РЕЛИГИЯКӦД ДА НАЦИОНАЛИЗМКӦД ВЕРМАСЬӦМ — СОЦИАЛИЗМ ВӦСНА ВЕРМАСЬӦМ РЕԈІГІЈАКӦԀ ԀА НАЦІОНАԈІЗМКӦԀ ВЕРМАԌӦМ — СОЦІАԈІЗМ ВӦСНА ВЕРМАԌӦМ
Миянлы колӧ ёна бергӧдчыны ас сёрниа йӧзъяс пӧвстын удж бурмӧдӧм-вынсьӧдӧмлань. Тайӧ уджсӧ колӧ топыда йитны быдся сикас национализмкӧд вермасьӧмӧн, медвойдӧр роч шовинизмкӧд вермасьӧмӧн, коді торкалӧ ӧнӧдз на торйӧдны национальнӧй (националистическӧй) элементъяссӧ классӧвӧй тышсьыс. Торкалӧны сылы и быдся сикас меставывса национализмъяс. Міјанлы колӧ јона бергӧԁчыны ас ԍорԋіа јӧзјас пӧвсын уҗ бурмӧԁӧм вынԍӧԁӧмлань. Тајӧ уҗсӧ колӧ топыԁа јітны быԁԍа ԍікас націонаԉізмкӧԁ вермаԍӧмӧн, меԁвојԁӧр роч шовіԋізмкӧԁ вермаԍӧмӧн, коԁі торкалӧ ӧнӧԇ-на торјӧԁны націонаԉнӧј (націонаԉіԍԏіческӧј) еԉементјассӧ классӧвӧј тышԍыс. Торкалӧны сылы і быԁԍа ԍікас меставывса націонаԉізмјас.
Ті тӧданныд, кыдзи ёсьтіс та йылысь вопроссӧ партиялӧн XVI съезд. Сӧмын тай уна организацияяс на оз колан выйӧдз пыдди пуктыны национализмкӧд тышкасян тайӧ могсӧ. Миян эмӧсь уна фактъяс (босьтам кӧть дальневосточнӧй организацияясӧс), кодъяс висьталӧны, мый ӧнӧдз на асьсӧ уна боксянь петкӧдлӧ великодержавнӧй шовинизмыс. Неважӧн на Сибырын ӧти конференция вылын дальневосточникъяс, рабочӧйяс, кодъяс велӧдчисны миян Комвузъясын, висьталӧны вӧлі доймӧм сьӧлӧмӧн, мый найӧ вылӧ тшӧкыда оз овлыны ёрт нога видзӧдӧмыс, мый найӧс быд лёк ногыс нимтӧны. Миян партия тшӧктӧ оз сӧмын партияса быд шленлы, а быд вежӧртысь пролетарийлы, быд сӧветскӧй гражданинлы вермасьны быдпӧлӧс национализмъяскӧд. Ті помнитанныд, кутшӧм ёна Владимир Ильич колчаковщина дырйи уськӧдчис антисемитизмлы паныд. Сійӧ лэдзис торъя декрет антисемитизмкӧд вермасьӧм кузя, кӧні сознательнӧй антисемитъясӧс вӧлі шуӧ йӧзлы врагъясӧн. Ми огӧ вермӧ пуктыны религиялы паныда удж торъя ас сёрниа йӧзъяс костын, огӧ кӧ видзӧдлӧ тайӧ обстоятельствояс вылас. Ті тӧԁанныԁ, кыԇі јоԍтіс та јылыԍ вопроссӧ парԏіјалӧн XVI сјезԁ. Сӧмын-тај уна оргаԋізаціјајас-на оз колан выјӧԇ пыԃԃі пуктыны націонаԉізмкӧԁ тышкаԍан тајӧ могсӧ. Міјан емӧԍ уна фактјас (боԍтам-кӧԏ ԁаԉԋевосточнӧј оргаԋізаціјајасӧс), коԁјас віԍталӧны, мыј ӧнӧԇ-на аԍсӧ уна бокԍаԋ петкӧԁлӧ веԉікоԃержавнӧј шовіԋізмыс. Ԋеважӧн-на Ԍібірын ӧԏі конференціја вылын ԁаԉԋевосточԋікјас, рабочӧјас, коԁјас велӧԁчісны міјан Комвузјасын, віԍталӧны вӧлі ԁојмӧм ԍӧлӧмӧн, мыј најӧ вылӧ щӧкыԁа оз овлыны јорт нога віԇӧԁӧмыс, мыј најӧс быԁ ԉок ногыс ԋімтӧны. Міјан парԏіја щӧктӧ оз сӧмын парԏіјаса быԁ шԉенлы, а быԁ вежӧртыԍ проԉетаріјлы, быԁ сӧветскӧј гражԁаԋінлы вермаԍны быԁ пӧлӧс націонаԉізмјаскӧԁ. Ті помԋітанныԁ, кущӧм јона Влаԃімір Іԉԉіч колчаковщіна ԁырјі уԍкӧԁчіс аԋԏіԍеміԏізмлы паныԁ. Сіјӧ леԇіс торја ԃекрет аԋԏіԍеміԏізмкӧԁ вермаԍӧм куԅа, кӧні сознаԏеԉнӧј аԋԏіԍемітјасӧс вӧлі шуӧ јӧзлы врагјасӧн. Мі огӧ вермӧ пуктыны реԉігіјалы паныԁа уҗ торја ас ԍорԋіа јӧзјас костын, огӧ-кӧ віԇӧԁлӧ тајӧ обстојаԏеԉствојас вылас.
