КРОЛИК ВИДЗЫСЬЯСЛЫ ИНДӦДЪЯС
ВОДЗКЫВ
Скӧт видзан проблема разрешитӧм ӧнія кадын сулалӧ медся гырысь хозяйственно-политическӧй могъяскӧд радысь. Промышленносьтлӧн ӧдйӧ кыптӧм, рабочӧй класслӧн культурнӧй да материальнӧй боксянь бурмӧм, ӧдйӧ лыднас содӧм воысь воӧ содтӧ скӧт прӧдуктаяс вылӧ коланлунсӧ.
Сувтӧ большевистскӧй могӧн партийно-сӧветскӧй, комсомольскӧй да профсоюзнӧй общественносьт водзӧ используйтны став позьӧмлунсӧ, став пытшкӧсса ресурсъяс.
Скӧт видзан проблема разрешитігӧн оз позь бокӧ кольны и кролик видзӧм паськӧдӧм.
Кролик зэв регыдъя кадӧн паськалӧ. Кроликъяслы оз ков шоныд оланінъяс да сёйӧны зэв уна сикаса кӧрымъяс.
Кролик видзӧм паськӧдны позьӧ не сомын колхозъяслы да совхозъяслы, но и быд столӧвӧйяслы, лесопунктъяслы, лесозаводъяслы, быд рабочӧйлы.
«Пабрик-завод да мукӧд предприяттьӧяс бердӧ аслыныс продовольственнӧй база лӧсьӧдӧм пыр (град йӧр, мӧс, порсь, кролик, курӧг, дзодзӧг видзӧм, чери кыян прудъяс лӧсьӧдӧм да с. в.), заводъяслӧн, пабрикъяслӧн, транспортлӧн да мукӧд предприяттьӧлӧн ӧнія условйӧясын могыс — лӧсьӧдны не сӧмын кооператив да столӧвӧй, но и аслыныс видз-му овмӧсса предприяттьӧяс, кодъяс эськӧ сетісны содтӧд прӧдукта рабочӧйясӧс снабжайтӧм вылӧ». (ВКП(б) ЦК сентябрса пленум шуӧмысь).
Кролик видзӧм паськӧдӧм вӧсна кось — эм кось рабочӧй снабженньӧ вӧсна, Войвыв крайын вӧр лэдзан удж кыпӧдӧм вӧсна да колхозъясӧс овмӧс да котыртчӧм боксянь ёнмӧдӧм вӧсна. Кулакъяслы, найӧ агентъяслы, быд сикас оппортунизмлы чорыд отпор сетӧмӧн пӧртам олӧмӧ ВКП(б) ЦК-лысь шуӧмсӧ.
Тайӧ дженьыдик ниганас автор петкӧдлӧ, мый вермӧ сетны кролик рабочӧйлы да промышленносьтлы, индалӧ туйяс кролик видзӧм паськӧдӧмлы.
Редактор.
МЫЙ СЕТӦ КРОЛИК
1. Кролик сетӧ экономия уджалысь вынын. Уна уджъяс кролик видзан-дӧзьӧритан овмӧсъясын, вермасны вӧчны том да пӧрысь йӧз, кодъясӧс оз позь уджӧдны мукӧд сьӧкыд уджъяс вылын. Том да пӧрысь йӧз вермасны вердны и юктавны кроликъясӧс, гожӧмын уль турун ваявны да с. в.
2. Кролик видзны позьӧ быдӧнлы, сы вӧсна, мый кроликлы оз ков шоныд сарайяс (шоныд оланінъяс), зэв бура тӧвйыны вермӧ Коми обласьтын 30 градус кӧдзыдъяс дырйи.
3. Кролик сетӧ зэв бур, шоныд да донтӧм мех.
4. Кролик сетӧ зэв чӧскыд, кокньыда переваривайтчан да питательнӧй яй, кодӧс петкӧдлӧны татшӧм лыдпасъяс.
Питательнӧй веществояс:
| Кролик яйын .... 40,15% |
| Порсь яйын .... 31,11% |
| Курӧг яйын .... 37,62% |
| Кукань яйын .... 24,61% |
Кролик яйысь белкӧвӧй веществояс переваривайтчӧ 92%, мӧс яйысь 62%. Кролик яй зэв бур висьысьяслы, челядьяслы, сьӧкыд уджъяс дырйи да с. в. Госсьӧдӧм кроликъяс сетӧны зэв чӧскыд гос, кодӧс зэв бура позьӧ сёйны жаркӧйясӧн, а сідзжӧ кролик гос мунӧ мукӧд коланторъяс вылӧ (аптекарскӧй лекарствояс вылӧ) да с. в.
5. Кролик зэв регыдӧн быдмӧ да паськалӧ, ӧти воӧн кролик стада вермӧ паськавны этша вылӧ 1800–2400 прӧчентӧдз. 1800–2400% вылӧ стада ыдждӧм вермӧ лоны весиг сэк, кор лыддян 5 кроликпиӧн быд тырсьӧдӧм энь кролик вылӧ, а вонас тырсьӧдӧм лыддьӧма 3-ысь. Кроликъяс ёнджыкасӧ вайӧны 8–12 кроликӧдз и вылӧджык ӧтчыдӧн тырсьӧдӧмын, а сэтшӧм кролик видзан овмӧсъясын, кӧнъясын ёна нин кролик видзӧмсӧ босьтчӧмаӧсь паськӧдны, позис энь кроликъясӧс тырсьӧдны 4-ысь вонас. Сідзкӧ миян стадаӧ ещӧ регыдӧн вермӧ ыдждыны да ыджыдджык доход сетны совхоз-колхозлы, да мукӧд кролик видзысь предприяттьӧяслы.
МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ КРОЛИКЪЯСӦС ЛӦСЬӦДІГӦН
Медым кролик видзан овмӧсъяс регыдӧн вермисны паськавны да овмӧсыс мед эз ло убыткаа, кроликъясӧс лӧсьӧдігӧн колӧ думыштны.
Медводз, кроликъяслы оланінъяс вӧчавны заводиттӧдз, совхоз, колхозлы да мукӧд предприяттьӧяслы колӧ тӧдны, кутшӧм жӧ направленньӧ сійӧ кӧсйӧ босьтны да кутшӧм кролик видзан овмӧс выгӧднӧджык торъя районъясын (промышленнӧй либӧ племеннӧй кролик видзан овмӧс). Сійӧ направленньӧ серти да сійӧ лыд вылӧ и вӧчны кролик оланінъяс, кодӧс ас водзаныс сувтӧдӧны могӧн, совхоз, колхоз да мукӧд предприяттьӧяс. Миян Коми обласьтын позьӧ организуйтны кыдз племеннӧй, сідз жӧ и промышленнӧй кролик видзан овмӧсъяс. Совхоз, колхоз либӧ мукӧд предприяттьӧяс кӧ кӧсйӧны организуйтны племеннӧй кролик видзан овмӧс, сэк бурджык лоас кролик оланінъяс вӧчавны янсӧдӧмӧн кроликъясӧс видзӧм вылӧ, эм кӧ средство да тырмымӧн материал. Кор пуктӧма могӧн медъёнасӧ босьтны яй прӧдукта кролик видзан овмӧсъясысь, сэк быд кроликӧс торъя оланінъясын видзӧм вывті донӧн сувтӧ да дона клеткаяс вӧчавны абу выгӧднӧ, пондас сувтны донӧн кролик яй да с. в. Сы понда колӧ первой кадъяснас вӧдитчыны тыртӧм сарайясӧн, картаясӧн посувъясӧн да с. в. Сӧмын тайӧ местаяс лӧсьӧдігӧн мед эз вӧв пемыд, васӧд да пыр-пыр ветлан тӧв.
Колхоз, совхоз да либӧ мукӧд организацияяс кӧ кӧсйӧны пыр жӧ котыртны кролик видзан овмӧс да босьтны сыысь унджык яй, сэк колӧ лӧсьӧдны ывла вылӧ ыджыд кролик оланінъяс, мӧд ногӧн кӧ шуны, йӧръяс.
