ДИРИЖАБЛЬ ОВМӦС КЫПӦДАН УДЖ ВЫЛЫН
ДИРИЖАБЛЬ ВЕРМӦ НУНЫ УНА ПӦЛӦС МОГЪЯС
СССР-лӧн зэв ыджыд да паськыд местаыс. Мед эськӧ пыр вӧлі йитӧдыс культурнӧй центръяслӧн ылын, бокиса местаясыскӧд, колӧ став пӧлӧс туйясӧн ветлӧмсӧ паськӧдны.
Миян туйясыд абу на тырмымӧн, ӧдйӧ да кокньыда кутны связь огӧ на вермӧ, уна районъяс дыр кежлӧ вонас воштылӧны йитӧдсӧ асланыс административнӧй да кӧзяйственнӧй центръяскӧд, сэсся ӧд миян уна на тӧдмавтӧм да омӧля тӧдмалӧм районъяс эмӧсь и. Ставыс тайӧ тшӧктӧ пыр жӧ босьтчыны ӧнія техника ногӧн пуктыны быдпӧлӧс туйяс.
А миян Сӧвет Союзын абу на став пӧлӧс сообщенньӧыс бура лӧсьӧдӧма. Медбӧръя кадӧдзыс ёна на омӧля видзӧдлісны дирижабль вылын ветлӧм вылӧ. А дирижабль вылын ветлӧм, йитӧд кутӧм уна боксянь позьӧ лыддьыны вывті бурӧн ӧнія став сикас ветлӧмъяс дінас.
Мыйӧн нӧ бур дирижабльыс? Сійӧ уна груз вермӧ лэптыны; дыр вермӧ пуксьывтӧг лэбавны, вермӧ лэбзьыны войын, руа дырйи дай кымӧра дырйи.
Сэсся ӧд дирижабльыд вывті ӧдйӧ мунӧ. Сынӧдті лэбалан карабъясыд часнад тӧвзьыштӧны 128–140 километрӧдз. Лэбзьӧм ӧдъя сертиыс дирижабль кольччӧ сӧмын самолётысь, но мукӧд бокъяссяньыс — дыр лэбзьыны вермӧм боксяньыс, ылӧдз лэбзьыны вермӧм боксяньыс, груз лыд лэптыны вермӧм боксяньыс да жугавтӧм, торксьытӧм боксяньыс сы кодь лэбалан машинаыс абу.
Эмӧсь дерт и дирижабльлӧн тырмытӧмъяс, сӧмын сійӧ тырмытӧмъяссӧ позьӧ бырӧдны. Тырмытӧмъяс бырӧдны позьӧмсӧ петкӧдлӧны Рытыввыв Европаын опытъясыс.
Дирижабль кутчысьӧ сынӧдас, тыртӧма сійӧс зэв кокни газӧн да. Газыс шусьӧ водородӧн. Тайӧ водородыс вывті сотчысь. А дирижабльлӧн моторъясыс уджалӧны медбур бензинӧн (ёна жӧ сотчысь). Сідзкӧ пӧжар лоӧмысь дирижабль вылын лоӧ на повны. Америкаын водородсӧ вежисны мӧд газӧн — гелийӧн. Гелийыс водород кодьыд жӧ кокни, сӧмын сійӧ оз сотчы. Сыкӧд тшӧтш мунӧны уджъяс бензинӧн уджалысь моторъяссӧ нефтьӧн уджалан моторъяс вылӧ вежӧм кузя.
Дирижабльяс стрӧитігӧн миян Сӧвет Союзын та вылӧ и медпервойсӧ колӧ видзӧдлыны. Дерт гелийыд миян эм, сӧмын сійӧс колӧ корсьны. Кор аддзам му пытшкысь гелий петанінсӧ, ковмас сійӧс чукӧртны заводитны.
Дирижабльяс стрӧитӧмын эм ещӧ ӧти ыджыд тырмытӧмтор: вывті донаӧсь сувтӧны дирижабльыслы колан мувывса сооруженньӧясыс — эллингъяс, сувтан (причальнӧй) мачтаяс, газӧвӧй завод, бензин видзанінъяс, мастерскӧйяс, лабораторияяс да сідз водзӧ. Но эллингъясыд колӧны сӧмын лэбалан линия помъясас, а лэбзян туй пунктъясас (линия костъясас) оборудованньӧыс сувтӧ ёна донтӧмджык. А миян ӧд лэбзян туйясыд зэв кузьӧсь, сідз кӧ дирижабльнад вӧдитчӧмыд (лэбалӧмыд), дирижабльыд бура асьсӧ вештас.