Пренньӧясын ӧти сёрнитысь тані пуктіс вопрос национальнӧй кадръясӧс гӧтӧвитӧм да воспитайтӧм йылысь, кодъяс эськӧ вермисны нуны аслас сёрниа йӧз пиын енлы эскӧмлы паныда удж, специальнӧй массӧвӧй литература лӧсьӧдӧм, кодӧн сідзжӧ эськӧ позис нуӧдны религиялы паныда пропаганда ас кыв вылын. Тайӧ вопросыслӧн вывті ыджыд тӧдчанлуныс. Та боксянь колӧ быд ногыс отсавны ас кывъяс вылын енлы эскӧмлы паныда периодическӧй газетъяс да журналъяс петӧмлы. Регыд Азербайджанын кутас петны тюркскӧй кыв вылын печатнӧй орган, кодлы колӧ сетны отсӧг медводдза воськовъяссяньыс жӧ. Талӧн вывті ыджыд значенньӧыс, кор миян сӧветскӧй Асыввылын да нацреспубликаясын, кӧні унджыкӧныс олӧны мусульмана, чужалӧны ас кыв вылын енлы эскӧмлы паныда журналъяс. Преԋіјӧјасын ӧԏі ԍорԋітыԍ тані пуктіс вопрос націонаԉнӧј каԁрјасӧс гӧтӧвітӧм ԁа воԍпітајтӧм јылыԍ, коԁјас еԍкӧ вермісны нуны аслас ԍорԋіа јӧз піын јенлы ескӧмлы паныԁа уҗ, спеціаԉнӧј массӧвӧј ԉіԏература лӧԍӧԁӧм, коԁӧн сіԇжӧ еԍкӧ поԅіс нуӧԁны реԉігіјалы паныԁа пропаганԁа ас кыв вылын. Тајӧ вопросыслӧн вывті ыҗыԁ тӧԁчанлуныс. Та бокԍаԋ колӧ быԁ ногыс отсавны ас кывјас вылын јенлы ескӧмлы паныԁа періоԃіческӧј гаԅетјас ԁа журналјас петӧмлы. Регыԁ Аԅербајԁжанын кутас петны ԏуркскӧј кыв вылын печатнӧј орган, коԁлы колӧ ԍетны отсӧг меԁвоԇԇа воԍковјасԍаԋыс-жӧ. Талӧн вывті ыҗыԁ значеԋԋӧыс, кор міјан сӧветскӧј Асыввылын ԁа нацреспубԉікајасын, кӧні унҗыкӧныс олӧны мусуԉмана, чужалӧны ас кыв вылын јенлы ескӧмлы паныԁа журналјас.
Ӧддзӧдны тыш контрреволюционнӧй духовенствокӧд да накӧд миритчӧмкӧд. Ӧԁԇӧԁны тыш контрревоԉуціоннӧј ԁуховенствокӧԁ ԁа накӧԁ мірітчӧмкӧԁ.
Неважӧн на Закавказьеӧ волі став пӧлӧс контрреволюционнӧй группировкаяслӧн сэтчӧ кыссян центрӧн. Найӧ лыддисны, мый сійӧ — зэв надёжнӧй туй контрреволюционнӧй удж нуны, сійӧ сыкӧд тшӧтш сэтшӧм центр, код вылӧ жергӧдӧмаӧсь пиньяссӧ международнӧй империализмысь интервенция вӧсна зільысьяс. Закавказьеӧ синъяссӧ арыштӧмаӧсь интервентъяс абу сьӧмын сы понда, мый сэні эм уна нефть да мукӧд пӧлӧс озырлун, но и сы понда, мый Закавказьеыс Асыввылӧ туй восьтан ключ, аслыспӧлӧс ыджыд туй, кодӧс ас киас кутӧмӧн интервентъяс вермасны личкыны, влияйтны уна государствояс вылӧ. Тайӧ важся «йӧзъяслӧн туйыс» кутӧ ёна ыджыд политическӧй значенньӧ и ӧні. Медбӧръя кадӧдзыс Закавказье вылӧ, торйӧн Азербайджан вылӧ, кутіс вниманньӧсӧ контрреволюция, оз сӧмын грузияса меньшевикъяс, армянскӧй дашнакъяс, мусаватистъяс, но и на мышку сайын сулалысьяс — англияса, францияса да мукӧд империалистъяс. Найӧ такӧдӧны контрреволюционнӧй духовенствоӧс, найӧ оз ӧткажитчыны отсавны кутшӧмкӧ выль, утончённӧй, «приспособитчӧмаджык» религиялы, шуам бехаизм коддьӧмлы да с. в. Эз на сэтшӧм важӧн вӧвны контрреволюционнӧй выступленньӧяс, кодъясӧс ышмӧдӧ вӧлі духовенство, торйӧн нин мусульманскӧй духовенство. Ӧнӧдз на мусульманскӧй духовенствоыс сӧветскӧй Асыввылын ворсӧ ыджыд роль. Мусульманскӧй духовенство мукӧд духовенствокӧд тшӧтш явӧ мунӧ паныд партия да сӧвет власьт став мероприяттьӧясыслы, торйӧн нин коллективизациялы. Медбӧръя кадас на Азербайджанын духовенстволӧн вӧліны зільӧмъяс лӧсьӧдны аслыспӧлӧс «святӧйясӧс», коллективизациякӧд тышкасьны специалистъясӧс. Муллаяс да кулакъяс лэдзӧмаӧсь сёрни, сэтшӧмтӧ пӧ местаын эм святӧй, коді вермӧ отсавны мездыны коллективизацияысь. Сӧмын классӧвӧй тышлӧн логикаыс, социалистическӧй овмӧс кыпалан-паськалан логикаыс, тайӧ быдмӧм-паськалӧмсӧ водзӧ йӧткысь выныс сэтшӧм, мый муллаяслӧн, ишанъяслӧн да став мукӧд пӧлӧс духовнӧй