УРОЖАЙ ИДРАЛАН МАШИНАЯС
Коланлун видз-му уджалан машинаяслӧн
Турунъяслӧн розйыссис. Вижӧдны заводитіс нянь. Воис ытшкан кад, а сы бӧрвылын и вундыны колӧ кутчысьны.
Оз прӧста сиктын тайӧ кадсӧ шуны страднаӧн. Крестьянинлы збыльысь лоӧ страдуйтны урожай чукӧртігӧн: шонді петтӧдз мунӧ ытшкыны, тэрмасьӧ лысва косьмытӧдз ыджыдджык пласт пӧрӧдны. Кос турунӧ коса оз мӧртчы, дай жар уджавны, сьӧкыд.
Вундігӧн крестьянкалы нӧшта нин сьӧкыд. Лысваӧн вундыны оз позь, лысва косьмас да шонді сотӧ, сэсся и лоӧ коньӧръяслы, нывбабаяслы, лёк жар водзын нюкрасьны. Рытнад мышкыд да сойясыд юкалӧны мудзӧмысла.
Вундысьӧм-тэчсьӧм бӧрын колӧ вартны. Сэки бара пемыдсянь пемыдӧдз кылӧ чаплӧн гымгӧм. Вартӧм бӧрын тӧлӧдан. Семьянад кӧ лунтырӧн тӧлӧдан кык центнер, сійӧ зэв нин уна.
Тӧлӧдз пыр татшӧм оръявлытӧг сьӧкыд удж. Посни ӧтка крестьяна овмӧсын сьӧкыд удж кокньӧдны оз позь. Сэні он вермы лӧсьӧдны (ньӧбны) машинаяс: — ытшкан, вундан, кольтаавлан машинаяс донаӧсь, сы вылӧ ӧтка крестьянинлӧн непӧштӧ ӧти вося, весиг уна вося урожай оз судзсьы.
Машина вайӧ пӧльза да выгӧда, кор сылы эм тырмымӧн удж. Машинаыд кӧ сулалӧ сарайын, дерт жӧ сэки сійӧ асьсӧ оз вешты. Ытшкан машиналы колӧ этша вылӧ комын гектар видз.
Сідзкӧ, медым машина вайис пӧльза, колӧ уна гектар му. Ӧтка гӧль да шӧркоддьӧма крестьянинлӧн сы мында видз-му абу. Посни пласта видз-мусӧ налы колӧ ӧтлаавны, лӧсьӧдны ӧтувъя овмӧс — колхоз.
Видз вывса удж вылын машинаяс сетӧны ыджыд пӧльза. Босьтам кӧть татшӧмтор, нёль гектар видз ӧтка мортлы лоӧ ытшкыны дас кык лун чӧж. Ытшкан машина сійӧ жӧ нёль гектар видзсӧ ытшкӧ ӧти лунӧн. Ӧти вундан-кольтаавлан машина уджалӧ 35–40 вундысь пыдди.
Вундан машина дас лунӧн вештӧ 350–400 мортлысь уджалан лун. Овлӧ страдна дырйи заводитас зэрны да арӧдзыс оз ланьт. Он кӧ удит мича дырйи идравны, урожайыд видз вылӧ, му вылӧ ставнас сісьмас. Мукӧддырйи чукӧрттӧм урожай лым улӧ на сюрлӧ и.
Машинаӧн став удж позьӧ эштӧдны зэв регыд кадӧн. Машина мездӧ уна уджалысьӧс мукӧд уджъяс вылӧ, шуам; град выв пуктасъяс вӧдитны, садъяс садитны, порсьяс да кроликъяс видзны. Уджалан киыд быдлаӧ тырмас!
Подсобнӧй прӧмысъяс сетасны сырьё пабрик-заводъяслы, ӧдмас промышленносьтлӧн быдмӧмыс. Ён промышленносьт сиктлы сетас унджык вузӧс.
Видз-му уджалан машина ёнмӧдӧ карса промышленносьтлысь видз-му овмӧскӧд йитӧдсӧ.
