ЫТВА ДЫРЙИ

Свинеч кодь лӧз кымӧръяс вевттисны енэжсӧ дзоньнас. Лыбис ыджыд тӧв. Гырысь зэрӧн мӧдіс кисьтны пельсаысь моз.

Неважӧн на йи улысь петӧма, буалӧмӧн пузьӧма Эжва. „Ӧні ме ог сетчы некодлы, лёк тӧвкӧд вензя,“ — быттьӧкӧ ызгӧмнас шуалӧ Эжва. Войбыд скӧраліс, веж быгйӧн сьӧласис. Лёкысь шутьлялӧ вой тӧв. Ёна вензисны мӧда-мӧдкӧд найӧ. Шонді петандорыс лӧнялісны, мудзисны. Ланьтіс Эжва. Вой тӧвкӧд вермасигӧн дзоньнас гудыртчӧма, паськыда шлывгӧ, шыльыда исковтӧ Вой саридзӧ, ачыс саридз кодь — кӧнкӧ-кӧнкӧ довъялӧны пуяслӧн туганъяс.

Вой тӧв пышйис кытчӧкӧ лунвывлань — эз судзсьы выныс вермыны Эжваӧс. Шы ни тӧв ывлаын. Со и шонді ньӧжйӧник мыччысис нюмъялӧмӧн — долыда петіс. Гӧгӧр садьмис. Дзольгӧны-сьылӧны лэбачьяс.

Зэр улын кӧтасьӧм пуяс кыссьӧны шонділань, лэптӧны юрнысӧ вылӧджык. Сиктын баксӧны мӧсъяс, жӧдзӧны ыжъяс, вӧрӧны войтыр.

Микаль чеччис медводз, чуксалӧ писӧ, бабасӧ.

— Тырмас узьнытӧ нин! Чеччы, Марпа! Колӧ водзджык гортысь петны. Чеччы, пиӧ! Верст дас ӧд ковмас ва паныд катны, ытва дырйиыд регыдӧн он во.

Чери кыян кӧлуй Микальлӧн важӧн нин лӧсьӧдӧма. Пыж сиралӧма. Пелыс-ӧпаснӧйясыс выльӧсь.

Шондіыс вылынкодь нин вӧлі, кор Микаль пиыскӧд вӧрзисны гортсьыс.

— Ті сэні видзчысьӧмӧнджык ветлӧй! Ытва дырйиыд дыр-ӧ кутшӧмкӧ приччалы суны, — такӧдӧ верӧссӧ да писӧ Марпа.

— Кутшӧмкӧ сэтчӧ причча суас, Марпа. Ог ӧд саридзӧ мунӧй. Эжва вылад ме дас арӧссянь батькӧд кыйси, тӧда нин ватӧ, — чӧлӧдӧ гӧтырсӧ Микаль.

Катӧны ая-пиа лӧнялӧм Эжва кузя. Микаль пыж бӧжын кык лопта пелысӧн сынӧ, пиыс пукалӧ нырас да ӧпаснӧйясӧн сынӧ. Дас вит арӧс пиыслы тырис таво. Сьӧкыд уджыс томысянь пӧртіс сійӧс ыджыд мортӧ.

— Ӧні сэсся, Педӧр, Эжваыд вердас нин миянӧс черинад. Воам да, пырысь-пыр ветельястӧ пукталам, дай кулӧмъясӧн тшӧтш кыям.

Лун шӧр гӧгӧр воисны Вань Вась видзбердса керка дінӧ. Сэтісянь Эжваыс гӧгӧртӧ ыджыд кытшыльӧн лунвывлань. Ва кузя кытшыль сайӧдзыс верст джын лоӧ, берегӧд кӧ — зэв матын. Сійӧ кытшыль саяс и сувтісны кыйсьысьясыд. Кыйсисны сэні шонді лэччандорӧдзыс. Эз весьшӧрӧ вош налӧн луныс — уна сир да налим шеді кыйсьысьяслы.

— Вай жӧ сэсся, Педӧр, Вань Вась керка дорад вуджам. Шондіыс со узьны нин лӧсьӧдчӧ.

