧй рабочӧйяслӧн лыд содіс 309% вылӧ.
Тайӧ рабочӧйясыс унджыкаыс олӧны ӧтувъя оланінъясын. Медым тырвыйӧ пӧртны олӧмӧ стрӧитчан планъяс, оз сӧмын ков стрӧитчан уджъяс кежлӧ лӧсьӧдны тырмымӧн стрӧитчан материалъяс да вайӧдны уджалысьясӧс, миян тшӧтш колӧ видзны дзоньвидзалунсӧ рабочӧй-стрӧительяслысь.
Сарскӧй правительство дырйи уна пӧлӧс уджъяс вылӧ медавлісны рабочӧйясӧс пӧдрадчикъяс. Найӧ нартитлісны рабочӧйясӧс эз сӧмын удждонӧн, но и оланінъяс лӧсьӧдалӧмӧн. Оланінъяссӧ лӧсьӧдавлісны омӧльӧс, а олӧмсьыс сьӧмсӧ босьтісны уна. Узьлісны джодж вылын, мый тӧрис водны, олісны ӧтувъя оланінъясын «мый тӧрис», керка пытшкӧсъяс вӧліны дуркӧсь. Уна пӧдрадчикъяс быть тшӧктывлісны рабочӧйяслы ньӧбавны тӧваръяс ас лавкаысь, ыджыд донъясӧн. Тӧварыс, сёйӧдыс пӧдрадчиклӧн лавкаас вӧлі омӧль.
Рабочӧйяслы бур олӧм лӧсьӧдӧм йылысь оз вермы лоны некутшӧм сёрни. Эз нуӧдлыны некутшӧм югдӧдчан удж. Тӧдісны, мый югдӧдчан удж оз лӧсяв рабочӧйяслы, тайӧ оз ло бур вӧчӧм капиталистъяслы да помещикъяслы.
Капиталистъяс миянын войдӧр, а мукӧд странаясын век на ӧнӧдз, ньӧти эз тӧждысьны рабочӧйяслы бур оланінъяс, вӧчалӧм понда. Найӧ тӧждысисны этшаджык сьӧм бырӧдӧмӧн рабочӧй вынысь босьтны ыджыдджык барыш. Налы кажитчытӧм да висьысь рабочӧйясӧс найӧ удж вылысь вӧтлавлісны, найӧ местаӧ босьтавлісны выль рабочӧйясӧс.
Сӧвет странаын, кӧні власьтыс уджалысьяс киын, рабочӧйяс да уджалысьяс вылӧ видзӧдӧны дзик мӧд ногӧн. Государствоыс ачыс вӧчалӧ бур ӧтувъя оланінъяс, медым рабочӧйяслы сэні овнысӧ вӧлі бур, медым донсӧ олӧмсьыс лоис мынтыны ичӧтӧс, медым рабочӧйяс костын нуӧдісны культурно-просветительнӧй удж.
Кымын ӧдйӧнджык паськалӧ социализм стрӧитан удж, сымын ёнджыка тӧждысьӧ сӧвет власьт да коммунист партия рабочӧйяслы бур оланінъяс лӧсьӧдӧм понда. Коммунист партия Центральнӧй Комитетлӧн пленум 1931-ӧд воӧ юнь тӧлысьӧ шуис ударнӧй могӧн сувтӧдны быть паськӧдны жилищно-коммунальнӧй овмӧс, бурмӧдны рабочӧйяслысь олӧмсӧ, рабочӧй посёлокъяс. 1931-ӧд воӧ юнь 23-ӧд лунӧ кӧзяйственникъяс сӧвещанньӧ вылын Сталин ёрт шуис:
«...Колӧ... водзӧ бурмӧдны рабочӧйясӧс снабжайтӧм да налысь оланінъяссӧ... Ӧнія рабочӧй, миян сӧветскӧй рабочӧй кӧсйӧ овны став материальнӧй да культурнӧй потребносьтъяссӧ вевттьӧмӧн кыдз продовольствийӧӧн снабжайтӧм боксянь, оланінъяс боксянь, культурнӧй да мукӧд сикас потребносьтъяссӧ вевттьӧм боксянь, налӧн та вылӧ эм право, и ми обязанӧсь обеспечитны тайӧ условйӧяссӧ... Бурмӧдны рабочӧйяслысь бытӧвӧй условйӧяссӧ — татшӧм мог».
Но медым бурмӧдны рабочӧйяслысь культурно-бытӧвӧй условйӧяс, этша тайӧс нуӧдны вывсянь. Колӧ, медым рабочӧйясыс асьныс культурнӧя кыптісны да отсалісны бурмӧдны ассьыныс олӧмнысӧ. Колӧ рабочӧйяслы аслыныс босьтчыны да водзмӧстчӧмӧн бырӧдны олӧмысь быдлунъя тырмытӧмторъяссӧ, кодъяс вайӧны рабочӧйяс дзоньвидзалунлы омӧль да мыйясӧс зэв кокниа позьӧ бырӧдны ас вынӧн да водзмӧстчӧмӧн.
1930-ӧд воӧ май 20-ӧд лунӧ Совнарком вынсьӧдіс декрет санитарнӧй минимум йылысь. «Санитарнӧй минимум» кывъясыс висьталӧны: медся ичӧт, медся прӧстӧй торъяс йылысь, медым кутны ассьыным дзоньвидзалун.
Став учрежденньӧяслы да организацияяслы декрет тшӧктӧ пырысь-пыр босьтчыны медпрӧстӧй, медкокни да медколана санитарнӧй уджъяс нуӧдӧмӧ, медым кыпӧдны дзоньвидзалунсӧ став йӧзыслысь да кыскыны тайӧ уджас став уджалысь йӧзӧс.
Сӧветскӧй медициналӧн медыджыд могыс сійӧ, медым мортсӧ видзны висьмӧмысь: «висьмӧмысь видзны лечитӧм дорысь кокниджык». Вот тайӧ могсӧ и сувтӧдӧ ас водзас санитарнӧй минимум. Став СССР пасьтала санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧмлӧн тӧдчаналуныс зэв ыджыд, сійӧ бурмӧдӧ олӧмсӧ став рабочӧйяслысь да колхозникъяслысь.
Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧм понда колӧ аслыныс став уджалысь йӧзлы босьтчыны санитарнӧй уджъяс олӧмӧ нуӧдӧмӧ. Став рабочӧйяс отсӧгтӧг врачьяс ӧтнаныс олӧмӧ нуӧдны санминимум оз вермыны.
Быд сезоннӧй рабочӧйлы колӧ чорыда тӧдны, мый сійӧ абу бокиса морт, сылы колӧ аслыс тӧждысьны ас матысса йӧз дзоньвидзалун йылысь. Ӧтувъя чорыд уджӧн сезоннӧй рабочӧйясӧн дзоньвидзалун кутӧм вылӧ видзӧдӧмӧн миян оланінъяс колӧ вӧчны сӧстӧмӧн, мед ӧтувъя оланінъясын вӧлі сӧстӧмысь-состӧм, мед вӧлі и ставыс. Сӧмын тадзикӧн ми вермам вермасьны да бырӧдны вуджан висьӧмъяс.
Тайӧ нигаыс лыддьысьлы висьтавлас, кутшӧмӧн колӧ лоны сезонникъяслӧн ӧтувъя оланінъяс, кыдзи сэні колӧ лӧсьӧдны олӧмсӧ да кутшӧм медпрӧстӧй санитарнӧй правилӧяс колӧ нуӧдны олӧмӧ, медым пӧртны олӧмӧ санитарнӧй минимум да сійӧн видзны рабочӧйясӧс висьмӧмысь да видзны налысь дзоньвидзалуннысӧ.
II. САНИТАРНӦЙ КОМИССИЯ (ЗДРАВЪЯЧЕЙКА)
Быд ӧтувъя оланінӧ — общежиттьӧӧ мед вӧлі бӧрйӧма тані олысь рабочӧйясысь санитарнӧй комиссия, кодӧс ӧні векджык шуӧны «дзоньвидзалун кутан уджысь отсасьысь группаӧн», «дзоньвидзалун кутан ячейкаӧн» либӧ прӧстӧ «здравъячейкаӧн».
Санитарнӧй комиссиялӧн мог — видзны да бурмӧдны дзоньвидзалунсӧ сезоннӧй рабочӧйяслысь. Медся ыджыд туйӧн, кыті колӧ нуӧдны удж санитарнӧй комиссиялы, лоӧ кыскыны дзоньвидзалун кутан уджас асьнысӧ рабочӧйясӧс да тадзи нуӧдны олӧмӧ ӧтувъя оланінын санитарнӧй минимум.
Санитарнӧй комиссия бӧрйӧм могысь вӧчӧны сезоннӧй уджалысьяс пӧвстын собранньӧ. Тайӧ собранньӧ вылас врач вӧчас доклад. Сэні сійӧ висьтавлас санкомиссия могъяс йылысь да кыдзи нуӧдны ӧтувъя оланінъясын санитарнӧй минимум.
Ӧтувъя оланіныс кӧ (общежиттьӧыс) абу ӧти керкаын, рабочӧйясыс уджалӧны уна сменаын да сійӧн найӧс чукӧртнысӧ ӧттшӧтш ставсӧ некыдз оз позь либӧ эмӧсь кутшӧмкӧ нӧшта помкаяс, сэки позьӧ собранньӧяссӧ нуӧдны уна пӧрйӧ. Быд собранньӧ вылын, доклад бӧрын, тайӧ рабочӧйясыс ассяньныс бӧрйӧны санитарнӧй комиссияса шленъясӧс. Колӧ водзвыв артавны, медым комиссияса шленъясӧ веськалісны сэтшӧм йӧз, кодъяс дзоньвидзалун кутан удж гӧгӧрыс тӧждысисны да вермисны тайӧ уджас бура уджавны.
Сідзжӧ колӧ кутны тӧд выв, мед комиссияӧ пырисны йӧзыс став керкаяссьыс, ӧтувъя оланіныс кӧ абу ӧти керка помын.
Комиссиялы колӧ чукӧртчывны этша вылӧ быд тӧлысь ӧтчыд, быд шленлы сетны удж да быд чукӧртчылӧм вылын вӧчӧм удж йывсьыс кывзыны отчёт.