Машинаыд войтырлы вайӧ ыджыд бур, сӧмын сійӧс ёна колӧ дӧзьӧритны. Зэр улын либӧ няйтӧн машина сімӧ. Сімӧм машинаӧн уджавны оз позь. Тшӧкыда тӧв кежлӧ машинаӧс колясны лым улӧ вевттьытӧг, машина няйтнас кынмас да тулысӧдз сідзи и олӧ.
Машинатӧ колӧ идравны, вевттявны кӧтасьӧмысь, идравтӧдзыс бура весавны да мавтны мазьясӧн.
Мавтӧм, весалӧм машина дырджык олӧ, уджалӧ сувтлытӧг, озджык жугав и. Сімӧм машина бур удж пыдди сӧмын манитӧ, пӧчинка вылын сулӧдӧ да с. в.
Немечьяс — йӧз аккуратнӧйӧсь. Найӧ казялісны кутшӧм омӧля миян вӧдитчӧны машинаясӧн. Ӧти немецкӧй машина вылӧ, кодӧс вузалісны СССР-лы, найӧ гижӧмаӧсь: «Тӧвнас няйт пытшкын сулала, а гожӧмнас видз вылын шогала».
Ӧні видзӧдлам, кыдз колӧ уджавны видз-му уджалан машинаяслы да кутшӧм дӧзьӧр колӧ на бӧрся.
Быд пӧлӧс машиналы колӧ бур дӧзьӧр.
Ытшкан машина
Ытшкыны ёна сьӧкыд. Сійӧ уджалысьлысь нёнялӧ став вынсӧ.
Мӧд делӧ, кор крестьянин уджалӧ оз косаӧн, а машинаӧн. Сэки сӧмын вӧвтӧ веськӧдлы да пукав пружинаа пуклӧс вылын.
Ытшкан машина ӧні пӧшти быд колхозын эм.
Ытшкан машина медпрӧстӧй, медкокни машина. Кык кӧльӧсаа чӧрс да дышло — ытшкан машиналӧн сюрӧсыс (остовыс). Кӧльӧсасянь пиньяс ӧтарӧ-мӧдарӧ новлӧдлӧны пурт водса кӧрт пласт кузя.
Кӧрт пластлысь ӧтар помсӧ крепитӧма ытшкан машинаса сюрӧсӧ (остовӧ), мӧдарсӧ — веськӧдӧма сувтса турунлань. Ытшкан машина мунігӧн пуртыс бӧрӧ водзӧ ветлӧ тэрыба: ӧти минутӧн сюрсӧн джынйӧнысь. Со и став уджыс ытшкан машиналӧн.
Татшӧм ӧдйӧ гӧригӧн пурт ёна зыртчӧ, омӧля мавтӧм вӧсна регыдӧн бырны вермӧ. Пурт моз жӧ ӧдйӧ бергалӧ чӧрс йылын шыпа кытш, кытчӧ мӧртӧма шатунлысь помсӧ.
Шатун шып вылӧ мӧртӧма ассяма тувйӧн.
Ытшкан машиналӧн пуртыс пиньӧсь, вӧчӧма кӧртысь жӧ, тышнас крепитӧма кӧрт пласт костӧ. Пиньяссӧ колӧ пыр лэчыда тӧчитны; пинь йывсӧ гӧгрӧстны, кыдзи унаӧн сяммытӧмысла вӧчӧны, некутшӧма оз позь.
Пурт, чӧрс гӧгӧр бергалысь кытш да тулка шыпкӧд ачыссяма ёна зыртчӧны. Сы вӧсна найӧс колӧ бура мавтны. Он кӧ мавт, машина ӧдйӧ тшыкӧ: зыртчыссьӧм машина уджалӧ омӧля, жугласьӧ, став торъясыс люги-леги лоӧны.
Медым ытшкан машина бура уджаліс да эз портитчы, колӧ бура дӧзьӧритны, кадысь кадӧ видзӧдавны быд часьтъяс, став гайкасӧ мед вӧлі топыда винтитӧма, быд розьын мед вӧлі машина мавтан мазь. Кутшӧмкӧ часьт кӧ зыртчис, пуктыны выльӧс. Няйтӧссьӧмысь весавны тшӧкыдджыка, удж водзын машинасӧ ставнас видлавны, бура мавтны. Удж бӧрын бара видлавны да весавны-мавтны. Ытшкан машинаӧн кӧ уджалінныд уль поводдя дырйи, зэригӧн, удж бӧрын колӧ бура косӧдны да сімысь часьтъяссӧ мичаника мавтны.
