ДИРИЖАБЛЬ ОВМӦС КЫПӦДАН УДЖ ВЫЛЫН ԂІРІЖАБԈ ОВМӦС КЫПӦԀАН УҖ ВЫЛЫН
ДИРИЖАБЛЬ ВЕРМӦ НУНЫ УНА ПӦЛӦС МОГЪЯС ԂІРІЖАБԈ ВЕРМӦ НУНЫ УНА ПӦЛӦС МОГЈАС
СССР-лӧн зэв ыджыд да паськыд местаыс. Мед эськӧ пыр вӧлі йитӧдыс культурнӧй центръяслӧн ылын, бокиса местаясыскӧд, колӧ став пӧлӧс туйясӧн ветлӧмсӧ паськӧдны. СССР-лӧн зев ыҗыԁ ԁа паԍкыԁ местаыс. Меԁ еԍкӧ пыр вӧлі јітӧԁыс куԉтурнӧј центрјаслӧн ылын, бокысса местајасыскӧԁ, колӧ став пӧлӧс тујјасӧн ветлӧмсӧ паԍкӧԁны.
Миян туйясыд абу на тырмымӧн, ӧдйӧ да кокньыда кутны связь огӧ на вермӧ, уна районъяс дыр кежлӧ вонас воштылӧны йитӧдсӧ асланыс административнӧй да кӧзяйственнӧй центръяскӧд, сэсся ӧд миян уна на тӧдмавтӧм да омӧля тӧдмалӧм районъяс эмӧсь и. Ставыс тайӧ тшӧктӧ пыр жӧ босьтчыны ӧнія техника ногӧн пуктыны быдпӧлӧс туйяс. Міјан тујјасыԁ абу-на тырмымӧн, ӧԁјӧ ԁа кокԋіԁа кутны ԍвјаԅ огӧ-на вермӧ, уна рајонјас ԁыр кежлӧ вонас воштылӧны јітӧԁсӧ асланыс аԃміԋістраԏівнӧј ԁа кӧԅајственнӧј центрјаскӧԁ, сеԍԍа-ӧԁ міјан уна-на тӧԁмавтӧм ԁа омӧԉа тӧԁмалӧм рајонјас емӧԍ-і. Ставыс тајӧ щӧктӧ пыр-жӧ боԍтԍыны ӧніја ԏехԋіка ногӧн пуктыны быԁ пӧлӧс тујјас.
А миян Сӧвет Союзын абу на став пӧлӧс сообщенньӧыс бура лӧсьӧдӧма. Медбӧръя кадӧдзыс ёна на омӧля видзӧдлісны дирижабль вылын ветлӧм вылӧ. А дирижабль вылын ветлӧм, йитӧд кутӧм уна боксянь позьӧ лыддьыны вывті бурӧн ӧнія став сикас ветлӧмъяс дінас. А міјан Сӧвет Сојузын абу-на став пӧлӧс сообшщеԋԋӧыс бура лӧԍӧԁӧма. Меԁбӧрја каԁӧԇыс јона-на омӧԉа віԇӧԁлісны ԃіріжабԉ вылын ветлӧм вылӧ. А ԃіріжабԉ вылын ветлӧм, јітӧԁ кутӧм уна бокԍаԋ поԅӧ лыԃԃыны вывті бурӧн ӧніја став ԍікас ветлӧмјас ԁінас.
Мыйӧн нӧ бур дирижабльыс? Сійӧ уна груз вермӧ лэптыны; дыр вермӧ пуксьывтӧг лэбавны, вермӧ лэбзьыны войын, руа дырйи дай кымӧра дырйи. Мыјӧн-нӧ бур ԃіріжабԉыс? Сіјӧ уна груз вермӧ лептыны; ԁыр вермӧ пукԍывтӧг лебавны, вермӧ лебԅыны војын, руа ԁырјі ԁај кымӧра ԁырјі.
Сэсся ӧд дирижабльыд вывті ӧдйӧ мунӧ. Сынӧдті лэбалан карабъясыд часнад тӧвзьыштӧны 128–140 километрӧдз. Лэбзьӧм ӧдъя сертиыс дирижабль кольччӧ сӧмын самолётысь, но мукӧд бокъяссяньыс — дыр лэбзьыны вермӧм боксяньыс, ылӧдз лэбзьыны вермӧм боксяньыс, груз лыд лэптыны вермӧм боксяньыс да жугавтӧм, торксьытӧм боксяньыс сы кодь лэбалан машинаыс абу. Сеԍԍа-ӧԁ ԃіріжабԉыԁ вывті ӧԁјӧ мунӧ. Сынӧԁті лебалан карабјасыԁ часнаԁ тӧвԅыштӧны 128140 кілометрӧԇ. Лебԅӧм ӧԁја ԍерԏіыс ԃіріжабԉ коԉтчӧ сӧмын самоԉотыԍ, но мукӧԁ бокјасԍаԋыс — ԁыр лебԅыны вермӧм бокԍаԋыс, ылӧԇ лебԅыны вермӧм бокԍаԋыс, груз лыԁ лептыны вермӧм бокԍаԋыс ԁа жугавтӧм, торкԍытӧм бокԍаԋыс сыкоԃ лебалан машінаыс абу.
Эмӧсь дерт и дирижабльлӧн тырмытӧмъяс, сӧмын сійӧ тырмытӧмъяссӧ позьӧ бырӧдны. Тырмытӧмъяс бырӧдны позьӧмсӧ петкӧдлӧны Рытыввыв Европаын опытъясыс. Емӧԍ, ԃерт, і ԃіріжабԉлӧн тырмытӧмјас, сӧмын сіјӧ тырмытӧмјассӧ поԅӧ бырӧԁны. Тырмытӧмјас бырӧԁны поԅӧмсӧ петкӧԁлӧны Рытыввыв Јевропаын опытјасыс.
Дирижабль кутчысьӧ сынӧдас, тыртӧма сійӧс зэв кокни газӧн да. Газыс шусьӧ водородӧн. Тайӧ водородыс вывті сотчысь. А дирижабльлӧн моторъясыс уджалӧны медбур бензинӧн (ёна жӧ сотчысь). Сідзкӧ пӧжар лоӧмысь дирижабль вылын лоӧ на повны. Америкаын водородсӧ вежисны мӧд газӧн — гелийӧн. Гелийыс водород кодьыд жӧ кокни, сӧмын сійӧ оз сотчы. Сыкӧд тшӧтш мунӧны уджъяс бензинӧн уджалысь моторъяссӧ нефтьӧн уджалан моторъяс вылӧ вежӧм кузя. Ԃіріжабԉ кутчіԍӧ сынӧԁас, тыртӧма сіјӧс зев кокԋі газӧн-ԁа. Газыс шуԍӧ воԁороԁӧн. Тајӧ воԁороԁыс вывті сотчыԍ. А ԃіріжабԉлӧн моторјасыс уҗалӧны меԁбур бенԅінӧн (јона-жӧ сотчыԍ). Сіԇ-кӧ, пӧжар лоӧмыԍ ԃіріжабԉ вылын лоӧ-на повны. Амерікаын воԁороԁсӧ вежісны мӧԁ газӧн — геԉіјӧн. Геԉіјыс воԁороԁ коԃыԁ-жӧ кокԋі, сӧмын сіјӧ оз сотчы. Сыкӧԁ щӧщ мунӧны уҗјас бенԅінӧн уҗалыԍ моторјассӧ ԋефԏӧн уҗалан моторјас вылӧ вежӧм куԅа.
Дирижабльяс стрӧитігӧн миян Сӧвет Союзын та вылӧ и медпервойсӧ колӧ видзӧдлыны. Дерт гелийыд миян эм, сӧмын сійӧс колӧ корсьны. Кор аддзам му пытшкысь гелий петанінсӧ, ковмас сійӧс чукӧртны заводитны. Ԃіріжабԉјас стрӧітігӧн міјан Сӧвет Сојузын та вылӧ і меԁпервојсӧ колӧ віԇӧԁлыны. Ԃерт геԉіјыԁ міјан ем, сӧмын сіјӧс колӧ корԍны. Кор аԁԇам му пыщкыԍ геԉіј петанінсӧ, ковмас сіјӧс чукӧртны завоԃітны.
Дирижабльяс стрӧитӧмын эм ещӧ ӧти ыджыд тырмытӧмтор: вывті донаӧсь сувтӧны дирижабльыслы колан мувывса сооруженньӧясыс — эллингъяс, сувтан (причальнӧй) мачтаяс, газӧвӧй завод, бензин видзанінъяс, мастерскӧйяс, лабораторияяс да сідз водзӧ. Но эллингъясыд колӧны сӧмын лэбалан линия помъясас, а лэбзян туй пунктъясас (линия костъясас) оборудованньӧыс сувтӧ ёна донтӧмджык. А миян ӧд лэбзян туйясыд зэв кузьӧсь, сідз кӧ дирижабльнад вӧдитчӧмыд (лэбалӧмыд), дирижабльыд бура асьсӧ вештас. Ԃіріжабԉјас стрӧітӧмын ем јешщӧ ӧԏі ыҗыԁ тырмытӧмтор: вывті ԁонаӧԍ сувтӧны ԃіріжабԉыслы колан мувывса сооружеԋԋӧјасыс — еԉԉінгјас, сувтан (прічаԉнӧј) мачтајас, газӧвӧј завоԁ, бенԅін віԇанінјас, маԍԏерскӧјјас, лабораторіјајас ԁа сіԇ воԇӧ. Но еԉԉінгјасыԁ колӧны сӧмын лебалан ԉіԋіја помјасас, а лебԅан туј пунктјасас (ԉіԋіја костјасас) оборуԁоваԋԋӧыс сувтӧ јона ԁонтӧмҗык. А міјан-ӧԁ лебԅан тујјасыԁ зев куԅӧԍ, сіԇ-кӧ ԃіріжабԉнаԁ вӧԃітчӧмыԁ (лебалӧмыԁ), ԃіріжабԉыԁ бура аԍсӧ вештас.
