МЕРАЙТӦМӦН ПЕМӦСЪЯСЛЫСЬ СЬӦКТА ТӦДМАЛӦМ
ВОДЗКЫВ ПЫДДИ
Партия да правительство тайӧ бӧръя вояснас заводитісны нуӧдны зэв ыджыд удж сиктса овмӧслысь чужӧмбансӧ вежӧм вӧсна.
Важ помещичӧй, церковнӧй, манастырскӧй муяс вылӧ да степъясын гӧрлывтӧм местаясӧ ӧні Сӧвет Союз пасьта чужисны уна гырысь совхозъяс — социалистическӧй зернӧвӧй фабрикаяс.
Важ посни торъя крестьянскӧй муяс вылӧ, векни клина чересполосица пыдди лоины гырысь колхозъяслӧн ӧтувъя муяс. Видз-му овмӧсын мунӧ социалистическӧй реконструкция. СССР лоис медгырысь видз-му овмӧса странаӧн став мирас.
Сиктса овмӧсын скӧт видзӧм лоӧ сэтшӧм торйӧн, коді сетӧ позянлун выгӧднӧйджыка бергӧдны мувыв да видзвыв продукциясӧ мӧд прӧдуктаӧ, используйтны колясъяссӧ, кыдз жмык, ӧтруб да мукӧд, вердаслысь колясъяссӧ му вылӧ бӧр вайӧдны, мусинсӧ вынсьӧдны.
Скӧтӧс дӧзьӧритӧмын медколана правилӧяссӧ тӧдтӧм вӧсна вӧліны уна сикас скӧт висьӧмъяс, чинліс ёна продуктивносьтыс да сыкӧд тшӧтш кӧрым судзсьытӧм, кутшӧм сюрӧ мувыв колясъясӧн вердӧм да бурмӧдтӧм пӧскӧтина да видзьяс вылын видзӧм — ставыс тайӧ вӧлі кучкӧ скӧт бурмӧдӧм-паськӧдӧмлы.
Посньыдик крестьянскӧй овмӧсъяс эз вермывны кыпӧдны скӧт видзӧмтӧ.
Партия пуктіс скӧт видзан проблема разрешитӧм вылӧ сэтшӧм жӧ туйвизь, кутшӧмӧс нуӧдіс зернӧвӧй проблема разрешайтігӧн. Партия ХVІ съезд вылын Сталин ёрт индіс: «Миянлы пӧ колӧ мунны (скӧт видзӧмын А. К.) сійӧ жӧ туйясӧд, кутшӧмъясӧд мунім зернӧвӧй проблема разрешитігӧн, мӧд ногӧн кӧ, — совхозъяс да колхозъяс котыртӧм пыр». Ыджыд могӧн сулалӧ бур качествоа кӧрым лӧсьӧдӧм, скӧт вердӧмсӧ бурмӧдӧм да кӧрым база лӧсьӧдӧм. Посни крестьяна овмӧсъяслӧн эз вӧв тырмымӧн кӧрым базаыс, скӧт оліс кутшӧм веськалӧ кӧрымӧн да дорвыв тшыгъявліс.
«Бур кӧрым база лӧсьӧдӧм лоӧ скӧт видзан совхозъяс, колхознӧй тӧварнӧй фермаяс котыртӧмын решающӧй условйӧӧн» (ВКП(б) ЦК да СССР СНК шыӧдчӧмысь).
Видзӧм, вердӧм, скӧт бӧрся дӧзьӧр выль овмӧсын сувтӧдчӧ наука висьталӧм ногӧн, агрономъяс, врачьяс да мукӧд велӧдчӧм йӧз отсӧгӧн. Сӧмын сідз позьӧ сувтӧдны бур, ыджыд дохода социалистическӧй скӧт видзан овмӧсъяс.
Мед порсь ваяс уна яй да гос, мӧс лысьтас уна йӧв, вӧв ёна уджалас, мед кӧрым эз куйӧдӧ таляссьы — ковмас найӧс вердны наука индӧдъяс серти нормаӧн.
