ПӦРЪЯСЬЫСЬ ЧИГАН
Оліс-выліс ӧти чиган. И вӧлі сылӧн сымында челядь, мыйта розь пожйын. Весиг керкааныс оз нин тӧрны, да батьыслы ёна и шуштӧм лои.
Пӧрысь чиганыд мӧвпаліс-мӧвпаліс дай ӧтчыд туйӧ мӧдӧдчис, муюгыдсӧ видзӧдлыны. Ӧд вердны татшӧм котырсӧ оз вермы, да юрас сӧмын ӧтитор и бергалӧ: гашкӧ, кутшӧмкӧ бур мӧвп воас.
Сідзи и муніс, а челядьсӧ гортас колис. Мунӧ сійӧ видз вывті, эрдаинті, да аддзӧ: видз шӧрын ыж гид сулалӧ. Пырис сійӧ ыж гидъяд, а сэні ыж видзысь ыжсӧ лысьтӧ. Чиганыд и шуӧ сылы:
— Кылан, ыж видзысь, сет меным йӧвтор.
Ыж видзысьыд вочавидзис, мый оз вермы сетны, ӧд абу сылӧн йӧлыс, а повзьӧдлан гундырлӧн.
Сӧмын «гундыр» кывсӧ чиганыд оз вӧлӧмкӧ тӧд. А вӧлі чиганыдлӧн сьӧрсьыс неыджыд тупӧсь нянь, сюйис сійӧс пӧдӧнчаас, да сідзи, мый пӧдӧнчаас йӧлыс эз коль, пыдӧсӧдзыс ставсӧ няньыс йиджтіс.
— Но, виччысьлы, чиган, сюрас тэныд, кодыр гундыр воас!
— Сідз ме сыысь и повзи! Ачым ме сылы петкӧдла!
— Сідз тэ меным и петкӧдлан! — кыліс ӧдзӧссянь скӧр горӧдӧм.
Аддзӧны найӧ: буретш гундырыд и воис. Чиганыд повзьӧмысла нянь тупӧсьсӧ весиг уськӧдіс му вылас.
— Да, да, петкӧдла ме тэныд! Коді эськӧ тэ и эм-а? Тэ прӧстӧ некытчӧ туйтӧм гундыр! А ме — быдтор вермысь чиган! Локыл татчӧ! О, а ветлӧдлан тэ мыр моз! Да ме тэысь йӧв пыдзырта!
Гундырыд падмӧмӧн бӧрыньтчис татшӧм лёк кывъяссьыс.
— Ладнӧ нин, ёртӧй, кольччы миянкӧд. Сэтшӧм кӧ нин тэ ён, тэнад тані пыр лоӧ нянь да сов.
— Но инӧ, кольчча, мор мед тэнӧ нуас, пеж лов! И медым ставыс сідз лоӧ, кыдзи ме тшӧкта, — оз инась чиганыд, быттьӧ корольӧн сійӧ вӧлі.
Кор воисны найӧ гундыр оланінас, гундырлӧн мамыс чукӧстіс писӧ ас дінас дай шуӧ:
— Нуӧд чигантӧ садйӧ. Помнитан, сэні черешня пуным сулалӧ? Тшӧкты чиганыдлы, медым пу вылас каяс черешня ӧктыны, а пуыд нин ачыс сылы водзӧссӧ мынтас.
Мунісны найӧ садйӧ. Гундырыд вайӧдіс чигантӧ пу дорӧ, медым сійӧ видлас черешня тусьсӧ. Кайис чиганыд пу вылӧ, но сӧмын сійӧ инмӧдчис тусьӧдзыс — мыніс пу вывсьыд да сідз усис, мый коксӧ вӧрзьӧдіс. А чиган усигад стӧч сэті кӧч вӧлі котӧртӧ, да чиганыд веськыда кӧч вылад и усис. Кӧчыд горӧдіс: «Мед тэнад кокыд косьмас!»
Лэбыштіс гундырыд чиган дорӧ дай шуӧ:
— Аддзан, верми ме тэнӧ!
— Тэ? Вермин? Менӧ? Ок-ок-ок! Да медым тэныд тані му пырыс мунны: менӧ, да вермыны! Аддзи ме ассьым вокӧс турунас — со и чеччышті сэтчӧ. А тэ мый думыштін? Медым лешакыс тэнӧ босьтас, пеж лов!
Гундырыд эскис чиганыдлы. Пырисны найӧ гундыр керкаас. А локтіганыс на гундырыд шуис, эска пӧ тэныд, мый тэ зэв ён, сӧмын ме пӧ тэысь ӧдйӧджыка котрала.
Чиганыд шуӧ:
— Ӧдйӧджык, тэ меысь ӧдйӧджык котралан?! Да ӧд менам ичӧтджык вокӧй тэысь, кулӧм кодьысь, ӧдйӧджык котралӧ. Вай вермасям!
Гундырыд сетчис дай пондіс вермасьны пӧръясьысь чиганыдкӧд. Виччысьтӧг гундырыд конъясис суслик гуӧ да сэтшӧма усис кынӧм вылас, мый вӧтӧдны чигантӧ эз вермы эськӧ и Енлӧн Мыждан лунӧдз.
