ПЕМЫД ПАРМАЫН

(Шыпича)

Вит серпаса драма

ВОРСЫСЬЯС:

1. Яраш.

2. Вӧльнӧй йӧз.

3. Вой Парма йӧз.

4. Шонді-Ныв.

5. Шыпича.

6. Васька Йӧрш.

7. Ёгор. |

8. Анна. |

9. Марья — Ярашлӧн мам. |

10. Ош Митрей. |

11. Опонь. |

12. 1, 2-ӧд, 3-ӧд да мукӧд нывъяс Пармаысь | Вой Парма йӧз.

13. Шараф. |

14. Код морт. | Вӧльнӧй йӧз.

15. Поп. |

16. Чиновник да мукӧд. | Гӧстьяс Шыпичалӧн.

17. Лун Му Хан да сылӧн йӧз.

КЫВВОДЗ ПЫДДИ

Быд мойдысь мойдӧ аслыс ногӧн,

Кыдз сылы мӧвпавсьӧ медбур,

Кӧть мый, а лыддьӧ ыджыд могӧн

Ас содтӧд сюйны, — со пӧ юр

И менам уджалӧ тшӧтш сюся.

Тадз юкмӧс дорын кывлӧмтор

(Дерт, кӧнкӧ, сёрни вӧлі гуся)

Пыр ыдждӧ юрысь содтӧм сор.

Пель бердӧ вашнитасны нывлы,

Оз некод сёрни гора пан,

Мед сійӧс некод дзик оз кывлы,

Тшӧтш шуасны: — Эн разӧд, Ан.

Но Анук паныдасяс Сашкӧд, —

Кыдз верман пӧдсӧн кутны вом?

Дерт, Анук содтытӧг оз вашкӧд,

Да абу Сашын сёрни пом.

Саш содтас Машлы, Машук мӧдлы,

Мӧд нинӧм коймӧдысь оз дзеб.

Тадз ыдждӧ, ыдждӧ, он и тӧдлы,

Кыдз ошкӧ пӧрӧ ичӧт деб.

Сідз кывлі Шыпичаӧс мойдӧм

Ме уна вомысь унаног,

Да вештам ылӧ йӧзлысь пойгӧм,

Мед сӧрӧ, кодлы абу шог.

Дерт, мойд, мый висьтала ме тані,

Эг мукӧд серти мойдкыв вӧч.

Ме сідзи мойдӧм ассьым пані,

Кыдз, чайта, мойдліс пӧчлы пӧч.

Мед мукӧд Шыпичаӧс доръяс,

Да шогла кӧрас ассьыс бан.

Ог на моз кисьт ме синва шоръяс, —

Кось пана Шыпичакӧд тан.

И ошканторйӧн менам Яраш,

Вой Парма йӧзлӧн повтӧм пи,

Мед нӧйтны нартитысьӧс, ки

Нем повтӧг лэптіс, кыдзи яр ош.

Збой йӧзлысь венӧм мойдысь кылі

Да найӧс ошки, найӧс сьылі.

ВОДДЗА СЕРПАС

Лун Му, саридздор. Ылын тыдыштӧны сэтчӧс олысьяслӧн еджыд керкаяс. Тыдовтчӧны кык пыж — Шыпичалӧн да Лун Му Ханлӧн, тӧвар тыра. Мунӧ кось: Шыпичалӧн котыр нӧйтӧ Лун Муса Ханлысь йӧзсӧ, кодъяс чеччӧны косӧ да пышйӧны, найӧс кералігтырйи вӧтӧдӧны Шыпичалӧн йӧз. Кось саялӧ. Недыр мысьт бергӧдчӧны Шыпича, Васька Йӧрш да налӧн вит матіджык ёрт.

ШЫПИЧА

Хан эз вӧв омӧлик, но венім.

Шуд косьын отсасьӧ пыр меным.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Он ӧти шудӧн перйы вен.

Кӧн тэ — эм збойлун, вежӧр сэн.

МУКӦД

Ми тэкӧд венлім эг нин ӧтчыд.

Быть шудлы миян бӧрся вӧтчы,

Быть сылы Шыпича дор ов,

Кор ачыд нинӧмысь он пов.

ЙӦРШ

Со миян котыр збоя олӧ,

А тэнад скӧрджык кылысь полӧ.

ШЫПИЧА

Дзик синтӧм сійӧ, коді чайтӧ,

Мый котыр йитӧд важмоз ён.

Мем ёртъяс сӧмын ті со квайтӧн.

Став ладсӧ дзугӧ ӧти зон.

МУКӦД

Код сійӧ? Висьтав.

ЙӦРШ

Няйтӧдз нырны

Мед позяс сійӧс пыр жӧ тан.

ШЫПИЧА

И сёрни сы йылысь эн пан.

Весь кӧсъян, Васька, зыкӧ пырны.

Ме ногӧн, бурджык лоны чӧв.

Эм менам, ёртъяс, гуся мӧвп.

Сы вӧсна тіянӧс и вайи,

Мед сёрнитыштны йӧз син сайын.

МУКӦД

Вай висьтав, тэнсьыд кывзам ми,

Кыдз батьлысь кывзӧ авъя пи.

ШЫПИЧА

Пыр содӧ йӧзлӧн мекӧд вензьӧм.

Тшӧтш тіян вылӧ йӧзыс лӧг,

Ӧд миян костын уна лӧп,

Пыр дзугӧ Яраш йӧзӧс менсьым.

МУКӦД

Кыдз, Яраш дзугӧ? Со ӧд кутшӧм.

Мед важӧн вӧтлін сійӧс кушӧн.

ШЫПИЧА

А менам мӧвпъясӧй дзик мӧд.

Бур, ёртъяс, асьным кӧ ми мунам,

Дерт, пышъям, некод мед оз тӧд.

Став эмбур сьӧрысь, дерт, ми нуам.

А ӧні зарни миян уна.

ЙӦРШ

Збыль, зарни ӧні миян уна.

МУКӦД

Эм, позяс сьӧрсьыным мый нуны.

ШЫПИЧА

Ог радейт ме тадз, пом ни дор,

Пыр нэмчӧж шӧйтны, позтӧм кӧк моз.

Быд эмыс миян помтӧм ӧкмис,

А зарни судзӧдас быдтор.

МУКӦД

Збыль, зарни судзӧдас быдтор.

ШЫПИЧА

Зарни водзын — ставыс ныж.

Зарни паськӧм пурт оз бытшкы,

Зарни куӧ оз пыр гыж.

Позьӧ дзебны зарни пытшкӧ

Мед кӧть кутшӧм ыджыд мыж.

МУКӦД (сералӧны)

Позьӧ, позьӧ зарни пытшкӧ

Дзебны медся ыджыд мыж.

ШЫПИЧА

Зарни водзын — шонді сім.

Зарни вонйӧ позьӧ тӧбны

Судлысь медся югыд син.

Зарни вылӧ позьӧ ньӧбны

Кутшӧм колӧ царскӧй чин.

МУКӦД (сералӧны)

Збыльысь сідзи, позьӧ ньӧбны

Зарни вылӧ царскӧй чин.

ШЫПИЧА

Зарни — медся ыджыд вын.

Позьӧ мынны медъён лэчсьыс, —

Зарни лэчкысь морт оз мын.

Чӧж кӧть грек, кӧть адӧдз лэччыв,

Енмӧдз лэптас зарни вын.

МУКӦД (сералӧны)

Чӧж кӧть грек, кӧть адӧдз лэччыв,

Енмӧдз лэптас зарни вын.

Ми важӧн тырим озырлунӧн,

И шӧйтны пон моз — важӧн дыш.

Кось нуны пуртным лои ныж.

Ми асьным мӧвпалам пыр мунӧм.

ШЫПИЧА

Но, сідзкӧ, сюся вӧчны удж,

Мед оз вош миян ӧти сутш.

Ті сиктысь, мый эм бурджык, куртӧй,

Мый аддзад — перйӧй биӧн, пуртӧн.

Ме Ханлысь эмбур сӧвта пыжӧ,

А, Йӧрш, тэ йӧзӧс юны ышӧд,

Кор личкас найӧс вина би,

Сэк ньылыд тӧлӧн лэбзям ми.

Ставныс разӧдчӧны. Кылӧ локтӧны Шыпича котырысь мукӧд йӧз. Васька Йӧрш мунӧ налы паныд. Пырӧ йӧз, тӧдчӧ — юыштӧмаӧсь, гажаӧсь.

КОД МОРТ (сьылӧ, мукӧд сералӧны)

Коді косьын сюйсьӧ водзӧ,

Сійӧ медвойдӧр и коддзӧ,

Сылы йӧзсянь — ошкан кыв,

Сылы — медся мича ныв.

МУКӦД

Кужӧ мортыс вина юны, —

Кужӧ кывъяс сюся шуны.

КОД МОРТ

Коді косьын бӧрын ветлӧ,

Сійӧс вина дорысь вӧтлӧй,

Абу сылы курыд пай,

Тырмас сылы кӧдзыд тшай.

МУКӦД

Кужӧ мортыс вина юны, —

Кужӧ кывъяс сюся шуны.

ЙӦРШ

Тан, ёртъяс, котыр узьны кольччӧ,

И шуис Шыпичаыд мем, —

Став вина Ханлысь, мыйдта эм,

Оз кытчӧдз кынӧмъясныд польдчы,

Ті вермад юны.

КОД МОРТ

Бур жӧ Васьным.

Тшӧтш мыйдта Шыпичалӧн бур,

Но сӧмын сёрмид, тӧдам асьным,

Мый вылӧ шогмӧ вина-сур.

МУКӦД (сералӧны, код мортлы)

Ланьт, эновт вензьыны тэ сыкӧд.

ЙӦРШ

Вай, ёртъяс, гажӧдчыштам зыктӧг.

Ён вӧлі талун миян кось,

И ютӧг — некыдзи оз позь.

МУКӦД

Вой кольны кутам кӧ ми тані,

Гаж колӧ ёнджыкӧс, дерт, панны.

Ӧд вӧлі ён зэв миян кось,

И ютӧг некыдзи оз позь.

ЙӦРШ

Вай чукӧртчӧй ті вӧр ді дорӧ,

Став котыр сэтчӧ, ёртъяс, корӧй,

А кутшӧм нывъяс сиктын эм,

Он аддзӧй мӧдлаысь ті нэм!

Мунӧ, мукӧд сы бӧрся тшӧтш мӧдӧны. Бӧръя йӧз пытшкысь кыкӧн сёрнитӧны ас костас.

ПЕРВОЙ МОРТ

Мый талун Йӧршыс сэтшӧм зіль?

2 МОРТ

Код тӧдас, кутшӧм курччис зі.