Колӧ тӧдны уна-ӧ колӧ пемӧслы сетны лунын, олӧмсӧ кутӧм вылӧ да тушасӧ шонтӧм вылӧ (поддерживающӧй кӧрым) да содтыны йӧв кӧрым прӧдукта арталӧм вылӧ (продуктивнӧй кӧрым). Сӧмын тадз верман вердны сэк, кор кужан норма артавны.
Норма арталігӧн быть колӧ тӧдны пемӧслысь ловъя сьӧктасӧ-вессӧ. Ловъя сьӧкта серти колӧ тӧдмавны, уна-ӧ вердны колӧ олӧмсӧ кутӧм вылӧ да тушасӧ шонтӧм вылӧ (поддерживающӧй) кӧрым, а сэсся йӧв вайӧм серти, уджалӧм серти либӧ яй содтӧм серти, артавны продуктивнӧй кӧрымлысь норма.
Тайӧ нигаас сёрнитсьӧ сӧмын мерайтӧмӧн пемӧсъяслысь сьӧктасӧ тӧдмалӧм йылысь, а оз сы йылысь, кыдзи содтыны кӧрымъяс, кыдз вердны скӧтсӧ, кыдзи найӧс дӧзьӧритны. Тайӧяс йылысь висьталӧма мукӧд нигаясын.
КУТШӦМ НОГӦН ПОЗЬӦ СЬӦКТА АРТАВНЫ
Пемӧсъяслысь сьӧкта позьӧ тӧдмавны куим ногӧн:
1. Глазомерӧн да киӧн видлалӧмӧн
2. Вески вылын веситӧмӧн.
3. Сантиметра лентаӧн мерайтӧмӧн.
Медводдза ногыс зэв прӧстӧй да кокни, но сідз позьӧ тӧдмавны сэк, кӧн эм зэв опытнӧй морт, коді дыр нин сы вылын уджаліс, а сэтшӧм йӧзыс зэв этша. Бура тӧдтӧг вермас лоны ыджыд ӧшыбкаяс.
Мӧд ног сьӧкта тӧдмавсьӧ вески вылын веситӧмӧн, тайӧн медся бура да точнӧя позьӧ тӧдмавны, но вескиясыс миян зэв на этшалаын. Медым пемӧс вермис вески вылӧ лючки бура кайны да бӧр лэччыны, вескисӧ колӧ лӧсьӧдны аслысногӧн, кыдз сюрӧӧн веситны он вермы. Сэсся вески вылын веситны колӧ быд лун ӧти пӧраӧ сёйтӧдз, ютӧдз, вердӧм бӧрын пыр веситны оз ков сы понда, мый вермас лоны ӧшыбкаяс.
Коймӧд ног сьӧкта тӧдмавсьӧ сантиметрӧн мерайтӧмӧн, тадз позьӧ вес артавны быд колхозын, совхозын да мукӧд овмӧсъясын.
Тадзи вес тӧдмалігӧн овлӧны и ӧшыбкаяс, — тан висьталӧм ногнас кӧ мерайтан — зэв нин верман ӧшыбитчыны 2–4, а медуна вылӧ 8 килограммӧдз. Оз кӧ лючки бура ло мерайтӧмыс, ӧшыбка вермас лоны 24 килограммӧдз.
Мерайтӧмӧн вес лыд лоӧ пемӧс ыджда да кыза серти; тушаыс кымын кузь да кыз, сымын сьӧктаыс лоӧ унджык.
Тадзи сьӧкта позьӧ тӧдмавны уна сикас способъясӧн, но ми тані индам кык способ, медкокнияссӧ да медбуръяссӧ, кодӧс тӧдӧ заграничнӧй да миян сӧветскӧй наука, Трухановскӧйлысь да Клювер-Штраухлысь.
Трухановскӧй способнас позьӧ артавны кокниа табличатӧг. Клювер-Штраух способӧн мерайтӧм бӧрас вес лыдсӧ колӧ корсьны таблича вылысь (гӧтовӧй арталӧма нин), кодӧс ми татчӧ тшӧтш гижам.
