ВОЙВЫВ ВИДЗЬЯС да ПӦСКӦТИНА БУРМӦДӦМ
Видз да пӧскӧтина бурмӧдӧм Войвыв крайын
(Водзкыв пыдди)
«Огӧ вермӧй ми паськӧдны да бурмӧдны скӧт видзӧм колана кӧрым база лӧсьӧдтӧг.
Кутшӧмӧн жӧ ми аддзам кӧрым базасӧ ӧнія кадын. Ладыс тані абу зэв бур. Войвыв Америкаса ӧтувъя штатын кӧ скӧт кӧрым улас босьтӧма 61 прӧчентысь унджык став кӧдза площадь улысь (татчӧ оз пырны пӧскӧтинаяс, видзьяс турун кӧдзӧмӧн да мукӧд сикас), миян скӧт кӧрым кӧдза улӧ босьтӧма сӧмын 30 прӧчент став кӧдза площадь улысь.
Та серти зэв ыджыд мог матіса вояс кежлӧ — скӧт вӧдитӧмлы лӧсьӧдны тырмымӧн кӧрым кӧдза паськӧдӧмӧн, видз да пӧскӧтина бурмӧдӧмӧн.
Зэв коланапырысь колӧ видзӧдлыны шогмана видз да пӧскӧтина бурмӧдӧм вылӧ. Велӧдчӧм йӧз лӧсьӧдӧм серти тайӧ сетас джын колана кӧрым скӧтлы. Видзьяс да пӧскӧтинаяс бурмӧм кузя колӧ нуны йӧз костын сэтшӧм жӧ ыджыд удж, кутшӧмӧс нуӧдӧны скӧт бурмӧдӧм кузя да урожай кыпӧдӧм кузя.
Видзьяс да пӧскӧтинаяс бурмӧдны абу сьӧкыд: тулысын скӧт лэдзны пӧскӧтина вылӧ сёрӧнджык ӧти вежонӧн, кыдз ми лэдзавлывлам, арнас вежонӧн водзджык вӧтлавны: йирӧдны пӧскӧтина не ӧтпырйӧ пасьталаыс, а юклӧмӧн, бырӧдны ёгтурунъяс; ва пӧскӧтинаяс косьтыны канаваяс кодйӧмӧн; вынсьӧдны минерала вынсьӧданӧн; пинёвтны, мед сынӧдыс вермас пырны турун вужъяс бердас; юклыны быд сикас скӧтлы аслыс юкӧн. Тайӧ ставторъяссӧ кокньыда ыджыд рӧскодтӧг позьӧ вӧчны регыд пӧраӧн.
Ставнас кӧ тайӧ уджсӧ гӧгӧрвоам, сідз жӧ кӧ босьтчам став вынӧн, нем повзьытӧг сьӧкыд водзын, кыдзи нуӧдім удж нянь понда, рӧскодъяс водзын нем сувттӧг, бюрократъяслысь сёрнияс кывзытӧг, ми пятилеткалысь мог — кӧдза кӧрымъяс улӧ паськӧдны 40 млн. га ыджда площадь да нуӧдны уджъяс видз да пӧскӧтина бурмӧдӧм кузя став территория пасьталаыс, — пӧртны олӧмӧ вермам, содтам кык мында яй да йӧв продукта.
Совхозъяс водзын тані сулалӧ зэв ыджыд мог, не ичӧтджык нянь гӧгӧр уджысь.
Дерт колхозъясыд тайӧ туйӧд жӧ мунасны.»
Яковлев ёрт докладысь ВКП(б) VІ съезд вылын «Колхознӧй гы да видз-му уджалӧм кыптӧм».
Визьяс бурмӧдӧм
Видзьяслӧн да пӧскӧтинаяслӧн коланлуныс йӧла скӧт видзӧмлы
Промышленнӧй йӧла скӧт вӧдитӧм вермас паськавны, кор лоӧ тырмымӧн кӧрым. Медыджыд кӧрым судзӧданін Войвыв крайын лоӧны видзьяс, кодъяс сетӧны кос турун, да пӧскӧтинаяс, кодъяс сетӧны веж турун. Содтӧд пыдди вердсьӧ идзас.
Идзас, кос турун да пӧскӧтина вывса веж турун — колана кӧрым йӧла скӧтлы. Сэтшӧм кӧрымъяс дінӧ, йӧв содӧм вылӧ, ещӧ содтысьӧ васӧд да вына кӧрым. Васӧд кӧрымъяс — силосуйтан культураяс — вӧдитӧны му вылын: галанка, морков, свеклӧ, картупель; вына кӧрымъяс — быдсяма сикас туся нянь, пызь, панов, заводысь шыбласъяс (кослунъя вый вӧчан заводысь — жмык, сур вӧчан заводысь раб да мукӧд сикас).
Вердан нормаысь шыбитны сьӧкыд кӧрым — веж турун, видз выв кос турун — оз позь: мӧслы колӧ няклявны выль пӧв да, сэтшӧм сьӧкыд кӧрымыс колӧ ас сикас кынӧм пытшкӧс пондаыс. Чинтам кӧ вердан нормаысь 50 прӧчентсянь, кыдз миян вердӧны, 12 прӧчентӧдз, кыдз тшӧктӧ датскӧй норма, да колям пӧскӧтина ӧнія ыджда (30–36 прӧчент), миянлы ковмас этшаджык кольӧдны видзьяс да пӧскӧтинаяс, но сэк ковмас бурджык да унджык турун босьтны ӧнія серти.
Войвыв крайын видзьяслӧн да пӧскӧтинаяслӧн ыдждаыс
Видзьяслӧн ыдждаыс став край пасьта лыддьысьӧ 1710 сюрс га пашнялӧн ыджда — 1341,2 сюрс га, ытшкан видзьяс мӧд места босьтӧны вӧр бӧрын.