Ӧвтыштӧ кинас, кыкнанныс вӧтчӧны йӧз бӧрся. Пырӧ Шонді Ныв, мӧдласянь — Яраш, аддзысьӧны.

ЯРАШ

Тэ, Шонді-Ныв. Тэ, дзоридз сӧстӧм.

Оз кус нэм сьӧлӧм тэӧн ӧзтӧм.

Кось мунӧ кӧн, мый корсян сэсь?

ШОНДІ-НЫВ

Дерт, тэнӧ, Яраш. Тӧдлі, танӧсь

Ті сійӧн, потшавны мед Ханӧс.

Тэ вӧсна полі.

ЯРАШ

Полан весь.

Вын чужтін мем тэ помтӧм, дортӧм.

ШОНДІ-НЫВ

Ме вӧсна, муса, асьтӧ видз.

ЯРАШ

Мем олӧм муса, видза кортӧг, —

Ме тэкӧд аддзи олӧм мич.

Сэк радейтӧмысь олӧм мичмӧ,

Кор сьӧлӧм кылӧ воча шы,

Кор нывлӧн сьӧлӧм пӧсь тэд вичмӧ,

Тэд сӧмын лӧзалӧ син ты.

Сэк тырӧ помтӧм шудӧн сьӧлӧм,

Сэк вуджӧр морӧсӧ оз коль,

Быд дзоридз тэныд ыстӧ чолӧм,

Тэд варов сёрни кисьтӧ ёль.

Тэд енэж сетӧ шонді югӧр,

Кыдз пилы бурсиӧмсӧ мам.

Тшӧтш тэкӧд ошкӧ лэбач чукӧр,

Став ывла вывлысь олансям.

Сэк радейтӧмысь олӧм мичмӧ,

Кор сьӧлӧм кылӧ воча шы...

ШОНДІ-НЫВ

Вит лун, кыдз аддзысим тан тэкӧд.

ЯРАШ

Мем лоин муса пыр жӧ сэки.

ШОНДІ-НЫВ

Ті дыр-ӧ кутад овны тан?

ЯРАШ

Ми кыйим Ханлысь караван

Да водзӧ нинӧм тані керны.

ШОНДІ-НЫВ

Тэ кольччы мекӧд тан.

ЯРАШ

Ог вермы.

Мем чужанін — Вой Парма — дона

Быд муысь-ваысь медся ёна.

И кытчӧдз лов менам оз пет,

Нэм кутас лэбавны пыр сэт,

Кӧн олӧ коньӧр мамӧй менам,

Кӧн пемыд йӧз, кыдз сэтчӧс вӧр,

Весь енлысь корӧ лёкӧс венӧм,

Ас муӧ сьӧлӧм кыскӧ бӧр.

ШОНДІ-НЫВ

А сідзкӧ гортсьыд ылын мыйла?

ЯРАШ

Сэн царлысь вот перйысьӧс лыйлі.

Рӧзбойник ме. Рӧзбойник царлы

Да йӧзӧс пӧдтӧ кодлӧн ки.

Ме, Парма йӧзлӧн шудтӧм пи,

Ас муын колли челядь арлыд.

ШОНДІ-НЫВ

Эн, муса, асьтӧ шогӧ вӧйт,

Ме тӧда гӧльлун, ог ме вӧйп.

Но вӧч тэ, радейтан кӧ, ме ног, —

Тэ котыр Шыпичалысь эновт.

Тэ кольччы мекӧд миян сиктӧ,

Мам менам тэд тшӧтш лоас мам.

ЯРАШ

Тэд мустӧм миян олансям.

Ми эгӧ Шыпичалы сибдӧ.

Пом Шыпичалӧн абу ылын,

Збыль ёртъяс этша коли сылӧн.

И регыд панам туй ми выль,

Туй бурлань, кывъяс менам збыль.

ШОНДІ-НЫВ

Бур, эска, мӧвпад тэнад кӧсйӧм,

Бур тэнад морӧсад би ӧзйӧ.

ЯРАШ

Ме аслым бӧръя котыр збой,

Мед косьын корсьны йӧзлы мезмӧм,

Мед корсьны олӧм, шог кӧн эз вӧв,

Кӧн олӧм эз вӧв пемыд вой.

И ог кӧ усь ме вира косьын,

Ме регыд лоа бара тан.

Сэк меным сет тэ ӧти козин, —

Мем паныд гажӧн ломзьӧд бан.

Сэк меным сет тэ ассьыд китӧ, —

Туй вылӧ ӧтвыв петам ми,

Шуд корсян косьлысь ӧзтам би,

И ортӧм лоӧ миян йитӧд.

ШОНДІ-НЫВ

Ме пола, Яраш, вошта тэнӧ.

Тэд эскӧм менсьым шогӧй венӧ.

Локтӧны сайласигтырйи Шыпича, Васька Йӧрш да морт кык. Шыпича мышсянь кучкӧ Ярашлы, коді усьӧ садьтӧг. Кыкӧн кутӧны Шонді-Нылӧс да нуӧны пыжлань.

ШЫПИЧА

Но, сюся.

ЙӦРШ (ырыштчӧ пуртӧн Яраш вылӧ)

Помалам?..

ШЫПИЧА

Оз ков,

Палачлы видзтам сылысь лов.

Со кыдзи овны колӧ, видзӧд.

Эм кодлӧн зарни лыд ни тшӧт,

Кыдз зарни — мича гӧтыр тшӧтш, —

Оз шуны мыжа мортӧн, сідз ӧд?

ЙӦРШ

Сё морткӧд воча тэнад вежӧр.

Тэ мывкыд вылӧ петӧ вежӧй.

ШЫПИЧА

Эм зарни ёр, эм гӧтыр мич, —

Сэк зарни гора ним и вич.

ЙӦРШ

Дзик ставсӧ арталӧмыд водзвыв.

ШЫПИЧА

Йӧрш, меӧ кутчысян — он вӧй,

И туй тэд паськыд лоӧ водзын.

ЙӦРШ

Ме ачым аддза, абу йӧй.

ШЫПИЧА

Ме мӧда гортлань. Парма шӧрын

Ме ӧні лоа царысь царь.

Сэн тырмас кыкнаннымлы кӧрым, —

Тшӧтш сэтчӧ лок.

ЙӦРШ (сетӧ Шыпичалы кисӧ)

Тшӧтш... Царысь царь...

Шыпича босьтӧ Васька Йӧршлысь кисӧ, кыкнанныс мунӧны пыжлань. Пуксьӧны, пыждӧра пӧльтчӧ тӧлӧн, саялӧны. Яраш палялӧ.

ЯРАШ

Со вӧлӧм Шыпича мый октӧ.

Эй, ёртъяс, татчӧ, татчӧ локтӧй,

Сур пытшкын вежӧр тіян пӧдӧ,

Мый вӧчсьӧ гӧгӧр — онӧ тӧдӧй.

Котӧрӧн локтӧны мукӧд.

МУКӦД

Мый горзан сідз? Мый тэкӧд лои?

Мый керсьӧ тан, ог гӧгӧрвоӧ.

ЯРАШ

Кӧн синныд? Тыртіс вина ру?

Вай гудыр синъяс валань чӧвтӧ.

Со кӧні Шыпичаыд ӧвтӧ.

Он подӧн саридз вывті су.

Йӧй йӧз, ті купеч пилы эскид.

Со ӧкмис зарни — могыс эштіс.

МУКӦД (горзӧны саридзлань)

Пон чукӧр. Пышйид. Суам! Корсям!

Тадз юртӧ ассьыныд ті ворссяд.

Кӧть вермид пышйыны ті татысь,

Ми аддзам тіянӧс, кӧть адысь!

ЯРАШ

Кыв кӧсъя кутны тіян водзын.

(Мукӧд ланьтыштӧны.)

Ми босьтам Шыпичалысь водзӧс!

МУКӦД

Ми босьтам водзӧс, водзӧс, водзӧс!

ЯРАШ

Кӧть дырӧн, Шыпича бӧр сюрӧ,

Да мыжсӧ вештас сійӧ юрӧн.

МУКӦД

Мыж вештас юрӧн, сӧмын юрӧн!

ЯРАШ

Туй колӧ войдӧр миян вежны,

Мӧд, бурджык туйӧ колӧ кежны.

Ме ногӧн, ёртъясӧй, оз позь

Ас вӧсна сӧмын нуны кось.

Мед эськӧ, ёртъяс, кытчӧ волам,

Сэн бырӧ озыръясысь полӧм.

Ӧд ставным тан ми гӧльлӧн пиян,

Мед йӧзлы отсалӧ кось миян.

МУКӦД

Шань, тырмас кодъюрӧн пыр шӧйтны,

Тадз позьӧ вина пытшкӧ вӧйны.

ЯРАШ

Ми кисьтам вир, а кодлы бурыс?

Нэм озыр — вокъяснымӧс пурӧ.

МУКӦД

Оз позь пыр овны тадз, оз позь

Ас вӧсна сӧмын нуны кось.

ЯРАШ

Вай, медводз, бурджык нырщик бӧръям,

Оз коді Шыпича моз пӧръяв.

МУКӦД

Тэ, Яраш, тэ медзбой да сюсь!

Тэ! Бӧрйӧм мӧд вылӧ оз усь.

Ог вермӧй вежны тэнӧ мӧдӧн,

Тэ медводз Шыпича сям тӧдін.

Тэ важӧн синъяснымӧс восьтан.

Тэ, Яраш, нырщикалӧм босьтан.

Тэ, Яраш, ло тэ миян нырщик!

Пом! Яраш лоӧ миян нырщик!

ЯРАШ

Зэв ыджыд аттьӧ эскӧм вылӧ!

Бур венӧмъяс ме водзысь кыла.

МУКӦД

Кузь нэм выль нырщиклы, кузь нэм!

Кузь нэм выль котырлы, кузь нэм!

ЯРАШ

А ӧні мӧдӧдчам му кузя,

Мед йӧзлысь пальӧдавны узьӧм!

МУКӦД

Ми мӧдам лэбавны му кузя!

Ми мӧдам пальӧдавны узьӧм!

МӦД СЕРПАС

Ар. Рыт. Серпас пом кежлӧ пуксьӧ кодзула вой. Эжвадор. Збоймӧм Эжва нӧйтӧ гысӧ джуджыд кыркӧтшӧ, резӧ быгзьӧм ваӧн пӧрысь пожӧмъяслысь вуждінсӧ. Катӧ Эжва паныд ыджыд пыжӧн Ярашлӧн котыр. Войтӧв вайӧ Эжва ньылыдысь кыпыд сьылӧм:

Оз сэн варыш лэчыд гыжъя

Вӧтӧд лэбач чукӧр, оз, —

Лэбӧ ньылыд тӧлӧн пыжа,

Вундӧ гыяс пуртӧн моз.

