РЕЛИГИЯКӦД ДА НАЦИОНАЛИЗМКӦД ВЕРМАСЬӦМ — СОЦИАЛИЗМ ВӦСНА ВЕРМАСЬӦМ
Миянлы колӧ ёна бергӧдчыны ас сёрниа йӧзъяс пӧвстын удж бурмӧдӧм-вынсьӧдӧмлань. Тайӧ уджсӧ колӧ топыда йитны быдся сикас национализмкӧд вермасьӧмӧн, медвойдӧр роч шовинизмкӧд вермасьӧмӧн, коді торкалӧ ӧнӧдз на торйӧдны национальнӧй (националистическӧй) элементъяссӧ классӧвӧй тышсьыс. Торкалӧны сылы и быдся сикас меставывса национализмъяс.
Ті тӧданныд, кыдзи ёсьтіс та йылысь вопроссӧ партиялӧн XVI съезд. Сӧмын тай уна организацияяс на оз колан выйӧдз пыдди пуктыны национализмкӧд тышкасян тайӧ могсӧ. Миян эмӧсь уна фактъяс (босьтам кӧть дальневосточнӧй организацияясӧс), кодъяс висьталӧны, мый ӧнӧдз на асьсӧ уна боксянь петкӧдлӧ великодержавнӧй шовинизмыс. Неважӧн на Сибырын ӧти конференция вылын дальневосточникъяс, рабочӧйяс, кодъяс велӧдчисны миян Комвузъясын, висьталӧны вӧлі доймӧм сьӧлӧмӧн, мый найӧ вылӧ тшӧкыда оз овлыны ёрт нога видзӧдӧмыс, мый найӧс быд лёк ногыс нимтӧны. Миян партия тшӧктӧ оз сӧмын партияса быд шленлы, а быд вежӧртысь пролетарийлы, быд сӧветскӧй гражданинлы вермасьны быдпӧлӧс национализмъяскӧд. Ті помнитанныд, кутшӧм ёна Владимир Ильич колчаковщина дырйи уськӧдчис антисемитизмлы паныд. Сійӧ лэдзис торъя декрет антисемитизмкӧд вермасьӧм кузя, кӧні сознательнӧй антисемитъясӧс вӧлі шуӧ йӧзлы врагъясӧн. Ми огӧ вермӧ пуктыны религиялы паныда удж торъя ас сёрниа йӧзъяс костын, огӧ кӧ видзӧдлӧ тайӧ обстоятельствояс вылас.
Пренньӧясын ӧти сёрнитысь тані пуктіс вопрос национальнӧй кадръясӧс гӧтӧвитӧм да воспитайтӧм йылысь, кодъяс эськӧ вермисны нуны аслас сёрниа йӧз пиын енлы эскӧмлы паныда удж, специальнӧй массӧвӧй литература лӧсьӧдӧм, кодӧн сідзжӧ эськӧ позис нуӧдны религиялы паныда пропаганда ас кыв вылын. Тайӧ вопросыслӧн вывті ыджыд тӧдчанлуныс. Та боксянь колӧ быд ногыс отсавны ас кывъяс вылын енлы эскӧмлы паныда периодическӧй газетъяс да журналъяс петӧмлы. Регыд Азербайджанын кутас петны тюркскӧй кыв вылын печатнӧй орган, кодлы колӧ сетны отсӧг медводдза воськовъяссяньыс жӧ. Талӧн вывті ыджыд значенньӧыс, кор миян сӧветскӧй Асыввылын да нацреспубликаясын, кӧні унджыкӧныс олӧны мусульмана, чужалӧны ас кыв вылын енлы эскӧмлы паныда журналъяс.
Ӧддзӧдны тыш контрреволюционнӧй духовенствокӧд да накӧд миритчӧмкӧд.