Гӧран муяс лыддьыссьӧны этшаджык. Мӧд ногӧн кӧ шуны, миян быд ӧти га пашня вылӧ воӧ 1 гектарысь унджык видз, мукӧд районъясын гектарӧн-джынйӧн, весигтӧ кык мындаысь унджык (Коми обласьт, Вожегодскӧй, Архангельскӧй, Колмогорскӧй, Грязоветскӧй районъяс). Босьтам кӧ индӧм вылӧ йӧла скӧт видзан район — Вӧлӧгдаса округ, сэні видзьяслӧн ыдждаыс ӧти тайӧ округас вӧлі 725,5 сюрс га, либӧ 14 прӧчент став округ ыдждаыс. Содтам кӧ татчӧ пӧскӧтинаяс — 494,5 сюрс га, — лоӧ 121,8 сюрс га, либӧ 23 прӧчент важ округ сертиыс, кор пашняыс сэні вӧлі — 522,5 сюрс га (10 прӧчент). Дерт тайӧ костыс вермас вежсьыны, кыдз ӧні совхозъясын да колхозъясын ёна кутасны гӧравны эжа да лёк туруна видзьяссӧ.
Йӧла Данияын, кодлӧн ыдждаыс миллион гектарӧн этшаджык Вӧлӧгдаса округысь, скӧт вердан местаыс — кӧдзӧм турун видзьяс да пӧскӧтинаяс — сетӧны 330 сюрс га.
Видзьяслӧн шогманалуныс
Видзьяс да пӧскӧтинаяс Войвыв крайса скӧт видзан районын давмӧмаӧсь да оз вермыны сетны колана кӧрым скӧтлы.
Видзьяс да пӧскӧтинаяс, кодъяс сетӧны меддонтӧм кӧрым, колӧ ӧдйӧджык бурмӧдны. Ӧнӧдз на некутшӧм видзӧдлӧм эз вӧв тайӧяс вылӧ. Крестьяна эз думыштлыны, мый видзьяс да пӧскӧтинаяс воысь воӧ турун босьтӧмӧн вынтӧммӧны.
Мед гӧгӧрвоны, кыдз позьӧ бурмӧдны давмӧм видзьяс да пӧскӧтинаяс, колӧ бурджыка видзӧдлыны тырмытӧмторъяс вылас. Сэк сӧмын вермам лючки индыны, кутшӧм уджъясӧн бурмӧдны.
Колхозъяслы тайӧ уджын колӧ мунны медводзын, ӧтвылысь босьтчыны бурмӧдны воысь воӧ эновтӧм видзьяс.
Видзьяс да пӧскӧтинаяс бурмӧдӧм зэв ыджыд мог. Сэн торъялісны важ овмӧсъяс да помещикъяс, кодъяс вӧлі паськӧдӧны заграничнӧй скӧт, но вунӧдлісны видзьяс да пӧскӧтинаяс йылысь, вунӧдісны гожся скӧт вердӧм йылысь, коді лоӧ зэв ыджыд мог йӧла скӧт вӧдитӧмын. Бур пӧрӧда скӧтлӧн рӧдыс чиніс, том скӧт омӧльтчис омӧль видзьяс да пӧскӧтинаяс вылын, висьмис чакотка висьӧмӧн. Сійӧторсӧ позьӧ вӧлі аддзыны не сӧмын мӧсъяслысь, но и ыжъяслысь, кодъяс сёясӧн кулалісны ковъяс понда, кодӧн вӧлі висьмӧны ваа пӧскӧтинаяс вылын олігӧн.
Татшӧмторъяссӧ оз ков вунӧдны миян совхозъяслы да колхозъяслы овмӧссӧ лӧсьӧдігӧн.
Кутшӧм видзьяс овлӧны
Кутшӧм жӧ видзьяс эмӧсь Войвылын да кыдз сійӧясӧс позьӧ бурмӧдны. Войвыв крайса видз-му уджалан юкӧнлы индӧдӧн вермас лоны видзьяс Вӧлӧгдаса округысь. Со кутшӧм видзьяс сэні эмӧсь:
| КУТШӦМ ВИДЗЬЯС. | СЮРС ГА. | % % | Шӧркоддьӧм урожай турунлӧн ӧти га вылысь центнерӧн. |
| 1. Ойдлана | 86,7 | 12 | 17,7 |
| 2. Сы пытшкын эжӧра | 48,9 | — | 14,4 |
| 3. Мувыв кӧдзӧм турунъяс | 154,2 | 21,3 | 11,8 |
| 4. Ойдлытӧм юдор видзьяс | 76,0 | 10,6 | 11,8 |
| 5. Давмӧм кос видзьяс | 195,7 | 27,0 | 7,8 |
| 6. Вӧр видзьяс | 124,1 | 17,1 | 7,8 |
| 7. Нюр | 86,8 | 12,0 | 7,4 |
| 723,5 | 100 | — |
Ойдлана видзьяс
Став ытшкана видз пиысь, кыдзи ми аддзам ойдлан да ю дор видзьяс медэтша.
Ойдлана видзьяс вылӧ быд во ойдлігас воӧ ылняйт, коді вынсьӧдӧ татшӧм видзьяссӧ. Тайӧ видзьяс вылын быдмӧны злакӧвӧй да бобӧнянь сикас турун сор уна пӧлӧс турунъяс. Злакӧвӧй пытшкысь (сьӧкта серти 50%) аддзан шепта турун, уна пӧлӧс ситурун; бобӧнянь сикас пытшкын (35 прӧчент) сюрӧны шыранькытш, гӧрд да еджыд бобӧнянь, петрушка турун; (20–30 прӧчентыс) лапкор, купальнича, посни эжӧръяс да мукӧд сикас турунъяс.
Урожайыс ойдлана виддзысь воӧ 17–20 прӧчентӧдз (100–120 пуд), а гырысь юяс бердын, шуам: Сухона, Войвыв Двина, овлӧ 40 ц гектарысь, сӧмын сэтшӧм уна туруна виддзыд этша, да тайӧ видзьясыс бердӧ мӧдар боксяньыс вӧр дорсяньыс матысмӧны эжӧраинӧ. Татшӧм эжӧр туруна видзьясыс кыссьӧны ыджыдакодь Сухона, Кубенскӧй, Вожӧ юяс кузя да мукӧд тыяс гӧгӧр уна километр пасьта. Сэн эжӧрыс быдмӧ джуджыд вужъяс вылын. Татшӧм эжӧра видзьяс вылын тувсов ваыс сулалӧ тӧлысьӧн-джынйӧн, сы понда быдмынысӧ туруныс сёрӧн босьтчӧ да сэтшӧминсӧ ытшкӧны медбӧрын — август-сентябр тӧлысьясын: ытшкыны сёр заводитӧмӧн эжӧра турунысь пӧтӧслуныс зэв уна вошӧ.