Оз збой каля сунлась, варччы,

Пожъяв лым кодь еджыд борд, —

Гыкӧд пыждӧра сэн гартчӧ.

Веськӧдлысьыс — повтӧм морт.

Варыш синма, вына соя,

Нинӧм сылы помтӧм лӧз.

Мед жӧ быгйӧн гыыс койӧ,

Абу полысь пыжын йӧз.

Гыысь гыӧ пыжа вуджӧ

Ньӧв моз веськыда, оз кеж.

Збой йӧз оз лыддьысьны уджӧн,

Венсьӧм налы — сӧмын теш.

Налы мустӧм лӧня олӧм,

Сотчӧ сьӧлӧманыс би.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Найӧ быдӧн — косьлӧн пи.

Налӧн эмбур — повтӧм сьӧлӧм,

Вӧсни, лэчталӧм пурт дор.

Коді оз тӧд налысь сьылӧм,

Сьылӧм долыд, абу нор?

Паныд сувтысь пӧдӧ йирын,

Полысь кось дырйи оз сюр.

Овлӧ, вина пыдди вирӧн

Коддзӧ повтӧм йӧзлӧн юр.

Повтӧм сьӧлӧмалӧн олӧм

Медся долыд, медся бур.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Косьын ютӧг коддзӧ юр.

ЯРАШ

Вай шойччӧ, ёртъяс, варышпиян,

Ва паныд катіг мудзис сой.

ЙӦЗ

Кось вылӧ тырмас вынным миян.

ЯРАШ

Кось панны сёр нин, пуксьӧ вой.

Ог пырӧй аски лунӧдз косьӧ.

ЙӦЗ

Дерт, муртса шойччыштны тан позьӧ.

ЯРАШ

Со, Шыпичаыд олӧ кӧн.

Тан йӧзлысь перйӧ зарни вынӧн

Став вирсӧ, пӧсьсӧ, нетшкӧ сӧн,

Но Парма регыд сыысь мынӧ.

ЙӦЗ (чеччӧны косӧ)

Ми воам регыд нин сы ордӧ,

Бӧр бырӧ сылӧн озырлун.

Ми шуам, — тшапмин тай, важ ёртӧй,

А миян тэ со эн на вун.

Ми дыр нин корсим, ӧні сюрин,

Дерт, тӧдан миянӧс тэ, «ёрт», —

Тэ ассьыд мыжтӧ вештан юрӧн,

Тэ юрӧн вештан, коньӧр морт.

ЯРАШ

И Парма пурӧмысь тшӧтш инмас,

Оз котыр ас вӧсна куш лок.

ЙӦЗ

Кӧть кӧн, гӧль йӧзлӧн шог да синва —

Тшӧтш миян синва, миян шог.

(Пестӧны би, лӧсьӧдӧны шойччӧг, сёрнитӧны аскостаныс.)

Дерт, аддзас Шыпича кось вылын,

Ми быдӧн важысь збой да ён.

Дерт, ӧнӧдз кусі биыс сылӧн,

Кӧть эз вӧв сійӧ полысь зон.

А вӧлі Шыпичаыд, пиӧ,

Морт ёна уна серти сюсь.

Сюсь! Мудер аслань сӧмын сійӧ,

Да зарни вылӧ горшыс кузь.

А, гашкӧ, Шыпичаыд, — кылан? —

Збыль дзугсис сэки мича нылӧн?

Ог весь шу, — некор ныв эн босьтӧй,

Ныв сӧмын торкас олӧм лад.

А миян нырщикӧс мый косьтӧ?

Ланьт, оз жӧ ныв понда куш кат.

Эн сӧрӧй нинӧмсӧ ті, вокъяс, —

Ӧд тӧдад, кутшӧм миян могъяс.

Локтӧны пыж дорысь Яраш да Шараф, пуксьӧны торйӧн.

ЯРАШ

Дас витӧдз матысмӧ нин во лыд,

Ас муӧ корсянь ме эг волы.

ШАРАФ

И менам олӧм абу мӧд,

Ас му мем — челядьдырся вӧт.

ЯРАШ

Нэм кыскӧ менӧ чужан муӧ,

Кӧн вӧлі том кад оланін.

Мый корсьны сьӧлӧм сэтчӧ нуӧ,

Оз нинӧм гажӧд кытӧн син?

Сэн абу Лун Му дзоридз розъяс,

Оз лунвыв шонді зарни кой, —

Дзор сё арӧса шуштӧм козъяс

Шог сёрни дзуртӧны сьӧд вой.

Оз лӧзав сэні помтӧм саридз,

Оз долыд гы шы сьӧлӧм дойд,

Сэн нюрысь, тулыссянь сьӧд арӧдз,

Вӧр шорӧн лэччӧ гажтӧм мойд.

Мый корсьны сьӧлӧм сэтчӧ нуӧ,

Оз нинӧм гажӧд кытӧн син?

Оз инӧд кар, кӧн олӧм пуӧ,

Оз инӧд мукӧд оланін.

Мем муса Вой Мулӧн шог вӧрыс,

Мем муса пӧрысь дзуртысь коз.

Мем гажа гажтӧм Эжва нӧрыс, —

Сэн вӧлі менам чужан поз.

Сэн медводз йӧзлысь шогсӧ тӧді,

Кор муртса сайкис челядь ун.

Ме сэсянь сьӧкыд туйӧд мӧді,

Со мыйла Вой Му эз на вун.

Со мыйла сьӧлӧм сэтчӧ нуӧ,

Мед нинӧм сэн оз гажӧд син.

Ме бара вои чужан муӧ,

Тан менам том кад оланін.

ШАРАФ

Ас му! Став дорысь сійӧ муса,

Да корсьлім сэсь ми пышъян туй.

Йӧз муті нэмчӧж сайлась — уй.

Ас муысь ылі туйын кусам.

ЙӦЗ (сьылӧны бипур дорын)

Чужӧм тэнад мед оз воймы,

Шог кӧ вуджас тэнсьыд туй.

Эн тэ сетчы сьӧлӧм дойлы,

Юр эн ӧшӧд, эн видз руй.

Тэнад му вылын шуд олӧ.

Сійӧс корсьны аслыд колӧ.

Тэд кӧ йӧзысь гӧля овсьӧ,

Мӧд кӧ тэнсьыд гуис шуд, —

Эн тэ бӧрддзы, эн тэ повзьы,

Корсь тэ ассьыд олӧм пуд,

Тэнад му вылын шуд олӧ,

Сійӧс корсьны аслыд колӧ.

Тэд кӧ сьӧкыд ӧткӧн овны,

Пыр кӧ тэныд букыд лун,

Гажтӧм лои ӧтка ловлы, —

Аслад вокъяс дінад мун.

Миян му вылын шуд олӧ,

Сійӧс ӧтув корсьны колӧ.

Тэд кӧ олӧм вывті дзескыд,

Няйтӧ пӧдны кутіс лов, —

Аслад морӧсад би песты,

Сьӧлӧм жугыльтны оз ков.

Вӧлі личыдджык мед олӧм,

Вӧля корсьны аслыд колӧ.

Тэд кӧ лои вывті мустӧм,

Тэнсьыд перйӧ коді вем, —

Синмад лӧг тэ ӧзты кустӧм,

Сет тэ кось вылӧ став нэм.

Вӧлі личыдджык мед олӧм,

Вӧля корсьны аслыд колӧ.

Оз кӧ тырмы тэнад выныд,

Сьӧкыд ӧткӧн нуны кось, —

Ассьыд вокъястӧ эн вунӧд,

Найӧс быдлаысь тэ корсь.

Миян личалас мед олӧм,

Вӧля корсьны ӧтув колӧ.

Мый нӧ руд кӧ енэж талун,

Мый нӧ гӧгӧрным кӧ мыж!

Аски шонді петас налы,

Кодлы олӧм талун — тыш.

Сюрӧ вӧля, гажмас олӧм,

Сӧмын повтӧг овны колӧ!

ШАРАФ

Шуд йӧзлы сюрӧ, гашкӧ, бӧрын,

А миян вӧля курыд кӧра.

ЯРАШ

Шараф, шог тэнӧ талун гӧрӧ.

ШАРАФ

Мем дзескыд ывлавылыс,

Мем векни паськыд му.

Пыр шог шы сьӧлӧм кыліс,

Кӧть кытчӧ кок эз ну.

Дерт, абу со ме ӧтка,

Эм менам уна вок,

Тшӧтш налы муыс тьӧтка,

Му дзескыд, — тыртӧ лёк.

Пыр олӧм шудсӧ мыччӧ,

Кыдз енэж — кодзув ёр,

Сы дінӧ кыссям, кытчӧдз

Оз аддзы нэм гудор.

ЯРАШ

Збыль... Миян вӧлялы кысь шуд?

Ӧд чужтіс сійӧс царлӧн суд...

Со уси биа ньӧв моз кодзув,

Медбӧрысь сявкнитыштіс ёр.

Код шуас миян костын водзвыв, —

Оз тадзи олӧм сылӧн ор?

Сім енэж югдыштліс эз уна,

Эз аддзыв кодзув кусӧм морт.

Тадз кусам, нимным миян вунӧ,

Тшӧтш сылӧн, коді талун ёрт.

Ми быдӧн сылам, сотчам биӧн,

Ми быдӧн сӧмын ывла бус.

Мед сотчӧм збойджык вӧлі миян,

Кор югӧр эз на дзикӧдз кус!

(Пуяс сайысь кылӧ увгӧм, сёрни шы.)

— Эй, сувтӧй! Петӧй югыдінӧ.

— Ми локтам шойччыны би дінӧ,

Ті войтыр, сьылӧм серти, бур.

— А сідзкӧ, мыйла дзебад юр?

Код тӧдас мӧвпъяс тіян кутшӧм.

Но нырщик тӧдмалас дзик сутшӧн.

Мый могысь кынькъяланныд тан,

Оз ылав некор атаман.

— Ок, чожӧ, воши миян юрным.

— А мый кӧть сідз, жаль, — кольӧ нюрным

Да сёйтӧм кольӧ пипу кач?

Том морт, а, вӧлӧм, кӧч кодь нач.

— Вай зіля тувччалӧй, мый дувгад.

ЯРАШ

Эй, мый ті, кодкӧд сэні увгад?

(Сайсянь)

Час воам, аддзан ачыд сэки.

Морт кык Яраш котырысь вайӧдӧны Ош Митрейӧс да Опоньӧс.

Со тӧдмав, шӧйтӧны мый сэні,

Кӧн шойччам ми, кор войя кад.

ЯРАШ

Ті кутшӧм йӧз? Туй мыйла тат?..

МИТРЕЙ

Да, сё мор! Петрӧ Яраш тайӧ!