Неважӧн на Закавказьеӧ волі став пӧлӧс контрреволюционнӧй группировкаяслӧн сэтчӧ кыссян центрӧн. Найӧ лыддисны, мый сійӧ — зэв надёжнӧй туй контрреволюционнӧй удж нуны, сійӧ сыкӧд тшӧтш сэтшӧм центр, код вылӧ жергӧдӧмаӧсь пиньяссӧ международнӧй империализмысь интервенция вӧсна зільысьяс. Закавказьеӧ синъяссӧ арыштӧмаӧсь интервентъяс абу сьӧмын сы понда, мый сэні эм уна нефть да мукӧд пӧлӧс озырлун, но и сы понда, мый Закавказьеыс Асыввылӧ туй восьтан ключ, аслыспӧлӧс ыджыд туй, кодӧс ас киас кутӧмӧн интервентъяс вермасны личкыны, влияйтны уна государствояс вылӧ. Тайӧ важся «йӧзъяслӧн туйыс» кутӧ ёна ыджыд политическӧй значенньӧ и ӧні. Медбӧръя кадӧдзыс Закавказье вылӧ, торйӧн Азербайджан вылӧ, кутіс вниманньӧсӧ контрреволюция, оз сӧмын грузияса меньшевикъяс, армянскӧй дашнакъяс, мусаватистъяс, но и на мышку сайын сулалысьяс — англияса, францияса да мукӧд империалистъяс. Найӧ такӧдӧны контрреволюционнӧй духовенствоӧс, найӧ оз ӧткажитчыны отсавны кутшӧмкӧ выль, утончённӧй, «приспособитчӧмаджык» религиялы, шуам бехаизм коддьӧмлы да с. в. Эз на сэтшӧм важӧн вӧвны контрреволюционнӧй выступленньӧяс, кодъясӧс ышмӧдӧ вӧлі духовенство, торйӧн нин мусульманскӧй духовенство. Ӧнӧдз на мусульманскӧй духовенствоыс сӧветскӧй Асыввылын ворсӧ ыджыд роль. Мусульманскӧй духовенство мукӧд духовенствокӧд тшӧтш явӧ мунӧ паныд партия да сӧвет власьт став мероприяттьӧясыслы, торйӧн нин коллективизациялы. Медбӧръя кадас на Азербайджанын духовенстволӧн вӧліны зільӧмъяс лӧсьӧдны аслыспӧлӧс «святӧйясӧс», коллективизациякӧд тышкасьны специалистъясӧс. Муллаяс да кулакъяс лэдзӧмаӧсь сёрни, сэтшӧмтӧ пӧ местаын эм святӧй, коді вермӧ отсавны мездыны коллективизацияысь. Сӧмын классӧвӧй тышлӧн логикаыс, социалистическӧй овмӧс кыпалан-паськалан логикаыс, тайӧ быдмӧм-паськалӧмсӧ водзӧ йӧткысь выныс сэтшӧм, мый муллаяслӧн, ишанъяслӧн да став мукӧд пӧлӧс духовнӧй йӧзлӧн некутшӧм молитваяс кулаклы эз отсавны да Закавказьеса уджалысь йӧз решительнӧя сувтісны коллективизация туй вылӧ.
Религиякӧд тыш — классӧвӧй тыш, социализм вӧсна тыш.
Ми кӧ йитам религиякӧд тышсӧ национализмкӧд тышӧн, то нӧшта нин колӧ кужны йитны религиякӧд паныда миянлысь тышсӧ классӧвӧй тышкӧд, петкӧдлыны, мый религиякӧд тышыс — классӧвӧй тышлӧн юкӧн. Дерт, и национализмкӧд паныда тышыс — классӧвӧй тыш, националистическӧй идеяяссӧ новлӧдлысьясыс да дорйысьясыс, национализмлӧн юрнуӧдысьясыс буретш петӧны буржуазнӧй классъясысь, нартитысь классъясысь, кодъяс зільӧны-тӧждысьӧны национальносьт ку пытшкас пырны, ас сёрниа йӧзъяссӧ торйӧдны, найӧ сыысь капитал вермӧны чукӧртны да. Нӧшта ёсьджыка колӧ петкӧдлыны религиялы паныда миян став тышыс кутшӧма являйтчӧ классӧвӧй тыш юкӧнӧн.
Менам эм неыджыд сводка духовенствоӧн да кулачествоӧн сӧвет власьтлы паныда лёк удж нуӧм кузя.