КУТШӦМ ДИРИЖАБЛЬЯС ОВЛӦНЫ ДА КЫДЗИ СІЙӦН ВЕСЬКӦДЛӦНЫ. КУЩӦМ ԂІРІЖАБԈЈАС ОВЛӦНЫ ԀА КЫԆІ СІЈӦН ВЕԌКӦԀЛӦНЫ.
Дирижабльыс баллонысь, чери формаа, дженьыд тупӧй юра да кузь ёсьмӧм бӧжа. Баллонас бӧжас крепитӧма стабилизаторъяс креста плоскосьтъясӧн да сійӧ кутӧ сынӧдас дирижабльсӧ вертикальнӧй ногӧн бергӧдчӧмысь. Ԃіріжабԉыс баллоныԍ, чері формаа, җеԋыԁ тупӧј јура ԁа куԅ јоԍмӧм бӧжа. Баллонас бӧжас крепітӧма стабіԉізаторјас креста плоскоԍтјасӧн ԁа сіјӧ кутӧ сынӧԁас ԃіріжабԉсӧ верԏікаԉнӧј ногӧн, бергӧԁчӧмыԍ.
Дирижабль кутчысьӧ сынӧдас, оболочкасӧ тыртӧма сынӧдсьыс кокньыдджык газӧн да. Ԃіріжабԉ кутчіԍӧ сынӧԁас оболочкасӧ тыртӧма сынӧԁԍыс кокԋыԁҗык газӧн-ԁа.
Карабнас веськӧдлӧны рульясӧн. Найӧс лӧсьӧдӧма оболочка помас, бӧрас ӧтлаалӧма тросъясӧн (цинк снасьтъясӧн) штурвалъясыскӧд. Гондоласяньыс и веськӧдлӧны. Газнас дирижабль кыпӧдчигӧн либӧ увлань лэччигӧн веськӧдлӧны сідз жӧ гондоласяньыс газӧвӧй да воздушнӧй клапанъясӧн. Карабнас веԍкӧԁлӧны руԉјасӧн. Најӧс лӧԍӧԁӧма оболочка помас, бӧрас ӧтлаалӧма тросјасӧн (цінк снаԍтјасӧн) штурвалјасыскӧԁ. Гонԁолаԍаԋыс і веԍкӧԁлӧны. Газнас ԃіріжабԉ кыпӧԁчігӧн ԉібӧ увлаԋ летчігӧн веԍкӧԁлӧны сіԇ-жӧ ганԁолаԍаԋыс газӧвӧј ԁа возԁушнӧј клапанјасӧн.
Веськӧдлӧны дирижабльнас (кодарӧ лэбзьыны, лэччыны-ӧ, кыпӧдчыны вылӧджык) горизонтальнӧй да вертикальнӧй рульясӧн. Горизонтальнӧй рульнас веськӧдлӧны кыпӧдчигас да лэччигас, вертикальнӧй рульнас — кодарӧ лэбзьыны. Кымын вылӧ качӧдчас дирижабльыс, сымын сійӧ ыдждӧ, польдӧ, сэні сынӧдыс кизьӧрджык да, дирижабль пытшса газыс ёнджыка сэсся паськалӧ да. Мед баллоныс оз пот, пытшсьыс лэдзӧны мыйтакӧ газсӧ. Кымын вылӧ сынӧдас кыпӧдчӧ дирижабльыс, сымын уна балласт дирижабль вывсьыс шыблавсьӧ. Балластсӧ дирижабль вылас босьтӧны быд лэбзигӧн. Балластыс лыаысь, ваысь. Ваыс бурджык сійӧн, лыаыс моторъясас веськавны вермас да. Веԍкӧԁлӧны ԃіріжабԉнас (коԁарӧ лебԅыны, летчыны-ӧ, кыпӧԁчыны вылӧҗык) горізонтаԉнӧј ԁа верԏікаԉнӧј руԉјасӧн. Горізонтаԉнӧј руԉнас веԍкӧԁлӧны кыпӧԁчігас ԁа летчігас, верԏікаԉнӧј руԉнас — коԁарӧ лебԅыны. Кымын вылӧ качӧԁчас ԃіріжабԉыс, сымын сіјӧ ыҗԁӧ, поԉԁӧ, сені сынӧԁыс кіԅӧрҗык-ԁа, ԃіріжабԉ пыщса газыс јонҗыка сеԍԍа паԍкалӧ ԁа. Меԁ баллоныс оз пот, пыщԍыс леԇӧны мыјԁакӧ газсӧ. Кымын вылӧ сынӧԁас кыпӧԁчӧ ԃіріжабԉыс, сымын уна балласт ԃіріжабԉ вывԍыс шыблавԍӧ. Балластсӧ ԃіріжабԉ-вылас боԍтӧны быԁ лебԅігӧн. Балластыс лыаыԍ, ваыԍ. Ваыс бурҗык сіјӧн, лыаыс моторјасас веԍкавны вермас-ԁа.
Вылӧ сынӧдас качӧдчылӧм да газсӧ лэдзӧм дирижабльыс бӧр улӧ лэччигас вежӧ ассьыс формасӧ да вермас шӧри орны (жугавны). Сы понда, медым кутны важ формасӧ оболочкалысь, эм нарошнӧ приспособленньӧ — оболочка пытшкас пуктӧма неыджыд баллончик да трубкаӧн (шлангӧн) ӧтлаалӧма воздушнӧй вентиляторкӧд да сійӧн позьӧ баллонас качайтны сынӧдсӧ да сідзӧн кутны оболочкаыслысь важ формасӧ. Сідзи, рульясӧн, балластӧн, а кор ковмас, газсӧ лэдзӧмӧн, пилот веськӧдлӧ дирижабльӧн. Эмӧсь сынӧдті лэбалан веськӧдлан небыд, джынвыйӧ чорыд да чорыд дирижабльяс. Вылӧ сынӧԁас качӧԁчылӧм ԁа газсӧ леԇӧм ԃіріжабԉыс бӧр улӧ летчігас вежӧ асԍыс формасӧ ԁа вермас шӧрі орны (жугавны). Сы понԁа, меԁым кутны важ формасӧ оболочкалыԍ, ем нарошнӧ пріспособԉеԋԋӧ — оболочка пыщкас пуктӧма ԋеыҗыԁ баллончік ԁа трубкаӧн (шлангӧн) ӧтлаалӧма возԁушнӧј веԋԏіԉаторкӧԁ ԁа сіјӧн поԅӧ баллонас качајтны сынӧԁсӧ ԁа сіԇӧн кутны оболочкаыслыԍ важ формасӧ. Сіԇі, руԉјасӧн, балластӧн, а кор ковмас, газсӧ леԇӧмӧн, пілот веԍкӧԁлӧ ԃіріжабԉӧн. Емӧԍ сынӧԁті лебалан веԍкӧԁлан ԋебыԁ, җынвыјӧ чорыԁ ԁа чорыԁ ԃіріжабԉјас.
НЕБЫД ДИРИЖАБЛЬЯС. ԊЕБЫԀ ԂІРІЖАБԈЈАС.
Небыд дирижабльясыслӧн оболочкаыс матерйӧысь да тыртӧма сійӧс газӧн. Гондолаыс ӧшӧдчысьӧ оболочкаас. Ԋебыԁ ԃіріжабԉјасыслӧн оболочкаыс маԏерјӧыԍ ԁа тыртӧма сіјӧс газӧн. Ганԁолаыс ӧшӧԁчыԍӧ оболочкаас.
Небыд дирижабльясыд абу зэв ыджыдӧсь йӧрышнас (10 000 кубическӧй метрысь абу ыджыдджыкыс), дай абу ыджыд вына моторыс налӧн. Оз жӧ ӧдйӧ и лэбав, сӧмын дерт любӧй курьерскӧй поезд дорысь ёна ӧдйӧджык мунӧ (лэбзьӧ). Оз уна лэпты и грузтӧ, дай пуксьывтӧг оз ёна дыр лэбзьы. Сы понда татшӧм дирижабльясыд оз шогмыны кузя (ылӧ) лэбалӧм вылӧ да грузъяс кыскалӧм вылӧ. Ԋебыԁ ԃіріжабԉјасыԁ абу зев ыҗыԁӧԍ јӧрышнас (10.000 кубіческӧј метрыԍ абу ыҗыԁҗыкыс), ԁај абу ыҗыԁ вына моторыс налӧн. Оз-жӧ ӧԁјӧ і лебав, сӧмын, ԃерт, ԉубӧј курјерскӧј појезԁ ԁорыԍ јона ӧԁјӧҗык мунӧ (лебԅӧ). Оз уна лепты і грузтӧ, ԁај пукԍывтӧг оз јона ԁыр лебԅы. Сы понԁа тащӧм ԃіріжабԉјасыԁ оз шогмыны куԅа (ылӧ) лебалӧм вылӧ ԁа грузјас кыскалӧм вылӧ.