ЯРАШ

Ош Митрей! Локтӧй билань вайӧ.

А тайӧ коді?

МИТРЕЙ

Чойлӧн пи,

А юӧр важӧн кывлім ми,

Збой котыр Эжваті пӧ катӧ,

Тӧв новлӧ, тӧдан, юӧр татӧн.

ЯРАШ

Вай висьтав, Митрей, кыдзи олад?

МИТРЕЙ

Эн сёрнит, олӧм миян сола.

Скӧнь зэвтӧ Шыпичалӧн ки.

ЯРАШ

Ки сылысь кералід мед ті.

МИТРЕЙ

Вын сылӧн ыджыд, овны сыкӧд

Пыр лоӧ полӧм сорӧн, зыктӧг.

ОПОНЬ

Оз быдӧн Шыпичаысь пов.

Эм, кодъяс доршасьӧны вины,

И, гашкӧ, регыд сотчас Чов.

ЯРАШ

Чов? Чайтлім — олӧ Сыктывдінын.

МИТРЕЙ

Сэн. Човйын завод, вина пуан.

ОПОНЬ

Кӧть йӧзлы сёйны абу нянь...

МИТРЕЙ

Йӧз вердчас, кыдзкӧ-мыйкӧ, пуӧн,

Кач миян кынӧмъяслы шань.

Чов завод йӧзӧс ёна личкӧ.

ЯРАШ

Збыль, сотны важӧн колі, сідзкӧ.

МИТРЕЙ

Он вермы: Човйын бӧръя во

Салдатъяс сылӧн, гашкӧ, — сё.

ЯРАШ

Салдатъяс, шуан? Сідзкӧ, зонъяс,

Бӧр ковмас пальӧдавны онъяс,

Вой кольтӧдз воны мед Чов сайӧ, —

Водз босьтам Шыпичалысь лов,

А бӧрын, йӧзкӧд ӧтув, — Чов.

МИТРЕЙ

Тшӧтш миянӧс ті босьтӧй вайӧ,

Туй инда тіянлы ме бурӧс,

Туй меным важ Эжваті сюрас.

ЯРАШ

Лок, Митрей, ӧзтам косьсӧ ми,

А йӧзыс лӧдсаласны би.

(Мӧдӧдчӧны пыжлань.)

КОЙМӦД СЕРПАС

Шыпича керка. Керка пытшкӧс зэв озыр. Шыпича гӧтыр — Шонді-Ныв гӧгӧр — Парма нывъяс, пасьтӧдӧны, вӧччӧдӧны Шонді-Нылӧс.

НЫВЪЯС

Мый шогсян, аньӧй? Мый пыр гажтӧм?

Пыр сӧмын казьтылан тэ важтӧ.

Эм тэнад быдтор, синтӧ чӧвт,

Со гӧгӧр — эзысь, зарни, шӧвк.

ШОНДІ-НЫВ

Эн вунӧд, — мича рӧма корйыс,

Кор дзоридз гажӧдӧ веж бор,

Он кытчӧдз нетшышт сійӧс борйысь,

Оз кытчӧдз дзоридзлӧн вуж ор.

Эн вунӧд, бобув зарни сьӧма,

Кор сылӧн ас вӧля эз кус.

Кор босьтан радейтыштны сӧмын,

Сы мичысь кольӧ киад бус.

Эн вунӧд, — лэбач гажла сьылӧ,

Кор сійӧс кывзӧ шонді, сёрд.

Гаж бырӧ сьыланкывйысь сылӧн,

Кор кыяс радейтыштны морт.

Эн вунӧд, — радейтӧм оз ньӧбсьы,

Он мырдысь некор сійӧс кут.

Оз сьӧлӧм тшӧктӧм серти небзьы,

Кӧн абу вӧля, — абу шуд.

Пырӧ Васька Йӧрш.

ЙӦРШ

Тэ дінӧ пыравны мем позьӧ?

ШОНДІ-НЫВ

А эм-ӧ, мый тэд тан оз позь?

ЙӦРШ

Тэд пырті Шыпичалысь козин,

Выль дона сикӧтш ыстіс, босьт.

Мем тшӧктіс верӧс тэнад шуны,

Мый сылӧн талун чужан лун,

Да оз мед сійӧ тэнад вун.

Бур гӧстьяс коралӧма уна.

ШОНДІ-НЫВ

Ми петам кадын.

Йӧрш мунӧ ӧдзӧслань, петігмоз лёкногӧн дӧзмӧдӧ нывъясӧс. Шонді-Ныв бергӧдлӧ сикӧтш.

Тӧдсатор.

Тэ коян Лун Му шонді ёр.

Ме сэтчӧ вола-ӧ, код тӧдас.

Мем олӧм казьтыштін тэ мӧдӧс.

НЫВЪЯС

Тэ, Шонді-Нылӧй, эн нин шогсьы.

Эн кыпӧд ассьыд сьӧлӧм дой.

И Лунвыв Муысь оласногсӧ

Вай, бурджык, миянлы тэ мойд.

ШОНДІ-НЫВ

Тасянь ылын зэв, лунвылын му эм,

Во чӧж ӧткодь пӧсь шондіыс сэн,

Енэж лӧзалӧ, оз овлы мугӧм,

Олӧ тулыс сэн помасьтӧг нэм,

Сэні дзоридзьяс уна сюрспӧлӧс,

Налӧн сынӧдсӧ тыртӧ бур кӧр.

Долыд ышловзьӧм ывлалӧн — тӧлыс,

Енэж вевтулас гажыс оз тӧр.

Саридз, кань моз, сэн ниртчӧмӧн мойдӧ,

Кӧдзыд йи сійӧс некор оз дор.

Мортлӧн сьӧлӧмыс долыдӧн ойдӧ,

Аддзас помтӧм мич ывлалысь кор.

Шоныд сӧдзваа саридзлӧн подув

Быдног пӧртмасян изъясӧн тыр,

Найӧ — сэзь войӧ гылалӧм кодзув,

Лыдтӧм кодзув оз енэжысь быр.

Кыптӧ сьӧлӧмын радейтны колӧм,

Мичсӧ ывлалысь аддзас кор син.

Менам инасьтӧм вӧт — Лун Му олӧм,

Ас му радейтӧм нэмчӧж оз чин.

НЫВЪЯС

Збыль, аньӧй, сэні гажа сэтшӧм?

Мич эм тшӧтш тані абу этша.

Эм мич и миян Парма мулӧн,

Мич, кутшӧм некытысь оз сюр,

Да сӧмын Шыпича ки улын

Ми, Парма йӧз, ог аддзӧ бур.

1-ОЙ НЫВ

Нюрын да вутш костын Парма йӧз пӧдӧ,

Эжӧра гӧпъясӧ вӧйӧма пыдӧ.

Воштӧма синъяссӧ пемыд сук вӧрӧ.

Синва сор вынтӧм му вӧр бердӧ гӧрӧ.

Парма му, чужанін, сьӧлӧмӧй доймӧ,

Кыла кор тэнсьыд ме войтӧлӧн ойзӧм!

Радейта тулысын тэнӧ веж сёнла,

Еджыд льӧм дзоридзӧн меным тэ дона.

Лун кодь югыдӧсь тулысын войяс...

Кор нӧ нин Вой Муыс палялас, збоймас!

НЫВЪЯС

Со миян олӧм — бӧрдӧм, лӧвтӧм.

Лун чӧжӧн ӧдӧ сьӧлӧм дой,

И сӧмын сэк, кор пуксяс вой,

Ми долыд олӧм тэчам мӧвпын.

2-ӦД НЫВ

Мыйӧн шонділӧн югӧрыс кусӧ,

Кытӧн енэжкӧд йитчӧма нюр;

Мыйӧн кизьӧр лӧз рӧмыдӧн мусӧ

Резас коз йывсянь тӧлысьлӧн сюр;

Мыйӧн кодзувъяс лӧз дӧра вылӧ

Енэж гажӧдны ӧзталас вой, —

Гӧгӧр эзысьӧн дзирдалӧ, сылӧ,

Сылӧ, кусӧ тшӧтш морӧссьыд дой.

Вунлӧ сэк сӧмын лунся лёк олӧм,

Помтӧг увтыртӧм, дзескӧдӧм, шог.

Сэки лэбавсьӧ мӧвпъясӧн, лолӧн,

Тэчӧ мӧвпыд сэк олӧм асног.

НЫВЪЯС

Гаж вӧлі эськӧ, эз кӧ помав

Шуд йӧзлысь Шыпичалӧн ки,

Эз йӧзлысь вӧлясӧ кӧ ви,

Нэм ортӧм везйӧн кӧ эз домав.

3-ӦД НЫВ

Ме кужи лэбны кӧ да сьывны

Лун саридзсайса лэбач моз, —

Ме вӧчи эськӧ козйӧ поз,

Мед вермис сім вӧр сьылӧм кывны.

Сэн сьылі шонді петан гаж,

Сэн кори вӧтысь вӧчны вемӧс,

Мед кывзіс чуймӧм ывла шемӧс,

Кыдз олӧм дивита ме важ.

Ок, вына кӧ ме вӧлі, вына,

Кыдз Шыпича, кыдз мустӧм тун, —

Ме ӧзті эськӧ мустӧм лун,

Мед вуджӧрысь шог Парма мынас,

Мед сотчас шондіӧн зіль ун,

Веж дзоридз чепӧсъяс важ кынас!

ШОНДІ-НЫВ

Пемыд вой оз волы помтӧм,

Оз век лысваӧн му бӧрд.

Садьмӧм муӧс асыв шонтӧ,

Войся лысва косьтӧ бӧр.

НЫВЪЯС

Косьмӧ, косьмӧ лысва-синва,

Мыйӧн шонді югӧр инмас.

ШОНДІ-НЫВ

Кӧдзыд тӧв оз овлы помтӧм,

Оз пыр вевттьы юӧс йи.

Кынмӧм муӧс тулыс шонтӧ,

Ӧзтӧ шондіӧ бӧр би.

НЫВЪЯС

Тулыс мездӧ йиысь юӧс.

Ытва саридзӧ шог нуӧ.

ШОНДІ-НЫВ

Тулыс венӧ арся важсӧ,

Муӧс садьмӧдӧ збой гым.

Пышйӧ повзьӧмла сэк гажтӧм,

Збоймӧ сьӧлӧм, оз ло кын.

НЫВЪЯС

Тулыс венӧ мустӧм важсӧ,

Ӧзтӧ сійӧ муӧ гажсӧ.

ШОНДІ-НЫВ

Тулыс миян, гашкӧ, ылын,

Гашкӧ, дыр на шуд оз шед.

Миян гажным сьыланкылын

Олас тувсов лунӧдз мед.