Со кымынкӧ мотивъяс да провокация — клясь суӧмъяс, кодъясӧс лэдзӧны кулакъяс духовенствокӧд ӧтвыв, коллективизациялы, МТС-лы, сиктса овмӧс социалистическӧй туйӧд кыпӧдӧмлы паныд. Найӧ шуӧны: «Пыр колхозӧ, сӧмын кӧйдыстӧгыд, скӧттӧгыд да пайтӧгыд, ӧд МТС ставсӧ вӧчас». Сідзкӧ найӧ отсалӧны, ышмӧдӧны, медым колхозас пыригӧн таргайтісны кӧйдыс фондсӧ да бырӧдісны скӧтсӧ.
Разӧдӧны со кутшӧм сёрнияс: тулысын пӧ лоӧ война да колхозникъясӧс босьтасны медвойдӧр. Свияжскын лэдзӧмаӧсь сёрни, мый колхозникъясӧс кутасны вундавны, тувъявлыны стен бердӧ кӧрт тувъясӧн да керавлыны кокъяссӧ. Мензелинскӧй районын кулакъяс да муллаяс шуӧны, мый районысь сельсӧветӧ воӧма секретнӧй пакет 80 мортӧс лыйлӧм йылысь, медвойдӧр колхозникъяс да комсомолечьяс пиысь. Вӧліны случайяс, татшӧм сёрнияс бӧрас торъя комсомолечьяс петавлісны комсомолсьыс.
Делӧыс кӧ тадзи мунӧ, ми огӧ вермӧ нуны религиялы паныда отвлечённӧй тыш, шуам коранлысь кутшӧмкӧ тексткӧд либӧ религияӧс сералӧмӧн, а миянлы колӧ религиякӧд тышсӧ топыда йитны классӧвӧй тышкӧд.
Классӧвӧй сознанньӧ венӧ религияа предрассудокъясӧс.
Ӧти пример вылын ме эськӧ кӧсйи петкӧдлыны, кутшӧм ыджыд значенньӧыс сылӧн, мый классӧвӧй интересъясыс, классӧвӧй сознанньӧыс венӧны религиознӧй настроенньӧяссӧ. Ме шуа испанияса революция йылысь. Ӧнӧдз унаӧн вӧлі чайтӧны, мый испанечьяс — бур католикъяс. Испания абу и ыджыд местаын, сылӧн территорияыс Мӧскуаса промышленнӧй обласьтысь абу ыджыдджыкыс, а сэні 20 сюрсысь унджык манастыр. Мукӧдлаас 40–80 семейство вылӧ эм манастыр либӧ вичко.
Ёна унджык муыс духовенство киын. Сэн сэтшӧм ёна нартитӧ уджалысь йӧзсӧ духовенствоыс, да сьӧкыд вӧлі думайтны, мый став рабочӧйясыс да крестьянаыс радейтӧны Испанияса попъясӧс да манакъясӧс. Сэні уна йӧзъяса быдся сикас религиознӧй церемонияяс, — а та вылӧ католическӧй духовенство зэв мастер, — кыскӧны вӧлі ёна уна йӧзӧс, да вылісяньыс видзӧдлӧмӧн ӧти-кык во сайын на кажитчӧ вӧлі, мый со кӧні вичкоыслӧн масса вылас ыджыд влиянньӧыс. А збыль вылассӧ некӧн татшӧм ёся эз тыдӧдчы уджалысь йӧзӧн духовенствоӧс мустӧмтӧмыс, кутшӧм эм Испанияын. Ми, шуам, революция дырйи эгӧ сотӧ буракӧ ньӧти манастыр, а сэні зэв ёна манастыръясӧ соталӧны, сэні сотны манастыр, ӧзтыны вичко, пазӧдны манастыр либӧ, кыдзи шуӧ Кольцов ёрт, неуна жаритыштны госа кармелитъясӧс, ёна паськалӧмтор. Став тайӧ мадоннаясыс, кодъясӧс сувтӧдӧмаӧсь часовняясын быд пельӧсӧ, став тайӧ распяттьӧясыс, изображенньӧясыс «Христос сьӧлӧмлӧн», став тайӧ «святосьтыс», кодъяс тыртӧмаӧсь Испаниясӧ, став тайӧ манастыръясыс лоины вынтӧмӧсь классӧвӧй революционнӧй движенньӧ ыджыд гы водзын, кор рабочӧй класс дзикӧдз сибӧдчис нартитысьяслысь власьтсӧ шыбитан вопрос бердӧ, кор крестьянин воис му босьтан вопрос бердӧ, сэки найӧ аддзисны, мый муыс духовенство киын, рабочӧй аддзис, мый банкъяс да уна заводъяс духовенство киын, мый духовенство контрреволюционнӧй вын да сійӧ вынсӧ колӧ чышкыштны.