Петкӧдлана уджыс санитарнӧй комиссиялӧн колӧ лоны, медым:
1. Йитчыны сійӧ врачкӧд, коді уджалӧ тайӧ предприяттьӧас да отсасьны сылы уджас.
2. Видзӧдны медым, керка пытшкӧсъясыс век вӧліны сӧстӧмӧсь да мед олісны санитарнӧй правилӧяс серти.
3. Нуӧдны врачлы сёрнияс сезонникъяскӧд. Шуам: вуджан висьӧмъяс йылысь, кодъяс вӧліны тайӧ ӧтувъя оланінас либӧ районас, кыдзи видзны асьтӧ тайӧ висьӧмъяссьыс, кыдзи колӧ сетны медводдза отсӧг доймигъясӧн да мукӧд коланаторъяс йылысь.
4. Котыртны сезонникъяс пӧвстысь санитарнӧй кружок, кӧн дзоньвидзалун кутӧм йылысь позис сёрнитны пыдісяньджык
5. Лӧсьӧдны «дзоньвидзалун пельӧс», лыддявны дзоньвидзалун кутӧм йылысь нигаяс, ӧшлыны керкаясӧ да уличӧ плакатъяс да лозунгъяс.
6. Лӧсьӧдны санитарнӧй минимум, м. н. кӧ тайӧ ӧтувъя оланінсьыс колӧ артавны, кутшӧм уджъяс позьӧ да колӧ нуӧдны дзоньвидзалун кутӧм кузя, да видзӧдны, мед тайӧ индӧмторъяссӧ нуӧдісны олӧмӧ шуӧм кадъясӧ.
III. КУТШӦМӦН КОЛӦ ЛОНЫ КЕРКАЛЫ ӦТУВЪЯ ОЛАНІН УЛӦ?
Рабочӧйяслӧн ӧтувъя оланінъяс овлӧны кык пӧлӧс: пыр олан да мыйкӧдыра (временнӧй) оланінъяс. Пыр олан общежиттьӧясӧн лоӧны керкаяс, кодъясӧс вӧчӧма кузя олӧм вылӧ: сэні позьӧ овны гожӧмын, сідзжӧ и тӧлын. Татшӧм ӧтувъя оланінас колӧ лоны ставыс, медым лӧсьӧдны сэні бур олӧм. Законъяс серти, тайӧ общежиттьӧясын (тадзи пондам шуны ӧтувъя оланінъяс) санитарнӧй условйӧясыс колӧ лоны мыйкӧдыра олан общежиттьӧ дорысь бурджык: ӧти морт вылӧ водан местаыс колӧ лоны ыджыдджык, колӧны ӧтувъя сёянінъяс, шойччанінъяс, песласянінъяс, клуб да с. в.
Дженьыд кад кежлӧ вӧчӧм общежиттьӧяс — сійӧ лоӧны керкаяс, кодъясӧс вӧчӧма сезоннӧй уджалысьяслы овны, медсясӧ гожӧмын олӧм вылӧ. Оланінъяс ёна тырмытӧм понда да общежиттьӧяс ӧдйӧ стрӧитавны колӧм понда, кодъясӧс ковмывлӧ стрӧитны дзик йӧзтӧм местаясӧ, общежиттьӧяссӧ векджык вӧчӧны кокньыдикӧс (баракъяс) либӧ весиг вӧчавлӧны палаткаяс.
Сезоннӧй общежиттьӧясын колӧ лоны татшӧм комнатаяс: 1) узьланінъяс; 2) пусянінъяс пузьӧдчанъясӧн; 3) сёянін либӧ кӧні позис кад колльыны лунын; 4) кум, кӧні позьӧ видзны сезонникъяслысь оласнысӧ; 5) косьтысянъяс; б) мыссянінъяс; 7) уборнӧйяс; 8) песласянінъяс; 9) бурдӧдчанін.
1. Узьланінъяс. Узьланінъяс быть колӧ вӧчны мужика йӧзлы да нывбабаяслы торйӧн. Узьланінъясӧ мед бура пырис лунъя югыд. Керка пытшкӧслӧн судтаыс колӧ лоны шӧркодя 2,5 метр. Муӧ пыдӧ керсӧ вӧйтӧмӧн стрӧитны общежиттьӧяс оз позь. Джоджсӧ колӧ вӧчны быть пӧвйысь: му либӧ из джодж вӧчавны оз позь. Ӧшиньясын быть колӧ лоны форточкаяс либӧ душникъяс, этша вылӧ быд комнатаын ӧтиӧн. Форточкалӧн либӧ душниклӧн ыдждаыс колӧ лоны этша вылӧ джодж ыджда дорын ӧти сёӧд юкӧн.
Весиг гожӧмын олӧм вылӧ вӧчӧм керкаясӧ быть колӧ вӧчавны пачьяс. Пачьяс ковмасны кӧдзыдъяс дырйи да медым керкасьыс сынӧдсӧ косьтыны. Колӧ тӧд выв кутны, мый сезоннӧй удж век нюжавлӧ кӧдзыдъяс вотӧдз.
Пачьяссӧ колӧ вӧчавны кирпичысь, а оз кӧртысь, кутшӧмӧсь овлӧны миян.
Оланінъяс шонтыны кӧрт пачьясӧн оз позь татшӧм помкаяс понда:
1. Зэв ӧдйӧ кӧдзалӧ, оз видз ас пиас шоныдсӧ, кыдзи видзӧ кирпичьясысь вӧчӧм пач. Та понда керкаас шоныдыс оз ло пыр ӧткодь, кор лоӧ зэв пӧсь, либӧ зэв кӧдзыд. Тайӧ вайӧ зэв ыджыд омӧль дзоньвидзалунлы, вермӧны йӧзыс прӧстудитчыны (кынмавны).
2. Кӧрт пачьяс ломтігӧн пачыс ёна доналӧ. Сынӧдын пыр эм бус. Тайӧ бусыс пуксьӧ да сотчӧ, сійӧн сынӧдас пыр лоӧ аслыспӧлӧс дук. Татшӧм керкаын сынӧдыс вывті кос. Тайӧ ставыс морт дзоньвидзалунлы вайӧ омӧль. Кӧрт пачьяс таысь кындзи керка пытшкӧссӧ ёна дуркмӧдӧны. Йиркӧ да стенъясӧ пуксьӧ са.
Кӧрт пачьяс омӧльӧсь нӧшта и пӧжаръяс лоӧмысь да сійӧс пыр ломтыны колӧ уна пес. Кирпич пач ломтыны пескыд колӧ ёна этшаджык.
Торъя омӧль нин узьлан комнатаясын кӧрт пач ломтӧмысь. Рабочӧйяслы лоӧ войнас шойччигӧн лолавны тшыкӧм сынӧдӧн.
Сӧмын нин сэк, кор некыдзи оз позь вӧчны кирпич пачьяс, позьӧ сувтӧдлыны неыджыд кӧрт пачьяс. Тайӧ кӧрт пачьясыслысь пытшкӧссӧ колӧ кышны кирпичьясӧн, «Нэп» пачьяс моз, либӧ сійӧ жӧ сорт пачсӧ кышны кирпичӧн вылыссяньыс.
Общежиттьӧ керкаыс кӧ ӧти судта да узьланінъясыс петӧны веськыда ывла вылӧ, колӧ петанінӧ быть вӧчны керка водз либӧ ӧдзӧссӧ вӧчны кык пӧвстаӧс (тамбур). Пыран ӧдзӧсъясӧ колӧ лӧсьӧдны пружина затвор, мед найӧ вӧліны пыр пӧдсаӧсь. Сэки керкаыс ывлавыв сынӧднас оз понды кӧдзавны.
Быд сезонниклы колӧ лӧсьӧдны торъя койка. Оз позь вӧчавны ӧтилаын узьлан наръяс либӧ кык мортӧн узьлан койкаяс.
Койка мед вӧлі пасьта да кузьта ногыс колана ыджда, медым сэні бура позис узьлыны. Койка колӧ лоны: кузьтанас 190–200 сантиметр, пасьтанас — 70 сантиметр, джоджсяньыс судтаыс колӧ лоны этша вылӧ 50 см.
Оз позь койкаяссӧ пуктавны тшук топыда. Сэки вермасны лудікъяс, пытшъяс, тойяс вуджны ӧти койкаысь мӧд койкаӧ (сійӧн тшӧтш вуджӧны вуджан висьӧмъяс), шуам кисьтӧмӧн биа висьӧм, коді вуджӧ тойясӧн).
Ӧтувъя оланінын быд олысьлы колӧ лоны торъя матрац, пӧдушка (юрлӧс), кодӧс тыртӧма кос турунӧн либӧ идзасӧн.
Койкаяс коласӧ колӧ сувтӧдлыны ичӧтик пызанъяс, этша вылӧ быд кык койка вылӧ ӧти пызан — столик. Тайӧ столиксӧ медбур вӧчны кык пельӧ пытшкӧссӧ торйӧдӧмӧн, медым кыкнан джынъяс этша вылӧ вӧлі кык джадж, да быд джаджлы колӧ лоны торъя ичӧтик ӧдзӧс. Тадзикӧн быд сезонниклӧн лоӧ аслас торъя шкаф, кытчӧ сійӧ вермӧ томнавны ассьыс кӧлуйсӧ томан сайӧ.
Керка помын кӧ пӧртчысьӧм вылӧ абу лӧсьӧдӧма торъя комната, узьланінӧ колӧ лӧсьӧдавны паськӧм видзан шкапъяс либӧ, тайӧ кӧ абу, вӧчавны тырмымӧн вешалкаяс.
Комнатаын колӧ лоны джекъяс, табуреткаяс либӧ скамьяяс да пызанъяс.
Узьлан комнатаӧ колӧ тырмымӧн лӧсьӧдавны ёг (
Быд узьлан ӧти комната вылӧ йӧз лыд серти этша вылӧ быть колӧ пуӧм ва доз (бак). Тайӧ бакыс колӧ лоны вевтаӧн, бур эськӧ вӧлі вевтсӧ томнавлыны. Бак дорын колӧ лоны кружка да ва ведра медым кружка пожъялӧм васӧ да коляссӧ позис кисьтны.
