ВӦР ОВМӦС МЕХАНИЗИРУЙТӦМ
ПОБЕДАЛӦН ТУЙЫС — СТАЛИН ЁРТЛӦН КВАЙТ УСЛОВЙӦ.
Миян странаса экономикаын вӧрлӧн зэв ыджыд рольыс. Вӧр колӧ миян гигант стройкаяс вылӧ. Вӧр колӧ нянь вӧдитан да скӧт видзан уна сюрс совхозъяслы да уна дас сюрс колхозъяслы. Вӧр колантор Донбасса шахтаяслы, Кузбасса шахтаяслы да из шом перъян мукӧд бассейнъяслы. Вӧр колӧ бумага вӧчан промышленносьтлы сырьё вылӧ. Вӧр колӧ пес вылӧ. Вӧрыд — ва мода, социалистическӧй индустрия гигантъяслы, Магнитогорсклы, Кузнецкстройлы, Тагильскӧй гигантъяслы оборудованньӧ ньӧбӧм вылӧ. Вӧрыд — народнӧй овмӧс быд отрасльӧ колантор.
Вӧр промышленносьт успешнӧя тыртӧ вит вося плансӧ. Сьӧкыд (
Со некымын лыдпасъяс вӧр промышленносьт продукция содӧмыслӧн. 1921-ӧд воын вӧлі вӧчӧма 1700 сюрс кубометр пиломатериал, 1931-ӧд воын продукцияыс кыптіс 27 миллион кубометрӧдз пиломатериал да делӧвӧй древесина кузя. 1929-ӧд воын вӧлі вӧчӧма 88 миллион кубометр, 1930-ӧд воын 112 миллион да 1931-ӧд воын 129 миллион.
Кӧть и вель ёна содӧ-паськалӧ вӧр промышленносьтыд, сӧмын сійӧ содӧм-паськалӧмыс народнӧй овмӧслы век на оз тырмы. Народнӧй овмӧслы вӧр материал колӧм лыдыс важӧн нин панйис вӧр промышленносьт кузя вит вося планын индӧм лыдсӧ. Металл, транспорт, из шом, выль стройкаяс, керкаяс стрӧитӧм зэв ёна корӧны вӧр материал. Вӧр материалыдлӧн тырмытӧмыс вермас торъя участокъясын падмӧдны вит вося план успешнӧя тыртӧмсӧ.
Веськыда колӧ шуны: вӧр промышленносьтыд кольӧ бӧрӧ, бӧрӧ кольӧ сы вӧсна, мый омӧля пӧртӧ олӧмӧ Сталин ёртлысь квайт условйӧсӧ.
Бӧрӧ кольӧ сы вӧсна, мый техника боксянь эз на перевооружитчы. Бӧрӧ кольӧ сы вӧсна, мый научно-исследовательскӧй мысльыс омӧля на уджаліс вӧр овмӧс реконструкция кузяыс.
Миян уджъяслӧн гигантскӧй планыс — мӧд вит вося планыс — нӧшта уна корӧ вӧрсӧ вӧр промышленносьтыдлысь: вӧр промышленносьтлы колӧ уна пӧв содтыны ассьыс продукциясӧ социализм стрӧитӧм вылӧ. Вӧр промышленносьтлы колӧ локтан кык воас сэтшӧм ёна водзӧ мунны, медым сылӧн продукцияыс тырмас народнӧй овмӧслы.
Сідз кӧ (а мый сійӧ сідз, некод соссьысьны оз кут), миянлы медвойдӧр збыльысь колӧ босьтчыны вӧр овмӧс техника боксянь реконструируйтны.
Сталин ёрт кӧзяйственникъяс сӧвещанньӧ вылын выль ногӧн уджалӧм йывсьыд висьталіг торъя упор вӧчис народнӧй омӧс механизируйтӧм вылӧ. Тайӧ медвойдӧр инмӧ вӧр промышленносьтлы, вӧр промышленносьтыс народнӧй овмӧсын медтрудоёмкӧй отрасль да.