Ытшкыны заводиттӧдз бура тӧдмалӧны кутшӧм кытш (пласт) босьтны ытшкыны, мед эськӧ ытшкӧм туруныс ӧткодя косьмис, ӧд, асывводзсянь да рыт сёрӧдз кӧ ытшкан сӧмын ӧти пласт, туруныс оз ӧткодя косьмы: медводдза адасъясас туруныс водз косьмас, а шӧрыс — уль лоӧ. Тайӧ нюжӧдӧ турун пуктӧмӧс.
Ӧткодя турун косьтӧм могысь ыджыд кытшсӧ босьтӧны пажын бӧрын да ытшкӧны мӧд лунӧдз, помалӧны шонді жар лотӧдзыс. Сэки тӧрытъя ытшкӧм туруныс веськалӧ лысва улӧ да асъя ытшкӧмыскӧд ӧткодь лоӧ. Тадзи турун косьмӧ ӧткодя рӧвнӧя.
Оз ков вунӧдны: дас часа уджалан лунӧ ӧти машина вермӧ ытшкыны 4 гектар видз, туруныс кӧ абу усьӧма, сулалӧ кӧ веськыда. Туруныс кӧ клевер кӧдза кодь ляксьӧма — этшаджык верман ытшкыны.
Усьӧм турун дорвыв ытшкыны оз позь. Ытшкӧны усьӧмыслы паныд, ньылыд мунігӧн пурт улӧ туруныс оз шед. Турун ньылыд мунігӧн уна кад вошӧ весьшӧрӧ.
Ытшкан да вундан машина бурджыка уджалӧны ӧдйӧ мунігӧн вундалысьыс сэки ёнджыка ӧдӧбасьӧ да. Ньӧжйӧ мунігӧн пуртыс турунсӧ оз орӧд, а лякӧ (водтӧдӧ). Сы вӧсна ытшкыны заводиттӧдз неуна — метра джын кымын — мунӧны куш местаӧд, тыртӧг. Тайӧс кӧ он вӧч, ытшкан машина сразусӧ оз вермы ӧдйӧн бергӧдчыны, да пуртыс лякас турунсӧ, шатуныс вермӧ жугавны. Сук турунаинті мунӧны ӧдйӧджык.
Ытшкан машинаӧн медбур ӧти часын мунны километр. Мунны колӧ пыр ӧткодя рӧвнӧя, кыдз сюрӧ мунӧмысь машина часьтъяс тшӧкыда жугавлӧны. Ӧні гырысь колхозъясын ытшкӧны вӧв пыдди тракторӧн. Трактор ветлӧ ӧткодя, ытшкыны позьӧ меджар луннас. Тракторӧн ытшкӧмӧн кокньыдджык ӧткодя косьтыны ытшкӧм турунсӧ.
Турун бергӧдлан машина
Ӧдйӧджык косьтӧм могысь ытшкӧм турун пластъяс бергӧдлӧны-кышӧдыштӧны куранӧн. Турун бергӧдлыны маннӧ. Ӧдйӧджык уджавны нарошнӧ лӧсьӧдӧм турун бергӧдлан машинаӧн.
Турун бергӧдлан машина овлӧ кык сикас. Ӧти уджалӧ вилаясӧн. Мунігас вилаясыс босьтӧны турунсӧ да мый вермӧмысь шыбитӧны вывлань. Косджык турун качлӧ улӧ, уль турун — вылӧджык да усьӧ кос турун вылӧ. Татшӧм сикас машинасӧ кыскалӧ ӧти вӧв.
Вилаӧн уджалан турун вӧрӧдан машина ёна тракйӧ да чегъялӧ-чирйӧ турунлысь вӧсни сіяссӧ, листъяссӧ. Татшӧм машинаясӧн ньӧти оз позь бергӧдлыны клевер да мукӧд пӧлӧс та модаа турунъяс. Став корйыс юрнас дрӧбалӧны, да кольӧ сӧмын ӧти заыс (иддзыс). Дрӧбалӧм клеверлӧн пӧтӧсыс ёна вошӧ.