йӧзлӧн некутшӧм молитваяс кулаклы эз отсавны да Закавказьеса уджалысь йӧз решительнӧя сувтісны коллективизация туй вылӧ. Ԋеважӧн-на Закавкаԅԅӧ волі став пӧлӧс контревоԉуціоннӧј группіровкајаслӧн сетчӧ кысԍан центрӧн. Најӧ лыԃԃісны, мыј сіјӧ — зев наԃежнӧј туј контревоԉуціоннӧј уҗ нуны, сіјӧ сыкӧԁ щӧщ сещӧм центр, коԁ вылӧ жергӧԁӧмаӧԍ піԋјассӧ межԁунароԁнӧј імперіаԉізмыԍ інтервенціја вӧсна зіԉыԍјас. Закавкаԅԅӧӧ ԍінјассӧ арыштӧмаӧԍ інтервентјас абу ԍӧмын сы понԁа, мыј сені ем уна ԋефԏ ԁа мукӧԁ пӧлӧс озырлун, но і сы понԁа, мыј Закавкаԅԅӧыс Асыввылӧ туј воԍтан кԉуч, аслыс пӧлӧс ыҗыԁ туј, коԁӧс ас кіас кутӧмӧн іԋԏервентјас вермасны ԉічкыны, вԉіјајтны уна госуԁарствојас вылӧ. Тајӧ важԍа „јӧзјаслӧн тујыс“ кутӧ јона ыҗыԁ поԉіԏіческӧј значеԋԋӧ і ӧні. Меԁбӧрја каԁӧԇыс Закавкаԅԅӧ вылӧ торјӧн Аԅербајԁжан вылӧ кутісны вԋімаԋԋӧсӧ контрревоԉуціја, оз сӧмын груԅінса меԋшевікјас, армјанскӧј ԁашнакјас, мусаваԏістјас, но і на мышку сајын сулалыԍјас — ангԉіјаса, франціјаса ԁа мукӧԁ імперіаԉістјас. Тајӧ такӧԁӧны контрревоԉуціоннӧј ԁуховенствоӧс, најӧ оз ӧткажітчыны отсавны кущӧмкӧ выԉ, утонченнӧј, „пріспособітчӧмаҗык“ реԉігіјаӧс, шуам бехоізм коԃԃемӧс ԁа с. в. Ез-на сещӧм важӧн вӧвны контрревоԉуціоннӧј выступԉеԋԋӧјас, коԁјасӧс ышмӧԁӧ вӧлі ԁуховенство, торјӧн-ԋін мусуԉманскӧј ԁуховенство. Ӧнӧԇ-на мусуԉманскӧј ԁуховенствоыс сӧветскӧј Асыввылын ворсӧ ыҗыԁ роԉ. Мусуԉманскӧј ԁуховенство мукӧԁ ԁуховенствокӧԁ щӧщ јавӧ мунӧ паныԁ парԏіја ԁа сӧвет влаԍт став меропріјаԏԏӧјасыслы, торјӧн-ԋін коԉԉекԏівізаціјалы. Меԁбӧрја каԁас-на Аԅербајԁжанын ԁуховенстволӧн вӧліны зіԉӧмјас лӧԍӧԁны аслыс пӧлӧс „ԍватӧјјасӧс“, коԉԉекԏівізаціјакӧԁ тышкаԍны спеціаԉістјасӧс. Муллајас ԁа кулакјас леԇӧмаӧԍ ԍорԋі, сещӧмтӧ-пӧ местаын ем ԍватӧј, коԁі вермӧ отсавны мезԁыны коԉԉекԏівізаціјаыԍ. Сӧмын классӧвӧј тышлӧн логікаыс, соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс кыпалан-паԍкалан логікаыс, тајӧ быԁмӧм-паԍкалӧмсӧ воԇӧ јӧткыԍ выныс сещӧм, мыј муллајаслӧн, ішанјаслӧн ԁа став мукӧԁ пӧлӧс ԁуховнӧј јӧзлӧн ԋекущӧм моԉітвајас кулаклы ез отсавны ԁа Закавкаԅԅӧса уҗалыԍ јӧз решіԏеԉнӧја сувтісны коԉԉекԏівізаціја туј вылӧ.
Религиякӧд тыш — классӧвӧй тыш, социализм вӧсна тыш. Реԉігіјакӧԁ тыш — классӧвӧј тыш, соціаԉізм вӧсна тыш.
Ми кӧ йитам религиякӧд тышсӧ национализмкӧд тышӧн, то нӧшта нин колӧ кужны йитны религиякӧд паныда миянлысь тышсӧ классӧвӧй тышкӧд, петкӧдлыны, мый религиякӧд тышыс — классӧвӧй тышлӧн юкӧн. Дерт, и национализмкӧд паныда тышыс — классӧвӧй тыш, националистическӧй идеяяссӧ новлӧдлысьясыс да дорйысьясыс, национализмлӧн юрнуӧдысьясыс буретш петӧны буржуазнӧй классъясысь, нартитысь классъясысь, кодъяс зільӧны-тӧждысьӧны национальносьт ку пытшкас пырны, ас сёрниа йӧзъяссӧ торйӧдны, найӧ сыысь капитал вермӧны чукӧртны да. Нӧшта ёсьджыка колӧ петкӧдлыны религиялы паныда миян став тышыс кутшӧма являйтчӧ классӧвӧй тыш юкӧнӧн. Мі-кӧ јітам реԉігіјакӧԁ тышсӧ націонаԉізмкӧԁ тышӧн, то нӧшта-ԋін колӧ кужны јітны реԉігіјакӧԁ паныԁа міјанлыԍ тышсӧ классӧвӧј тышкӧԁ, петкӧԁлыны, мыј реԉігіјакӧԁ тышыс — классӧвӧј тышлӧн јукӧн. Ԃерт, і націонаԉізмкӧԁ паныԁа тышыс — классӧвӧј тыш, націонаԉіԍԏіческӧј іԃејајассӧ новлӧԁлыԍјасыс ԁа ԁорјыԍјасыс, націонаԉізмлӧн јурнуӧԁыԍјасыс бурещ петӧны буржуазнӧј классјасыԍ, нарԏітыԍ классјасыԍ, коԁјас зіԉӧны, тӧжԁыԍӧны націонаԉноԍт ку пыщкас пырны, ас ԍорԋіја јӧзјассӧ торјӧԁны, најӧ сыыԍ капітал вермӧны чукӧртны-ԁа. Нӧшта јоԍҗыка колӧ петкӧԁлыны реԉігіјалы паныԁа міјан став тышыс кущӧма јавԉајтчӧ классӧвӧј тыш јукӧнӧн.