Йӧръяс улӧ сюрас быд колхозлӧн сэтшӧм тыртӧм местаяс, видз-муӧн вӧдиттӧм кустаинъяс, а ещӧ бурджык лоас, му пӧтшваыс кӧ песчанӧй либӧ супесчаннӧй да быдмӧны гырысь пуяс, кодъяс сайӧдӧны войтӧвъясысь.
Мӧд, пыр жӧ думыштны (кормовӧй база) тырмымӧн кӧрым лӧсьӧдӧм йылысь. Дерт, кролик сійӧ абу сэтшӧм требовательнӧй сёянъяс вылӧ, кодъяс миян оз на тырмыны да донаӧсь (ид, зӧр, ӧтруб, жмых да с. в.). Кроликлӧн тӧлын шӧр (основнӧй) кӧрым лоас кос турун, сутки кежлӧ 200–250 г да 30–40 г зӧр либӧ ид, а гожӧмын да тулысын шӧр кӧрымӧн лоас уль турун, сутки кежлӧ 450–500 г да 25–30 г ид либӧ зӧр.
Но колӧ босьтны тӧд вылӧ, мый кымын унджык сикас кӧрымӧн вердан, сымын регыдӧн быдмӧ да ёнмӧ кролик. Омӧльджыка пондасны висьны, рӧдыс лоӧ ёнджык, регыдджык велалӧ улич вылын тӧвйыны (кӧдзыд тӧвся пӧраӧ). Кроликъяслы кӧрым тырмымӧн лӧсьӧдӧм да бура вердӧм котыртӧм лоӧ медыджыд могӧн кролик видзӧм паськӧдӧмын. Кӧрым запас лӧсьӧдтӧг да бура найӧс дӧзьӧриттӧг оз вермы лоны сэтшӧм ӧдъяс, кутшӧмӧс требуйтӧны партиялӧн да правительстволӧн директиваяс кролик видзӧм паськӧдӧм кузя, уджалысь йӧзлысь сёйӧм-юӧм бурмӧдӧм могысь.
Ыджыд кролик видзан овмӧсъяс котыртігӧн колӧ бӧрйыны сэтшӧм местаяс, медым шӧр кролик кӧрымсӧ позис лӧсьӧдны местаяс вылын (турун, свеклӧ, морков, петрушка, зӧр, ид и с. в.). Колхозъяслы ӧні жӧ колӧ пуктыны бур турунъяс кроликъяс ним вылӧ, зор, ид. Сідзжӧ, вичмас кӧ, колӧ кольны и град выв пуктасъяс (свеклӧ, морков, петрушка да с. в.).
Коймӧд, местаяс бӧрйигӧн да лӧсьӧдігӧн колӧ корны агрономӧс либӧ животноводӧс да ветврачӧс, найӧ индалӧмъяс серти и колӧ лӧсьӧдны кролик оланінъяс.
Нёльӧд, местаясын кӧ (районъясын, сиктъясын) абу тырмымӧн кроликъяс, сэн пыр жӧ колӧ шыӧдчыны райколхозсоюзъясӧ, райзоӧ да загӧтовительнӧй юкӧдъясӧ, медым пыр жӧ корсясны мукӧд районъясысь да бура сёрнитчыны, кор и кыдз вайӧдны кроликъясӧс да колӧ вӧчны договоръяс.
Витӧд, пыр жӧ заводитчыны кадръяс лӧсьӧдны (инструкторъяс да мукӧд). Кролик видзан овмӧсъясын уджавны кужысьясӧс, велӧднысӧ колӧ курсъяс да кружокъяс пыр, колхозъяс, совхозъяс бердын, кӧні эмӧсь кролик видзан овмӧсъяс. Кружокъясӧн веськӧдлыны колӧ кыскыны агрономъясӧс, животноводъясӧс да сэтшӧм войтырӧс, кодъяс тӧдӧны да кужӧны кроликъясӧс дӧзьӧритны
КУТШӦМ КРОЛИК РӦДЪЯС МЕДЪЁНА ПАСЬКАЛӦМА МИЯН КОМИ ОБЛАСЬТЫН
Кролик рӧдъяс эм зэв уна сикас, но тані ковмас пасйыштны сійӧ кролик рӧдъяс йылысь, кодъяс миян Коми обласьтын паськалӧма да кодъяс бура нин вермӧны тӧвйыны 30 градус кӧдзыдъяс дырйи. Миян Коми обласьтын паськалӧма медъёнасӧ нёль сикас кролик рӧд: шиншилла, роч (русскӧй) горностаевӧй, аляска да чёрно-огненнӧй;
«Шиншилла». Сьӧктаыс лоӧ 2–2½ кг. Тушаыс зэв мича, шӧркодь (средньӧй), кокъясыс веськыдӧсь, мехыс (гӧныс) зэв сук, гӧн рӧмыс куим пӧлӧс: жемчужнӧй, еджыд, да сьӧд гӧн йывъясӧсь. Миян Коми обласьтын вермӧны тӧвйыны да пиянсӧ быдтыны кӧдзыд тӧвся пӧраӧ. (Коми обласьтӧ кроликсӧ вӧлі вайӧма 1918–29 воясын).
«Аляска». Сьӧктанас лоӧ 1,8–2 кг, гӧныс сьӧд (
«Роч горностаевӧй». Сьӧктаыс 1,5–2 кг. Тушаыс еджыд, кокъясыс, ныр вылыс, пельыс сьӧд. Эньясыс зэв бура быдтӧны ассьыныс пияннысӧ да ӧдйӧн быдмӧны. 6–7 тӧлысь бӧрын (рӧдитчӧмсянь) позьӧ тырсьӧдны. Коми обласьтын (Ижма-Печӧра районъясын) видзӧны нин 1925–26 вояссянь. Зэв регыдӧн велалӧ войвыв климатӧ.
«Чёрно-огненнӧй». Сьӧктаыс 1,8–2 кг, гӧн рӧмыс кык пӧлӧс: сьӧд да «огненно-жёлтӧй», гӧныс зэв сук, абу ёна йывмысь — вайӧ 5–6 пи, эньясыс бура быдтӧны ассьыныс пияннысӧ. Регыдӧн быдмӧ, 7–8 тӧлысь бӧрын позьӧ тырсьӧдны.
Став индӧм кролик рӧдыс эм Уллянаын (Коми с/х техникумын) да Ижма-Печӧра районъясын.
Уллянаын 1929 восянь олӧны ывлаӧ вӧчӧм навес (лэбув) улын. Навес улӧ кык радӧн вӧчӧма клеткаяс, а Изьваын да Печӧра районын медъёнасӧ видзлывлісны йирк вывъясын, посувъясын да тыртӧм оланінъясын.
КРОЛИКЪЯСЛЫ ОЛАНІНЪЯС ЛӦСЬӦДӦМ
Мед ыджыдджык пӧльза босьтны кролик видзан овмӧсъясысь да мед регыдъя кадӧн паськаліс кролик видзӧм, колӧ кужны видзны, лечитны да вердны юктавны.
Колӧ босьтны тӧд вылӧ, мый кролик кӧдзыдысь оз пов, но радейтӧ югыд, сӧстӧм оланін. Кроликлӧн куим враг: пемыд, пыр-пыр ветлан тӧв да васӧд. Кроликлы колӧ вӧльнӧй сынӧд, югыд, ветлӧдлӧм (
Кор кроликлы лоӧ сетӧма став условйӧсӧ дзоньвидзалун сылысь ёнмӧдны, сэк кролик лоас ён да регыдӧн велалӧ войвыв климатӧ.
Коми обласьтын кролик оланінъяс лӧсьӧдны колӧ кык сикас. Медъёна шогмана лоас: вольернӧй да гаръернӧйяс.
«Вольернӧй». Вольернӧй оланін вӧчсьӧ тадзикӧн: бӧрйыссьӧ кос, вевтаса места, му пӧтшваыс колӧ лоны лыа лякӧд (супесчаннӧй) либӧ лыаа. Сы вӧсна, мый сёйӧд местаясын кролик оланінъясӧ чукӧрмӧ ва, а васӧд места лоӧ кроликлӧн медыджыд врагӧн, медым кролик оз кодйысь, колӧ зэв ёна оланінас трамбуйтны (топӧдны) быд клетка пыдӧс.