Бурджык сикас турун бергӧдлан машина кык кӧльӧса йылын. Чӧрс бокас вочӧма вал. Татшӧм турун бергӧдлан машинаыс шусьӧ бокӧ шыблалысь куранӧн (
Вал вылӧ мӧрталӧма уклада шпилькияс, кодъяс кыпӧдӧны турунсӧ. Кор тайӧ машинаыслысь рычагсӧ бергӧдан ӧтиладорас, сійӧ сэки уджалӧ кыдзи куран, мӧдарлаас кӧ — машина уджалӧ кыдзи турун бергӧдлысь: сэки валйӧ крепитӧм шпилькиясыс турунсӧ оз гартны ас гӧгӧраныс, а сӧмын зэв небыда бергӧдӧны. Сэки клеверлӧн юрыс да коръясыс оз чегъясьны, кольӧны дзоньӧн.
Вилаа машинаӧн лунтырӧн позьӧ кышӧдны сӧмын 7 гектар ытшкӧм видз, мӧднас 10 гектар. Тайӧ стӧч босьтӧ кык пӧлӧс ытшкан машиналысь. Доддявсьӧ пара вӧв.
Вӧлӧн куртан машина
Вӧлӧн куртан машина зэв прӧстӧй. Кык кӧльӧса да чӧрс со и став часьтыс. Куртан машина новлӧдлӧ ӧти вӧв. Выліын висьталӧм боки курана куртан машинаясӧн, кодъясӧс кыскалӧны кык вӧлӧн, позьӧ куртны и бергӧдлыны.
Кыкнан сикас машинаыс ӧтпыр мунӧмӧн босьтӧны кык покос пасьта адас. Быд лун кыкнан машинанас позьӧ куртны 10 гектар ытшкӧм видз. Туруныс чукӧрмӧ лёдзьясӧ.
Сынан
Зорӧд дорӧ ваялӧны нӧсилкаӧн. Тайӧ сьӧкыд дай маннӧ уджсӧ позьӧ кокньӧдны — вӧчны сынан, кутшӧмӧс индӧма серпас вылын.
Пуысь вӧчсьӧ 3 метра кузьта 10 сантиметр кызта брус. Брусӧ дзик веськыда мӧртӧны косьтӧм кыдз пуысь 7 пинь. Быд пиньлӧн кызтаыс 75 сантиметр. Пинь йывсӧ ёсьтыштӧны.
Бруссяньыс да вӧв сийӧс дорӧдзыс нюжӧдчӧ гез — вож пыдди. Брус шӧрас бӧрладорас вӧчӧма вороп (рукоятка). Сынанӧ доддялӧм вӧв нуӧдӧны первой лёдз шӧрӧдыс, сэсся — туруныс сынан тырыс чукӧрмас да — лёдз пӧлӧныс.
Татшӧм сынаннас ёна ӧдйӧ позьӧ уджавны.
Лобогрейка
Нянь вундӧм вылӧ машина водзті лӧсьӧдлісны ытшкан машина модааӧс. Налӧн мӧда-мӧдсьыс торъялӧмыс вӧлі сӧмын сійӧн, мый вундан машиналы пуртысь ӧприч вӧлі лӧсьӧдӧма мотовило. Мотовило няньсӧ копыртӧдӧ пуртланьыс.
Вундӧм няньыс усьӧ пурт саяс, платформа вылӧ.
Машина дорын вӧлі колӧ уджавны кык морт: ӧтиыс — веськӧдлӧ вӧв, мӧдыс шыблалӧ вундӧм няньсӧ.
Татшӧм машинаӧн уджавны вӧлі зэв делӧ.
Сы вӧсна и шуисны рабочӧйяс тайӧ машинасӧ лобогрейкаӧн.
Лобогрейка лунтырӧн пара вӧлӧн вермывліс вундыны 4 гектар му.