Небыд дирижабльяссӧ лӧсьӧдӧны агитация нуӧдӧм понда да спорт вылӧ, посни могъясӧн неылӧ лэбавны, а медсясӧ сы вылын да сы дінын гырысь дирижабльяс вылын лэбавны-веськӧдлыны йӧзӧс велӧдӧны. Ԋебыԁ ԃіріжабԉјассӧ лӧԍӧԁӧны агітаціја нуӧԁӧм понԁа ԁа спорт вылӧ, посԋі могјасӧн ԋеылӧ лебавны, а меԁԍасӧ сы вылын ԁа сы ԁінын гырыԍ ԃіріжабԉјас вылын лебавны-веԍкӧԁлыны јӧзӧс велӧԁӧны.
Татшӧм системаа дирижабль вӧлі миян «Московский Химико-Резинщик», коді лэбаліс 1926-ӧд восянь 1928-ӧд воӧдз да «Комсомольская правда», коді лэбаліс таво ар Мӧскуа районын да Мӧскуа весьтын. Тащӧм ԍіԍԏемаа ԃіріжабԉ вӧлі міјан „Московский химико-резинщик“, коԁі лебаліс 1926-ӧԁ воԍаԋ 1928-ӧԁ воӧԇ ԁа „Комсомольская правда“, коԁі лебаліс таво ар Мӧскуа рајонын ԁа Мӧскуа веԍтын.
Тайӧ кыкнан дирижабльсӧ лӧсьӧдіс да стрӧитіс ӧти морт — инженер П. В. Фомин. Найӧ торъялӧны со мыйӧн: ӧти дирижабльсӧ вӧчӧма заводын, сылӧн моторыс «Фиам», 105 вӧв вына, а «Комсомольская правда» дирижабльсӧ вӧчӧма эськӧ заводын жӧ, сӧмын сійӧс вӧчисны Высшӧй агромеханическӧй школаысь велӧдчысьяс (студентъяс), моторыс талӧн ЮМВ. — 185 вӧв вына. «Комсомольская правда» дирижабльыс ыджыдджык моторыс понда «Московский Химико-Резинтшик» дорысь ӧдйӧджык лэбалӧ дай веськӧдлынысӧ кокньыдджык. Тајӧ кыкнан ԃіріжабԉсӧ лӧԍӧԁіс ԁа стрӧітіс ӧԏі морт — інжеԋер П. В. Фомін. Најӧ торјалӧны со мыјӧн: ӧԏі ԃіріжабԉсӧ вӧчӧма завоԁын, сылӧн моторыс „Фіам“, 105 вӧв вына, а „Комсомольская правда“ ԃіріжабԉсӧ вӧчӧма еԍкӧ завоԁын-жӧ, сӧмын сіјӧс вӧчісны Высшӧј агромехаԋіческӧј школаыԍ велӧԁчыԍјас (стуԃентјас), моторыс талӧн Ю.М.В. — 185 вӧв вына. „Комсомольская правда“ ԃіріжабԉыс ыҗыԁҗык моторыс понԁа „Московский Химико-Резинщик“ ԁорыԍ ӧԁјӧҗык лебалӧ ԁај веԍкӧԁлынысӧ кокԋіԁҗык.
Кык во чӧжнас кӧ «Московский Химико-Резинтшик» лэбзьыліс кызь нёльысь, «Комсомольская правда» кык тӧлысьӧн лэбзьыліс комынысь, а условйӧыс талӧн волі омӧльджык: омӧль местаын дай некутшӧм вевттьӧдтӧг сулаліс дирижабльыс, аслас командаыс эз вӧв, газсӧ да мукӧд коланторъяс судзӧдӧм эз вӧв бура пуктӧма. Кык во чӧжнас-кӧ „Московский Химико-Резинщик“ лебԅыліс кыԅ ԋоԉыԍ, „Комсомольская правда“ кык тӧлыԍӧн лебԅыліс комыныԍ, а условіјӧыс талӧн волі омӧԉҗык: омӧԉ местаын ԁај ԋекущӧм вевԏԏӧԁтӧг сулаліс ԃіріжабԉыс, аслас команԁаыс ез вӧв, газсӧ ԁа мукӧԁ коланторјас суԇӧԁӧм ез вӧв бура пуктӧма.
Тайӧ кык дирижабль вылас лэбалӧмыслӧн опытыс петкӧдліс, мый татшӧм ичӧт йӧрыша дирижабльясыс оз сувтны донаӧсь дай конструкция сертиыс прӧстӧйӧсь, да позьӧ бура используйтны лэбалысьяссӧ (лётнӧй составсӧ) да обслуживающӧй персоналсӧ (командасӧ). Тајӧ кык ԃіріжабԉ вылас лебалӧмыслӧн опытыс петкӧԁліс, мыј тащӧм ічӧт јӧрыша ԃіріжабԉјасыс оз сувтны ԁонаӧԍ ԁај конструкціја ԍерԏіыс прӧстӧјӧԍ, ԁа поԅӧ бура іспоԉзујтны лебалыԍјассӧ (ԉотнӧј составсӧ) ԁа обслужівајушщӧј персоналсӧ (команԁасӧ).
ДЖЫНВЫЙӦ ЧОРЫД ДИРИЖАБЛЬЯС. ҖЫНВЫЈӦ ЧОРЫԀ ԂІРІЖАБԈЈАС.
Джынвыйӧ чорыд дирижабльыс небыд системаа дирижабльсьыс торъялӧ сӧмын сійӧн, мый оболочка пытшкас улысяньыс кузялаыс мунӧ металлическӧй форма, шусьӧ сійӧ кильӧн. Йӧрышсӧ ыдждӧдігӧн кильыс отсалӧ сьӧктасӧ ӧткодяджыка лӧсьӧдны дирижабль оболочка пасьталаыс. Сэсся гондоласӧ позьӧ крепитны киль бердас, а сідзкӧ и оболочка бердас да сынӧдыс озджык сэтшӧма паныдав лэбзигас, дирижабльыс ӧдйӧджык вермӧ лэбзьыныс. Җынвыјӧ чорыԁ ԃіріжабԉыс ԋебыԁ ԍіԍԏемаа ԃіріжабԉԍыс торјалӧ сӧмын сіјӧн, мыј оболочка пыщкас улыԍаԋыс куԅалаыс мунӧ метаԉԉіческӧј ферма, шуԍӧ сіјӧ кіԉӧн. Јӧрышсӧ ыҗԁӧԁігӧн кіԉыс отсалӧ ԍӧктасӧ ӧткоԃаҗыка лӧԍӧԁны ԃіріжабԉ оболочка паԍталаыс. Сеԍԍа ганԁоласӧ поԅӧ крепітны кіԉ берԁас, а сіԇ-кӧ і оболочка берԁас ԁа сынӧԁыс озҗык сещӧма паныԁав лебԅігас, ԃіріжабԉыс ӧԁјӧҗык вермӧ лебԅыныс.
Сыысь кындзи, небыд дирижабльяс дорысь тайӧ йӧрышнас ыджыдджык, дай моторсӧ позьӧ сувтӧдавны ыджыдджыкӧс, вынаджыкӧс, а сідзкӧ и дирижабльыс вермӧ лэбзьыны ӧдйӧджык. Сыыԍ кынԇі, ԋебыԁ ԃіріжабԉјас ԁорыԍ тајӧ јӧрышнас ыҗыԁҗык ԁај моторсӧ поԅӧ сувтӧԁавны ыҗыԁҗыкӧс, вынаҗыкӧс, а сіԇ-кӧ і ԃіріжабԉыс вермӧ лебԅыны ӧԁјӧҗык.
Джынвыйӧ чорыд карабыслӧн оболочкаыс (кышыс) небыд караблӧн моз жӧ вӧчсьӧ наросьнӧ сы вылӧ вӧчӧм прорезиненнӧй матерйӧысь (перкальысь) да сійӧ оболочкаыс ас вылас кутӧ став сьӧктасӧ. Җынвыјӧ чорыԁ карабыслӧн оболочкаыс (кышыс) ԋебыԁ караблӧн моз-жӧ вӧчԍӧ нароԍнӧ сы вылӧ вӧчӧм прореԅіԋеннӧј маԏерјӧыԍ (перкаԉыԍ) ԁа сіјӧ оболочкаыс ас вылас кутӧ став ԍӧктасӧ.
Джынвыйӧ чорыд карабъяс пиысь позьӧ индыны «Италия» дирижабль вылӧ. Вӧчӧма вӧлі сійӧс инженер Нобиле планъяс серти. Җынвыјӧ чорыԁ карабјас піыԍ поԅӧ інԁыны „Ітаԉіја“ ԃіріжабԉ вылӧ. Вӧчӧма вӧлі сіјӧс інжеԋер Нобіԉе планјас ԍерԏі.