Эжӧра видзьяс вылын турун овлӧ зэв уна — 30–40 центнер гектарысь, сӧмын бурлуныс, пӧтӧслуныс этшаджык ойдлана видз выв турун дорысь: сы пытшкын уна куз турун да мукӧд вреднӧй турун (купальнича, курослеп). Ситурунъясыд сюрӧны этша (13–15 прӧчент), а эжӧрыс джын мында.
Ойдлана видзьяс бурмӧдӧм вылӧ удж оз ков, сӧмын колӧ керавны лишнӧй кустъяссӧ, код гӧгӧр паськалӧны яг турунъяс да мырддьӧны бур турунлысь местасӧ. Тулысын татчӧ скӧтӧс оз позь лэдзны, оз позь лэдзны арнас зэра поводдяяс дырйи, небзьӧм муыс сэки ёна лойсьӧ да артмӧны вутшъяс. Вынсьӧдӧмысь оз нуждайтчы, ойдлӧмнас быд тулысын вынсялӧ ачыс.
Ойдлана эжӧра видз.
Ойдлана эжӧра видзьяс, кӧні дыр сулалӧ тувсов ва, сідзжӧ кӧтасьӧ улыссянь. Сэні колӧ нуӧдны кырӧдчан удж.
Татшӧм местаясын ваыс визувтӧ сыланьӧ жӧ кыдз и юыс, позьӧ аддзыны, посни юяс кыскӧны васӧ выліджык местаясысь. Со сэтшӧм юяссӧ колӧ джудждӧдны да кодйыны боксяньыс канаваяс, косьтыны ва видзьяссӧ. Косьтан уджсӧ нуӧдӧм могысь колӧ корны агрономӧс либӧ гидротехникӧс видз-му уджалан юкӧдысь. Гидротехник индас, кытчӧ кодйыны канаваяс, индас кытчӧ кутас ваыс визувтны да кыдзи водзӧ уджавны.
Косьтӧм ойдлана нюръяс вылысь колӧ керавны быдмана бадь кустъяс да ловпуяс.
Косьтӧм да весалӧм бӧрын артмӧ бур видз. Но сійӧ этша на — непременнӧ колӧ бырӧдны важ эжасӧ да вутшъяссӧ, кодъяс лоӧмаӧсь эжӧр турун вужъясысь, а мукӧддырйиыс скӧт талялӧм гуранъясысь. Татшӧм эжӧра вутшка местасӧ колӧ гӧрны либӧ, ещӧ бур, кокавны фрез-машинаӧн; джуджыд вутшка небыд местаын плугыд сьӧкыда босьтӧ, а фрез-машинаӧн зэв кокньыда. Тайӧ барабана машина-кокан, кодӧс лӧсьӧдӧны трактор бӧрся, а барабанас кокан модаа крукъяс. Уджалігас крукъясыс ӧдйӧ бергалӧны, бергӧдчигмозыс кокыштӧны мусӧ, орйӧдлӧны, торъясӧдз жугӧдлӧны да гудралӧны. Татшӧм фрез-машина бӧрад оз ковмы ни агас, ни рандаль, муыс ставыс лоӧ небзьӧдӧма. Фрез-машина вермасны ньӧбны сӧмын совхозъяс да колхозъяс: сылӧн доныс 9000 шайт и донаджык; сьӧктаыс 30 центнер, лун уджалӧ ӧти гектар. Фрез-машинаяс совхозъяслы, колхозъяслы да нюр косьтан тӧвариществояслы вайлывлісны Германияысь.
Ӧні фрезъяссӧ ӧтувтӧмаӧсь видз-му юкӧн базаясын да видз-му косьтан трестъясын. Фрез-машина бӧрын косьтӧм да небзьӧдӧм эжӧра нюръяс позьӧ вынсьӧдны, кыдз лоӧ висьталӧма водзын, да ковмас кӧ — кӧдзны уна сикаса уна вося турунӧн. Эжӧра видзьяс, абу кӧ найӧ косьтӧмаӧсь, колӧ ытшкыны 15–20 лун водзджык пуктысьны заводиттӧдз, мед чукӧртны небыд сёяна эжӧр. Водз ытшкӧм эжӧр пӧтӧсджык сёр ытшкана дорысь.
Му выв да ю дор видзьяс
Му выв да ю дор ойдлытӧм видзьяс бурлуннас да урожайнас (11,8 центнер) ӧткодьӧс. Найӧ овлӧны муяс бердын, либӧ ю бердын, пӧката местаын. Налы вынсӧ вайӧ му веркӧсса локтан ваыс. Сы понда татшӧм видзьяс вылын ойдлана видз вылын моз урожайыс абу ӧткодь. Вылыс да шӧр пӧкатас ваыс овлывлӧ гожся поводдя серти. Кос гожӧмын зэрыс этшаджык, этшаджык и ва воӧ, сідз жӧ этшаджык и турун.
Зэра воӧ му выв да ю дор видзьяс вылын урожайыс овлӧ унджык да бурджык. Бара жӧ турун урожайыс вежлассьӧ скӧт йирӧдӧм серти.
Водз тулысся да сёр арся скӧт видзӧм тӧдчӧ омӧль боксянь: виддзыс гуранассьӧ, гуранъясас ва пукалӧ. Тайӧ кокньыда артмӧ ва поводдяӧн. Сы кындзи, вывті кузя скӧт видзӧмӧн му слӧйыс топалӧ, а топалӧм слӧйыс оз лэдз ас пырыс сынӧдсӧ вужъяс бердас, да турунъясыс пӧдӧны. Шуӧны-ӧ, медӧдйӧ давмӧ да нюрӧ пӧрӧ лёкногӧн скӧт видзӧмысь. Сиктъясын турунлӧн сідз жӧ вежсьӧ, пондӧны петны уна пӧлӧс турунъяс да нитшсявны. Сэтшӧм тшыкӧм видзьяс позьӧ босьтны индӧд вылӧ Тигинскӧй поляна (Вожегодскӧй район). Му выв да ю дор видзьясыс кӧ абу на тырӧма нитшкӧн да уна пӧлӧс сёйтӧм турунӧн, овлӧны поводнӧя шепта да ситуруна петасъяс, но давмӧм пӧката местаяс, кыдз Тигинын, тырӧмаӧсь нитшкӧн да омӧля сёян турунӧн (77%).