МӦСЛЫСЬ СЬӦКТА АРТАЛӦМ ТРУХАНОВСКӦЙ СПОСОБӦН
Мерайтігӧн мӧскӧс колӧ сувтӧдны рӧвнӧй шыльыд местаӧ, юрыс мед чургӧдӧма водзлань, кокъясыс сулалӧны кыкнанныс ӧтвесьтын, ньӧти петтӧг водзӧ ни бӧрӧ.
Сэсся сантиметра лентаӧн (рулеткаӧн) мерайтӧны водзджык туша кузьтасӧ шоша (
Кыкнан лыдсӧ мӧда-мӧд вылас переумножайтӧны 90 × 145. Лоӧ 13050, тайӧ лыдпассӧ нӧшта переумножайтӧны 2 вылӧ да лоӧ 13050 × 2 = 26100. 26100-ыс юксьӧ 100 вылӧ — 26100 ∶ 100 = 261, тайӧ лыдыс и лоӧ мӧслӧн ловъя сьӧктаыс килограмм лыдӧн — 261 килограмм.
Босьтам нӧшта пример: кузьта 110 сантиметр, кызта 140 см, 110-сӧ переумножайтам 140 вылӧ, 110 × 140 = 15400, тайӧ переумножитам 2 вылӧ 15400 × 2 = 30800, сэсся юкамӧ 100 вылӧ — 30800 ∶ 100 = 308, тадзи мерайтӧмӧн мӧслӧн сьӧкта лоӧ 308 кг.
Клювер-Штраух способӧн кузьта мерайтсьӧ пӧлӧс визьӧн пельпомсяньыс бӧж вуж йылӧдзыс (a–b визь), кызтасӧ — морӧс гӧгӧрыс (c–d визь).
Трухановскӧй способӧн кузьта босьтчӧ мыш кузяыс (c–d визь), кызта вес Клювер-Штраух моз жӧ.
КЛЮВЕР-ШТРАУХЛӦН СПОСОБ
Мӧскӧс колӧ сувтӧдны сідз жӧ лючкиа, кыдз индӧма вылын, мерайтсьӧ сантиметра лентаӧн жӧ. Кузьтасӧ тушаыслысь колӧ мерайтны кык пӧв кыкнан боксяньыс, водзджыксӧ веськыдладорсяньыс, а бӧрыннас шуйгаладорсяньыс тадз: лента помсӧ лӧсьӧдны пельпом лы суставас, самӧй пельпом лы мылькъяс, коді ӧтлаасьӧ лопаткаыскӧд, мыльксӧ колӧ кинад корсьны. Сэсся лентасӧ пӧлӧс визьӧн нюжӧдны бӧрлань пукалан лы мылькйӧдзыс (седалищнӧй бугорокӧдзыс), коді бӧж вужсяньыс вершӧк кык улынджык; тадз мерайтны кыкнан боксяньыс да лоӧм лыдпасъяссӧ гижыштны, медым оз вун, бумага вылӧ да артавны шӧркодя лыд кузьталысь. Шуам, веськыд боксянь лои 128 см, шуйгасянь 132 см; тайӧ кык цифрасӧ мӧда-мӧдыскӧд содтам да юкам 2 вылӧ 128 + 132 = 260; 260 ∶ 2 = 130, коді и лоӧ мӧслӧн кузьта лыд.
Сы бӧрын сійӧ жӧ лентаӧн мерайтсьӧ кызта — лентасӧ нуӧдӧны морӧс гӧгӧрыс, шоша шӧр весьттіыс — пӧдпруга местатіыс, водз кок гырддзасьыс 10 сантиметр, либӧ ки вомлӧс, бӧрлань. Кокньыдика лентасӧ колӧ зэлӧдны гӧн вылас (1-ӧд серпасын). Шуам, кызта лои 136 см, кодӧс гижӧма бумага вылӧ.
Тайӧ кык лыд серти сэсся колӧ корсьны сьӧкта лыд. Кузьта лыд — 130 корссьӧ таблича вылысь, кызта лыд — 136 лоӧ таблича столбечас шуйга графаас. 130-кӧд орчча веськыд графаас мӧдас сулавны цифра — 206, сійӧ и лоӧ сьӧкта лыд мӧслӧн килограммӧн, либӧ 206 килограмм.