КУТШӦМ ДИРИЖАБЛЬЯС ОВЛӦНЫ ДА КЫДЗИ СІЙӦН ВЕСЬКӦДЛӦНЫ.
Дирижабльыс баллонысь, чери формаа, дженьыд тупӧй юра да кузь ёсьмӧм бӧжа. Баллонас бӧжас крепитӧма стабилизаторъяс креста плоскосьтъясӧн да сійӧ кутӧ сынӧдас дирижабльсӧ вертикальнӧй ногӧн бергӧдчӧмысь.
Дирижабль кутчысьӧ сынӧдас, оболочкасӧ тыртӧма сынӧдсьыс кокньыдджык газӧн да.
Карабнас веськӧдлӧны рульясӧн. Найӧс лӧсьӧдӧма оболочка помас, бӧрас ӧтлаалӧма тросъясӧн (цинк снасьтъясӧн) штурвалъясыскӧд. Гондоласяньыс и веськӧдлӧны. Газнас дирижабль кыпӧдчигӧн либӧ увлань лэччигӧн веськӧдлӧны сідз жӧ гондоласяньыс газӧвӧй да воздушнӧй клапанъясӧн.
Веськӧдлӧны дирижабльнас (кодарӧ лэбзьыны, лэччыны-ӧ, кыпӧдчыны вылӧджык) горизонтальнӧй да вертикальнӧй рульясӧн. Горизонтальнӧй рульнас веськӧдлӧны кыпӧдчигас да лэччигас, вертикальнӧй рульнас — кодарӧ лэбзьыны. Кымын вылӧ качӧдчас дирижабльыс, сымын сійӧ ыдждӧ, польдӧ, сэні сынӧдыс кизьӧрджык да, дирижабль пытшса газыс ёнджыка сэсся паськалӧ да. Мед баллоныс оз пот, пытшсьыс лэдзӧны мыйтакӧ газсӧ. Кымын вылӧ сынӧдас кыпӧдчӧ дирижабльыс, сымын уна балласт дирижабль вывсьыс шыблавсьӧ. Балластсӧ дирижабль вылас босьтӧны быд лэбзигӧн. Балластыс лыаысь, ваысь. Ваыс бурджык сійӧн, лыаыс моторъясас веськавны вермас да.
Вылӧ сынӧдас качӧдчылӧм да газсӧ лэдзӧм дирижабльыс бӧр улӧ лэччигас вежӧ ассьыс формасӧ да вермас шӧри орны (жугавны). Сы понда, медым кутны важ формасӧ оболочкалысь, эм нарошнӧ приспособленньӧ — оболочка пытшкас пуктӧма неыджыд баллончик да трубкаӧн (шлангӧн) ӧтлаалӧма воздушнӧй вентиляторкӧд да сійӧн позьӧ баллонас качайтны сынӧдсӧ да сідзӧн кутны оболочкаыслысь важ формасӧ. Сідзи, рульясӧн, балластӧн, а кор ковмас, газсӧ лэдзӧмӧн, пилот веськӧдлӧ дирижабльӧн. Эмӧсь сынӧдті лэбалан веськӧдлан небыд, джынвыйӧ чорыд да чорыд дирижабльяс.
НЕБЫД ДИРИЖАБЛЬЯС.
Небыд дирижабльясыслӧн оболочкаыс матерйӧысь да тыртӧма сійӧс газӧн. Гондолаыс ӧшӧдчысьӧ оболочкаас.
Небыд дирижабльясыд абу зэв ыджыдӧсь йӧрышнас (10 000 кубическӧй метрысь абу ыджыдджыкыс), дай абу ыджыд вына моторыс налӧн. Оз жӧ ӧдйӧ и лэбав, сӧмын дерт любӧй курьерскӧй поезд дорысь ёна ӧдйӧджык мунӧ (лэбзьӧ). Оз уна лэпты и грузтӧ, дай пуксьывтӧг оз ёна дыр лэбзьы. Сы понда татшӧм дирижабльясыд оз шогмыны кузя (ылӧ) лэбалӧм вылӧ да грузъяс кыскалӧм вылӧ.
Небыд дирижабльяссӧ лӧсьӧдӧны агитация нуӧдӧм понда да спорт вылӧ, посни могъясӧн неылӧ лэбавны, а медсясӧ сы вылын да сы дінын гырысь дирижабльяс вылын лэбавны-веськӧдлыны йӧзӧс велӧдӧны.