Бобӧняньыд да шыранькытшыд муртса-муртса тыдавлӧны. Татшӧм видзьясыд унджыклаас тырӧмаӧсь кыддзӧн, пипуӧн, бадь кустӧн да ловпуӧн. Тайӧ дерт ёна чинтӧ туруныслысь урожайсӧ.
Сы понда татшӧм местаяссӧ колӧ весавны.
Видз олӧмлӧн нэмъяс
Кутшӧм ногӧн бурмӧдны видзьяс, лоӧ видзӧдлыны видз арлыд вылас. Быдсяма видз вермӧ морт моз жӧ лоны том пӧраын и пӧрысь пӧраын. Виддзыс кӧ неважӧн на петӧма вӧр улысь, либӧ кӧдзӧм видз, шуӧны том на пӧ. Сэні мусинмыс небыд, эжатӧм. Турунъяслӧн вужъясыс паськыда паськӧдчӧмаӧсь. Кыссяна вужъя турунъяс лоӧны бобӧнянь сикасысь — виж петрушка да шыранькытш; шепта турунъясысь — пырей, ручбӧж турун да мукӧд пӧлӧс. Татшӧм том видз оз нуждайтчы бурмӧдӧмысь. Ойдлана видзьяс том пӧранас кузя олӧны, оз кӧ скӧтӧн тальӧдны. Скӧт видзӧмӧн, кыдз вылысьджык тыдалӧ, виддзыд топалӧ да лоӧ чорыд эжа кыссяна турун вужъясысь. Шепта да ситурунъяс эжа топалӧмнас пӧдӧны да оз сетны кузь кыссяна вужсӧ, вожъясыс петӧны топыдджыка, кыссяна вужъя турун (корневищнӧй) вежсьӧ топыда быдман турунӧн (кустӧвӧйӧн).
Топыда быдмана турунъяс: зӧр сикас ситурун, ёкмыля ситурун, шепта турун да дука ситурун. Тайӧ турунъясыс уна овлӧ пӧрнӧй нэма видз вылын во 10–15 кымын. Татшӧм пӧрнӧй нэма видзьяс регыд пӧрысьмӧны на вылын кужтӧма скӧт видзӧмысь. Став виддзыс, ӧти сикас ӧдйӧджык, мукӧдъяс ньӧжйӧджык, кызь-комын во мысти пӧрысьмӧны. Эжаыс на вылын ёнджыка топалӧ. Топыда быдмана турунъяс вежсьӧны ещӧ омӧльджык турунӧн. Татшӧм важ видз регыд нитшкассьӧ, оз кӧ тыр вӧрӧн, артмӧ нитшка нюрӧ. Татшӧм олӧм мунӧ видзлӧн, кыдз и мортлӧн да пемӧслӧн, воӧ кулан пӧра.
Видзьяс лоӧ бурмӧдны сы серти, кутшӧм нэма сійӧ. Том видзлы кӧ оз ков бурмӧдӧм, пӧрнӧй нэма видзлы колӧ нин сы вылӧ морт ки. Миян му выв да ю дор ойдлытӧм, кыдзи пӧрнӧй нэма видзьяслысь, колӧ нин эжасӧ небзьӧдыштны да тӧлӧдыштны, мед сынӧдыс пырас турун вужъяс бердас.
Куш пинёвтӧм татшӧм видзьясас оз на ло тырмана. Важ видлалӧмъяс Войвывса сельскохозяйственнӧй опытнӧй станцияын (Вӧлӧгда кар улын) петкӧдліс став омӧльлунсӧ куш пинёвтӧмысь. Эжасӧ жугӧдӧмӧн кӧть и сынӧдыс пырны кутас вужъяс бердас, туруныс регыдаӧн оз мӧдӧдчы, кыдз ойдлана видз вылын, весигтӧ урожайыс чинӧ.
Видзвыв вынсьӧданъяс
Мӧд нога лоӧ, пинёвтӧм бӧрас кӧ пуктан вынсьӧданторъяс. Пинёвтӧмӧн да вынсьӧдан пуктӧмӧн урожай тӧдчымӧнъя кыпалӧ. Войвывса областнӧй станцияын эм юдор видз, коді урожайсӧ сетӧ 28,4 центнер гектарысь. Пинёвтӧм да вынсьӧдӧм бӧрын (калия сов — 2,25 ц да кӧртсіт пызь — томасшлак 3,5 центнер ӧти гектар вылӧ) сетіс 35,5 ц гектарысь. Сідзкӧ содіс 7,1 центнер либӧ 26 прӧчент. Пинёвттӧг, куш вынсьӧдӧмыс сетіс содтӧд 71%. Сы дінӧ колӧ содтыны, мый уна пӧлӧс туруныс чині, а сы пыдди соді бобӧнянь да ситурун 16,7 прӧчентсянь 36%-ӧдз.
Ньӧбӧм вынсьӧданъяс пытшкысь: калийнӧй сов кындзи (2,5–3 ц гектар вылӧ) да кӧртсіт пызь кындзи (4–6 ц га вылӧ), позьӧ кӧдзны видзьяс вылӧ суперфосфат 3 ц либӧ фосфоритнӧй пызь 6 центнер. Бӧрын петісны апатитӧвӧй пызь да термофосфат, вӧчӧма апатитӧвӧй пызьысь.
Тайӧ вынсьӧдчанторъяс позьӧ судзӧдны да видлыны миян Войвыв видзьяс вылын. Тайӧ аддзӧмаӧсь Хибиныысь (Мурман округ), Войвыв крайлы сусед. Калийнӧй сов да термофосфат перйӧны рудаӧн Войвывладорса Соликамскса кар улын.
Минерала вынсьӧдан колӧ кӧдзны быд во, неуна чинталӧмӧн воысь воӧ.
