ИНАСЬТӦМ ЛОВ
Куим торъя теш
Йӧз:
Сюзь Матвей — морт лов, 37 арӧса.
Сылӧн андел —} ортъяс
Сылӧн бес —
Антус — адын юралысь; пӧрысь, сьӧд, сюра, бордъяса, бӧжа, тошка.
1-ой — } мутияс: сьӧдӧсь, бӧжаӧсь, ичӧтик бордъясаӧсь, тошкаӧсь
2-ӧд —
1-ой — } чӧртъяс: сьӧдӧсь, сюраӧсь, бӧжаӧсь, бордтӧмӧсь
2-ӧд —
3-ӧд —
Мирон Ӧдя } адын сотчысь ловъяс, Матвейлӧн тӧдсаяс
Кирӧ Микол
Сопрон Педьӧ
Варыш Наста
Катша Марья
Марпа — Матвейлӧн гӧтыр, ар 34.
Степан — 13 арӧса } сылӧн челядь,
Анна — 11 арӧса
Закар Ӧстап — Марпалӧн жӧник.
МЕДВОДДЗА ВӦЧӦМ
Вӧчсьӧ сир биа ю дорын. Веськыда нинӧм оз тыдав — ставыс сьӧд, либӧ руд. Веськыдвылас тыдыштӧ садлӧн бокыс, пуяс пӧвстӧдыс тыдалӧ пос пом; шӧрланьысджык — берег; сэні бара кымынкӧ из. Шӧрас — сир биа пу. Ёна пемыд, муртса тӧдчӧ.
1-ой петкӧдчӧм
Сцена вылын бура дыр некод абу. Сэсся шуйгавывсянь, кутшӧмкӧ костӧд (оз ӧдзӧсӧд) петӧны кык мути; гӧгӧр дыр гоннялӧны, нырнаныс исалӧны, пельнысӧ чошйӧдлӧны; кианыс куим вожа шыяс.
1-й МУТИ. Некутшӧм морт лов дук на меным оз кыв.
2-ӧд МУТИ. Меным оз жӧ. (Кывзӧ.) Нолтӧ, ланьтлы!.. (Лёк ногӧн кызӧ да несъялӧ.) Кок шыяс быттьӧ кӧнкӧ кылӧны? Тэ он кыв?
1-й МУТИ. Ме нинӧм ог кыв. (Ёна кывзӧ пельсӧ ӧшӧдӧмӧн.) Ог кыв. Тӧндзи Антусыд пель бокӧ лӧсыштіс да, ӧнӧдз на нинӧм ог кыв, дзик пельӧй тупкысьӧма.
2-ӧд МУТИ. Кос пӧгиб жӧ нин олӧмным миян! Тэнад пельыд тупкысьӧма да, некутшӧм шы он кыв. Менам бара... э-э-э... (Несйӧ кымыныськӧ.) Нырӧй пӧдӧма... Ӧд кутшӧм насмука!.. Да... (Бара несъялӧ.) Некутшӧм дук ог кыв дай...
1-й МУТИ. Прӧзевайтам кӧ Сюзь Матвейтӧ, ёна и бара дӧлӧдас миянӧс Антусыд! Ме кӧть и сьӧкыд пеля ӧні, а кывлі жӧ, мый сійӧ шуис: Сюзь Матвей пӧ кутас райсянь лэччыны да бу-ура кыйӧдӧй, мед пӧ веськыда муӧ оз мун: кыскӧй пӧ, мутитӧй сійӧс адӧ пырны... Мый сэсся ӧні вӧчан?
2-ӧд МУТИ. Мый вӧчам? Ме чайта, Матвейыд оз на другӧн татчӧ во.
1-й МУТИ. Код тӧдас сылысь! Гашкӧ, ӧні бырскӧбтас да... Эз кӧ кытчӧкӧ пос вылас манитчы, — воан кад нин сылы... (Исалӧ нырсӧ вылӧ лэптӧмӧн да гӧгӧр гоннялӧмӧн.) Оз на некутшӧм дук меным кыв...
2-ӧд МУТИ (кывзӧ пельяссӧ чошкӧдлӧмӧн). Оз на жӧ некутшӧм шы и меным кыв.
1-й МУТИ (вылӧ-вылӧ чеччыштӧ, чиклясьӧмӧн). Сюрис, сюрис!.. Артмам ӧні!.. Сюрис, сюрис, антус пызь! (Чеччалӧ, йӧктӧ, чиклясьӧ.)
2-ӧд МУТИ. Мый нӧ сюрис? Мый сэтшӧма чиклясян?.. Али локтӧ нин? Кӧні? (Кывзӧ сюся.) Нинӧм оз кыв да?
1-й МУТИ. Со мый сюрис!.. Ӧні сэсся огӧ нин Матвейтӧ ми прӧзевайтӧ. Ме кута нырӧн кывзыны! Тэ — пельнад! Гӧгӧрвоин. Эк, ук, ок, антус пызь! (Чиклясьӧ, йӧктӧ.)
2-ӧд МУТИ. Збыль ӧд и эм! (Несъялӧ.) Тэ — лов дуксӧ кутан исавны, ме — лов шысӧ кута кывзыны! Вернӧ!.. Ӧні артмам. Вай, дась гаж вылысь, пыралам да пӧсь пӧим вылас пуртікасьыштам на ичӧтика.
1-й МУТИ. Пыралам и эм, лок!.. Шш!.. Шрр!.. Чжж!.. (Пырӧны, кытысянь петалісны.)
2-ӧд петкӧдчӧм
Недыр мысти воссьӧ ад ӧдзӧс, петӧ Антус, сы бӧрся петӧ бес. Ӧдзӧс пырыс тӧдчӧ югӧр.
АНТУС (гӧгӧр видзӧдӧ). Но, кӧнӧсь нӧ мутиясыс? Ук, морӧн лыянторъяс, тадзи ті и кыйӧданныд? Часлы жӧ ме тіянӧс бура зурӧда, трасичаяс, онӧ кутӧ менам шлоннявны!.. Кытчӧ индӧма — сійӧс и вӧчӧй! (Беслы.) Мун, бес, корсь найӧс!
БЕС. Кытысь нӧ ме найӧс, Антус, корся?
АНТУС. Кытысь? Дерт, адысь, — эз ӧд найӧ эстчӧ (индӧ мӧдар бокас), рай пос дорас вуджны! Мун! Тэныд жӧ ӧд ковмас Сюзь Матвейтӧ новлӧдлыныыс!
БЕС (петӧ). Эй, мутиясӧй!.. У-у!.. Э-э!.. Му-тияс!.. Э-э-эй!.. (Кылӧ шутьлялӧм.)
АНТУС (кывзыштӧ, видзӧдлӧ мӧдар бокӧ). Воан кад нин сылы!.. А мутияслӧн весиг дукыс некӧн абу?.. Ук, трасичаяс!.. Но, ті сюрланныд жӧ менам гыж улӧ! (Кост.) Лоӧ лӧсьӧдны Матвейлы места!.. (Петӧ бӧр ӧдзӧсӧд; ӧдзӧссӧ пӧдлалӧ.)
3-ӧд петкӧдчӧм
Зэв ӧдйӧ пырӧны воддза моз кутшӧмкӧ костӧд кык мути, повзьӧмаӧсь, кашкӧны.
1-й МУТИ. Аттӧ, антус пызь! Он жӧ прӧстӧтӧ дыр ов! Казялӧма нин!
2-ӧд МУТИ. Да ладнӧ ещӧ, эгӧ на прӧ... (Несъялӧ...) зевайтӧ да... Прӧзевайтім кӧ эськӧ — аддзылім сэки пуж! Но, вай сэсся ӧні пуксям да сюся кутам кывзыны. (Пуксьӧ ӧти из вылӧ, пельяссӧ частӧ чошйӧдлӧ.)
1-й МУТИ. Ме кута исавны, тэ кывзыны. (Пуксьӧ мӧд из вылӧ, нырнас гӧгӧр исалӧ.)
2-ӧд МУТИ (бура ыджыд кост мысти). Ме нинӧм ог кыв, некутшӧм шы некысянь оз кыв... (Несйӧ.)
1-й МУТИ. Ме нинӧм жӧ ог кыв, некутшӧм дук нырӧ оз пыр.
2-ӧд МУТИ. А менӧ мыйкӧ вугрӧдлыны кутіс. (Очсалӧ да несъялӧ.)
1-й МУТИ (очсалӧ жӧ). Дай менӧ очсӧдлыны кутіс.
2-ӧд МУТИ. Вай жӧ нёровтыштлам татчӧ ӧти здук кежлӧ. (Очсалігтырйи пуксьӧ джоджӧ, юрсӧ пуктӧ из вылас.) О-о, лӧсьыд!.. (Несйӧ.)
1-й МУТИ. Нёровтлам инӧ... (Сідз жӧ водӧ.) Ме нырӧс мӧдарланьыс бергӧда, тэ пельтӧ бергӧд. (Лӧсьӧдчӧны кыкнанныс.)
2-ӧд МУТИ (недыр мысти дыша). Некутшӧм шы на ме ог кыв... (Шкоргӧ.)
1-й МУТИ (сідз жӧ). Некутшӧм дук на ме ог кыв. Тэ эн онмовссьы... (Шкоргӧ.)
2-ӧд МУТИ (ун йывсьыс). Ме ог... Тэ эн... он-мовссьыы-ы-ы, мы, мы...
1-й МУТИ (ун йывсьыс). Ме ог... ог... ог... ог... о... о...
Кыкнанныс унмовсьӧны, ныргорӧн узьӧны.
4-ӧд петкӧдчӧм
Бура дыр мысти веськыдвывсянь кывны кутас кок шы да сёрни. Сэсся пос помын тыдовтчасны Матвей да андел. Матвейлӧн шуйга киас сигудӧк, веськыд киас кутӧ анделӧс. Анделлӧн борд пӧлыс чегӧма — лётъялӧ, ёна бордъясыс шырзьысьӧмаӧсь.
МАТВЕЙ (видзӧдлӧ бӧрвылас вывлань). Но, помасис, буракӧ, сэсся. Кодкӧ тай, трустыд, вӧчлӧма та кузьта поссӧ! Мусянь веськыда небесаӧдз! Ме чайта, ӧткузя, кайны кӧть лэччыны таті... Вай жӧ, анделӧй, пуксьыштлам татчӧ да ичӧтика шойччыштам. (Пуксьӧ из вылӧ.)
АНДЕЛ. Эн пуксьы, Матвей, прӧстӧ манитчам тані. Вай мунам муӧдзыс нин... Лок! (Кыскӧ.)
МАТВЕЙ. Бара тэ кутін дӧзмӧдчыны? Эн вӧрӧд менӧ! Он кӧ пуксьы, сулав! Трустыд, табакыд абу, эськӧ шойччигмозыд кутшӧм лӧсьыд куритчыныыд да!
АНДЕЛ. Лок, мунам, Матвей! Кутшӧм нин куритчӧм райӧ волысь ловлы?
МАТВЕЙ. Мый сэтшӧм райыс! Веськодь, кӧть эз вӧвлы некор! Тӧдлім нин тай сэтчӧс оланногсӧ. Мый трустла менӧ и мӧдӧдлыныыс сэтчӧ вӧлі! Муын кодь гажа олӧмыд, люба, некӧн на абу... Но, ӧні регыд нин сэсся Парма чуркйӧс ассьым бара аддзыла! Кутшӧма нин бара Марпуш олӧ-а?.. Гашкӧ, трасичаыд, мӧд сайӧ нин муніс да...