Италия вӧчліс сынӧдті лэбалан джынвыйӧ чорыд вель уна карабъяс, ыджданас 1000 кубическӧй метрсянь 61000 кубическӧй метрӧдз^Медбӧръя дирижабльыс эз ло помӧдз вӧчӧма, Нобиле заводыс 1928-ӧд вося авария бӧрын (Войвыв полюсас) дугдіс уджалӧмсьыс да./^. Италияса джынвыйӧ чорыд карабъяс зэв ӧдйӧ вӧлі лэбалӧны. «Норвегия» караб (либӧ «2№»), код вылын Нобиле 1926-ӧд воын лэбзис Римсянь Ленинград пыр, Шпицберген пыр Аляскаӧ, вӧлі 18 500 кубическӧй метр ыджда да медӧдйӧсӧ вӧлі лэбзьӧ 100 километрӧн час. «Граф Цеппелин» дирижабль (чорыд караб), коді воліс 1930-ӧд вося сентябрӧ Мӧскуаӧ, вӧлі бура сыысь ыджыд дай вына, часнас вӧлі лэбзьӧ сӧмын 128 километр. Джынвыйӧ чорыд карабъяс сэсся донтӧмджык сулалӧны и. Ітаԉіја вӧчліс сынӧԁті лебалан җынвыјӧ чорыԁ веԉ уна карабјас, ыҗԁанас 1000 кубіческӧј метрԍаԋ 61000 кубіческӧј метрӧԇ^Меԁбӧрја ԃіріжабԉыс ез ло помӧԇ вӧчӧма, Нобіԉе завоԁыс 1928 воԍа аваріја бӧрын (Војвыв поԉусас) ԁугԁіс уҗалӧмԍыс-ԁа./^. Ітаԉіјаса җынвыјӧ чорыԁ карабјас зев ӧԁјӧ вӧлі лебалӧны. „Норвегіја“ караб (ԉібӧ ,,2№“), коԁ вылын Нобіԉе 1926-ӧԁ воын лебԅіс Рімԍаԋ Ԉеԋінграԁ пыр, Шпіцберген пыр Аԉаскаӧ, вӧлі 18500 кубіческӧј метр ыҗԁа ԁа меԁӧԁјӧсӧ вӧлі лебԅӧ 100 кілометрӧн час. „Граф Цеппеԉін“ ԃіріжабԉ (чорыԁ караб), коԁі воліс 1930-ӧԁ воԍа ԍеԋԏабрӧ Мӧскуаӧ, вӧлі бура сыыԍ ыҗыԁ ԁај вына, часнас вӧлі лебԅӧ сӧмын 128 кілометр. Җынвыјӧ чорыԁ карабјас сеԍԍа ԁонтӧмҗык сулалӧны-і.
Лоӧ нӧшта кымынкӧ кыв висьтавны сынӧдті лэбалан медбӧръя типа немецкӧй джынвыйӧ чорыд карабъяс йылысь. Найӧ асьнысӧ петкӧдлісны вывті бурӧн. На вылын вывті бура нуӧдӧны велӧдчан удж да посньыдик могъяс кузя, торъя заданньӧяс кузя лэбалӧмъяс. Сэтшӧм гырысь дирижабльяссӧ стрӧитігӧн, кыдзи, шуам, «Граф Цеппелин» — 105 000 кубическӧй метр ыджда да ЛЦ-138 — 150 000 кубическӧй метр ыджда, бытьтӧ эськӧ нинӧм вылӧ нин вӧчавны посни карабъяссӧ. Сӧмын Германия сэтшӧм посни карабъяссӧ вӧчалӧ, дай бура вӧчӧ, велӧдӧ сы вылын медсясӧ караб вылын лэбалысьясӧс. На пиын медтӧдчана дирижабльыс — РК-27. Сылӧн ыдждаыс 1435 кубическӧй метр, кык мотора 35 вӧв вын мындаӧн. Моторъясыслы ломтысянсӧ босьтӧ 10 час лэбалӧм вылӧ, вермӧ лэбзьыны 2000 метр вылаті. Лоӧ нӧшта кымынкӧ кыв віԍтавны сынӧԁті лебалан меԁбӧрја ԏіпа ԋемецкӧј җынвыјӧ чорыԁ карабјас јылыԍ. Најӧ аԍнысӧ петкӧԁлісны вывті бурӧн. На вылын вывті бура нуӧԁӧны велӧԁчан уҗ ԁа посԋіԃік могјас куԅа, торја заԁаԋԋӧјас куԅа лебалӧмјас. Сещӧм гырыԍ ԃіріжабԉјассӧ стрӧітігӧн, кыԇі, шуам, „Граф Цеппеԉін“ — 105.000 кубіческӧј метр ыҗԁа ԁа Л. Ц–138 — 150.000 кубіческӧј метр ыҗԁа, быԏтӧ еԍкӧ ԋінӧм вылӧ-ԋін вӧчавны посԋі карабјассӧ. Сӧмын Гермаԋіја сещӧм посԋі карабјассӧ вӧчалӧ, ԁај бура вӧчӧ, велӧԁӧ сы вылын меԁԍасӧ караб вылын лебалыԍјасӧс. На піын меԁтӧԁчана ԃіріжабԉыс — Р.К.–27. Сылӧн ыҗԁаыс 1435 кубіческӧј метр, кык мотора 35 вӧв вын мынԁаӧн. Моторјасыслы ломтыԍансӧ боԍтӧ 10 час лебалӧм вылӧ, вермӧ лебԅыны 2000 метр вылаті.
ПН-28 дирижабль ыджданас 1800 кубическӧй метр. Моторыс 80 вӧв вына (Сименс). Лэбзьӧ 90 километр часнас. Вӧчӧмаӧсь шоколад фабрика «Триумф» тшӧктӧм серти реклама нуӧдӧм вылӧ. Тайӧ ичӧтик дирижабльыс бӧръя вонас лэбзьыліс кыксёысь унджыкысь, став лэбалӧмсӧ арталӧмӧн 600 час чӧж. П.Н.–28 ԃіріжабԉ ыҗԁанас 1800 кубіческӧј метр. Моторыс 80 вӧв вына (Ԍіменс). Лебԅӧ 90 кілометр часнас. Вӧчӧмаӧԍ шоколаԁ фабріка „Тріумф“ щӧктӧм ԍерԏі реклама нуӧԁӧм вылӧ. Тајӧ ічӧԏік ԃіріжабԉыс бӧрја вонас лебԅыліс кыкԍоыԍ унҗыкыԍ, став лебалӧмсӧ арталӧмӧн 600 час чӧж.
ПН-29 дирижабль ыджданас 2000 кубическӧй метр. Моторыс (Сименс) 100 вӧв вына. Вӧчӧмаӧсь сійӧс Швеция заказ серти. П.Н.–29 ԃіріжабԉ ыҗԁанас 2000 кубіческӧј метр. Моторыс (Ԍіменс) 100 вӧв вына. Вӧчӧмаӧԍ сіјӧс Швеціја заказ ԍерԏі.
Тайӧ посньыдик дирижабльясыслы Германияын вӧчӧмаӧсь нарошнӧ разборнӧй сувтан мачта. Сійӧс вӧчнысӧ зэв кокни да позьӧ дирижабльсӧ видзны эллингӧ сюйтӧг. Тајӧ посԋіԃік ԃіріжабԉјасыслы Гермаԋіјаын вӧчӧмаӧԍ нарошнӧ разборнӧј сувтан мачта. Сіјӧс вӧчнысӧ зев кокԋі ԁа поԅӧ ԃіріжабԉсӧ віԇны еԉԉінгӧ ԍујтӧг.
ЧОРЫД ДИРИЖАБЛЬЯС. ЧОРЫԀ ԂІРІЖАБԈЈАС.
Конструкция сертиыс чорыд караб ёна торъялӧ вылынджык индӧм системаясысь. Конструкціја ԍерԏіыс чорыԁ караб јона торјалӧ вылынҗык інԁӧм ԍіԍԏемајасыԍ.
Сынӧдті лэбалан чорыд караблӧн медтӧдчана, главнӧй часьтыс — решётка кодь металлическӧй каркас дирижабль формаа. Сынӧԁті лебалан чорыԁ караблӧн меԁтӧԁчана, главнӧј чаԍтыс — решетка коԃ метаԉԉіческӧј каркас ԃіріжабԉ формаа.
Каркасыслысь пытшкӧссӧ торйӧдлӧма торъя юкӧнъяс вылӧ да сэтчӧ пуктыссьӧны газӧн тыртӧм баллонъяс, сӧмын абу нин, небыд да джынвыйӧ чорыд системаясын моз, резинаа матерйӧысь, а наросьнӧ вӧчӧм матерйӧысь, коді ас пырыс пӧшти ньӧти оз лэдз газсӧ. Ортсысяньыс каркассӧ кытшӧма резинаа матерйӧӧн, мед сынӧдыс эзджык паныдав лэбзигас. Сы вылӧ газыс пӧшти ньӧти оз личкы. Каркасыслыԍ пыщкӧссӧ торјӧԁлӧма торја јукӧнјас вылӧ ԁа сетчӧ пуктыԍԍӧны газӧн тыртӧм баллонјас, сӧмын абу-ԋін, ԋебыԁ ԁа җынвыјӧ чорыԁ ԍіԍԏемајасын моз, реԅінаа маԏерјӧыԍ, а нароԍнӧ вӧчӧм маԏерјӧыԍ, коԁі ас пырыс пӧшԏі ԋӧԏі оз леԇ газсӧ. Ортсыԍаԋыс каркассӧ кыщӧма реԅінаа маԏерјӧӧн, меԁ сынӧԁыс езҗык паныԁав лебԅігас. Сы вылӧ газыс пӧшԏі ԋӧԏі оз ԉічкы.
Каркас уліас водзас чорыда крепитӧма веськӧдлан (управляйтан) гондола да пассажиръяслы гондола, а сэсся нырсяньыс бӧжӧдзыс ӧткодь костъясӧн шахмата серӧн моз ӧтар-мӧдар бокъясас вӧчӧма моторъяслы гондолаяс, лыдыс налӧн медунасӧ дирижабльясын кайӧ витӧдз. Каркас уліас воԇас чорыԁа крепітӧма веԍкӧԁлан (управԉајтан) ганԁола ԁа пассажірјаслы ганԁола, а сеԍԍа нырԍаԋыс бӧжӧԇыс ӧткоԃ костјасӧн шахмата ԍерӧн моз ӧтар-мӧԁар бокјасас вӧчӧма моторјаслы гонԁолајас, лыԁыс налӧн меԁунасӧ ԃіріжабԉјасын кајӧ вітӧԇ.