Тэчисны пыжӧ кыйсян кӧлуй. Ва кӧлуйяс сьӧкыдӧсь. Пыжыс ёнакодь пуксис ваӧ. Сэтчӧ жӧ сэсся пондіс тӧвзьысьны. Педӧр повзискодь:

— Батьӧ, вай тані узям! Тӧвзьысьӧ со-а, пыжным зэв пыдын пукалӧ. Запасыс, видзӧд, ньӧти эз коль.

— Нинӧм, пиӧ, ньӧжйӧник тӧв паныдсӧ вуджам. Сын вай, пиӧ.

Мӧдӧдчисны. Педӧр мый вермӧ тэрмасьӧмӧн сынӧ. Сӧмын тай тӧлыд перыдджык, ӧтарӧ ӧддзӧ, лэпталӧ васӧ, быгльӧдлӧ ыджыд гыӧ. Эз удитны ая-пиа вуджны лӧнь ваӧд. Пыжныс вошласьны мӧдіс гыяс костӧдыс.

— Батьӧ, косам! Ог ӧд воӧй...

— Кыт нин косан ӧні. Пыжтӧ бергӧдны он вермы — путкыльтас... Сын мый верман. Воам, эн пов! — сьӧлӧм сетӧ пиыслы Микаль, ачыс эськӧ ёна нин каитчӧ ва вылад петӧмсьыд да.

Педӧрлӧн сынӧмыс ньӧти оз сод... Оз тырмы выныс водзсасьны вой тӧвкӧд, гырысь гыяскӧд. Эбӧсыс дзикӧдз нин кутіс бырны. Друг быгыльтчис пывсян кодь гы, чагйӧс моз лэптыштіс мыш вылас пыжтӧ, сэсся путкыльтіс. Микальӧс дзӧвкнитіс сыв куим сайӧ. Педӧр кутчысис пыж нырӧ. Гӧгӧр плавъялӧ кыйсян кӧлуй. Педӧр видзӧдӧ гӧгӧрыс повзьӧмӧн. Здук мысти мыччысис Микальлӧн юрыс.

— Педӧр, отсав... Вӧя... Дзикӧдз вӧйны куті...

Педӧр, мыйӧн аддзис батьсӧ, пыр жӧ пондіс вартчыны — тойлавны сы дінӧ пыжсӧ. Дыркодь тільсис Педӧр. Микаль горзігтыр бара суніс. Кор мӧдысьсӧ мыччысис ваысь, пыж бӧжыс вӧлі нин сы дінын. Сир моз кабыртчис пыжад. Шойччыштісны, лолыштісны ая-пиа, личмуныштіс сьӧлӧмъясныс.

— Батьӧ, ме вартча берегӧдзыс да котӧртла вӧр керка дінӧдзыс. Сэсянь мӧд пыжӧн вола тэла.

— Он ӧд во, Педӧр... Аддзан, кутшӧм гырысьӧсь гыясыс ветлӧны. Вай горзам, оз-ӧ кодкӧ кыв.

— Воныд эськӧ ме, батьӧ, воа да, сӧмын тэкӧд мед тані мыйкӧ оз ло-а. Кутчысь ёнджыка пыжас, эн лэдзсьы... Горзӧмтӧ оз кывны, тӧла да, — медбӧръя кывъяссӧ шуигӧн нин Педӧр вартчӧ вӧлі береглань.

Тувсов ваыд кӧдзыд. Кынмыны кутіс Микаль. Чужӧмыс лӧзӧдіс. Киясыс тіралӧны, муртса-муртса кутӧ пыжсӧ, нӧшта ӧд гыыс чапйӧдлӧ — тракйӧ пыжсӧ, вомас васӧ сюйӧ.

Педӧр вартчӧ — гыысь гыӧ вуджӧ; дорвыв суналӧмсьыс тайкӧ пӧдас. Мукӧд кадын, лӧнь дырйиыд, кокньыда вуджавлӧ Эжватӧ. Ӧні йиа ва, гыа, кӧмкот-паськӧмыс кӧтасьӧма — увлань кыскӧ.