Пинёвтӧм видз вылӧ, ньӧбӧм вынсьӧданӧн кындзи, позьӧ вынсьӧдны куйӧд ваӧн, пӧимӧн да компостӧн (чукӧрын сісьтӧм быдсяма шыбласъяс.)
Куйӧд ва чукӧртчыссьӧ трубаяс кузя скӧт видзан картаысь аслыссикас юкмӧсӧ, скӧтнӧй карта бердас.
Тані куйӧд ва пӧдса юкмӧсын тӧвбыдӧн шузьӧ да тулыс кежлӧ лоӧ гӧтов видз вылӧ киськавны. Юкмӧс колӧ тупкыны топыда, сэк ньӧжйӧджык сісьмӧ да выныс лоӧ ыджыдджык. Куйӧд васӧ киськавны новлӧдлӧны бӧчкаын. Бӧчка мышкас вӧчӧма розь да сы увтӧ тувъявсьӧ гӧгыль джын либӧ куим пельӧса пӧв. Куйӧд ва, розьӧд петігӧн, киссьӧ тайӧ пӧв вылӧ да паськыда сявгӧ му кузяыс.
Колӧ помнитны, сук куйӧд ваӧн киськавны видз оз позь, сэк куйӧд ва пытшкас джын мындасӧ колӧ содтыны прӧстӧй ва.
Ӧти гектар видз вынсьӧдӧм вылӧ ковмӧ 30–50 нелямын ведраа бӧчкаӧдз кизьӧртӧм куйӧд ва. Куйӧд ваӧн киськавны колӧ кымӧра дырйи, зэрӧм бӧрын тулысын либӧ ытшкӧм бӧрын, кор вермас сетны ыджыдджык бур том турун вужъяслы либӧ ӧтавалы.
Киськалӧм бӧрын скӧтыд татшӧм турунӧс пырсӧ оз сёй. Сы понда оз ков киськавны куйӧд ваӧн скӧт лэдзалігкежлӧ.
Куйӧд ва пытшкын эм быдсяма пӧлӧс вын, кутшӧм колӧ быдманторлы (растенньӧлы). Татшӧм киськалӧмыс медъёна сетӧ вын шепта пырейлы да ситурунлы. Быд кык-куим во мысти колӧ выль пӧв киськавны. Быд во киськалӧмӧн ёна кутас паськавны мукӧд пӧлӧс турунъяс.
Компост артмӧ уна пӧлӧс шыбласъясысь, сісьманаторъясысь, арся киссьӧм коръясысь, трундаысь, чагйысь, быдсяма ёгысь, коді гудрасьӧ пӧимкӧд, куйӧдкӧд, киськавсьӧ помӧй ваӧн, куйӧд ваӧн. Ставыс тайӧ чукӧртчыссьӧ неджуджыд чукӧрӧ, 1–2 м джуджда-пасьта чукӧрӧ (1 м джуджда да 1–2 м пасьта чукӧрӧ). Татшӧм чукӧрас во гӧгӧр либӧ дырджык ковмас куйлӧдны.
Во джын мысти колӧ чукӧрсӧ бура гудравны. Компостас овмӧдчӧ уна посни, синмӧн аддзытӧм гагъяс, кодъяс отсалӧны шыбласъясӧс регыдджык сісьмыны да пӧрны вынсьӧдан туйӧ. Сы пытшкын эм быдсяма сикас выныс. Компостнӧй чукӧрсӧ позьӧ вӧчны видзьяс вылӧ. Гектар вылӧ петкӧдӧны 120–150 ц да разӧдӧны кымӧра поводдяӧ, мӧд ногӧн сылӧн выныс вошӧ. Бурджык видзьяс вывті позьӧ агасӧн шыльӧдны.
Петкӧдӧны компостнӧй куйӧдсӧ, кыдзи и куйӧд ватӧ, во кык-куим мысти, мед эз паськавны ёг турунъяс. Веретяа видзьяс вылын, кыдзи и пӧскӧтина вылын, компост зэв бура петкӧдлӧ ассьыс вынсӧ, а медся ёна шепта пырей да ситурун вылӧ.
Пач пӧимын мед уна эм калий, извесьт, фосфор. Быд сикаса пӧимлӧн аслыссикаса и вын. Медбур пӧимӧн лыддьыссьӧ идзасысь да коръя пуясысь. Сійӧ бура тӧдчӧ ситурун да бобӧняньяс вылӧ. Выныс пӧимлӧн тӧдчӧ видзӧм сертиыс. Мед оз вош пӧим пытшкысь коланаторъясыс, колӧ видзны кос местаын лэб улын. Пӧимлӧн вын бура тӧдчӧ лыа му вылын да сьӧд му вылын. Гектар вылӧ коялӧны 10–20 центнер, тулысын либӧ арын. Сійӧс позьӧ вежны калийнӧй солӧн да сы бердӧ ковмӧ содтӧд 1–1,3 центнер гектар вылӧ шома фосфорнӧй пызь (суперфосфат), либӧ кӧртсіт пызь, кодъяс зэв ёна пӧимлысь вынсӧ содтӧны. Пӧим петкӧдӧны видз вылӧ быд во.
Мукӧддырйи видзсӧ известкаалӧны, петкӧдӧны кусӧдӧм известка 12–25 ц гектар вылӧ Сійӧс оз быд во петкӧдны, а 4–5 во мысти. Костас бур лоӧ, коян кӧ калийно-фосфорнӧй вынсьӧданӧн. Известкаавны кӧ кӧсъян видз, бурджык войдӧр сёрнитны агрономкӧд, известкаыд оз быд видз вылын вай бурсӧ. Вынсьӧданыс кӧдзсьыссьӧ пинёвтӧм бӧрын. Бӧръя воясын вӧліны опытъяс, мый веськыда эжа вылас коялӧмӧн бурджыка тӧдчӧ пинёвтӧм бӧрын дорысь. Мед ёнджыка вынсьӧдны видзсӧ, первойсӧ вынсьӧданыс пуктыссьӧ вынаджык пӧлӧс да унджык, а бӧрынджыксӧ этшаджык, мед сӧмын важ вынсӧ кутны. Виддзӧс вынсьӧдны кӧлӧ вынсьӧданторсӧ вежлалӧмӧн: калийно-фосфорнӧй вынсьӧдан вежлыны куйӧд ваӧн да компостӧн.