Сынӧдті лэбалан чорыд карабъяс пиысь позьӧ индыны «Цеппелин» вылӧ. Сэтшӧм дирижабльяссӧ вӧчалӧ немецкӧй фирма «Цеппелин» комын во нин. Сынӧԁті лебалан чорыԁ карабјас піыԍ поԅӧ інԁыны „Цеппеԉін“ вылӧ. Сещӧм ԃіріжабԉјассӧ вӧчалӧ ԋемецкӧј фірма „Цеппеԉін“ комын во-ԋін.
Дирижабльяс стрӧитӧмӧ ёна кутчысис и Америка. Аслас сылӧн опытыс эз вӧв дирижабльяссӧ вӧчалӧмын да сійӧ войдӧр кымынӧскӧ тӧдмасьӧм могысь сетіс вӧчны «Цеппелинлы». Сэсся кораліс Америкаас уджавны немецкӧй конструкторъясӧс. Ԃіріжабԉјас стрӧітӧмӧ јона кутчіԍіс і Амеріка. Аслас сылӧн опытыс ез вӧв ԃіріжабԉјассӧ вӧчалӧмын ԁа сіјӧ војԁӧр кымынӧскӧ тӧԁмаԍӧм могыԍ ԍетіс вӧчны „Цеппеԉінлы“. Сеԍԍа кораліс Амерікаас уҗавны ԋемецкӧј конструкторјасӧс.
Англия эськӧ чорыд дирижабльяссӧ вӧчалӧ жӧ, сӧмын колана опытыс англичаналӧн абу на. Ангԉіја еԍкӧ чорыԁ ԃіріжабԉјассӧ вӧчалӧ-жӧ, сӧмын колана опытыс ангԉічаналӧн абу-на.
Чорыд карабъясыс медся бурӧсь уна груз лэптӧмӧн. Вермӧ сійӧ лэптыны уна дас тонна груз. Сэсся ӧдйӧ лэбзьӧ, 140 километрӧдз дай унджык на часнас мунӧ. Став тайӧ качествояс вӧснаыс дирижабльясыд ёна колӧны миянлы. Чорыԁ карабјасыс меԁԍа бурӧԍ уна груз лептӧмӧн. Вермӧ сіјӧ лептыны уна ԁас тонна груз. Сеԍԍа ӧԁјӧ лебԅӧ, 140 кілометрӧԇ ԁај унҗык-на часнас мунӧ. Став тајӧ качествојас вӧснаыс ԃіріжабԉјасыԁ јона колӧны міјанлы.
Кутшӧм достиженньӧяс эмӧсь став му вылас сынӧдті лэбалӧмын, позьӧ аддзыны со кутшӧм лыдпасъясысь (видзӧд 24 листбок): Кущӧм ԁоԍԏіжеԋԋӧјас емӧԍ став му вылас сынӧԁті лебалӧмын, поԅӧ аԁԇыны со кущӧм лыԁпасјасыԍ (віԇӧԁ 24 ԉістбок):
Кутшӧмӧсь карабъясыс Кущӧмӧԍ карабјасыс
«Граф Цеппелин» Германия „Граф Цеппеԉін“ Гермаԋіја
Р–101 Англия Р–101 Ангԉіја
Америка Амеріка
ЛЦ–118 Германия Л. Ц–118 Гермаԋіја
Ыдждаыс (йӧрышнас) куб. метр Ыҗԁаыс (јӧрышнас) кубіч. метр
105.000 105.000
141.000 141.000
184.000 184.000
150.000 150.000
Кузьтаыс метр лыдӧн Куԅтаыс метр лыԁӧн
235 235
220 220
239 239
237 237
Пасьтаыс метр лыдӧн Паԍтаыс метр лыԁӧн
30,5 30,5
40,3 40,3
40,5 40,5
38,0 38,0
Уна-ӧ груз вермӧ ставсӧ кыпӧдны (ассьыс грузсӧ и быдӧн) тонна лыдӧн Уна-ӧ груз вермӧ ставсӧ кыпӧԁны (асԍыс грузсӧ і быԁӧн) тонна лыԁӧн
83,2 83,2
155 155
182,5 182,5
139 139
Ыджыд-ӧ торъя груз вермӧ новлӧдлыны (пӧлезнӧй нагрузка) тонна лыдӧн Ыҗыԁ-ӧ торја груз вермӧ новлӧԁлыны (поԉезнӧј нагрузка) тонна лыԁӧн
15 15
24 24
38 38
25 25
Кымын вӧв вынаӧсь моторъясыс Кымын вӧв вынаӧԍ моторјасыс
2650 2650
3250 3250
4800 4800
4800 4800
Уна-ӧ вермӧ медунасӧ мунны часнас км. лыдӧн Уна-ӧ вермӧ меԁунасӧ мунны часнас кілом. лыԁӧн
128 128
101 101
120 120
120 120
Ылӧ-ӧ вермӧ пуксьывтӧг лэбзьыны километръясӧн Ылӧ-ӧ вермӧ пукԍывтӧг лебԅыны кілометрјасӧн
10.000 10.000
6000 6000
1700 1700
14000 14000
Кымын лун вермӧ лэбзьыны Кымын лун вермӧ лебԅыны
3,5 3,5
2,5 2,5
6,0 6,0
5,0 5,0
Дирижабльяс вылын лэбалӧм кузя медыджыд опытыс ӧні эм немечьяслӧн. Сы вӧсна немечьяслӧн бӧръя воясас лэбалігӧн дирижабльясыс некор эз жугавлыны да усьлыны, кӧть эськӧ найӧ и зэв тшӧкыда дай быдсяма лёк поводдяяснас лэбавлісны. А дирижабльяс вылад немечьясыд збыльысь ылӧ лэблывлісны, дай ёна бура лэбавлывлісны, вежавны вӧлі сӧмын позьӧ на вылӧ. 1928-ӧд воӧ «Граф Цеппелин» лэбзьыліс Европасянь Америкаӧ 111 часӧн. Лэбзигас сюрліс унаысь зэв лёк тӧвъяс, зэръяс улӧ, сӧмын помӧдзыс лэбзис. Ԃіріжабԉјас вылын лебалӧм куԅа меԁыҗыԁ опытыс ӧні ем ԋемецјаслӧн. Сы вӧсна ԋемецјаслӧн бӧрја војасас лебалігӧн ԃіріжабԉјасыс ԋекор ез жугавлыны ԁа уԍлыны, кӧԏ еԍкӧ најӧ і зев щӧкыԁа ԁај быԁԍама ԉок повоԃԃајаснас лебавлісны. А ԃіріжабԉјас вылаԁ ԋемецјасыԁ збыԉыԍ ылӧ леблывлісны, ԁај јона бура лебавлывлісны, вежавны вӧлі сӧмын поԅӧ на вылӧ. 1928-ӧԁ воӧ „Граф Цеппеԉін“ лебԅыліс Јевропаԍаԋ Амерікаӧ 111 часӧн. Лебԅігас ԍурліс унаыԍ зев ԉок тӧвјас, зерјас улӧ, сӧмын помӧԇыс лебԅіс.
Дирижабль вылас вӧлі 62 морт да 5 тонна пошта. Сійӧ жӧ дирижабльыс 1929-ӧд во помланьын лэбзьыліс став му гӧгӧрыс да сӧмын куимлаӧ и пуксьыліс сэки. Лэбзис сійӧ со кытъясті: Фридрихсгафен — Токио (сэтчӧ пуксьыліс) — Лос-Анжелос (сэтчӧ пуксьыліс) — Нью-Йорк (сэтчӧ пуксьыліс) — Фридрихсгафен. Фридрихсгафенсянь Токиоӧдз (12 000 километр кымын) дирижабль лэбзис пуксьывтӧг 101 часӧн. Став туйыс лои лэбзьӧма 35 500 километр 12 суткиӧн. Та кузьта туйсӧ шӧркоддьӧма колӧ мунны 50 сутки чӧж. Мӧскуасянь Токиоӧдз дирижабль лэбзис сӧмын куим лун да джын, а медӧдйӧ мунысь поезд воӧ сэтчӧ 14 суткиӧн сӧмын. Ԃіріжабԉ вылас вӧлі 62 морт ԁа 5 тонна пошта. Сіјӧ-жӧ ԃіріжабԉыс 1929-ӧԁ во помлаԋын лебԅыліс став му гӧгӧрыс ԁа сӧмын кујімлаӧ і пукԍыліс секі. Лебԅіс сіјӧ со кытјасті: Фріԁріхсгафен — Токіо (сетчӧ пукԍыліс) — Лос Анжелос (сетчӧ пукԍыліс) — Ԋју-Іорк (сетчӧ пукԍыліс) — Фріԁріхсгафен. Фріԁріхсгафенԍаԋ Токіоӧԇ (12000 кілометр кымын) ԃіріжабԉ лебԅіс пукԍывтӧг 101 часӧн. Став тујыс лоі лебԅӧма 35500 кілометр 12 суткіӧн. Та куԅта тујсӧ шӧркоԃԃема колӧ мунны 50 суткі чӧж. Мӧскуаԍаԋ Токіоӧԇ ԃіріжабԉ лебԅіс сӧмын кујім лун ԁа җын, а меԁ ӧԁјӧ муныԍ појезԁ воӧ сетчӧ 14 суткіӧн сӧмын.