НЫВЪЯС

Шуд кӧ миян, нывъяс, ылын,

Гаж мед олас сьыланкылын.

Нывъяс, кытшӧн ворсам вайӧ,

Сетам ручӧс верӧс сайӧ.

Лэптам сійӧс серам вылӧ,

Коді йӧзысь пышйӧ ылӧ,

Коді пуксьӧ йӧзысь вылӧ.

(Сувтӧны кытшӧн, сьылӧны да ворсӧны. Йӧктӧмӧн нерӧны сват-сватьяӧс, том гозъяӧс.)

Джуджыд, сук вӧрын оліс,

Пемыд, сук вӧрын выліс

Мича руч,

Мелі руч.

Ылӧдз мич ручлӧн кывсис,

Сылысь мич кӧч тшӧтш кывліс,

Полысь кӧч,

Пӧрысь пӧч.

Воліс кӧч, — пӧрысь, дзӧрысь,

Вайис кӧч кӧвдум сьӧрысь:

— Ручӧ-чой,

Кӧвдум сёй.

Кад тэд, руч, верӧс сайӧ,

Пет тэ, руч, пиӧй сайӧ.

Дӧзмис руч,

Скӧрмис руч:

— Абу ме кӧчкӧд олысь,

Кӧчлӧн кын сьӧлӧм полысь.

Тэд ме ань

Вывті шань.

Воис ур ручӧ ордӧ,

Корӧ монь вылӧ гортӧ:

— Пи кодь бур

Мӧд оз сюр.

Пет тэ, руч, верӧс сайӧ,

Тэнӧ, руч, пиӧй вайӧ.

Дӧзмис руч,

Скӧрмис руч:

— Уна зэв кӧсъян, урӧй,

Верӧс мем бурджык сюрӧ.

Тэд ме, ур,

Вывті бур.

Воис ош, шоныд пасьыс,

Ошкис ош писӧ ассьыс:

— Менам пи, —

Веськыд ки.

Менам пи шань быдногӧн,

Моньӧ тэ бура шогман.

Дӧзмис руч,

Скӧрмис руч:

— Эн тэ весь питӧ ошкы,

Ог ме овмӧдчы ошкӧд. —

Вывті лёк

Ошлӧн кок.

Ручӧс коралысь быри,

Арлыд вель уна тыри.

Шогсьӧ руч,

Эндӧм руч.

Локтӧ корасьны кӧин,

Кыскӧ кок — чегӧм тоин, —

Збой кӧть зон,

Веніс пон.

Лои нимкодь сэк ручлы,

Ӧдйӧ ладмисны лючки.

Руч да кӧин свадьба вылын

Йӧзыс уна ызгӧ кылӧ.

Киссьӧ вина, киссьӧ сур,

Кыптӧ кокъяс, сьӧктӧ юр.

Сват да сватьясӧ вай йӧткӧй,

Панӧй гажсӧ, панӧй йӧктӧм.

Кӧн том гозъя? Перйӧй шӧрӧ.

Вӧтчӧй сват да сватья бӧрысь.

(Вочасӧн ставныс ӧддзӧны йӧктыны.)

НЁЛЬӦД СЕРПАС

Шыпича ордын керка пытшкӧс зэв озыр, гӧгӧр эзысь да зарни. Сэтшӧм жӧ Шыпичалӧн паськӧм. Шыпичалысь чужанлун пасйыны чукӧртчӧмаӧсь озыр гӧстьяс: поп, царскӧй чиновник да мукӧд.

ГӦСТЬЯС (сулалӧны пызан сайын вина дозъясаӧсь)

Шуд, шуд, шуд!

Ми сиам Шыпичалы шуд.

Мед дыр на, дыр на ен морт олас.

Мед уна чужан лун на волас.

Шуд, шуд, шуд!

Ми сиам Шыпичалы шуд!

(Юӧны да пуксьӧны, Шыпича кисьталӧ вина.)

ШЫПИЧА

Вай юӧ, юӧ, дона гӧстьяс,

Ме вина омӧльӧс ог кисьт.

Кор сьӧлӧм вӧлі томджык, пӧсь на,

Кор синва нинӧмысь эз письт,

Кор кабыр вӧлі кӧрт кодь вына,

Кор вӧлі синмын ломзьӧ би, —

Сэк судзӧдлі ме тайӧ вина.

Вай казьтыштамӧ томдыр ми.

Ме овны томӧн бура кужлі,

Оз став лун нэмысь менам вун.

Вай ошкӧ лунсӧ, кор ме чужлі, —

Ӧд талун менам чужан лун.

ЧИНОВНИК

Лэдз кыв-мӧд шуны юӧм водзын.

ШЫПИЧА

Мый юасян тэ, миян власть.

Кыдз, чайта, быдӧн тан, ме дась

Бур сёрни кывзыны.

ЧИНОВНИК (перйӧ питшӧгсьыс пакет)

Тан козин,

Тан царсянь козин, господа!

Царь киӧн кырымалӧм гижӧд

Москвасянь сьӧрысь вайи ме.

ГӦСТЬЯС (шызьӧны)

Царь киӧн кырымалӧм гижӧд!

Царь гижӧ! Югыд царным гижӧ!

Мый гижӧ царь? Мый царным гижӧ?

ЧИНОВНИК

Царь — сет ен сылы шуд, кузь нэм.

ГӦСТЬЯС

Сет, енмӧ, царлы шуд, кузь нэм...

ЧИНОВНИК

Тан ошкӧ Шыпичалысь уджсӧ

Да сылысь енног оласног.

Сё сюрс казнаысь сылы удждӧ.

Тшӧтш пасйӧ, — тӧда пӧ, мый мог

Тэ аслыд ёна бурӧс босьтін:

Христовӧй вичкоӧ туй восьтан

Сьӧд вӧрса пемыд йӧзлы.

ПОП

Збыль,

Во истину ен морт!

ЧИНОВНИК

Мый выль

Тэд отсӧг сетас, мыйӧн ковмас,

Пыр сӧмын ёнмӧд роч му овмӧс.

Код зільӧ ёнмӧдны царь трон, —

Царь вынӧн сійӧ ачыс ён.

(Чиновник сетӧ гижӧд Шыпичалы. Шыпича босьтӧ да кутлӧ чиновникӧс.)

ШЫПИЧА

Зэв ыджыд аттьӧ! Ыджыд шуд...

ГӦСТЬЯС

Шуд, шуд, шуд!

Ми сиам Шыпичалы шуд!

Сё, сюрс во Шыпича мед олас,

Лёк йӧз мед Шыпичаысь полас,

Мед тӧдас сійӧс дзик быд морт,

Мед кывзас сылысь ва и сёрд.

Мед дыр на, дыр на ен морт олас,

Мед уна чужан лун на волас!

Шуд, шуд, шуд!

Ми сиам Шыпичалы шуд!

Юӧны да пуксьӧны. Ӧдзӧсын писькӧдчӧ пырны Ёгор, кодӧс потшалӧ да тойлалӧ Васька Йӧрш. Ёгор вермӧ пырны, шыбытчӧ Шыпича водзӧ пидзӧс вылас.

ЙӦРШ

Скӧт! Кытчӧ сюйсян? Воштін садь!

ШЫПИЧА

Мый, Ёгор, няйттӧ кыскин татчӧ?

ЁГОР

Ме йӧзсянь. Кывзышт, миян бать!

Тшыг кулам тӧвнас, енмыс аддзӧ...

ШЫПИЧА

Код кулӧ? Мыйла? Мый сэн ме?

ЁГОР

Нянь гумла вылысь новлан тэ.

ШЫПИЧА

А! Мынтысьны ті быдӧн ньӧжмыд.

ЁГОР

Тэ ачыд тӧдан, — кынмис нянь.

ШЫПИЧА

Пыр зіляд кӧйдыс уджйӧз чӧжны.

Ог водзӧ нюжӧдны лэдз, шань.

ЁГОР

Тэ тӧдан, миян муяс кутшӧм.

ШЫПИЧА

Мый меным мог. Ме ог ӧд кушӧн,

Ті дышла, вина завод коль.

ЁГОР

Пуд сетлін кодлы, — босьтан нёль.

ШЫПИЧА

Сідз шусьылім.

ЁГОР

Йӧз воис пикӧ.

ШЫПИЧА

Кор йӧрмад, — мезда, ладмам тікӧд.

ЁГОР (сувтӧ, поплы)

Тэ, батюшко, кӧть йӧзӧс дорйы.

ПОП

Кузь гожӧм колі енлысь корны,

Мый вӧсна няньяс торкис пуж?

Ен ногӧн овны йӧз оз куж,

Оз вичко тӧд, оз кывзы властьӧс.

ЧИНОВНИК

Оз мынты кадын царлы вот.

ЁГОР

Ми юрбитам, да нянь оз сод.

ПОП (индӧ Шыпича вылӧ)

Сьӧм ен морт вичко тэчны дасьтӧ,

Со йӧзлы вӧчӧ кутшӧм бур.

ГӦСТЬЯС (Ёгорлы)

Дыш ыджыд тіянӧс пыр личкӧ.

ПОП

Ӧд кодлы? — Тіянлы жӧ вичко.

ЁГОР

Кор кынӧм тшыг, оз эскы юр.

ЧИНОВНИК

А татшӧм сёрнисьыд, бур вокӧ,

Тэд плетьӧн кульны колӧ боктӧ.

ГӦСТЬЯС

Йӧз збоймис кыдзи! Небыд власть.

Йӧз дышмис скӧнь. Нянь корсьӧ тась.

ЁГОР

Ме аддза, — власть и вичко тані.

Ті ставныд ӧтдор, — йӧзлы паныд!

Мед вӧлі быд лун тіян пир,

Йӧз кисьтӧ пӧсь. Ті юад вир!

Гӧстьяс шызьӧны, Ёгор писькӧдчӧ петны, Йӧрш паныдалӧ.

ШЫПИЧА

Мый лоин! Кутӧ пӧрчча!

ЧИНОВНИК

Бунт!

ЙӦРШ

Мый сэтшӧм тэрыб...

ЁГОР

Вешйы, мун!

ГӦСТЬЯС

Вай корӧй отсӧг, отсӧг корӧй.

ЙӦРШ

Он пышйы!

ГӦСТЬЯС

Кутӧй, чептӧн дорӧй.

Со шусьӧ тшыгӧн, кутшӧм ён.

Зык панны лысьтіс кытӧн пон.

ЁГОР

Он дыр тадз лӧгсӧ йӧзлысь кут!

ЧИНОВНИК

Ланьт!

ШЫПИЧА

Бура розгаясӧн пывсьӧд,

Мед юӧр Парма пасьта кывсьӧ.