Татшӧм системаа дирижабль вӧлі миян «Московский Химико-Резинщик», коді лэбаліс 1926-ӧд восянь 1928-ӧд воӧдз да «Комсомольская правда», коді лэбаліс таво ар Мӧскуа районын да Мӧскуа весьтын.
Тайӧ кыкнан дирижабльсӧ лӧсьӧдіс да стрӧитіс ӧти морт — инженер П. В. Фомин. Найӧ торъялӧны со мыйӧн: ӧти дирижабльсӧ вӧчӧма заводын, сылӧн моторыс «Фиам», 105 вӧв вына, а «Комсомольская правда» дирижабльсӧ вӧчӧма эськӧ заводын жӧ, сӧмын сійӧс вӧчисны Высшӧй агромеханическӧй школаысь велӧдчысьяс (студентъяс), моторыс талӧн ЮМВ. — 185 вӧв вына. «Комсомольская правда» дирижабльыс ыджыдджык моторыс понда «Московский Химико-Резинтшик» дорысь ӧдйӧджык лэбалӧ дай веськӧдлынысӧ кокньыдджык.
Кык во чӧжнас кӧ «Московский Химико-Резинтшик» лэбзьыліс кызь нёльысь, «Комсомольская правда» кык тӧлысьӧн лэбзьыліс комынысь, а условйӧыс талӧн волі омӧльджык: омӧль местаын дай некутшӧм вевттьӧдтӧг сулаліс дирижабльыс, аслас командаыс эз вӧв, газсӧ да мукӧд коланторъяс судзӧдӧм эз вӧв бура пуктӧма.
Тайӧ кык дирижабль вылас лэбалӧмыслӧн опытыс петкӧдліс, мый татшӧм ичӧт йӧрыша дирижабльясыс оз сувтны донаӧсь дай конструкция сертиыс прӧстӧйӧсь, да позьӧ бура используйтны лэбалысьяссӧ (лётнӧй составсӧ) да обслуживающӧй персоналсӧ (командасӧ).
ДЖЫНВЫЙӦ ЧОРЫД ДИРИЖАБЛЬЯС.
Джынвыйӧ чорыд дирижабльыс небыд системаа дирижабльсьыс торъялӧ сӧмын сійӧн, мый оболочка пытшкас улысяньыс кузялаыс мунӧ металлическӧй форма, шусьӧ сійӧ кильӧн. Йӧрышсӧ ыдждӧдігӧн кильыс отсалӧ сьӧктасӧ ӧткодяджыка лӧсьӧдны дирижабль оболочка пасьталаыс. Сэсся гондоласӧ позьӧ крепитны киль бердас, а сідзкӧ и оболочка бердас да сынӧдыс озджык сэтшӧма паныдав лэбзигас, дирижабльыс ӧдйӧджык вермӧ лэбзьыныс.
Сыысь кындзи, небыд дирижабльяс дорысь тайӧ йӧрышнас ыджыдджык, дай моторсӧ позьӧ сувтӧдавны ыджыдджыкӧс, вынаджыкӧс, а сідзкӧ и дирижабльыс вермӧ лэбзьыны ӧдйӧджык.
Джынвыйӧ чорыд карабыслӧн оболочкаыс (кышыс) небыд караблӧн моз жӧ вӧчсьӧ наросьнӧ сы вылӧ вӧчӧм прорезиненнӧй матерйӧысь (перкальысь) да сійӧ оболочкаыс ас вылас кутӧ став сьӧктасӧ.
Джынвыйӧ чорыд карабъяс пиысь позьӧ индыны «Италия» дирижабль вылӧ. Вӧчӧма вӧлі сійӧс инженер Нобиле планъяс серти.
Италия вӧчліс сынӧдті лэбалан джынвыйӧ чорыд вель уна карабъяс, ыджданас 1000 кубическӧй метрсянь 61000 кубическӧй метрӧдз^Медбӧръя дирижабльыс эз ло помӧдз вӧчӧма, Нобиле заводыс 1928-ӧд вося авария бӧрын (Войвыв полюсас) дугдіс уджалӧмсьыс да./^. Италияса джынвыйӧ чорыд карабъяс зэв ӧдйӧ вӧлі лэбалӧны. «Норвегия» караб (либӧ «2№»), код вылын Нобиле 1926-ӧд воын лэбзис Римсянь Ленинград пыр, Шпицберген пыр Аляскаӧ, вӧлі 18 500 кубическӧй метр ыджда да медӧдйӧсӧ вӧлі лэбзьӧ 100 километрӧн час. «Граф Цеппелин» дирижабль (чорыд караб), коді воліс 1930-ӧд вося сентябрӧ Мӧскуаӧ, вӧлі бура сыысь ыджыд дай вына, часнас вӧлі лэбзьӧ сӧмын 128 километр. Джынвыйӧ чорыд карабъяс сэсся донтӧмджык сулалӧны и.