Кос бур местаяс корсьӧм бӧрын вӧчсьӧ лэбув этша вылӧ 1,75 метра судта. Лэбув улӧ колӧ вӧчны кык рада клеткаяс. Быд клеткалӧн пасьтаыс 2 метра да кузьтаыс 2,5 метра. Клетка бокъяссӧ вӧчсьӧ решеткаӧн, озджык кӧ тырмы решеткаыс, сэки колӧ быд бокӧ вӧчны розь, мусяньыс 15–20 см джудждасӧ, 40 см судта да 25–30 см пасьта. Решеткаа розьяссӧ колӧ вӧчны сы понда, мед мӧда-мӧднысӧ аддзисны да гажаджык лои налы. Быд клеткалы сюйсьӧ быд боксянь фундамент, вӧчнысӧ колӧ тадзи: кодйысьӧ канава 20–25 см пасьта да этша вылӧ 75 см судта. Тайӧ канаваас сюйсьӧ гӧрбуш либӧ тьӧс помъяс, плака помъяс да листа пуяс, щебень да с. в. Ставыс тайӧ сюйсьӧ сы вӧсна, медым кроликъяс мӧда-мӧдыскӧд эз вермыны ӧтлаасьны му увтіыс, а му увті кроликъяс мунӧны-писькӧдчӧны кодйысигтырйи 6–8 метр кузьта да метра судтаӧдз.
Вольернӧй (клеточнӧй) системаӧн кролик оланінъяс вӧчӧм сувтӧ зэв донӧн, быд клетка вӧчалӧм сувтӧ 23–27 шайт. Тайӧ сикас кролик оланінъяс выгӧднӧйджык и шогмана лоас сійӧ кролик видзан овмӧсъяслы, кодъяс пуктӧны шӧр могӧн паськӧдны племеннӧй рӧд; кор кролик видзан овмӧс котыртчӧ сы вылӧ, медым босьтны наысь унджык да бурджык яй сёйӧм-юӧм бурмӧдӧм могысь, сэк вольернӧй сяма оланінъяс вӧчавны абу выгӧднӧй да зэв донаӧн сувтӧ кролик яйыс.
«Гаръернӧй» модаа кролик оланінъяс вӧчавны позьӧ быд колхозлы.
Колхозъяслӧн сюралас та вылӧ прӧст местаяс, кодӧс оз уджавны видз-му улын.
«Гаръерна» (йӧр) улӧ колӧ бӧрйыны: вевтас, косӧд местаяс, мусиныс медым вӧлі лыаа либӧ лыа лякӧд, зэв бур вӧлі сэтшӧм местаяс, кытчӧ быдмисны кустъяс да гырысь пуяс, кодъяс сайӧдӧны вой тӧвъясысь. «Гаръерна» улӧ бӧрйысьӧ ӧти гасянь 2 гаӧдз да ыджыдджыка на, а сэсся сійӧ ыджда серти, кымын кролик кӧсйӧ видзны колхоз, совхоз да мукӧд предприяттьӧяс. Тайӧ торйӧдӧм местасӧ гӧгӧрыс топыда потшсьӧ, медым оз петны кроликъяс дінӧ, эз пырны понъяс да мукӧд пемӧсъяс. Потшны колӧ 1,75 либӧ 2 метрӧдз судтасӧ, потшны позьӧ потшкӧн, гӧрбушӧн да мукӧд позяна торъясӧн. Пытшкӧсла потшӧс боксяньыс колӧ сюйны фундамент 0,75–1 метр судта, фундаментсӧ сюйӧм вылӧ кодйысьӧ канава 25–30 см пасьта да 0,75–1 метра судта, кытчӧ лӧсьӧдсьӧ листа пуяс, щебень, гӧрбушъяс да мукӧдтор; фундамент вӧчсьӧ сы вылӧ, медым кроликъяс эз вермыны петны йӧрысь мусӧ кодйӧмӧн. Кроликъяс мед омӧльджыка кодйысисны потшӧс бокъясын, сы понда сёян-юансӧ колӧ пуктыны йӧр шӧрас. Быд пияна энь кролик вылӧ местаыс колӧ 3×4 кв. м (3 метр пасьтаыс да 4 метр кузяыс).
Ыджыд потшӧм йӧръясын, коді шусьӧ гаръернаӧн, кроликъяс олӧны тӧв и гожӧм. Быд 25 энь кролик вылӧ колӧ лэдзны 5–6 ай кроликӧс, но колӧ ай кроликъясӧс лэдзлывны сӧмын сэк, кор энь кроликъясӧс колӧ тырсьӧдны, ай кроликъясӧс эньясӧс тырсьӧдігӧн колӧ лэдзлывны 6–8 лун кежлӧ, сы бӧрын бӧр янсӧдны. Быд арын колӧ бӧрйыны дзоньвидза кроликъясӧс тӧв кежлӧ кольӧм вылӧ, а мукӧдсӧ колӧ госсьӧдӧм вылӧ янсӧдны, кодъяс сетасны бур яй. Кроликъясӧс йӧрысь куталӧм могысь вӧчсьӧ лэбув да сэтчӧ колӧ вӧчны сёянін.
Тӧв кежлӧ кроликъяслы 3–4-лаӧ колӧ пуктыны турун зорӧд, кытысь мӧдасны асьныс сёйны, кроликъяслы тӧлын ва пыдди сетсьӧ лым, а мукӧд сикаса вердас, турун кӧрымысь ӧприч (ид, зӧр, градвыв пуктасъяс, силос, сола кӧрым да с. в.), пуктысьӧ кормушкаясӧ (верданінъясӧ).
Кроликъяс пияналӧны гуясӧ либӧ вевтувъясӧ, кӧні эмӧсь вевтувъясас идзасъяс. Сідзжӧ кор найӧ вылӧ усьласьӧны ракаяс да варышъяс, сэк пырӧны асланыс писькӧдӧм гуясӧ да вевтувса идзас пытшъясӧ
КРОЛИКЪЯСӦС ВЕРДӦМ
Быд скӧт видзан овмӧсын бура найӧс видзӧм, вердӧм да дӧзьӧритӧмсӧ котыртӧм лоӧ медыджыд уджӧн, вердӧм котыртӧм серти и лоас доход скӧт видзан овмӧслӧн. Мӧсъяслы, вӧвъяслы, порсьяслы да мукӧд пемӧсъяслы эмӧсь нин точнӧй нормаяс, а кроликъяслы абу на точнӧй нормаяс. Бӧръя выль нигаясын эмӧсь нормаяс, но пӧшти быд нигаын на ас ногнаныс индӧны кӧрым лыд, сы вӧсна медъёнасӧ аслыд видзиг-дӧзьӧритігад колӧ лӧсьӧдны быд сикас кролик рӧдлы кӧрымсӧ да с. в.
МЫЙӦН ПОЗЬӦ ВЕРДНЫ КРОЛИКЪЯСӦС
Кроликъяслы позьӧ сетны ид, зӧр, ӧтруб, жмых, кос турун, уль турун (клевернӧй, тимофеевка, пырей да с. в.), жуг, пызь, турун корӧб, мельничаса пызь бусъяс, картупель, свеклӧ, морков, сёркни, петрушка, листа пуяслысь увъяс да коръяс, силос да сола кӧрым град выв коръясысь вӧчӧмӧс, идзасъяс (ид, зӧр), петшӧр с. в.
Кроликъяслӧн шӧр кӧрымӧн лоӧ уль да кос турун. Гожӧмын быд ыджыд кроликлы тырмана лоӧ сутки кежлӧ 450–550 г да 25–30 г зӧр либӧ ид. Тӧлын сутки кежлӧ 200–250 г кос турун да 30–40 г ид либӧ зӧр.
Но тайӧ нинӧм оз висьтав, мый мукӧд сикас кӧрымъясӧн оз ков вердны кроликъясӧс да найӧлы не заптыны мукӧд сикас кӧрымъяс. Кроликъясӧс кымын унджык сикаса сёянӧн кутан вердны, сымын кролик лоӧ ён, дзоньвидза, ӧдйӧ быдмас.