Ӧні колӧ сідзи лӧсьӧдны уджсӧ вӧрас, медым сэні уджалан сьӧкыд условйӧяссӧ радикальнӧя вӧлі кокньӧдӧма, сытӧг пыр уджалысь кадръястӧ, вообще уджалан вынтӧ, сьӧкыд лоӧ кутны вӧр уджад. «Реконструкция кадӧ техника ставсӧ решайтӧ». Вӧр промышленносьт реконструкцияыд ставыс жӧ техника сайын. Техника отсалас миянлы шедӧдны пуысь ставсӧ, мый позьӧ сыысь шедӧдны. Техника миянӧс дугӧдас пуыскӧд (
Позьӧ ӧмӧй терпитны, медым сэтшӧм ыджыд материальнӧй ресурсъясыс мунісны миян бокӧ, государственнӧй доходлы вӧчны сэтшӧм урӧн? Техникалы колӧ вӧрысь отходъяссӧ используйтӧм кындзи кыпӧдны уджыслысь производительносьтсӧ. Миян вӧрын уджыдлӧн производительносьтыс зэв на ичӧт. Вӧлӧмкӧ, вӧрын уджалысьлӧн Германияын удж производительносьтыс сизим пӧв вылынджык, а Америкаын ӧкмыс пӧв вылынджык миянын дорысь. Германияын Ринко пилаӧн куим пилитчысь пӧрӧдӧны 170 пуӧдз лун. А миян киӧн пилитан пилаӧн кык морт пӧрӧдӧны сэтшӧм пусӧ луннас 15–17-ӧс сӧмын. САСШ-ын, Тихӧй океан бердын, кытӧн пуясыс гигант кодь гырысьӧсь, пӧрӧдчӧны сӧмын механическӧй пилаӧн. Фордлӧн 90 сантиметр кыза путӧ пилитӧны 20 секундӧн.
Миян, кинад пилитӧмнад, сэтшӧм пусӧ пӧрӧдӧны кызь пӧв дырджык.
ТУЙЫС ӦТИ — ТРУДОЁМКӦЙ УДЖЪЯС МЕХАНИЗИРУЙТӦМ.
Социализм овмӧс вермас победитны да победитас, лоӧ кӧ миян бур, вылын техника да уджлӧн вылын производительносьт.
Вӧр промышленносьтлӧн могъяссӧ лоӧ нуӧдӧма таво, пятилетка эштӧдан воӧ, да локтан (мӧд) пятилеткаӧ, кыптас кӧ вӧрын удж производительносьтыс.
Кутшӧм туйяс эмӧсь вӧр промышленносьт водзын тайӧ основнӧй могъяссӧ нуӧдӧм вылӧ? Эм сӧмын ӧти туй — трудоёмкӧй процессъяссӧ механизируйтны.
Мый миян ӧні керсьӧ вӧрас? Миянлы оз позь ошйысьны зэв ыджыд успехъясӧн, ми зэв на матӧ колим первобытнӧй техникатӧ. Кыдзи дас вояс сайын черӧн керасим да вӧлӧн вӧрсӧ кыскалім, сідзи и ӧні киӧн пилитчан пила, чер, пу додь да крестьянскӧй вӧв вӧр промышленносьтын уджалан основнӧй средствоясыс.
Миян научно-исследовательскӧй мысль тайӧ уджалан кӧлуйсӧ перестроитӧм кузяыс зэв на этша вӧчис. Зэв нин ми копияалім Рытыввывлысь да Америкалысь достиженньӧяссӧ. Дерт, сэні омӧльыс нинӧм абу — ми некор на эг чӧвтчылӧй капиталистическӧй техникаыслысь бурджыкторсӧ босьтӧмсьыс да сійӧ социализм системаӧ пыртӧмсьыс. Но та выйын оз на позь эновтчыны.