Лоӧ нӧшта кымынкӧ кыв висьтавны сынӧдті лэбалан медбӧръя типа немецкӧй джынвыйӧ чорыд карабъяс йылысь. Найӧ асьнысӧ петкӧдлісны вывті бурӧн. На вылын вывті бура нуӧдӧны велӧдчан удж да посньыдик могъяс кузя, торъя заданньӧяс кузя лэбалӧмъяс. Сэтшӧм гырысь дирижабльяссӧ стрӧитігӧн, кыдзи, шуам, «Граф Цеппелин» — 105 000 кубическӧй метр ыджда да ЛЦ-138 — 150 000 кубическӧй метр ыджда, бытьтӧ эськӧ нинӧм вылӧ нин вӧчавны посни карабъяссӧ. Сӧмын Германия сэтшӧм посни карабъяссӧ вӧчалӧ, дай бура вӧчӧ, велӧдӧ сы вылын медсясӧ караб вылын лэбалысьясӧс. На пиын медтӧдчана дирижабльыс — РК-27. Сылӧн ыдждаыс 1435 кубическӧй метр, кык мотора 35 вӧв вын мындаӧн. Моторъясыслы ломтысянсӧ босьтӧ 10 час лэбалӧм вылӧ, вермӧ лэбзьыны 2000 метр вылаті.
ПН-28 дирижабль ыджданас 1800 кубическӧй метр. Моторыс 80 вӧв вына (Сименс). Лэбзьӧ 90 километр часнас. Вӧчӧмаӧсь шоколад фабрика «Триумф» тшӧктӧм серти реклама нуӧдӧм вылӧ. Тайӧ ичӧтик дирижабльыс бӧръя вонас лэбзьыліс кыксёысь унджыкысь, став лэбалӧмсӧ арталӧмӧн 600 час чӧж.
ПН-29 дирижабль ыджданас 2000 кубическӧй метр. Моторыс (Сименс) 100 вӧв вына. Вӧчӧмаӧсь сійӧс Швеция заказ серти.
Тайӧ посньыдик дирижабльясыслы Германияын вӧчӧмаӧсь нарошнӧ разборнӧй сувтан мачта. Сійӧс вӧчнысӧ зэв кокни да позьӧ дирижабльсӧ видзны эллингӧ сюйтӧг.
ЧОРЫД ДИРИЖАБЛЬЯС.
Конструкция сертиыс чорыд караб ёна торъялӧ вылынджык индӧм системаясысь.
Сынӧдті лэбалан чорыд караблӧн медтӧдчана, главнӧй часьтыс — решётка кодь металлическӧй каркас дирижабль формаа.
Каркасыслысь пытшкӧссӧ торйӧдлӧма торъя юкӧнъяс вылӧ да сэтчӧ пуктыссьӧны газӧн тыртӧм баллонъяс, сӧмын абу нин, небыд да джынвыйӧ чорыд системаясын моз, резинаа матерйӧысь, а наросьнӧ вӧчӧм матерйӧысь, коді ас пырыс пӧшти ньӧти оз лэдз газсӧ. Ортсысяньыс каркассӧ кытшӧма резинаа матерйӧӧн, мед сынӧдыс эзджык паныдав лэбзигас. Сы вылӧ газыс пӧшти ньӧти оз личкы.
Каркас уліас водзас чорыда крепитӧма веськӧдлан (управляйтан) гондола да пассажиръяслы гондола, а сэсся нырсяньыс бӧжӧдзыс ӧткодь костъясӧн шахмата серӧн моз ӧтар-мӧдар бокъясас вӧчӧма моторъяслы гондолаяс, лыдыс налӧн медунасӧ дирижабльясын кайӧ витӧдз.
Сынӧдті лэбалан чорыд карабъяс пиысь позьӧ индыны «Цеппелин» вылӧ. Сэтшӧм дирижабльяссӧ вӧчалӧ немецкӧй фирма «Цеппелин» комын во нин.