Ӧні нин гӧгӧрвоис гундырыд, мый пӧръявны чигантӧ сылӧн оз артмы. Бара корис мамыслысь велӧдӧм. Мамыс и шуӧ:
— Тӧдан мый! Мунӧй вӧрӧ, вайӧй пуяс. Коді унджык ваяс, сійӧ и лоӧ ёнджыкӧн.
Мунісны найӧ вӧрӧ. Гундырыд сымында пу нетшкис, мый чиганыдлӧн эськӧ ӧти здукӧ лолыс и петіс тайӧ пуястӧ кыскигас. А чиганыд сьӧрсьыс вайӧма кузьысь-кузь гез да пондіс сійӧн вӧрсӧ гартны. Аддзис гундырыд дай юалӧ:
— Мый тэ вӧчан, вежӧртӧм морт?
— Мый? А кӧсъя став вӧрсӧ ӧтпырйӧ кӧртавны, сэсся гортаныд нуны да пӧрӧдны керка выланыд, медым пеж мамтӧ вины. Абу жаль меным сійӧ!
Гундырыд кутіс кевмысьны: эн жӧ пӧ вӧч татшӧмторсӧ! Бурсьӧлӧмтчы мамлы!
Но чиганыд оз сетчы: нуа пӧ вӧрсӧ, мокой сыкӧд, бырӧда пӧ пӧрысь понсӧ! Бӧръяпомыс чиганыд сетчис жӧ: оз ну сійӧ керка вылас став вӧрсӧ. Но эз ну сійӧ весиг и чагтор. А гундырыд мыш вылас сымында пу вайис, мыйта эськӧ эз вермы нуны и сикт джын олысьыс.
Кор найӧ бӧр воисны гортаныс, гундырыд норасис мамыслы, кыдзи чиганыд кӧсйис став вӧрсӧ вайны да пӧрӧдны керка выланыс. Мамыс и шуӧ пиыслы:
— Пиӧ, ваялӧй ва. Коді вермас унджык ва ваявны, сійӧ и лоӧ медся ёнӧн.
Гундырыд бара вӧзйис чиганыдлы венласьны. А чиганыд бара мыйкӧ арталыштіс дай пондіс канава кодйыны Дунай ю дорсянь гундыр керкалань.
— Мый тэ вӧчан? — юаліс гундыр.
— А со босьта да Дунайсьыс став васӧ бергӧда керкаланьныд, медым ӧдйӧджык пеж мамыд коксӧ нюжӧдас. Медым пӧдас, меным сійӧс абу жаль!
Гундырыд весьӧпӧрис, повзис мамыс понда, мый лёк чиганыд збыль ыршасьӧмсӧ артмӧдас. Бара кутіс гундырыд мырдысьӧн корны чигантӧ, медым эз жӧ вӧч сэтшӧмторсӧ. Ӧд тӧда пӧ нин, мый чиган ёнджык сыысь, гундырысь.
— Ёнджык, шуан? Тайӧс ме важӧн нин тӧда! А тэ аттьӧав менӧ, мый ме бурсьӧлӧмтчи, а эг кӧ, ӧдйӧ воис эськӧ пом пеж мамыдлы!
Кор воисны найӧ гундыр керкаас, висьталіс гундырыд мамыслы, мый некыдз оз вермы чиганӧс венны: сэтшӧм сійӧ вына!
Мӧд луннас аддзӧ гундырыд, мый чиганыд сепӧсӧн кыскалӧ керка дінаныс кукуруза. Гундырыд юалӧ, мый пӧ бара нин мӧвпыштін? А чиганыд буретш лӧсьӧдчӧ каллян куритны.
— Мый мӧвпышті? Со кӧсъя керканытӧ сотны, он кӧ сет меным сепыс сьӧм да он кӧ ну менӧ гортӧ. Да вай ӧдйӧджык вӧр сьӧмнад, а то ӧд скӧрма да, некутшӧм сьӧм оз тырмы, медым ме татысь муна. Мед ставныдлы му пырыс мунны!
Гундырыд тэрмасьӧмӧн тыртіс сепыс сьӧмӧн, чиганыд сепыс вылас пуктіс пасьсӧ, а сэсся и ачыс пуксис сы вылӧ.
Тадзи и вайӧдіс гундырыд чигантӧ гортас, сиктас.
Кор найӧ воисны чиган горт дорас, гундырыд лэдзис пельпом вывсьыс сьӧм тыра ыджыд сепыс. Буретш сійӧ здукас чиганлӧн керкаыс пӧрис.
— Мый тэ вӧчин? — шуӧ чиган гундырлы. — Мыйла тэ керкаӧс менсьым пӧрӧдін? Но ӧні тірзьы: сёя тэнӧ, пеж пон! Челядьӧ, локтӧй ӧдйӧджык! Тівкйӧдлӧй этайӧ бӧб гундырсӧ!
Котӧрӧн петісны челядь да батьныс индӧм сертиыс сэтшӧма шонтісны гундырыдлысь бокъяссӧ, мый гундырыд повзьӧм вывсьыс, гашкӧ, и ӧні на садьтӧг котӧртӧ.