Миянлы колӧ сэтшӧм уджалан кӧлуй лӧсьӧдны, медым локтан воясӧ жӧ панйыны да бӧрӧ кольны капитализмлысь вӧрын уджалан техникасӧ.
Кутшӧм туйясӧд колӧ мунны вӧр овмӧс механизируйтӧмыс? Туйыс ӧти. Сійӧс индіс миян партияным — ён машиннӧй станцияяс лӧсьӧдан туй. Ті быдсӧн тӧданныд социалистическӧй сиктса овмӧслысь зэв бур опытсӧ, МТС лӧсьӧдан опытсӧ. Сійӧ опытыс уджнас асьсӧ правдайтіс. И вот тайӧ опытсӧ вӧр овмӧсӧ вуджӧдӧмсӧ, дерт, кытъястікӧ вежлалӧмӧн, колӧ решитны кӧзяйственнӧй, профсоюзнӧй да медся нин комсомольскӧй организацияяслы. Машинно-вӧр станцияясыд сійӧ лоӧны сэтшӧм индустриальнӧй предприяттьӧяс, кодъяс видзасны механизация кӧлуйсӧ вӧр пасьталаыс разӧдӧмсьыс-шыблалӧмсьыс да шымыртасны берданыс уджалан став процессъясӧ, медым найӧ сетасны медыджыд эффект. Машино-вӧр станцияыслы колӧ механизируйтавны вӧр пӧрӧдӧмсӧ, пилитӧмсӧ, кыскалӧмсӧ, став процессӧ медводдза уджсяньыс да ваӧ лэдзӧмӧдзыс либӧ кӧрт туй вылӧ сдайтӧмӧдзыс.
Вӧр лэдзан став процессъясӧ механизируйттӧг ми некыдзи огӧ вермӧ босьтны став бурсӧ вӧрыслысь. Механизацияыслысь миян колӧ босьтны ставсӧ, мый позьӧ босьтны сы помысь.
Машинно-вӧр станция вермас лӧсьӧдны вӧр лэдзан ён пыр уджалысь кадръяс, машинно-вӧр станция бырӧдас сезонся вор лэдзӧмсӧ да отсалас пуктыны вӧ гӧгӧр чӧж вӧр лэдзан удж.
Позьны кутас гожӧмнас тшӧтш вӧрсӧ лэдзны, сыын сылӧн зэв ыджыд преимуществоыс. Вӧр лэдзан машиннӧй станцияыдлысь уджсӧ позяс нуны и вӧр кылӧдӧм кузя. Вӧр кылӧдан уджсӧ ставсӧ жӧ колӧ механизируйтны.
ТЕХНИКА ФРОНТЫД — СІЙӦ КЛАССӦВӦЙ ТЫШ ФРОНТ.
Мый миян эм збыльысьсӧ?
Эмӧсь сэтшӧм роботникъяс, кодъяс думайтӧны, мый водзӧ вӧртӧ колӧ лэдзны крестьяна вынӧн, да колхозса да крестьяна вӧвъясӧн. Мукӧдыс думайтӧны, мый простой механизацияыд да весиг узкоколейнӧй подвеснӧй туйясыд, тракторъясыд да автомобильясыд — сійӧ дзик нинӧм. Мый ӧні жӧ колӧ ставка вӧчны сложнӧй механизмъяс вылӧ, вӧр кыскалан паськыд кӧрт туй вылӧ. Веськыдвыв да «шуйгавыв» оппортунизм татшӧм элементъясыс видзӧдӧны, кыдзи эськӧ орӧдны вӧр лэдзан удж механизируйтӧмсӧ, найӧ падмӧдӧны партиялысь директивасӧ пыр уджалысь кадръяс лӧсьӧдӧм йылысь да социализм формаа удж лӧсьӧдӧм йылысь директива олӧмӧ пӧртӧмсӧ.