КӦРЫМ СИКАСЪЯС
Кос да веж турун лоӧ шӧр кӧрымӧн, кыдз ыджыд кроликъяслы, сідз жӧ и ичӧт кроликъяслы. Та могысь мед пыр вӧлі кроликъяслы тӧлын кос турун, гожӧмын уль турун. Колӧ тӧд вылӧ босьтны, мый тӧвся кос туруна кӧрым вылысь уль туруна кӧрым вылӧ кроликъясӧс дзик пыр вуджӧдны оз ков, а колӧ надзӧникӧн. Первойя лунъясӧ ӧти кролик вылӧ уль турун сетсьӧ 50–60 граммысь не унджык, 7–10 лун кольӧм мысти суткинас нин ӧтик гырысь кроликлы колӧ сетны уль турунсӧ 450–550 граммӧдз. Тӧлысь джынся да кык тӧлысся кроликпиянлы первойя лунъясӧ колӧ сетны 25–30 грамм.
Кор кроликъясӧс тӧвся кӧрым помысь друг лоӧ вердӧма уна уль турунӧн, сэк найӧс босьтӧ мыт висьӧм да мый помысь частӧ кулалӧны. Оз позь сетны нюр выв турунъяс, нюр выв турунъясын зэв частӧ эм вреднӧй бактерияяс, кодъяс кроликӧс висьмӧдӧны (висьмӧ желудокыс да с. в.). Сідзжӧ оз позь сетны куйлӧм да шоналӧм турунъяс. Кроликъяс ёнджыка радейтӧны клевер, тимофеевка, одуванчик, вӧвгум, вика да петшӧр шырӧмӧн, кодӧс колӧ вердны мукӧд кӧрымъяскӧд (свеклӧкӧд, морковкӧд, картупелькӧд да с. в.).
Кроликъясӧс клеверӧн вердігӧн, колӧ сетны лун кежлӧ ӧтик кролик вылӧ 250–300 граммысь не унджык. Ёна вердӧмла кроликлӧн рушкуыс дундӧ да заводитӧ висьны.
Тӧв кежлӧ кос турун колӧ кольны бурджык видзьяс вылысь, кӧн унджык питательнӧй веществоыс. Гожӧмын да тулысын уль турунӧн кроликъясӧс вердӧм вылӧ колӧ лӧсьӧдны тадзикӧн: асывъя ытшкӧм турун оз ков кольны шонді ни зэр улӧ, а колӧ шондітӧм-зэртӧм инӧ вольсавны пластъясӧн, и сідзи мед рытӧдз куйлас, а рытнас нин кроликъясӧс позьӧ вердны уль турунӧн.
Зӧр — эм зэв бур кӧрым кроликъяслы, позьӧ вердны кроликъясӧс косӧн и пӧжӧмӧн. Зӧр ыджыд кроликъяслы сутки кежлӧ позьӧ сетны 150 граммӧдз, кроликпиянлы (2–3 тӧлыссяяслы) — 60–80 г; зӧр ичӧт кроликпиянлы (6-ӧд тӧлысьӧдз) лучшӧ не сетны, сы вӧсна мый зӧръя кӧрымъясыс ӧддзӧдӧны полӧвӧй возбужденньӧсӧ, а ичӧт кроликпиянӧс тырсьӧдны оз позь 7–9 тӧлысьӧдз. Чужӧм мыстиыс 7–9 тӧлысь бӧрын заводитчӧны вердны зӧръя кӧрымӧн, сідзжӧ пиалӧм ыджыд энь кроликъясӧс; зӧрйыс кор абу, позьӧ сетны ид, ӧтруб, да с. в.
Ид — сэтшӧм жӧ бур кӧрым, кыдзи и зӧр, но сӧмын кор пондан унаӧн сетны, сэк кроликъяс ӧдйӧ госсялӧны. Ид кроликъяслы оз позь унаӧн сетны, кор найӧ (энь кроликъяс) тырсялӧмаӧсь, сы вӧсна мый, кор энь кролик госсялӧ ёна, сэк зэв сьӧкыда пияналӧ да частӧ оз вермывны пиянавны, мый помысь и кулавлӧны. Ид зэв бур кӧрымӧн лоӧ сӧмын сэк, кор кроликъясӧс госсьӧдӧны. Ӧти ыджыд кролик вылӧ позьӧ сетны сутки кежлӧ 120–130 граммӧдз.
Шыдӧс — кроликъяслы позьӧ сетны косӧн, пуӧмӧн, мукӧд сикаса кӧрымкӧд сорлалӧмӧн, кыдз петшӧркӧд, листа пу коръяскӧд. Ӧти кролик вылӧ позьӧ сетны лун кежлӧ 100–140 г.
Жмых — колӧ сетны дрӧбитӧмӧн. Ӧти кролик вылӧ сутки кежлӧ позьӧ сетны 90–110 г, ичӧт кроликпиянлы 40–60 г. Жмых медъёнасӧ колӧ вердны, кор кроликъясӧс госсьӧдӧны, но сідзжӧ позьӧ сетны 20 г сутки кежлӧ, кӧть и оз госсьӧдны, сы вӧсна мый, ӧти-кӧ, жмых зэв пӧтӧса, а мӧд-кӧ, бурмӧдӧ аппетитсӧ.
Ӧтруб — ӧтруб ӧти ыджыд кроликлы лун кежлӧ позьӧ сетны 100–150 г, водзвыв колӧ гудравны (сорлавны) картупелькӧд, свеклӧкӧд, морковкӧд либӧ уль турункӧд да мукӧд сикаса васӧд сёянкӧд. Сідзжӧ и позьӧ рок моз пуӧмӧн сетны кроликлы.
Идзас — идзасъяс пӧвстын медбур кӧрымӧн лоӧ: ид идзас, зӧр идзас, а рудзӧг идзас кӧрым вылӧ кроликъяслы оз туй, сӧмын сійӧ туйӧ налы вольӧс вылӧ. Идзасъяс сетсьӧ норматӧг, мыйта вермасны сёйны. Идзас позьӧ сетны шыртӧг и шырӧмӧн. Шырӧм идзас колӧ сетны град выв пуктасъяскӧд сорлалӧмӧн.
Свеклӧ — кроликъяслӧн зэв радейтана кӧрым (сёян), сідзжӧ радейтӧны свеклӧлысь корсӧ, торъя нин радейтӧмпырысьджык сёйӧны кӧрмӧвӧй свеклӧ. Ӧти кроликлы позьӧ лун кежлӧ сетны 150–200 граммӧдз, но та мындаӧн пыр вердны оз позь, колӧ мукӧд кӧрымъяскӧд сетны не унджык 80–100 граммысь.
Морков — град выв пуктасъяс пытшкысь мед радейтана кӧрым. Ӧти ыджыд кроликлы лун кежлӧ позьӧ сетны 80–120 граммӧдз, мукӧд сикаса кӧрымӧн (ӧтрубӧн да мукӧдтор) сорлалӧмӧн. Мукӧд град выв пуктасъясӧс (сёркни, свеклӧ, картупель и мукӧдтор) оз позь вердны кынтӧмӧн, а морков позьӧ и вердны кынтӧмӧн, сӧмын колӧ вердтӧдзыс 40–50° дыра шоныдінын сулӧдыштны.
Пу кӧрым лӧсьӧдчысьӧ листа пуясысь (кыддзысь, пипуысь, баддьысь да мукӧд пӧлӧс листа пуясысь); тӧв кежлӧ заптысьӧ сідзикӧн: чегъявсьӧ либӧ вундавсьӧ листа пу увъяс, вундӧм бӧрын колӧ кӧртавлыны корӧсьӧс моз да ӧшӧдны шонді инмытӧминӧ да сынӧд ветланінӧ, кӧн косьмас 10–15 лунӧн, косьмӧм бӧрын чукӧртсьӧ вевтулӧ, медым эз сюр зэр да лым улӧ.
Сідзжӧ, водзвыв кор усьтӧдз, колӧ чукӧртны листа пуяслысь корсӧ. Турунъяс судзсьытӧм кадъясӧ тайӧ чукӧртӧм корйыс вежӧ 70–80% мында турунсӧ. Косьтыныс колӧ шонді да зэр инмытӧминын. Кроликъяслӧн зэв регыдӧн быдмӧны пиньясыс да, быдмӧм мыстиыс заводитӧны йирны клеткаяссӧ, кӧн олӧны. Медым сійӧс эз тшыкӧдны йирӧмӧн, кроликъяслы клеткаас колӧ сетавны дженьыдика чинталӧмӧн листа пуяссӧ. Листа пуяс (бадь, пипу, кыдз) колӧ заптыны арын, медым тырмис тӧвбыд.
