УРОЖАЙ ИДРАЛАН МАШИНАЯС УРОЖАЈ ІԀРАЛАН МАШІНАЈАС
Коланлун видз-му уджалан машинаяслӧн Коланлун віԇмууҗалан машінајаслӧн
Турунъяслӧн розйыссис. Вижӧдны заводитіс нянь. Воис ытшкан кад, а сы бӧрвылын и вундыны колӧ кутчысьны. Турунјаслӧн розјыԍԍіс. Віжӧԁны завоԃітіс ԋаԋ. Војіс ыщкан каԁ, а сы бӧрвылын і вунԁыны колӧ кутчіԍны.
Оз прӧста сиктын тайӧ кадсӧ шуны страднаӧн. Крестьянинлы збыльысь лоӧ страдуйтны урожай чукӧртігӧн: шонді петтӧдз мунӧ ытшкыны, тэрмасьӧ лысва косьмытӧдз ыджыдджык пласт пӧрӧдны. Кос турунӧ коса оз мӧртчы, дай жар уджавны, сьӧкыд. Оз прӧста ԍіктын тајӧ каԁсӧ шуны страԁнаӧн. Креԍԏаԋінлы збыԉыԍ лоӧ страԁујтны урожај чукӧртігӧн: шонԁі петтӧԇ мунӧ ыщкыны, термаԍӧ лысва коԍмытӧԇ ыҗыԁҗык пласт пӧрӧԁны. Кос турунӧ коса оз мӧртчы ԁај жар уҗавны, ԍӧкыԁ.
Вундігӧн крестьянкалы нӧшта нин сьӧкыд. Лысваӧн вундыны оз позь, лысва косьмас да шонді сотӧ, сэсся и лоӧ коньӧръяслы, нывбабаяслы, лёк жар водзын нюкрасьны. Рытнад мышкыд да сойясыд юкалӧны мудзӧмысла. Вунԁігӧн креԍԏанкалы нӧшта-ԋін ԍӧкыԁ. Лысваӧн вунԁыны оз поԅ, лысва коԍмас ԁа шонԁі сотӧ, сеԍԍа і лоӧ коԋӧрјаслы, нывбабајаслы, ԉок жар воԇын ԋукраԍны. Рытнаԁ мышкыԁ ԁа сојјасыԁ јукалӧны муԇӧмысла.
Вундысьӧм-тэчсьӧм бӧрын колӧ вартны. Сэки бара пемыдсянь пемыдӧдз кылӧ чаплӧн гымгӧм. Вартӧм бӧрын тӧлӧдан. Семьянад кӧ лунтырӧн тӧлӧдан кык центнер, сійӧ зэв нин уна. Вунԁыԍӧм-течԍӧм бӧрын колӧ вартны. Секі бара пемыԁԍаԋ-пемыԁӧԇ кылӧ чаплӧн гымгӧм. Вартӧм бӧрын тӧлӧԁан. Ԍемјанаԁ-кӧ лунтырӧн тӧлӧԁан кык центԋер, сіјӧ зев-ԋін уна.
Тӧлӧдз пыр татшӧм оръявлытӧг сьӧкыд удж. Посни ӧтка крестьяна овмӧсын сьӧкыд удж кокньӧдны оз позь. Сэні он вермы лӧсьӧдны (ньӧбны) машинаяс: — ытшкан, вундан, кольтаавлан машинаяс донаӧсь, сы вылӧ ӧтка крестьянинлӧн непӧштӧ ӧти вося, весиг уна вося урожай оз судзсьы. Тӧлӧԇ пыр тащӧм орјавлытӧг ԍӧкыԁ уҗ. Посԋі ӧтка креԍԏана овмӧсын ԍӧкыԁ уҗ кокԋӧԁны оз поԅ. Сені он вермы лӧԍӧԁны (ԋӧбны) машінајас: — ыщкан, вунԁан, коԉтаавлан машінајас ԁонаӧԍ, сы вылӧ ӧтка креԍԏаԋінлӧн ԋепоштӧ ӧԏі воԍа, веԍіг уна воԍа урожај оз суԇԍы.
Машина вайӧ пӧльза да выгӧда, кор сылы эм тырмымӧн удж. Машинаыд кӧ сулалӧ сарайын, дерт жӧ сэки сійӧ асьсӧ оз вешты. Ытшкан машиналы колӧ этша вылӧ комын гектар видз. Машіна вајӧ пӧԉза ԁа выгоԁа кор сылы ем тырмымӧн уҗ. Машінаыԁ-кӧ сулалӧ сарајын, ԃерт-жӧ секі сіјӧ аԍсӧ оз вешты. Ыщкан машіналы колӧ ещавылӧ комын гектар віԇ.
Сідзкӧ, медым машина вайис пӧльза, колӧ уна гектар му. Ӧтка гӧль да шӧркоддьӧма крестьянинлӧн сы мында видз-му абу. Посни пласта видз-мусӧ налы колӧ ӧтлаавны, лӧсьӧдны ӧтувъя овмӧс — колхоз. Сіԇ кӧ, меԁым машіна вајіс пӧԉза, колӧ уна гектар му. Ӧтка гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема креԍԏаԋінлӧн сымынԁа віԇму абу. Посԋі пласта віԇмусӧ налы колӧ ӧтлаавны, лӧԍӧԁны ӧтувја овмӧс — колхоз.
Видз вывса удж вылын машинаяс сетӧны ыджыд пӧльза. Босьтам кӧть татшӧмтор, нёль гектар видз ӧтка мортлы лоӧ ытшкыны дас кык лун чӧж. Ытшкан машина сійӧ жӧ нёль гектар видзсӧ ытшкӧ ӧти лунӧн. Ӧти вундан-кольтаавлан машина уджалӧ 35–40 вундысь пыдди. Віԇвывса уҗ вылын машінајас ԍетӧны ыҗыԁ пӧԉза. Боԍтам кӧԏ тащӧмтор, ԋоԉ гектар віԇ ӧтка мортлы лоӧ ыщкыны ԁаскык лунчӧж. Ыщкан машіна сіјӧ-жӧ ԋоԉ гектар віԇсӧ ыщкӧ ӧԏі лунӧн. Ӧԏі вунԁан-коԉтаавлан машіна уҗалӧ 35–40 вунԁыԍ пыԃԃі.
Вундан машина дас лунӧн вештӧ 350–400 мортлысь уджалан лун. Овлӧ страдна дырйи заводитас зэрны да арӧдзыс оз ланьт. Он кӧ удит мича дырйи идравны, урожайыд видз вылӧ, му вылӧ ставнас сісьмас. Мукӧддырйи чукӧрттӧм урожай лым улӧ на сюрлӧ и. Вунԁан машіна ԁас лунӧн вештӧ 350–400 мортлыԍ уҗалан лун. Овлӧ страԁна ԁырјі завоԃітас зерны ԁа арӧԇыс оз лаԋт. Он-кӧ уԃіт міча ԁырјі іԁравны, урожајыԁ віԇвылӧ-мувылӧ ставнас ԍіԍмас. Мукӧԁ ԁырјі чукӧрттӧм урожај лымулӧ-на ԍурлӧ-і.
Машинаӧн став удж позьӧ эштӧдны зэв регыд кадӧн. Машина мездӧ уна уджалысьӧс мукӧд уджъяс вылӧ, шуам; град выв пуктасъяс вӧдитны, садъяс садитны, порсьяс да кроликъяс видзны. Уджалан киыд быдлаӧ тырмас! Машінаӧн став уҗ поԅӧ ештӧԁны зев регыԁ каԁӧн. Машіна мезԁӧ уна уҗалыԍӧс мукӧԁ уҗјас вылӧ, шуам; граԁвыв пуктасјас вӧԃітны, саԁјас саԃітны, порԍјас ԁа кроԉікјас віԇны. Уҗалан кіыԁ быԁлаӧ тырмас!
Подсобнӧй прӧмысъяс сетасны сырьё пабрик-заводъяслы, ӧдмас промышленносьтлӧн быдмӧмыс. Ён промышленносьт сиктлы сетас унджык вузӧс. Поԁсобнӧј прӧмысјас ԍетасны сырјо фабрік-завоԁјаслы, ӧԁмас промышԉенноԍтлӧн быԁмӧмыс. Јон промышԉенноԍт ԍіктлы ԍетас унҗык вузӧс.
Видз-му уджалан машина ёнмӧдӧ карса промышленносьтлысь видз-му овмӧскӧд йитӧдсӧ. Віԇмууҗалан машіна јонмӧԁӧ карса промышԉенноԍтлыԍ віԇму овмӧскӧԁ јітӧԁсӧ.