Видз вылӧ уна пӧлӧс турун кӧйдысъяс кӧдзӧм
Пинёвтӧм да куйӧдалӧм кӧть тӧдчӧ нин видз вылӧ, но сэтчӧ кӧ ещӧ кӧдзам уна пӧлӧс турун кӧйдыс, туруныд кутас быдмыны бурджыка. Видзьясӧс пинёвтігӧн нетшкыссьӧ нитшкыс. Сэк мыйтакӧ туруныс кулӧ, выльысьсӧ быдмӧ важ туруныс. Сылӧн быдмӧмыс мунӧ вывті ньӧжйӧ. Ойдлана видзьяс вылын вӧрӧдӧм турун вужъяс регыдӧн бӧр ловзьӧны, но сэтшӧмыс оз вермы лоны ю дор бердса да му выв видзьяс вылын. Веретя да вӧрса видзьяс вылын турун быдмӧмыс ещӧ ньӧжйӧ заводитчӧ. Та понда виччысьны важ турунлысь петӧмсӧ оз овлывлы выгӧднӧ. Дерт видзтӧ вердыштӧмыд отсалас выль турунъяслы петны, но косджык местаясын сёян турунъяс петӧны омӧля, ӧдйӧджык петӧны ковтӧмджыкъяс. Та понда видзьяс вылӧ ёна пинёвтӧм бӧрын колӧ кӧдзны турун кӧйдыс. Кӧдзны колӧ тулысын васӧд вылас, мед регыдджык кӧйдысыс чужас. Кӧдзсьӧ оз ӧти пӧлӧс турун, а сорлалӧмӧн — 2–3 пӧлӧс — шепта пырей, ситурун да бобӧнянь, ставсӧ гектар вылӧ сьӧктанас 16–18 кг. 3–4 кг-ӧдз босьтсьӧ шведскӧй бобӧнянь гӧрд либӧ еджыд (пӧскӧтинаяс вылӧ содтысьӧ еджыд бобӧнянь), а злакӧвӧйыс — 4–5 кг-ӧдз, шепта турун, зӧр сикас ситурун, ёкмыля ситурун да мукӧд ситурун. Матыса агроном либӧ культуртехник висьталас, уна-ӧ да кутшӧм кӧйдыс колӧ пуктыны мусин сертиыс. Видзсӧ видлавтӧг син сайын турун кӧйдыс соровтны оз позь. Оз ков вунӧдны, уна вося турун сорас лӧсьӧдігӧн бобӧнянь сикасӧс колӧ пуктыны 30 прӧчент, а 70 прӧчентсӧ ситурун сикас. Бобӧнянь кык-куим во мысти бырӧ, а ситурун ёна дырджык олӧ. Кутшӧм турун кӧдзны, колӧ лӧсьӧдны сы серти: кымын во кежлӧ турун увтӧ лӧсьӧдам видзсӧ да грунтӧвӧй му да васӧд серти. Та понда колӧ водзвыв тӧдмӧдны бӧрйӧм местаӧс, кутшӧм турун ковмӧ кӧдзны.
Первойя воас кӧдзӧм бӧрын туруныс овлӧ этша. Оз кӧ ёна паськав первойя воас, бурджык лоӧ эновтны ытшкытӧг. А ковмас кӧ нин, колӧ ытшкыны лун 15 войдӧр кынмавтӧдз, мед сэк кежлӧ удитасны ёнмыштны. Кӧдзӧм турунъяс олӧны 5–7 воӧдз мусин серти, кутшӧма радейтӧны видзсӧ да быд во ли вынсьӧдӧны. Видлалӧмъяс петкӧдлісны, татшӧм бурмӧдӧм видзьяс сетӧны 40–50 центнер быд во бур турун да сы кындзи ӧтава. Арся скӧт видзӧм вылӧ коймӧд восяньыс скӧтӧс видз вылӧ позьӧ лэдзны сӧмын 3-ӧд восяньыс.
Турун кӧдзӧм вылӧ бурджык пинёвтны сьӧдӧдз аслыспӧлӧс пиняӧн — дискӧвӧй пиня — рандаль (пиняяс пыддиыс блюд кодь гӧгыльяс), звездчатӧй — Ганкмо. Виддзыс кӧ нитшка, войдӧр сійӧс нетшкӧны чепта пиняӧн — Лааке, арын либӧ водз тулысын. Арся пинёвтӧм нитшкыс тӧвбыдӧн сісьмас, а тулысын кӧ пинёвтан, нитшсӧ ковмас чукӧртны да сотны. Тулысын, му косьмӧм бӧрын, колӧ сьӧдӧдз пинёвтны. Пинёвтӧм бӧрын кӧдзӧны вынсьӧданӧн (сійӧс позьӧ сорлавны муӧн буссьӧмысь) да бура пинёвтны. Медбӧрын кӧдзӧны турун кӧйдыс агроном либӧ культуртехник индӧм серти. Кӧйдыссӧ мукӧддырйи сорлалӧны лыакӧд, мед ӧтмозджыка кӧдзны, кӧдзӧм бӧрас кӧйдыссӧ личкӧны быгыльтасӧн. Выльысь ковмас кӧдзны во 6–7 мысти, сідз жӧ ёна пинёвтӧм бӧрын.
Став радейтӧмыс да бурмӧдӧмыс видзьясӧс, кутшӧмӧс гижӧма тані, шусьӧны выліса бурмӧдӧмӧн.
Пыдіса бурмӧдӧм
Пыдіса бурмӧдӧм заводитчӧ гӧрӧмсянь, колана кӧ, сы водзвылын ещӧ косьтӧны сідз, мед грунтӧвӧй ваыс вӧлі 70 см пыднаын. Видз гӧрӧны арсянь бура путкыльтана ральника плугйӧн. Эжасӧ вундалӧны да крӧшитӧны Рандаль пиняӧн, либӧ мукӧд полӧс пиняӧн. Локтан тулыснас видзсӧ вынсьӧдӧны да кӧдзӧны.