2. Сёйӧд лӧсьӧданін (кухня). Кӧзяйственникъяс кӧ оз кӧсйыны ӧтувъя оланінӧ вӧчны столӧвӧй, найӧ тшӧтш оз вӧчны и сёйӧд лӧсьӧданін. Тадзи вӧчны дерт оз позь. Сезонникъясыс кӧ сёйӧны-юӧны кӧть оз общежиттьӧын, шуам, сёйӧны уджаланінын, найӧ сэні сӧмын ӧбедайтлӧны. Рабочӧйяслы колӧ сёйыштны рытын, асылын, налы колӧ пӧсь сёян. Та понда рабочӧйяс сёянсӧ пуӧны узьлан комнатаса пачын. Тайӧ нин некытчӧ оз шогмы. Керкаса сынӧдыс лоӧ дука, пондасны чукӧртчыны гутъяс. Та понда санминимум олӧмӧ нуӧдігӧн колӧ кӧть и сезоннӧй ӧтувъя оланінъясын да быть вӧчавны сёян пуанінъяс (кухняяс).
Сідзжӧ ӧтувъя оланінъясӧ быть колӧ лӧсьӧдавны пуӧм ва дозъяс (бакъяс). Васӧ позьӧ пузьӧдны сёян пуанінын (кухняын).
3. Сёянін (столӧвӧй). Матігӧгӧрын кӧ абу некӧн сёяніныс, а ӧтувъя оланінын олӧ уна сезонник, сэки быть колӧ торйӧн общежиттьӧ бердас восьтыны столӧвӧй. Сёйӧм-юӧм бура лӧсьӧдӧм сайын абу сӧмын дзоньвидзалуныс рабочӧйяслӧн, налӧн сэки тшӧтш содас удж производительносьт. Оз ков сідзжӧ вунӧдны, гожся кадӧ зэв кокниа да ӧдйӧ паськалӧны быд пӧлӧс кынӧм висьӧмъяс. Тайӧ висьӧмъясыслӧн паськавны верманалуныс сідз жӧ омӧля да кужтӧма ӧтувъя сёянінъяс котыртӧм сайын. Столӧвӧй лӧсьӧдан уджӧ кӧзяйственнӧй организацияяс кындзи колӧ кыскыны, меставывса кооператив правленньӧӧс, кодлы сідзжӧ колӧ тӧждысьны сезонникъяс столӧвӧйын бура удж пуктӧм понда.
Столовӧйсӧ позьӧ вӧчны сэтшӧмӧс, кӧні пондасны ӧбедсӧ пуны, позьӧ лӧсьӧдны и сэтшӧмӧс, кӧні дась пуӧм сёянсӧ пондасны сӧмын шонтыны.
Гожӧмын столӧвӧйсӧ позьӧ лӧсьӧдны общежиттьӧ дорас, ывлаас, навес улӧ.
Медбӧрын нин, кор санитарнӧй комиссия аддзас, некыдзи некутшӧм столӧвӧй лӧсьӧдны оз позь, сэки колӧ лӧсьӧдны буфет, кӧні кӧть позис тшай юыштны да сёйыштны.
Ыджыд общежиттьӧ бердӧ колӧ лӧсьӧдны ларёк. Тайӧс позьӧ восьтыны общежиттьӧ дорӧ ывлаас.
Сезоннӧй рабочӧйяс пӧвстын сёйӧм-юӧм бура лӧсьӧдӧм зэв ыджыдтор. Сылӧн тӧдчаналуныс абу сӧмын кыдзи олӧм бурмӧдан удж, сёйӧм-юӧм бура лӧсьӧдӧмӧн кыптӧ удж производительносьт да тшӧтш бурмӧдӧ став югдӧдчан да политика удж. Та понда столӧвӧй лӧсьӧдӧм, буфет либӧ ларёк восьтӧм колӧ нуӧдны ударнӧя.
Общежиттьӧын кӧ абу столӧвӧйыс, быть колӧ лӧсьӧдны сёян комната. Комнатаясыс кӧ оз тырмы, позьӧ тайӧ комнатаас жӧ нуӧдны лунся культурнӧй уджъяс (лыддьысьны, сёрнитны да м. т.). Тайӧ комнатаыс кӧ абу, сэки рабочӧйяс пондасны сёйны узьлан комнатааныс, тадзи санитария боксянь вӧчны некыдзи оз позь.
4. Кӧлуйяс видзан кум (кладӧвӧй). Сезонникъяс воӧны общежиттьӧӧ да узьлан комнатаяссӧ тыртӧны сьӧрысь вайӧм кӧлуйӧн (ящикъясӧн, кӧрзинаясӧн, мешӧкъясӧн, тулупъясӧн, гын сапӧгъясӧн да мукӧд кӧлуйӧн). Тайӧ кӧлуйясыс тыртӧны керкасӧ. Таысь кындзи кӧлуйсьыс (ыж ку пасьясысь) кайӧ дук. Сідз жӧ уна кӧлуй вӧснаыс некыдз оз позь комната пытшкӧссӧ бура пелькӧдны.
Таысь кындзи узьлан комнатаын уна кӧлуй понда кокньыда паськалӧны тӧрӧканъяс, лудікъяс, тойяс да с. в.
Та понда, быть колӧ вӧчны кӧлуй видзан кум. Кум лӧсьӧдӧм зэв буртор. Ӧти-кӧ, сэки лоӧ став оланіныс сӧстӧмджык, мӧд-кӧ, кӧлуйыс озджык вермы вошласьны. Узьланінъясын кӧлуй видзигӧн зэв кокниа кӧлуйыс вермӧ вошны.
Кум позьӧ лӧсьӧдны кутшӧмсюрӧ комнатаӧ, сарайӧ да с. в. Медым кумын кӧлуйыс эз понды куйлыны джоджас, колӧ вӧчавны стенъясас пу джаджъяс.
5. Косьтысянінъяс. Мукӧд сезоннӧй рабочӧйяс уджалӧны ывла вылын. Сійӧн налысь паськӧмсӧ векджык колӧ косьтыны. Паськӧмъяс косьтӧм вылӧ вӧчӧны косьтысянінъяс. Тайӧ комнатасӧ ломтӧны зэв шоныдӧдз да, кӧлуйяс сэні косьмӧ зэв ӧдйӧ. Косьтысян комнатаӧ колӧ вӧчны душник, медым уль сынӧдыс век вермис сэсь петны.
Ӧтувъя оланінын кӧ торъя косьтысяніныс абу, сэки сезонникъяслы быть лоӧ паськӧмнысӧ да гын сапӧгнысӧ косьтыны узьлан комнатааныс, мый понда сынӧдыс сэні лоӧ уль да дурк.
6. Мыссянінъяс. Ӧтувъя олан керкаас кӧ эм ва локтан труба, мыссянінъяс векджык уборнӧйяс дорӧ, а ва локтан трубаыс кӧ абу, сэки мыссянінсӧ вӧчӧны торйӧн.
Мужикъяслы да нывбабаяслы мыссянінъяссӧ колӧ вӧчны торйӧн. Медым мыссян кранъясыс вӧлі тырмымӧн. Норма серти колӧ быд 10 морт вылӧ ӧти кран.
Мыссянінсӧ кӧ лӧсьӧдӧма ывлаӧ, колӧ вевттьыны зэрысь, вӧчны ичӧтик навес. Медым эз ло сулавны ва му вылын, колӧ кок улӧ вӧчавны пу решеткаяс. Сідз жӧ няйт васӧ колӧ вештыны ылӧджык, медым керка дорса мусӧ не нюрмӧдны. Та могысь колӧ вӧчавны муӧд канаваяс да пу жӧлӧбъяс.
7. Уборнӧй. Эм кӧ общежиттьӧын ва локтан да ва мунан трубаяс, уборнӧйсӧ быть колӧ вӧчны мыськыссянаӧс.
Ва локтан трубаяс абутӧм местаясын уборнӧйяссӧ колӧ оланінъяссянь ылӧджык, медым этша вылӧ узьланінъяссянь, столӧвӧйсянь, сёян пуанінъяссянь вӧлі 25 метр сайын да струбасянь 35 метр сайын. Уборнӧй гуяссӧ колӧ вӧчны ва прӧйдиттӧм торйысь либӧ пуысь вӧчӧм да сёялӧм срубйысь, медым пеж торъясыс эз вермыны мунны муӧ.
Уборнӧйяс колӧ вӧчавны югыдӧс, мужикъяслы да нывбабаяслы торйӧн, медым быд 20 морт вылӧ вӧлі ӧти розь. Уборнӧйясын колӧ лоны быд пӧраӧ тырмымӧн югыд, медым войясын век вӧлі биа.
Уборнӧйӧ пыран ӧдзӧсъясӧ колӧ лӧсьӧдавны пружинаяс, мед найӧ пыр вӧліны топыда пӧдсаӧсь.
Уборнӧйясӧ сідз жӧ колӧ вӧчавны душникъяс.
8. Песласянін. Песласянін колӧ, медым сезонникъяслысь мыськыны сьӧд дӧрӧм-гачсӧ. Песласянін кӧ абу, сэки дӧрӧм-гачтӧ пондасны мыськыны общежиттьӧын, а косьтысьны — узьланінын. Песласьны места абутӧм понда рабочӧйяс шочаджык пондӧны вежлавны дӧрӧм-гачнысӧ да та понда вермӧны паськавны тойяс.
Ыджыд каръясын, сезонникъяслы торъя песласянін лӧсьӧдӧм пыдди, кытчӧ колӧны торъя песласьысьяс, позьӧ сёрнитчыны сезонникъяслысь дӧрӧм-гач мыськӧм кузя кутшӧмкӧ карса песласянінкӧд. Сӧмын тані колӧ водзвыв сёрнитчыны, медым эз лоны мыськыны сетӧм дӧрӧм-гачсӧ дыр кутӧмъяс, мед ас кадын вайисны бӧр.
9. Медицинскӧй пункт. Сійӧ общежиттьӧяс бердӧ, кӧні олӧны уна рабочӧйяс, колӧ лӧсьӧдны медицинскӧй пункт. Этша рабочӧйяс дыръя позьӧ сӧмын лӧсьӧдны висьысьяслы торъя комната (изолятор), медым висьысьясӧс пырысь-пыр торйӧдны дзоньвидзаясысь. Изоляторын рабочӧйӧс колӧ видзны регыд, больничаӧ мӧдӧдтӧдз.