Машинаыд войтырлы вайӧ ыджыд бур, сӧмын сійӧс ёна колӧ дӧзьӧритны. Зэр улын либӧ няйтӧн машина сімӧ. Сімӧм машинаӧн уджавны оз позь. Тшӧкыда тӧв кежлӧ машинаӧс колясны лым улӧ вевттьытӧг, машина няйтнас кынмас да тулысӧдз сідзи и олӧ. Машінаыԁ војтырлы вајӧ ыҗыԁ бур, сӧмын сіјӧс јона колӧ ԁӧԅӧрітны. Зерулын ԉібӧ ԋајтӧн машіна сімӧ. Сімӧм машінаӧн уҗавны оз поԅ. Щӧкыԁа тӧв кежлӧ машінаӧс коԉасны лым улӧ вевԏԏытӧг, машіна ԋајтнас кынмас ԁа тулысӧԇ сіԇі-і олӧ.
Машинатӧ колӧ идравны, вевттявны кӧтасьӧмысь, идравтӧдзыс бура весавны да мавтны мазьясӧн. Машінатӧ колӧ іԁравны, вевԏԏавны кӧтаԍӧмыԍ, іԁравтӧԇыс бура весавны ԁа мавтны маԅјасӧн.
Мавтӧм, весалӧм машина дырджык олӧ, уджалӧ сувтлытӧг, озджык жугав и. Сімӧм машина бур удж пыдди сӧмын манитӧ, пӧчинка вылын сулӧдӧ да с. в. Мавтӧм, весалӧм машіна ԁырҗык олӧ, уҗалӧ сувтлытӧг, озҗык жугав-і. Сімӧм машіна бур уҗ пыԃԃі сӧмын маԋітӧ, пӧчінка вылын сулӧԁӧ ԁа с. в.
Немечьяс — йӧз аккуратнӧйӧсь. Найӧ казялісны кутшӧм омӧля миян вӧдитчӧны машинаясӧн. Ӧти немецкӧй машина вылӧ, кодӧс вузалісны СССР-лы, найӧ гижӧмаӧсь: «Тӧвнас няйт пытшкын сулала, а гожӧмнас видз вылын шогала». Ԋемечјас — јӧз аккуратнӧјӧԍ. Најӧ каԅалісны кущӧм омӧԉа міјан вӧԃітчӧны машінајасӧн. Ӧԏі ԋемецкӧј машіна вылӧ, коԁӧс вузалісны СССР-лы, најӧ гіжӧмаӧԍ: „Тӧвнас ԋајт пыщкын сулала, а гожӧмнас віԇ-вылын шогала“.
Ӧні видзӧдлам, кыдз колӧ уджавны видз-му уджалан машинаяслы да кутшӧм дӧзьӧр колӧ на бӧрся. Ӧні віԇӧԁлам, кыԇ колӧ уҗавны віԇмууҗалан машінајаслы ԁа кущӧм ԁӧԅӧр колӧ на бӧрԍа.
Быд пӧлӧс машиналы колӧ бур дӧзьӧр. Быԁ пӧлӧс машіналы колӧ бур ԁӧԅӧр.
Ытшкан машина Ыщкан машіна
Ытшкыны ёна сьӧкыд. Сійӧ уджалысьлысь нёнялӧ став вынсӧ. Ыщкыны јона ԍӧкыԁ. Сіјӧ уҗалыԍлыԍ ԋоԋалӧ став вынсӧ.
Мӧд делӧ, кор крестьянин уджалӧ оз косаӧн, а машинаӧн. Сэки сӧмын вӧвтӧ веськӧдлы да пукав пружинаа пуклӧс вылын. Мӧԁ ԃелӧ, кор креԍԏаԋін уҗалӧ оз косаӧн, а машінаӧн. Секі сӧмын вӧвтӧ веԍкӧԁлы ԁа пукав пружінаа пуклӧс вылын.
Ытшкан машина ӧні пӧшти быд колхозын эм. Ыщкан машіна ӧні пӧшԏі быԁ колхозын ем.
Ытшкан машина медпрӧстӧй, медкокни машина. Кык кӧльӧсаа чӧрс да дышло — ытшкан машиналӧн сюрӧсыс (остовыс). Кӧльӧсасянь пиньяс ӧтарӧ-мӧдарӧ новлӧдлӧны пурт водса кӧрт пласт кузя. Ыщкан машіна меԁпрӧстӧј, меԁкокԋі машіна. Кык кӧԉӧсаа чӧрс ԁа ԁышло — ыщкан машіналӧн ԍурсаыс (остовыс). Кӧԉӧсаԍаԋ піԋјас ӧтарӧ-мӧԁарӧ новлӧԁлӧны пурт воԁса кӧрт пласт куԅа.
Кӧрт пластлысь ӧтар помсӧ крепитӧма ытшкан машинаса сюрӧсӧ (остовӧ), мӧдарсӧ — веськӧдӧма сувтса турунлань. Ытшкан машина мунігӧн пуртыс бӧрӧ водзӧ ветлӧ тэрыба: ӧти минутӧн сюрсӧн джынйӧнысь. Со и став уджыс ытшкан машиналӧн. Кӧрт пластлыԍ ӧтар помсӧ крепітӧма ыщкан машінаса ԍурӧсӧ (остовӧ), мӧԁарсӧ — веԍкӧԁӧма сувтса турунлаԋ. Ыщкан машіна мунігӧн пуртыс бӧрӧ-воԇӧ ветлӧ терыба: ӧԏі мінутӧн ԍурсӧн җынјӧныԍ. Со і став уҗыс ыщкан машіналӧн.
Татшӧм ӧдйӧ гӧригӧн пурт ёна зыртчӧ, омӧля мавтӧм вӧсна регыдӧн бырны вермӧ. Пурт моз жӧ ӧдйӧ бергалӧ чӧрс йылын шыпа кытш, кытчӧ мӧртӧма шатунлысь помсӧ. Тащӧм ӧԁјӧ гӧрігӧн пурт јона зыртчӧ, омӧԉа мавтӧм вӧсна регыԁӧн бырны вермӧ. Пурт моз-жӧ ӧԁјӧ бергалӧ чӧрс јылын шіпа кыщ, кытчӧ мӧртӧма шатунлыԍ помсӧ.
Шатун шып вылӧ мӧртӧма ассяма тувйӧн. Шатун шіп вылӧ мӧртӧма асԍама тувјӧн.
Ытшкан машиналӧн пуртыс пиньӧсь, вӧчӧма кӧртысь жӧ, тышнас крепитӧма кӧрт пласт костӧ. Пиньяссӧ колӧ пыр лэчыда тӧчитны; пинь йывсӧ гӧгрӧстны, кыдзи унаӧн сяммытӧмысла вӧчӧны, некутшӧма оз позь. Ыщкан машіналӧн пуртыс піԋӧԍ, вӧчӧма кӧртыԍ-жӧ, тышнас крепітӧма кӧрт пласт костӧ. Піԋјассӧ колӧ пыр лечыԁа тӧчітны, піԋјывсӧ гӧгрӧстны, кыԇі унаӧн ԍаммытӧмысла вӧчӧны, ԋекущӧма оз поԅ.
Пурт, чӧрс гӧгӧр бергалысь кытш да тулка шыпкӧд ачыссяма ёна зыртчӧны. Сы вӧсна найӧс колӧ бура мавтны. Он кӧ мавт, машина ӧдйӧ тшыкӧ: зыртчыссьӧм машина уджалӧ омӧля, жугласьӧ, став торъясыс люги-леги лоӧны. Пурт, чӧрс гӧгӧр бергалыԍ кыщ ԁа тулка шіпкӧԁ ачысԍама јона зыртчӧны. Сы вӧсна најӧс колӧ бура мавтны. Он-кӧ мавт, машіна ӧԁјӧ щыкӧ: зыртчыԍԍӧм машіна уҗалӧ омӧԉа, жуглаԍӧ, став торјасыс ԉугі-ԉегі лоӧны.
Медым ытшкан машина бура уджаліс да эз портитчы, колӧ бура дӧзьӧритны, кадысь кадӧ видзӧдавны быд часьтъяс, став гайкасӧ мед вӧлі топыда винтитӧма, быд розьын мед вӧлі машина мавтан мазь. Кутшӧмкӧ часьт кӧ зыртчис, пуктыны выльӧс. Няйтӧссьӧмысь весавны тшӧкыдджыка, удж водзын машинасӧ ставнас видлавны, бура мавтны. Удж бӧрын бара видлавны да весавны-мавтны. Ытшкан машинаӧн кӧ уджалінныд уль поводдя дырйи, зэригӧн, удж бӧрын колӧ бура косӧдны да сімысь часьтъяссӧ мичаника мавтны. Меԁым ыщкан машіна бура уҗаліс ԁа ез порԏітчы, колӧ бура ԁӧԅӧрітны, каԁыԍ-каԁӧ віԇӧԁавны быԁ чаԍтјас, став гајкасӧ меԁ вӧлі топыԁа віԋԏітӧма, быԁ роԅын меԁ вӧлі машіна мавтан маԅ. Кущӧмкӧ чаԍт-кӧ зыртчіс, пуктыны выԉӧс. Ԋајтӧԍԍӧмыԍ весавны щӧкыԁҗыка, уҗ воԇын машінасӧ ставнас віԁлавны, бура мавтны. Уҗ бӧрын бара віԁлавны ԁа весавны-мавтны. Ыщкан машінаӧн-кӧ уҗалінныԁ уԉ повоԃԃа ԁырјі, зерігӧн, уҗ бӧрын колӧ бура косӧԁны ԁа сімыԍ чаԍтјассӧ мічаԋіка мавтны.