(Видзӧд Клювер-Штраухлысь таблица).
КУКАНЬЯСӦС МЕРАЙТӦМ
Куканьясысь ми виччысям бур мӧсъяс да уна яй; коді ичӧтвывсянь бура быдмӧма, сійӧ и ыджыд дырйи лоӧ бур. Сідзкӧ найӧс колӧ дӧзьӧритны, медым вӧліны дзоньвидзаӧсь, бура сёйисны-юисны, вердны найӧс наука индӧдъяс серти нормаӧн, частӧ веситны, тӧдмавны сьӧктасӧ.
Куканьяслысь сьӧкта тӧдмавны позьӧ кык ногӧн.
ВЕСКИ ВЫЛЫН ВЕСИТӦМ
Десятичнӧй вески вылӧ вӧчсьӧ клетка, кодлӧн ӧти бокыс увлань воссяна да кыті куканьсӧ веситігӧн йӧртсьӧ. Веситны колӧ асывводзьясын тшыг вылысь и вес лыдсӧ гижны колӧ тетрадьӧ, кысь кутас тыдавны куканьяслӧн быдмӧм да уна-ӧ колӧ кӧрым сетны. Веситігӧн накӧд колӧ вӧдитчыны меліа да ньӧжйӧн, оз ков горзыны да кучкавны, медым кукань эз ло вӧй, эз нервничайт, повзьӧдлӧм вӧсна вермӧ ньӧжмыны быдмӧмыс.
МЕРАЙТӦМ
Мӧд ног куканьлысь сьӧкта тӧдмавны позьӧ мерайтӧмӧн.
Колӧ водзвыв шуны, мый вес лыд мерайтӧмӧн тӧдмалігӧн вескӧд ӧткодь лоӧ ыджыдджык куканьяслӧн, 4–5 тӧлыссялӧн да гырысьджыклӧн; посньыд куканьяслӧн вес лыд озджык овлы ӧткодь вес вылын тӧдмалӧм сьӧктакӧд.
Мерайтны колӧ тадз: куканьӧс сувтӧдны рӧвнӧй, шыльыд местаӧ, кокъясыс мед сулалӧны орччӧн ӧтлаын, веськыда. Водз кокъясыс кӧ кыскӧма кынӧм увланьыс, вес лыд лоӧ этшаджык збыль сьӧкта сертиыс, а водзлань кӧ — вес лыд лоӧ унджык. Ӧні сэсся матыстчӧны шуйга боксяньыс (видзӧд 2-ӧд серпас). Сантиметра лента помсӧ лӧсьӧдӧны, мӧскӧс мерайтӧм моз жӧ, пельпом лы мылькъяс, коді ӧтлаасьӧ лопатка суставас, (а чут), сэсся лентаыс нюжӧдсьӧ бӧрлань пӧлӧс визьӧн бӧж улӧдзыс, пукалан лы мылькйӧдз (седалищнӧй бугорӧдз) (чут б), кымын сантиметр лоӧ — лыдсӧ гижны бумага вылӧ.
Водзӧ сійӧ жӧ лентанас мерайтсьӧ кызта морӧс гӧгӧрыс шоша шӧр весьттіыс, водз кок гырддза дортіыс маті (чут в, г). Сантиметр лыд сідзи жӧ гижсьӧ бумага вылӧ. Кызта да кузьта лыд тушалӧн кӧ лои, сы серти Димитриченко таблича вылысь корссьӧ вес лыд. Таблича вывсьыс корссьӧ тадз: водзджык корсям шуйга столбикысь кызта лыд, сэсся чуньӧн сійӧ графа кузяыс нуӧдам веськыдлань, асным видзӧдам таблича вылыссьыс кузьта лыд цифраяссӧ, кор чуньыд воис сы весьтӧ, чунь пом улад лоӧ цифра, коді и лоӧ вес лыд мерайтӧм куканьлӧн.
Пример вылӧ: тушалӧн кузьта — 56 см, кызта — 78 см, тадзнад сьӧкта лоӧ 32,7 кг; кузьта кӧ 76 см, кызта — 78 см, сьӧкта лоӧ 41 кг.