Общежиттьӧса торъя керкаясын быть колӧны аптечкаяс, медым сетны медводдза отсӧг.
Общежиттьӧ бердса ывлавыв. Общежиттьӧ бердса ывлавыв да став олан керкаяссӧ колӧ потшны заборӧн. Тайӧ колӧ сійӧн, медым общежиттьӧӧ эз вермыны локны бокиса йӧз да узьмӧдчыны. Татшӧмторъясыдлы дерт общежиттьӧын оз ков лоны.
Уборнӧй, косьтысянін, песласянін, сёянін да сёян пуанінъяс колӧ лӧсьӧдавны торйӧн узьлан-олан керкаясысь. Олан да мукӧд керкаясӧ пыранінӧ, керка гӧгӧрсӧ кӧ абу пасйӧма, колӧ вӧчны пу пос. Помӧй, ёг да куйӧд гуяс колӧ вевтавны топыд вевтъясӧн. Тайӧ гуяссӧ колӧ вӧчны кыдз позьӧ ылӧджык, мед этша вылӧ оланінъяссянь волісны 25 метр сайын.
Керка гӧгӧрас местаыс кӧ тшӧктӧ, колӧ лӧсьӧдны физкультурнӧй площадка, торйӧдны городкиӧн ворсан места, сідз жӧ колӧ торйӧдны баскетболӧн, мачӧн да мукӧдторъясӧн ворсан местаяс. Колӧ керка дорӧ ывлаӧ сувтӧдлыны скамьяяс да пызанъяс, медым сэні позис ворсны шашкиӧн, шахматӧн, доминоӧн да лыддьысьны.
IV. КЫДЗИ КОЛӦ ВИДЗНЫ ӦТУВЪЯ ОЛАНІН СӦСТӦМЛУН БОКСЯНЬ
Ог кӧ ми асьным пондӧй овны сӧстӧма-пелька, медбура вӧчӧм да быдтор тырмана ӧтувъя оланіныс регыд дуркмӧ (няйтмӧ) да бурыс ньӧти оз ло, а мӧдарӧ, пондас омӧльтчӧдны дзоньвидзалунсӧ рабочӧй-сезонникъяслысь.
Санитарнӧй комиссиялы врач отсӧгӧн колӧ сезонникъяс пӧвстын нуӧдны паськыд тӧдмӧдана удж, мый понда асьтӧ да став оланінсӧ колӧ видзны сӧстӧма. Тайӧ уджсӧ колӧ нуӧдны узьланінъясын чукӧртчылӧмъяс вӧчавлӧмӧн, кӧні колӧ сӧстӧма олӧм йылысь паськыда висьтавлыны, ӧткӧн-ӧткӧн сёрнитӧмӧн, плакатъяс, лозунгъяс ӧшлӧмӧн. Зэв бур, быд торъя комнатаысь-узьланінысь бӧрйыны представительӧс (уполномоченнӧйӧс), коді пондас видзӧдны комната пельклун бӧрся. Быд узьлан комнатаӧ да мукӧд местаясӧ ӧтувъя оланін администрациялы колӧ ӧшлыны общежиттьӧпытшса правилӧяс. Тайӧ правилӧясӧ колӧ сюйны и санитарнӧй правилӧяс.
1. Йӧзӧс овмӧдан нормаяс. Ӧнія законъяс серти медся ичӧт местаӧн, коді колӧ воны шӧркоддьӧма быд морт вылӧ ӧтувъя оланінъясын лоӧ 3,5 квадратнӧй метра. Судтаыс комнаталӧн медэтша вылӧ вӧлі 2,5 метр.
Медым санитарнӧй комиссия вермис тӧдны, кымын мортлы позьӧ узьлыны да овны тайӧ комнатаас, колӧ метрӧн муртавны джоджыслысь ыдждасӧ да юкны 3,5 квадратнӧй метр вылӧ. Шуам, джодж кузьтаыс кӧ 7 метр, пасьтаыс 4 метр, сэки джоджлӧн ыдждаыс лоӧ 7 × 4 = 28 квадратнӧй метр. Юкам 28 : 3,5 = 280 : 35 вылӧ, лоӧ 8. Тадзикӧн кӧ, тайӧ комнатаас позьӧ овны унавылӧ 8 мортлы.
2. Сӧстӧммӧдӧм. Сезоннӧй рабочӧйяс карӧ воигӧн вермӧны сьӧраныс вайны, лудікъяс, пытшъяс, тойяс да с. в. Тайӧ насекомӧйясыс вермӧны вуджны висьысь мортсянь дзоньвидза морт вылӧ да сійӧн вуджӧдӧны висьӧмъяс. Торъя нин лёкӧн лоӧны тойяс: найӧ паськӧдӧны кисьтӧмӧн биа висьӧм да возвратнӧй тифъяс. Ӧтувъя оланінад кутшӧмкӧ дурка олысь мортлӧн тойясыс вермасны разавны став комнатаӧ да сэки вермасьны накӧд лоас ёна сьӧкыд.
Торъя та понда нин колӧ видзчысьны ӧтувъя оланінӧ тойяс, лудікъяс, пытшъяс, тӧрӧканъяс вайӧмысь. Быд сезоннӧй рабочӧйлы общежиттьӧӧ локтӧдз войдӧр колӧ бура пелькӧдчыны — пывсьыны, мыссьыны пывсянын да паськӧмсьыс да узьлан кӧлуйсьыс бырӧдны став ловъяторъяссӧ.
Гырысь каръясын тайӧ могысь лӧсьӧдалӧма санитарно-пропускнӧй пунктъяс. Тайӧ пунктсӧ лӧсьӧдӧма шырсян-бритчанінысь (парикмахерскӧйысь), пывсянысь да торъя дезинфекционнӧй камераысь, кӧні бырӧдӧны став ловъяторъяссӧ да вуджан висьӧмъяссӧ, кодъяс эмӧсь паськӧмын. Пывсьытӧдз войдӧр колӧ дженьыда шырны юрситӧ парикмахерскӧйын, медым бурджыка позис юртӧ мыськыны да бырӧдны тойяс. Санитарно-пропускнӧй пунктын, кор сезонник шырсяс да пывсяс, сы костті сылысь паськӧмсӧ (пасьсӧ, пальтосӧ, шапкасӧ, дӧрӧмсӧ, гачсӧ да с. в.) сетӧны дезинфекционнӧй камераӧ.
Кор сезонник пывсяс-мыссяс сӧстӧм джынйын сылы сетасны сӧстӧммӧдӧм паськӧм да сетӧны сылы нӧшта справка, мый сійӧс сӧстӧммӧдӧма. Ӧтувъя оланінӧ пыригӧн быд мортлысь колӧ корны гижӧд (справка) сійӧс сӧстӧммӧдӧм йылысь да гижӧдсӧ видзны, медым сійӧс петкӧдлыны санитарнӧй врачлы либӧ санитарнӧй комиссиялы, кор найӧ пондасны видлавны общежиттьӧсӧ.
Матігӧгӧрын кӧ татшӧм санитарно-пропускнӧй пунктыс абу, сэки ставсӧ тайӧ позьӧ вежны юр шырӧмӧн, пывсянын пывсьӧмӧн да сӧстӧм дӧрӧм-гач пасьталӧмӧн.
Общежиттьӧӧ йӧз воӧм бӧрын колӧ видзӧдны, мед быд сезонник ас кадын ветліс пывсьыны (этша вылӧ быд вежонын ӧтчыд) да быд пывсиг вежлаліс улыс дӧрӧм-гачсӧ.
Кӧть и татшӧм видзчысянаторъяссӧ вӧлі нуӧдӧма олӧмӧ, но общежиттьӧын кӧ тойяс да мукӧд паразитъяс лоисны, сэки колӧ пырысь-пыр юӧртны санитарнӧй врачлы, мед сійӧ вӧчис дезинфекция.
Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдігӧн колӧ бура видзӧдны, мед ӧтувъя узьланінӧ эз веськавны санитарнӧй обработка (сӧстӧммӧдӧм) пыр прӧйдиттӧм сезонникъяс. Та понда комендантлы колӧ чорыда кутны тӧд выв да не сетны общежиттьӧӧ места сэтчӧдз, кытчӧдз сезонник оз вай сӧстӧммӧдчӧм йылысь справка. Санитарнӧй комиссиялы кадысь кадӧ колӧ узьланінъясын тӧдмавлыны, сӧстӧммӧдчӧны оз выль пырысь сезонникъяс.
Медым видзны сезонникъясӧс ӧткымын вуджан висьӧмъясысь, ӧтувъя оланінын рабочӧйясӧс пистиалӧны, кӧнкӧ матын кӧ пондас паськавны вуджан висьӧмъяс, шуам брюшнӧй тиф, колӧ сёрнитчыны врачкӧд да вӧчавны висьӧмысь видзана прививкаяс.
3. Кыдзи колӧ сувтӧдлыны да видзны узьлан кӧлуй. Кыдзи вӧлі индӧма нин, быд сезонниклы колӧ сетны койка, идзас либӧ кос турун тыра перина да юрлӧс. Санитарнӧй комиссияса шленъяслы пыр колӧ видзӧдны, мед койкаясыс ӧта-мӧдӧ эз тшукны да сійӧн эз вермыны вуджны ӧти койкаысь мӧд койкаӧ тойяс да мукӧдторъяс, вуджан висьӧмъяс да. Та понда оз позь лэдзны узьны кык мортлы ӧти койка вылын.
Койка костъясӧ колӧ вӧчавны костъяс, сэки узьлан кӧлуйтӧ бурджыка тӧлалас. Норма серти коласъяссӧ колӧ вӧчавны татшӧмӧс: койка бокъясӧд — этша вылӧ 40 см койка юръяс костӧд (кор койкаяссӧ лоӧ сувтӧдлӧма уна радӧн — этша вылӧ 10 см; ывла стенсянь да койкаӧдз гожся баракъясын этша вылӧ 20 см; тӧвся баракъясын — 35 см. Койкаяс костӧд веськыда ветлан туй вӧчӧны 130 сантиметр.