Ытшкыны заводиттӧдз бура тӧдмалӧны кутшӧм кытш (пласт) босьтны ытшкыны, мед эськӧ ытшкӧм туруныс ӧткодя косьмис, ӧд, асывводзсянь да рыт сёрӧдз кӧ ытшкан сӧмын ӧти пласт, туруныс оз ӧткодя косьмы: медводдза адасъясас туруныс водз косьмас, а шӧрыс — уль лоӧ. Тайӧ нюжӧдӧ турун пуктӧмӧс. Ыщкыны завоԃіттӧԇ бура тӧԁмалӧны кущӧм кыщ (пласт) боԍтны ыщкыны, меԁ еԍкӧ ыщкӧм туруныс ӧткоԃа коԍміс, ӧԁ, асыввоԇԍаԋ ԁа рыт ԍорӧԇ-кӧ ыщкан сӧмын ӧԏі пласт, туруныс оз ӧткоԃа коԍмы: меԁвоԇԇа аԁасјасас туруныс воԇ коԍмас, а шӧрыс — уԉ лоӧ. Тајӧ ԋужӧԁӧ турун пуктӧмӧс.
Ӧткодя турун косьтӧм могысь ыджыд кытшсӧ босьтӧны пажын бӧрын да ытшкӧны мӧд лунӧдз, помалӧны шонді жар лотӧдзыс. Сэки тӧрытъя ытшкӧм туруныс веськалӧ лысва улӧ да асъя ытшкӧмыскӧд ӧткодь лоӧ. Тадзи турун косьмӧ ӧткодя рӧвнӧя. Ӧткоԃа турун коԍтӧм могыԍ ыҗыԁ кыщсӧ боԍтӧны пажун бӧрын ԁа ыщкӧны мӧԁ лунӧԇ, поналӧны шонԁі жар лотӧԇыс. Секі тӧрытја ыщкӧм туруныс веԍкалӧ лысва улӧ ԁа асја ыщкӧмыскӧԁ ӧткоԃ лоӧ. Таԇі турун коԍмӧ ӧткоԃа рӧвнӧја.
Оз ков вунӧдны: дас часа уджалан лунӧ ӧти машина вермӧ ытшкыны 4 гектар видз, туруныс кӧ абу усьӧма, сулалӧ кӧ веськыда. Туруныс кӧ клевер кӧдза кодь ляксьӧма — этшаджык верман ытшкыны. Оз ков вунӧԁны: ԁас часа уҗалан лунӧ ӧԏі машіна вермӧ ыщкыны 4 гектар віԇ, туруныс-кӧ абу уԍӧма, сулалӧ-кӧ веԍкыԁа. Туруныс-кӧ кԉевер кӧԇа-коԃ ԉакԍӧма — ещаҗык верман ыщкыны.
Усьӧм турун дорвыв ытшкыны оз позь. Ытшкӧны усьӧмыслы паныд, ньылыд мунігӧн пурт улӧ туруныс оз шед. Турун ньылыд мунігӧн уна кад вошӧ весьшӧрӧ. Уԍӧм турун ԁорвыв ыщкыны оз поԅ. Ыщкӧны уԍӧмыслы паныԁ, ԋылыԁ мунігӧн пурт улӧ туруныс оз шеԁ. Турун ԋылыԁ мунігӧн уна каԁ вошӧ веԍшӧрӧ.
Ытшкан да вундан машина бурджыка уджалӧны ӧдйӧ мунігӧн вундалысьыс сэки ёнджыка ӧдӧбасьӧ да. Ньӧжйӧ мунігӧн пуртыс турунсӧ оз орӧд, а лякӧ (водтӧдӧ). Сы вӧсна ытшкыны заводиттӧдз неуна — метра джын кымын — мунӧны куш местаӧд, тыртӧг. Тайӧс кӧ он вӧч, ытшкан машина сразусӧ оз вермы ӧдйӧн бергӧдчыны, да пуртыс лякас турунсӧ, шатуныс вермӧ жугавны. Сук турунаинті мунӧны ӧдйӧджык. Ыщкан ԁа вунԁан машіна бурҗыка уҗалӧны ӧԁјӧ мунігӧн вунԁалыԍыс секі јонҗыка ӧԁӧбаԍӧ-ԁа. Ԋӧжјӧ мунігӧн пуртыс турунсӧ оз орӧԁ, а ԉакӧ (воԁтӧԁӧ). Сы вӧсна ыщкыны завоԃіттӧԇ ԋеуна — метра җын кымын — мунӧны куш местаӧԁ, тыртӧг. Тајӧс-кӧ он вӧч, ыщкан машіна стразусӧ оз вермы ӧԁјӧн бергӧԁчыны ԁа пуртыс ԉакас турунсӧ, шатуныс вермӧ жугавны. Сук турунаінті мунӧны ӧԁјӧнҗык.
Ытшкан машинаӧн медбур ӧти часын мунны километр. Мунны колӧ пыр ӧткодя рӧвнӧя, кыдз сюрӧ мунӧмысь машина часьтъяс тшӧкыда жугавлӧны. Ӧні гырысь колхозъясын ытшкӧны вӧв пыдди тракторӧн. Трактор ветлӧ ӧткодя, ытшкыны позьӧ меджар луннас. Тракторӧн ытшкӧмӧн кокньыдджык ӧткодя косьтыны ытшкӧм турунсӧ. Ыщкан машінаӧн меԁбур ӧԏі часын мунны кілометр. Мунны колӧ пыр ӧткоԃа рӧвнӧја, кыԇԍурӧ мунӧмыԍ машіна чаԍтјас щӧкыԁа жугавлӧны. Ӧні гырыԍ колхозјасын ыщкӧны вӧв пыԃԃі тракторӧн. Трактор ветлӧ ӧткоԃа, ыщкыны поԅӧ меԁжар луннас. Тракторӧн ыщкӧмӧн кокԋіԁҗык ӧткоԃа коԍтыны ыщкӧм турунсӧ.
Турун бергӧдлан машина Турун бергӧԁлан машіна
Ӧдйӧджык косьтӧм могысь ытшкӧм турун пластъяс бергӧдлӧны-кышӧдыштӧны куранӧн. Турун бергӧдлыны маннӧ. Ӧдйӧджык уджавны нарошнӧ лӧсьӧдӧм турун бергӧдлан машинаӧн. Ӧԁјӧнҗык коԍтӧм могыԍ ыщкӧм турун пласјас бергӧԁлӧны кышӧԁыштӧны куранӧн. Турун бергӧԁлыны маннӧ. Ӧԁјӧнҗык уҗавны нарошнӧ лӧԍӧԁӧм турун бергӧԁлан машінаӧн.
Турун бергӧдлан машина овлӧ кык сикас. Ӧти уджалӧ вилаясӧн. Мунігас вилаясыс босьтӧны турунсӧ да мый вермӧмысь шыбитӧны вывлань. Косджык турун качлӧ улӧ, уль турун — вылӧджык да усьӧ кос турун вылӧ. Татшӧм сикас машинасӧ кыскалӧ ӧти вӧв. Турун бергӧԁлан машіна овлӧ кык ԍікас. Ӧԏі уҗалӧ вілајасӧн. Мунігас вілајасыс боԍтӧны турунсӧ ԁа мыј вермӧмыԍ шыбытӧны вывлаԋ. Косҗык турун качлӧ улӧ, уԉ турун — вылӧҗык ԁа уԍӧ кос турун вылӧ. Тащӧм ԍікас машінасӧ кыскалӧ ӧԏі вӧв.
Вилаӧн уджалан турун вӧрӧдан машина ёна тракйӧ да чегъялӧ-чирйӧ турунлысь вӧсни сіяссӧ, листъяссӧ. Татшӧм машинаясӧн ньӧти оз позь бергӧдлыны клевер да мукӧд пӧлӧс та модаа турунъяс. Став корйыс юрнас дрӧбалӧны, да кольӧ сӧмын ӧти заыс (иддзыс). Дрӧбалӧм клеверлӧн пӧтӧсыс ёна вошӧ. Вілаӧн уҗалан турун вӧрӧԁан машіна јона тракјӧ ԁа чегјалӧ-чірјӧ турунлыԍ вӧсԋі сіјассӧ, ԉістјассӧ. Тащӧм машінајасӧн ԋӧԏі оз поԅ бергӧԁлыны кԉевер ԁа мукӧԁ пӧлӧс тамоԁаа турунјас. Став корјыс јурнас ԁрӧбалӧны ԁа коԉӧ сӧмын ӧԏі заыс (іԇԇыс). Ԁрӧбалӧм кԉеверлӧн пӧтӧсыс јона вошӧ.