Силос. Силос кроликъяслы колӧ лӧсьӧдны град выв пуктас коръясысь да видз выв турунъясысь. Силос 80–110 граммысь унджык сетны оз позь, ёна силосӧн вердӧмысь вермӧ рушкуыс дундыны. Силос кроликъяслы позьӧ сетны мукӧд кӧрымъяскӧд (жмыхкӧд, ӧтрубкӧд) сорлалӧмӧн и сідзи жӧ ӧтнасӧн.
Сола кӧрым. Сола кӧрым кроликъяслы вӧчсьӧ, сідзжӧ град выв пуктас коръясысь (капуста, свеклӧ, морков да с. в.). Вӧчнысӧ колӧ тадзи: солавтӧдзыс корсӧ посньыда 1,5–3 см кузьта керавсьӧ. Кералӧм бӧрын пуктыссьӧ дозйӧ, кӧні пузьӧм сола ваӧн 6–10 час мында заваритчыссьӧ, эштӧм бӧрын позьӧ вердны кроликъясӧс 60–70 граммӧн лун.
Петшӧр кӧрым кроликъяс сёйӧны радейтӧмпырысь. Петшӧр кӧрым лӧсьӧдсьӧ тадзи: нетшкӧны вужнас либӧ ид-рудзӧгӧс моз вундӧны, вундӧм бӧрын корӧсьӧс моз колӧ кӧртавлыны да ӧшлыны шонді, зэр да лым инмытӧм инӧ, кӧні ветлӧ сынӧд. Косьмӧ 10–18 лунъясӧн (поводдя серти). Косьтӧм бӧрти колӧ посньыда крӧшитны пызьӧдз. Петшӧр пызьӧн кроликъясӧс колӧ вердны мукӧд сикаса градвыв пуктас кӧрымъяскӧд сорлалӧмӧн (свеклӧ, морков, галанка, сёркни, пуӧм картупель да мукӧд пуктасъяскӧд). Гырысь кроликъяслы мукӧд сикаса кӧрымъяскӧд сорӧн позьӧ сетны 60–80 грамм лун кежлӧ. Петшӧр кӧрым зэв ёна бурмӧдӧ сёян аппетит кроликъяслысь.
Йӧв. Йӧлӧн кроликъясӧс вердны абу быть, но овмӧсын кӧ лишалӧ, позьӧ сетны 30–40 грамм лун кежлӧ ӧти кролик вылӧ, позьӧ сетны сепаратор пыр лэдзтӧм и лэдзӧм йӧвъяс. Йӧв ёнджыка колӧ сетны ичӧт кроликпиянлы да ыджыд энь кроликъяслы, кор пияныс лоӧны ыджыдджыкӧсь да ас йӧвнас оз кут вермыны пӧткӧдны пиянсӧ.
Короб. Короб артмӧ турун листъясысь, кӧдзыд да жар пӧраӧ. Кор оз тырмы мукӧд бурджык кӧрымъяс, сэк позьӧ кроликъясӧс вердны мукӧд сикас кӧрымкӧд сорӧн либӧ позьӧ неуна небзьӧдыштны пуӧм ваӧн, сідзжӧ позьӧ вердны куш ас кежлас.
Кролик видзан овмӧсъясын позьӧ вердны кроликъясӧс кольӧм шыбласъясӧн мельнича бус, ид, зӧр кыдъясӧн да с. в.
Ва — кроликъяслы ёнджыка колӧ жар пӧраясӧ гожӧмын да кор энь кроликъяс пондасны пиянасьны. Тӧлын ва пыдди сёйӧны лым, гожӧмын да тулысын, уль турунӧн вердігӧн, ва сетлывны пӧшти оз и ковлы.
МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ КРОЛИКЪЯСӦС ВЕРДІГӦН ДА УНА-Ӧ КОЛӦ СЕТНЫ НАЛЫ СЁЯН
Ӧдйӧ рӧдйӧм да быдмӧм кроликлӧн зэв бура-ёна йитчӧ сійӧс бура вердӧмкӧд да дӧзьӧритӧмкӧд. Вердӧм серти лоӧ мех, яй да племеннӧй бур рӧд.
Кроликъясӧс колӧ вердны ӧти кадӧ; тӧлын кроликъясӧс колӧ вердны кыкысь (рыт да асыв), тулысын да гожӧмын кроликъясӧс вердӧны куимысь лун. Ичӧт кроликъясӧс (пиянсӧ) нёль да витысь лун. Верднысӧ колӧ сӧстӧм дозъясын; му вылӧ либӧ джоджъясӧ сёянсӧ сетны оз ков, а колӧ торъя вӧчӧм дозъясӧ. Медым вӧлі быд кроликлӧн аслыс доз (вольернӧй система сяма).
Кролик вердысьлы сёянсӧ сеттӧдз колӧ кисӧ мичаа мыськавны. Сёян дозъяс кроликъяслысь колӧ мыськавны быд лун ӧтчыд. Турунъяс колӧ сетны кормушкаясӧ (лясниясӧ). Турун лясниысь, медым эз быравлы, кыдз шӧр кӧрым кроликлӧн. Вой кежлӧ кӧрым колӧ сетны лунся дорысь унджык (60–65%) мында. Колӧ видзӧдны медым кролик быдтігӧн эз госсяв. Ёна госсялӧм кроликъяс пиянсӧ вайӧны зэв сьӧкыда да частӧ кулалӧны, та могысь колӧ лӧсьӧдны нормаяс да сы серти вердны энь кроликъясӧс. Кор кроликъяс госсялӧны, сэк бур кӧрымӧн вердӧмсьыс колӧ дугдыштны да сы пыдди содтыштны идзас да турун. Быд лун ӧти сикаса кӧрымӧн вердӧмысь кроликъяс умӧны да оз пондыны сёйны окотапырысь, та могысь колӧ кӧрымъяссӧ частӧджык вежлавны (быд 5–4 лун мысти). Кӧрымъяс пытшкӧ колӧ пуктыны ӧти кролик вылӧ тшайнӧй паньӧн сов, сы вӧсна мый зэв частӧ кӧрымъясын оз тырмымӧн овлыны совъяс.
КРОЛИКЪЯСӦС ВЕРДӦМ
Кроликъяслы кӧрым сетсьӧ поддерживающӧй и продуктивнӧй. Поддерживающӧй кӧрым сетсьӧ, мед кроликъяс вермисны овны (асьнысӧ поддержитны). Продуктивнӧй кӧрым, сетсьӧ энь кроликъяслы медым унджык лои йӧлыс, ичӧт кроликъяс быдтӧм вылӧ да ай кроликъяслы энь кроликъясӧс пышйӧдлігкежлӧ (
ПУШСИНДИКАТЛӦН ВЕРДНЫ ЛӦСЬӦДӦМ НОРМАЯС (ШӦРКОДДЬӦМА) ПОРОДАЯСЛЫ ГРАММӦН
І. Ай да энь кроликъяслы, — кор найӧ абу пиянаӧсь да кор оз тырсьӧдчыны — колӧ:
| Тӧлын | Гожӧмын | |
| Зӧр .... | 60 г | 60 г |
| Кос турун …. | 200 г | — |
| Градвыв пуктас …. | 100 г | уль турун 500 г |
ІІ. Энь кроликъяслы, кор найӧ пиянаӧсь да ай кроликъяслы, кор пышйӧдлӧны эньясӧс, колӧ сетны:
| Зӧр …. 75 г |
| Уна сикаса кӧрым …. 50 г |
| Кос турун …. 200 г |
| Град выв пуктас …. 100 г |
ІІІ. Энь кроликъяслы, кор налӧн пияныс тӧлысьӧн-джынйӧнся нин колӧ сетны:
| Зӧр …. 100 г |
| Уна сикаса кӧрым …. 100 г |
| Кос турун …. 300 г |
| Град выв пуктасъяс …. 80 г |
| Лэдзӧм йӧв …. 200 г |
ІV. 1/2–2½ тӧлысся кроликпиянлы, кор найӧс мам дінысь янсӧдӧма нин (5 кроликпи вылӧ) колӧ сетны:
| Зӧр …. 120 г |
| Уна сикаса кӧрым (комбинированнӧй) .... 120 г |
| Турун …. 300 г |
| Лэдзӧм йӧв, либӧ шомйӧв …. 400 г |
V. 2½–3½ тӧлысьӧдз 5 кроликпи вылӧ:
| Зӧр …. 200 г |
| Уна сикаса кӧрым …. 200 г |
| Турун …. 400 г |
| Градвыв пуктас …. 250 г |
| Шомйӧв либӧ лэдзӧм йӧв …. 800 г |
VІ. 3½–5 тӧлысьӧдз 5 кроликпилы колӧ сетны:
| Зӧр …. 250 г |
| Уна сикаса кӧрым …. 250 г |
| Турун …. 70 г |
| Град выв пуктасъяс …. 500 г |
Кроликпиянлӧн медым сӧвмисны лыясыс, колӧ сетны лыысь вӧчӧм пызь (
Комбинированнӧй кӧрым вӧчсьӧ картупельысь, коробысь, кос петшӧрысь, ӧтрубысь да с. в. Тайӧ ставсӧ сорлалӧм бӧрын колӧ пӧжны, кодӧс позьӧ сэсся вердны.