Мерайтӧмӧ кукань ӧдйӧ велалӧ, пондас сулавны бура, да правильнӧя кӧ мерайтчӧмыс лоӧ, вес сьӧкта лоӧ буретш веситӧм вескӧд. (Видзӧд Димитриченколӧн таблича).
ВӦВЪЯСӦС МЕРАЙТӦМ
Вӧвъяслысь ловъя сьӧкта мерайтӧмӧн тӧдмавсьӧ тадз: сантиметра лентаӧн мерайтӧны вӧвлысь судта шоша весьтыс; кымын сантиметр судтаыс лоӧ, сійӧ лыдсӧ юкӧны 4 вылӧ, мӧд ног кӧ шуны, вӧвлӧн судтасьыс босьтсьӧ нёльӧд юкӧн. Сійӧ лыдсӧ сэсся колӧ умножайтны:
| 8 вылӧ, вӧв кӧ кос, омӧль яйтӧм |
| 9 вылӧ, вӧв кӧ шӧркоддьӧма яя |
| 10 вылӧ, вӧв кӧ ёна бура яя |
| Тайӧ босьтсьӧ кокньыдика уджалан вӧвъяслы. |
| 12 вылӧ, вӧв кӧ кос, яйтӧм |
| 15 вылӧ, вӧв кӧ бура яя |
| Тайӧ босьтчӧ уджалан гырысь, сьӧкыд вӧвъяслы. |
Та бӧрын кутшӧм лыд лоӧ, сійӧ и лоӧ вӧвлӧн сьӧкта лыд килограммӧн.
Пример: вӧвлӧн судта 132 см, босьтам нёльӧд юкӧнсӧ 132 ∶ 4 = лоӧ 33. Шуам, вӧв шӧркоддьӧма яя, сідзкӧ 33-сӧ умножитам 9 вылӧ — 38 × 9 = 297 — тайӧ и лоӧ вӧвлӧн вес лыд, либӧ 297 килограмм.
ПОРСЬЯС МЕРАЙТӦМ
Порсьяслысь сьӧкта колӧ тӧдмавны сы вӧсна, медым вермим тӧдны, кыдзджык мунӧ найӧс вердӧмыс, ёна-ӧ яй содӧ, уна-ӧ кӧрым норма колӧ артавны, да водзвылысь тӧдны убойнӧй вес.
Порсь мерайтсьӧ тадз: босьтӧны дюйма лента да мерайтӧны водзджык туша кузьта юр бӧр мыльксяньыс пель коластӧдыс (затылочнӧй бугорсяньыс) да лентасӧ мыш кузяыс нюжӧдӧны бӧж вуж бердӧдзыс. Та бӧрын мерайтчӧ кызта морӧс гӧгӧрыс, водз кок бердтіыс (3-ӧд серпасын). Кымын дюйм лоӧ кузьтаыс да кызтаыс, тайӧ кыкнансӧ мӧда-мӧд вылас перемножайтны, а сы бӧрын уна-ӧ лоӧ, сійӧ лыдыс юксьӧ 11 вылӧ, порсь кӧ омӧль, яйтӧм; 10 вылӧ, шӧркоддьӧм яя кӧ; 9 вылӧ, порсь кӧ бура вердӧма, ёна яя. Тайӧ юкӧм бӧрас позьӧ тӧдны, уна-ӧ лоӧ порсьлӧн ловъя сьӧкта (фунтӧн).
Пример: кузьта 45 дюйм, кызта — 56 дюйм, тайӧ кык лыдсӧ перемножайтам да лоӧ — 45 × 56 = 2520. Порсь, шуам, шӧркоддьӧм яя, сідзкӧ делитам 10 вылӧ 2520 ∶ 10 = 252 (фунт), либӧ 6 пуд да 12 фунт.
Дюймӧвӧй лентаыс кӧ абу, лоӧ мерайтчыны сантиметрӧн, тайӧн артавсьӧ тадз:
СОДТӦД. Порсьлӧн сьӧктаыс фунтӧн артавсьӧ сы вӧсна, мый ӧнӧдз на велӧдчӧм йӧз эз вуджӧдны сантиметра-килограмм вылӧ. Сантиметр лыдсӧ водзджык вуджӧдны дюйма лыдӧ, а бӧрнас артавны сідз жӧ, кыдз индӧма вылын.