Воддза 3–4 восӧ оз турунӧн кӧдзны, а мукӧд пӧлӧс кӧдзаӧн, мед эжаыс да нитшкыс дзикӧдз вермисны сісьмыны да муыс мед бура небзис, лои посни кӧмӧка. Первой воӧ позьӧ кӧдзны шабді либӧ зӧр, мӧд да коймӧд воӧ — зӧр, зӧр сорӧн вика, турнепс, галанка да мукӧд пӧлӧс (корнеплодъяс). Сы бӧрын бара зӧр, сэсся вӧлисти кӧдзны турун.
Вынсьӧдантор пуктыссьӧ зӧр увтӧ, кор кӧдзсьӧ турун. Выгоднӧйджык петкӧдны гӧрӧм видз вылӧ, калийно-фосфорнӧй вынсьӧдан. Выльысь видз лӧсьӧдігӧн кӧйдысыс босьтсьӧ уна пӧлӧсджык.
Ситурун да бобӧнянь босьтсьӧ 35–40 кг-ӧдз. Тані бобӧнянь ковмӧ этшаджык (10%), шведскӧй еджыд бобӧнянь 2 кг, а унджыкыс (90%) 3–6 кг воӧ уна вося шепта да ситурун вылӧ; на пытшкысь куим юкӧныс колӧ лоны джуджыд турунъяс: костёр, пырей, тимофеевка, шепта турун, зӧр модаа ситурун, ёкмыля ситурун — французскӧй райграс, а нёльӧд юкӧныс ляпкыд ситурун: гӧрд овсянича, мятликъяс, полевицаяс. Гырысь кӧйдыс кӧдзсьӧ торйӧн посньыдысь да тыртсьӧ пиня тышнас пинёвтӧмӧн, волокушаӧн либӧ личкалӧны сьӧкыд быгыльтасӧн. Водзын мый вӧлі висьталӧма видз вылӧ турун кӧдзӧм йылысь да пинёвтӧм йылысь, сійӧ жӧ позьӧ шуны и татӧн.
Бура вӧдитӧмӧн кӧдзӧм видз уна во вермӧ сетны бур урожай. Германияын эмӧсь уна вося видзьяс да пӧскӧтинаяс, кодъяс бурлунсӧ оз вештыны 20–50 воӧдз. Татысь лоӧ гӧгӧрвоана, визьяс гӧрӧмӧн да кӧдзӧмӧн лоӧ медбур нога бурмӧдӧм да медвыгоднӧй, рӧскодыс колӧ уна во кежлӧ, да унджыкысьсӧ рӧскодсӧ видзьясыс регыд кадӧн вештӧны.
Кӧдзӧм турунъяс видзьяс вылын бура быдмӧны да уна во сетӧны ыджыд урожайяс.
Веретя да вӧр видз
Войвыв крайса видз-му уджалан районъясын медуна веретя да вӧр видз важ Вӧлӧг. окр. — 44,2%, ӧтиыс и мӧдыс артмӧны вӧр улысь юяс пӧлӧн джуджыд местаясӧ, сідзжӧ пӧкатаинӧ. Эм, бара, шусьӧны пустошнӧй виддзӧн, кодъяс артмӧмаӧсь вӧр жугӧдӧмӧн — опустошитӧмӧн. Веретяа видзьяс вылын вермас и не лоны вӧр туруныс, ёна нин ылысмӧма вӧрсяныс да, кыдз Грязовецкӧй районын, Вологодскӧй, Кубеноозерскӧйын. Вӧр видз вылын жӧ позьӧ аддзыны вӧрын быдманторъяс — оз, пув, калган турун, сэтӧр кустъяс да мукӧдтор. Татшӧм видзьясыд овлӧны вӧр бердынӧсь (Тотемскӧй, Тигинӧ районъясын). Туруныс тані уна сикас — ситурун сора зэв уна сикас эжӧр. Татшӧм видзьясыс сёйӧд мусин вылын регыд давмӧны, выныс ваӧн мыськавсьӧ дай подйыс нитшмӧ.
Та понда туруныс тані этша овлӧ да оз ӧтмында быд во, овлӧ 7–10 ц, шоча унджык овлӧ. Уна пӧлӧс турун пытшкысь унджыкысьсӧ сюрӧ сёйтӧм турун — деньга турун, купальнича, нивяник да мукӧд пӧлӧс: вреднӧй турунъяс — ожика, ситник, куз турун (хвощ). Ситурун пытшкысь этша пӧтӧса турунъяс — щучка, дука колосок, полевица, белоус. Сюрлывлӧны эжӧръяс — дернистӧй, заячӧй, обыкновеннӧй. Зэв шоча сюрлывлӧ петрушок турун, гӧрд да еджыд бобӧнянь.
Нэмӧвӧйя пашняяс, видзьяс сідзжӧ сьӧд вӧр улысь петлӧмаӧсь да давмӧмысла эновтлӧмаӧсь пӧскӧтина улӧ. Но тайӧ вынтӧммӧмыс веретяа да вӧр видзьяслӧн оз мортсянь мун, а ачыс нин пожъяссьӧ ванас да бырӧ выныс быдмысьяслы. Вылыс местаясын бура вермас овмӧдчыны сӧмын вӧр аслас пыдӧ пырана вужъяснас. Дженьыд вужъя турунъяс оз вермыны тані судзӧдны аслыныс сёянсӧ, найӧ олӧны сӧмын зэр ваӧн да чукӧрмӧм лым ваӧн.
Зэра гожӧм содтӧ веж турун, а кос гожӧм сійӧс сотӧ да дугӧдӧ быдмӧмсьыс. Татшӧм видзьяс вылын бур овмӧс лӧсьӧдны он вермы, кӧн урожайыс овлӧ гожӧм серти.
Сэтшӧм видзьяс, кӧні эм тырмана ва да колана вын, оз ков вевтасысь корсьны, а увтас местаясысь, кытчӧ лэччӧ вевтасъясысь ваыс да пырӧ став колана выныс.
Став кос веретяа видзьяс, вӧр видзьяс да важ гӧрӧм муяс нуждайтчӧны ваысь да вынысь. Татшӧм местаяс бурджык лӧсьӧдны пӧскӧтина улӧ да вӧр улӧ. Мӧд ногӧн, гӧрӧмӧн да кӧдзӧмӧн позьӧ бурмӧдны татшӧм видзьяс сэк, кор местаыс абу мылькйӧсь. Мылькъяссӧ колӧ кольӧдны вӧр улӧ.