Дирижабльяс стрӧитӧмӧ ёна кутчысис и Америка. Аслас сылӧн опытыс эз вӧв дирижабльяссӧ вӧчалӧмын да сійӧ войдӧр кымынӧскӧ тӧдмасьӧм могысь сетіс вӧчны «Цеппелинлы». Сэсся кораліс Америкаас уджавны немецкӧй конструкторъясӧс.
Англия эськӧ чорыд дирижабльяссӧ вӧчалӧ жӧ, сӧмын колана опытыс англичаналӧн абу на.
Чорыд карабъясыс медся бурӧсь уна груз лэптӧмӧн. Вермӧ сійӧ лэптыны уна дас тонна груз. Сэсся ӧдйӧ лэбзьӧ, 140 километрӧдз дай унджык на часнас мунӧ. Став тайӧ качествояс вӧснаыс дирижабльясыд ёна колӧны миянлы.
Кутшӧм достиженньӧяс эмӧсь став му вылас сынӧдті лэбалӧмын, позьӧ аддзыны со кутшӧм лыдпасъясысь (видзӧд 24 листбок):
| Кутшӧмӧсь карабъясыс | «Граф Цеппелин» Германия | Р–101 Англия | Америка | ЛЦ–118 Германия |
| Ыдждаыс (йӧрышнас) куб. метр | 105.000 | 141.000 | 184.000 | 150.000 |
| Кузьтаыс метр лыдӧн | 235 | 220 | 239 | 237 |
| Пасьтаыс метр лыдӧн | 30,5 | 40,3 | 40,5 | 38,0 |
| Уна-ӧ груз вермӧ ставсӧ кыпӧдны (ассьыс грузсӧ и быдӧн) тонна лыдӧн | 83,2 | 155 | 182,5 | 139 |
| Ыджыд-ӧ торъя груз вермӧ новлӧдлыны (пӧлезнӧй нагрузка) тонна лыдӧн | 15 | 24 | 38 | 25 |
| Кымын вӧв вынаӧсь моторъясыс | 2650 | 3250 | 4800 | 4800 |
| Уна-ӧ вермӧ медунасӧ мунны часнас км. лыдӧн | 128 | 101 | 120 | 120 |
| Ылӧ-ӧ вермӧ пуксьывтӧг лэбзьыны километръясӧн | 10.000 | 6000 | 1700 | 14000 |
| Кымын лун вермӧ лэбзьыны | 3,5 | 2,5 | 6,0 | 5,0 |
Дирижабльяс вылын лэбалӧм кузя медыджыд опытыс ӧні эм немечьяслӧн. Сы вӧсна немечьяслӧн бӧръя воясас лэбалігӧн дирижабльясыс некор эз жугавлыны да усьлыны, кӧть эськӧ найӧ и зэв тшӧкыда дай быдсяма лёк поводдяяснас лэбавлісны. А дирижабльяс вылад немечьясыд збыльысь ылӧ лэблывлісны, дай ёна бура лэбавлывлісны, вежавны вӧлі сӧмын позьӧ на вылӧ. 1928-ӧд воӧ «Граф Цеппелин» лэбзьыліс Европасянь Америкаӧ 111 часӧн. Лэбзигас сюрліс унаысь зэв лёк тӧвъяс, зэръяс улӧ, сӧмын помӧдзыс лэбзис.
Дирижабль вылас вӧлі 62 морт да 5 тонна пошта. Сійӧ жӧ дирижабльыс 1929-ӧд во помланьын лэбзьыліс став му гӧгӧрыс да сӧмын куимлаӧ и пуксьыліс сэки. Лэбзис сійӧ со кытъясті: Фридрихсгафен — Токио (сэтчӧ пуксьыліс) — Лос-Анжелос (сэтчӧ пуксьыліс) — Нью-Йорк (сэтчӧ пуксьыліс) — Фридрихсгафен. Фридрихсгафенсянь Токиоӧдз (12 000 километр кымын) дирижабль лэбзис пуксьывтӧг 101 часӧн. Став туйыс лои лэбзьӧма 35 500 километр 12 суткиӧн. Та кузьта туйсӧ шӧркоддьӧма колӧ мунны 50 сутки чӧж. Мӧскуасянь Токиоӧдз дирижабль лэбзис сӧмын куим лун да джын, а медӧдйӧ мунысь поезд воӧ сэтчӧ 14 суткиӧн сӧмын.