Бурджык сикас турун бергӧдлан машина кык кӧльӧса йылын. Чӧрс бокас вочӧма вал. Татшӧм турун бергӧдлан машинаыс шусьӧ бокӧ шыблалысь куранӧн (грабли с боковыми сбрасывателями) либӧ бокиса куранӧн (боковыми граблями). Бурҗык ԍікас турун бергӧԁлан машіна кык кӧԉӧса јылын. Чӧрс бокас вочӧма вал. Тащӧм турун бергӧԁлан машінаыс шуԍӧ бокӧ шыблалыԍ куранӧн (грабли с боковыми сбрасывателями) ԉібӧ бокыса куранӧн (боковыми граблями).
Вал вылӧ мӧрталӧма уклада шпилькияс, кодъяс кыпӧдӧны турунсӧ. Кор тайӧ машинаыслысь рычагсӧ бергӧдан ӧтиладорас, сійӧ сэки уджалӧ кыдзи куран, мӧдарлаас кӧ — машина уджалӧ кыдзи турун бергӧдлысь: сэки валйӧ крепитӧм шпилькиясыс турунсӧ оз гартны ас гӧгӧраныс, а сӧмын зэв небыда бергӧдӧны. Сэки клеверлӧн юрыс да коръясыс оз чегъясьны, кольӧны дзоньӧн. Вал вылӧ мӧрталӧма уклаԁа шпіԉкіјас, коԁјас кыпӧԁӧны турунсӧ. Кор тајӧ машінаыслыԍ рычагсӧ бергӧԁан ӧԏілаԁорас, сіјӧ секі уҗалӧ кыԇі куран, мӧԁарлаас-кӧ — машіна уҗалӧ кыԇі турун бергӧԁлыԍ: секі валӧ крепітӧм шпіԉкіјасыс турунсӧ оз гартны асгӧгӧраныс, а сӧмын зев ԋебыԁа бергӧԁӧны. Секі кԉеверлӧн јурыс ԁа корјасыс оз чегјаԍны, коԉӧны ԇоԋӧн.
Вилаа машинаӧн лунтырӧн позьӧ кышӧдны сӧмын 7 гектар ытшкӧм видз, мӧднас 10 гектар. Тайӧ стӧч босьтӧ кык пӧлӧс ытшкан машиналысь. Доддявсьӧ пара вӧв. Вілаа машінаӧн лунтырӧн поԅӧ кышӧԁны сӧмын 7 гектар ыщкӧм віԇ, мӧԁнас 10 гектар. Тајӧ стӧч боԍтӧ кык пӧлӧс ыщкан машіналыԍ. Ԁоԃԃавԍӧ пара вӧв.
Вӧлӧн куртан машина Вӧлӧн куртан машіна
Вӧлӧн куртан машина зэв прӧстӧй. Кык кӧльӧса да чӧрс со и став часьтыс. Куртан машина новлӧдлӧ ӧти вӧв. Выліын висьталӧм боки курана куртан машинаясӧн, кодъясӧс кыскалӧны кык вӧлӧн, позьӧ куртны и бергӧдлыны. Вӧлӧн куртан машіна зев прӧстӧј. Кык кӧԉӧса ԁа чӧрс со і став чаԍтыс. Куртан машіна новлӧԁлӧ ӧԏі вӧв. Выліын віԍталӧм бокі курана куртан машінајасӧн, коԁјасӧс кыскалӧны кык вӧлӧн поԅӧ куртны і бергӧԁлыны.
Кыкнан сикас машинаыс ӧтпыр мунӧмӧн босьтӧны кык покос пасьта адас. Быд лун кыкнан машинанас позьӧ куртны 10 гектар ытшкӧм видз. Туруныс чукӧрмӧ лёдзьясӧ. Кыкнан ԍікас машінаыс ӧтпыр мунӧмӧн боԍтӧны кык покос паԍта аԁас. Быԁлун кыкнан машінанас поԅӧ куртны 10 гектар ыщкӧм віԇ. Туруныс чукӧрмӧ ԉоԇјасӧ.
Сынан Сынан
Зорӧд дорӧ ваялӧны нӧсилкаӧн. Тайӧ сьӧкыд дай маннӧ уджсӧ позьӧ кокньӧдны — вӧчны сынан, кутшӧмӧс индӧма серпас вылын. Зорӧԁ ԁорӧ вајалӧны нӧԍілкаӧн. Тајӧ ԍӧкыԁ ԁај маннӧ уҗсӧ поԅӧ кокԋӧԁны — вӧчны сынан, кущӧмӧс інԁӧма ԍерпас вылын.
Пуысь вӧчсьӧ 3 метра кузьта 10 сантиметр кызта брус. Брусӧ дзик веськыда мӧртӧны косьтӧм кыдз пуысь 7 пинь. Быд пиньлӧн кызтаыс 75 сантиметр. Пинь йывсӧ ёсьтыштӧны. Пуыԍ вӧчԍӧ 3 метра куԅта 10 саԋԏіметр кызта брус. Брусӧ ԇік веԍкыԁа мӧртӧны коԍтӧм кыԇ пуыԍ 7 піԋ. Быԁ піԋлӧн кызтаыс 75 саԋԏіметр. Піԋјывсӧ јоԍтыштӧны.
Бруссяньыс да вӧв сийӧс дорӧдзыс нюжӧдчӧ гез — вож пыдди. Брус шӧрас бӧрладорас вӧчӧма вороп (рукоятка). Сынанӧ доддялӧм вӧв нуӧдӧны первой лёдз шӧрӧдыс, сэсся — туруныс сынан тырыс чукӧрмас да — лёдз пӧлӧныс. Брусԍаԋыс ԁа вӧв ԍіјӧс ԁорӧԇыс ԋужӧԁчӧ гез — вож пыԃԃі. Брус шӧрас бӧрлаԁорас вӧчӧма вороп (рукојатка). Сынанӧ ԁоԃԃалӧм вӧв нуӧԁӧны первој ԉоԇ шӧрӧԁыс, сеԍԍа — туруныс сынан тырыс чукӧрмас-ԁа — ԉоԇ пӧлӧныс.
Татшӧм сынаннас ёна ӧдйӧ позьӧ уджавны. Тащӧм сынаннас јона ӧԁјӧ поԅӧ уҗавны.
Лобогрейка Лобогрејка
Нянь вундӧм вылӧ машина водзті лӧсьӧдлісны ытшкан машина модааӧс. Налӧн мӧда-мӧдсьыс торъялӧмыс вӧлі сӧмын сійӧн, мый вундан машиналы пуртысь ӧприч вӧлі лӧсьӧдӧма мотовило. Мотовило няньсӧ копыртӧдӧ пуртланьыс. Ԋаԋ вунԁӧм вылӧ машіна воԇті лӧԍӧԁлісны ыщкан машіна моԁааӧс. Налӧн мӧԁа-мӧԁԍыс торјалӧмыс вӧлі сӧмын сіјӧн, мыј вунԁан машіналы пуртыԍ ӧпріч вӧлі лӧԍӧԁӧма мотовіло. Мотовіло ԋаԋсӧ копыртӧԁӧ пуртлаԋыс.
Вундӧм няньыс усьӧ пурт саяс, платформа вылӧ. Вунԁӧм ԋаԋыс уԍӧ пурт сајас, платформа вылӧ.
Машина дорын вӧлі колӧ уджавны кык морт: ӧтиыс — веськӧдлӧ вӧв, мӧдыс шыблалӧ вундӧм няньсӧ. Машіна ԁорын вӧлі колӧ уҗавны кык морт: ӧԏіыс — веԍкӧԁлӧ вӧв, мӧԁыс шыблалӧ вунԁӧм ԋаԋсӧ.
Татшӧм машинаӧн уджавны вӧлі зэв делӧ. Тащӧм машінаӧн уҗавны вӧлі зев ԃелӧ.
Сы вӧсна и шуисны рабочӧйяс тайӧ машинасӧ лобогрейкаӧн. Сывӧсна і шуісны робочӧјјас тајӧ машінасӧ лобогрејкаӧн.
Лобогрейка лунтырӧн пара вӧлӧн вермывліс вундыны 4 гектар му. Лобогрејка лунтырӧн пара вӧлӧн вермывліс вунԁыны 4 гектар му.