ТЫРА ДА ПИЯНА ЭНЬ КРОЛИКЪЯСӦС ВЕРДӦМ
Мед кроликпиян вермисны мичаа быдмыны, да энь кроликъяс вайисны дзоньвидза ён кроликпиян, найӧс колӧ бура вердны, сӧмын колӧ видзчысьны, медым эз госсявны, госсялӧм энь кроликъяс сьӧкыда вайӧны пияннысӧ. Тыра энь кроликъяслы кӧрым первойя кык недельясӧ оз ков содтыны, а колӧ содтыны мӧд кык недель заводитігӧн (тырсьӧдӧмсянь). Пияна энь кроликъяслы кӧрым колӧ содтыны кроликпиян быдмӧм серти.
Пиянсӧ вайтӧдз да вайӧм бӧрас энь кроликъяслы колӧ сетны сэтшӧм сикас кӧрым, кодъяс содтӧны энь кроликъяслысь йӧвсӧ (жмых, ӧтруб, свеклӧ, морков да мукӧд сикас град выв пуктасъяс). Кроликпиянлы лыяссӧ ёнмӧдӧм вылӧ колӧ сетны лы пызь. Ӧти энь кроликлы лун кежлӧ лы пызь колӧ сетны 3 г, сов 5 г.
Б. А. Звонников тшӧктӧ тыра да 5 пияна кроликъяслы сетны быд 1 кг ловъя вес вылӧ:
| Пияна тыра энь кроликъяслы. | Нёньӧдчысь энь кроликъяслы. | |
| Бур кӧрым …. (тусь, ӧтруб, пызь да мук.) | 40 г | 70 г |
| Град выв пуктас (свеклӧ, морков, галанка да мукӧд) …. | 35 г | 50 г |
| Видз выв турун …. | 30 г | 40 г |
| Йӧв (абу быть, но позьӧ) …. | 30 г |
Нёньӧдчан энь кроликъяслы кӧрым содтыны колӧ кроликпиян быдмӧм да лыд серти. Ичӧт кроликпиянӧс быдтігӧн кӧрым жалитны оз ков: вердӧм, юкталӧм да бура дӧзьӧритӧм сайын налӧн лоӧ бурмӧмыс да ёнмӧмыс.
Коми областнӧй сельхозстанцияын нёньӧдчысь 6 пиа энь кроликъяслы вӧлі вердсьӧ тӧлысьӧн-джынйӧнӧдз 2½ кг.
| Тӧлын | |
| Зӧр …. | 120 г |
| Турун …. | 400 г |
| Лэдзӧм йӧв …. | 210 г |
Тайӧ норма серти бура вӧлі быдмӧны кроликпиян да сідзжӧ тырмӧ вӧлі сетӧм кӧрымыс. Дерт нӧшта кӧ вӧлі вежлалан уна сикаса кӧрым, сэк торъя бурджыка да ёнджыка кроликпиянӧс позис быдтыны, но мукӧд сикас кӧрым (ӧтруб, град выв пуктасъяс да м. т.) тырмытӧм понда вӧлі вердчыссьӧ сӧмын ӧти сикас кӧрымӧн. Энь кроликъясӧс нёньӧдчигӧн колӧ вердны-юктавны торъя нин бура мукӧд серти.
КРОЛИКПИЯНӦС ВЕРДӦМ
Чужӧм мысти 13–16 лун бӧрын кроликпиян пондӧны нин сёйны сэтшӧм кӧрымъяс, кодъясӧс сёйӧны ыджыд кроликъяс, кыдз кос турун, веж турун, град выв пуктасъяс да м. т. Но татшӧм кӧрымъяссӧ кроликпиянлы бурджык не сетны, сы вӧсна мый налӧн сійӧ кадӧ желудокныс зэв на нер да татшӧм сёянъясысь вермӧны висьмыны. Кӧн позьӧ, энь кроликъясӧс тайӧ каднас бурджык вердны торйӧн, кролик оланінъяс серти, оз кӧ позь торйӧннас вердны мамъяссӧ, сэки колӧ сетны небыд сёянъяс, кыдз ӧтруб, зӧр, ид, ёна небзьӧдӧмӧн (пуӧмӧн), медым посни кроликпиянлӧн эз висьмы гырк пытшкӧсыс.
Чужӧмсянь куим недель бӧрын ичӧт кроликпиянлы мам йӧвсьыс оз нин кут тырмыны белкӧвӧй да минеральнӧй веществоыс. Сы вӧсна колӧ сетны сэтшӧм кӧрымъяс, кӧнъясын ёнджыка эмӧсь индӧм питательнӧй веществоясыс.
Медводдза куим тӧлысьӧ кроликпиянӧс колӧ вердны медся бура. Бура вердігӧн кроликпиян омӧльджыка висьмӧны да дзоньвидзаӧн ӧдйӧ быдмӧны. Тайӧ кадӧ колӧ сетны: пызь, ид, зӧр, морков, йӧв, лыысь вӧчӧм пызь, свежӧй турун, сӧмын клевернӧй турун оз ков сетны. Уль турун колӧ сетны не водзджык тӧлысьысь.
Уль турун колӧ сетны шырӧмӧн да ӧтрубӧн сорлалӧмӧн. Кор кроликпиянлӧн пондас лоны мыт, сэк колӧ налысь чинтыны уль турун сетӧмсӧ да сы пыдди сетны идйысь да зӧрйысь ӧтрубъяс.
Кӧрымъяс сетігӧн колӧ сёянсӧ ичӧтика солыштны. Став индӧм сикас кӧрымысь 1 кг ловъя сьӧкта вылӧ колӧ сетны:
| Турун .... 30–35 г |
| Йӧв .... 40–50 г |
| Зӧр либӧ ид .... 60–65 г |
Лэдзӧм йӧв пыдди позьӧ сетны шомйӧв ӧтруб сорӧн да с. в. Но вердныс тайӧ кӧрымнас оз ков ӧдйӧ, а колӧ надзӧникӧн.
АЙ ДА ТЫРА ЭНЬ КРОЛИКЪЯСӦС ВЕРДӦМ
Ай кроликъясӧс, кор тырсьӧдӧны (пышйӧдлыны) энь кроликъясӧс, сэк налы колӧ сетны бурджык да унджык кӧрым мукӧд кад серти. Сідз жӧ и тыра энь кроликъяслы. Лунся норма лоас тырмымӧн 1 кг ловъя сьӧкта вылӧ (
| Гожӧмын | Тӧлын | |
| Ид либӧ зӧр .... | 15 г | 20 г |
| Уль турун .... | 170–200 г | — |
| Кос турун .... | 80 г |
КРОЛИКЪЯСӦС ГОССЬӦДӦМ (ТШӦГӦДӦМ)
Медым босьтны уна яй, гос да бур ку кроликъяслысь, колӧ найӧс госсьӧдны (тшӧгӧдны). Кроликъясӧс госсьӧдігӧн колӧ сетны сэтшӧм кӧрымъяс, кодъясӧн регыдджык кадӧн госсялӧны. Кор кроликъяс вежӧны гӧннысӧ, сэк бурджык не заводитны кроликъясӧс госсьӧдны, сы вӧсна мый гӧн вежигас кроликъяс оз вермыны тшӧгны, да сідзжӧ и куыс лоӧ омӧлик.