Оз шогмы сідз жӧ койка вылын видзны пальто, паськӧм, гын сапӧгъяс да мукӧдторъяс. Сідзи жӧ оз позь вольпась вылӧ водны сапӧгъясӧн да вылыс гачӧн. Сапӧгын да вылыс гачын эм век зэв уна улич бус да няйт, а вольпасьтӧ колӧ век видзны зэв сӧстӧма.
Перинаын кӧ лоасны тойяс, сэки идзассӧ колӧ сотны, и кышӧдсӧ сетны мыськавны либӧ сӧстӧммӧдны дезинфекционнӧй камераӧ. Тойясыс кӧ лоасны уна койкаясын, сэки дезинфекциясӧ колӧ вӧчны став комнатаыслы. Санитарнӧй врач тшӧктӧм серти, став комнаталы дезинфекция вӧчӧм да став кӧлуйяс дезкамераӧ мӧдӧдӧм кындзи, позьӧ сезонникъяссӧ асьнысӧ ыстывны сӧстӧммӧдчыны.
Медым вольпасьын эз вермыны лоны тойяс, асьтӧ сӧстӧма видзӧмысь кындзи колӧ сӧстӧма да бура видзны и вольпасьтӧ: асылын колӧ вольпасьтӧ бура идравны, ӧдеялӧ доръястӧ сюявны матрац улад, медым эз вермыны тшукны ветлысь-мунысь сапӧгъясӧ да гачьясӧ. Колӧ узьлан кӧлуйтӧ петкӧдлыны ывла вылӧ, шонді водзӧ да пыркӧдны этша вылӧ быд тӧлысь ӧтчыд. Тӧлӧдӧмӧн да шонді водзын видзӧмӧн висьӧм разӧдысь микробъясыс кулӧны. Найӧ и вӧчӧны висьӧмсӧ.
Оз позь лэдзны сёйны койка вылын, оз позь сідзжӧ видзны вольпась вылын сёянторъяс. Сёйны позьӧ сӧмын столӧвӧйын, а столӧвӧйыс кӧ абу — лунын олан комнатаын. Пондам кӧ узьланінын сёйны, сэки сэні лоӧ пыр дурк да тырӧ гутъясӧн.
Сідзжӧ оз позь койка улын видзны некутшӧм ящикъяс. Лишнӧй кӧлуйсӧ-олассӧ колӧ сетны видзны кумӧ (кладӧвӧйӧ), кӧні найӧ оз вермыны некыдз некытчӧ вошны, оз пондыны сорасьны джодж чышкигӧн-мыськигӧн, озджык понды ӧкмыны бус да чукӧрмыны няйт.
4. Комнатаяс пелькӧдӧм. Медым комната пелькӧдӧмыс бурсӧ сетіс колана мында да пыр вӧлі комнатаыс сӧстӧм, колӧ: 1) медым сезонникъяс асьныс пыдди пуктісны пелька олӧмлысь коланалунсӧ да олісны асьныс сӧстӧма; 2) медым быд комнатаын воліс колана мында кӧлуй (ёг выв ящикъяс, сьӧласян дозъяс да с. в.; 3) медым идрасьысьяс ӧтувъя оланінсӧ пелькӧдісны да сӧстӧммӧдісны частӧджык да бура.
Сӧстӧма видзан став ногъяссӧ ӧні видлалам торйӧн:
1. Оз кӧ асьныс сезонникъяс пондыны сӧстӧма овны, кӧть кымын уборщича эн медав, сӧстӧмлун да пельклун общежиттьӧын кыпӧдны колана выйӧдз он вермы. Дурка олігӧн идрасьӧм бӧрын некымын минут мысти бара лоас няйт: джодж вылын пондасны валяйтчыны бумага торъяс, чигарка помъяс, сёйӧд колясъяс; джодж вылӧ быдлаӧ лоас сьӧлалӧма, керка тыр тшын; койкаяс да пызанъяс вылын сёйӧд колясъяс, татчӧ зэв сюся локтӧны гутъяс.
Кашельын да дулльын эмӧсь микробъяс, кодъяс косьмӧм бӧрын сорассьӧны сынӧдкӧд да висьмӧдӧны мортсӧ. Гутъяс кашельсӧ кок лапаяснаныс новлӧны сёйӧд вылӧ. Кодлы зэв кажитчӧ дурка олӧм, найӧ некор оз сӧстӧммӧдлыны комнатасьыныс сынӧдсӧ, ӧшиньяс да форточкаяс налӧн пыр пӧдсаӧсь. Татшӧм комнатаясад сынӧдыс век овлӧ дурк.
Та понда, санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдігӧн санкомиссияса шленъяслы ас ёртъяс пӧвстаныс колӧ нуӧдны паськыд тӧдмӧдана удж да ас олӧмнас петкӧдлыны став мукӧдъяслы пример.
2. Медым лӧсьӧдны збыль пелька олӧм, комнатаясӧ колӧ тырмымӧн ёг выв ящикъяс да сьӧласян дозъяс. Некытчӧ кӧ сьӧвзьыны либӧ шыбитны кутшӧмкӧ тор, сэки олысьяслы быть лоӧ сьӧлавны джоджӧ да кытчӧ веськалӧ шыблавны чигарка помъяс.
Та понда, санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдігӧн быд комнатаын, торъя нин узьланінъясын, колӧны ёг выв ящикъяс да сьӧласян дозъяс. Быд узьлан комнатаын колӧ лоны пуӧм ва тыра бак, кружка да ведра, медым вӧлі кытчӧ кисьтавны колясъяссӧ. Ведраыс кӧ абу, сэки кружка пыдӧс васӧ быть лоӧ кисьтавны джоджӧ. Кӧлуйяс видзӧм вылӧ кӧ эз лӧсьӧдны кум (кладӧвӧй), бара жӧ тайӧ отсалӧ джодж няйтмӧмлы, пондас чукӧрмыны бус да бура чышкынысӧ кӧлуйяс пондаыс некыдзи оз позь.
3. Сідзжӧ зэв коланаӧн лоӧ медым уборщичаяс тырмымӧн бура пелькӧдісны комнатаяссӧ. Торъя нин ёна пелькӧдны колӧ узьлан комнатаяс, столӧвӧйяс, уборнӧйяс да. Став тайӧ местаясас колӧ пелькӧдчӧмсӧ вӧчны колӧм серти, мед этша вылӧ нёльысьӧн быд лун. Колӧ, мед уборщичаясыс общежиттьӧын вӧліны тырмымӧн да индыны быд уборщичаӧс торъя комнатаӧ. Тайӧ комната сӧстӧмлун понда кывкутны пондас сійӧ, кодӧс татчӧ индӧма.
Медым бура ставсӧ пелькӧдны, колӧ войдӧр восьтыны ӧшиньяс (тӧлын — форточкаяс), чышкавны ва ротӧн пызанъяс, шкафъяс, скамьяяс, койкаяс, ӧшиньвывъяс, чышкавны стенъясысь черань везъяс да бус. Сьӧласян дозъяс да сор ящикъяс колӧ вывті нин бура весавны. Пуӧм ва тыра бакъяс колӧ мыськавны. Сімӧм бакъяс да кружкаяс колӧ дзикӧдз идравны.
Джодж чышкыны колӧ кӧтӧдӧм чышкысянӧн либӧ ва рот пиӧ гартовтӧм корӧсьӧн. Позьӧ нӧшта джоджсӧ кӧтӧдны ваӧн (сӧмын оз позь вомӧн пызйыны) да чышкыны сідзи. Сӧмын кӧтӧдӧмӧн позьӧ чышкыны джодж. Косӧн чышкигӧн став бусыс кайӧ да керка сынӧдыс тырӧ бусӧн.
Ӧшиньясысь сідзжӧ колӧ буссӧ да васӧ чышкыны. Джоджъяс мыськавны колӧ пӧсь кунваӧн этша вылӧ ӧтчыд быд вит лунӧ.
Тулысын да гожӧмын ӧшиньяс колӧ видзны восьсаӧн лунтыр. Эмӧсь кӧ пыр-пыр ветлана комнатаяс, сэки колӧ восьтавны став ӧшиньяс да ӧдзӧсъяс, мед сынӧд пондас ветлыны пыр-пыр. Тадзикӧн позьӧ зэв ӧдйӧ вежны лёк сынӧдсӧ комнатаясысь сӧстӧм сынӧдӧн. Тӧлын колӧ восьсаӧн видзны форточка этша вылӧ быд лун час джын, сӧмын оз ков восьса видзны ӧтторйӧн, а унаысь да быть колӧ видзны форточка восьсаӧн водӧм водзвылын.
Кымын югыдджык узьлан комнатаясын сымын этшаджык сэні вермасны лоны висьӧмъяс, сымын бур морт дзоньвидзалунлы. Та понда оз позь лунын узьлан комнатаысь ӧшиньяс немторйӧн ӧшлыны (тупкавны). Оз позь ӧшлыны занавесъяс, ляскавны бумагаяс да.
Шоныд кадӧ колӧ форточкаяс кольны восьсаӧн войбыд кежлӧ. Тӧлын зэв коланаӧн лоӧ вентиляторъяслӧн бура уджалӧм. Вентиляторъяслы пыр колӧ уджавны. Колӧ видзӧдны, медым вентиляторъяслысь уджалӧмсӧ эз дугӧдны тӧдӧмӧн — клеитны бумагаӧн либӧ тупкыны рот тупльӧдӧн.
Узьлан комнатаясын оз позь лэдзны сідзжӧ и куритчыны, табак тшын ёна торкӧ сынӧдсӧ да вайӧ ыджыд омӧль матігӧгӧрса йӧз дзоньвидзалунлы. Куритчыны колӧ петавны калидорӧ (керка водзӧ) либӧ куритчан комнатаӧ.
Торъя нин ёна колӧ санитарнӧй комиссиялы видзӧдны уборнӧйын санминимум олӧмӧ нуӧдӧм гӧгӧр, сійӧс сӧстӧма видзӧм гӧгӧр. Уборнӧйяс кӧ пондам видзны пежа, сэки рабочӧйяс кӧмъяснаныс пондасны пежсӧ разӧдны став общежиттьӧ пасьталаыс.