ДИРИЖАБЛЬӦН ЛЭБАЛӦМ
Немечьяслӧн сынӧдті лэбалӧмын гырысь достиженньӧясыс тшӧктӧны збыльысь ёна босьтсьыны и миян Союзын гырысь дирижабльяс лӧсьӧдӧмас. Сӧвет Союз пуксьӧма квайтӧд юкӧн став му вылас. Миян Войвылын да Сибырын эмӧсь уна ньӧти тӧдмавтӧм местаяс. Сӧвет Союз некыдзи оз вермы бокӧ вештыны дирижабльясӧн лэбалӧм лӧсьӧдӧмсӧ.
Ми огӧ нин кутӧ сёрнитны Мӧскуасянь Константинопольӧ, Кавказӧ, Туркестанӧ да Персияӧ дирижабльясӧн лэбалӧм колӧм йылысь. Миянлы колӧ ӧні жӧ збыльысь чорыда босьтчыны сёрнитны Мӧскуасянь Дальнӧй Востокӧ, Сахалинӧ, Камчаткаӧ да мукӧдлаӧ сынӧдті лэбалан туйяс лӧсьӧдӧм йылысь. Сибырса крайын эм лыдтӧм-помтӧм озырлун. Сійӧс колӧ ӧні жӧ индыны индустриализация нуӧдӧм вылӧ. А туйяс абутӧмысла ми огӧ на вермӧ колӧм выйӧдз тӧдмавны сійӧ местаяссӧ. Сэсся ӧд сыысь кындзи сынӧдті лэбалан туйястӧ восьтӧмыд йитас ылын местаяссӧ центръяскӧд, во гӧгӧр чӧж позьны кутас йитӧдсӧ кутны, а сійӧ зэв коланатор экономика да политика боксянь. Дирижабльяс вылын орлытӧм йитӧд пуктӧмӧн позьӧ овмӧдны овтӧминъяс, заводитны перйыны озырлунсӧ. Дирижабльяснас лэбалӧмсӧ медвойдӧр артавсьӧ лӧсьӧдны Гальчиха — Булун — Ново-Колымск; Гальчиха — Туруханск — Красноярск — Иркутск — Иминск; Якутск — Верхоянск — Ново-Колымск да Якутск — Булун. Арталӧмъяс серти тайӧ сынӧд туйяс вылас лэбавны колӧ лӧсьӧдны дирижабльяссӧ ыджданас 80 000 — 100 000 кубическӧй метрӧдз да мед найӧ вермӧны вӧлі босьтны 10-15 тонна пӧлезнӧй нагрузка, лэбзьыны пуксьывтӧг 6-8 сюрс километр.
Миян абу на опытыс ылын туйяс кост дирижабльӧн лэбалӧм кузяыс. Сӧмын миян синводзын немечьяслӧн та боксянь опытъясыс (11-12 сюрс километръясӧн лэбалӧмыс) тшӧктӧ миянӧс ӧддзӧдны став лӧсьӧдчан уджъяссӧ дирижабльяс стрӧитӧм кузяыс, медым асланым лэбалан опытӧн сэсся водзӧ паськӧдны дирижабльясӧн лэбалӧмсӧ. Ӧд вылынджык индӧм примерыс — Германиясянь Токиоӧдз дирижабль вылын сӧмын куим сутки да джын лэбзьӧмыс (кӧрт туй кузя 14 лун мунӧм пыдди) зэв нин ёна висьталӧ унджык дирижабльяс лӧсьӧдны колӧм кузяыс. Сэсся и пассажиръясыдлы дирижабльнад мунны вывті лӧсьыд. Ыджыд дирижабль вылын ветлӧм став мувывса туйяс дорысь медлӧсьыд. «Граф Цеппелин» дирижабль вылын зэв бур удобствоыс: позьӧ ветлыны пассажиръяслы лӧсьӧдӧм став помещенньӧястіыс; ӧти местаа, кык местаа, торъя спальнӧй каютаяс международнӧй вагонын моз жӧ. Электричествоа би эм, электричествоыс жӧ и шонтӧ помещенньӧсӧ; эм радио, зэв бура лӧсьӧдӧма мыссянінсӧ, сэні жӧ и воздушнӧй поштаыд.
Ӧні ми тӧдам нин, кутшӧм пӧльза вайӧ дирижабльыд, мый вылӧ сійӧ колӧ. Миянлы став вынысь колӧ зільны паськӧдны дирижабльяс вӧчӧмсӧ миян Союзын.