Менам эм неыджыд сводка духовенствоӧн да кулачествоӧн сӧвет власьтлы паныда лёк удж нуӧм кузя. Менам ем ԋеыҗыԁ своԁка ԁуховенствоӧн ԁа кулачествоӧн сӧвет влаԍтлы паныԁа ԉок уҗ нуӧм куԅа.
Со кымынкӧ мотивъяс да провокация — клясь суӧмъяс, кодъясӧс лэдзӧны кулакъяс духовенствокӧд ӧтвыв, коллективизациялы, МТС-лы, сиктса овмӧс социалистическӧй туйӧд кыпӧдӧмлы паныд. Найӧ шуӧны: «Пыр колхозӧ, сӧмын кӧйдыстӧгыд, скӧттӧгыд да пайтӧгыд, ӧд МТС ставсӧ вӧчас». Сідзкӧ найӧ отсалӧны, ышмӧдӧны, медым колхозас пыригӧн таргайтісны кӧйдыс фондсӧ да бырӧдісны скӧтсӧ. Со кымынкӧ моԏівјас ԁа провокаціја — кԉаԍсуӧмјас, коԁјасӧс леԇӧны кулакјас ԁуховенствокӧԁ ӧтвыв, коԉԉекԏівізаціјалы, МТС-лы, ԍіктса овмӧс соціаԉіԍԏіческӧј тујӧԁ кыпӧԁӧмлы паныԁ. Најӧ шуӧны: „пыр колхозӧ, сӧмын кӧјԁыстӧгыԁ, скӧттӧгыԁ ԁа пајтӧгыԁ, ӧԁ МТС ставсӧ вӧчас“. Сіԇ-кӧ најӧ отсалӧны, ышмӧԁӧны, меԁым колхозас пырігӧн таргајтісны кӧјԁыс фонԁсӧ ԁа бырӧԁісны скӧтсӧ.
Разӧдӧны со кутшӧм сёрнияс: тулысын пӧ лоӧ война да колхозникъясӧс босьтасны медвойдӧр. Свияжскын лэдзӧмаӧсь сёрни, мый колхозникъясӧс кутасны вундавны, тувъявлыны стен бердӧ кӧрт тувъясӧн да керавлыны кокъяссӧ. Мензелинскӧй районын кулакъяс да муллаяс шуӧны, мый районысь сельсӧветӧ воӧма секретнӧй пакет 80 мортӧс лыйлӧм йылысь, медвойдӧр колхозникъяс да комсомолечьяс пиысь. Вӧліны случайяс, татшӧм сёрнияс бӧрас торъя комсомолечьяс петавлісны комсомолсьыс. Разӧԁӧны со кущӧм ԍорԋіјас: тулысын-пӧ лоӧ војна ԁа колхоԅԋікјасӧс боԍтасны меԁвојԁӧр. Ԍвјажскын леԇӧмаӧԍ ԍорԋі, мыј колхоԅԋікјасӧс кутасны вунԁавны, тувјавлыны ԍтен берԁӧ кӧрттувјасӧн ԁа керавлыны кокјассӧ. Мензеԉінскӧј рајонын кулакјас ԁа муллајас шуӧны, мыј рајоныԍ ԍеԉсоветӧ воӧма ԍекретнӧј пакет 80 мортӧс лыјлӧм јылыԍ, меԁвојԁӧр колхоԅԋікјас ԁа комсомоԉецјас піыԍ. Вӧліны случајјас, тащӧм ԍорԋіјас бӧрас торја комсомоԉецјас петавлісны комсомолԍыс.
Делӧыс кӧ тадзи мунӧ, ми огӧ вермӧ нуны религиялы паныда отвлечённӧй тыш, шуам коранлысь кутшӧмкӧ тексткӧд либӧ религияӧс сералӧмӧн, а миянлы колӧ религиякӧд тышсӧ топыда йитны классӧвӧй тышкӧд. Ԃелӧыс-кӧ таԇі мунӧ, мі огӧ вермӧ нуны реԉігіјалы паныԁа отвԉечоннӧј тыш, шуам коранлыԍ кущӧмкӧ ԏексткӧԁ, ԉібӧ реԉігіјаӧс ԍералӧмӧн, а міјанлы колӧ реԉігіјакӧԁ тышсӧ топыԁа јітны классӧвӧј тышкӧԁ.
Классӧвӧй сознанньӧ венӧ религияа предрассудокъясӧс. Классӧвӧј сознаԋԋӧ венӧ реԉігіјаа преԁрассуԁокјасӧс.
Ӧти пример вылын ме эськӧ кӧсйи петкӧдлыны, кутшӧм ыджыд значенньӧыс сылӧн, мый классӧвӧй интересъясыс, классӧвӧй сознанньӧыс венӧны религиознӧй настроенньӧяссӧ. Ме шуа испанияса революция йылысь. Ӧнӧдз унаӧн вӧлі чайтӧны, мый испанечьяс — бур католикъяс. Испания абу и ыджыд местаын, сылӧн территорияыс Мӧскуаса промышленнӧй обласьтысь абу ыджыдджыкыс, а сэні 20 сюрсысь унджык манастыр. Мукӧдлаас 40–80 семейство вылӧ эм манастыр либӧ вичко. Ӧԏі прімер вылын ме еԍкӧ кӧсјі петкӧԁлыны, кущӧм ыҗыԁ значеԋԋӧыс сылӧн, мыј классӧвӧј іԋԏересјасыс, классӧвӧј сознаԋԋӧыс венӧны реԉігіознӧј настројеԋԋӧјассӧ. Ме шуа іспаԋіјаса ревоԉуціја јылыԍ. Ӧнӧԇ унаӧн вӧлі чајтӧны, мыј іспаԋецјас — бур катоԉікјас. Іспаԋіја абу і ыҗыԁ местаын, сылӧн ԏерріторіјаыс Мӧскуаса промышԉеннӧј облаԍтыԍ абу ыҗыԁҗыкыс, а сені 20 ԍурсыԍ унҗык манастыр. Мукӧԁлаас 40-80 ԍемејство вылӧ ем манастыр ԉібӧ вічко.