Кроликъясӧс тшӧгӧдігӧн найӧлы колӧ сетны бура шойччанін, кӧні эз вӧв зык ни шум, тшӧгӧдігас видзнысӧ колӧ вӧчавны нарошнӧй ящикъяс.
КРОЛИКЪЯСӦС ДӦЗЬӦРИТӦМ, КЛЕТКАЯС ЧИСТИТӦМ ДА САНИТАРНӦЙ МЕРОПРИЯТТЬӦЯС НУӦДӦМ
Сӧстӧма клеткаяс да оланінсӧ кроликъяслысь видзӧм лоӧ медыджыд могӧн кролик видзӧм паськӧдӧмын. Дурка кӧ видзан клеткаяссӧ да кролик оланінъяссӧ, сэк кроликъяс висьмӧны быд пӧлӧс висьӧмъясӧн.
Клеткаяс да кролик оланінъяс колӧ весавны лункосмысь, а бурджык вӧлі — быд лун. Жар лунъясӧ да шоныд пӧраӧ торъя нин колӧ быд лун весавны клеткаяссӧ.
Клеткаяс да кролик оланінъяс весалігӧн колӧ зэв мичаа весавны куйӧдсӧ, няйтсӧ, сідзжӧ колӧ дезинфицируйтны гожӧм чӧжнас 3–4-ысь, а тӧлын 2-ысь. Зыравсьӧ клеткаясыс трапкаӧн (бонйӧн) 3% креолин растворӧн кӧтӧдӧмӧн, а гожӧмын 20% мында свежӧй гашенӧй известкаӧн. Кроликъяслысь весалӧм куйӧдсӧ колӧ чукӧртны ӧти чукӧрӧ, оланінсяньыс 40–50 метра мында бокӧ, а бурджык лоӧ сотны, сы вӧсна мый кроликъяс зэв частӧ куйӧдъяссянь заразитчывлӧны да дыр висьӧны. Медым висьӧмъяс эз паськавны, куйӧдсӧ колӧ пырысьтӧм-пыр жӧ сотны.
Небыд кӧрымъясӧн вердӧм бӧрын пыр жӧ колӧ мыськавны сёян дозсӧ, а быд 3 лун мысти мыськавны пуӧм пӧсь ваӧн став сёян дозъяссӧ, а та бӧрын пожъявны чистӧй ваӧн.
Вольӧс. Кролик оланінъяс медым вӧліны пыр вольӧсаӧсь; во гӧгӧр кежлӧ ӧти кролик вылӧ колӧ вольӧсыс 60–70 кг мында. Вольӧс пыдди колӧ лӧсьӧдны сӧстӧм, бустӧм идзас да торф. Кролик оланінъясӧ ӧтдор йӧзӧс оз ков лэдзны. Кроликъясӧс вердны, юктавны, а сідзжӧ налысь оланінсӧ уберитны медым вӧліны пырджык ӧти сикаса войтыр. Кулӧм кроликъясӧс пыр жӧ колӧ сотны. Кульны кӧ колӧ, сӧмын ветврачьяс тшӧктӧм серти.
ТЫРА ЭНЬ КРОЛИКЪЯСӦС ДӦЗЬӦРИТӦМ
Энь кроликъяс, кор тыраӧсь сэк найӧ лоӧны зэв полысьӧсь (вӧйӧсь); медым вӧліны рамӧсь (спокойнӧйӧсь) да бура быдтісны ассьыс пиянсӧ рушкуас, колӧ сетны спокойнӧй, сӧстӧм оланінъяс, клеткаяссӧ тыра энь кроликъяслысь колӧ весавны ёна видзчысьӧмӧн, медым найӧ эз кутны повны. Тыра энь кроликӧс пельӧдыс босьтны оз ков, сэки сійӧ вермӧ регыдӧн доймыны да рушкуяссьыс пиянсӧ дойдны, а овлӧ и сідз, мый частӧ и кулавлӧны асьныс.
Кор тыра энь кроликъяс оз кутны вермыны пиянавнысӧ, сэн кролик дӧзьӧритысьяслӧн аслыныс колӧ отсавны налы пиянавныс. Отсавныс колӧ тадз: босьтны энь кроликӧс да сылысь морӧс увсьыс шырны небыдик гӧнсӧ да турун сорӧн вӧчны кроликлы поз, коді и пуктыссьӧ маточникӧ.
Унаысь овлӧ сідзи, кор кроликъяс пиалӧны, бӧрыннас сёйӧны ассьыныс пияннысӧ, а овлӧ и сэтшӧмтор, виӧны кык недель мысти пиалӧм бӧрын пиянсӧ. Мый вӧсна сёйӧны кроликъяс пиянсӧ, тайӧ абу на бура тӧдмалӧма.
Но ёнджыкасӧ сёйӧны да виалӧны сэк, кор найӧлы абу пуктӧма бур дӧзьӧр да абу лӧсьӧдӧма спокойнӧй пемыд места пиавны, оз тырмы бур вердӧм да юкталӧм.
Та кузя вӧлісны миян Коми обл. ДТСХС-ын опытъяс кор куим кроликлы эз вӧв сетӧма бур олан условйӧяс. Сы понда найӧ пыр сёйисны да виалісны ассьыныс пияннысӧ. Ӧти энь кролик виаліс вайӧм бӧрас 11 лун мысти. Сӧмын нин сэк, кор лои сетӧма налы бур олан условйӧ да бура найӧс пондісны дӧзьӧритны, вердны-юктавны, сӧмын сэк дугдісны пияннысӧ сёйны да виавны.
Тадзнад колӧ кроликъяслы татшӧм условйӧ кор найӧ пиянаӧсь: 1) бура вердны, 2) спокойнӧй места, 3) бура дӧзьӧритӧм.
КРОЛИКПИЯНӦС ДӦЗЬӦРИТӦМ
Энь кроликъяс ассьыныс пияннысӧ 6 недель бӧрын оз пондыны вердны, тайӧ каднас нин колӧ янсӧдны кроликпиянӧс мам дорсьыныс. Янсӧдігӧн колӧ нуӧдны мӧд клеткаӧ не пиянсӧ, а мамъяссӧ, сы вӧсна, мый ичӧт кроликпиян выль оланінын пондасны гажтӧмавны. Янсӧдӧм бӧрын колӧ на вайӧдлыны 2–3 лун чӧж 1–2 час кежлӧ кроликпиянӧс мам дінаныс.
Янсӧдӧм бӧрын колӧ кроликпиянӧс ёна дӧзьӧритны, медым регыдӧнджык велалісны сёйны-юны да лоисны рамӧсь. Вердны колӧ пӧтӧса кӧрымӧн, коді кокньыдджыка гырк пытшкас пусьӧ. Кроликпиянӧс 6 недельысь водзджык янсӧдны оз ков, найӧлӧн 7–8-ӧд недельясӧ заводитӧны нин вежны гӧнсӧ, а сійӧ каднас зэв ёна кулалӧны кроликпиян, кодъясӧс водз янсӧдӧма мам дінысь. Гӧн вежигӧн кроликпиянӧс колӧ бура вердны да бура дӧзьӧритны.
Племеннӧй кролик видзан овмӧсъясын, кроликпиянӧс янсӧдігӧн колӧ клеймитавны (нумеруйтны).
Кроликпиянӧс колӧ видзны ӧтлаын 2½–3 тӧлысьӧдз, а та бӧрын колӧ нин янсӧдны энь да айясӧс торйӧн видзӧм вылӧ. Ай да энь кроликпиянӧс янсӧдны колӧ сы вӧсна, мый коймӧд тӧлысьын налӧн лоӧ нин полӧвӧй зрелосьт, пондасны тырсьӧдчыны, а тырсьӧдны 7–8 тӧлысьӧдз оз позь.