Уборнӧйяс колӧ частӧджыка мыськавлыны, медым эз тырны, мый сюрӧсӧ эз шыблавны. Уборнӧй тшыкӧм йылысь пырысь-пыр колӧ юӧртны комендантлы мед сійӧ регыд кадӧн бӧр лӧсьӧдіс уборнӧйсӧ. Уборнӧйын колӧ мед пыр вӧлі сӧстӧм газет бумага да ёг выв ящик. Мыссянінын колӧ джоджас кок улӧ лӧсьӧдны пу решетка. Уборнӧйяс колӧ кадысь кадӧ (колӧм серти) киськавлыны дезинфекционнӧй растворӧн либӧ кисьтавны хлорнӧй известкаӧн. Медся нин тайӧс колӧ вӧчны сійӧ уборнӧйясын, кӧні ваыс абу. Сідзжӧ колӧ видзӧдны, мед уборнӧйысь ӧкмӧмсӧ пыр ас кадын новлісны, оз позь лэдзны дзикӧдз тырӧм. Уборнӧйын мед пыр вӧлі уджалӧ сынӧд кыскан труба.
Кыдзи вӧлі индылӧма нин, мед уборнӧйын пыр ӧзйис би; оз кӧ тырмы лунся югыдыс, мед биыс век ӧзъяс и лунын. Ӧдзӧсъясӧ колӧ лӧсьӧдавны пружиннӧй затворъяс.
5. Ва лӧсьӧдӧм. Общежиттьӧӧ кӧ локтӧ водопровод труба, сэки ва лӧсьӧдӧм йылысь ыджыд сёрни лоны оз вермы. Ва локтан трубаыс кӧ абу, сэки васӧ лоӧ ваявны струбаысь, тыысь, юысь либӧ шорысь. Ва ваявны заводиттӧдз войдӧр колӧ вайӧдлыны санитарнӧй врачӧс да тӧдмавны позьӧ оз юны васӧ тайӧ местаысь.
Ва локтан трубаыс кӧ абу, мыссянінын, общежиттьӧ ывлаын да сёйӧд пуанінын быть колӧны, мед пыр вӧліны сӧстӧм ва тыра бӧчкаяс, мед бӧчкаясыс пыр вӧліны топыда вевттьӧма. Медым бӧчкаса ваыс эз пежсьы, колӧ ва лэдзӧм вылӧ бӧчка бокӧ вӧчны кран либӧ бӧчкасьыс васӧ босьтавны ӧти дозйӧн да тайӧ дознас сэсся немтор не вӧчны (ва юны ни немтор). Колӧ видзӧдны, мед тайӧ бӧчкаясыс вӧліны пыр сӧстӧмӧсь да частӧ колӧ мыськавны. Сідзжӧ мед сӧстӧмӧсь вӧліны общежиттьӧӧ ва ваялан бӧчкаяс и.
Зэв нин коланаӧн лоӧ, медым общежиттьӧын пыр вӧлі пуӧм ва, торъя нин ёна колӧ рабочӧйяс удж вылӧ мӧдан да удж вылысь воан кадъясӧ, рытын да войын уджалысьяслы. Колӧ общежиттьӧса коменданткӧд тшӧтш индыны сійӧ кадъяс, кор общежиттьӧын пыр колӧ лоны пуӧм ва. Общежиттьӧын колӧ лоны тырмымӧн ва пузьӧданъяс (кипятильникъяс) да мед тайӧ уджсӧ заводитісны овны пондӧмсянь жӧ. Сідзжӧ колӧ ӧтувъя оланінъясын тырмымӧн да ас кадын дасьтыны бакъясӧ кӧдзӧдӧм пуӧм ва. Колӧ пыр видзӧдны, медым бакъясын пыр вӧлі ва, бак дорын мед вӧлі кружка, медым бакыс век вӧлі томана, медым васӧ сэсь веськыда эз юны. Быд лун колӧ бакъясысь быть вежлавны васӧ, мыськавны баксӧ да зэв бур вӧлі эськӧ нӧшта косьтывны.
Ва пузьӧданъяс, бакъяс либӧ кружкаяс кӧ сімасны, сэки колӧ найӧс босьтны ва юанінысь да сетны дзоньтыны да лудитны. Общежиттьӧын пыр колӧ лоны дась дозъяс (бакъяс, кружкаяс, ведраяс да с. в.).
6. Ньылӧдӧм. Лоас кӧ кӧдзыд либӧ сынӧдыс ывлаас лоас зэв уль, сэки колӧ заводитны ломтыны пачьяс. Медым комнатаысь уль сынӧдыс вошис, колӧ пач ломтігӧн ӧшинь либӧ форточка видзны восьсаӧн, медым пачыс сынӧдсӧ кыскис ёнджыка: сэки уль сынӧдыс комнатаысь регыдӧн вошӧ.
Кӧдзыдъяс лоан водзвылын колӧ общежиттьӧсӧ водзвыв бура шонтыны. Колӧ сюявны стенъяс, топӧдны джоджъяс, йиркъяс, джоджув, сувтӧдавны тӧвся ӧшиньяс да. Быть колӧ видзӧдны, медым ывласьыс кӧдзыд сынӧдыс веськыда эз веськав узьлан комнатаӧ. Та понда колӧ вӧчавны посводзьяс, кык пӧвста ӧдзӧсъяс, ӧдзӧсъяссӧ шонтыны войлокӧн, ӧдзӧсӧ лӧсьӧдны пружина затвор, медым сійӧ вӧлі пыр пӧдса.
Олан комнатаясын колӧ пыр лоны шоныдыслы медэтша вылӧ Цельсий серти 15 градус шоныд. Медым комната шоныд бӧрся пыр видзӧдны, колӧ узьлан комната стенӧ ӧшӧдны градусник. Пачьясыс кӧ тырмымӧн шоныдсӧ сетны оз вермыны, колӧ кыпӧдны сёрни нӧшта пачьяс вӧчӧм йылысь. Пачьяс колӧ лоны дзоньӧсь да медым некутшӧм дук (шуам, краска сотчӧмысь) эз сетны.
Оз позь некор кӧдзыдысь полӧм понда тӧв заводитчигӧн тупкавны форточкаяс да вентиляторъяс.
МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ, МЕДЫМ БЫД МОРТЛЫ АСЬСӦ ВИДЗНЫ СӦСТӦМА
(
Ӧнӧдз на ми пыр висьтавлім ставлы инмана дзоньвидзалун кутан уджъяс йылысь. Но тайӧ ставлы инмана дзоньвидзалун кутан уджъяс кындзиыс колӧ нуӧдны санитарнӧй минимум быд мортлы (
Пыр пӧртны олӧмӧ асшӧр санитарнӧй минимум — сійӧ лоӧ век овны сӧстӧма. Асшӧр сӧстӧмлун кутан правилӧяс лоӧны татшӧмӧсь:
1. Эн пырт оланінад ывлавыв буссӧ да няйтсӧ. Та понда колӧ: а) общежиттьӧӧ пыригӧн, быть чышкавны пос водзын кокъяс бусысь да няйтысь; б) оз позь узьлан комнатаын весавны платтьӧ, кӧм, пыркӧдны вольпасьяс да; в) оз позь водны вольпасьӧ сапӧгъясӧн, водігӧн быть колӧ пӧртчыны; оз позь водны вольпась вылӧ вылыс паськӧмӧн; г) оз позь пуктавны вольпась вылӧ пальто да мукӧд кӧлуй.
2. Эн торк сынӧдсӧ. Та понда оз позь: а) узьлан комнатаясын куритны. Куритчыны колӧ петавны керка водзӧ (калидорӧ) либӧ куритчан комнатаӧ (чигарка помъяс колӧ шыблавны пӧим дозйӧ либӧ ёг выв ящикӧ; б) зырымтӧ чушны да сьӧлавны оз позь джоджӧ, а позьӧ сӧмын сьӧласян дозйӧ (кызігӧн да несъялігӧн кинад тупкы вомтӧ, медым дулльыд эз веськав сынӧдӧ да матігӧгӧрса йӧзлы); в) ёгсӧ эн шыблав джоджӧ, а сӧмын ёг выв ящикӧ; г) эм кӧ общежиттьӧын олас видзанін, сэтчӧ сет сундукъястӧ, ящикъястӧ эн видз узьлан комнатаад.
3. Пыр сӧстӧммӧд сынӧдтӧ комнатасьыд. Кымын сӧстӧм сынӧдыс комнатаад, сымын бур. Мӧдарӧ, омӧль-дурк сынӧд мортӧс висьмӧдӧ, омӧльтчӧдӧ сылысь дзоньвидзалунсӧ.
4. Пывсянын мыссьы этша вылӧ быд недельын ӧтчыд. Пывсьӧм бӧрын пасьтав сӧстӧм дӧрӧм-гач, а сьӧдъяссӧ сет пеславны. Этша вылӧ быд тӧлысьын ӧтчыд пывсьӧм водзвылын шыр юрситӧ.
5. Сӧстӧма видз чужӧмтӧ да киястӧ. Быд лун этша вылӧ кыкысь мыськав чужӧмтӧ да киястӧ майтӧгӧн, асылын да водӧм водзвылын. Чышкы чужӧмтӧ да киястӧ аслад кузьчышъянӧ. Ӧти кузьчышъянӧ чышкысигӧн зэв кокниа вермӧ вуджны ӧта-мӧдысь висьӧмъяс. Гыжъястӧ тшӧтшӧдлы этша вылӧ быд недельын ӧтчыд. Мыськы киястӧ сёйӧм водзвылын да уборнӧйӧ ветлӧм бӧрын.
6. Весав пиньястӧ. Лӧсьӧд аслыд пинь весалан торъя щӧтка да порошок да весав пиньястӧ быд лун, медбур водӧм водзвылын медым сёйӧд колясыс войнас вомад эз сісьмы.