АНДЕЛ. Эн ёрччы, Матвей! Грекӧ вӧям кыкнанным.
МАТВЕЙ. Кутшӧм нӧ траськӧмыд сійӧ ёрччӧм? А мӧд сайӧ кӧ муніс, матькыштны на лоӧ-а. (Скӧрысь анделлы.) Кӧвъясин жӧ ӧд тэ ме дінӧ, веськыда силитчин, мынны он вермы сэсся! Колӧма жӧ эськӧ тойыштны тэнӧ лэччигӧн да. Да ӧд тэ шыбитчылін нин да, ачым борд пӧлӧдыд куті. Со тай. (Летӧдӧ анделлысь борд пӧвсӧ.) Борд пӧлыд и чеги сэки, коньӧрлӧн!
АНДЕЛ (бӧрдӧ). Эн нин вӧрӧд, Матвей.
МАТВЕЙ (дӧзмӧмӧн). Бара нин шлюпкӧ-бӧрдӧ. Кыськӧ тай эм жӧ тэ! Ещӧ ӧд шусян менам анделӧн! Ланьт, ме нэмӧн на некор эг бӧрдлы. Но-но, тырмас тэныд лимзавныыд! Вай пуксьы, ме ворсышта ичӧтика. Пуксьы — но! (Пуксьӧдӧ из вылӧ.) Вот.
АНДЕЛ. Мунам, мися, Матвей, ӧдйӧджык!.. Манитчам тані весьшӧрӧ...
МАТВЕЙ. Эштам тай, майбыр! Сы вылӧ и петӧмаӧсь... Некытчӧ тэрмасьныыс. Но, мый нӧ ворсныыс?
АНДЕЛ. Нинӧм оз ков, Матвей! Мунам вай. Ок, ок, ок, кутшӧмкӧ лёк, буракӧ, миянӧс суас на тані...
МАТВЕЙ. Пыр тэ мыйыськӧ полан? Райын Петыр-Павелъясысь, Саваопъясысь эг повлы-а, тані — ас муад — нинӧмысь нин повныд! Но, часлы, заводитлам мыйкӧ. (Тринькнитӧ сигудӧкнас.) Да, пӧлинӧ, вай висьтав: уна-ӧ нин нӧ пӧраыс коли менам кулӧмсянь, дыр-ӧ нин ме тадзи шӧйта?
АНДЕЛ. Коймӧд во нин, буракӧ, Матвей...
МАТВЕЙ. Коймӧд во-о? Тӧрыт на тай нӧ быттьӧ кулі-а?.. Трустыд, мый ӧдйӧ пӧраыс кольӧ!.. Но, кывзы, дай ачыд отсышт кытсюрӧ сьывныыд! (Ворсӧ, ачыс тшӧтш сьылӧ.)
Бӧр ме муӧ райсянь вои,
Матын Парма чуркйӧ туй.
Гӧтыр пыдди андел лои,
Сӧмын сы вылӧ оз туй...
(Дугдыштӧ да шуӧ анделлы): Мый нӧ тэ тшӧтш он сьыв? Вай отсышт ичӧтика! Мый бесла нӧ сэсся тэнӧ татчӧдзыс ме кыски?
АНДЕЛ. Ме йылысь лёкӧс сьылан да...
МАТВЕЙ. «Лёкӧс». Ачыд кӧ бур вӧлін — и бурӧс сьылі. (Бара ворсӧ, сьылӧ.)
Марпа вӧлі зэв шань баба —
Ме эг кывлы паныд кыв.
Баба сямыс талӧн абу...
Мый тэ, трустӧй, тшӧтш он сьыв!
АНДЕЛ. Тайӧс ме ог сьыв, вай мыйкӧ мӧдтор босьт...
МАТВЕЙ. «Мӧдтор»... Но, мӧдтор кӧ и мӧдтор... Вай инӧ сьыв ме бӧрся тшӧтш! (Ворсӧ, сьылӧ, андел тшӧтш ньӧжйӧник отсалӧ.)
Парма чуркйын чужлывлім,
Овлім-вывлім, кувлывлім;
Вылӧ, райӧ волывлім;
Гӧгӧр сэні ветлывлім,
Сигудӧкӧн ворслывлім,
Анделъясӧс гажӧдім, —
Сьылӧдлім да йӧктӧдлім,
Саваопӧс йӧйтӧдлім,
Ставсӧ райсӧ шызьӧдлім,
Енэж вывсӧ гызьӧдлім;
Райын овны мустӧм лои,
Муӧ бӧр ми сэсянь воим:
Муысь гажа некӧн абу, —
Сё майбырӧй, гажа му!
АНДЕЛ (видзӧдӧ шуйгавылӧ, друг чеччӧ, повзьӧ). Матвей! (Индӧ шуйгавылӧ.) Со-со! Аддзан? Вай ӧдйӧджык татысь мунам!.. Лок, лок, чеччы! (Кыскӧ.)
МАТВЕЙ (петитчӧ, оз чеччы). Мый нин бара аддзин? Мый сэні?
АНДЕЛ. Сэні — ад, Матвей, ло-ок, мися, мунам татысь!
МАТВЕЙ (нимкодя). Но-о!.. Ад?.. Сё морӧ робота... Вай нӧ кежавлам сэтчӧ. (Чеччӧ, мунӧ шӧрланьджык.) Ок, трустыд, тані ещӧ сир биа ю вӧлӧма, кыдзи нӧ вуджан тайӧс?
АНДЕЛ. Ла-аньт, Матвей! Адӧ он жӧ кеж?!
МАТВЕЙ. Но-о, райӧ кӧ волім, адад пыралам нин... Пӧпуттьӧ да. Гашкӧ, тӧдсаяскӧд на аддзысьлам да? Кыдзи вуджныыс-а? (Видзӧдлӧ мӧдар бокас.) Перевозщикыс некӧн оз тыдав ни!..
АНДЕЛ (кыскӧ полігтырйи Матвейӧс). Ланьт, Матвей, эн сюйсьы сэтчӧ! Сэні ӧд быдӧнӧс мучитӧны, сылы помыс некор оз волы!
МАТВЕЙ. Эн дӧзмӧд, люба, менӧ! Тойышта регыд тэнӧ сир биа юас да пражитчан сэні утка кок моз... Аттӧ, трустыд, сэні и вӧлӧма адыд да, огӧ тӧдӧй... Збыль, вӧлӧм, шуӧны: мусянь пӧ адӧдзыд куим воськов и эм... Кыдзи нӧ вуджныыс? Час жӧ горӧдлам, оз-ӧ кодкӧ вуджӧд?
АНДЕЛ (полӧ). Эн бара горӧд!.. Дугды, Матвей. Вай, лучшӧ мунам татысь! Сэні ӧд омӧльяс, бесъяс, чӧртъяс... Лок!
МАТВЕЙ. Ланьт! Но-о, чӧртъяс, шуан?.. Колӧ аддзӧдлыны ставнысӧ, кутшӧмӧсьджык найӧ! (Горӧдӧ.) Эй, вуджӧдӧй! Чӧртъяс, бесъяс, ву-уджӧдӧй!.. Ставныс кӧ кулӧмаӧсь-а?.. Эй, бесъяс, антусъяс, дявӧлъяс, вуджӧдӧй...
1-й МУТИ (юрсӧ лэптӧ). Кодкӧ горӧдіс али мый?.. (Чеччӧ, исалӧ гӧгӧр.)
МАТВЕЙ. Со, кодкӧ вӧрӧшитчӧ... Гашкӧ, коминад оз гӧгӧрвоны да?.. Часлы нӧ рочӧн. (Горӧдӧ.) Перевозщик! Эй, чӧртъяс, трустъяс, пойдё-от!..
1-й МУТИ (тувкӧдӧ кинас 2-ӧд мутиӧс). Чеччы!.. Чеччы!.. Чеччы!.. Матвейыд воӧма!
2-ӧд МУТИ (чеччӧ). Кӧні?.. (Кывзысьӧ пельнас. Матвей горӧдӧ сэки бара.) Кылӧ, кылӧ шыыс!..
5-ӧд петкӧдчӧм
Ӧдва воссьӧ ад ӧдзӧс; петӧны Антус, бес да 3 чӧрт.
АНТУС (кык мути вылӧ лёкысь). Ті нӧ, чӧртъяс, кӧні шӧйтанныд? А?.. (Чужъялӧ кыкнаннысӧ; мутияс полӧны, бӧрыньтчӧны.) Муртса энӧ прӧзевайтӧ Сюзь Матвейлысь ловсӧ? Часлы, ме тіянлы петкӧдла бӧрти пуж!.. Онӧ ӧмӧй нинӧм кылӧй?.. Вайӧ, вуджӧдӧй татчӧ!
МАТВЕЙ. Мый нӧ сы дыра сэні вожъясянныд?.. Вуджӧдӧй, чӧртъяс!..
АНТУС (Матвейлы воча). Пырысь-пыр, Матвей, вуджӧдасны!
МАТВЕЙ (шензьӧ). Коми тай!.. Но, трустӧ, кодкӧ и тані менӧ тӧдӧ? (Анделлы.) Со ӧд, быдлаын Сюзь Матвейтӧ тӧдӧны!.. Со тай, локтӧны... (Вуджӧны 2 мути да бес.)
МАТВЕЙ. Мый нӧ та дыра онӧ вуджӧдӧй?.. Гӧлӧс сибдытӧдз лоӧ горзыны, сюраяс!.. Кӧнкӧ, узянныд, стынитанныд ставныд?..
БЕС. Важӧн нин эськӧ, Матвей, тэнӧ виччысям да...
МАТВЕЙ. Тэ нӧ мыйӧн менӧ тӧдан?.. Менам сюра тӧдсаяс эз вӧвлыны.
БЕС (кутӧ шуйга сойӧдыс). Менӧ нӧ он тӧд?.. Ме ӧд тэнад бесыд!..
МАТВЕЙ (сьӧлыштӧ). Тьпу!.. (Бес чеччыштлӧ.) Гашкӧ, сэсся и тэ кӧвъясян ме дінӧ да?.. Ӧти тай со (босьтӧ веськыд кинас анделӧс) сюрис нин-а... Тайӧн нин пӧгибӧ воны куті-а... Ещӧ и тэ на сэтчӧ сюйсян?..
БЕС. Быд мортлӧн овлӧны андел да бес. Ме тэнад бесыд и эм...
МАТВЕЙ. Нимыд нӧ тэнад мый?
БЕС. Нимӧй? Матвей!
МАТВЕЙ (сьӧлыштӧ бара). Тьпу! (Бес бара чеччыштлӧ.) Эн матькӧд! Бара Матвей? Тайӧ Матвей дай тэ тшӧтш сэтчӧ Матвей лоин?.. Кык Матвей, ачым коймӧд Матвей. (Серӧктӧ.) Дзик томдырся сьылӧдчӧм кодь и лои ӧні. (Сьылӧ.) Матвей пӧ, Матвей да кыкысь Матвей; коймӧдысь Матвей да Парма Сюзь Матвей!.. Но, вайӧ вуджӧдӧй!..