Ай да энь тӧдмавсьӧ тадзикӧн: водтӧдны колӧ гатшӧн да вӧляысь кутыштны ас бердад бӧжӧдыс, а веськыд кинад (чуньяснад) колӧ вӧрӧшитыштны надзӧникӧн кучиксӧ полӧвӧй орган дортіыс. Зэлӧдӧм бӧрын полӧвӧй органысь тыдовтчас кузьмӧс тор — сійӧ и петкӧдлӧ, мый энь, а гӧгрӧс кӧ — сійӧ, бара, висьталӧ, мый ай.
КРОЛИКЪЯСӦС ТЫРСЬӦДӦМ
Кроликъяслӧн медся шогмана тырсьӧдчан кадыс лоӧ водз тулыссянь октябр тӧлысьӧдз. Тайӧ тырсялӧмсьыс нин позьӧ босьтны помёт (пиян) март 15–20 лунъясӧ. Мӧд приплод май 15 лунъяс гӧгӧр, а коймӧд приплод октябр 5–10 лунъясӧ.
Тырсялӧм тӧдмавны позьӧ кроликъяслысь, кор найӧ кӧсйӧны тырсьӧдчыны, татшӧмторъяс серти: ӧтка кроликъяс валяйтчӧны вольӧс вылын, курччалӧны посньыд торъяс, энь кроликъяс абу спокойнӧйӧсь, полӧвӧй органыс гӧрдӧдӧ; абу кӧ воспаленньӧ полӧвӧй органыслӧн, сэк сійӧ висьталӧ, мый энь кроликӧс колӧ тырсьӧдны.
Сэк энь кроликӧс босьтӧны да нуӧдӧны ай кролик дінӧ да видзӧдӧны кор эштас тырсялӧм. Тырсялӧм вермас лоны ӧти секундӧн, но частӧ овлӧ сідз, мый эньясыс дыр оз сибӧдны ас дінаныс ай кроликъясӧс да ковмывлӧ виччысьны минут 5 кымын.
Кор тырсялӧмыс помасьӧ, сэк ай кроликыс чирӧстӧ (горӧдӧ) да усьӧ энь кролик вылысь. Ӧти ай кроликлы недельӧн колӧ сӧмын лэдзны тырсьӧдны куим энь кроликӧс, таысь уна оз шогмы, сы понда мый унджык кӧ лоӧ лэдзӧма тырсьӧдныс, сэк зэв ёна омӧльтчӧ ай кроликыс, а сідзжӧ омӧльтчыны пондас рӧдыс да ай кролик ассьыс рӧдсӧ воштӧ.
Энь кролик тырсялӧ ӧтчыд ай кролик дінӧ лэдзлӧмӧн, а зэв кӧ скӧр да нервнӧй энь кролик, сійӧ жӧ луннас позьӧ лэдзлыны ай кролик дінӧ.
Энь кроликъясӧс тырсьӧдӧм бӧрын 14 лун чӧж вердсьӧ сійӧ жӧ кӧрымӧн, кодӧн вердчӧ вӧлі тырсьӧдтӧдз. Энь кроликлысь тырсялӧмсӧ позьӧ тӧдмавны татшӧм ногӧн: 14 лун бӧрын (первой тырсьӧдчӧмсянь) лэдзлыны энь кроликӧс ай кролик дінӧ: абу кӧ тырсялӧма, сэки ай кроликӧс лэдзӧ дінас, а тырсялӧма кӧ, оз лэдз дінас.
Энь кролик тырсялӧм бӧрын новлӧдлӧ 30–31 лун. Пиавтӧдз 7–10 лун водзвыв заводитӧ нетшкыны гӧнсӧ аслас морӧс увсьыс да вӧчӧ сыысь поз пианалігкежлӧ. Тайӧ кад кежлӧ колӧ лӧсьӧдны сӧстӧм небыд вольӧс, да быд лун колӧ юктавны сӧстӧм ваӧн либӧ йӧлӧн.
Пиалігӧн да пиалӧм бӧрын колӧ кроликъяслы сетны бур шойччӧг, медым эз вӧв некутшӧм зык, ни шум, ни киӧн найӧс вӧрзьӧдӧм. Мед пиянсӧ вермис вердны да кроликпиян лоисны дзоньвидзаӧсь, колӧ сӧмын кольны мам дорӧ 5–6 кроликпиысь не уна. Кролик кӧ ваяс 8–12 пиӧдз, сэк колӧ сэтшӧм кроликъяслысь лишнӧяссӧ пуктавны сэтшӧм пиа кроликъяслы, кодъяслӧн сӧмын 5–6 пи.
Кроликпиянӧс мӧд мам дорӧ колӧ пуктавны сідзикӧн, медым оз казявлы сійӧ энь кроликыс пуктӧмсӧ. Сы понда, мый кроликпиян мӧд выль оланінас заводитӧны гажтӧмтчыны, а та понда омӧльтчыны.
КРОЛИКЪЯСЛӦН ВИСЬӦМЪЯС
Миян Коми обласьтын кролик видзан овмӧсъясын, кыдз Уллянаын, сідзи жӧ и мукӧдлаын, медъёна овлӧны татшӧм зэв тӧдчана висьӧмъяс: «кокцидиоз», «понос» (мыт), «насморк» да «рушку дундӧм». Мый понда тайӧ висьӧмъяснас висьмӧны?
«Рушку дундӧм». Тайӧ висьӧмнас кроликъяс висьмӧны, ӧти-кӧ, уна сикас кӧрымӧн да норматӧг вердӧмла, тадз вердӧм вӧсна гырк пытшкӧсас чукӧрмӧ уна лишнӧй газ, кодъяс регыдӧн шоммӧны.
Мыйӧн казялан татшӧм висьӧмсӧ пырысь-пыр жӧ колӧ сетны пуӧм ва мӧс вӧра йӧв сорӧн, кроликъясӧс колӧ лэдзлыны ыджыдджык местаӧ, медым ёнджыка вермисны ветлӧдлыны. Сідзжӧ зэв бур лекарство тайӧ висьӧмсьыс нашатырнӧй спирт, коді пуктысьӧ 4 капля ӧти сёян паньӧ да сетсьӧ висьысь кроликлы.
Понос (мыт). Тайӧ лоӧ норма серти вердтӧм вӧсна. Кын, пӧдӧм да мукӧд лёк кӧрымӧн вердӧмъясысь, сідзжӧ кор зэв кузь кадъясӧн вердан куш уль турунӧн. Тайӧ висьӧмсӧ позьӧ тӧдмавны асмог сертиыс, вольӧс вылас лоӧ кизьӧр гудрасьӧм слизьяс. Лечитӧм мунӧ кӧрым вежлалӧмӧн да сӧмын кос сёян сетӧмӧн, код бӧрын регыд дугдӧ висьӧмыс.
«Кокуидиоз». Тайӧ висьӧм зэв ӧпаснӧй, ёна кулавлӧны, он кӧ босьтчы пӧраын янсӧдны висьысь кроликъясысь, а сідзжӧ ӧдйӧ паськалӧ тайӧ висьӧм да висьмалӧны мукӧд дзоньвидза кроликъяс.
Кыдз тӧдмавны, мый кролик висьмӧма «кокцидиозӧн»? Кор кролик висьмас тайӧ висьӧмӧн, сэк сійӧ зэв дыша ветлӧдлӧ, оз ло весел да омӧльджыка пондас сёйны.
Мукӧд пӧраас кроликъяслӧн желудокыс оз мӧд бура уджавны, лоӧ слизистӧй ков, либӧ понос (мыт), тадзи кузя висьӧмнас кроликъяс ӧдйӧ омӧльтчӧны, а бӧртинас и кулӧны.
«Насморк». Насморк висьӧмкӧд зэв сьӧкыд вермасьны да сьӧкыд лечитны. Тайӧ висьӧмӧн висьмӧм кроликъясӧс пыр жӧ колӧ начкавны, а кокцидиозӧн висян кроликъяс дӧзьӧритысьяссӧ бурджык не лэдзны дзоньвидза, висьтӧм кроликъяс бердӧ, сы понда, мый вермасны найӧ вуджӧдны висьӧмсӧ.