Пример вылӧ: кузьта 124 см, кызта 138 см, быд 10 сантиметрын 3,94 дюйм, сідзкӧ водзджык кузьта да кызта сантиметра лыдъяссӧ юкам 10 вылӧ, бӧртинас перемножитам 3,94 вылӧ, кытысь и лоӧ дюйма лыд.
| 124 ∶ 10 = 12,4; 12,4 × 3,94 = 49 дюйма |
| 138 ∶ 10 = 13,8; 13,8 × 3,94 = 54 дюйма |
водзӧ артавсьӧ сідз жӧ, кыдзи вӧлі арталӧма водзын.
49 × 54 = 2646; порсь, шуам, бура вердӧма яя, сідзкӧ 2646-сӧ колӧ юкны 9 пельӧ 2646 ∶ 9 = 294 фунт, либӧ — 7 пуд да 14 фунт (3-ӧд серпасын).
ПЕМӦСЛЫСЬ УБОЙНӦЙ ВЕС ТӦДМАЛӦМ ЛОВЪЯ ДЫРЙИ.
Кор ми пемӧсӧс видзам начкӧм вылӧ, миянлы медся колана тӧдны, ёна-ӧ да ӧдйӧ-ӧ пемӧс быдмӧ, уна-ӧ лоӧ сылӧн чистӧй яй. Ӧти-кӧ, сэк верман артавны водзвылысь, уна-ӧ вермас овмӧс босьтны доход. Мӧд-кӧ, вермам тӧдны, уна-ӧ колӧ пемӧслы содтыны кӧрым да кыдзджык сійӧ вердны.
Начкыны пемӧс босьтысь пемӧс босьтігӧн медводз видзӧдлас, видлалас да арталас, уна-ӧ лоӧ пемӧслӧн чистӧй яй, мый донӧ сылы воас килограмм, ыджыд-ӧ дон базар вылын и уна-ӧ воас сылы пӧльза, сы бӧрти сэсся и мӧдас донъясьны.
Бур начкысьысьяс зэв буретша вермӧны тӧдмавны-артавны пемӧслысь чистӧй яй вес ӧти видзӧдлӧмӧн да видлалӧмӧн, но сэтшӧм йӧзыс миян колхозъясын да совхозъясын эм кӧ, зэв шоч, тадзнад колӧ чистӧй яй кужны артавны, мӧд ног, первой ловъя сьӧктасӧ тӧдны, кыдз ми водзын висьталім нин, да сы сьӧкта серти артавны чистӧй яй, либӧ мӧд ног кӧ шуны — убойнӧй вес.
Кыдзджык нуӧдсьӧ тшӧгӧдӧм, ёна-ӧ да ӧдйӧ-ӧ пемӧс сетӧ яй да гос, опытнӧй пемӧс дӧзьӧритысьяс вермӧны кинас видлалӧмӧн тӧдны со мыйысь: пакъясас кӧ чукыръясыс гырысьджык да кызджык, тадзнад мӧс либӧ ӧш госсялӧ бура, сэсся видлӧны креста лы помсӧ, пуксян лы мыльксӧ бӧж йывсьыс да кольк мошня кучиксӧ, тайӧ местаас кӧ кучикыс небыд (рыхлӧй), сідзнад пемӧс вердӧма бура.
Убойнӧй вес (чистӧй яй) лыддьыссьӧ пемӧслӧн яй туша, кучиктӧг, юртӧг, гырк пытшкӧстӧг да кокъястӧг (кокъяс вундыссьӧ пидзӧс выйӧн).
ПОРСЬЯСЛӦН УБОЙНӦЙ ВЕС
Порсьлӧн чистӧй яй мукӧд пемӧсысь унджык сы вӧсна, мый юрыс артавсьӧ яй туша дорас жӧ, а гырк пытшкӧсыс да кокъясыс кокниӧсь. Важӧн нӧшта кучикыс тшӧтш яй тшӧтас пырӧ вӧлі, ӧні кучиксӧ быть колӧ век кульны, сідзкӧ яй сьӧкта тшӧтӧ оз вермы лыддьыссьыны.