ДИРИЖАБЛЬӦН ЛЭБАЛӦМ ԂІРІЖАБԈӦН ЛЕБАЛӦМ
Немечьяслӧн сынӧдті лэбалӧмын гырысь достиженньӧясыс тшӧктӧны збыльысь ёна босьтсьыны и миян Союзын гырысь дирижабльяс лӧсьӧдӧмас. Сӧвет Союз пуксьӧма квайтӧд юкӧн став му вылас. Миян Войвылын да Сибырын эмӧсь уна ньӧти тӧдмавтӧм местаяс. Сӧвет Союз некыдзи оз вермы бокӧ вештыны дирижабльясӧн лэбалӧм лӧсьӧдӧмсӧ. Ԋемецјаслӧн сынӧԁті лебалӧмын гырыԍ ԁоԍԏіжеԋԋӧјасыс щӧктӧны збыԉыԍ јона боԍтԍыны і міјан Сојузын гырыԍ ԃіріжабԉјас лӧԍӧԁӧмас. Сӧвет Сојуз пукԍӧма квајтӧԁ јукӧн став му вылас. Міјан Војвылын ԁа Ԍібырын емӧԍ уна ԋӧԏі тӧԁмавтӧм местајас. Сӧвет Сојуз ԋекыԇі оз вермы бокӧ вештыны ԃіріжабԉјасӧн лебалӧм лӧԍӧԁӧмсӧ.
Ми огӧ нин кутӧ сёрнитны Мӧскуасянь Константинопольӧ, Кавказӧ, Туркестанӧ да Персияӧ дирижабльясӧн лэбалӧм колӧм йылысь. Миянлы колӧ ӧні жӧ збыльысь чорыда босьтчыны сёрнитны Мӧскуасянь Дальнӧй Востокӧ, Сахалинӧ, Камчаткаӧ да мукӧдлаӧ сынӧдті лэбалан туйяс лӧсьӧдӧм йылысь. Сибырса крайын эм лыдтӧм-помтӧм озырлун. Сійӧс колӧ ӧні жӧ индыны индустриализация нуӧдӧм вылӧ. А туйяс абутӧмысла ми огӧ на вермӧ колӧм выйӧдз тӧдмавны сійӧ местаяссӧ. Сэсся ӧд сыысь кындзи сынӧдті лэбалан туйястӧ восьтӧмыд йитас ылын местаяссӧ центръяскӧд, во гӧгӧр чӧж позьны кутас йитӧдсӧ кутны, а сійӧ зэв коланатор экономика да политика боксянь. Дирижабльяс вылын орлытӧм йитӧд пуктӧмӧн позьӧ овмӧдны овтӧминъяс, заводитны перйыны озырлунсӧ. Дирижабльяснас лэбалӧмсӧ медвойдӧр артавсьӧ лӧсьӧдны Гальчиха — Булун — Ново-Колымск; Гальчиха — Туруханск — Красноярск — Иркутск — Иминск; Якутск — Верхоянск — Ново-Колымск да Якутск — Булун. Арталӧмъяс серти тайӧ сынӧд туйяс вылас лэбавны колӧ лӧсьӧдны дирижабльяссӧ ыджданас 80 000 — 100 000 кубическӧй метрӧдз да мед найӧ вермӧны вӧлі босьтны 10-15 тонна пӧлезнӧй нагрузка, лэбзьыны пуксьывтӧг 6-8 сюрс километр. Мі огӧ-ԋін кутӧ ԍорԋітны Мӧскуаԍаԋ Констаԋԏінопоԉӧ, Кавказӧ, Туркестанӧ ԁа Перԍіјаӧ ԃіріжабԉјасӧн лебалӧм колӧм јылыԍ. Міјанлы колӧ ӧні-жӧ збыԉыԍ чорыԁа боԍтԍыны ԍорԋітны Мӧскуаԍаԋ Ԁаԉнӧј Востокӧ, Сахаԉінӧ, Камчаткаӧ ԁа мукӧԁлаӧ сынӧԁті лебалан тујјас лӧԍӧԁӧм јылыԍ. Ԍібырса крајын ем лыԁтӧм-помтӧм озырлун. Сіјӧс колӧ ӧні-жӧ інԁыны інԁустріаԉізаціја нуӧԁӧм вылӧ. А тујјас абутӧмысла мі огӧ-на вермӧ колӧм выјӧԇ тӧԁмавны сіјӧ местајассӧ. Сеԍԍа-ӧԁ сыыԍ кынԇі сынӧԁті лебалан тујјастӧ воԍтӧмыԁ јітас ылын местајассӧ центрјаскӧԁ, во гӧгӧр чӧж поԅны кутас јітӧԁсӧ кутны, а сіјӧ зев коланатор економіка ԁа поԉіԏіка бокԍаԋ. Ԃіріжабԉјас вылын орлытӧм јітӧԁ пуктӧмӧн поԅӧ овмӧԁны овтӧмінјас, завоԃітны перјыны озырлунсӧ. Ԃіріжабԉјаснас лебалӧмсӧ меԁвојԁӧр артавԍӧ лӧԍӧԁны Гаԉчіха — Булун — Ново-Колымск; Гаԉчіха — Туруханск — Краснојарск — Іркутск — Імінск; Јакутск — Верхојанск — Ново-Колымск ԁа Јакутск — Булун. Арталӧмјас ԍерԏі тајӧ сынӧԁ тујјас вылас лебавны колӧ лӧԍӧԁны ԃіріжабԉјассӧ ыҗԁанас 80.000–100.000 кубіческӧј метрӧԇ ԁа меԁ најӧ вермӧны вӧлі боԍтны 10–-15 тонна поԉезнӧј нагрузка, лебԅыны пукԍывтӧг 6–8 ԍурс кілометр.
Миян абу на опытыс ылын туйяс кост дирижабльӧн лэбалӧм кузяыс. Сӧмын миян синводзын немечьяслӧн та боксянь опытъясыс (11-12 сюрс километръясӧн лэбалӧмыс) тшӧктӧ миянӧс ӧддзӧдны став лӧсьӧдчан уджъяссӧ дирижабльяс стрӧитӧм кузяыс, медым асланым лэбалан опытӧн сэсся водзӧ паськӧдны дирижабльясӧн лэбалӧмсӧ. Ӧд вылынджык индӧм примерыс — Германиясянь Токиоӧдз дирижабль вылын сӧмын куим сутки да джын лэбзьӧмыс (кӧрт туй кузя 14 лун мунӧм пыдди) зэв нин ёна висьталӧ унджык дирижабльяс лӧсьӧдны колӧм кузяыс. Сэсся и пассажиръясыдлы дирижабльнад мунны вывті лӧсьыд. Ыджыд дирижабль вылын ветлӧм став мувывса туйяс дорысь медлӧсьыд. «Граф Цеппелин» дирижабль вылын зэв бур удобствоыс: позьӧ ветлыны пассажиръяслы лӧсьӧдӧм став помещенньӧястіыс; ӧти местаа, кык местаа, торъя спальнӧй каютаяс международнӧй вагонын моз жӧ. Электричествоа би эм, электричествоыс жӧ и шонтӧ помещенньӧсӧ; эм радио, зэв бура лӧсьӧдӧма мыссянінсӧ, сэні жӧ и воздушнӧй поштаыд. Міјан абу-на опытыс ылын тујјас кост ԃіріжабԉӧн лебалӧм куԅаыс. Сӧмын міјан ԍінвоԇын ԋемецјаслӧн та бокԍаԋ опытјасыс (11–12 ԍурс кілометрјасӧн лебалӧмыс) щӧктӧ міјанӧс ӧԁԇӧԁны став лӧԍӧԁчан уҗјассӧ ԃіріжабԉјас стрӧітӧм куԅаыс, меԁым асланым лебалан опытӧн сеԍԍа воԇӧ паԍкӧԁны ԃіріжабԉјасӧн лебалӧмсӧ. Ӧԁ вылынҗык інԁӧм прімерыс — Гермаԋіјаԍаԋ Токіоӧԇ ԃіріжабԉ вылын сӧмын кујім суткі ԁа җын лебԅӧмыс (кӧрттуј куԅа 14 лун мунӧм пыԃԃі) зев-ԋін јона віԍталӧ унҗык ԃіріжабԉјас лӧԍӧԁны колӧм куԅаыс. Сеԍԍа і пассажірјасыԁлы ԃіріжабԉнаԁ мунны вывті лӧԍыԁ. Ыҗыԁ ԃіріжабԉ вылын ветлӧм став мувывса тујјас ԁорыԍ меԁлӧԍыԁ. „Граф Цеппеԉін“ ԃіріжабԉ вылын зев бур уԁобствоыс: поԅӧ ветлыны пассажірјаслы лӧԍӧԁӧм став помешщеԋԋӧјастіыс; ӧԏі местаа, кык местаа, торја спаԉнӧј кајутајас межԁунароԁнӧј вагонын моз-жӧ. Еԉектрічествоа бі ем, еԉектрічествоыс-жӧ і шонтӧ помешщеԋԋӧсӧ; ем раԃіо, зев бура лӧԍӧԁӧма мыԍԍанінсӧ, сені-жӧ і возԁушнӧј поштаыԁ.