ДИРИЖАБЛЬ НАРОДНӦЙ ОВМӦС КЫПӦДӦМЫН.
Дирижабльяс тані вермасны сетны вывті ыджыд отсӧг. Висьталам тані сӧмын медтӧдчанаяссӧ да сы серти сэсся позьӧ нин гӧгӧрвоны дирижабльлысь коланлунсӧ. Ми висьтавлім нин, мися небыд да джынвыйӧ чорыд дирижабльяс медсясӧ вӧчавсьӧны велӧдчӧм вылӧ. Дерт и найӧ вермӧны жӧ лэбавны кутшӧмсюрӧ торъя заданньӧясӧн. Со Нобиле лэбзьыліс Войвыв полюс пыр, «Московский Химико-Резинтшик» лэбзьыліс Ленинградсянь Тверӧ да «Комсомольская правда» — Мӧскуасянь Курскӧ. Уна груз лэптӧмыс понда, ылӧ лэбзьыны вермӧмысла, гырысь чорыд дирижабльяс, пассажиръясӧс новлӧдлӧмысь кындзи, вермасны грузъяс новлыны. Дирижабльясӧн позьӧ йитчыны прӧмысъяскӧд, найӧс снабжайтны, сэтысь прӧдукциясӧ нуавны, кӧні абу матынӧсь кӧрт туйяс; ёна бокиса местаясӧс снабжайтны дирижабльнас сэтчӧ лэбалӧмӧн; ылын местаясӧ пошта нуны-вайны; видз-му овмӧсын вредительяскӧд вермасьӧм нуӧдны; вӧр сотчӧмъяскӧд вермасьны; тӧдмавтӧм местаясын аэросъёмкаяс вӧчны; чери кыян прӧмысъясын отсӧг сетны, изысканньӧяс нуӧдан партияяслы отсӧг сетны, найӧс снабжайтны, накӧд йитӧд кутны дирижабль пырыс; экспедицияяслы колана отсӧг сетны да уна мукӧд могъяс на нӧшта вермасны нуны дирижабльяс.
Со мый вермӧны сетны дирижабльяс миян народнӧй овмӧслы. Дерт тані ми эг на ставсӧ висьталӧ. Вайӧдам ӧти пример. Ӧні ёна мунӧны лӧсьӧдчан уджъяс Войвыв ыджыд туй (Великий северный путь) вӧчӧм кузя; сэні лоӧны и кӧрт туйяс и ва туйяс, и сынӧдті лэбалан туйяс. Тайӧ лӧсьӧдчан уджъяссӧ нуӧдны дирижабльяс вывті ёна вермасны отсавны, а тайӧ отсӧгнас и туйсӧ вӧчан срокъясыс вермасны чинны.
ДИРИЖАБЛЬ ПОЛЯРНӦЙ СТРАНАЯС ДА АСЫВ-ВОЙВЫВСА МЕСТАЯС ТӦДМАЛӦМЫН.
Торйӧн сувтлам, мый вермӧ сетны дирижабль полярнӧй странаяс да асыв-войвыв местаяс тӧдмалӧм кузя.
Миян полярнӧй странаяс ӧнӧдз на омӧля тӧдмалӧма. Омӧля тӧдмалӧмыс медсясӧ лои со кутшӧм помкаяс понда: Арктика кузя муннысӧ вывті сьӧкыд, ёна кыз йиа сэті да, йиыс сэтысь весиг гожӧмъяснас оз сывлы да, нэмыс пыр сэні куйлӧ да. Сӧмын ёна гырысь ледоколъясӧн позьӧ муртса мунны Арктикатіыс, дай сійӧн на, кыдзи петкӧдліс «Красинлӧн» походыс, мый весиг гырысь ледоколъяс оз пыр вермыны муннысӧ йияс пытштіыс. Тані бара жӧ дирижабльыд вермас сетны ыджыд отсӧг.
Арктика тӧдмалӧм могысь ставмувывса общество 1931-ӧд воӧ кӧсйӧ «Граф Цеппелин» дирижабльӧс мӧдӧдлыны Арктикаӧ. Татысь нин тыдалӧ, кутшӧм ыджыд надея пуктӧ тайӧ обществоыс Арктика тӧдмалӧмын дирижабль вылас. Дирижабльысь кындзи некутшӧм мӧд бурджык средство сэтчӧ муннысӧ абу.