Ёгорӧс петкӧдӧны Васька Йӧрш да мукӧд.

ЧИНОВНИК (ӧдзӧсын)

Но, кульӧй, потласяс мед ку!

ШЫПИЧА (ӧдзӧслань)

Тӧд водзӧ, — менам киын Парма,

И му, и ва, и вӧр, и яг!

Став ловъя лолыс, гут и гаг!

Ме тані царь! Ме царсьыс царь на!

ГӦСТЬЯС

Ним Шыпичалысь тӧдӧ быдӧн.

Збой дзебсьӧ йӧзлӧн тэысь пыдӧ.

Со ӧти видліс талун вынсӧ

Да ӧні бӧрдӧ, ӧні ымзӧ.

Войкӧджса лӧсьӧдчӧны лёктӧг, —

Став вузӧс налы тэ пыр локтӧ.

Со рӧзбой юяс вылысь быри,

Дыр збоялісны, ӧні зырин.

Пырӧны Шонді-Ныв да Парма нывъяс.

ГӦСТЬЯС

Вай кисьтӧ, юасны мед нывъяс.

Мед гажыс вӧлі керка тыр.

А юӧм бӧрын сьыланкывъяс

Ті сьывны босьтсьӧй пырысь-пыр.

(Гӧстьяс юкталӧны нывъясӧс.)

ШЫПИЧА (Шонді-Нывлы)

Мый вуджӧра пыр чужӧмбаныд?

Вай дугды шогсьынытӧ, шань.

Кӧть ӧтчыд видзӧдлы мем паныд

Тэ долыд синмӧн, муса ань.

ШОНДІ-НЫВ

Эз сьӧлӧм палявлы нин сэсянь,

Ас муысь гуин менӧ кор.

Пыр ӧти увтыртӧм мем тэсянь.

Кыдз олӧм менсьым кодь он ёр.

ШЫПИЧА

Кӧть мырдӧн нуи, мый нӧ ворссин?

Эм тэд мый колӧ, мый нӧ корсян?

ШОНДІ-НЫВ

Мый корся ме? Мый гуин менсьым!

Эм кӧнкӧ менам муса морт,

Оз сійӧ зарни вӧсна венсьы,

Оз вузав зарни вылӧ ёрт.

ШЫПИЧА

Оз вермы йӧйлун аслам вунны, —

Кыдз мунтӧдз сылысь лов эг босьт,

Кыдз сылысь горшсӧ ме эг вунды!

Мыж татшӧм вунӧдны оз позь.

ГӦСТЬЯС

Вай, дона нывъяс, гажсӧ панӧй,

Мед шоглӧн вуджӧр эз вӧв тані.

Пырӧ Васька Йӧрш, сёрнитӧ Шыпичакӧд.

ЙӦРШ

Морт вӧлӧм омӧль, унджык кульсис,

Ме чайта, ӧнӧдз сійӧ кувсис.

ШЫПИЧА

Мед юр оз лэптавны зэв, скӧтъяс!

Нянь бура чукӧрт.

ЙӦРШ

Регыд ӧкмас.

ШЫПИЧА

Мем мыйкӧ талун абу долыд.

Оз сайкӧд вина тӧдтӧм шог.

Йӧз бӧрся кыйӧдыштны колӧ.

ЙӦРШ

Мый шоглы талун татчӧ мог?

Вай, зарни нывъяс, сьылӧй, сьылӧй,

Мед сӧмын сьылӧм эз вӧв нор,

Мед Шыпичалӧн сьӧлӧм сылӧ,

Мед воссяс гӧстьяслӧн кыввор.

(Васька Йӧрш петӧ.)

НЫВЪЯС

Мед Шыпичалӧн сьӧлӧм сывмас,

Вай лыддям озырлунсӧ, нывъяс.

(Нывъяс сьылӧны.)

Став паськыд Парма ловъя ловнас,

Став муыс, нэмчӧжыд кӧть мун,

Дзик ӧти Шыпичалӧн овмӧс, —

Со кутшӧм сылӧн озырлун.

Веж турун быдмӧ видзьяс вылын,

Яг быдтӧ зарни пожӧм вӧр, —

Ен сетіс ставсӧ тайӧ сылы,

Оз мӧдлы быдмы ӧти ньӧр.

Эм гырысь, посни кыйдӧс вӧрас,

Ош, кӧин, ручьяс, кӧчьяс, ур,

Сё вожа сюра мича кӧръяс, —

Дерт, Шыпичалӧн тайӧ бур.

Став медся мича дона куяс

Йӧз вайӧ Шыпичалы пыр.

А сылӧн помтӧм джуджыд юяс

Быдпӧлӧс черинас дзик тыр,

Быд кыйсьысь чери помтӧг вайӧ,

Ӧд он кӧ — кыйдӧс оз и шед.

А вӧралысьяс пӧтка яйӧн

Пыр номсӧдлӧны, бурджык мед

Оз лӧгась, скӧрмӧдчы йӧз вылӧ,

Мед лэдзас кыйны сьӧла, тар,

Мед вына кыла шуӧм сылӧн

Оз матыст костті зэра ар,

Ӧд сылӧн шуӧм лэптӧ войтӧв,

Сы шуӧм серти Эжва ойдӧ,

Сім кымӧр вевттьӧ шонді бан.

Сы киын ставнас олӧм тан.

ШЫПИЧА (аслыс)

Мем збыльысь мыйкӧ абу долыд.

Оз некыдз юрӧ гажмӧм лок,

И сьӧлӧм тунъялӧ мем шог.

Пырӧ Васька Йӧрш

ЙӦРШ

Оз буртор кыв, збыль, тэнад лолыд.

Лёк войтӧв пӧльтӧ, лэчыд, ёсь,

Сук вӧрысь вывті збой шы вайӧ.

Эм юӧр — рӧзбой юті кайӧ.

Дзик ставыс индӧ, — лоас кось.

Кыдз Эжва ытва дырйи гызьӧ,

Сідз олысь Парма пытшкын шызьӧ.

А Парма йӧз рӧзбойкӧд ӧтвыв,

Вын абу ичӧт, тӧдан тэ.

Эн ӧти косьын врагӧс вӧтлыв,

И талун венам, эска ме.

ШЫПИЧА (скӧрмӧ)

Кыдз лысьтіс шызьӧдчыны Парма,

Кыдз лысьтіс панны талун зык?

Код катӧ Эжва паныд арнас,

Оз полӧм меысь сійӧс пык?

ГӦСТЬЯС

Мый сідзи Шыпичаным пузьӧ?

Мый, кутшӧм сёрни налӧн сэн?

ШОНДІ-НЫВ

Ой, енмӧй, олӧм татшӧм кузь-ӧ?

Кор мынтан ставсьыс менӧ, ен?

ШЫПИЧА (гора)

Код войтӧв ньылыд гы кост сынӧ?

Йӧй йӧзӧй, панад мекӧд кось!

А гашкӧ, вунӧдід ті вынӧс? —

Он менӧ дзик куш киӧн босьт!

ШОНДІ-НЫВ

Мый пансьӧ тан?

НЫВЪЯС

Оз вежӧр тырмы.

ГӦСТЬЯС

Код лысьтӧ косьӧ талун пырны?

Мый керны, мӧвпыштны он куж.

Ми налы петкӧдлам ён пуж!

Ми тэкӧд некытӧн ог полӧй,

Мед, кодлӧн донтӧм лолыс, волӧ!

ШОНДІ-НЫВ

Кысь, кутшӧм йӧз нин татчӧ воӧ?

Мый вайӧ? Мезмӧм, гашкӧ, мем,

А, гашкӧ, шоглы содтӧд лоӧ,

Кыдз ола коньӧрӧй ме нэм?

ШЫПИЧА (Йӧршлы)

Ки улӧ матыст мем кӧрт паськӧм.

Ва лэптӧй мудӧд вылӧ.

ЙӦРШ

Дасьтім.

ШЫПИЧА

Ми йӧзӧс повзьӧдам медводз,

Рӧзбойяс торйӧн — ӧти содз,

А ӧтувтчасны, — венны сьӧкыд.

ЙӦРШ

Ӧтпырйӧ лӧсьӧдіс тай рӧкыд!

ШЫПИЧА

Эн полӧй, гӧстьяс, сьылӧй, нывъяс,

Эн полӧй, миян гаж оз кус.

Вай сьылӧй водзӧ сьыланкывъяс,

Вай йӧктӧй, чепӧсйӧ мед бус.

Мед воча Парма ызгӧм шылы

Гаж, серам эзысь шыӧн кылӧ!

ГӦСТЬЯС

Ми тӧдам, — тэладорын вен.

Тэд косьын отсалӧ пыр ен.

Кӧн Шыпича, — сэн абу полӧм!

Мед, кодлӧн донтӧм лолыс, волӧ!

ВИТӦД СЕРПАС

Шыпича керка дорын ызгӧ Парма йӧз. Куйлӧ Ёгор, дӧрӧмтӧм, мышкыс потлӧма вирӧн. Анна, Ёгорлӧн гӧтыр, лыддьӧдлӧ, бӧрдӧ.

АННА

Эн куж тай видзтыны тэ асьтӧ.

ЙӦЗ

Вай коньӧр мортӧс муртса пасьтӧд.

АННА

Ёгорушка, тшӧтш миян овсис!

ЙӦЗ

Кор воас Шыпичалы пом?

Эн вийсьы, Анна, гашкӧ, ловзяс,

Ӧд Ёгор вӧлі ён дай том.

(Ёгорӧс петкӧдӧны, Анна петӧ бӧрсяыс, лыддьӧдлӧ.)

АННА

Эн коль тэ менӧ дӧва юрӧн.

Кыдз тэтӧг пессям ва да нюрын?

Тшыг кулӧ челядь, кынмас пасьтӧг.

Эн куж тай видзтыны тэ асьтӧ.

ЙӦЗ

Кор лоас мортног олӧм, кор? —

Со мортӧс нинӧмысь дзик виис.

Ок, эськӧ велӧдыштны сійӧс.

Кыдз ен оз Шыпичаӧс ёр?

Ен абу, тыдалӧ, гӧль дор.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Йӧз дорӧ Шыпичаӧс корӧй,

Йӧз водзӧ сёрни вылӧ корӧй.

МУКӦД

Оз кокньӧд, сёрнит кӧть пыр нэм.

Вын ыджыд, ёртъяс, миян эм,

Да сӧмын полӧм сійӧс дорӧ.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Ті асьныд тӧдад, сійӧ — тун.

Кось панысь ловйӧн бӧр оз мун.

МУКӦД

Ми кось кӧ панам талун, — венам,

Йӧз Шыпичалӧн кодӧсь сэні,

Йӧз кулӧ тшыг, пыр сылӧн пир.