Тайӧ машина уна нянь весьшӧрӧ воштӧ. Шептыс первой швачкысьӧ мотовилоӧ, сэсся платформа вылӧ да вӧлись шыблалысьыс шыбитӧ идза под вылӧ. Таысь ӧприч идзасыс зэв ёна дзугсьӧ да кольтаавнысӧ сьӧкыд. Тајӧ машіна уна ԋаԋ веԍшӧрӧ воштӧ. Шептыс первој швачкыԍӧ мотовілоӧ, сеԍԍа платформа вылӧ ԁа вӧԉіԍ шыблалыԍыс шыбытӧ іԇа поԁ вылӧ. Таыԍ ӧпріч іԇасыс зев јона ԇугԍӧ ԁа коԉтаавнысӧ ԍӧкыԁ.
Вундан-шыблалан машина (Жнейка-самосброска) Вунԁан-шыблалан машіна (Жнејка-самосброска)
Лобогрейка дорысь ёна бур — жнейка-самосброска. Тайӧ машинаыс идзассӧ сідзи жӧ вундӧ да вундӧм няньсӧ платформа вылӧ уськӧдӧ, сӧмын абу мотовило да оз ков торъя морт платформа вылысь нянь шыблавны: найӧс вежӧны нёль ыджыд куран. Куранъяс бергалӧны ньӧжйӧник, быттьӧкӧ бордйӧн кусыньтӧны сулалысь нянь пурт бердӧ. Кымыныськӧ бергӧдчӧм бӧрын ӧти куран кусыньтчӧ улӧджык, платформа бердлань. Аслас пиньяснас чышкыштӧ платформа вывтіыс да шыбитӧ вундӧм няньсӧ. Кураныслысь уджсӧ позьӧ вежлавны. Позьӧ лӧсьӧдны сідз, мед шыбитӧм нянь чукӧрысь артмис буретш колана ыджда кольта — гырысь, либӧ посни. Лобогрејка ԁорыԍ јона бур — жԋејка самосброска. Тајӧ машінаыс іԇассӧ сіԇі-жӧ вунԁӧ ԁа вунԁӧм ԋаԋсӧ платформа вылӧ уԍкӧԁӧ, сӧмын абу мотовіло ԁа оз ков торја морт платформа вылыԍ ԋаԋ шыблавны: најӧс вежӧны ԋоԉ ыҗыԁ куран. Куранјас бергалӧны ԋӧжјӧԋік, быԏԏӧнкӧ борԁӧн кусіԋтӧны сулалыԍ ԋаԋ пурт берԁӧ. Кымыныԍкӧ бергӧԁчӧм бӧрын ӧԏі куран кусіԋтчӧ улӧҗык, платформа берԁлаԋ. Аслас піԋјаснас чышкыштӧ платформа вывтіыс ԁа шыбытӧ вунԁӧм ԋаԋсӧ. Кураныслыԍ уҗсӧ поԅӧ вежлавны. Поԅӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ шыбытӧм ԋаԋ чукӧрыԍ артміс бурӧщ колана ыҗԁа коԉта — гырыԍ, ԉібӧ посԋі.
Жнейка-самосброска луннас вундӧ 5 гектар. Жԋејка-самосброска луннас вунԁӧ 5 гектар.
Кольта кӧртавлан машина Коԉта кӧртавлан машіна
Лобогрейкаӧн да жнейка-самосброска уджалігӧн сюсӧ торъя морт кольтаавлӧ. Но эм машина, няньсӧ ачыс вундӧ и кольтаавлӧ. Рочӧн тайӧ машинаыс шусьӧ сноповязалкаӧн. Лобогрејкаӧн ԁа жԋејка-самосброска уҗалігӧн ԍусӧ торја морт коԉтаавлӧ. Но ем машіна, ԋаԋсӧ ачыс вунԁӧ і коԉтаавлӧ. Рочӧн тајӧ машінаыс шуԍӧ сноповјазалкаӧн.
Сноповязалка зэв сложнӧй машина. Няньсӧ вундӧ пуртӧн (ытшкан машинаса пурт модаа жӧ). Мотовило эм жӧ, сӧмын мӧд сикаса: пурт дорӧ няньсӧ сійӧ зэв небыда кусыньтӧ. Мотовилосӧ позьӧ вештавны, копыртлыны нянь джуджда серти. Сы вӧсна сноповязалка вундӧ тшӧтш и усьӧм нянь. Вундӧм няньыс оз усь платформа вылӧ, а торъя пӧлӧтна вылӧ (дӧра вылӧ). Пӧлӧтнаыслысь помъяссӧ ӧтлаӧдӧма пражаясӧн да зэлӧдӧма валъяс, либӧ роликъяс вылӧ. Сноповјазалка зев сложнӧј машіна. Ԋаԋсӧ вунԁӧ пуртӧн (ыщкан машінаса пурт моԁаа-жӧ). Мотовіло ем-жӧ, сӧмын мӧԁ ԍікаса: пурт ԁорӧ ԋаԋсӧ сіјӧ зев ԋебыԁа кусіԋтӧ. Мотовілосӧ поԅӧ вештавны, копыртлыны ԋаԋ җуҗԁа ԍерԏі. Сы вӧсна сноповјазалка вунԁӧ щӧщ і уԍӧм ԋаԋ. Вунԁӧм ԋаԋыс оз уԍ платформа вылӧ, а торја пӧлӧтна вылӧ (ԁӧра вылӧ). Пӧлӧтнаыслыԍ помјассӧ ӧтлаӧԁӧма пражајасӧн ԁа зелӧԁӧм а валјас, ԉібӧ роԉікјас вылӧ.
Роликъяс бергалӧны машина мунігӧныс. Роликъяс кузя ветлӧдлігӧныс пӧлӧтна ӧктӧ вундӧм нянь да пыртӧ йиаланінас (вязальнӧй часьтас). Сэні торъя кӧрт чуньяс чукӧртӧны ӧти топыд кольтаӧ. Кольта дінын век шлопкӧдчӧ пӧвтор, кольталысь дінсӧ мольӧдӧ-ӧтйӧдӧ. Шептыс буретш кольта тыр чукӧрмас да кольтаыс аслас сьӧктанас личкӧ кӧрт пластинка увлань да ӧтлаӧдӧ шестернякӧд. Сэні, кыдзи сӧмын шпагата ыджыд ем гартыштӧ кольтасӧ, воӧ кай ныр модаа зажим. Зажим шпагатсӧ крепитӧ, бергӧдчӧ да вӧчӧ гӧрӧд. Нарошнӧ лӧсьӧдӧм пурт гӧрӧд дортіыс вундӧ. Дасьмӧм кольтасӧ трезубец шыбитӧ кольта новлӧдлан дозйӧ. 5 кольта чукӧрмӧм мысьт дозйыс лэччӧ да витнан кольтасӧ пуктӧ му вылӧ. Роԉікјас бергалӧны машіна мунігӧныс. Роԉікјас куԅа ветлӧԁлігӧныс пӧлӧтна ӧктӧ вунԁӧм ԋаԋ ԁа пыртӧ јіалан інас (вјазаԉнӧј чаԍтас). Сені торја кӧрт чуԋјас чукӧртӧны ӧԏі топыԁ коԉтаӧ. Коԉта ԁінын век шлопкӧԁчӧ пӧвтор, коԉталыԍ ԁінсӧ моԉӧԁӧ-ӧтјӧԁӧ. Шептыс бурӧщ коԉта тыр чукӧрмас ԁа коԉтаыс аслас ԍӧктанас ԉічкӧ кӧрт плаԍԏінка увлаԋ ԁа ӧтлаӧԁӧ шеԍԏерԋакӧԁ. Сені, кыԇі сӧмын шпагата ыҗыԁ јем гартыштӧ коԉтасӧ, воӧ кајныр моԁаа зажім. Зажім шпагатсӧ крепітӧ, бергӧԁчӧ ԁа вӧчӧ гӧрӧԁ. Нарошнӧ лӧԍӧԁӧм пурт гӧрӧԁ ԁортіыс вунԁӧ. Ԁаԍмӧм коԉтасӧ трезубетс шыбытӧ коԉта новлӧԁлан ԁозјӧ. 5 коԉта чукӧрмӧм мыԍԏ ԁозјыс летчӧ ԁа вітнан коԉтасӧ пуктӧ му вылӧ.
Сы бӧрын кольта новлӧдлан бӧр лэптыссьӧ виччысьны мӧд вит кольта. Сы бӧрын коԉта новлӧԁлан бӧр лептыԍԍӧ віԁчыԍны мӧԁ віт коԉта.
Тайӧ ставыс вӧчсьӧ зэв ӧдйӧ. Ӧти минут бӧрын чеччыштӧ кымынкӧ дас кӧрталӧм кольта. Тајӧ ставыс вӧчԍӧ зев ӧԁјӧ. Ӧԏі мінут бӧрын четчыштӧ кымынкӧ ԁас кӧрталӧм коԉта.