Миян уджын колӧ унджык воинственносьт.
Миян кӧнсюрӧ абу на религиякӧд тышкасьӧмын воинствующӧй безбожйӧ духыс. Ми шусям воинствующӧй безбожникъясӧн, а тшӧкыда воинствующӧй безбожйӧ духыс миян абу. Тшӧкыда овлӧ уна ли, этша ли примиренческӧя, оппортунистическӧя видзӧдӧм, а мукӧддырйиыс подлаживанньӧ. Ми пыр шулывлім, мый религиялы паныда уджын колӧ лыддьысьны бӧрӧ кольӧмнас, фанатизмӧн, кӧнісюрӧ религия дума войтырлӧн да кӧнъясынкӧ духовенство ыджыд влиянньӧӧн. Колӧ аддзыны кужӧмӧн сибӧдчӧм да тышкасьӧмлысь лючки, веськыд ногъяссӧ. Сӧмын мукӧдъяс татысь вӧчӧны татшӧм выводъяс, кыдзи неважӧн вӧлі ас сёрниа йӧза ӧти обласьтын, мый кужӧмӧн сибӧдчӧм (поход) сійӧ лоӧ духовенстволы ньылыд мунӧм да сетны сылы кутшӧмкӧ святыня, медым сійӧ вермис успешнӧйджыка нуны религияса пропаганда да агитация.
Чорыдджыка паныд классӧвӧй враглы.
Дерт, миянын делӧыс абу Испанияынкодь. Да ми ньӧти ог лӧсьӧдчӧ ӧзтавны вичкояс да манастыръяс: ми вермам найӧс мӧдтор вылӧ инӧдны. Миян духовенстволӧн 1917-ӧд вося октябрсянь абуӧсь ни муяс, ни банкъяс, ни фабрикаяс. Ми основательнӧя мырсим тайӧ делӧнас 1917–18–19 воясын на. Сӧмын оз жӧ ков вунӧдны, мый бӧръя кадӧдзыс на кӧнсюрӧ миян духовенство используйтліс манастыръясӧс да материальнӧй боксяньыс используйтліс вичкоясӧс, мечетьясӧс, синагогаясӧс да быдся сикас мукӧд религиознӧй учрежденньӧясӧс. Сӧмын тайӧ оз петкӧдлы, мый религиякӧд вермасьӧмыс миян колӧ лоны небыдджык мукӧд странаясын дорысь. Коллективизация йылысь, сиктса овмӧсӧс социализм туй кузя нуӧдан вопросыс, збыльвылӧ джуджыда культурнӧй революция йылысь, нартитысьяс идеологияысь дзикӧдз мездысьӧм йылысь вопросыс — сійӧ религиялы паныда непримиримӧй, серьёзнӧй, научнӧй пуктӧм пропаганда быдся сикас ас сёрниа йӧзъяс пӧвстын.
Массӧвӧй безбожнӧй удж вӧсна.
Религиялы паныда пропагандаын ас сёрниа йӧза обласьтъясын массовосьтыс миян абу на. Ми ӧні эг на быдлаын петӧй кустарщинаысь, неыджыд кружокъясысь, кодъяс оз шымыртны став массасӧ. Ми ёна на уна эг вӧчӧй, мый йылысь висьталіс Владимир Ильич, мый колӧ сідзи и этадзи, быд боксянь заинтересуйтны массаясӧс религиялы паныда тышӧн. Сы боксянь миянлы оз сӧмын ков норасьны ОГИЗ вылӧ да Центриздат вылӧ да мукӧд вылӧ литература омӧля лэдзӧмысь. Дерт, тайӧ уджсӧ колӧ ӧтувтны (централизуйтны) да центрын бурмӧдны сійӧс.