7. Сёй колананогӧн. Сёйны колӧ торъя тӧрелкаысь, а не ӧтувъя тасьтіысь. Паньтӧ новлӧдлы эн сапӧг чер костад, а гартовт сӧстӧм рузумӧ да видз зептад либӧ мӧдлаын. Сёйигад эн тэрмась, сёянтӧ бура курччав, нямляв. Омӧля курччалӧм сёян омӧля пусьӧ кынӧмад, отсалӧ висьмыны кынӧмыдлы уна пӧлӧс висьӧмӧн. Эн вунӧд сёйӧм водзвылын мыськыны киястӧ. Лоас кӧ тэн юны ӧти кружкаысь, бура кружкасӧ войдӧр мыськы да доръяссӧ чышкы, сэтчӧ тшуклісны тырпъясыс мӧд мортлӧн, вом пытшкын весиг дзоньвидза мортлӧн вермӧ лоны быд висьӧмыс.
8. Сӧстӧма ов уборнӧйын. Эн пежсьӧд уборнӧйысь джоджсӧ. Эн шыблав уборнӧйӧ мый сюрӧ. Уборнӧйӧ ветлӧм бӧрын быть колӧ мыськыны киястӧ.
9. Писти висьӧмысь да брюшнӧй тиф висьӧмъясысь видзчысьӧм могысь вӧч прививка. Сӧвет правительстволӧн лэдзӧма пистиасьӧм йылысь быть обяжитана закон. Пистиасьӧмыс видзӧ писти висьӧмӧн висьмӧмысь. Тэ кӧ пистиасьлін сӧмын ичӧт дырйиыд, сэки колӧ пистиасьны мӧдысь. Брюшнӧй тифысь (биа висьӧмысь) прививка вӧчӧны сӧмын врач тшӧктӧм серти.
10. Висьман кӧ, пырысь-пыр мун врач дорӧ. Тӧд кымын ӧдйӧнджык босьтчан бурдӧдчыны, сымын кокниа бурдан. Таысь кындзи вуджан висьӧмӧн висьмигӧн кымын водз казялан да босьтчан лечитчыны, сымын кокниджыка позьӧ помны висьӧмсӧ водзӧ паськалӧмысь.
11. Эн ю вина ни сур. Тайӧторъясас эм яд — алкоголь, коді омӧльтчӧдӧ мортлысь уджавны верманалунсӧ да дзоньвидзалунсӧ. Ачыд некор эн ю дай мукӧдъясӧс ӧлӧд вина юӧмысь.
VI. КЫДЗИ НУӦДНЫ ОЛӦМӦ САНИТАРНӦЙ МИНИМУМ
Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧ санитарнӧй комиссия (здравъячейка), кытчӧ пырӧны врач, общежиттьӧса комендант, рабочӧй комитетъяссянь представительяс, комсомольскӧй да партийнӧй ячейкаса представительяс. Позьӧ кӧ, сідзжӧ татчӧ колӧ кыскыны санитарнӧй врачӧс, коді вермӧ сетны санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧмын зэв ыджыд отсӧг.
Медым санитарнӧй минимум збыльысь нуӧдны олӧмӧ, колӧ тайӧ уджас кыскыны став рабочӧйясӧс да меставывса организацияясӧс. Та понда санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧм йылысь колӧ паськыда сёрнитны партийнӧй да комсомольскӧй ячейкаса чукӧртчылӧмъяс да профсоюзнӧй собранньӧяс вылын. Сідзжӧ колӧ кыпӧдны та йылысь сёрни и мукӧд общественнӧй организацияясын. Колӧ тайӧ чукӧртчылӧмъяс вылас кыскыны общежиттьӧын олысь активнӧйджык йӧзӧс.
Санитарнӧй комиссиялы колӧ лӧсьӧдны список, кутшӧм уджъяс кӧсйӧны вӧчны санитарнӧй минимум олӧмӧ пӧртігӧн. Став уджъясыс мед вӧліны прӧстӧйӧсь да кокньыда позис пӧртны олӧмӧ. Быд индӧд бӧрын колӧ индыны, кутшӧм организациялы колӧ тайӧ индӧдсӧ нуӧдны олӧмӧ да кутшӧм кадӧдз (срок). Общежиттьӧныс кӧ зэв ыджыд, санитарнӧй минимум лӧсьӧдан уджсӧ позьӧ юклыны комиссияса шленъяс костын: тадзикӧн, шуам, ӧти лӧсьӧдас сійӧ уджъяссӧ керка гӧгӧр бурмӧдӧм могысь, мӧдлы — узьланінъясын, коймӧдлы — сёянінъясын да с. в.
САНИТАРНӦЙ МИНИМУМ КУЗЯ НУӦДАН УДЖЪЯСЛӦН ПЕТКӦДЛАНА АРТЙӦД (ПЕРЕЧЕНЬ)
(Быд индӧм удж водзвылӧ колӧ индыны, кутшӧм организациялы колӧ тайӧ уджсӧ вӧчны да кодлы лоӧ кывкутны тайӧ уджъяс олӧмӧ нуӧдӧмысь).
1. Нуӧдны став общежиттьӧ гӧгӧрсӧ весалӧм да сӧстӧммӧдӧм: а) Весавны общежиттьӧ гӧгӧрысь да сарайясысь став ковтӧм торъяссӧ. Ёг гуысь петкӧдны став ёгсӧ. Ёг гусӧ дезинфицируйтны. Петкӧдны уборнӧй гуясысь став ӧкмӧмъяссӧ. Уборнӧйяссӧ колӧ бура мыськыны да дезинфицируйтны. б) Став мукӧдлаясын колӧ бура быдлаті весавны: чышкавны бусъяс да черань везъяс, мыськавны ӧшиньяс, стенъяс, джоджъяс (кӧні позьӧ), койкаяс, пызанъяс, улӧсъяс да с. в.
2. Узьланінъясын: а) Узьланінъясын кӧ эмӧсь тӧрӧканъяс, лудікъяс, пытшъяс либӧ тойяс, сэки колӧ став пӧдушка да перина кышӧдъяссӧ вежны, вӧчны комнатаас дезинфекция, а сэні олысьяссӧ мӧдӧдлыны сӧстӧммӧдчыны, узьлан кӧлуйнысӧ мӧдӧдлыны дезкамераӧ. Тайӧ уджсӧ кӧ став узьланінъясас ӧттшӧтш вӧчны оз позь, сэки колӧ лӧсьӧдны ӧчередь.
б) Тӧрӧкан, лудік, той да с. в. кӧ абуӧсь, пӧдушка да перина кышӧдъяс вежӧны сӧмын налысь, кодъяслы вӧлі сетавлӧма важӧн нин.
3. Лӧсьӧдны список, мыйяс абуӧсь, но быть колӧны быд комнаталы торйӧн. Шуам: пӧдушкаяс ӧдеялӧяс, крӧвать бердса шкапъяс, улӧсъяс, пызанъяс, ёг выв ящикъяс да сьӧласян дозъяс, ва видзан бакъяс, ва пузьӧданъяс да с. в.
4. Косьтысянін, кум (кладӧвӧй), столӧвӧй да мукӧд отсӧга комнатаяс кӧ абуӧсь, колӧ кыпӧдны сёрни тайӧторъяссӧ вӧчӧм йылысь.
5. Позьӧ кӧ — колӧ лӧсьӧдны буфет. Столовӧйыс кӧ эм — кыпӧдны сёрни сёйӧм бурмӧдӧм йылысь, лӧсьӧдны рабочӧйяслы асылын (завтрак), лунын (ӧбед) да рытын (ужын) сёйӧм. Тӧдмавны позьӧ-ӧ восьтыны кооператив ларёк.
6. Медым общежиттьӧын олысь сезонникъяслысь пыр ас кадын мыськалісны дӧрӧм-гачнысӧ, мыськынысӧ сетлісны песласянінӧ либӧ лӧсьӧдісны аслыныс песласянін.
7. Лӧсьӧдны пывсянӧ артельӧн ветлӧм да ветлывлыны быд рабочӧйлы ас кадын, этша вылӧ быд недельын ӧтчыд.
8. Зэв кӧ дзескыд узьлан комнатаын, колӧ кымынкӧ мортӧс ыстыны, «кокньӧдыштны» оланінсӧ.
9. Лӧсьӧдны общежиттьӧпытшса правилӧяс, сюйны сэтчӧ санитарнӧй правилӧяс, уборщичаяслы да сезонникъяслы лӧсьӧдӧм правилӧяс и (видзӧд 1-ӧд №-а приложенньӧын). Тайӧ правилӧяссӧ колӧ ӧшӧдлыны узьлан комнатаясӧ да йӧз ветлан став мукӧд местаясӧ.
10. Общежиттьӧын кӧ идрасьысьясыс (уборщичаясыс) оз тырмыны, сэки колӧ колана местаын кыпӧдны сёрни идрасьысьясӧс содтӧд медалӧм йылысь.
11. Медым оз паськавны вуджан висьӧмъяс, колӧ став рабочӧйяссӧ пистиасьӧдны да вӧчавны прививкаяс биа висьӧмысь.
12. Зэв кӧ уна сезонникъясыс, колӧ восьтыны изолятор да медпункт.
13. Босьтчыны бырӧдны санитарнӧй пемыдлун сезонникъяс пӧвстысь. Та могысь лӧсьӧдны санитарнӧй югдӧдчан удж нуӧдан план. Шуам: котыртны санитарнӧй кружок, лӧсьӧдны дзоньвидзалун пельӧс, шедӧдны дзоньвидзалун кутӧм йылысь нигаяс да сійӧс лыддьыны, ӧшлыны быдлаӧ плакатъяс, нуӧдны дзоньвидзалун бурмӧдӧм кузя культпоходъяс, разӧдны рабочӧйяс пӧвстӧ нигаяс санитарнӧй минимум йылысь, вуджан висьӧмъяскӧд вермасьӧм йылысь да с. в.
14. Быд узьлан комнатаысь бӧрйыны санитарнӧй представительӧс, медым узьланінын пӧртны олӧмӧ санитарнӧй минимум. Санитарнӧй комиссияса быд шленӧс колӧ индыны торъя ӧтувъя местаӧ, шуам: столӧвӧйӧ, косьтысян комнатаӧ, мед найӧ видзӧдісны, кыдзи нуӧдӧны олӧмӧ санминимумсӧ тайӧ комнатаясас.
15. Общежиттьӧ дорӧ ывлаӧ вӧчны физкультурнӧй площадка, сувтӧдавны скамьяяс да пызанъяс.