Ёна унджык муыс духовенство киын. Сэн сэтшӧм ёна нартитӧ уджалысь йӧзсӧ духовенствоыс, да сьӧкыд вӧлі думайтны, мый став рабочӧйясыс да крестьянаыс радейтӧны Испанияса попъясӧс да манакъясӧс. Сэні уна йӧзъяса быдся сикас религиознӧй церемонияяс, — а та вылӧ католическӧй духовенство зэв мастер, — кыскӧны вӧлі ёна уна йӧзӧс, да вылісяньыс видзӧдлӧмӧн ӧти-кык во сайын на кажитчӧ вӧлі, мый со кӧні вичкоыслӧн масса вылас ыджыд влиянньӧыс. А збыль вылассӧ некӧн татшӧм ёся эз тыдӧдчы уджалысь йӧзӧн духовенствоӧс мустӧмтӧмыс, кутшӧм эм Испанияын. Ми, шуам, революция дырйи эгӧ сотӧ буракӧ ньӧти манастыр, а сэні зэв ёна манастыръясӧ соталӧны, сэні сотны манастыр, ӧзтыны вичко, пазӧдны манастыр либӧ, кыдзи шуӧ Кольцов ёрт, неуна жаритыштны госа кармелитъясӧс, ёна паськалӧмтор. Став тайӧ мадоннаясыс, кодъясӧс сувтӧдӧмаӧсь часовняясын быд пельӧсӧ, став тайӧ распяттьӧясыс, изображенньӧясыс «Христос сьӧлӧмлӧн», став тайӧ «святосьтыс», кодъяс тыртӧмаӧсь Испаниясӧ, став тайӧ манастыръясыс лоины вынтӧмӧсь классӧвӧй революционнӧй движенньӧ ыджыд гы водзын, кор рабочӧй класс дзикӧдз сибӧдчис нартитысьяслысь власьтсӧ шыбитан вопрос бердӧ, кор крестьянин воис му босьтан вопрос бердӧ, сэки найӧ аддзисны, мый муыс духовенство киын, рабочӧй аддзис, мый банкъяс да уна заводъяс духовенство киын, мый духовенство контрреволюционнӧй вын да сійӧ вынсӧ колӧ чышкыштны. Јона унҗык муыс ԁуховенство кіын. Сен сещӧм јона нарԏітӧ уҗалыԍ јӧзсӧ ԁуховенствоыс ԁа ԍӧкыԁ вӧлі ԁумајтны, мыј став рабочӧјјасыс ԁа креԍԏанаыс раԃејтӧны Іспаԋіјаса попјасӧс ԁа манакјасӧс. Сені уна јӧзјаса быԁԍа ԍікас реԉігіознӧј церемоԋіјајас, — а та вылӧ катоԉіческӧј ԁуховенство зев маԍԏер, — кыскӧны вӧлі јона уна јӧзӧс, ԁа выліԍаԋыс віԇӧԁлӧмӧн ӧԏік-кык во сајын-на кажітчӧ вӧлі, мыј со кӧні вічкоыслӧн масса вылас ыҗыԁ вԉіјаԋԋӧыс. А збыԉ вылассӧ ԋекӧн тащӧм јоԍа ез тыԁӧԁчы уҗалыԍ јӧзӧн ԁуховенствоӧс мустӧмтӧмыс, кущӧм ем Іспаԋіјаын. Мі шуам, ревоԉуціја ԁырјі егӧ сотӧ, буракӧ, ԋіӧԏік манастыр, а сені зев јона манастырјасӧ соталӧны, сені сотны манастыр, ӧзтыны вічко, пазӧԁны манастыр ԉібӧ, кыԇі шуӧ Коԉцов јорт, ԋеуна жарітыштны госа кармеԉітјасӧс, јона паԍкалӧмтор. Став тајӧ маԁоннајасыс, коԁјасӧс сувтӧԁӧмаӧԍ часовԋајасын быԁ пеԉӧсӧ, став тајӧ раԍпјаԏԏӧјасыс, ізображеԋԋӧјасыс „Хрістос ԍӧлӧмлӧн“, став тајӧ „ԍвјатоԍԏыс“, коԁјас тыртӧмаӧԍ Іспаԋіјасӧ, став тајӧ манастырјасыс лоіны вынтӧмӧԍ классӧвӧј ревоԉуціоннӧј ԁвіжӧԋԋӧ ыҗыԁ гы воԇын, кор рабочӧј класс ԇікӧԇ ԍібӧԁчіс нарԏітыԍјаслыԍ влаԍсӧ шыбытан вопрос берԁӧ, кор креԍԏаԋін воіс му боԍтан вопрос берԁӧ, секі најӧ аԁԇісны, мыј муыс ԁуховенство кіын, рабочӧј аԁԇіс, мыј банкјас ԁа уна завоԁјас ԁуховенство кіын, мыј ԁуховенство контрревоԉуціоннӧј вын ԁа сіјӧ вынсӧ колӧ чышкыштны.
Миян уджын колӧ унджык воинственносьт. Міјан уҗын колӧ унҗык воінственноԍт.