Сноповязалка ӧти лунӧ вермӧ вундыны 5 гектар. Кольталысь ыдждасӧ вежлавны лӧсьӧдӧма нарошнӧй приспособленньӧ, позьӧ лӧсьӧдны буретш колӧм серти да нянь серти кутшӧм кольта колӧ: ыджыд — ичӧт, зэлыд — личыд. Машинаыс кӧть и зэв сложнӧй, но зэв ён (прочнӧй). Быд уджалӧм бӧрын кӧ мичаа весавны, мавтны да дӧзьӧритны, сійӧ зэв дыр уджалӧ ньӧти жугавлытӧг. Кыткӧ кӧ жугаліс, пырысь-пыр колӧ шыасьны опытнӧй слесар дінӧ. Сноповјазалка ӧԏі лунӧ вермӧ вунԁыны 5 гектар. Коԉталыԍ ыҗԁасӧ вежлавны лӧԍӧԁӧма нарошнӧј пріспособԉеԋԋӧ, поԅӧ лӧԍӧԁны бурӧщ колӧм ԍерԏі ԁа ԋаԋ ԍерԏі кущӧм коԉта колӧ: ыҗыԁ — ічӧт, зелыԁ — ԉічыԁ. Машінаыс кӧԏ і зев сложнӧј, но зев јон (прочнӧј). Быԁ уҗалӧм бӧрын-кӧ мічаа весавны, мавтны ԁа ԁӧԅӧрітны, сіјӧ зев ԁыр уҗалӧ ԋӧԏі жугавлытӧг. Кыткӧ-кӧ жугаліс, пырыԍ-пыр колӧ шыаԍны опытнӧј сԉесар ԁінӧ.
Сноповязалка дӧзьӧритігӧн следитны быд гайка бӧрысь да мавтны. Оз позь гайкаясӧс личӧдны, машиналӧн часьтъясыс сідзинас легны пондасны. Личалӧм часьтъяс оз сӧмын асьнысӧ дойдны, но тшӧтш мукӧд часьтъяссӧ жугӧдласны и. Сноповјазалка ԁӧԅӧрітігӧн ԍԉеԃітны быԁ гајка бӧрыԍ ԁа мавтны. Оз поԅ гајкајасӧс ԉічӧԁны, машіналӧн чаԍтјасыс сіԇінас ԉегны понԁасны. Ԉічалӧм чаԍтјас оз сӧмын аԍнысӧ ԁојԁны, но щӧщ мукӧԁ чаԍтјассӧ жугӧԁласны-і.
Омӧля мавтӧм машиналӧн часьтъясыс зыртчасны. Сійӧ сулавны пондас донаджык машиннӧй маслӧ дорысь. Омӧԉа мавтӧм машіналӧн чаԍтјасыс зыртчасны. Сіјӧ сулавны понԁас ԁонаҗык машіннӧј маслӧ ԁорыԍ.
Сноповязалка кодь машиналӧн уджалӧ зэв уна часьтъяс, сы вӧсна уналаті и мавтӧны сы вылӧ нарошнӧ вӧчӧм розьяс пыр. Машинаӧн уджалысьлы ставсӧ тайӧ колӧ бура велӧдны (изучитны). Сноповјазалка коԃ машіналӧн уҗалӧ зев уна чаԍтјас, сывӧсна уналаті-і мавтӧны сы вылӧ нарошнӧ вӧчӧм роԅјас пыр. Машінаӧн уҗалыԍлы ставсӧ тајӧ колӧ бура велӧԁны (ізучітны).
Ӧдйӧджык бергалысь часьтъясӧс мавтлыны частӧджык, медся нин пӧлӧтна новлӧдлысь роликъяссӧ. Пӧлӧтна вӧсна роликъяслысь вӧрӧмсӧ он аддзы, а найӧ 1000 пӧв ӧти минутнас бергӧдчӧны. Ӧԁјӧнҗык бергалыԍ чаԍтјасӧс мавтлыны частӧҗык, меԁԍа-ԋін пӧлӧтна новлӧԁлыԍ роԉікјассӧ. Пӧлӧтна вӧсна роԉікјаслыԍ вӧрӧмсӧ он аԁԇы, а најӧ 1000 пӧв ӧԏі мінутнас бергӧԁчӧны.
Мавтігӧн видзӧдны бура, мед эськӧ быдлаӧ маслӧыс веськалі. Став часьтсӧ бура мавтны колӧ часӧн-джынйӧна кад. Мавтігӧн віԇӧԁны бура, меԁ еԍкӧн быԁлаӧ маслӧыс веԍкалі. Став чаԍтсӧ бура мавтны колӧ часӧн-җынјӧна каԁ.
Ваа нянь вундігӧн кӧтасьӧм бӧрын пӧлӧтна тукмӧ, роликсӧ зэлӧдӧ мукӧддырйи весиг жугӧдмӧн. Сэки пырысь-пыр жӧ колӧ лэдзыштны пражасӧ. Пражасӧ лэдзыштӧны лысва вылын вундігӧн и. Шуам, муртса кӧ пызьнитыштас зэртор, сэки колӧ ставсӧ эновтны да личӧдны пӧлӧтнасӧ. Оз позь му вылӧ кольны машина зэлӧдӧм пӧлӧтнаӧн. Пӧлӧтнаӧс личӧдны сарайӧ пуктігӧн и. Ваа ԋаԋ вунԁігӧн кӧтаԍӧм бӧрын пӧлӧтна тукмӧ, роԉіксӧ зелӧԁӧ мукӧԁ ԁырјі веԍіг жугӧԁмӧн. Секі пырыԍ-пыр-жӧ колӧ леԇыштны пражасӧ. Пражасӧ леԇыштӧны лысва вылын вунԁігӧн-і. Шуам, муртса-кӧ пыԅԋітыштас зертор, секі колӧ ставсӧ еновтны ԁа ԉічӧԁны пӧлӧтнасӧ. Оз поԅ му вылӧ коԉны машіна зелӧԁӧм пӧлӧтнаӧн. Пӧлӧтнаӧс ԉічӧԁны сарајӧ пуктігӧн-і.
Вартан машинаяс Вартан машінајас
Вундӧм бӧрын вартӧны. Уна нэм нянь вартлісны чапъясӧн. Сэсся изобретитісны киӧн бергӧдлан вартан машина. Станок, барабан, пиньӧсь кытш-барабан увтас да бергӧдлан вороп — со и став часьтыс машиналӧн. Чаптӧн вартны вывті сьӧкыд, абу зэв кокни и татшӧм вартан машинатӧ бергӧдлыны. Нӧшта нин сьӧкыд машинаӧн вартӧм тусьсӧ тӧлӧдныс: чаптӧн вартан тусь дорысь озджык дрӧбав нырыс да йикиыс. Вунԁӧм бӧрын вартӧны. Уна нем ԋаԋ вартлісны чапјасӧн. Сеԍԍа ізобреԏітісны кіӧн бергӧԁлан вартан машіна. Станок, барабан, піԋӧԍ кыщ барабан увтас ԁа бергӧԁлан вороп — со і став чаԍтыс машіналӧн. Чаптӧн вартны вывті ԍӧкыԁ, абу зев кокԋі і тащӧм вартан машінатӧ бергӧԁлыны. Нӧшта-ԋін ԍӧкыԁ машінаӧн вартӧм туԍсӧ тӧлӧԁныс: чаптӧн вартан туԍ ԁорыԍ озҗык ԁрӧбав нырыс ԁа јікіыс.
Киӧн бергӧдлан вартан машинаӧс вежӧма вӧлӧн бергӧдлӧмӧн. Крестьяна овмӧсъясын уджалӧ кык да куим вӧла машинаяс. Найӧ пӧшти ӧткодьӧсь, сӧмын кык вӧла машина идзассӧ оз торйӧд (соломотрястӧм), куим вӧла машина соломотряса: ӧтпыр вартӧ, идзассӧ торйӧдӧ и. Куим вӧла соломотряса машина выгӧднӧйджык: кык вӧлӧн вартан машинаӧн вартӧм бӧрын сьӧкыд торйӧдны туссьыс идзассӧ да мякинасӧ. Кіӧн бергӧԁлан вартан машінаӧс вежӧма вӧлӧн бергӧԁлӧмӧн. Креԍԏана овмӧсјасын уҗалӧ кык ԁа кујім вӧла машінајас. Најӧ пӧшԏі ӧткоԃӧԍ, сӧмын кык вӧла машіна іԇассӧ оз торјӧԁ (соломотрјастӧм), кујім вӧла машіна соломотрјаса: ӧтпыр вартӧ, іԇассӧ торјӧԁӧ-і. Кујім вӧла соломотрјаса машіна выгоԁнӧјҗык: кык вӧлӧн вартан машінаӧн вартӧм бӧрын ԍӧкыԁ торјӧԁны туԍԍыс іԇассӧ ԁа мјакінасӧ.