1-й МУТИ (лӧсьӧдӧ ассьыс мышсӧ). Вай кутчысь менам сьыліӧ, кӧшельӧн вуджӧда...
МАТВЕЙ. Мун сэтысь!.. Тэ ӧдва ачыд кок йылад сулалан да, кысь нин менӧ верман вуджӧдны!.. Сэсся ӧд и тайӧс, андел Матвейсӧ, ковмас вуджӧдны тшӧтш, дай сигудӧк на, со, менам эм и...
АНДЕЛ (петитчӧ). Ме ог вудж!.. Адӧ ме ог пыр!
МАТВЕЙ (кыскӧ). Но-о, он вудж ещӧ дай!.. Матвей кӧ тэ — быть лоӧ мекӧд тшӧтш вуджны... (Беслы.) Вай тэ, бес Матвей али сюра Матвей, босьт борд пӧлӧдыс тайӧ Матвейсӧ да вуджӧд! Эн жӧ чег мӧд бордсӧ, ӧтикыс со чегӧма нин-а... Босьт, босьт, эн пов.
БЕС (босьтӧ анделӧс сойбордйӧдыс). Лок, тьӧзӧ, эн пов!.. Вуджӧда бура, кокыд оз инмыв некытчӧ!
2-ӧд МУТИ (Матвейлы). А ми, кык мути, тэнӧ, Матвей, вуджӧдам! Кутчысь! (Матвей кутчысьӧ кыкнан мутиыслы голяясас. 2-ӧд мути несъялӧ.)
МАТВЕЙ. Но, гӧнитӧй сэсся, чӧртъяс. Да тэ эн сэтшӧма несъяв — зыркӧдан менӧ!
2-ӧд МУТИ. Насмука босьтӧма менӧ да мый керан…
Вуджӧны ю вомӧн ставныс. Матвей зэв вылӧ лэптӧ сигудӧксӧ.
(Вуджигас 2-ӧд мути кымыныськӧ несйӧ.)
АНТУС. Милости спросим, Сюзь Матвей!.. Милости спросим!
МАТВЕЙ (Антуслы). Тэ нӧ коді ачыд? (Воӧны берегӧ.)
АНТУС. Ме — Антус, став ад вылас кӧзяин лоа.
МАТВЕЙ (лэччысьӧ мутияс вылысь). О-о, олан-вылан сідзкӧ, Антус!
АНТУС. Лок, Матвей, пыр жӧ миянӧ сэсся.
Анделӧс бес лэдзӧ. Кыкнанныс кутчысьӧны Матвей дінӧ: андел веськыд киас, бес — шуйгаас.
МАТВЕЙ. Час, ичӧтика тані шойччыштам ещӧ... (Пуксьӧ, из вылӧ. Андел бескӧд сулалӧны. Мутияс да чӧртъяс ёна нимкодясьӧны-чиклясьӧны.)
АНТУС (ыджыдджык гӧлӧсӧн):
Овны тані оз позь дыр!
Регыд, Матвей, татчӧ пыр!
Тэныд дась нин тані жыр!
Чеччы сэтысь пырысь-пыр!
МАТВЕЙ (Антуслы). Мый нӧ тэ ме вылӧ горзан?.. Ме ӧд тэ мозыд и ачым на кужа. (Антус моз жӧ шуалӧ):
Эн тэ, Антус, тадзи дур!
Менӧ другӧн он на пур!
Эг кӧ лок ӧд — эг и сюр!
Матын нин ӧд Парма чурк,
Регыд верма сэтчӧ — шурк!.. Кывлін?
АНТУС (сідз жӧ ещӧ скӧрысь).
Ад гуранӧ тэнӧ кыска — гур!
Сэні шыӧн тэныд юрад зур!..
Тӧд, Сюзь Матвей, оз ло сэки бур,
Мекӧд, зонмӧ, вывті тэ эн дур!
МАТВЕЙ (чеччӧ). Аслым абу окота вензьыныыс-а, эськӧ дыр на позис да. Колӧ регыдджык нин тіян аданыд пыравныс, гашкӧ, тӧдсаяс кодъяскӧ эмӧсь сэні да... Пырамӧй но, вайӧ!..
Медводзын пырӧ Антус; сы бӧрся — Матвей анделкӧд да бескӧд; медбӧрын чӧртъяс да мутияс; найӧ чиклясьӧны да шыяснаныс Матвейлань шурсйӧдлӧны. Матвей босьтчӧ ворсны да сьывны:
Пемыд адсӧ видзӧдлам,
Грешникъяссӧ аддзӧдлам;
Ад гуранас пуксьыштам да
Сигудӧкӧн ворсыштам!
Занавес.
МӦД ВӦЧӦМ
Ад. Гӧгӧр пемыдгӧрд рӧма. Ӧтар-мӧдар бокъясас нинӧм абу. Веськыда тыдалӧ — ӧшалӧ 3 пӧрт. Сэтысь корсюрӧ мыччысьлӧны юръяс, кияс, кокъяс. Пӧртъяс улас сотчӧ би. Гӧгӧр кылӧ кутшӧмкӧ шы: «Чж!.. Шр! Шш! Чжж!», лявзӧм, лӧвтӧм...
1-ой петкӧдчӧм
Бура дыр некод абу сцена вылын. Сэсся шуйгавывсянь локтӧны: Антус, 3 чӧрт да 2 мути, сувтӧны шӧрас. Ӧти чӧртлӧн киас ведра.
АНТУС (ставныслы):
Оз позь тадзи овны дыр!
Матвей торкӧ ставсӧ пыр!
Сюзь Матвейыд вывті сюсь!
Кымын сутки нин эг узь!
Пӧртйӧ пусьыны оз пыр!
Сигудӧкӧн ворсӧ пыр!..
ЧӦРТЪЯС (тшӧтш). Ворсӧ бура! (Чеччыштлӧны.)
МУТИЯС (тшӧтш). Ворсӧ бура! (Чеччыштлӧны.)
АНТУС (скӧрысь).
Мый ті чеччаланныд, а?
Мыйысь нимкодь лои, а?
Мый ме шуа, — кывзӧй ті:
Мед оз лӧньлы адын би!
Меным воӧ узьны кад,
Видзӧй бура менсьым ад!
ЧӦРТЪЯС (тшӧтш). Сідзи, Антус, узян кад! (Никыльтчылӧны.)
МУТИЯС (тшӧтш). Воӧ чӧскыд узян кад! (Никыльтчылӧны.)
АНТУС (матыстчӧ ӧти пӧрт дорӧ да видзӧдлӧ, сэсся шуӧ скӧрысь):
Тані пӧртъяс зэв нин этша сир!
Пусьысьыс со пиньсӧ нин оз йир!
Пырысь-пыр жӧ содты сирсӧ, чӧрт!
(Чӧрт ведраысь кисьтӧ сир.)
Оз ков джынйӧн видзны пӧрт!
Мунӧ мӧд пӧрт дінӧ, видзӧдлӧ да бара сідзи шуалӧ:
Тані бара зэв жӧ этша сир!
Пусьысьыс со пиньсӧ нин оз йир!
Пырысь-пыр жӧ содты сирсӧ, чӧрт!
(Чӧрт бара ведраысь кисьтӧ.)
Оз ков джынйӧн видзны пӧрт!
Мунӧ коймӧд пӧрт дінӧ, видзӧдлӧ да сідз жӧ шуалӧ:
Тані пыдӧсас нин муртса сир!
Пусьысьыс со пиньсӧ нин оз йир!
Пырысь-пыр жӧ содты сирсӧ, чӧрт!
(Чӧрт кисьтӧ.)
Оз ков сиртӧг сотны пӧрт!
(Бергӧдчылӧ да ставныслы шуӧ.)
Ӧні муна сэсся узьны ме —
(Очсалӧ.) О-о-о-о, у-а-н-мы-е!..
Энӧ лысьтӧй торкны менсьым ун!
Энӧ лэптӧй адын ыджыд шум!
Мунӧ веськыдвылӧ.
2-ӧд петкӧдчӧм
3 чӧрт да 2 мути кольӧны. Ёна нимкодясьӧны: чиклясьӧны, чеччалӧны.
1-й МУТИ. Муніс, муніс, антус пызь!
2-ӧд МУТИ. Водас ад гуранӧ узьны!
1-й ЧӦРТ. Узяс ӧні дыр, дыр!
2-ӧд ЧӦРТ. Лоис ӧні олан дыр!
1-й МУТИ. Шш!.. Ньӧжйӧнджык, кылас кӧ — оз ло бур!
2-ӧд МУТИ. Вайӧ, чӧртъяс, ветламӧй Матвей дінӧ!
1-й ЧӦРТ. Ветламӧй!.. Зэв ӧд бура сійӧ ворсӧ!
1-й МУТИ. Ветламӧй! Сюрис жӧ миянлы гажӧдысьыд!.. Мунамӧй!
Ставныс чиклясигтырйи мунӧны шуйгавылӧ.
3-ӧд петкӧдчӧм
Недыр мысти шӧрса пӧртйысь юрсӧ лэптӧ Сопрон Педьӧ.
ПЕДЬӦ. Мунісны эськӧ ставныс татысь. (Шуйгавывса пӧртлань.) Ӧдя, кылан? Ӧдя, мунісны!.. (Веськыдвывлань.) Наста!..
ӦДЯ (шуйгавывса пӧртйысь лэптӧ юрсӧ.) Мунісны тай чӧртъясыд!
НАСТА (веськыдвывса пӧртйысь лэптӧ юрсӧ). Антус бугыльыс узьны, буракӧ, муніс?
ПЕДЬӦ. Узьны, узьны!.. Чӧртъясыслы весиг нимкодь лоӧма!
ӦДЯ. Кытчӧкӧ найӧ шутёвтісны жӧ?
ПЕДЬӦ. Ворсӧм кывзыны мунісны... Сюзь Матвей пӧ, шуӧны, татчӧ воӧма...
НАСТА. Парма чуркйысь?.. Но, но!
ПЕДЬӦ. Дерт, сійӧ... Му вылас ӧд ӧти и вӧлі Сюзь Матвейыд.
ӦДЯ. Тэ, Педьӧ, он помнит, кыдзи ми Матвейыдкӧд ӧтлаын ворслывлім челядь дырйиыд?
ПЕДЬӦ. Но, кыдзи нӧ ог помнит?! Тшӧтш ӧд быдмылім ми: Матвейыд, ме, тэ, Наста, Кирӧ Микол, Катша Марья, Закар Ӧстап... Ёна и муркӧдчывлім том дырйи!..
НАСТА. А ми Матвейыдкӧд ды-ыр мусукасьлім; кӧсйӧ вӧлі сійӧ менӧ вайны да, кыдзкӧ Опонь Марпа сэсся менсьым и мырддис Матвейтӧ... Вӧлі пуксям кытчӧкӧ сю борйӧ да мыйкӧ вӧлі и ворслас меным аслас сигудӧкнас. Он и тӧдлы вӧлі гожся войыд кольӧ... Сё майбырӧй, да сэкся гажӧдчӧмӧй!
ӦДЯ. Да ӧд и менӧ на радейтлывліс Сюзь Матвейыд!
НАСТА. Но-о, тэнӧ эськӧ, Ӧдя, эз на ме кодя да...