Миян кӧнсюрӧ абу на религиякӧд тышкасьӧмын воинствующӧй безбожйӧ духыс. Ми шусям воинствующӧй безбожникъясӧн, а тшӧкыда воинствующӧй безбожйӧ духыс миян абу. Тшӧкыда овлӧ уна ли, этша ли примиренческӧя, оппортунистическӧя видзӧдӧм, а мукӧддырйиыс подлаживанньӧ. Ми пыр шулывлім, мый религиялы паныда уджын колӧ лыддьысьны бӧрӧ кольӧмнас, фанатизмӧн, кӧнісюрӧ религия дума войтырлӧн да кӧнъясынкӧ духовенство ыджыд влиянньӧӧн. Колӧ аддзыны кужӧмӧн сибӧдчӧм да тышкасьӧмлысь лючки, веськыд ногъяссӧ. Сӧмын мукӧдъяс татысь вӧчӧны татшӧм выводъяс, кыдзи неважӧн вӧлі ас сёрниа йӧза ӧти обласьтын, мый кужӧмӧн сибӧдчӧм (поход) сійӧ лоӧ духовенстволы ньылыд мунӧм да сетны сылы кутшӧмкӧ святыня, медым сійӧ вермис успешнӧйджыка нуны религияса пропаганда да агитация. Міјан кӧн ԍурӧ абу-на реԉігіјакӧԁ тышкаԍӧмын воінствујушщӧј безбожіјӧ ԁухыс. Мі шуԍам воінствујушщӧј безбожԋікјасӧн, а щӧкыԁа воінствујушщӧј безбожіјӧ ԁухыс міјан абу. Щӧкыԁа овлӧ уна ԉі еща ԉі пріміренческӧја, оппортуԋіԍԏіческӧја віԇӧԁӧм, а мукӧԁ ԁырјіыс поԁлажіваԋԋӧ. Мі пыр шулывлім, мыј реԉігіјалы паныԁа уҗын колӧ лыԃԃыԍны бӧрӧ коԉӧмнас, фанаԏізмӧн, кӧні ԍурӧ реԉігіја ԁума војтырлӧн ԁа кӧнјасынкӧ ԁуховенство ыҗыԁ вԉіјаԋԋӧӧн. Колӧ аԁԇыны кужӧмӧн ԍібӧԁчӧм ԁа тышкаԍӧмлыԍ ԉучкі, веԍкыԁ ногјассӧ. Сӧмын мукӧԁјас татыԍ вӧчӧны тащӧм вывоԁјас, кыԇі ԋеважӧн вӧлі ас ԍорԋіа јӧза ӧԏі облаԍтын, мыј кужӧмӧн ԍібӧԁчӧм (похоԁ) сіјӧ лоӧ ԁуховенстволы ԋылыԁ мунӧм ԁа ԍетны сылы кущӧмкӧ ԍвјатыԋа, меԁым сіјӧ верміс уԍпешнӧјҗыка нуны реԉігіјаса пропаганԁа ԁа агітаціја.
Чорыдджыка паныд классӧвӧй враглы. Чорыԁҗыка паныԁ классӧвӧј враглы.
Дерт, миянын делӧыс абу Испанияынкодь. Да ми ньӧти ог лӧсьӧдчӧ ӧзтавны вичкояс да манастыръяс: ми вермам найӧс мӧдтор вылӧ инӧдны. Миян духовенстволӧн 1917-ӧд вося октябрсянь абуӧсь ни муяс, ни банкъяс, ни фабрикаяс. Ми основательнӧя мырсим тайӧ делӧнас 1917–18–19 воясын на. Сӧмын оз жӧ ков вунӧдны, мый бӧръя кадӧдзыс на кӧнсюрӧ миян духовенство используйтліс манастыръясӧс да материальнӧй боксяньыс используйтліс вичкоясӧс, мечетьясӧс, синагогаясӧс да быдся сикас мукӧд религиознӧй учрежденньӧясӧс. Сӧмын тайӧ оз петкӧдлы, мый религиякӧд вермасьӧмыс миян колӧ лоны небыдджык мукӧд странаясын дорысь. Коллективизация йылысь, сиктса овмӧсӧс социализм туй кузя нуӧдан вопросыс, збыльвылӧ джуджыда культурнӧй революция йылысь, нартитысьяс идеологияысь дзикӧдз мездысьӧм йылысь вопросыс — сійӧ религиялы паныда непримиримӧй, серьёзнӧй, научнӧй пуктӧм пропаганда быдся сикас ас сёрниа йӧзъяс пӧвстын. Ԃерт, міјанын ԃелӧыс абу Іспаԋіјаынкоԃ. Ԁа мі ԋӧԏі ог лӧԍӧԁчӧ ӧзтавны вічкојас ԁа манастырјас: мі вермам најӧс мӧԁтор вылӧ інӧԁны. Міјан ԁуховенстволӧн 1917-ӧԁ воԍа окԏабрԍаԋ абуӧԍ ԋі мујас, ԋі банкјас, ԋі фабрікајас. Мі основаԏеԉнӧја мырԍім тајӧ ԃелӧнас 1917-18-19 војасын-на. Сӧмын оз-жӧ ков вунӧԁны, мыј бӧрја каԁӧԇыс на кӧн ԍурӧ міјан ԁуховенство іспоԉзујтліс манастырјасӧс ԁа маԏеріаԉнӧј бокԍаԋыс іспоԉзујтліс вічкојасӧс, мечеԏјасӧс, ԍінагогјасӧс ԁа быԁԍа ԍікас мукӧԁ реԉігіознӧј учрежԃеԋԋӧјасӧс. Сӧмын тајӧ оз петкӧԁлы, мыј реԉігіјакӧԁ вермаԍӧмыс міјан колӧ лоны ԋебыԁҗык мукӧԁ странајасын ԁорыԍ. Коԉԉекԏівізаціја јылыԍ, ԍіктса овмӧсӧс соціаԉізм туј куԅа нуӧԁан вопросыс, збыԉ вылӧ җуҗыԁа куԉтурнӧј ревоԉуціја јылыԍ, нарԏітыԍјас іԃеологіјаыԍ ԇікӧԇ мезԁыԍӧм јылыԍ вопросыс — сіјӧ реԉігіјалы паныԁа ԋепрімірімӧј, ԍерјознӧј, научнӧј пуктӧм пропаганԁа быԁԍа ԍікас ас ԍорԋіа јӧзјас пӧвсын.
Массӧвӧй безбожнӧй удж вӧсна. Массӧвӧј безбожнӧј уҗ вӧсна.