Ӧні ми тӧдам нин, кутшӧм пӧльза вайӧ дирижабльыд, мый вылӧ сійӧ колӧ. Миянлы став вынысь колӧ зільны паськӧдны дирижабльяс вӧчӧмсӧ миян Союзын. Ӧні мі тӧԁам-ԋін, кущӧм пӧԉза вајӧ ԃіріжабԉыԁ, мыј вылӧ сіјӧ колӧ. Міјанлы став выныԍ колӧ зіԉны паԍкӧԁны ԃіріжабԉјас вӧчӧмсӧ міјан Сојузын.
ДИРИЖАБЛЬ НАРОДНӦЙ ОВМӦС КЫПӦДӦМЫН. ԂІРІЖАБԈ НАРОԀНӦЈ ОВМӦС КЫПӦԀӦМЫН.
Дирижабльяс тані вермасны сетны вывті ыджыд отсӧг. Висьталам тані сӧмын медтӧдчанаяссӧ да сы серти сэсся позьӧ нин гӧгӧрвоны дирижабльлысь коланлунсӧ. Ми висьтавлім нин, мися небыд да джынвыйӧ чорыд дирижабльяс медсясӧ вӧчавсьӧны велӧдчӧм вылӧ. Дерт и найӧ вермӧны жӧ лэбавны кутшӧмсюрӧ торъя заданньӧясӧн. Со Нобиле лэбзьыліс Войвыв полюс пыр, «Московский Химико-Резинтшик» лэбзьыліс Ленинградсянь Тверӧ да «Комсомольская правда» — Мӧскуасянь Курскӧ. Уна груз лэптӧмыс понда, ылӧ лэбзьыны вермӧмысла, гырысь чорыд дирижабльяс, пассажиръясӧс новлӧдлӧмысь кындзи, вермасны грузъяс новлыны. Дирижабльясӧн позьӧ йитчыны прӧмысъяскӧд, найӧс снабжайтны, сэтысь прӧдукциясӧ нуавны, кӧні абу матынӧсь кӧрт туйяс; ёна бокиса местаясӧс снабжайтны дирижабльнас сэтчӧ лэбалӧмӧн; ылын местаясӧ пошта нуны-вайны; видз-му овмӧсын вредительяскӧд вермасьӧм нуӧдны; вӧр сотчӧмъяскӧд вермасьны; тӧдмавтӧм местаясын аэросъёмкаяс вӧчны; чери кыян прӧмысъясын отсӧг сетны, изысканньӧяс нуӧдан партияяслы отсӧг сетны, найӧс снабжайтны, накӧд йитӧд кутны дирижабль пырыс; экспедицияяслы колана отсӧг сетны да уна мукӧд могъяс на нӧшта вермасны нуны дирижабльяс. Ԃіріжабԉјас тані вермасны ԍетны вывті ыҗыԁ отсӧг. Віԍталам тані сӧмын меԁтӧԁчанајассӧ ԁа сы ԍерԏі сеԍԍа поԅӧ-ԋін гӧгӧрвоны ԃіріжабԉлыԍ коланлунсӧ. Мі віԍтавлім-ԋін, міԍа ԋебыԁ ԁа җынвыјӧ чорыԁ ԃіріжабԉјас меԁԍасӧ вӧчавԍӧны велӧԁчӧм вылӧ. Ԃерт, і најӧ вермӧны-жӧ лебавны кущӧм ԍурӧ торја заԁаԋԋӧјасӧн. Со Нобіԉе лебԅыліс Војвыв поԉус пыр, „Московский Химико-Резинщик“ лебԅыліс Ԉеԋінграԁԍаԋ Ԏверӧ ԁа „Комсомольская правда“ — Мӧскуаԍаԋ Курскӧ. Уна груз лептӧмыс понԁа, ылӧ лебԅыны вермӧмысла, гырыԍ чорыԁ ԃіріжабԉјас, пассажірјасӧс новлӧԁлӧмыԍ кынԇі, вермасны грузјас новлыны. Ԃіріжабԉјасӧн поԅӧ јітчыны прӧмысјаскӧԁ, најӧс снабжајтны, сетыԍ прӧԁукціјасӧ нуавны, кӧні абу матынӧԍ кӧрттујјас; јона бокысса местајасӧс снабжајтны ԃіріжабԉнас сетчӧ лебалӧмӧн; ылын местајасӧ пошта нуны-вајны; віԇму овмӧсын вреԃіԏеԉјаскӧԁ вермаԍӧм нуӧԁны; вӧр сотчӧмјаскӧԁ вермаԍны; тӧԁмавтӧм местајасын аеро-сјомкајас вӧчны; чері кыјан промысјасын отсӧг ԍетны, ізыскаԋԋӧјас нуӧԁан парԏіјајаслы отсӧг ԍетны, најӧс снабжајтны, накӧԁ јітӧԁ кутны ԃіріжабԉ пырыс; експеԃіціјајаслы колана отсӧг ԍетны ԁа уна мукӧԁ могјас-на нӧшта вермасны нуны ԃіріжабԉјас.
Со мый вермӧны сетны дирижабльяс миян народнӧй овмӧслы. Дерт тані ми эг на ставсӧ висьталӧ. Вайӧдам ӧти пример. Ӧні ёна мунӧны лӧсьӧдчан уджъяс Войвыв ыджыд туй (Великий северный путь) вӧчӧм кузя; сэні лоӧны и кӧрт туйяс и ва туйяс, и сынӧдті лэбалан туйяс. Тайӧ лӧсьӧдчан уджъяссӧ нуӧдны дирижабльяс вывті ёна вермасны отсавны, а тайӧ отсӧгнас и туйсӧ вӧчан срокъясыс вермасны чинны. Со мыј вермӧны ԍетны ԃіріжабԉјас міјан нароԁнӧј овмӧслы. Ԃерт, тані мі ег-на ставсӧ віԍталӧ. Вајӧԁам ӧԏі прімер. Ӧні јона мунӧны лӧԍӧԁчан уҗјас Војвыв ыҗыԁ туј (Великий северный путь) вӧчӧм куԅа; сені лоӧны і кӧрттујјас і ва тујјас, і сынӧԁті лебалан тујјас. Тајӧ лӧԍӧԁчан уҗјассӧ нуӧԁны ԃіріжабԉјас вывті јона вермасны отсавны, а тајӧ отсӧгнас і тујсӧ вӧчан срокјасыс вермасны чінны.
ДИРИЖАБЛЬ ПОЛЯРНӦЙ СТРАНАЯС ДА АСЫВ-ВОЙВЫВСА МЕСТАЯС ТӦДМАЛӦМЫН. ԂІРІЖАБԈ ПОԈАРНӦЈ СТРАНАЈАС ԀА АСЫВ ВОЈВЫВСА МЕСТАЈАС ТӦԀМАЛӦМЫН.
Торйӧн сувтлам, мый вермӧ сетны дирижабль полярнӧй странаяс да асыв-войвыв местаяс тӧдмалӧм кузя. Торјӧн сувтлам, мыј вермӧ ԍетны ԃіріжабԉ поԉарнӧј странајас ԁа асыв-војвыв местајас тӧԁмалӧм куԅа.
Миян полярнӧй странаяс ӧнӧдз на омӧля тӧдмалӧма. Омӧля тӧдмалӧмыс медсясӧ лои со кутшӧм помкаяс понда: Арктика кузя муннысӧ вывті сьӧкыд, ёна кыз йиа сэті да, йиыс сэтысь весиг гожӧмъяснас оз сывлы да, нэмыс пыр сэні куйлӧ да. Сӧмын ёна гырысь ледоколъясӧн позьӧ муртса мунны Арктикатіыс, дай сійӧн на, кыдзи петкӧдліс «Красинлӧн» походыс, мый весиг гырысь ледоколъяс оз пыр вермыны муннысӧ йияс пытштіыс. Тані бара жӧ дирижабльыд вермас сетны ыджыд отсӧг. Міјан поԉарнӧј странајас ӧнӧԇ-на омӧԉа тӧԁмалӧма. Омӧԉа тӧԁмалӧмыс меԁԍасӧ лоі со кущӧм помкајас понԁа: Аркԏіка куԅа муннысӧ вывті ԍӧкыԁ, јона кыз јіа сеті-ԁа, јіыс сетыԍ веԍіг гожӧмјаснас оз сывлы-ԁа, немыс пыр сені кујлӧ-ԁа. Сӧмын јона гырыԍ ԉеԁоколјасӧн поԅӧ муртса мунны Аркԏікатіыс, ԁај сіјӧн-на, кыԇі петкӧԁліс „Краԍінлӧн“ похоԁыс, мыј веԍіг гырыԍ ԉеԁоколјас оз пыр вермыны муннысӧ јіјас пыщтіыс. Тані бара-жӧ ԃіріжабԉыԁ вермас ԍетны ыҗыԁ отсӧг.
Арктика тӧдмалӧм могысь ставмувывса общество 1931-ӧд воӧ кӧсйӧ «Граф Цеппелин» дирижабльӧс мӧдӧдлыны Арктикаӧ. Татысь нин тыдалӧ, кутшӧм ыджыд надея пуктӧ тайӧ обществоыс Арктика тӧдмалӧмын дирижабль вылас. Дирижабльысь кындзи некутшӧм мӧд бурджык средство сэтчӧ муннысӧ абу. Аркԏіка тӧԁмалӧм могыԍ ставмувывса обшество 1931-ӧԁ воӧ кӧсјӧ „Граф Цеппеԉін“ ԃіріжабԉӧс мӧԁӧԁлыны Аркԏікаӧ. Татыԍ-ԋін тыԁалӧ, кущӧм ыҗыԁ наԃеја пуктӧ тајӧ обществоыс Аркԏіка тӧԁмалӧмын ԃіріжабԉ вылас. Ԃіріжабԉыԍ кынԇі ԋекущӧм мӧԁ бурҗык среԁство сетчӧ муннысӧ абу.