Нӧшта на бурджык нёль вӧлӧн бергӧдлана таркӧдчан машина. Та бӧрвылын тусьӧ кольӧ сӧмын посни йики. Сійӧс тӧлӧдны кокни. Нӧшта-на бурҗык ԋоԉ вӧлӧн бергӧԁлана таркӧԁчан машіна. Та бӧр вылын туԍӧ коԉӧ сӧмын посԋі јікі. Сіјӧс тӧлӧԁны кокԋі.
Быд вартан машиналӧн удж вӧчӧмыс вӧв лыд серти: кымын вӧв бергалӧны, сымын уна кольта вартӧ минутаӧн: куим вӧлӧн вартан машина минутаӧн вартӧ 3 кольта, часӧн — 180-ӧс, 10 часа уджалан лунӧ вермас вартны 1800 кольта либӧ 180 чумали. Быԁ вартан машіналӧн уҗ вӧчӧмыс вӧв лыԁ ԍерԏі: кымын вӧв бергалӧны, сымын уна коԉта вартӧ мінутаӧн: кујім вӧлӧн вартан машіна мінутаӧн вартӧ 3 коԉта, часӧн — 180-ӧс, 10 часа уҗалан лунӧ вермас вартны 1800 коԉта, ԉібӧ 180 чумаԉі.
18 чумалиысь кӧ усьӧ 80 килограмм тусь, лунтырӧн татшӧм вартан машина вартас 15 кымын центнер. 18 чумаԉіыԍ-кӧ уԍӧ 80 кілограмм туԍ, лунтырӧн тащӧм вартан машіна вартас 15 кымын центԋер.
Сложнӧй вартан машинаяс Сложнӧј вартан машінајас
Прӧстӧй молотилка кокньӧдӧ шепсьыс тусьсӧ торйӧдны. Но нӧшта колӧ торйӧдны йикисӧ да жугсӧ, колӧ тусьсӧ сортируйтны. Прӧстӧј молоԏілка кокԋӧԁӧ шепԍыс туԍсӧ торјӧԁны. Но нӧшта колӧ торјӧԁны јікісӧ ԁа жугсӧ, колӧ туԍсӧ сорԏірујтны.
Став тайӧ уджсӧ вӧчӧ сложнӧй вартан машина, кодлӧн эм вартан барабан, подсевнӧй грохот, тусь тӧлӧдысь да сортируйтысь — ветрогон. Сложнӧй вартан машинаӧ мыччалӧны кольтаӧн, уна розьясӧд киссьӧны мешӧкӧ зэв сӧстӧм да сортъяс вылӧ юклӧм тусь. Быд сорт петӧ торйӧн. Став тајӧ уҗсӧ вӧчӧ сложнӧј вартан машіна, коԁлӧн ем вартан барабан, поԁԍевнӧј грохот, туԍ тӧлӧԁыԍ ԁа сорԏірујтыԍ — ветрогон. Сложнӧј вартан машінаӧ мытчалӧны коԉтаӧн, уна роԅјасӧԁ кіԍԍӧны мешӧкӧ зев сӧстӧм ԁа сортјас вылӧ јуклӧм туԍ. Быԁ сорт петӧ торјӧн.
Татшӧм вартан машинаясын быд рукавын (розьын) эм счётчик. Счётчикъяс висьталӧны, уна-ӧ да кутшӧм сорт муніс быд петан соскӧд тусь. Тащӧм вартан машінајасын быԁ рукавын (роԅын) ем счетчік. Счетчікјас віԍталӧны, унаӧ ԁа кущӧм сорт муніс быԁ петан соскӧԁ туԍ.
Татшӧм вартан машина 10 часа уджалан лунӧ вартӧ 200-сянь да сюрс центнерӧдз. Сложнӧй машинаӧн уджалӧны оз вӧлӧн, а тракторӧн. Тащӧм вартан машіна 10 часа уҗалан лунӧ вартӧ 200-ԍаԋ ԁа ԍурс центԋерӧԇ. Сложнӧј машінаӧн уҗалӧны оз вӧлӧн, а тракторӧн.
Машина бӧрсянь дӧзьӧр кӧлӧ сэтшӧм жӧ, кутшӧм и мукӧд сикас машинаяс бӧрсянь. Колӧ следитны быд часьт бӧрысь да бура мавтны. Медсясӧ колӧ видзӧдавны барабан пиньяс вылӧ, мед эськӧ найӧ эз личавны. Бергалігас кӧ ӧти пинь чегас, вермас вины мортӧс. Машіна бӧрԍаԋ ԁӧԅӧр кӧлӧ сещӧм-жӧ, кущӧм-і мукӧԁ ԍікас машінајас бӧрԍаԋ. Колӧ ԍԉеԃітны быԁ чаԍт бӧрыԍ ԁа бура мавтны. Меԁԍасӧ колӧ віԇӧԁавны барабан піԋјас вылӧ, меԁ еԍкӧн најӧ ез ԉічавны. Бергалігас-кӧ ӧԏі піԋ чегас, вермас віны мортӧс.
Кӧйдыс весалан машинаяс Кӧјԁыс весалан машінајас
Медпрӧстӧй машина кӧйдыс весавны — веялка. Главнӧй часьтъясыс сылӧн — тӧвпӧльтысь (ветрогон) да пожъяс. Лунӧн тӧлӧдӧ 60 центнер; тусьсӧ сортъяс вылӧ оз торйӧд, киссьӧ ӧтилаӧ. Меԁпрӧстӧј машіна кӧјԁыс весавны — вејалка. Главнӧј чаԍтјасыс сылӧн — тӧвпӧԉтыԍ (ветрогон) ԁа пожјас. Лунӧн тӧлӧԁӧ 60 центԋер; туԍсӧ сортјас вылӧ оз торјӧԁ, кіԍԍӧ ӧԏілаӧ.
Веялка-сортировкалӧн пожйыс унджык да, гырысь тусьсӧ торйӧдӧ посньыдысь. Весалӧ и ёгсӧ, кодъяс посниӧсь либӧ гырысьӧсь тусь дорысь. Вејалка-сорԏіровкалӧн пожјыс унҗык-ԁа, гырыԍ туԍсӧ торјӧԁӧ посԋіԁыԍ. Весалӧ і јогсӧ, коԁјас посԋіӧԍ ԉібӧ гырыԍӧԍ туԍ ԁорыԍ.
Бур сьӧкыд тусьысь чийӧбиник тусьяссӧ торйӧдӧны триумфӧн. Триумф уджалӧ тӧв вынӧн. Сылӧн тӧвпӧльтысьыс (ветрогоныс) веялкалӧн дорысь ёнджык. Кокни да омӧль тусьсӧ тӧлӧдӧ ылӧдзджык, а сьӧкыдджыкъясыс усьӧны матӧджык. Быд сортлӧн эм аслас вежӧс. Бур ԍӧкыԁ туԍыԍ чіјӧбыԋік туԍјассӧ торјӧԁӧны тріумфӧн. Тріумф уҗалӧ тӧв вынӧн. Сылӧн тӧвпӧԉтыԍыс (ветрогоныс) вејалкалӧн ԁорыԍ јонҗык. Кокԋі ԁа омӧԉ туԍсӧ тӧлӧԁӧ ылӧԇҗык, а ԍӧкыԁҗыкјасыс уԍӧны матӧҗык. Быԁ сортлӧн ем аслас вежӧс.
Но эмӧсь и сэтшӧм ёгъяс, кодъяс и ыджданас и сьӧктанас тусьыскӧд ӧткодь. Татшӧм ёгъяссӧ весалӧны мӧд машинаӧн — триерӧн. Триер нӧшта ӧтчыд лэдзӧ тӧвпӧльтан пыр уна пожъясӧн пожналӧ, сэсся тусьсӧ лэдзӧ барабан кузя. Барабанас вӧчалӧмаӧсь торъя сортъяслы розьяс, сы вӧсна тусьыс барабан кузя мунігӧныс веськалӧ аслас розьӧ. Колясыс ставыс шыбитчӧ. Тадз триер отсӧгӧн тусь весавсьӧ быд пӧлӧс ёгысь. Но емӧԍ і сещӧм јогјас, коԁјас і ыҗԁанас і ԍӧктанас туԍыскӧԁ ӧткоԃ. Тащӧм јогјассӧ весалӧны мӧԁ машінаӧн — тріјерӧн. Тріјер нӧшта ӧтчыԁ леԇӧ тӧвпӧԉтан пыр уна пожјасӧн пожналӧ, сеԍԍа туԍсӧ леԇӧ барабан куԅа. Барабанас вӧчалӧмаӧԍ торја сортјаслы роԅјас, сы вӧсна туԍыс барабан куԅа мунігӧныс веԍкалӧ аслас роԅӧ. Коԉасыс ставыс шыбытчӧ. Таԇ тріјер отсӧгӧн туԍ весавԍӧ быԁ пӧлӧс јогыԍ.