Правительство сетіс бӧръя кык воас 300 миллион кымын шайт вӧр лэдзан удж механизируйтӧм вылӧ. А видзӧдлыны кӧ, кыдзи, кутшӧма уджалісны механизмъяснас, аддзам, мый уна кӧзяйственнӧй организацияяс уджалӧмаӧсь явӧ некытчӧ шогмытӧма. Шуам Войвыв крайын Яреньгаса Семигороднӧй подвеснӧй туйяс — кодъясӧс таво вӧчӧма — планнысӧ тыртісны сӧмын 1% вылӧ. Зэв бур мотовозъяс сулалӧны уджтӧг, кӧні став условйӧясыс эмӧсь налы уджавнысӧ вӧр лэдзанінас. Тракторнӧй парк Ленинградса обласьтын тыртіс ассьыс заданньӧсӧ сӧмын 12% мында. Уралын механизируйтӧм туйясыс ассьыныс планнысӧ тыртісны сӧмын 16% мында вылӧ. 208 импортнӧй механическӧй пилаысь Ленинградса обласьтын кык тӧлысь мысти коли сӧмын джынйыс; 100-ыс сы пиысь тшыки. 80 кубометр пилитан норма пыдди пилитісны сӧмын 12–15 кубометр.
Мый вӧсна тадзи артмӧ? Ӧти-кӧ, механизируйтӧм процессъясӧн веськӧдлыны кужтӧмла, мӧд-кӧ, механизмъяскӧд кыдз сюрӧ некытчӧ туйтӧма вӧдитчӧмла.
Эмӧсь дерт и зэв бур уджъяс. Босьтам Плесецкса тракторнӧй база Войвыв крайысь. Тайӧ базаас тракторъяс тӧвбыд уджалісны куим сменаӧн, сӧмын 20–30 минут сувтӧмъясӧн (
Мый техника фронтыд, медся нин вӧрын, классӧвӧй тыш нуӧдан фронт, сійӧ тыдалӧ сыысь, мый классӧвӧй враглӧн падмӧдчӧмыс вӧлі век лёкджык да лёкджык, быд выль механизм лӧсьӧдігӧн.
Трактор база ӧзтӧмъясыд да тракторъястӧ тшыкӧдӧмыд вӧр овмӧсын вӧлі обычнӧй явленньӧӧн. Сэтчӧ жӧ сэсся вӧр наукаын лоины сэтшӧм «теоретикъяс», кодъяс выступайтісны вӧр промышленносьт механизируйтӧмлы паныд. Ми дыр огӧ вунӧдӧй Орлов, Морозов, Богословскӧй да Шулий профессоръясӧс. Огӧ вунӧдӧ найӧс вӧр промышленносьтлы ыджыд омӧльсӧ вӧчӧм кузяныс.
Сталин ёртлӧн кывъясыс «Ми кӧ эськӧ мӧд ногӧн пуктім овмӧсӧн веськӧдлӧмсӧ, ёна водзджык кӧ эськӧ ми кутчысим техника велӧдӧм-овладейтӧм бердад, тшӧкыдджыка да тӧлкӧн кӧ эськӧ сюйсьылім овмӧсӧн веськӧдлӧмӧ, вредительясыд эськӧ эз вермыны татшӧм ёна вредитны» — тайӧ кывъясыс торйӧн инмӧны вӧр промышленносьтӧ.
Вӧр лэдзан фронт вылад классӧвӧй враг вылазкаяслы, буржуазнӧй да оппортунистическӧй теорияясыдлы колан да тырман отпор эз вӧв сетӧма.
Механизация кузя удж паськӧдӧмкӧд, веськыдвыв оппортунистъясӧс, механизациялы паныд мунысьясӧс эрдӧ петкӧдӧмкӧд тшӧтш колӧ чорыда кучкыны кианыс «шуйгавыв» прожектёръяслы, кодъяс оз колӧм кодя донъявны прӧстӧй уджсӧ, прӧстӧй механизацияяссӧ, кодъяс талун жӧ тшӧктӧны архивӧ сетны чер да пила.