Тайӧ машина уна нянь весьшӧрӧ воштӧ. Шептыс первой швачкысьӧ мотовилоӧ, сэсся платформа вылӧ да вӧлись шыблалысьыс шыбитӧ идза под вылӧ. Таысь ӧприч идзасыс зэв ёна дзугсьӧ да кольтаавнысӧ сьӧкыд.
Вундан-шыблалан машина (Жнейка-самосброска)
Лобогрейка дорысь ёна бур — жнейка-самосброска. Тайӧ машинаыс идзассӧ сідзи жӧ вундӧ да вундӧм няньсӧ платформа вылӧ уськӧдӧ, сӧмын абу мотовило да оз ков торъя морт платформа вылысь нянь шыблавны: найӧс вежӧны нёль ыджыд куран. Куранъяс бергалӧны ньӧжйӧник, быттьӧкӧ бордйӧн кусыньтӧны сулалысь нянь пурт бердӧ. Кымыныськӧ бергӧдчӧм бӧрын ӧти куран кусыньтчӧ улӧджык, платформа бердлань. Аслас пиньяснас чышкыштӧ платформа вывтіыс да шыбитӧ вундӧм няньсӧ. Кураныслысь уджсӧ позьӧ вежлавны. Позьӧ лӧсьӧдны сідз, мед шыбитӧм нянь чукӧрысь артмис буретш колана ыджда кольта — гырысь, либӧ посни.
Жнейка-самосброска луннас вундӧ 5 гектар.
Кольта кӧртавлан машина
Лобогрейкаӧн да жнейка-самосброска уджалігӧн сюсӧ торъя морт кольтаавлӧ. Но эм машина, няньсӧ ачыс вундӧ и кольтаавлӧ. Рочӧн тайӧ машинаыс шусьӧ сноповязалкаӧн.
Сноповязалка зэв сложнӧй машина. Няньсӧ вундӧ пуртӧн (ытшкан машинаса пурт модаа жӧ). Мотовило эм жӧ, сӧмын мӧд сикаса: пурт дорӧ няньсӧ сійӧ зэв небыда кусыньтӧ. Мотовилосӧ позьӧ вештавны, копыртлыны нянь джуджда серти. Сы вӧсна сноповязалка вундӧ тшӧтш и усьӧм нянь. Вундӧм няньыс оз усь платформа вылӧ, а торъя пӧлӧтна вылӧ (дӧра вылӧ). Пӧлӧтнаыслысь помъяссӧ ӧтлаӧдӧма пражаясӧн да зэлӧдӧма валъяс, либӧ роликъяс вылӧ.
Роликъяс бергалӧны машина мунігӧныс. Роликъяс кузя ветлӧдлігӧныс пӧлӧтна ӧктӧ вундӧм нянь да пыртӧ йиаланінас (вязальнӧй часьтас). Сэні торъя кӧрт чуньяс чукӧртӧны ӧти топыд кольтаӧ. Кольта дінын век шлопкӧдчӧ пӧвтор, кольталысь дінсӧ мольӧдӧ-ӧтйӧдӧ. Шептыс буретш кольта тыр чукӧрмас да кольтаыс аслас сьӧктанас личкӧ кӧрт пластинка увлань да ӧтлаӧдӧ шестернякӧд. Сэні, кыдзи сӧмын шпагата ыджыд ем гартыштӧ кольтасӧ, воӧ кай ныр модаа зажим. Зажим шпагатсӧ крепитӧ, бергӧдчӧ да вӧчӧ гӧрӧд. Нарошнӧ лӧсьӧдӧм пурт гӧрӧд дортіыс вундӧ. Дасьмӧм кольтасӧ трезубец шыбитӧ кольта новлӧдлан дозйӧ. 5 кольта чукӧрмӧм мысьт дозйыс лэччӧ да витнан кольтасӧ пуктӧ му вылӧ.
Сы бӧрын кольта новлӧдлан бӧр лэптыссьӧ виччысьны мӧд вит кольта.
Тайӧ ставыс вӧчсьӧ зэв ӧдйӧ. Ӧти минут бӧрын чеччыштӧ кымынкӧ дас кӧрталӧм кольта.