16 Едждӧдны йиркъяс, краситны стенъяс, дзоньтавны пачьяс, вӧчавны душникъяс, дзоньтавны ӧдзӧсъяс, ӧшиньяс, вӧчавны форточкаяс да мукӧдтор, да медым тайӧ уджъяссӧ сюйисны стрӧитчан уджъяс планӧ.
17. Колӧ лӧсьӧдны санитарнӧй минимум быд рабочӧйлы вылӧ. Медвойдӧр колӧ кыпӧдны кось да велӧдны вермасьны став рабочӧйясӧс тойяскӧд, сӧстӧма видзны сынӧд узьланінъясын, не лэдзны куритчыны, сӧстӧма да бура видзны вольпасьяс да джоджъяс. (Кор сезонникъяс тайӧторъясас велаласны, сэки колӧ содтавны выль торъяс, шуам, дугдыны сёйны узьланінъясын, дугӧдны койкаяс вылын пукалӧмысь да с. в.).
18. Котыртны социалистическӧй ордйысьӧм артельяс либӧ узьланінъяс костын, водзсӧ ордйысьны босьтчыны прӧстӧйджыкторъясӧн, сэсся вочасӧн век содтавны выльысь выльӧс.
Кор санитарнӧй минимумсӧ видлалас санитарнӧй комиссия, видласны мукӧд организацияяс, хозорган, та йылысь сёрни кыпӧдӧны сезонникъяс ӧтувъя чукӧртчылӧм вылын. Тайӧ чукӧртчылӧмсӧ колӧ бура лӧсьӧдны, вӧчны быдӧнлы прӧст кадӧ. Водзвыв, этша вылӧ лун куим водз, ӧшӧдлыны объявленньӧяс, сёрнитчыны водзвыв артельса старӧстаяскӧд, мед найӧ вайӧдісны рабочӧйяссӧ собранньӧ вылӧ, сӧстӧммӧдны да гажӧдны собранньӧ лоан комнатасӧ санитарнӧй минимум йылысь гижӧм лозунгъясӧн, сёрнитчыны клубкӧд либӧ организацияса союзкӧд доклад бӧрын интереснӧй спектак либӧ кинӧ петкӧдлӧм йылысь.
Тайӧ собранньӧсӧ колӧ ёна торйӧдны: тайӧ лунсяньыс колӧ босьтчыны овны пелька, бурмӧдны рабочӧйяслысь оланінъяссӧ да. Тайӧ выль нога олӧмсӧ колӧ шедӧдны тайӧ уджас став йӧзсӧ кыскӧмӧн санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧмӧн да.
Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧм вӧсна тышкасьӧм — лоӧ висьмӧмъяскӧд тышкасьӧм, удж производительносьт кыпӧдӧм вӧсна тышкасьӧм, пятилетка тыртӧм понда да выль морт понда тышкасьӧм.
Тайӧ вермасьӧмас колӧ паськӧдны паськыда артельяс, узьланінъяс, общежиттьӧяс костын социалистическӧй ордйысьӧм да ударничество. Колӧ тайӧ удж вылас важ моз видзӧдӧмсӧ дзикӧдз бырӧдны, мед сӧстӧма олӧмлысь бурлунсӧ тырдонъялісны кыдзи рабочӧйяс, сідз жӧ и кӧзяйственнӧй организацияяс. Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдан уджӧ колӧ кыскыны профсоюзникъясӧс да общественнӧй организацияясӧс («
Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧм кузя колӧ вӧчны рабочӧйяс, кӧзяйственнӧй организация да профсоюз костын договор (видзӧд 2№ приложенньӧ). Кӧсйысьӧмъясын колӧ тшук индыны, мый колӧ кыкнанныслы кутшӧм кадӧдз вӧчны.
Медым бура пондісны нуӧдны олӧмӧ асшӧр санитарнӧй минимум, соцордйысьӧмын кӧсйысьӧмӧ оз ков ӧтпырйӧ сюйны став уджъяссӧ, содтавны ньӧжйӧникӧн, торъясӧн.
Шуам, мыйкӧдыра ордйысьӧны узьланінъясын куритчыны дугдӧмын. Тӧлысь джын мысьт, кор тайӧ дзик пырас олӧмӧ ставлӧн, позьӧ кыпӧдны ордйысьӧм нӧшта выль тор вылын, шуам не водны койка вылӧ паськӧмӧн. Недыр мысти, кор тайӧ кык торйыс пырас олӧмӧ, позьӧ содтыны коймӧд тор, не сёйны узьланінъясын, а сӧмын та вылӧ индӧм местаясын. Мыйкӧдыра мысьт содтӧны нёльӧд тор, тадзикӧн санитарнӧй минимум позьӧ пӧртны олӧмӧ ставнас.
Кутшӧм торъяс кузя ордйысьны, тайӧс колӧ бӧрйыны сы серти, кутшӧмджык тырмытӧмторъяс эмӧсь тайӧ общежиттьӧса сезонникъяс пӧвстас, кутшӧм налӧн велӧдчӧмлунныс да кутшӧм оланіныс. Колӧ босьтчыны кокньыдъяссянь да мунны сьӧкыдъясӧ да колӧ вермасьны нуӧдны олӧмас медколанаторъяссӧджык. Татшӧм медколанаторъяснас лоӧны: вермасьны тойяскӧд, лудікъяскӧд, пытшъяскӧд, тӧрӧканъяскӧд, мед комнатаын сынӧд вӧлі пыр сӧстӧм, медым быдлаын вӧлі пыр пелькӧдӧма (медся нин сӧстӧмӧн колӧ видзны столӧвӧйяс, уборнӧйяс).
Мукӧддырйиыс оз быдтор овлы миян ӧтувъя оланінъясын лючки: общежиттьӧ стрӧитысь организация эз ставсӧ лючки вӧчӧд, овны коланаторъяссӧ эз тырмымӧн лӧсьӧд, либӧ вывті дзескыд общежиттьӧын, а унаысь и асьныс сезонникъяс олӧны зэв дурка.
Зэв омӧль кор татшӧм ӧтувъя оланінас олігӧн санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧм нюжӧдӧны «бурджык кад» вотӧдз. Вӧчнысӧ колӧ дзик мӧдарӧ, общежиттьӧын овны лёк, ставыс няйт, тані колӧ босьтчыны пырысь-пыр санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧмӧ. Сӧмын тадзи ми вермам бурмӧдны олӧмсӧ общежиттьӧын.
Некор оз ков вунӧдны: санитарнӧй минимум олӧмӧ пӧртӧм — абу ударнӧй кампанньӧ, кодӧс нуӧдӧны сӧмын дженьыдик кадӧн, а сійӧ лоӧ быдлунъя удж. Кокньыдджык торъяс олӧмӧ пӧртӧм бӧрын колӧ босьтчыны пӧртны олӧмӧ сьӧкыдджык торъяс.
Зэв коланаӧн лоӧ и сійӧ, мед санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдан уджын отсасисны сезонникъяс асьныс, медым санминимум олӧмӧ нуӧдӧмын шедӧдӧм вермӧмъяс колисны пыр кежӧ. Ӧткымын санитарнӧй уполномоченнӧйяс либӧ санитарнӧй комиссияса шленъяс ассьыныс уджнысӧ нуӧдлісны омӧля либӧ дзикӧдз эновтчисны, найӧс колӧ быть вежны пырысь-пыр выль йӧзӧн, уджавны вермысь ёртъясӧн, кадысь кадӧ пыр вӧчавлыны санитарнӧй комиссияса шленъяс да сануполномоченнӧйяс костын собранньӧяс да быд комнатаса сануполномоченнӧйсянь кывзыны вӧчӧм удж йылысь отчётъяс.
Быд комнатаӧ колӧ ӧшлыны индӧдъяс да боевӧй лозунгъяс шуам, комнатаӧ пыран ӧдзӧс водзвылӧ, кӧні куйлӧ кок чышкан рот, колӧ ӧшӧдны гижӧд пыригӧн кокъяс чышкалӧм йылысь, ёг выв ящикъяс водзвылӧ — ёг ортсӧ шыблавны позьтӧм йылысь да с. в.
Санитарнӧй минимум олӧмӧ пӧртӧмын бӧрӧ кольччысь артельясӧс колӧ босьтны «общественнӧй буксир» вылӧ, мӧд ног кӧ бура олӧмӧ пӧртысь артельлы колӧ отсавны тайӧ бӧрӧ кольччысь артельыслы нуӧдны олӧмӧ санитарнӧй минимум.
Колӧ сідзжӧ бурмӧдны социалистическӧй ордйысьӧм олӧмӧ пӧртӧм видлалан удж. Колӧ кадысь кадӧ видлавлыны, кутшӧма нуӧдсьӧны олӧмӧ сійӧ торъясыс, кодъяс понда ордйысьӧны тайӧ артельясыс.
Колӧ пыр кутны тӧд выв, мый сезонниклы аслыс колӧ чорыда босьтчыны сійӧ ыджыд уджас, коді нуӧдсьӧ став Сӧвет Союз пасьталаас да кодлы колӧ сетны вывті ыджыд тӧдчанлун. Тайӧ уджнас рабочӧйяс костын ми лӧсьӧдам выль социалистическӧй олӧм, выль рабочӧй быд сезонниклы медводз колӧ асьсӧ велӧдны овны сӧстӧма, шыбитны важ дурка оланногсӧ.
Медым нӧшта ӧдйӧнджык пӧртны олӧмӧ витвося план, медым видзны миянлысь вермӧмъяссӧ да Сӧвет Союзӧс капиталистъяс уськӧдчӧмысь, медым бура нуӧдны ассьыным быдлунъя удж — та вылӧ колӧ бур дзоньвидзалун. Тайӧ уджыслы и колӧ отсасьны санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдӧмӧн.
Рабочӧй-сезонник, босьтчы ударнӧя нуӧдны олӧмӧ санитарнӧй минимум ас ӧтувъя оланінад! Санитарнӧй минимум олӧмӧ нуӧдан опыт вуджӧд гортса сиктад, ас колхозад, уджаланінад да!
Шыбитам важ дурка олӧм!
Ставлы вермасьны дзоньвидзаа социалистическӧй олӧм понда!