Садьыс нин кутіс бырласьны Педӧрлӧн. „Лӧсьыд жӧ эськӧ дугдыны вартчӧмсьыс да ньӧжйӧ-ньӧжйӧ лэччыны Эжва пыдӧсас“, — мӧвпалӧ, аслас синъясыс мудзӧмысла тупкысьӧны нин. Друг мӧвп вылас уси сылы батьыс. Пыркнитчис. Чукӧртіс медбӧръя эбӧссӧ... Регыд нин, регыд воас, матын нин кыркӧтшыс... Эз нин ачыс-а, гы нин шыбитіс Педӧрӧс кыркӧтшас. Кыдзкӧ тай сувтіс жӧ; мудзӧмла пыктӧма кокъяс, ёнтӧны кияс, дзӧрӧ, пӧрысь пӧльлӧн моз, юрыс. Водны эськӧ узьыштны, шойччыштны...

Батьыс бара тӧд вылас уси. „Мый нӧ ме вӧча?.. Пӧрысь морт вӧйӧ Эжва шӧрын-а, ме шойччӧм йылысь куті мӧвпавны“, — видзӧдліс ва вылӧ — батьыс тӧкӧтьӧ тыдыштӧ, гыяс костӧдыс мыччасьӧ пыжкӧд.

— Эн пов, батьӧ! Пырысь-пыр пыжӧн локта, — горӧдіс став морӧснас Педӧр, сэсся котӧртіс видз пывсян дорӧ. Чужӧмсӧ, кияссӧ вирӧдз дойдаліс вӧр пӧвстӧд котӧртігӧн.

Сэні вӧлӧмаӧсь нин чери кыйысьяс, биасьӧмаӧсь керка дінӧ, пусьӧны, шмонитӧны, сералӧны. Друг ставныс ланьтісны — чуймисны... Пуяс сайысь мыччысис Педӧр — паськӧмыс ва, косясьлӧма, чужӧмас вирпасыс абу...

— Му-нӧ... ӧ... дй... ӧ пыжӧн!.. Пыжным путкыльтчис!.. — котӧртігмозыс шенасьӧ кияснас Педӧр.

Чери кыйысьяс уськӧдчисны пыж дорӧ. Куим зон, верстьӧ йӧз, пуксисны да йӧткысисны ва шӧрлань. Кыкӧн сынӧны, коймӧд бӧжалӧ. Ён сынысьяснад тыртӧм пыжыд гыысь гыӧ тӧв ньылыдтӧ сӧмын лэбӧ. Педӧрлӧн пӧсь вывсьыс тырмис на выныс бергӧдчыны да бӧр котӧртны. Син водзас сулалӧ Эжва шӧрын пыж да батьыслӧн юрыс. Вадорӧ матысмигӧн кыліс батьыслысь горзӧмсӧ.

— Кутӧй, вӧйи... К..у..тӧй...

Кырыштіс сьӧлӧмсӧ Педӧрлысь:

— Петӧма эбӧссьыс... Оз суны ловйӧн.

— Вӧйи... Пе — ...дӧр...

Пемдіс Педӧрлӧн синъясас... Шатовтчис, садьтӧгыс уси...

Микаль аддзыліс, кыдзи Педӧр воис берегӧ. Кывліс сылысь горӧдӧмсӧ. Аддзыліс керкалань котӧртӧмсӧ. „Педӧр кӧть петіс“, — мӧвпыштіс сійӧ. Тувсов ваыд кӧдзыд, паськӧм увлань кыскӧ, эбӧсыс Микальлӧн кутіс бырны. Вой тӧв ӧтарӧ ӧддзӧ. Гырысь гыяс пыж вывті, Микаль юр вывті нин ветлӧны. Кутіс бергӧдчыны юрыс. Синъясыс пемдісны. Киясыс личалӧны. Кутіс кажитчыны Микальлы, мый абу сійӧ кӧдзыд ваын, Эжва шӧрын, а шоныд паччӧрын гортас куйлӧ... Эз казявлы Микаль, кыдзи ыджыд гы шыбитіс сійӧс пыж дінысь. Палялыштіс, кор ваыс вом тырыс нин вӧлі пырӧма. Пыркнитчис, кӧсйис на вартчыны пыжлань. Чукӧртіс медбӧръя вынсӧ... Оз сынны киясыс, дубалӧмаӧсь дзикӧдз. Кокъясыс кыскӧны увлань.