Колӧ массӧвӧй литературасӧ бура видлавны, медым не сетны шогмытӧмъясӧс (халтура), кутшӧмъясӧс местаяс вылын унаысь сетлывлісны (а корсюрӧ и центрын на сетлывлісны). Сыкӧд тшӧтш бура пуктӧм меставывса литературатӧг ті нинӧмтор он вӧчӧ. Ми ёна чайтлім ӧнӧдз «озыр дядя» вылӧ. Со, шуам, бумага абу. Дерт бумагатӧг сьӧкыд. Сӧмын серьёзнӧя кӧ пуктім тайӧ вопроссӧ, то уна обласьтъясын бумага вӧчан пабрикъяс вылын позис эськӧ религиялы паныда литература вылӧ нарошнӧ лӧсьӧдны неыджыд фонд. Ӧд пӧшти быд обласьтын эм бумага вӧчан фабрика. Любӧй фабрика вылын позис лӧсьӧдны татшӧм фондсӧ. Любӧй типографияын эм вундалӧм бумага да сійӧ мунӧ обёртка вылӧ. Сійӧс позьӧ используйтны листовкаяс вылӧ, стенгазетъяс вылӧ.
Унджык водзмӧстчӧм.
Колӧ аслынымлы вӧрзьӧдчывны. Шулывлӧны тай — кӧинӧс пӧ кокъясыс вердӧны, а миянӧс кучкалӧ вӧртӧмным, рассейскӧй дышлунным. Неважӧн Бакуын сектантъяс разӧдӧмаӧсь листовкаяс. Сійӧ листовкасӧ ме лыддьылі (цитируйтлі) аслам ӧти докладын Комакадемияын. Листовкаясӧ ёся гижӧма дай, мый медтӧдчанаыс, сійӧ бура издайтӧма. Дерт эз ОГИЗ снабдит найӧс бумаганас, а найӧ асьныс бумагасӧ аддзисны да асьныс кутӧмаӧсь зэв бура печатайтны. Миян эмӧсь став возможносьтъясыс лэдзны безбожнӧй литературатӧ (лӧсьӧдны безбожнӧй печать), сӧмын вӧчам вывті дыша да, мӧд пӧв висьтала, надейтчам «озыр дядя» вылӧ. Ме нӧшта тӧдчӧдӧмӧн висьтала — колӧ ёна кыпӧдны-паськӧдны меставывса водзмӧстчӧмсӧ. Колӧ используйтны стенгазетъяс религиялы паныда пропаганда пыр нуӧдӧм вылӧ. Найӧс пӧшти оз используйтны. Бӧръя каднас меным лои видлавны уна газетъяс да, ме аддзи, мый религиялы паныда пропагандаыс пӧшти оз мун. А сійӧ уджсӧ миян колӧ паськыда пуктыны. Колӧ используйтны меставывса газетъяс, заводса газетъяс, колхозса газетъяс, стенгазетъяс, цехса да мукӧд газетъяс.
Сэсся ми пӧшти ог лэдзавлӧй листовкаяс, а ӧд листовкасӧ вермас лэдзны любӧй организация, кӧть шуам, 100 экземплярнад. Сы вылӧ уна средство оз ков. Весиг стеклограф вылын лэдзӧм листовкалӧн ёна ыджыд тӧдчанлуныс. Духовенство да кулакъяс выступитӧмлы паныд лэдзӧм меставывса листовка вермас ворсны ыджыд воспитательнӧй значенньӧ.
Миянлы пленум вылын колӧ примитны решенньӧяс, кодъяс эськӧ обеспечитісны тайӧ уджнас бурджык туйдӧдӧм. Уджалысь выль кадръяс лӧсьӧдӧм, кодъяс эськӧ вермисны нуӧдны уджсӧ меставывса условйӧяссӧ бура тӧдӧмӧн, бур массӧвӧй литература лӧсьӧдӧм, театр да кино паськыда используйтӧм — со миян могным. Абхазияын ме аддзылі меставывса характера кинофильм, сэні зэв тонкӧя да абу омӧля пуктӧма религиялы паныда моментъяссӧ. Колӧ кыдз позьӧ паськӧдны, кыпӧдны меставывса водзмӧстчӧмсӧ, паськӧдны быдся сикас кружокъяс, ёнджыка йитны религиялы паныда уджсӧ социализм тэчан могъяскӧд, быдлунъя классӧвӧй тышкӧд, национализмкӧд паныда тышкӧд.
Со мунны колан миян уджъяслы основнӧй пасъясыс.