Воысь воӧ Войвылын миян тӧваръяс ёнджыка бергӧдчӧны. Унджык тӧваръяссӧ нуӧ сэтчӧ Карскӧй экспедиция. Сэтчӧ отсӧг вылӧ вывті жӧ бур используйтны дирижабльясӧс. Дирижабльяс да самолётъяс ӧтвылысь ёна вермасны отсавны судноясыслы регыдджык да кокньыдджыка туйсӧ Войвыв саридз кузя мунны.
Со кутшӧм бур вермас сетны дирижабль овмӧс кыпӧдӧм боксянь. Сыысь кындзи, дирижабль ёна вермас отсавны и война вылын. Сы понда асланым государствоын дирижабльяс вӧчӧмсӧ паськӧдӧмыс лоӧ тшӧтш ССРС-лысь дорйысян вынсӧ кыпӧдӧм.
БӦРЪЯКЫВ.
Дирижабльяс вӧчӧмын техника да экономика боксянь водзын мунысь странаяс серти ми ёна колим бӧрӧ. Народнӧй овмӧсын реконструкция нуӧдӧмыс тшӧктӧ Сӧвет Союзын кыпӧдны да лӧсьӧдны техника боксянь вермана став сикас туйяссӧ, транспортсӧ. Ёна колӧ босьтчыны и дирижабльяс лӧсьӧдан уджӧ.
Дирижабльяс стрӧитӧмын миян опытыс пӧшти абу на. Со кутшӧм дирижабльяс ми вӧчим ӧнӧдз:
| Кутшӧм лэбалан карабъяс. | Кор вӧчӧма (во) | Ыджыд-ӧ йӧрышнас | Ӧдйӧ-ӧ лэбзьӧ часнас | Уна-ӧ груз лэптӧ (тонна лыдӧн) |
| Красная Звезда .... | 1919/20 | 10.000 | 63 | 3,7 |
| VI Октябрь .... | 1923 | 1.700 | 60 | 0,5 |
| Химик-Резинщик .... | 1925 | 2.500 | 55 | 0,9 |
| Комсомольская Правда .... | 1930 | 2.500 | 70 | 0,9 |
Став тайӧ дирижабльясыс «Комсомольскӧй правда» кындзи дугдісны нин лэбалӧмсьыс, дай найӧ вӧлісны сӧмын велӧдчыны вӧчӧм карабъясӧн, на вылын ылӧджык груз ли, йӧзӧс новлӧдлыны эз позьлы, на пиын вӧліны ставыс небыд да ичӧт вына дирижабльяс. Гӧгӧрвоана: миян водзын сулалӧ ӧні зэв сьӧкыд да ыджыд удж дирижабльяс стрӧиталӧм кузяыс. Миянлы ковмас дирижабльяссӧ вӧчӧмыскӧд тшӧтш и велӧдчыны, велӧдчигмозыс стрӧитны.
Дерт дирижабльяссӧ стрӧитӧм кузяыс миянлы колӧ босьтны Рытыввыв странаяслысь бур опытсӧ. Миянлы колӧ босьтчыны вӧчавны уна груз лэптысь, дыр да ӧдйӧ лэбавны вермысь дирижабльяс.
Сідз жӧ ковмас миян видзӧдлыны бурджыка, медым дирижабльясыс дырджык эз киссьыны да жугавлыны; сы могысь корсьны бур выль материалъяс дирижабльяссӧ вӧчавны. Паськыдджыка колӧ сувтӧдны проектируйтчан удж да цельнометаллическӧй дирижабльяс вӧчӧм. Та кузя босьтны ставсӧ, мый позьӧ, изобретатель К. Э. Циолковскӧй уджъясысь, гижӧмъясысь.
Дирижабльяс вӧчалӧмыд миянлы выль, ыджыд да зэв ответственнӧй удж. Колӧ та дінӧ кутчысьны ёна видзчысьӧмӧн, мед эз лоны гырысь ӧшыбкаяс.
Дирижабльяс стрӧитӧмӧн Совет Союзса уджалысь йӧз зэв ёна интересуйтчӧны; сӧветскӧй общественносьт, Осоавиахим общество тайӧ уджас ёна отсасьӧны. Тайӧс артыштӧмӧн ми збоя вермам шуны: кӧть и сьӧкыдторъяс кутасны паныдасявны, кӧть и ыджыд уджыс, дирижабльяс стрӧитӧм ми вермам нуӧдны.