— Вӧйи, кутӧӧй... Вӧй-йи-и... — вой тӧлыс лэбӧдіс сылысь кывъяссӧ.

Кылісны тайӧ горзӧмсӧ пыжнад мунысьясыд. Ӧвтыштісны чорыдджыка пелысъясӧн, ньӧв моз кутіс лэбзьыны пыжыс. Эз удит пӧдтыны Эжваыд пӧрысь чери кыйысьӧс. Том зонъяс мырддисны сылысь, панйисны Эжваӧс, кыскисны Микальӧс юрсиӧдыс пыжӧ. Синъясыс сылӧн куньсаӧсь, ачыс лӧзӧдӧма дзоньнас.

— Ловъя-ӧ, кулӧма бара?

— Кутчысь, Иван, пыжыд моз пӧр!

— Виччысь, мед гыыс оз путкыльт.

Лэптісны Микальӧс, шойӧс моз, пыжӧ. Веськӧдчисны кыркӧтшлань.

— Биасьны тані, али нӧ керкаас нуам?

— Биасигкостіыс воам. Кут, Семӧ, кокӧдыс.

Кыскисны Микальӧс том йӧз. Сьӧкыдкодь вӧлі. Шорӧн визувтӧ пӧсьныс... Воисны керка дорӧ. Кыйсьысьяс песталӧмаӧсь ыджыда би.

Бипур дорӧ пуктісны Микальӧс. Рудзмунӧмаӧсь сойясыс вайысьяслӧн, сьӧлӧмъясныс чеччӧны ортсӧ.

— Ловъя-ӧ нӧ, — ноксьӧны, пӧрччӧдӧны Микальӧс мужикъяс.

— Ловзяс, ловзяс.

— Вайӧ кокъяссӧ ӧдйӧджык шонтӧй!

— Эз ӧд омӧля кынмы, бура час оліс ваас.

— Кынмӧмысла и садьыс бырӧма мортыслӧн.

— Водзджык качайтны колӧ, — кутісны качайтны... Микальӧс ваӧн восӧдіс...

— Нолтӧ, кӧні тіян тшайныд? Кисьтӧй кружкаӧ — юктыштам. Сьӧлӧмыс регыдджык шоналас. Синсӧ восьтӧ нин.

— Кос паськӧм, кос паськӧм регыдджык вайӧй! Ассьыс паськӧмсӧ ӧшлӧй пывсянас.

Пыдісянь лолыштіс Микаль. Восьтіс синъяссӧ. Шоныд... Лӧсьыд... Тӧд вылас уси... Абу нин ваын... Видзӧдліс гӧгӧр.

— Педӧр!.. Кӧн нӧ Педӧрыс?!.

Вӧлисти Педӧрыд дум вылӧ уси войтырлы.

— Збыльысь, кӧн нӧ Педӧрыс?!..

— Мунамӧй корсьны.

Аддзисны Педӧрӧс. Пуяс костын садьтӧгыс куйлӧ. Лэптісны, вайисны пывсян дорӧ. Нетшкисны вывсьыс ва кӧмкот-паськӧмсӧ.

— Батьӧ... вӧйи... — бӧрддзӧмӧн садьыс петӧм бӧрын шуис Педӧр.

— Ловъя батьыд, ловъя!

— Ми повзьылім нин, ловъя-ӧ нин, мися, тэ-а?

Кыкнаннысӧ, ая-пияӧс, пыртісны шоныд керкаӧ. Водтӧдісны нар вылӧ да тубралісны кутшӧмсюрӧ паськӧмъясӧн.

Мӧдіс кисьтны гырысь зэр. Став енэжыс потлі — югнитліс чардби. Медводдза тувсов гым йиркнитіс — пыдӧсӧдзыс вӧрзьӧдліс ичӧтик вӧр керкатӧ.

Кыйсьысьяс лӧнялісны, мудзӧмаӧсь лунъя уджсьыс, рытъя шог лоӧмсьыс да... Пырисны керкаӧ, водалісны. Сьӧлӧмъясныс быдӧнлӧн инасисны. Сӧмын вой тӧв оз инась — ыджыд шыӧн лайкйӧдлӧ пуяссӧ, гызьӧдӧ Эжваӧс.