Сноповязалка ӧти лунӧ вермӧ вундыны 5 гектар. Кольталысь ыдждасӧ вежлавны лӧсьӧдӧма нарошнӧй приспособленньӧ, позьӧ лӧсьӧдны буретш колӧм серти да нянь серти кутшӧм кольта колӧ: ыджыд — ичӧт, зэлыд — личыд. Машинаыс кӧть и зэв сложнӧй, но зэв ён (прочнӧй). Быд уджалӧм бӧрын кӧ мичаа весавны, мавтны да дӧзьӧритны, сійӧ зэв дыр уджалӧ ньӧти жугавлытӧг. Кыткӧ кӧ жугаліс, пырысь-пыр колӧ шыасьны опытнӧй слесар дінӧ.
Сноповязалка дӧзьӧритігӧн следитны быд гайка бӧрысь да мавтны. Оз позь гайкаясӧс личӧдны, машиналӧн часьтъясыс сідзинас легны пондасны. Личалӧм часьтъяс оз сӧмын асьнысӧ дойдны, но тшӧтш мукӧд часьтъяссӧ жугӧдласны и.
Омӧля мавтӧм машиналӧн часьтъясыс зыртчасны. Сійӧ сулавны пондас донаджык машиннӧй маслӧ дорысь.
Сноповязалка кодь машиналӧн уджалӧ зэв уна часьтъяс, сы вӧсна уналаті и мавтӧны сы вылӧ нарошнӧ вӧчӧм розьяс пыр. Машинаӧн уджалысьлы ставсӧ тайӧ колӧ бура велӧдны (изучитны).
Ӧдйӧджык бергалысь часьтъясӧс мавтлыны частӧджык, медся нин пӧлӧтна новлӧдлысь роликъяссӧ. Пӧлӧтна вӧсна роликъяслысь вӧрӧмсӧ он аддзы, а найӧ 1000 пӧв ӧти минутнас бергӧдчӧны.
Мавтігӧн видзӧдны бура, мед эськӧ быдлаӧ маслӧыс веськалі. Став часьтсӧ бура мавтны колӧ часӧн-джынйӧна кад.
Ваа нянь вундігӧн кӧтасьӧм бӧрын пӧлӧтна тукмӧ, роликсӧ зэлӧдӧ мукӧддырйи весиг жугӧдмӧн. Сэки пырысь-пыр жӧ колӧ лэдзыштны пражасӧ. Пражасӧ лэдзыштӧны лысва вылын вундігӧн и. Шуам, муртса кӧ пызьнитыштас зэртор, сэки колӧ ставсӧ эновтны да личӧдны пӧлӧтнасӧ. Оз позь му вылӧ кольны машина зэлӧдӧм пӧлӧтнаӧн. Пӧлӧтнаӧс личӧдны сарайӧ пуктігӧн и.
Вартан машинаяс
Вундӧм бӧрын вартӧны. Уна нэм нянь вартлісны чапъясӧн. Сэсся изобретитісны киӧн бергӧдлан вартан машина. Станок, барабан, пиньӧсь кытш-барабан увтас да бергӧдлан вороп — со и став часьтыс машиналӧн. Чаптӧн вартны вывті сьӧкыд, абу зэв кокни и татшӧм вартан машинатӧ бергӧдлыны. Нӧшта нин сьӧкыд машинаӧн вартӧм тусьсӧ тӧлӧдныс: чаптӧн вартан тусь дорысь озджык дрӧбав нырыс да йикиыс.
Киӧн бергӧдлан вартан машинаӧс вежӧма вӧлӧн бергӧдлӧмӧн. Крестьяна овмӧсъясын уджалӧ кык да куим вӧла машинаяс. Найӧ пӧшти ӧткодьӧсь, сӧмын кык вӧла машина идзассӧ оз торйӧд (соломотрястӧм), куим вӧла машина соломотряса: ӧтпыр вартӧ, идзассӧ торйӧдӧ и. Куим вӧла соломотряса машина выгӧднӧйджык: кык вӧлӧн вартан машинаӧн вартӧм бӧрын сьӧкыд торйӧдны туссьыс идзассӧ да мякинасӧ.