Виръюысь! Пычкӧ йӧзлысь вир!

Вай ланьтлӧй, кылӧ кыськӧ сьылӧм.

Кысь сьылӧм, — войтӧв нӧйтӧ гы.

Оз, збыльысь кылӧ сьылӧм шы.

Збыль, сьылӧм вадорланьысь кылӧ.

Йӧз ыджыд пыжӧн татчӧ катӧ.

Со вӧлӧм отсӧг миян матын, —

Дерт, тайӧ, кӧнкӧ, локтӧ йӧз,

Код йылысь кывсьӧ тшӧтш нин татӧн,

Мый найӧ — озырлы ён грӧз.

Тыдовтчӧ пыж Яраш котырлӧн, сибӧдчӧ косӧ, пыжысь чеччӧны йӧз да локтӧны Парма йӧзлань. Гора кылӧ сьылӧм.

ЯРАШЛӦН КОТЫР

Гыысь гыӧ пыжа вуджӧ.

Ньӧв моз веськыда, оз кеж.

Збой йӧз оз лыддьысьны уджӧн,

Венсьӧм налы — сӧмын теш.

Налы мустӧм лӧня олӧм,

Сотчӧ сьӧлӧманыс би.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Найӧ быдӧн косьлӧн пи.

ЙӦЗ

Ой, Марья, сэні пиыд тэнад.

Ош Митрей сэні! Опонь менам!

МАРЬЯ

Пи? Яраш?

ЙӦЗ

Яраш, Яраш сэн!

МАРЬЯ

Син омӧль... Яраш... Вайӧ ен!

(Марья котӧртӧ Ярашлы паныд, кутлӧ сійӧс.)

ЙӦЗ

Йӧз вайӧ Яраш! Кутшӧм могӧн?

Тюрьмаысь мыні кутшӧм ногӧн?

Сэн, гашкӧ, пукавсис нин, петіс.

Эз, кывсьӧ — пышйылӧма сэтысь.

Код царлысь вот перйысьӧс виас,

Оз лэдзӧм вылӧ дорны сійӧс.

А талун, войтыр, буретш колӧ,

Кыдз Яраш, пуан вира морт.

Кысь усин, Яраш, чолӧм!

ЯРАШ

Чолӧм!

ЙӦЗ

Морт тэ кодь талун колантор.

Дыр кежлӧ янсӧдлісны гортсьыд.

Ас муӧ аддзин туй, эн сорсьы.

ЯРАШ

Ас йӧзысь, войтыр, быри гаж.

Кыдз олад?

ЙӦЗ

Олӧм миян важ.

Важ! Сёпӧв важсьыс сійӧ курыд!

Скӧнь зэвтӧ Шыпичалӧн ки.

ЯРАШ

Мед важӧн бертід вужсӧ ті!

ЙӦЗ

Вуж сылӧн пыдын, вывті дзурыд,

Сы киын став бур му и видз,

А миян вӧрберд муяс вынтӧм.

Нэм уджйӧз Шыпичалы мынтам.

ЯРАШ

А уджйӧз содӧ водзӧ?

ЙӦЗ

Сідз.

Вын миян эськӧ ыджыд эм,

Да полӧм йӧзӧс сёйӧ нэм.

ЯРАШ

Ті урлы синмас лыйны кужад,

И черӧн ворсӧ тіян ки.

Вай ӧзтӧй кусӧм синмӧ би.

А, гашкӧ, нидзувъясӧн чужид?

ЙӦЗ

Збой сёрни татшӧм медводз кылам.

Мӧвп татшӧм миянлы зэв выль.

А меным Яраш кывъяс мыла,

Кӧч сьӧлӧм миян, сійӧ збыль.

ЯРАШ (парма йӧзлы индӧ воысьяс вылӧ.)

Йӧз аддзад, тіян кодь жӧ тайяс,

Шог налӧн ӧти, — тіян шог.

Эз вен ки нартитысьлӧн найӧс,

А чужтіс нэмчӧж вылӧ мог.

Мог — нуны кось пыр налы паныд,

Нэм коді гӧльлысь нетшкӧ сӧн,

Пыр нӧйтны озырӧс, кӧть кӧн,

Тшӧтш сійӧ могаӧсь и тані.

ЯРАШЛӦН КОТЫР

Ми сійӧн вуджам муяс-ваяс,

Мед торкны озыръяслысь ун,

Гӧль йӧзлысь пальӧдны збойлун.

Мог сӧмын ӧти татчӧдз вайис:

Мед бертны Шыпичалысь вуж,

Мед сылысь жугӧдны скӧнь овмӧс.

ЙӦЗ

Збыль, нинӧм Шыпичаысь повныс,

Вын ыджыд миян, пуктам пуж!

ЯРАШ

Кось вылӧ, Парма йӧз, вай пет,

Кыдз петісны со тіян вокъяс!

Став олысь Пармаысь мед локтас,

Мед шуас Шыпичалы — сет,

Сет ставсӧ, чукӧртім мый пӧсьӧн,

Пом воис юны тэныд вир!

ЙӦЗ (керкалань)

Тан гӧстьяс соді, пызан лӧсьӧд,

Эн нюжӧд, чеччас ӧдзӧс дзир!

ЯРАШ (керкалань)

Пом воис шойччыны тэд тані.

Тэ йӧзкӧд косьсӧ ачыд панін.

ЯРАШ КОТЫР

Пет, важся ёртъясыдкӧд сёрнит,

Кыв тэнад вӧвлі важӧн сыв.

Пет, тэрмась, регыд лоӧ сёр нин, —

Ми тэнсьыд кералам пеж кыв.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ (воысьяслы)

Оз пуртныд Шыпичалы мӧрччы,

Шӧвк паськӧм вывсьыс кӧ оз пӧрччы.

Ӧд, тӧдӧй ті, ӧд сійӧ — тун.

Сы киысь ловйӧн бӧр он мун.

МУКӦД

Мед тун кӧ, керка пытшкас пырам

Да пежӧс кок улын ми нырам.

Кодсюрӧ лэптӧны кер, мукӧд бӧрыньтчӧны.

ЯРАШ

Оз лӧсяв тун мед, полад весь.

МУКӦД

Ми кутам чипанӧс моз сэсь.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Чӧв, вермас пельса ваысь вӧчны

Вой саридз пасьта гудыр ю,

Оз удит нюйтмӧм Эжва сӧдзны,

Чов улын лоас сійӧ, — су!

Воссьӧ ӧшинь, петкӧдчӧ Шыпича.

ШЫПИЧА

Ог вӧрзьӧд, мунад кӧ бӧр бурӧн,

Кось панад, — янсӧдчанныд юрӧн!

ЙӦЗ

Эн серав! Миянлы тэ сюрин!

Ланьт, босьтам тэнсьыд ми пеж лов!

Кодсюрӧ лыйӧны пищальясысь, Шыпича тупкыштлӧ чужӧмсӧ сойнас, серӧктӧ да пӧдлалӧ ӧшинь. Йӧз пытшкысь унаӧн повзьӧмӧн бӧрыньтчӧны.

ШЫПИЧА

Ог тіян пищальясысь пов!

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Со, войтыр, асьныд ӧні аддзад,

Ог венӧй Шыпичаӧс тадзнад.

Лёк вын тан керка гӧгӧр олӧ.

ЯРАШ

Дзик кӧчлӧн мыйдта тіян полӧм!

Эн полӧй, войтыр, лэптӧй чер!

Вай босьтӧй унджыкӧн ён кер,

Ми дзавъям ӧдзӧс.

Йӧз босьтӧны кер, нӧйтӧны ӧдзӧсӧ.

ЙӦЗ

Дзавъям ӧдзӧс!

Ми босьтам виръюысьлысь водзӧс.

Ми босьтам водзӧс, водзӧс, водзӧс!

Он дзебсьы! Здукӧн пасьям ӧдзӧс!

ЯРАШ (мукӧдлы)

Би медся ён да медся сӧстӧм,

Вай ӧдйӧн кос пу ӧзтӧй ті,

Вай керка гӧгӧр бипур ӧзтам,

Мед лёксӧ войдӧр сотас би.

Йӧз уськӧдчӧ лӧсьӧдны бипур.

Би медся ён да медся сӧстӧм,

Вай ӧдйӧн кос пу ӧктам ми

Да бипур керка гӧгӧр ӧзтам,

Мед лёксӧ войдӧр сотас би.

Ӧдзӧс жугӧданінын Ярашлӧн котыр горӧдӧ сьывны.

ЯРАШЛӦН КОТЫР

Налы мустӧм лӧня олӧм,

Сотчӧ сьӧлӧманыс би.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Найӧ быдӧн косьлӧн пи.

Керка гӧгӧр ӧзйӧ ыджыд би, сэк воссьӧны ӧшиньяс да сэсь киссьӧ ва. Парма йӧз пытшкысь унаӧн бара повзьӧмӧн бӧрыньтчӧны.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Ми шулім, — ӧні асьныд аддзид, —

Ог венӧй Шыпичаӧс тадзи.

ЯРАШ

Эн полӧй, Парма войтыр, ті!

Вай зіля пестӧй бурджык би.

Вай босьтӧй керкасӧ би кытшӧ.

Ті пыртӧй бисӧ керка пытшкӧ.

Йӧз ӧзталӧны чагъяс да сюмӧдъяс, лыйлӧны ӧшиньясӧ да керка вылӧ. Ыдждӧдӧны би.

ЙӦЗ

Со кыски гӧрдӧдз косьмӧм коз.

Ми татысь сотам лёк вын поз.

Дзик ставнас керкасӧ би вевттис.

Со ӧзйӧма нин керка вевтыс.

Тшӧтш пытшсьыс чепӧсйис со тшын,

Сэсь пышйис, тыдалӧ, лёк вын.

Со валӧн дугдӧ нин сэсь лэччӧм.

Ӧдзӧс жугалӧ.

ЯРАШ

Вай, ёртъяс, лэптӧй пуртъяс лэчтӧм!

Йӧз уськӧдчӧны Яраш бӧрся керкаӧ.

ЯРАШЛӦН КОТЫР

Налӧн эмбур — повтӧм сьӧлӧм,

Вӧсни, лэчталӧм пурт дор.

Коді оз тӧд налысь сьылӧм,

Сьылӧм долыд, абу нор?

Кось шы кылӧ керкаысь, кытчӧ пырисны йӧз. Керка сайысь петӧ Шонді-Ныв.

ШОНДІ-НЫВ

Кыдз пемыд саридз, гӧгӧр вӧр.

Кӧть нэм тан бӧрд, кӧть горӧн горзы,

Он аддзы туй тась петны бӧр

Ас муӧ, шонді кытӧн ворсӧ.

Котӧрӧн петӧ керкаысь Яраш.