Религиялы паныда пропагандаын ас сёрниа йӧза обласьтъясын массовосьтыс миян абу на. Ми ӧні эг на быдлаын петӧй кустарщинаысь, неыджыд кружокъясысь, кодъяс оз шымыртны став массасӧ. Ми ёна на уна эг вӧчӧй, мый йылысь висьталіс Владимир Ильич, мый колӧ сідзи и этадзи, быд боксянь заинтересуйтны массаясӧс религиялы паныда тышӧн. Сы боксянь миянлы оз сӧмын ков норасьны ОГИЗ вылӧ да Центриздат вылӧ да мукӧд вылӧ литература омӧля лэдзӧмысь. Дерт, тайӧ уджсӧ колӧ ӧтувтны (централизуйтны) да центрын бурмӧдны сійӧс. Реԉігіјалы паныԁа пропаганԁаын ас ԍорԋіа јӧза облаԍтјасын массовоԍтыс міјан абу-на. Мі ӧні ег-на быԁлаын петӧ кустаршщінаыԍ, ԋеыҗыԁ кружокјасыԍ, коԁјас оз шымыртны став массасӧ. Мі јона-на уна ег вӧчӧ, мыј јылыԍ віԍталіс Влаԃімір Іԉԉіч, мыј колӧ сіԇі і етаԇі, быԁ бокԍаԋ заіԋԏересујтны массајасӧс реԉігіјалы паныԁа тышӧн. Сы бокԍаԋ міјанлы оз сӧмын ков нораԍны ОГІЗ вылӧ ԁа Центрізԁат вылӧ ԁа мукӧԁ вылӧ ԉіԏература омӧԉа леԇӧмыԍ. Ԃерт, тајӧ уҗсӧ колӧ ӧтувтны (центраԉізујтны) ԁа центрын бурмӧԁны сіјӧс.
Колӧ массӧвӧй литературасӧ бура видлавны, медым не сетны шогмытӧмъясӧс (халтура), кутшӧмъясӧс местаяс вылын унаысь сетлывлісны (а корсюрӧ и центрын на сетлывлісны). Сыкӧд тшӧтш бура пуктӧм меставывса литературатӧг ті нинӧмтор он вӧчӧ. Ми ёна чайтлім ӧнӧдз «озыр дядя» вылӧ. Со, шуам, бумага абу. Дерт бумагатӧг сьӧкыд. Сӧмын серьёзнӧя кӧ пуктім тайӧ вопроссӧ, то уна обласьтъясын бумага вӧчан пабрикъяс вылын позис эськӧ религиялы паныда литература вылӧ нарошнӧ лӧсьӧдны неыджыд фонд. Ӧд пӧшти быд обласьтын эм бумага вӧчан фабрика. Любӧй фабрика вылын позис лӧсьӧдны татшӧм фондсӧ. Любӧй типографияын эм вундалӧм бумага да сійӧ мунӧ обёртка вылӧ. Сійӧс позьӧ используйтны листовкаяс вылӧ, стенгазетъяс вылӧ. Колӧ массӧвӧј ԉіԏературасӧ бура віԁлавны, меԁым ԋе ԍетны шогмытӧмјасӧс (халтура), кущӧмјасӧс местајас вылын унаыԍ ԍетлывлісны (а кор ԍурӧ і центрын-на ԍетлывлісны). Сыкӧԁ щӧщ бура пуктӧм меставывса ԉіԏературатӧг ті ԋінӧмтор он вӧчӧ. Мі јона чајтлім ӧнӧԇ „озыр ԃаԃа“ вылӧ. Со, шуам, бумага абу. Ԃерт бумагатӧг ԍӧкыԁ. Сӧмын ԍерјознӧја-кӧ пуктім тајӧ вопроссӧ, то уна облаԍтјасын бумага вӧчан фабрікјас вылын поԅіс еԍкӧ реԉігіјалы паныԁа ԉіԏература вылӧ нарошнӧ лӧԍӧԁны ԋеыҗыԁ фонԁ. Ӧԁ пӧшԏі быԁ облаԍтын ем бумага вӧчан фабріка. Ԉубӧј фабріка вылын поԅіс лӧԍӧԁны тащӧм фонԁсӧ. Ԉубӧј ԏіпографіјаын ем вунԁалӧм бумага ԁа сіјӧ мунӧ обвјортка вылӧ. Сіјӧс поԅӧ іспоԉзујтны ԉістовкајас вылӧ, ԍԏенгаԅетјас вылӧ.
Унджык водзмӧстчӧм. Унҗык воԇмӧстчӧм.