Нӧшта на бурджык нёль вӧлӧн бергӧдлана таркӧдчан машина. Та бӧрвылын тусьӧ кольӧ сӧмын посни йики. Сійӧс тӧлӧдны кокни.
Быд вартан машиналӧн удж вӧчӧмыс вӧв лыд серти: кымын вӧв бергалӧны, сымын уна кольта вартӧ минутаӧн: куим вӧлӧн вартан машина минутаӧн вартӧ 3 кольта, часӧн — 180-ӧс, 10 часа уджалан лунӧ вермас вартны 1800 кольта либӧ 180 чумали.
18 чумалиысь кӧ усьӧ 80 килограмм тусь, лунтырӧн татшӧм вартан машина вартас 15 кымын центнер.
Сложнӧй вартан машинаяс
Прӧстӧй молотилка кокньӧдӧ шепсьыс тусьсӧ торйӧдны. Но нӧшта колӧ торйӧдны йикисӧ да жугсӧ, колӧ тусьсӧ сортируйтны.
Став тайӧ уджсӧ вӧчӧ сложнӧй вартан машина, кодлӧн эм вартан барабан, подсевнӧй грохот, тусь тӧлӧдысь да сортируйтысь — ветрогон. Сложнӧй вартан машинаӧ мыччалӧны кольтаӧн, уна розьясӧд киссьӧны мешӧкӧ зэв сӧстӧм да сортъяс вылӧ юклӧм тусь. Быд сорт петӧ торйӧн.
Татшӧм вартан машинаясын быд рукавын (розьын) эм счётчик. Счётчикъяс висьталӧны, уна-ӧ да кутшӧм сорт муніс быд петан соскӧд тусь.
Татшӧм вартан машина 10 часа уджалан лунӧ вартӧ 200-сянь да сюрс центнерӧдз. Сложнӧй машинаӧн уджалӧны оз вӧлӧн, а тракторӧн.
Машина бӧрсянь дӧзьӧр кӧлӧ сэтшӧм жӧ, кутшӧм и мукӧд сикас машинаяс бӧрсянь. Колӧ следитны быд часьт бӧрысь да бура мавтны. Медсясӧ колӧ видзӧдавны барабан пиньяс вылӧ, мед эськӧ найӧ эз личавны. Бергалігас кӧ ӧти пинь чегас, вермас вины мортӧс.
Кӧйдыс весалан машинаяс
Медпрӧстӧй машина кӧйдыс весавны — веялка. Главнӧй часьтъясыс сылӧн — тӧвпӧльтысь (ветрогон) да пожъяс. Лунӧн тӧлӧдӧ 60 центнер; тусьсӧ сортъяс вылӧ оз торйӧд, киссьӧ ӧтилаӧ.
Веялка-сортировкалӧн пожйыс унджык да, гырысь тусьсӧ торйӧдӧ посньыдысь. Весалӧ и ёгсӧ, кодъяс посниӧсь либӧ гырысьӧсь тусь дорысь.
Бур сьӧкыд тусьысь чийӧбиник тусьяссӧ торйӧдӧны триумфӧн. Триумф уджалӧ тӧв вынӧн. Сылӧн тӧвпӧльтысьыс (ветрогоныс) веялкалӧн дорысь ёнджык. Кокни да омӧль тусьсӧ тӧлӧдӧ ылӧдзджык, а сьӧкыдджыкъясыс усьӧны матӧджык. Быд сортлӧн эм аслас вежӧс.
Но эмӧсь и сэтшӧм ёгъяс, кодъяс и ыджданас и сьӧктанас тусьыскӧд ӧткодь. Татшӧм ёгъяссӧ весалӧны мӧд машинаӧн — триерӧн. Триер нӧшта ӧтчыд лэдзӧ тӧвпӧльтан пыр уна пожъясӧн пожналӧ, сэсся тусьсӧ лэдзӧ барабан кузя. Барабанас вӧчалӧмаӧсь торъя сортъяслы розьяс, сы вӧсна тусьыс барабан кузя мунігӧныс веськалӧ аслас розьӧ. Колясыс ставыс шыбитчӧ. Тадз триер отсӧгӧн тусь весавсьӧ быд пӧлӧс ёгысь.