ЯРАШ

Кӧн тэ, йӧз эмбур вылӧ колысь?

Кӧн, коді нимтӧ асьсӧ — тун,

Мед поліс пемыд Парма олысь?

Тэ бурӧн некытчӧ он мун!

Кӧн Шонді-Ныв, кӧн сьӧлӧмшӧрӧй,

Код вӧсна нэм эг аддзыв ин?

А, гашкӧ, коньӧр важӧн вӧрын

Нэм кежлӧ кунис сӧстӧм син.

Шонді-Ныв петӧ гӧлӧс шы вылӧ, Яраш аддзӧ.

Тэ, Шонді-Ныв! Ме аддза тэнӧ!

А, гашкӧ, вунӧдін нин менӧ?

ШОНДІ-НЫВ

Тэ, Яраш! Муса, кывтӧ кутін.

ЯРАШ

Кыдз кӧсйи, вои тэла со.

ШОНДІ-НЫВ

Тэ локтін сӧмын кӧдзыд юті,

Да коли уна кӧдзыд во.

ЯРАШ

Мый керан, паныдасим мӧдног.

Он вермы олӧм водзвыв тӧдны.

ШОНДІ-НЫВ

Ме — кусӧм морт, ме ловзи бара,

Шуд колӧм выльысь ловзис яра.

ЯРАШ

Кыдз кӧсйим паныдасьны коркӧ,

Тан выльысь аддзысим со ми.

Ми мӧда-мӧдлы сетам ки, —

Смерть сӧмын вермас йитӧд торкны.

Сайласьӧмӧн пышйӧ Шыпича, Яраш сійӧс казялӧ, пансьӧ кось.

Со кӧні сайласьӧ збой тун!

Он тэрмась весь, он ылӧдз мун!

ШЫПИЧА

Тэ, гашкӧ, туйсӧ менсьым потшысь.

Васька Йӧрш сайласьӧмӧн петӧ керкаысь.

ЯРАШ

Дыр виччыси ме тайӧ лун!

ШЫПИЧА

Лун эз на коль, эн водзвыв ошйысь!

Васька Йӧрш гусьӧн сибӧдчӧ да сутшкӧ пуртӧн Ярашӧс, коді усьӧ. Тыдовтчӧ керкаысь йӧз. Шыпича да Васька Йӧрш пышйӧны.

ЙӦЗ

Тан Шыпича, эй, войтыр, локтӧй!

Збой тун, эн тэрмась, чеган коктӧ!

Йӧрш Васька сыкӧд пышйӧ Човйӧ.

Он пышйы! Суам! Он мын ловйӧн!

Котӧртӧны, Шыпичаӧс да Васька Йӧршӧс вӧтӧдӧны, Ярашӧс оз казявны.

ШОНДІ-НЫВ (уськӧдчӧ Яраш дінӧ)

Ой, Яраш... Ловъя?..

ЯРАШ

Шонді-Нылӧй.

Смерть локтӧм шы мем матысь кылӧ.

ШОНДІ-НЫВ

Ой, мыйла, мыйла шудтӧм ме!

ЯРАШ

Син пемдӧ менам. Кывзышт тэ.

Мед Парма йӧз оз дивит менӧ,

Оз дивит сэсь, мый коли кось,

Кор йӧзлӧн ылын на зэв венӧм.

Тэ, муса, пищаль менсьым босьт.

Мун йӧзкӧд радын, водзӧ, шогтӧг.

Выль дой мед вынлы сетӧ содтӧд.

Пыр восьлав водзӧ, йӧзкӧд век,

Шуд ылысь, водзысь аддзан сэк.

Кӧть тӧдлі ме пыр сьӧкыд олӧм,

Эз чинлы менам овны колӧм.

Смерть... Гусьӧн воис мустӧм смерть.

Эн бӧрд, эн сӧстӧм синъяс кӧтӧд,

Ме тӧда, сьӧкыд тэныд, дерт.

Пом... окышт, бӧръя туйӧ мӧдӧд.

ЙӦЗ (петӧны керкаысь)

Эй, коді тӧдӧ, нырщик кытӧн?

Шарафкӧд аддзылім ми кыкӧн,

Кыдз Яраш петіс татысь ортсӧ.

ШОНДІ-НЫВ

Бур йӧзӧй, татчӧ!..

ЙӦЗ (локтӧны Яраш дінӧ)

Кодкӧ горзӧ.

Лӧнь. Вирӧн ойдӧ. Кутшӧм дой?

Збой нырщик миян... Ловтӧм... шой.

(Пӧрччӧны шапкаяс.)

Кыдз, коді веніс тэнӧ, Яраш?

Тэ шой, немповтӧм, вентӧм яр ош!

МУКӦД ЙӦЗ (вайӧдӧны Шыпичаӧс)

Но, восьлав зіля, быри эбӧс?

А пышйиг рака моз дзик лэбис.

ШОНДІ-НЫВ

Со коді мыжа ставсьыс, со

Вир юӧ коді уна во!

ЙӦЗ

Кӧть шусян тунӧн, пышйин, повзин!

Виръюысь! Олӧм тэнад овсис!

Пеж тунӧс, войтыр, сідз ми виам,

Оз ловзьы бӧр мед сылӧн шой.

Оз бурд мед весиг ӧти дой.

Тан сійӧс сотны колӧ миян.

ШЫПИЧА

Тась мынтад юрнад ставныд дзик.

Тшын йылӧ кыптас тіян сикт.

ЙӦЗ

Ланьт! Регыд ассьыд коляс тшын.

Ми тэнӧ сотам, Парма кӧин!

Тӧв ньылыд тэнсьыд лэдзам пӧим!

Шыбытӧны Шыпичаӧс биӧ. Локтӧ Марья, бӧрдӧ.

Йӧз лӧгысь кокниа он мын.

МАРЬЯ

Югыд шондіӧй, муса пиӧй да-й,

Та вылӧ ӧмӧй воин ас муад,

Кадтӧм кадӧ мед сэтӧн гуасьны?

Кутшӧм козин тэ вайин мамыдлы?

Коз пу сир дорысь курыд шогӧн тай,

Муса пиӧй, тэ мамтӧ козьналін.

Луншӧр лунӧ тай кусін, шондіӧй,

Томысь-томӧн тай усин, пиукӧй,

Кыдз веж турун коса улын, тэ

Орин, коньӧрӧй, пӧрин, нюкыртчин.

Мамтӧ ӧтнассӧ колин, эновтін,

Позтӧм кӧкӧс моз, нэмсӧ кӧкавны,

Курыд синвасӧ синсьыс пыдзравны.

ЙӦЗ

Тась нуам Ярашӧс мам ордас.

Узь, Парма йӧзлӧн бур пи, узь.

Збой олӧм тэнад эз вӧв кузь,

Но вӧлі тэнад вына бордъяс.

Дыр олім сайласьӧмӧн, гӧля,

Дыр олӧм вӧлі — курыд сир,

Но воин тэ и йӧзлысь вир

Тэ пузьӧдін, мед корсьны вӧля.

Узь, Парма йӧзлӧн бур пи, узь,

Мед олӧм тэнад эз вӧв кузь, —

Пыр, кытчӧдз йӧзлы оз шед венӧм,

Пыр, кытчӧдз оз во бурджык лун,

Кось вылӧ чуксалас ним тэнад,

Ним тэнад Пармалӧн оз вун.

Ярашӧс нуӧны, мукӧд кольччӧны. Марья мунӧ Яраш шой бӧрся да лыддьӧдлӧ.

МАРЬЯ

Шызьы, гызьӧдчы, паськыд Эжваӧй,

Джуджыд йирӧ тэ пӧдты вӧрӧгӧс.

Козъяс, пожӧмъяс, шызьӧй-вӧрзьӧдчӧй,

Нырӧй, талялӧй йӧзлысь вӧрӧгӧс.

Югыд шондіӧй, чукӧрт му вылысь

Став йӧз лӧгсӧ да ӧзйы, донӧдчы,

Ӧзйы, донӧдчы, вир моз пузьӧдчы,

Йӧзлысь вӧрӧгсӧ сот тэ пӧимӧдз.

Ыджыд войтӧлӧй, лэбав му вывті,

Миян вӧрӧглысь разӧд пӧимсӧ.

Пырӧны нывъяс, локтӧны Шонді-Ныв дінӧ.

НЫВЪЯС

Вен, муса аньӧй, ыджыд шогтӧ!

Ми асьным бӧрдам, синва пӧдтӧ.

Выль лун выль шог пыр йӧзлы содтӧ.

Кӧн, эм-ӧ олӧм, шогсӧ тӧдтӧм?

ШОНДІ-НЫВ

Медбӧръя шог тан менӧ суис.

Мем сэсся выль шог оз нин мӧрччы.

Ме кыла, — сьӧлӧм изйӧ пӧртсис.

Мем ӧти коли водзӧ туйыс.

Дзик ӧти туй, но туй бур эм, —

Кось нуны нартитыськӧд нэм.

Воӧны Васька Йӧршӧс вӧтӧдысьяс.

ЙӦЗ

Йӧрш Васька пышйис, эз сюр кыйны,

Сук вӧрын эгӧ вермӧ лыйны.

Ок, мыні медся пурсьысь пон!

Вын Шыпичалӧн Човйын ён,

Йӧрш Васька ӧні дерт нин Човйын.

Ог мынӧй ӧні сыысь ловйӧн.

ШОНДІ-НЫВ

Бур йӧз, ті озырысь эн полӧй,

Кыдз Яраш велӧдліс, сідз олӧй,

Йӧз киын медся ыджыд вын,

Йӧз киысь нинӧмтор оз мын,

Эн полӧй, войтыр, юръяс лэптӧй,

Кось вылӧ черъяс выльысь лэчтӧй,

Да мӧдам Човйӧ. Сотам Чов!

Но, коді кось нуны оз пов?

ЙӦЗ

Мый повныс? Некод дзик оз пов.

Збыль, сотам Шыпичалысь Чов!

Мед туйыс Шыпичалӧн бырӧ.

Код тӧдас, овны коли дыр-ӧ,

А талун ыджыдалам ми,

Да вына ӧтвыла йӧз ки.

ШОНДІ-НЫВ (мунӧ пыжлань)

Эй, войтыр, Човйӧ, Човйӧ, Човйӧ!..

ЙӦЗ (вӧтчӧны Шонді-Ныв бӧрся)

Эй, пестам водзӧ ӧзтӧм би!

Кӧть ӧтчыд ыджыдалам ми!

Мед тӧдӧ быдӧн, — Парма ловъя!

Йӧз ылысмӧны, тӧв вайлӧ йӧзлысь чуксасьӧм.

Эй!.. Ловъя Парма! Парма ловъя!

1929–40.