ӦДЯ (нерӧ). «Эз ме кодя»... Дерт, эз тэнӧ моз — ёнджыка да пӧсьджыка! Ме весиг Ӧстап сайӧ мунӧм бӧрын на сыкӧд кутчысьлывлі-а. Сійӧн и адас татчӧ веськалі. Со, люба, мый ме шуа!..
НАСТА. А ме нӧ, чайтан, эг кутчысьлы?.. Ок, тэ нинӧм он тӧд, Ӧдя, кыдзи ме сыкӧд кулан воӧ на кимӧститчи!
ПЕДЬӦ (сералігмоз). Ланьтӧй, бабаяс, ланьтӧй!.. Веськыда кӧ шуны ӧд, и ме на эг кольлы пайтӧм Макарӧн тіян водзын... Вунӧдінныд ӧмӧй? Мый нин сійӧ кольӧматӧ казьтылан?.. Прӧстӧй вензьӧм тіян, любаяс.
ӦДЯ. Дерт жӧ сідзи, Педьӧ! Наста тай мыйкӧ ошйысьны кутіс-а.
НАСТА. Ме ог ошйысьӧм кузя шу. Сідзи висьтала, мися, Матвейыд менӧ Ӧдяӧс дорысь ёнджыка радейтліс. Эг кӧ эськӧ кувсьӧ, дыр на сыкӧд мусукасим да...
ӦДЯ. Да ӧд и ме на эськӧ, эг кӧ кув, этша сыкӧд кутчысьлі да, ещӧ тэысь на, Наста, гашкӧ, бурджыка да.
НАСТА. Эн дӧзмӧд, Ӧдя! Мый нинӧм абусӧ больган? «Меысь пӧ ещӧ бурджыка»... Кысь нин тэныд меысь бурджыкасӧ? Ме ӧд сылӧн вӧлі пӧшти нэмӧвӧйся мусук!
ӦДЯ (сьӧлыштӧ пӧртъяс). Тьпу! Вегльӧдлан жӧ ӧд тэ прӧстӧ кывтӧ! Вай нарошнӧ ассьыс юалам, волас кӧ татчӧ.
ПЕДЬӦ. Да дугдӧй нин ті вензьыныыд нинӧм абусьыс! Асьныд ӧд со адын нин сир пиын пусянныд, а век на вежӧгтанныд му вылын моз...
НАСТА. Ӧдя тай мыйкӧ вывті ошйысьны кутіс-а...
ӦДЯ. Ме? Ме ог ошйысьӧм кузя шу, висьтала, кыдзи збыль вӧвлі...
ПЕДЬӦ. Кыкнанныд ті, любаяс, ошйысянныд... А Матвейыд некоднанныд вылӧ эз и видзӧдлы, — вайис Опонь Марпаӧс.
ӦДЯ. Мый нӧ кӧть и вайис Марпатӧ?.. Гӧтрасьӧм бӧрас тай мекӧд ветлывліс жӧ!
НАСТА. Бара тэ, Ӧдя, асланьыд кутін кыскыны!..
Кылӧ сайын сигудӧкӧн ворсӧм да сьылӧм «Шондібанӧй олӧмӧй».
ӦДЯ (кывзыштӧ). Ланьтлӧй!.. Со, кылӧ, Матвейыд ворсӧ! Талань, буракӧ, локтӧ.
Ставныс ланьтӧны. Ворсӧм-сьылӧм матысмӧ.
ПЕДЬӦ. Век на важ мозыс Матвейыд ливкйӧдлӧ...
4-ӧд петкӧдчӧм
Локтӧны шуйгавывсянь: Матвей, андел (веськыд бокас), бес (шуйга бокас), 2 мути на бӧрся, медбӧрын 3 чӧрт. Чӧртъяс да мутияс ёна чиклясьӧны; 2-ӧд мутиыс корсюрӧ несъялӧ.
МАТВЕЙ (дугдӧ ворсны, видзӧдлӧ пӧртъяслань). Чолӧм-здорово, грешнӧй ловъяс!
ПЕДЬӦ. Ачыд, Матвей, олан-вылан, мырсян-трудитчан!
МАТВЕЙ. Но-о, Сопрон Педьӧ?! Здорово, сё муса другӧй! (Киасьӧны.)
ӦДЯ. Ветлан-мунан, Матвей!
МАТВЕЙ. На-на-на?! Мирон Ӧдя?.. Закар Ӧстап гӧтыр?.. Тэ — Ӧдюк?.. (Матыстчӧ.)
ӦДЯ. Ме, ме, муса Матвеюшко! Кык во нин лоӧ Ӧстапкӧд торйӧдчӧмлы; ме кувлі во мысти тэ бӧрын...
МАТВЕЙ. Тані тай уна важ тӧдсаяс менам!.. Здорово! (Киасьӧ.)
НАСТА. Дай ме на ещӧ тані, Матвей! Олан-вылан!
МАТВЕЙ. О, став Парма чурксаясыс тай танӧсь! Наста али нӧ коді? Тэ — Настук? (Матыстчӧ.)
НАСТА. Ме, Матвеюшко, ме, сьӧлӧмшӧрӧй!..
МАТВЕЙ (киасьӧ Настакӧд). Здорово нӧ, здорово! Важ мусукъясӧй вӧлӧмаӧсь тані. Эстысь аддзылі Катша Марьяӧс и... Гажа тай тіянлы овныыд!
ПЕДЬӦ. Кор Антус узьӧ ад гуранас, сэки вӧля эськӧ да...
МАТВЕЙ. А меным кыдзкӧ оз глянитчы тані. Пемыд дай чӧртъясыс мисьтӧмӧсь — сюраӧсь, сьӧдӧсь, бӧжаӧсь... Бӧр муна регыд татысь...
ӦДЯ. Кытчӧ нӧ кӧсъян мунны, Матвеюшко?
МАТВЕЙ. Муӧ, кытчӧ сэсся ӧні мунан...
ПЕДЬӦ. Кыдзи нӧ, Матвей, татчӧ адас веськалін?
МАТВЕЙ. Ас окотаысь, Педьӧ, ме татчӧ пыри. (Пуксьӧ джоджӧ.) Часлы нӧ висьтала ставсӧ. Кулӧм бӧрын менӧ Марпа райӧ мӧдӧдліс — мӧс вӧлі поплы сетӧма... Срокыс сэні овны коли дай менӧ бӧр райсьыд ыстісны муӧ... А нинӧм жӧ раяд абу. Нинӧм вылӧ вежыд оз пет, — прӧстӧ довъялан толькӧ, некутшӧм удж абу...
ПЕДЬӦ. Кӧнкӧ сэні долыда жӧ олӧны?
МАТВЕЙ. Кодъяс?
ПЕДЬӦ. Морт ловъясыд — праведникъясыд да святӧйясыд.
МАТВЕЙ. Эн нин казьтыв, Педьӧ, сэтчӧс олӧмтӧ! Кутшӧм сійӧ, трустӧ, олӧм — некутшӧм удж кӧ абу!.. Став праведнӧйыс ӧд сэні гырысь чина йӧз: саръяс да, князьяс да, аркирейяс да, — прӧстӧй йӧз пӧвстсьыд, ми вок коддьӧмыд сэні абу, — ме тай кыдзкӧ ӧшыбкаӧн веськавлі жӧ-а... Дерт, сэтшӧм «праведникъясыдлы» сэні жмотвидзныыд позьӧ — уджӧ оз кесйӧдны да... Аддзылі ме сэтысь Петыр-Павелӧс, Илля пророкӧс, Микайлӧ-арканделӧс, Габрил арканделӧс, Ӧсип плӧтникӧс, Сус Кристослысь батьсӧ, весиг Саваопӧс асьсӧ аддзылі, другӧ!
ПЕДЬӦ. Кутшӧмджыкӧсь нӧ найӧ? Кӧнкӧ, миян Антус кодь скӧрӧсь жӧ?
МАТВЕЙ. Скӧрӧсь, дерт, да меным веськодь: Сюзь Матвейыд ӧд абу зэв полысь!.. Саваопыд весиг менӧ печиктіс плешӧ — да бура ыджыд йӧг чеччыліс...
ПЕДЬӦ. Лёк жӧ тай сідзкӧ... А мыйла тэ аслыс пель бокас эн лӧсышт сылы?
МАТВЕЙ. Лӧсыштӧм доныс оз сулав. Муртса-муртса вермӧ ветлыныыс да, кучки кӧ ӧд — лязалі дзикӧдз, трустыд! Сэки эськӧ сэсся став райыс коли Саваоптӧг... А ме чайта, регыд нин и ачыс кулӧ — ӧдва нин лолыс ветлӧ...
ПЕДЬӦ. А керувимъяссӧ да серапимъяссӧ эн сэні дзигӧдлышт, Матвей? (Сералӧны кодсюрӧ.)
МАТВЕЙ. Эг аддзыв некутшӧм керувимӧс ни серапимӧс, а анделъясӧс ёна гажӧді, йӧктыны велӧді и, сьывны велӧді и, ёна нин вӧлі «Шондібанӧйтӧ» ливкйӧдлӧны... Этша пузувтышті ме райтӧ!.. Сюрис эськӧ меным сэтысь ӧти ныв да, — со тай. (Индӧ андел вылӧ.) Да нинӧм таысь. Баба вылӧ оз туй-а... (Серӧктӧ.) Лэччигӧн шыбитчыны пос вывсянь кӧсйис да удиті кутны, трустӧс, борд пӧлӧдыс да чеги борд пӧлыс.
ӦДЯ. Вай, Матвеюшко, мыйкӧ ворсышт! Важӧн нин эг кывлы ме тэнсьыд ворсӧмтӧ!..
МАТВЕЙ. Ворсны, Ӧдюк, пыр позьӧ, сигудӧкӧй менам пыр сьӧрысь, весиг райын эг пуктыв некор. Петыр-Павел оз лэдз вӧлі менӧ сигудӧкнад раяд да, мыйӧн шуи: мися сигудӧктӧгыд ме ог и пыр — да, небось, лои лэдзны... Ті нӧ кутшӧма тані пусянныд-мырсянныд?
ПЕДЬӦ. Прӧстӧй ворсӧм ставыс, балуйтӧм тані, Матвей...
МАТВЕЙ. Шуласны тай нӧ вӧлі: грешникъясыд пӧ сир пӧртйын пусясны-пусясны да лоӧны дзик ыж шег кодьӧсь; сэки пӧ бара содтасны сирсӧ да выль пӧв кутасны пусьыны... Сідзкӧ, помтӧг и мучитчӧны адад...
ПЕДЬӦ. Прӧстӧй больгӧм сійӧ ставыс!.. Ми асьным ставсӧ му вылын олігӧн и сӧрам ад йывсьыд да. Шег кодьӧдз кӧ ӧд пусян — дзикӧдз ӧд сэсся ньӧдзмунан, колӧ жӧ сійӧс гӧгӧрвоны!..
МАТВЕЙ. Тэ нӧ, Педьӧ, кутшӧм «грекысь» татчӧ эськӧ веськалін?
ПЕДЬӦ. «Мытарство» вуджигӧн тай бесъясыд крукалісны — дӧраыс абу судзӧма бабалӧн менӧ гуӧ сюйигӧн да...
МАТВЕЙ (сьӧлыштӧ). Тьпу! Трасича!.. Гашкӧ, бабаыд эськӧ медбӧръя дӧра помсӧ нин видзис-а!..