Заграничаын чистӧй яй порсьлысь арталӧны 75–83 прӧчентӧдз ловъя сьӧктаысь (кучикӧн).
Московскӧй бойня порсьлысь шӧркодя яй вес, бурмӧдӧм роч порсьяслысь, арталӧ 77–80 прӧчентӧдз ловъя сьӧктаысь (кучикӧн).
Миян Коми обласьтын колӧ артавны бурмӧдӧм пӧрӧда порсьлысь чистӧй яй 70–75 прӧчентӧдз ловъя сьӧкта серти (кучиксӧ кульӧмӧн).
Пример вылӧ: ловъя дырйи бура вердӧм порсь кыскӧ 10 пуд, начкигӧн кучик кульӧмӧн чистӧй яй колӧ артавны — 7½ пуд.
ЫЖЪЯСЛӦН УБОЙНӦЙ ВЕС
Ыжъяслысь чистӧй яй сьӧктасӧ медся артавлӧны ⅗ ловъядыр сьӧктасьыс либӧ 60%, но пырджык колӧ, начкӧм вылӧ вердігӧн либӧ овмӧсын кӧ кӧсйӧны водзджык артавны убойнӧй вессӧ, либӧ вузаліг-ньӧбигъясӧн ловйӧн, видзӧдлыны убойнӧй вес тӧдмалігӧн, ёна-ӧ ыжыс яя.
Бур вердаса ыжлӧн убойнӧй вес 60%.
Шӧркоддьӧм яя ыжлӧн артавсьӧ убойнӧй вес 55%.
Пример вылӧ: ловъя сьӧкта 50 кг, шӧркоддьӧм яя ыж, сідзкӧ артавсьӧ 55%: 50 × 55 ∶ 100 = 27½ кг убойнӧй вес.
МӦСЛӦН УБОЙНӦЙ ВЕС
Мӧслӧн чистӧй яй вес артавсьӧ ловъя дырся сьӧкта серти жӧ, сӧмын частӧджык колӧ мӧс вылӧ видзӧдлыны да видлавны, ёна бура-ӧ мӧс вердӧма, сы серті и артавны сылысь яй вес.
Зэв бура вердаса мӧслӧн яй лоӧ 60% ловъя дыр весысь.
Бур вердаса мӧслӧн яй лоӧ 50% ловъядыр весысь.
Омӧль вердаса кос мӧслӧн яй лоӧ 45% ловъядыр весысь.
Зэв омӧль вердаса кос мӧслӧн яй лоӧ 40% ловъядыр весысь.
Пример вылӧ: босьтам мӧс, кодлӧн ловъя сьӧкта 360 килограмм. Шуам, мӧс зэв бура вердӧма да яя, тадзнад сылӧн убойнӧй вес лыд лоӧ: 360 × 60 ∶ 100 = 216.
Мӧд пример: босьтам ӧшкӧс, ловъя дыр сьӧкта 240 кг, зэв омӧль вердаса, косньӧдик, сідзкӧ яй вес артавны 40% ловъя дырся вес сертиыс, чистӧй яй лоас: 240 × 40 ∶ 100 = 96 кг.
Ми татчӧ тшӧтш гижам мӧсъяслысь убойнӧй вес тӧдмалан таблича, мый кузя позьӧ артавтӧг тӧдны ловъя дырся сьӧкта серти мӧслысь чистӧй яй вес.
Таблича вылас гӧтовӧй нин арталӧма нёльнан категорияясыслысь. (Видзӧд таблича № 3).
ПЕМӦСЛЫСЬ СЬӦКТА ТӦДМАЛАН
КЛЮВЕР-ШТРАУХЛӦН ТАБЛИЦА
КУКАНЬЯСЛЫСЬ СЬӦКТА ТӦДМАЛАН ДМИТРИЧЕНКОЛӦН ТАБЛИЧА
МӦСЪЯСЛЫСЬ УБОЙНӦЙ ВЕС ТӦДМАЛАН ТАБЛИЧА