Эмӧсь сложнӧй триеръяс, найӧ юклӧны тусьсӧ уна сикас кӧдзалысь: рудзӧглысь, идлысь, анькытшлысь да с. в. Татшӧм триеръясыс шусьӧны кык сикас уджалысь триеръясӧн (
Овлӧны и куим сикас ногӧн уджалысь триеръяс; найӧ нӧшта на ӧтчыд сортируйтӧны кӧйдыссӧ.
Триер бӧрын тусь лоӧ дзик сӧстӧм. Тадз лӧсьӧдчӧ кӧйдысыс кӧдзӧм вылӧ.
Трактор — медбур вын урожай чукӧртан машинаяслы
Став машина бура уджалас, эм кӧ пыр ӧткодь вын. Вӧвъясыд тайӧс вӧчны оз вермыны. Найӧ ветлӧны кор ӧдйӧ, кор ньӧжйӧ. Асывнас гӧнечӧн ветлӧны, а рытланьыс мудзасны да — ӧдва-ӧдва руньгӧны. Сы вӧсна машиналӧн производительносьтыс чинӧ, тшӧкыда жугавлӧ.
Мед эськӧ машина уджаліс бура, колӧ пыр ӧткодя кыскавны. Та боксянь трактор ёна шогмана. Сійӧн позьӧ кыдз гаж — ӧдйӧ кӧть ньӧжйӧ — мунны. А тайӧ, кыдзи ми тӧдам, зэв колана. Ытшкан либӧ вундан машинаӧс кӧ пондам нуны ньӧжйӧ, сійӧ турунтӧ вундӧм пыдди сӧмын лякас.
Вартан машина уджалӧ бура, барабаныс кӧ быд минутӧ вӧчӧ сюрс оборот. Ньӧжйӧджык кӧ бергалӧ, идзасыс барабан гӧгӧрыс гартчас, машина вермас жугавны. Рӧвнӧй тяга колӧ тшӧтш кӧйдыс весалан машинаяслы и. Ӧдйӧ бергалігӧн йики пытшкас нӧбӧдӧ бур тусьсӧ, ньӧжйӧ бергалігӧн — омӧль тусьыс веськалӧ бур тусь пытшкас.
Трактор пыр ӧткодя рӧвнӧя кыскӧ.
Кыдзи колхозын дӧзьӧритны машинаяс
Быд колхозник тӧдӧ, кутшӧм дона сулалӧ быдсяма машинасӧ судзӧдны.
Но вермас лоны, кодкӧ колхозникъяс пытшкысь машина коляс идравтӧг. Мед эськӧ сэтшӧм омӧльторъясыс оз лоны, том йӧзысь — комсомолечьясыс да комсомолкаясысь — организуйтӧны группа. Группа видзӧдӧ, мед быд машина вӧлі бура меститӧма, дӧзьӧритӧма. Группаса шленъяс ас костаныс уджнысӧ юкласны, быдӧнлы стӧч урчитасны, кодлы кутшӧм машина дӧзьӧритны да мый вӧчны. Быд морт пондас вӧчны ассьыс уджсӧ да кывкутны аслас удж понда группа водзын. Группаяс вермасны ордйысьны машинаясӧс медбура дӧзьӧритӧмын. Машина дӧзьӧритігӧн найӧ бура велӧдӧны быд машиналысь уджсӧ.
Машина сарайын мед век вӧлі дась ветьӧк машина чышкавны да мавтан маслӧ.
Ки улын колӧны прӧстӧй инструментъяс, кодъяс ковмывлӧны машинаяс видлалігӧн.
Том йӧзлӧн группа йитчӧ слесаръяскӧд да мукӧд сюсь йӧзкӧд. Найӧ сетӧны ыджыд отсӧг жугалӧм машина справитігӧн.
Том йӧзлы да колхозса общественносьтлы колӧ ёна дӧзьӧритны ассьыныс меддонаторсӧ — машинаяссӧ. Дӧзьӧритӧмлысь коланлунсӧ вуджӧдны быд колхозник вежӧрӧ.