ПЕДЬӦ. Дерт, медбӧръясӧ, кытысь нӧ ӧкмыс челядьнад вӧлі унасӧ заптыныыс?..
МАТВЕЙ (Ӧдялы). Дай тэ, Ӧдюк, мыйыськӧ татчӧ веськалӧмыд?
ӦДЯ. Ачыд тӧдан, Матвей, мыйысь... Верӧс сайӧ мунӧм бӧрын тай тэкӧд кутчысьлім — сыысь. Висьтасигӧн попыдлы эг сы йылысь висьтав да... сосси да...
НАСТА. А менӧ кык румка винаысь татчӧ сюйисны... Коркӧ тай, — помнитан, Матвей, — Ярӧ Кирӧ Ёгоркӧд гуляйтлім? Кык румка ӧд ме толькӧ и юи сэки!..
ПЕДЬӦ. Эн на ылӧдчы тэ, Наста!.. Кык румка бӧрад мыйкӧ, дерт на, вӧлі?.. (Матвейлы.) Тӧдан, Матвей: Ӧдя да Наста ӧні, тэнад вотӧдз, муртса косьӧ эз воны.
МАТВЕЙ. Мыйысь?
НАСТА. Ме бара некор косьӧдзыд ог во. Ӧдя жӧ тай ниртчӧ-а.
ӦДЯ. Мый нӧ тэ бара бызгыны мӧдін? «Ме ниртча»?! Ачыд тай...
ПЕДЬӦ. Со, бара нин пиньӧ воисны!.. Тӧдан кӧ ӧд, тэ вӧсна, Матвей!..
МАТВЕЙ (шензьӧмӧн). Ме вӧсна?! Мыйла нӧ?
ПЕДЬӦ (шпыннялӧ). Мыйла кыкнаннысӧ ӧтпырйӧ тэ кутлӧмыд... Ӧні некоднанныс оз тӧдны, коднысӧ тэ топыдджыка дзигӧдлӧмыд?.. Ӧдя шуӧ: менӧ пӧ...
ӦДЯ (торкӧ). Дерт, менӧ. Менӧ ӧд, Матвей?
ПЕДЬӦ. Со тай!.. А Наста шуӧ: менӧ пӧ!..
НАСТА (торкӧ). Менӧ на ёнджыкасӧ! Менӧ ӧд, Матвей?
МАТВЕЙ (сералігтыр). Ок, ті, бабаяс, бабаяс! Ставнытӧ ӧткодя ме радейтлі олігӧн! Не куш тэнӧ, Ӧдюк, либӧ Настук, — быдӧнӧс вӧлі любита: Катша Марьяӧс, Опонь Марпаӧс и, Спира Матренӧс и, ставнытӧ! Ёна ме, трустӧй, и радейтлі коркӧ! Ӧні тай некодкӧд-а... Вай жӧ важ моз гажӧдчыштамӧй этша тані! (Бринькнитӧ сигудӧкнас.) Трасичаыд, куритчаныд абу!.. Эськӧ дась би дорас кутшӧм лӧсьыд вӧлі шпунькйыштныыс. Мый трустла Марпа табак кӧшельсӧ тшӧтш гортйӧ абу пуктӧма?.. Да ӧд некодлӧн абу! Райын эськӧ, дерт нин, абу да, весиг и тані, адас, некодлӧн абу, вель уна дорӧ волі да, некодлӧн абу...
ПЕДЬӦ. Тэ, Матвей, чӧртъяслысь юав, гашкӧ, налӧн сюрас?
МАТВЕЙ (чӧртъяслы). Эм абу тіян, чӧртъяс, табакныд?.. Вайӧ куритӧдӧй, эм кӧ!
ЧӦРТЪЯС. Абу, абу, Матвей! Вай ворс нин!..
МАТВЕЙ. Куритчытӧг, трустыд, лоӧ овны!.. (Пӧртъяслань.) Но, вайӧ локтӧй татчӧ ставныд — Педьӧ, Наста, Ӧдя!.. (Мутияслы.) А ті, мутияс, ветлӧй да вайӧй татчӧ ещӧ Катша Марьяӧс да Кирӧ Миколӧс. Найӧ тані матынӧсь. Мед тшӧтш гажӧдчасны найӧ, абу ӧд найӧ бокӧвӧй йӧз — Парма чуркйысьӧсь жӧ...
Мутияс чиклясигтырйи ӧдйӧ мунӧны шуйгавылӧ. Найӧ ветлігкості пӧртъясысь петӧны Педьӧ, Ӧдя да Наста. Найӧ еджыд дӧрӧмаӧсь, сера чувкиаӧсь, кӧтіаӧсь.
5-ӧд петкӧдчӧм
АНДЕЛ. Матвей, ме зэв ёна пола.
МАТВЕЙ. Тэ нӧ кор эн повлы, пыр тэ полан...
БЕС. Антусыд кӧ тӧдас — бур оз ло!..
МАТВЕЙ. Ме некодысь ог пов — Антус кӧть, дявӧл кӧть — ӧткодь меным! Сюзь Матвейыд эз вӧв полысь рӧдысь! А сэсся ме татысянь муӧ жӧ муна да — чӧрту! Парма чуркйын мед на гажа овныыд!..
АНДЕЛ. Тэ нӧ, чайтан, лэдзас тэнӧ Антусыд?
МАТВЕЙ. Менӧ?.. Менӧ бара некод оз кут! Антусыд ачыс на рад лоӧ меысь мынтӧдчыныыс!..
6-ӧд петкӧдчӧм
Пырӧны шуйгавывсянь: 1-й мути, Микол, Марья да 2-ӧд мути. Миколлӧн да Марьялӧн паськӧмныс сэтшӧм жӧ, кутшӧм Педьӧлӧн, Насталӧн да Ӧдьӧлӧн.
МАТВЕЙ. Со тай, воисны нин.
Микол. Пусигкості мутияс кыскисны мыйлакӧ.
МАТВЕЙ. Гажӧдыштны ме тіянӧс кӧсъя «на прощанньӧ».
Микол. Кытчӧ нӧ нин бара мӧдан?
МАТВЕЙ. Гортлань колӧ!.. Тырмас нин шландайтны сэсся!.. Некӧн нинӧм абу. Муын медся на бур!.. Но, вайӧ сьылыштамӧй! (Тринькнитӧ сигудӧкнас.) Мыйджык нӧ босьтныыс?
НАСТА. Мыйкӧ гажаджыктор нин колӧ сьывны.
1-й МУТИ. «Шондібанӧйтӧ»!
2-ӧд МУТИ. Вернӧ, «Шондібанӧйтӧ»! (Несйӧ.)
МАТВЕЙ. Вайӧ нӧ сійӧс сьыламӧй. (Заводитӧ ворсны, сэсся сьывны, сы бӧрся сьылӧны ставныс: чӧртъяс, мутияс чиклясьӧны сьылігас да корсюрӧ лёк ногӧн горӧдлӧны):
Шондібанӧй олӧмӧй да
Том олӧмӧй, том гажӧй;
Том олӧмӧй, том гажӧй да
Парма чуркйын вылӧмӧй;
Парма чуркйын вылӧмӧй да
Ловъя дырйи ворсӧмӧй;
Ловъя дырйи ворсӧмӧй да
Кытчӧ бара кольӧма;
Кытчӧ бара кольӧма да
Парма чуркйын кулӧма;
Парма чуркйын кулӧма да
Райӧ да адӧ волӧма;
Райӧ да адӧ волӧма да
Некӧн абу повлӧма;
Некӧн абу повлӧма да
Муса Матвей, Сюзь Матвей;
Муса Матвей, Сюзь Матвей да
Ыджыд аттьӧ-пасибӧ!
Ыджыд аттьӧ-пасибӧ да
Тэныд ворсӧмыд вылӧ!..
МАТВЕЙ (балябӧжсӧ гыжйыштӧ). Аттӧ, трустъяс, кутшӧмӧсь ті вӧлӧмныд!.. Ме мӧд ногӧн кӧсйи «Шондібанӧй»-тӧ сьывны, а ті асланьныд бергӧдінныд! Вайӧ мыйкӧ гажаджыкӧс босьтламӧй да йӧктыштамӧй сэсся.
ЧӦРТЪЯС. Вайӧ, вайӧ! (Водзкыв чиклясьӧны.)
МУТИЯС. Вайӧ, вайӧ! Антус узьӧ! (Чеччалӧны, чиклясьӧны.)
МАТВЕЙ. Часлы нӧ тіянлысь адса сьыланкывтӧ босьтлам! (Анделлы.) Тэ, андел, тшӧтш отсав сьывнысӧ.
Тринькнитӧ, сэсся босьтчӧ ворсны да первой ӧтнас сьылӧ:
Тані, тані — ад гуран,
Тані, тані — ад гуран,
Ставныс кругӧн сувтӧны, кутчысялӧны кинаныс тадзи: андел, бес, Педьӧ, 1-й мути, Марья, 2-ӧд мути, Ӧдя, 1-й чӧрт, Микол, 2-ӧд чӧрт, Наста, 3-ӧд чӧрт. Заводитӧны йӧктыны кругӧн бергӧдчигтырйи. Матвей пукалӧ круг пытшкас. Ставныс сьылӧны:
Ад гуран, гуран, гуран, гуран, гуран,
Ад гуран, гуран, гура-ан!..
Лажӧдчыштлӧны сэки ставныс.
МАТВЕЙ (ӧтнас).
Он и тӧдлы — друг сюран,
Он и тӧдлы — друг сюран.
Ставныс (воддза моз).
Друг сюран, сюран, сюран, сюран, сюран,
Друг сюран, сюран, сюра-а-ан!..
Лажӧдчыштлӧны бара.
МАТВЕЙ (ӧтнас).
Пӧртйын пусян сир сорӧн,
Пӧртйын пусян сир сорӧн.
Ставныс:
Сир сорӧн, сорӧн, сорӧн, сорӧн,
Сир сорӧн, сорӧн, сор-ӧ-ӧн...
Лажӧдчыштлӧны воддза моз.
МАТВЕЙ (ӧтнас).
Антус узьӧ ныргорӧн,
Антус узьӧ ныргорӧн.
Ставныс:
Ныргорӧн, горӧн, горӧн, горӧн,
Ныргорӧн, горӧн, гор-ӧ-ӧн.
Лажӧдчыштлӧны.
МАТВЕЙ (ӧтнас).
Сытӧг адын зэв гажа,
Сытӧг адын зэв гажа.
Ставӧн:
Зэв гажа, гажа, гажа, гажа, гажа,
Зэв гажа, гажа, га-а-жа!
Лажӧдчыштлӧны.
Сэсся заводитӧны ставныс кыдзсюрӧ йӧктыны, кокнаныс ёна зымгӧны, горзӧны, чилзӧны, равзӧны, уксӧны. Матвей тшӧтш чеччӧ да йӧктӧ. Сэки буретш веськыдвывсянь бырскӧбтӧ-пырӧ Антус.
7-ӧд петкӧдчӧм
АНТУС (лёкысла веськыда пуӧ. Дрӧжжитӧ). Тшӧм!.. Тӧм!.. А!?.