ЭЛЕКТРИЧЕСТВО — ВОРӦ!
Вӧр лэдзан машиннӧй станция вӧчӧмтӧ ӧддзӧдан конкретнӧй могъяскӧд тшӧтш колӧ, медъёнасӧ комсомол организацияяслы, добитчыны решительнӧй перелом ӧнія агрегатъяслысь да механизмъяслысь эффективносьтсӧ кыпӧдӧмас. Торйӧн ыджыд вниманньӧ пуктыны транспорт средствояс тыр вынӧн (
Вӧрын уджалысь комсомолечьяслы, медсясӧ союзӧ выльӧн локтысьяслӧн уджыд помтӧм. Тан оз позь казьтышттӧг кольны Войвыв крайса комсомолечьяслысь вӧрлы электричество сетӧм кузя зільӧмсӧ. Наукаысь маститӧй йӧз вӧлі дольӧны (
Но Войвыв крайса комсомолечьяс тайӧ уджас партия организация отсӧгӧн решитісны добитчыны ассьыныс да босьтчисны вӧчны электрификацияалӧм медводдза вӧр лэдзан комбинат. Тайӧ комбинатас кутасны нуӧдны опыта уджъяс электричествосӧ вӧрӧ пыртӧм кузя. Став механизация процессыс лоӧ электрификацияалӧма. Думыштӧй сӧмын татшӧм электрификацияалӧм вӧр лэдзан машиннӧй станция йывсьыс, кытӧні ток сетӧмӧн кутасны уджавны пилаяс, электровозъяс, генераторъяс, кытӧні оз ковмы сы мында уджалысь ки, да с. в.
Тайӧ абу нин мечта: Рытыввылын, Америкаын, татшӧм электрификацияалӧм участокъясыс эмӧсь нин. Эффектлунныс налӧн зэв ыджыд. Таво февраль тӧлысьын, Архангельскын волі том йӧзлӧн медводдза ставсоюзса конференция вӧр техника кузя. Сійӧ конференцияыс сетіс подув-мыджӧд войвывса комсомолечьяслы да шуис, мый энергетическӧй овмӧсыд вӧр лэдзан механизируйтӧмад зэв ыджыдтор. Энергетика базаыд вӧрад ломтасъяс ыджыд запас пондаыс (пуыслӧн шыблаланторъясыс) вермас сетны электроэнергия используйтан ыджыд эффект. Вӧра районъясса комсомол организацияяслӧн могыс — босьтны опытсӧ Войвыв крайлысь да практически пуктыны вопрос вӧр лэдзан уджсӧ электрификацияалӧм йывсьыс. Электрификацияавны колӧ вӧр пӧрӧдӧмсӧ, кражъялӧмсӧ, вӧр петкӧдӧмсӧ трасса дорас, вӧр сӧвтӧмсӧ, пуръясьӧмсӧ.
Со кутшӧмӧсь основнӧй могъясыс комсомоллӧн техника боксянь перевооружитчӧмын. Сӧмын медым нуӧдны тайӧ могъяссӧ, колӧ серьёзнӧя пуктыны вопрос асшӧр (собственнӧй) машина вӧчӧм йылысь.
А та йылысь быть колӧ мӧвпыштны сы понда, мый импортлы колӧ пуктыны пом, сы понда мый импортсӧ оз позь лэдзны сӧветскӧй вӧрӧ. Вӧр овмӧсӧ машина стрӧитӧм ӧнӧдз муніс зэв жеба. Сійӧ и гӧгӧрвоана, ӧд машинаяссӧ медвойдӧр миян лои аслыным вӧчны из шом, металл да транспорт отрасльяслы. Сӧмын мӧд пятилетканас тайӧ уджсӧ колӧ пуктыны зэв паськыда, большевик нога упорствоӧн да настойчивосьтӧн.
Вӧр промышленносьтлы талун жӧ колӧ пуктыны вопрос механизация йывсьыд да техника боксянь реконструкция йывсьыд став судта-пасьтанас.