Воысь воӧ Войвылын миян тӧваръяс ёнджыка бергӧдчӧны. Унджык тӧваръяссӧ нуӧ сэтчӧ Карскӧй экспедиция. Сэтчӧ отсӧг вылӧ вывті жӧ бур используйтны дирижабльясӧс. Дирижабльяс да самолётъяс ӧтвылысь ёна вермасны отсавны судноясыслы регыдджык да кокньыдджыка туйсӧ Войвыв саридз кузя мунны. Воыԍ-воӧ Војвылын міјан тӧварјас јонҗыка бергӧԁчӧны. Унҗык тӧварјассӧ нуӧ сетчӧ Карскӧј експеԃіціја. Сетчӧ отсӧг вылӧ вывті-жӧ бур іспоԉзујтны ԃіріжабԉјасӧс. Ԃіріжабԉјас ԁа самоԉотјас ӧтвылыԍ јона вермасны отсавны суԁнојасыслы регыԁҗык ԁа кокԋыԁҗыка тујсӧ Војвыв саріԇ куԅа мунны.
Со кутшӧм бур вермас сетны дирижабль овмӧс кыпӧдӧм боксянь. Сыысь кындзи, дирижабль ёна вермас отсавны и война вылын. Сы понда асланым государствоын дирижабльяс вӧчӧмсӧ паськӧдӧмыс лоӧ тшӧтш ССРС-лысь дорйысян вынсӧ кыпӧдӧм. Со кущӧм бур вермас ԍетны ԃіріжабԉ овмӧс кыпӧԁӧм бокԍаԋ. Сыыԍ кынԇі, ԃіріжабԉ јона вермас отсавны і војна вылын. Сы понԁа асланым госуԁарствоын ԃіріжабԉјас вӧчӧмсӧ паԍкӧԁӧмыс лоӧ щӧщ ССРС-лыԍ ԁорјыԍан вынсӧ кыпӧԁӧм.
БӦРЪЯКЫВ. БӦРЈАКЫВ.
Дирижабльяс вӧчӧмын техника да экономика боксянь водзын мунысь странаяс серти ми ёна колим бӧрӧ. Народнӧй овмӧсын реконструкция нуӧдӧмыс тшӧктӧ Сӧвет Союзын кыпӧдны да лӧсьӧдны техника боксянь вермана став сикас туйяссӧ, транспортсӧ. Ёна колӧ босьтчыны и дирижабльяс лӧсьӧдан уджӧ. Ԃіріжабԉјас вӧчӧмын ԏехԋіка ԁа економіка бокԍаԋ воԇын муныԍ странајас ԍерԏі мі јона коԉім бӧрӧ. Нароԁнӧј овмӧсын реконструкціја нуӧԁӧмыс щӧктӧ Сӧвет Сојузын кыпӧԁны ԁа лӧԍӧԁны ԏехԋіка бокԍаԋ вермана став ԍікас тујјассӧ, транспортсӧ. Јона колӧ боԍтԍыны і ԃіріжабԉјас лӧԍӧԁан уҗӧ.
Дирижабльяс стрӧитӧмын миян опытыс пӧшти абу на. Со кутшӧм дирижабльяс ми вӧчим ӧнӧдз: Ԃіріжабԉјас стрӧітӧмын міјан опытыс пӧшԏі абу-на. Со кущӧм ԃіріжабԉјас мі вӧчім ӧнӧԇ:
Кутшӧм лэбалан карабъяс. Кущӧм лебалан карабјас.
Кор вӧчӧма (во) Кор вӧчӧма (во)
Ыджыд-ӧ йӧрышнас Ыҗыԁ-ӧ јӧрышнас
Ӧдйӧ-ӧ лэбзьӧ часнас Ӧԁјӧ-ӧ лебԅӧ часнас
Уна-ӧ груз лэптӧ (тонна лыдӧн) Уна-ӧ груз лептӧ (тонна лыԁӧн)
Красная Звезда .... Красная Звезда ....
1919/20 1919/20
10.000 10.000
63 63
3,7 3,7
VI Октябрь .... VI Октябрь ....
1923 1923
1.700 1.700
60 60
0,5 0,5
Химик-Резинщик .... Химик-Резинщик ....
1925 1925
2.500 2.500
55 55
0,9 0,9
Комсомольская Правда .... Комсомольская Правда ....
1930 1930
2.500 2.500
70 70
0,9 0,9
Став тайӧ дирижабльясыс «Комсомольскӧй правда» кындзи дугдісны нин лэбалӧмсьыс, дай найӧ вӧлісны сӧмын велӧдчыны вӧчӧм карабъясӧн, на вылын ылӧджык груз ли, йӧзӧс новлӧдлыны эз позьлы, на пиын вӧліны ставыс небыд да ичӧт вына дирижабльяс. Гӧгӧрвоана: миян водзын сулалӧ ӧні зэв сьӧкыд да ыджыд удж дирижабльяс стрӧиталӧм кузяыс. Миянлы ковмас дирижабльяссӧ вӧчӧмыскӧд тшӧтш и велӧдчыны, велӧдчигмозыс стрӧитны. Став тајӧ ԃіріжабԉјасыс „Комсомоԉскӧј правԁа“ кынԇі ԁугԁісны-ԋін лебалӧмԍыс, ԁај најӧ вӧлісны сӧмын велӧԁчыны вӧчӧм карабјасӧн, на вылын ылӧҗык груз-ԉі, јӧзӧс новлӧԁлыны ез поԅлы, на піын вӧліны ставыс ԋебыԁ ԁа ічӧт вына ԃіріжабԉјас. Гӧгӧрвоана: міјан воԇын сулалӧ ӧні зев ԍӧкыԁ ԁа ыҗыԁ уҗ ԃіріжабԉјас стрӧіталӧм куԅаыс. Міјанлы ковмас ԃіріжабԉјассӧ вӧчӧмыскӧԁ щӧщ і велӧԁчыны, велӧԁчіг мозыс стрӧітны.
Дерт дирижабльяссӧ стрӧитӧм кузяыс миянлы колӧ босьтны Рытыввыв странаяслысь бур опытсӧ. Миянлы колӧ босьтчыны вӧчавны уна груз лэптысь, дыр да ӧдйӧ лэбавны вермысь дирижабльяс. Ԃерт, ԃіріжабԉјассӧ стрӧітӧм куԅаыс міјанлы колӧ боԍтны Рытыввыв странајаслыԍ бур опытсӧ. Міјанлы колӧ боԍтԍыны вӧчавны уна груз лептыԍ, ԁыр ԁа ӧԁјӧ лебавны вермыԍ ԃіріжабԉјас.
Сідз жӧ ковмас миян видзӧдлыны бурджыка, медым дирижабльясыс дырджык эз киссьыны да жугавлыны; сы могысь корсьны бур выль материалъяс дирижабльяссӧ вӧчавны. Паськыдджыка колӧ сувтӧдны проектируйтчан удж да цельнометаллическӧй дирижабльяс вӧчӧм. Та кузя босьтны ставсӧ, мый позьӧ, изобретатель К. Э. Циолковскӧй уджъясысь, гижӧмъясысь. Сіԇ-жӧ ковмас міјан віԇӧԁлыны бурҗыка, меԁым ԃіріжабԉјасыс ԁырҗык ез кіԍԍыны ԁа жугавлыны; сы могыԍ корԍны бур выԉ маԏерјалјас ԃіріжабԉјассӧ вӧчавны. Паԍкыԁҗыка колӧ сувтӧԁны проекԏірујтчан уҗ ԁа цеԉнометаԉԉіческӧј ԃіріжабԉјас вӧчӧм. Та куԅа боԍтны ставсӧ, мыј поԅӧ ізобретаԏеԉ К. Е. Ціолковскіј уҗјасыԍ, гіжӧмјасыԍ.
Дирижабльяс вӧчалӧмыд миянлы выль, ыджыд да зэв ответственнӧй удж. Колӧ та дінӧ кутчысьны ёна видзчысьӧмӧн, мед эз лоны гырысь ӧшыбкаяс. Ԃіріжабԉјас вӧчалӧмыԁ міјанлы выԉ, ыҗыԁ ԁа зев ответственнӧј уҗ. Колӧ та ԁінӧ кутчіԍны јона віԁчіԍӧмӧн, меԁ ез лоны гырыԍ ӧшыбкајас.
Дирижабльяс стрӧитӧмӧн Совет Союзса уджалысь йӧз зэв ёна интересуйтчӧны; сӧветскӧй общественносьт, Осоавиахим общество тайӧ уджас ёна отсасьӧны. Тайӧс артыштӧмӧн ми збоя вермам шуны: кӧть и сьӧкыдторъяс кутасны паныдасявны, кӧть и ыджыд уджыс, дирижабльяс стрӧитӧм ми вермам нуӧдны. Ԃіріжабԉјас стрӧітӧмӧн Совет Сојузса уҗалыԍ јӧз зев јона іԋԏересујтчӧны, советскӧј обшщественноԍԏ, Осоавіахім обшщество тајӧ уҗас јона отсаԍӧны. Тајӧс артыштӧмӧн мі сбоја вермам шуны: кӧԏ і ԍӧкыԁторјас кутасны паныԁаԍавны, кӧԏ і ыҗыԁ уҗыс, ԃіріжабԉјас стрӧітӧм мі вермам нуӧԁны.
Комиӧн гижис
Истомин А.
Важ коми гижӧд