Ставныс сюв-сяв мунӧны асланыс местаясӧ. Чӧртъяс босьтчӧны шуруйтны пӧртъяс улысь бисӧ — «Шр!.. Шр!..» Мутияс шыяснаныс Матвей мышлань шурсйӧдлӧны. Матвей сулалӧ веськыда. Пӧртъясысь бара тыдовтчылӧны юръяс, кияс, кокъяс.
АНТУС (лёкысь).
Кутшӧм тані лыбис шум?
Коді торкис менсьым ун?
МУТИЯС (Матвейлы шынаныс шурсйӧдлӧны):
Тайӧ ставсӧ тані паніс.
Тайӧ лэптіс зыксӧ, Антус!
АНТУС (Матвейлань матыстчӧ)
Тэнад дукыд адын мед эз вӧв!
Чӧртъяс вылӧ пырысь-пыр жӧ сӧв!
Кытысь локтін — сэтчӧ ӧдйӧ — бӧр!
Нолтӧ, Матвей, тэрыбджыка вӧр!
(Мутияслы):
Сир би ю вомӧн ті найӧс — гур!
Оз кӧ вуджны, шынад бокас — зур!
МАТВЕЙ. Эн повзьӧд менӧ, сюра Антус! Ме ӧд абу полысь рӧдысь!.. Ме и тэнад тшӧктытӧг вӧлі кӧсъя мунны татысь... (Пӧртъяслань горӧдӧ.) Но, прӧщайтлӧй сэсся ті, Педьӧ, Ӧдюк, Настук, став Парма чурксаясыс!.. Кутшӧм поклон ыстанныд гортаныд?
ПЕДЬӦ (пӧртсянь). Висьтав зэ-эв ыджыд поклон быдӧнлы: Варуклы, Степӧлы, бабалы, челядьлы, тьӧщалы, став рӧдвужлы!.. Шу: бура олӧны, мед оз шогсьыны!.. Регыд, шу, петны адсьыс кӧсйӧны, некутшӧм удж абу да... Бур туй тэныд, Матвей!..
НАСТА (тшӧтш пӧртсяньыс). Прӧщай, Матвей!..
ӦДЯ. Пасибӧ видлӧмыд вылӧ да гажӧдӧмыд вылӧ!..
МАТВЕЙ (анделлы). Лок, бӧрдысь анделӧй, мунам сэсся!.. (Беслы.) А тэнӧ, сюра-бӧжа Матвейӧс, ме ог босьт Парма чуркйӧ, повзьӧдчыны кутан! Мун вешйы! (Тойыштӧ бесӧс.)
АНТУС (чӧртъяслы, бес вылӧ индіг):
Тайӧс Матвей пыдди пӧртйӧ — дітш!
Бордъяссӧ, сюръяссӧ, бӧжсӧ — трич!
Чӧртъяс кутӧны бесӧс да нуӧны шуйгавылӧ.
8-ӧд петкӧдчӧм
МАТВЕЙ. Но, мунамӧй сэсся ми!.. (Андел сувтӧ шуйгавылас. Мутияс лӧсьӧдчӧны водзвылас. Матвей лӧсьӧдчӧ ворсны.)
АНТУС. Адсӧ менсьым толькӧ страмитін тэ, волін да! Мун!
МАТВЕЙ. Меным рай кӧть ад — ӧткодь!.. Муын кодь лӧсьыд некӧн абу!.. (Мунӧны. Матвей босьтӧ сьывны да ворсны.)
Адӧ эг ме шедӧдчы,
Гажа муӧ мӧдӧдчи,
Адын вӧлӧм вывті дурк, —
Мед на гажа Парма чурк!
Занавес.
КОЙМӦД ВӦЧӦМ ^Тайӧ вӧчӧмсӧ ворсӧм водзвылын колӧ йӧзыслы висьтавны со мый йылысь: тані лоӧны Сюзь Матвейлӧн «лолыс» да сылӧн «анделыс», сӧмын найӧс мукӧд ворсысьясыс оз аддзыны (быттьӧ).
Сэсся Марпалысь вӧтасьӧмсӧ позьӧ кольны (не ворсны), деревняясын сьӧкыд сійӧс вӧчны. Позьӧ Матвей сёрни бӧрын: «...водзӧстӧ менсьым босьт дай, прӧст лоан», — веськыда вуджны тадзи:
Марпа (сойяснас ӧвтчӧ, быттьӧ кӧсйӧ кодӧскӧ кутны-шымыртны; ымзӧ). Мм...
Пырӧны Степан на Анна.
Ещӧ тані ӧтитор эм: Марпалӧн Ӧстапкӧд кутчысьлӧм. Дерт, олӧмын сэтшӧм «дивӧыд» оз, гашкӧ, овлы да, татчӧ ме сідзи лӧсьӧді, дзик теш понда./^
Вӧчсьӧ видз вылын. Сулалӧ кымынкӧ турун юр. Матыса юр бокас куран сулалӧ. Шуйгавылас тыдыштӧ зорӧд йӧр. Гажа гожся лун.
1-ой петкӧдчӧм
Марпа, Анна да Степан. Лӧсьӧдчӧны пажнайтны. Ставныс ӧтпӧлӧсаӧсь. Марпа вольсалӧ турун вылӧ кутшӧмкӧ кӧлуй да пестерысь сэтчӧ кыскалӧ нянь, паньяс, мукӧдтор. На водзын, турун вылын сулалӧ пӧрт, сэтысь ру петӧ. Бокас, турунӧн вевттьӧма, сулалӧ туис.
МАРПА. Но, пуксьӧй, Степук, Анук, пажнайтамӧй!..
Ставныс пуксялӧны.
2-ӧд петкӧдчӧм
Веськыдвывсянь локтӧны Матвей да андел.
МАТВЕЙ. Буретш пажнайтны лӧсьӧдчӧны. (Сувтӧны турун юр бердӧ. Найӧс Марпа, Степан да Анна оз аддзыны, сідзи мунӧ тайӧ став вӧчӧмыс.)
МАРПА (пернапас чӧвтӧ). Вошйы да сибӧдчы, Матвеюшко!
СТЕПАН да Анна (тшӧтш пернапасасьӧмӧн). Вошйы, батьӧ! Батьӧ, вошйы!
Ставныс заводитӧны сёйны.
МАТВЕЙ (анделлы). Аддзан, кутшӧм миян, коми йӧзыдлӧн, модаыс... Кулӧм мортӧс вошйӧдӧны сёйны-юны... Веритӧны ӧд, быттьӧкӧ збыль кулӧм бӧрын сёйны на колӧ... (Ичӧтик кост.) Буретш чӧвтігкежланыс ми воим...
МАРПА. Сэсся, пажнайтам да, чӧвтны кутам... (Видзӧдлӧ вывлань.) Луныс талун кутшӧм мича!..
СТЕПАН. Ми Аннакӧд, мамӧ, юр ваявны кутам.
МАРПА. Верманныд кӧ, ваялӧй бара.
СТЕПАН да Анна (тшӧтш). Вермам, вермам. Сьӧкыдджыкъяссӧ кык пельӧ юкӧмӧн ваям.
МАТВЕЙ. Со ӧд, кутшӧм зільӧсь Сюзь Матвейыдлӧн челядьыс быдмӧны!.. Дзик жӧ батьыс кодьӧсь лоӧны!.. Видзӧд, пев кодь мутшлакъяс на-а, кутшӧма удж дорад зільӧны!.. Медъя, медъя!.. Немас нин мамыслы отсӧгъяс!..
АННА. Ми Степанкӧд пажнайтам да Катша вӧр вылӧ оз вотны ветлам, мамӧ.
МАРПА. Ветлӧй, ветлӧй, толькӧ энӧ ылалӧй, колӧ чӧвтны талун, он ӧд тӧд, гашкӧ, зэрмас да... (Судзӧдӧ туис да восьтӧ.) Став кӧзӧдыс нин сылӧма!.. Панялӧй йӧвтӧ! (Сёйӧны.)
МАТВЕЙ. Тайӧ виддзыс куим мортула, а ми вӧлі Марпакӧд ӧти лунӧн уськӧдлам... (Бергӧдчылӧ да индӧ бокӧ.) Со, эсійӧ кулигасӧ ме ӧтнамӧн весавлі кулан воӧ нин. Марпа вӧлі гортӧ мунас, а ме войколӧн вӧлі кольчча да пӧшти войбыд на муркӧдча... Ставыс сэті вӧр вӧлі, ӧні сэтысь нёль юр шедӧ...
МАРПА. Ми вӧлі батьыдкӧд тайӧ видзсӧ ӧти лунӧн ытшкылам важӧн... Ӧні со куимлӧн муртса кык лунӧн уси... Батьыд, шонъянӧй, ён вӧлі уджавныыд!.. (Индӧ бокӧ.) Эсійӧ кулигасӧ сійӧ ӧтнас весавліс кулан воас нин. Ме вӧлі гортӧ муна, а сійӧ войколӧн кольччас: аскинас локтан да — вель ыджыда нин вӧчӧма. Ставыс сэні вӧлі чаща вӧр, а ӧні нёль юр турун сэтысь шедӧ...
МАТВЕЙ. Со тай ачыс Марпа висьталӧ, ме ог пӧръяв тэнӧ!..
СТЕПАН. Ме, мамӧ, быдмышта да эстысь, сён боксьыд, вӧр дісӧ керала жӧ!..
МАРПА. Дерт, эськӧ, пиукӧй, колӧ да...
МАТВЕЙ (бара бокӧ индӧ). То, эсійӧ вӧр дісӧ шуӧ... Ме эськӧ пыр жӧ кӧсйылі керавны да сідзи и лои... А сёнас зэв мича пырей петӧ; эсыланьысджык, ты дорланьыс, вутшкӧсь, — дум вӧлі вутшсӧ вундыны да эг жӧ слӧймы...
МАРПА. Батьыд ещӧ кӧсйӧ вӧлі сёнсьыс вутшъяссӧ вундыны, эз и вермы, шонъянӧй...
СТЕПАН. Ме и вутшсӧ на вунда коркӧ, мед коса ни куран некытчӧ эз крукасьлыны!
МАТВЕЙ. Ай да Степук, бур пи!..
МАРПА (дугдӧ сёйны, чӧвтӧ пернапас). Но, слабог бара на ен вердыштіс...
МАТВЕЙ. Со ӧд, оз на гӧгӧрвоны весиг, коді вердіс найӧс. «Ен» пӧ... Ен ни, чӧрт ни йӧзтӧ оз вердны, небось, ме тӧда нин ӧні... Ачыд кӧ мырсян-уджалан и кынӧмпӧтыд сюрас!.. Ме ӧд ловъя дырйи татшӧм жӧ ен дор олысь вӧлі...
МАРПА кӧлуйсӧ бӧр пестерӧ тэчӧ.
СТЕПАН да Анна. (тшӧтш). Сла-бог. (Чеччӧны)
СТЕПАН (Анналы). Но, лок сэсся ӧдйӧджык озтӧ вотны котӧртлам!.. Ме, мамӧ, пӧрттӧ босьтла. (Босьтӧ пӧрт.)
МАРПА. Да энӧ дыр ветлӧй, мед удитам жӧ пемыдӧдзыс чӧвтны.
СТЕПАН. Огӧ дыр. (Котӧрӧн мунӧны шуйгавылӧ. Матвей дыр на бӧрся видзӧдӧ.)