Практическӧй уджыс сӧвет заводъясын да мастерскӧйын механическӧй агрегатсӧ вӧчӧм кузяыс ӧнӧдз на эз дзикӧдз мезды вӧр промышленносьтӧс импортсьыд. Ӧні тайӧс колӧ пуктыны практическӧй рельсъяс вылӧ.
Миян фабрикаяс да заводъяс успешнӧя вӧчӧны блюмингъяс, комбайнъяс, дасъясӧн ёна сложнӧй машинаяс.
Сідзкӧ найӧ вермасны тшӧтш вӧчны: рамаяс, моторнӧй пилаяс, газогенераторъяс вӧр лэдзан уджсӧ механизацияалӧм вылас. Ярославса заводлӧн вӧр пилитан рама, коді сулалӧ сӧмын 5 сюрс шайт сӧветскӧй валютаӧн, тӧдчана бурджык Болиндер рама дорысь, коді сулалӧ 6–10 сюрс шайт иностраннӧй валютаӧн.
Тайӧ сӧмын медводдза воськовъясыс импортсьыс мынӧмын. Водзын эмӧсь зэв ыджыд гарантия, зэв ыджыд возможносьтъяс вӧр овмӧслы тырмымӧн социалистическӧй индустрия гырысь агрегатъяс сетӧм кузяыс.
КОТЫРТНЫ МАССАЫСЛЫСЬ ВОДЗМӦСТЧӦМСӦ.
Но тайӧ могъяссӧ нуӧдны он вермы рабочӧйяс, колхозникъяс да медся нин комсомолечьяс участвуйттӧг. Колӧ кыпӧдны массасӧ изобретательство вылӧ. Та сяма инициативаыс миян абу этша. Колӧ сӧмын кужны веськӧдны, нӧшта кыпӧдны сэтшӧм инициативасӧ. И тані комсомолечьяс водзын зэв ыджыд мог.
Вӧр районъясса ленинскӧй комсомол аслас лесотехническӧй конференция вылас босьтіс ас вылас зэв ыджыд мог — кутчысис шефавны вӧр промышленносьт механизируйтӧмын.
Думайтам, мый сійӧ тайӧ могсӧ нуӧдас. Ӧд кутчысьлыны вӧр овмӧс техника боксянь реконструкция дінӧ, кутчысьлыны сӧмын куш ӧти фейерверк ради — сійӧ лоӧ могсӧ не нуӧдӧм.
Колӧ техника боксянь перевооружитан уджсӧ вӧчны большевик сямӧн (настойчивосьтӧн). Сэки техника боксянь бӧрӧ кольӧм участокыс — вӧр промышленносьт — сетас тырмымӧн вӧр быдмысь народнӧй овмӧслы гигантскӧй потребносьтъяссӧ могмӧдны. Сэки ми кокньӧдам вӧр лэдзан удж условйӧяссӧ да сэки ми сэтшӧма кыпӧдам удж производительносьтсӧ, мый капиталистическӧй рационализациялӧн петкӧдласъясыс ёна бӧрӧ колясны.
Колӧ тӧд вылын кутны, мый вӧр промышленносьт СССР-ын воысь воӧ ёнджыка петӧ паськыд индустрия туй вылӧ, а капиталистическӧй вӧр промышленносьт, кӧні кыз вӧрсӧ кералӧма нин, воысь воӧ чинтӧ уджсӧ. Тані народнӧй овмӧс мукӧд обласьтъясын моз жӧ тыдалӧ преимуществоыс сӧветскӧй социалистическӧй системалӧн капиталистическӧй система водзын.
Миянлы сетӧма зэв ичӧт кад капиталистическӧй странаясӧс техника да экономика боксянь панйынысӧ. Сӧмын миянлы туйсӧ вӧтӧднысӧ индӧма, да сійӧ главнӧйыс.
«Главнӧйыс ӧні сыын, медым вӧлі большевик сяма ёна зільӧм (