Колӧ аслынымлы вӧрзьӧдчывны. Шулывлӧны тай — кӧинӧс пӧ кокъясыс вердӧны, а миянӧс кучкалӧ вӧртӧмным, рассейскӧй дышлунным. Неважӧн Бакуын сектантъяс разӧдӧмаӧсь листовкаяс. Сійӧ листовкасӧ ме лыддьылі (цитируйтлі) аслам ӧти докладын Комакадемияын. Листовкаясӧ ёся гижӧма дай, мый медтӧдчанаыс, сійӧ бура издайтӧма. Дерт эз ОГИЗ снабдит найӧс бумаганас, а найӧ асьныс бумагасӧ аддзисны да асьныс кутӧмаӧсь зэв бура печатайтны. Миян эмӧсь став возможносьтъясыс лэдзны безбожнӧй литературатӧ (лӧсьӧдны безбожнӧй печать), сӧмын вӧчам вывті дыша да, мӧд пӧв висьтала, надейтчам «озыр дядя» вылӧ. Ме нӧшта тӧдчӧдӧмӧн висьтала — колӧ ёна кыпӧдны-паськӧдны меставывса водзмӧстчӧмсӧ. Колӧ используйтны стенгазетъяс религиялы паныда пропаганда пыр нуӧдӧм вылӧ. Найӧс пӧшти оз используйтны. Бӧръя каднас меным лои видлавны уна газетъяс да, ме аддзи, мый религиялы паныда пропагандаыс пӧшти оз мун. А сійӧ уджсӧ миян колӧ паськыда пуктыны. Колӧ используйтны меставывса газетъяс, заводса газетъяс, колхозса газетъяс, стенгазетъяс, цехса да мукӧд газетъяс. Колӧ аслынымлы вӧрԅӧԁчывны. Шулывлӧны-тај — кӧінӧс-пӧ кокјасыс верԁӧны, а міјанӧс кучкалӧ вӧртӧмным, раԍԍејскӧј ԁышлунным. Ԋеважӧн Бакуын ԍектантјас разӧԁӧмаӧԍ ԉістовкајас. Сіјӧ ԉістовкасӧ ме лыԃԃылі (ціԏірујтлі) аслам ӧԏі ԁоклаԁын Комакаԃеміјаын. Ԉістовкајасӧ јоԍа гіжӧма ԁај, мыј меԁтӧԁчанаыс, сіјӧ бура ізԁајтӧма. Ԃерт ез ОГІЗ снабԃіт најӧс бумаганас, а најӧ аԍныс бумагасӧ аԁԇісны ԁа аԍныс кутӧмаӧԍ зев бура печатајтны. Міјан емӧԍ став возможноԍтјасыс леԇны безбожнӧј ԉіԏературатӧ (лӧԍӧԁны безбожнӧј печаԏ), сӧмын вӧчам вывті ԁыша ԁа, мӧԁ пӧв віԍтала, наԃејтчам „озыр ԃаԃа“ вылӧ. Ме нӧшта тӧԁчӧмӧн віԍтала — колӧ јона кыпӧԁны-паԍкӧԁны меставывса воԇмӧстчӧмсӧ. Колӧ іспоԉзујтны ԍԏенгаԅетјас реԉігіјалы паныԁа пропаганԁа пыр нуӧԁӧм вылӧ. Најӧс пӧшԏі оз іспоԉзујтны. Бӧрја каԁнас меным лоі віԁлавны уна гаԅетјас ԁа ме аԁԇі, мыј реԉігіјалы паныԁа пропаганԁаыс пӧшԏі оз мун. А сіјӧ уҗсӧ міјан колӧ паԍкыԁа пуктыны. Колӧ іспоԉзујтны меставывса гаԅетјас, завоԁса гаԅетјас, колхозса гаԅетјас, ԍԏенгаԅетјас, цехса ԁа мукӧԁ гаԅетјас.
Сэсся ми пӧшти ог лэдзавлӧй листовкаяс, а ӧд листовкасӧ вермас лэдзны любӧй организация, кӧть шуам, 100 экземплярнад. Сы вылӧ уна средство оз ков. Весиг стеклограф вылын лэдзӧм листовкалӧн ёна ыджыд тӧдчанлуныс. Духовенство да кулакъяс выступитӧмлы паныд лэдзӧм меставывса листовка вермас ворсны ыджыд воспитательнӧй значенньӧ. Сеԍԍа мі пӧшԏі ог леԇавлӧ ԉістовкајас, а-ӧԁ ԉістовкасӧ вермас леԇны ԉубӧј оргаԋізаціја, кӧԏ шуам, 100 екԅемпԉарнаԁ. Сы вылӧ уна среԁство оз ков. Веԍіг ԍԏеклограф вылын леԇӧм ԉістовкалӧн јона ыҗыԁ тӧԁчанлуныс. Ԁуховенство ԁа кулакјас выступітӧмлы паныԁ леԇӧм меставывса ԉістовка вермас ворсны ыҗыԁ воԍпітаԏеԉнӧј значеԋԋӧ.
Миянлы пленум вылын колӧ примитны решенньӧяс, кодъяс эськӧ обеспечитісны тайӧ уджнас бурджык туйдӧдӧм. Уджалысь выль кадръяс лӧсьӧдӧм, кодъяс эськӧ вермисны нуӧдны уджсӧ меставывса условйӧяссӧ бура тӧдӧмӧн, бур массӧвӧй литература лӧсьӧдӧм, театр да кино паськыда используйтӧм — со миян могным. Абхазияын ме аддзылі меставывса характера кинофильм, сэні зэв тонкӧя да абу омӧля пуктӧма религиялы паныда моментъяссӧ. Колӧ кыдз позьӧ паськӧдны, кыпӧдны меставывса водзмӧстчӧмсӧ, паськӧдны быдся сикас кружокъяс, ёнджыка йитны религиялы паныда уджсӧ социализм тэчан могъяскӧд, быдлунъя классӧвӧй тышкӧд, национализмкӧд паныда тышкӧд. Міјанлы пԉенум вылын колӧ прімітны решеԋԋӧјас, коԁјас еԍкӧ обеспечітісны тајӧ уҗнас бурҗык тујԁӧԁӧм. Уҗалыԍ выԉ каԁрјас лӧԍӧԁӧм, коԁјас еԍкӧ вермісны нуӧԁны уҗсӧ меставывса условіјӧјассӧ бура тӧԁӧмӧн, бур массӧвӧј ԉіԏература лӧԍӧԁӧм, ԏеатр ԁа кіно паԍкыԁа іспоԉзујтӧм — со міјан могным. Абхаԅіјаын ме аԁԇылі меставывса харакԏера кінофіԉм, сені зев тонкӧја ԁа абу омӧԉа пуктӧма реԉігіјалы паныԁа моментјассӧ. Колӧ кыԇ поԅӧ паԍкӧԁны, кыпӧԁны меставывса воԇмӧстчӧмсӧ, паԍкӧԁны быԁԍа ԍікас кружокјас, јонҗыка јітны реԉігіјалы паныԁа уҗсӧ соціаԉізм течан могјаскӧԁ, быԁлунја классӧвӧј тышкӧԁ, націонаԉізмкӧԁ паныԁа тышкӧԁ.
Со мунны колан миян уджъяслы основнӧй пасъясыс. Со мунны колан міјан уҗјаслы основнӧј пасјасыс.
Комиӧн
Важ коми гижӧд