3-ӧд петкӧдчӧм
МАТВЕЙ. Ӧд кутшӧм визулӧсь-тэрыбӧсь!.. Ме ичӧт дырйи татшӧм жӧ вӧвлі! Панъясьны вӧлі кутам да некод менӧ эз вермыв панйыны. (Индӧ кинас бокӧ.) Со, эсійӧ ытшкытӧм видзыс Катша ордсалӧн, ылынджык сэсся Кузьма Ёгорлӧн, сыкӧд орчча — со, эсійӧ рас бердас, — Закар Ӧстаплӧн, — бабасӧ тай аддзылі адсьыд, — сэні сэсся — Ӧньӧ Епимлӧн, Илля Кӧсьталӧн, медбӧръяыс — Парма ёль бокас нин — Сидӧр Петырлӧн,— став видзьяссӧ ме Мӧсьӧрсьыд тӧда...
МАРПА (турун идз босьтӧ да пиньсӧ весалӧ). Сьӧкыд жӧ эськӧ посни челядьнад страдуйтны да мый сэсся керан... Коймӧд во нин Матвей менам абу!.. (Ышловзьӧ.) Сарство небеснӧй! (Пернапас чӧвтӧ.)
МАТВЕЙ. Ойя да ойя!.. Оз жӧ тӧд нинӧм Марпаӧй менам!.. Чайтӧ со, мӧдар югыд пӧ кӧнкӧ эм дай «сарство небеснӧй» сэні...
МАРПА. Кыдзи бурджык лоӧ — ачым ог тӧд... Мунны абу Ӧстап саяс? (Думайтӧ.)
МАТВЕЙ (чуймӧ). Но, трустӧ?! (Тувкнитӧ анделлы бокас.) Кывлін, мый шуис? Ӧстап сайӧ лӧсьӧдчӧ менам Марпаӧй мунны! Закар Ӧстап сайӧ! Сё трустӧ робота!.. Абу на жӧ колӧма эськӧ кувны да! Мый сэсся ӧні ме верма вӧчны? Кутны он вермы, торкны некыдзи, — кос пӧгиб!.. Райӧ эг инась, адӧ эг жӧ инась, муӧ вои дай тані нинӧм ог вермы керны?.. Омӧль жӧ морт ловлы шӧйтны кулӧм бӧрад! Кытчӧ сэсся ме ӧні инася? Дзикӧдз некытчӧ ӧні ме ог шогмы!..
МАРПА. Сідзсӧ эськӧ Ӧстапыд шань да... Матвей, гашкӧ, сэні пондас лӧгавны-а... Кымынысь нин ме корлі, мед эськӧ, мися, кӧть ӧтчыд вӧтӧн аддзыла да юала та йылысь, да ӧд некор на вӧтӧн эз усьлы... Ог тӧд, мый вӧчны?..
МАТВЕЙ. Мӧдарӧ кӧ шуны, дӧваыдлы посни челядьнад сьӧкыд жӧ овныыд. Кыдз эськӧ тэ ногӧн, андел?
АНДЕЛ. Ме ногӧн кӧ, мед мунас, код сайӧ аслыс окота!..
МАТВЕЙ. А Закар Ӧстап саяд эськӧ позьӧ, толькӧ ӧд сылӧн куим посни челядь эм!..
МАРПА. Сэсся ӧд бара жӧ и сылӧн куим посньыдик челядь эм дай...
МАТВЕЙ. Сійӧ ӧд, Марпушӧй, и эм!.. Аслад кык да Ӧстапыдлӧн куим да, водзӧ на, гашкӧ, лоӧны дай!.. Со ӧд, мый колӧ думыштныыд! Дерт, эськӧ тэ он кут Ӧдялысь челядьсӧ ӧтдортны да, тшӧтш и налы лоан бур мам пыдди да...
МАРПА. Дерт, эськӧ ме Ӧдя покончалысь челядьсӧ ассьым моз жӧ кута видзны да, мам пыдди налы лоа да... мый Матвей кутас думайтны-а?.. Ок, ок, ок, весиг ӧд вӧтӧн эг аддзыв некор... (Юрсӧ лэдзӧмӧн дыр думайтӧ.)
МАТВЕЙ. Ёна жӧ, тыдалӧ, коньӧрлы, сьӧкыд... Вӧтӧн пӧ некор ог аддзыв, шуӧ. Кор нӧ вӧлі меным пӧраыс тэныд вӧтӧ уськӧдчывныыс — райын да адын на пыр шлёнъялі да... Ӧні, бӧр муӧ воӧм бӧрын, позьӧ и вӧтӧн тэныд петкӧдчыны... Ми тай нӧ вӧлі пажын бӧрад регыдик кежлӧ шойччыштны нёровтлам, сутш кежлӧ кымын и ойбыртлам на вӧлі, а тэ мыйлакӧ он кӧсйы водыштлыны, Марпа?..
МАРПА (очсалӧ). О-ок, час жӧ неуна нёровтыштла, вугрӧдлыны кутіс... (Водӧ турун вылӧ.)
МАТВЕЙ. Ӧні сэсся и аддзылан, Марпа, вӧтнад менӧ!.. А ме нинӧм паныд ог шу тэныд — аслад гажыд, кыдзи окота — сідзи и вӧч!.. Ме ӧд коркӧ Ӧстап гӧтырыдкӧд, Мирон Ӧдяыдкӧд, ёна жӧ тэнӧ ылӧдлывлі. Ӧні сэсся тэ водзӧстӧ менсьым босьт дай, прӧст лоам.
Вочасӧн пемдӧ, сэсся здук кежлӧ дзик пемыд лолӧ. Сы кості андел петӧ. Марпа ӧдйӧ чеччӧ да Матвейкӧд кинаныс кутчысьӧны, кежыштӧны бокӧ, видзӧдӧны мӧда-мӧд выланыс яндысигмоз. Быттьӧ найӧ важӧн нин сёрнитӧны. Бӧр югдӧ.
МАТВЕЙ (мелі гӧлӧсӧн). Мыйысь нӧ, Марпа, полан?
МАРПА. Ӧстапыд кӧ нӧ аддзылас?..
МАТВЕЙ. Мый нӧ Ӧстапсьыс тэ полан?
МАРПА. Кыдзи нӧ?.. Сы сайӧ лӧсьӧдча мунны да.
МАТВЕЙ. Но-о?!. Збыль шуан, Марпа? Менӧ нӧ эновтан?.. (Кутлӧ.)
МАРПА. Збыль, дерт... Тэныд ӧд мӧд ныв на, Матвей, сюрас...
МАТВЕЙ. Кодӧскӧ ӧд, дерт, сэсся лоӧ корсьны... Он жӧ ӧд, Марпуш, менӧ лёкӧн кут казьтывны?.. (Кутлӧ.)
МАРПА. Ла-аньт, ог жӧ кут лёкӧн казьтывны тэнӧ, Матвей? Та дыра кутчысьлім тэкӧд да?.. Ачыд тэ, Матвей, кӧнкӧ лӧгавны кутан ме вылӧ, Ӧстап саяд кӧ муна?..
МАТВЕЙ. Ла-аньт, ог жӧ кут лӧгавны... Аслад ӧд вӧля, код сайӧ тэ, Марпуш, мунан... Мырдӧн нӧ кыдзи верман вайны!..
МАРПА. Но, прӧщай сэсся, Матвей! (Окасьӧны.) Кодъяскӧ кылӧ локтӧны!.. (Би бара вочасӧн чинӧ. Матвей кольӧ зумыш сулалӧмӧн, Марпа мунӧ бокӧ юрсӧ лэдзӧмӧн. Би дзикӧдз куслӧ. Сы кості бӧр ставныс важ местаясас лоӧны. Бӧр югдӧ. Марпа сойяснас ӧвтчӧ, быттьӧ кодӧскӧ кӧсйӧ кутны-шамыртны. Сэки пырӧны Степан да Анна.)
4-ӧд петкӧдчӧм
СТЕПАН (пӧртсӧ пуктӧ муӧ, чуксалӧ мамсӧ). Мамӧ, чеччы!.. Кылан?.. Чӧвтны колӧ!
МАРПА (ун йывсьыс моз). Матвей!.. Мм... (Юрсӧ лэптӧ.) Мый?..
СТЕПАН. Чӧвтныыд, мися, колӧ заводитны... Со, озтӧ вайим, сёй, мамӧ!.. (Пӧртсӧ Марпалань матыстӧ.)
МАРПА (пуксьӧ). Но-о... Ладнӧ, дитяӧй!.. (Дувгӧмӧн бокӧ видзӧдӧ.) Аттӧ, Матвейӧс ӧні аддзылі вӧтӧн!.. Оз тай, буракӧ, лӧгась Ӧстап саяс мунӧмысь...
МАТВЕЙ. Лӧгась кӧть эн ӧні, нинӧм жӧ ӧд ог вермы вӧчны-а... Мун, Марпа, Ӧстап сайӧ кӧть Ёгор сайӧ, ме вӧсна!
СТЕПАН (локтӧ Марпа дінӧ). Мый нӧ сэсся, мамӧ, сэн пукалан?.. Ми инӧ Аннакӧд ветлам да ӧти юр ваям...
МАРПА. Онӧ ӧд ті, сёшайтӧй, вермӧй.
СТЕПАН. Вермам бара!
МАТВЕЙ. Степан сійӧ оз пов, молодеч!..
АННА (видзӧдӧ бокӧ). То, Ӧстап дядьӧ татчӧ локтӧ!
МАРПА. Но? (Чеччӧ, пыркӧдчӧ.)
МАТВЕЙ. Со тай и Марпалӧн жӧникыс локтӧ!.. Кикутӧмтӧ тані сэсся аддзылам и... Со ӧд кутшӧм гажа му вылад овныыд, майбырӧй!..
5-ӧд петкӧдчӧм
Пырӧ Ӧстап. Сера дӧрӧма, вӧня, мышкас пестер, пельпом вылас кык коса (тӧбӧма), картуза, бакилӧа.
ӦСТАП. Онӧ на гортаныд мӧдӧдчӧй?
МАРПА. Водз на да... Тэ нӧ гортад нин?
ӦСТАП. Гортӧ моз нин. Татысь тӧндзи, ёль боксьыс, арайыс ытшкытӧм кольлі да волі помавны... Сэсся Кӧдж юрын толькӧ нин и коли ытшканыс менам... Оз кӧ дыш босьт, гашкӧ, сэтчӧ ещӧ сувтла на мунігмоз, покос-мӧд, гашкӧ, нуа...
МАРПА. А миян, со, чӧвтан на коли, кызь нёль юр... Колӧ эськӧ талун кыдзкӧ эштӧдны жӧ тайӧс да...
МАТВЕЙ. Жӧникыд отсалас чӧвтныыд.
ӦСТАП. Колӧ, дерт, эштӧдны... Час жӧ нӧ ме тэныд, Марпа, отсышта. (Косасӧ пуктӧ, пестерсӧ пӧрччӧ. Ачыс пуксьӧ.) Ытшканыд ӧд менам некытчӧ на оз пышйы...
МАРПА. Сё пасибӧ, Ӧстап, тэныд!.. Челядь помсьыд этша на отсӧгыс-а...
ӦСТАП. Час, куритча да чӧвта тэныд. (Корсьӧ вӧнь костсьыс кинас табак кӧшель.)