Эмӧсь сложнӧй триеръяс, найӧ юклӧны тусьсӧ уна сикас кӧдзалысь: рудзӧглысь, идлысь, анькытшлысь да с. в. Татшӧм триеръясыс шусьӧны кык сикас уджалысь триеръясӧн (триерами двойного действия). Емӧԍ сложнӧј тріјерјас, најӧ јуклӧны туԍсӧ уна ԍікас кӧԇалыԍ: руԇӧглыԍ, іԁлыԍ, аԋкыщлыԍ ԁа, с. в. Тащӧм тріјерјасыс шуԍӧны кык ԍікас уҗалыԍ тріјерјасӧн (триерами двойного действия).
Овлӧны и куим сикас ногӧн уджалысь триеръяс; найӧ нӧшта на ӧтчыд сортируйтӧны кӧйдыссӧ. Овлӧны і кујім ԍікас ногӧн уҗалыԍ тріјерјас; најӧ нӧшта-на ӧтчыԁ сорԏірујтӧны кӧјԁыссӧ.
Триер бӧрын тусь лоӧ дзик сӧстӧм. Тадз лӧсьӧдчӧ кӧйдысыс кӧдзӧм вылӧ. Тріјер бӧрын туԍ лоӧ ԇік сӧстӧм. Таԇ лӧԍӧԁчӧ кӧјԁысыс кӧԇӧм вылӧ.
Трактор — медбур вын урожай чукӧртан машинаяслы Трактор — меԁбур вын урожај чукӧртан машінајаслы
Став машина бура уджалас, эм кӧ пыр ӧткодь вын. Вӧвъясыд тайӧс вӧчны оз вермыны. Найӧ ветлӧны кор ӧдйӧ, кор ньӧжйӧ. Асывнас гӧнечӧн ветлӧны, а рытланьыс мудзасны да — ӧдва-ӧдва руньгӧны. Сы вӧсна машиналӧн производительносьтыс чинӧ, тшӧкыда жугавлӧ. Став машіна бура уҗалас, емкӧ пыр ӧткоԃ вын. Вӧвјасыԁ тајӧс вӧчны оз вермыны. Најӧ ветлӧны кор ӧԁјӧ, кор ԋӧжјӧ. Асывнас гӧԋӧчӧн ветлӧны, а рытлаԋыс муԇасны-ԁа — ӧԁва-ӧԁва руԋгӧны. Сывӧсна машіналӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс чінӧ, щӧкыԁа жугавлӧ.
Мед эськӧ машина уджаліс бура, колӧ пыр ӧткодя кыскавны. Та боксянь трактор ёна шогмана. Сійӧн позьӧ кыдз гаж — ӧдйӧ кӧть ньӧжйӧ — мунны. А тайӧ, кыдзи ми тӧдам, зэв колана. Ытшкан либӧ вундан машинаӧс кӧ пондам нуны ньӧжйӧ, сійӧ турунтӧ вундӧм пыдди сӧмын лякас. Меԁ еԍкӧ машіна уҗаліс бура, колӧ пыр ӧткоԃа кыскавны. Та бокԍаԋ трактор јона шогмана. Сіјӧн поԅӧ кыԇ гаж — ӧԁјӧ кӧԏ ԋӧжјӧ мунны. А тајӧ кыԇі мі тӧԁам, зев колана. Ыщкан ԉібӧ вунԁан машінаӧс-кӧ понԁам нуны ԋӧжјӧ, сіјӧ турунтӧ вунԁӧм пыԃԃі сӧмын ԉакас.
Вартан машина уджалӧ бура, барабаныс кӧ быд минутӧ вӧчӧ сюрс оборот. Ньӧжйӧджык кӧ бергалӧ, идзасыс барабан гӧгӧрыс гартчас, машина вермас жугавны. Рӧвнӧй тяга колӧ тшӧтш кӧйдыс весалан машинаяслы и. Ӧдйӧ бергалігӧн йики пытшкас нӧбӧдӧ бур тусьсӧ, ньӧжйӧ бергалігӧн — омӧль тусьыс веськалӧ бур тусь пытшкас. Вартан машіна уҗалӧ бура, барабаныс-кӧ быԁ мінутӧ вӧчӧ ԍурс оборот. Ԋӧжјӧҗык-кӧ бергалӧ, іԇасыс барабан гӧгӧрыс гартчас, машіна вермас жугавны. Рӧвнӧј ԏага колӧ щӧщ кӧјԁыс весалан машінајаслы-і. Ӧԁјӧ бергалігӧн јікі пыщкас нӧбӧԁӧ бур туԍсӧ, ԋӧжјӧ бергалігӧн — омӧԉ туԍыс веԍкалӧ бур туԍ пыщкас.
Трактор пыр ӧткодя рӧвнӧя кыскӧ. Трактор пыр ӧткоԃа рӧвнӧја кыскӧ.
Кыдзи колхозын дӧзьӧритны машинаяс Кыԇі колхозын ԁӧԅӧрітны машінајас
Быд колхозник тӧдӧ, кутшӧм дона сулалӧ быдсяма машинасӧ судзӧдны. Быԁ колхоԅԋік тӧԁӧ, кущӧм ԁона сулалӧ быԁԍама машінасӧ суԇӧԁны.
Но вермас лоны, кодкӧ колхозникъяс пытшкысь машина коляс идравтӧг. Мед эськӧ сэтшӧм омӧльторъясыс оз лоны, том йӧзысь — комсомолечьясыс да комсомолкаясысь — организуйтӧны группа. Группа видзӧдӧ, мед быд машина вӧлі бура меститӧма, дӧзьӧритӧма. Группаса шленъяс ас костаныс уджнысӧ юкласны, быдӧнлы стӧч урчитасны, кодлы кутшӧм машина дӧзьӧритны да мый вӧчны. Быд морт пондас вӧчны ассьыс уджсӧ да кывкутны аслас удж понда группа водзын. Группаяс вермасны ордйысьны машинаясӧс медбура дӧзьӧритӧмын. Машина дӧзьӧритігӧн найӧ бура велӧдӧны быд машиналысь уджсӧ. Но вермас лоны, коԁкӧ колхоԅԋікјас пыщкыԍ машіна коԉас іԁравтӧг. Меԁ еԍкӧн сещӧм омӧԉторјасыс оз лоны, том јӧзыԍ — комсомоԉечјасыс ԁа комсомолкајасыԍ — оргаԋізујтӧны группа. Группа віԇӧԁӧ, меԁ быԁ машіна вӧлі бура меԍԏітӧма, ԁӧԅӧрітӧма. Группаса шԉенјас ас костаныс уҗнысӧ јукласны, быԁӧнлы стӧч урчітасны, коԁлы кущӧм машіна ԁӧԅӧрітны ԁа мыј вӧчны. Быԁ морт понԁас вӧчны асԍыс уҗсӧ ԁа кывкутны аслас уҗ понԁа группа воԇын. Группајас вермасны орԁјыԍны машінајасӧс меԁбура ԁӧԅӧрітӧмын. Машіна ԁӧԅӧрітігӧн најӧ бура велӧԁӧны быԁ машіналыԍ уҗсӧ.
Машина сарайын мед век вӧлі дась ветьӧк машина чышкавны да мавтан маслӧ. Машіна сарајын меԁ век вӧлі ԁаԍ веԏек машіна чышкавны ԁа мавтан маслӧ.
Ки улын колӧны прӧстӧй инструментъяс, кодъяс ковмывлӧны машинаяс видлалігӧн. Кіулын колӧны прӧстӧј інструментјас, коԁјас ковмывлӧны машінајас віԁлалігӧн.
Том йӧзлӧн группа йитчӧ слесаръяскӧд да мукӧд сюсь йӧзкӧд. Найӧ сетӧны ыджыд отсӧг жугалӧм машина справитігӧн. Том јӧзлӧн группа јітчӧ ԍԉесарјаскӧԁ ԁа мукӧԁ ԍуԍ јӧзкӧԁ. Најӧ ԍетӧны ыҗыԁ отсӧг жугалӧм машіна справітігӧн.
Том йӧзлы да колхозса общественносьтлы колӧ ёна дӧзьӧритны ассьыныс меддонаторсӧ — машинаяссӧ. Дӧзьӧритӧмлысь коланлунсӧ вуджӧдны быд колхозник вежӧрӧ. Том јӧзлы ԁа колхозса общественноԍтлы колӧ јона ԁӧԅӧрітны асԍыныс меԁԁонаторсӧ — машінајассӧ. Ԁӧԅӧрітӧмлыԍ коланлунсӧ вуҗӧԁны быԁ колхоԅԋік вежӧрӧ.
Комиӧн
Важ коми гижӧд