МАТВЕЙ. Ак, ерӧмакань, кутшӧм окота эськӧ меным тшӧтш куритчыныыс да... он босьт! Сё трустӧ, робота!.. Кулӧм бӧрад этша нин олан!
ӦСТАП (гӧгӧр видзӧдӧ, сувтлӧ да бергалӧ). Трасичаыд, абу тай нӧ кӧшельӧй! Абу!.. Усьӧма, тыдалӧ, локтігӧн. (Копрасьӧмӧн гӧгӧр корсьӧ.)
МАТВЕЙ. Но-о... бара на нинӧм эз пусьы!.. (Сьӧлыштӧ.) Тьпу!.. Да ӧд табак кӧшельтӧ он жӧ вошты юр садя ловъя морт!
ӦСТАП (сулалӧ). А куритчытӧгыд — делӧ лоӧ уджавныыд! Вай, Марпа, ыстыв челядьтӧ, гашкӧ, аддзасны...
МАТВЕЙ. Этша нин аддзан, мый усьӧма — сійӧ вошӧма нин...
МАРПА. Нолтӧ, челядь, котӧртлӧй, оз-ӧ кыськӧ Ӧстап дядьыдлӧн кӧшельыс сюр?
ӦСТАП. Таті веськыда ме локті — Катша вӧр вомӧн да Кузьма Ёгор видз вывті... Гашкӧ, араяс уси да?.. Но, оз кӧ ӧд сюр, абу на кутшӧмкӧ зарни ёкмыль сійӧ... Толькӧ куритчытӧг лоӧ-а...
Степан да Анна мунӧны.
6-ӧд петкӧдчӧм
МАТВЕЙ. Мудер ӧд, другӧ, Ӧстапыд... Табакыс аслас картуз пиас-а, челядьӧс корсьны мӧдӧдіс. Регыд заводитас сэсся корасьны, аддзылан вот тэ...
ӦСТАП (матыстчӧ Марпалань). Но, мый нӧ, Марпа? Мыйкӧ нӧ думайтін эн на тэ?
МАРПА. Сы йывсьыд? Ёна нин, Ӧстап, думайті...
ӦСТАП (пуксьӧ). Вай нӧ пуксьыштлам да висьтав... Мый нӧ, мунан он?
МАРПА (пуксьӧ). Талунӧдз на, Ӧстап, ме ог вӧлі лысьт веськыда кыв шуны, — пола вӧлі кыдзкӧ...
ӦСТАП. Мыйысь, кодысь полан? (Марпа синъяссӧ улӧ лэдзӧ.)
МАТВЕЙ. Меысь, дерт...
МАРПА. Сідзи... Мися, гашкӧ, думайта вӧлі, Матвей поконик лӧгасяс да.
ӦСТАП (серӧктӧ ичӧтика). Ка-ка-ка!.. Куим во нин кулӧмыслы да кыдзи сійӧ лӧгасяс?
МАТВЕЙ. Дерт жӧ! Кулӧм мортыд этша нин лӧгасян.
МАРПА. Тэ нӧ, Ӧстап, некор он казьтыв Ӧдятӧ? Оз и усьлы дум вылад, кыдзи сійӧ мӧдар югыдас олӧ?
ӦСТАП. Сідзсӧ эськӧ веськодь да, уджалысьыс абу-а... Сэсся челядьӧй на посньыдӧсь да сійӧн жӧ колӧ выльысь гӧтрасьныыс-а...
МАТВЕЙ. Ӧдяыд ачыс тэнӧ оз казьтыв... Адын жыруйтӧ.
ӦСТАП. Но, мый нӧ сэсся, Марпа, он шу кодарӧкӧ? (Шыбитӧ юрсьыс картузсӧ, сэтысь аддзӧ табак кӧшельсӧ.) Но? Со? Картузын вӧлӧма кӧшельӧй!.. Прӧстӧ и челядьтӧ мӧдӧдсьӧма... Но, мед ветласны миян сёрнитігкостіыс...
МАТВЕЙ. Тэ ӧд сійӧн и ыстін найӧс... Мыйла нин Марпаӧс прӧстӧтӧ пӧръялан-а?..
ӦСТАП. Висьтав нин сэсся, Марпа, медбӧръя кывтӧ?
МАТВЕЙ. Терпитышт неуна!.. А Марпаыд эськӧ тэнӧ нин асьтӧ кӧньйӧдлӧ да... Эм сэтшӧм модаыд нывбабаясыдлӧн. Но, эн пов — мунас тэ сайӧ, мунас.
МАРПА. Ме ӧд эськӧ, Ӧстап, гӧгӧрвоа жӧ вӧлі ставсӧ: тэнад гӧтырыд абу, посни челядьнад овныыд сьӧкыд, керка гӧгӧрыд некодлы видзӧдныыд, идрасьны, песласьны, пуны-пӧжавны, — ставсӧ ӧд лоӧ аслыд вӧчны. Дерт, быдлаӧ мужикыдлӧн оз сибав киыд... А менам сэсся олӧмӧй сэтшӧм жӧ — ог жӧ вермы быд мужичӧй уджсӧ вӧчны, — пыр лоӧ йӧз дінӧ шыасьны...
ӦСТАП. Дерт жӧ, мужиктӧг он вермы став овмӧснад бергӧдлыны. Додь вӧчны ли, косатӧ пуавны ли, мукӧд пӧлӧстор и — пыр нин колӧ мужикыд.
МАРПА. Сійӧ тай и шуа ме... Меным дӧва юрӧн сьӧкыд, — тэныд бара жӧ дӧвечнад овныыд делӧ дай, — лоӧ нин кыдзкӧ лӧсьӧдчыны, буракӧ...
ӦСТАП (нимкодя). Важӧн нин ӧд мед тадзи шуин....
Матыстчӧ Марпа дінӧ.
МАТВЕЙ. О-е!.. Воис сьӧлӧм вылад!.. Ладнӧ ме Марпалы вӧтӧ уськӧдчылі-а, эськӧ ёна на нырыд нюжаліс да.
Ӧстап чигарка гартӧ, куритчыны лӧсьӧдчӧ.
МАРПА. Гашкӧ, эськӧ важӧн нин и шуи да, пола, мися, вӧлі кыдзкӧ Матвейысь... Унаысь нин ме кевмылі водігъясӧн, мед, мися, вӧтӧн уськӧдчылас да юала сылысь: оз-ӧ лӧгавны кут тэ сайӧ мунӧмысь... Сэсся талун вӧлисти поконикӧс аддзылі... Тані!.. Пажын бӧрын сутш кежлӧ ойбыртлі дай вӧтася: быттьӧкӧ Матвейкӧд кӧнкӧ зэв гажаинын гуляйтам... а менам быттьӧ кык жӧник — тэ дай Матвейыд... Быдсяма вӧтыд жӧ овлӧ. Ме быттьӧкӧ ныв на... Матвей быттьӧ менӧ и коралӧ... Ме и шуа сылы: мися, ме Ӧстап сайӧ, — тэ сайӧ быттьӧ, — кӧсъя мунны... Сійӧ весиг кыв оз шу паныд меным, толькӧ зэв жугыля быттьӧ, — эз эськӧ вывті жугыля да, — сідзи кыдзкӧ видзӧдліс ме вылӧ дай шуис: аслад вӧля пӧ, Марпа, код сайӧ тэ мунан... Сэсся челядь чуксалісны менӧ... Ме ӧні чайта, Матвейыд нарошнӧ меным вӧтнад уськӧдчыліс висьтавны, мед ме тэ сайӧ мунӧмысь эг кут повны...
Видзӧдлӧ Ӧстап вылӧ.
МАТВЕЙ. Эг на куш сы понда... Ме тэныд, Марпа, уськӧдчылі со мый вӧсна: мед тэ ас вежӧрнад олін, мед эн верит, быттьӧ кулӧм мортъяс вермӧны ловъяяслысь олӧм торкны...
ӦСТАП. Сідзкӧ, Марпа, мунан?
МАРПА. Мый нин керан сэсся, муна...
ӦСТАП (кутӧ Марпаӧс сьылі гӧгӧрыс, шыбитӧ чигаркасӧ). Аттӧ, муса Марпуш!.. (Кутлӧ. Марпа неуна петитчӧ.)
МАТВЕЙ (анделлы). Со тай, со, аддзан, мый кутіс вӧчны?.. Ме татшӧм жӧ вӧвлі... Ещӧ окалас на, буракӧ, дай?..
ӦСТАП. Сідзкӧ, Марпуш, позьӧ окыштны ӧтчыд?... (Нюжӧдчӧ ныр-вомнас).
МАРПА (бергӧдӧ чужӧмсӧ мӧдарӧ). Абу ӧд лӧсьыд, Ӧстап...
ӦСТАП. Но, мыйкӧ абу лӧсьыд, — зэв лӧсьыд... (Кыскӧ Марпаӧс юрӧдыс асланьӧ.) Но-о, Марпуш!..
МАТВЕЙ. Эн на сэтшӧма тэрмась!.. Друг тэныд и окасьны! Терпитышт на неуна! (Анделлы.) Лок, андел, мездам Марпушӧс! (Матыстчӧны на дінӧ.) Тэ Марпаӧс юрӧдыс кут, ме — Ӧстапӧс.
Андел кутӧ Марпаӧс, Матвей — Ӧстапӧс.
ӦСТАП (мырдӧн сорӧн нюжӧдчӧ). Но, Марпуш!.. Ӧтчыдтӧ?!
МАРПА. Быттьӧ ми посни челядьяс... Но, вай нӧ, мый керан тэкӧд... Ог вермы да? Быттьӧ кодкӧ кутӧ!.. (Бергӧдӧ мырдӧн ассьыс чужӧмсӧ Ӧстаплань.)
АНДЕЛ. Ме ог вермы кутны, дзикӧдз слабиті... Ойя! (Таджъясьӧмӧн кутӧ.)
МАТВЕЙ (сідз жӧ). Дай ме ог вермы. Дзик ош кодь... Ӧд, трустыд, сідзи и кыскӧ... Эк, нинӧм нин ми огӧ вермӧй!.. (Лэччысьӧ да шеныштӧ кинас.) Мед окасясны!.. (Ӧстап Марпакӧд окасьӧны.) Менам ас пайысь окавлӧма нин... Но, вай сэсся, анделӧй, ми мунам.
АНДЕЛ. Кытчӧ нӧ сэсся, Матвей, ми мунам?
МАТВЕЙ. Быдлаӧ, мед некӧн эгӧ вӧлӧй!.. Нинӧм нин абутӧмъясыдлы и шӧйтныыс! Кулӧм бӧрад ӧд некод некӧн оз ов!.. Ловъя дырйиыд колӧ красуйтчыныыд... Лок, мунам, кусам!.. Бырӧм бӧрад бӧртӧ он нин ло!..
Мунӧны шуйгавылӧ, Матвей сигудӧксӧ пельпом вылас пуктӧ.
7-ӧд петкӧдчӧм
Веськыдвывсянь пырӧны Степан да Анна. Аддзӧны Ӧстаплысь да Марпалысь кутчысьӧмсӧ-окасьӧмсӧ.
СТЕПАН. Ме чайті кӧ чӧвтанныд ті-а... (Ӧстап эновтӧ Марпаӧс.)
ӦСТАП. Чӧвтам на... Кӧшельӧй сюрис!
Занавес.