Нюр видзьяс.
Коли ещӧ висьтавны нюр видзьяс йылысь, кодъяс пукалӧны няйта, трундаа муа улі местаясын, пӧкатъясын, юяс заводитчанінъясын да ключьяс бердын. Тайӧ видзьяс вылын быдмӧ турунысь эжӧр да уна пӧлӧс нюрад быдман турунъяс: пука турун, нюр выв куз турун, курослеп, эжӧръяс, багула да мукӧд пӧлӧс. Эжӧрыс да куз туруныс быдмӧ 70 прӧчент гӧгӧр став турун пиысь, а шепта да ситурун быдмӧ 10 прӧчент, мукӧдыс — нюр выв вреднӧй да ядовитӧй турунъяс.
Турун урожайыс овлӧ нюр сертиыс да кутшӧма сійӧ вынсялӧ. Увтас местаа да ойдлана нюрын (Сухона ю бердса) турун урожайыс овлӧ 30 центнер да вылӧджык. Нюрысь сулалана васӧ писькӧдӧмӧн лоӧ бур видз. Мӧдарӧ — нитшка нюр посни эжӧра, посни пожӧма да турипувъя — сетӧ зэв этша турун да зэв сьӧкыда бурмӧны. Сэні зэв этша колана выныс. Сэтшӧм нюръясысь бурджык перйыны трунда: ломтас вылӧ, либӧ скӧт вольӧс да мукӧдтор вылӧ.
Муяс да видзьяс лӧсьӧдны места серти.
Став пӧлӧс видзьяс пиысь бурмӧдӧм вылӧ медэтша колӧ удж ойдлана видзьяс вылӧ. Найӧ медвынаӧсь да медбурӧсь турун сертиыс. Ойдлана местаяс бурӧсь сӧмын видзьяс вылӧ. На бердӧ матысмӧны увтас местаа нюръяс, кӧн эм колана вын, но ёна васӧд месталы видз вылӧ эз туйны. Видз вылӧ колӧ косьтыны да весавны. Косьтӧм бӧрын зэв бур кӧдзан видз вылӧ либӧ пӧскӧтина вылӧ, тані тырмымӧн эм сёяныс и ваыс петасъяслы.
Му выв да ю дор ойдлытӧм видзьяс оз нин вермыны лоны куш видз местаӧн совхозъясын да колхозъясын. Унджыксӧ на пытшкысь му кытшовъясысь лоӧ му вылӧ бергӧдны кӧдза паськӧдігӧн. Тайӧ местаяс сетасны лӧсьыд муяс да недыр кежлӧ турун кӧдзӧм вылӧ. Веретяа видзьяс да вӧр видзьяс сідзжӧ мыйкӧ мында кутасны гӧрсьыны турун кӧдзӧм вылӧ либӧ пӧскӧтина вылӧ; мыйкӧ мында кольӧ вӧр улӧ. Уна во вӧдитӧмӧн видз тані оз сет ӧтмоза урожай.
Совхозъясын да колхозъясын видзьяс вылӧ позьӧ индыны сэтшӧм местаяс: ойдланаинъяс, увтас местаяс да ю дор сёнъяс Муяс паськӧдавны — ньывкӧс местаяс да вӧр подула местаяс. Пӧскӧтина вермас лоны быд местаын, но бурджык ньывкӧс местаын да сёнын, матӧджык скӧтнӧй картасянь (2 км не ылынджык). Татшӧм лӧсьӧдӧмӧн видз, му, вӧр да пӧскӧтина аддзасны ассьыныс колана места.
Пӧскӧтина бурмӧдӧм
Пӧскӧтиналӧн коланалун.
Пӧскӧтина лоӧ сэтшӧм жӧ видзьяс, кодӧн сӧмын пӧльзуйтчӧны скӧт йирӧдӧмӧн.
Эмӧсь сы выв лӧсьӧдӧм пӧскӧтинаяс: Германияын, Данияын, миянын ещӧ абу на. Совхозъясын да колхозъясын пӧскӧтинаяс колӧ ӧдйӧнджык лӧсьӧдны. Ӧнӧдз на пӧскӧтина улӧ кольӧдлісны давмӧм видзьяс да вӧр керасъяс, кустъясӧн тырӧм местаяс да нюръяс. Позьӧ шуны, пӧскӧтина улӧ кольӧдлывлісны медомӧль местаяссӧ. Асьныс крестьяна сэтшӧмъяссӧ шуӧны пӧскӧтина улӧ шыблас муӧн. Шочиника кольлывлӧны кос шогмана видзьяс, водз тулысъясын да ытшкӧм бӧръясын. Бӧръя воясӧ ми аддзам, тайӧ видзьясыс да пӧскӧтинаясыс кутісны давмыны, нюрмыны, нитшкасьны кужтӧма вӧдитӧмӧн. Некутшӧм бурмӧдӧм пӧскӧтинаӧс ни виддзӧс миянын ӧнӧдз на эз вӧвлы.
Пӧскӧтина вылӧ колӧ видзӧдлыны не омӧльджыка видз дорысь: ӧти-кӧ, пӧскӧтина улӧ сетсьӧ, кыдз ми аддзам, омӧльджык видзьяс, кодъяс ытшкӧмӧн этша бурсӧ сетӧны да йирнысӧ скӧтлы этша шедӧ. Мӧд-кӧ, 150–160 лунӧдз вонас миян скӧтыс вӧля вылын ветлӧ. Коймӧд-кӧ, пӧскӧтина вывса кӧрымыд овмӧсын медулӧ сувтӧ. Ытшкыны оз ков, сідзжӧ куртны ни новлыны, ачыс скӧтыс босьтӧ, сӧмын гожӧмын колӧ скӧт видзысь. Ми тӧдам нин, кыдз туруныс чинӧ да омӧльтчӧ воысь воӧ, видзсӧ ытшкӧмӧн да туруннас вынтӧммӧм вӧсна, а сы пыдди вынсӧ огӧ содтӧ. Пӧскӧтинаыдлӧн омӧльтчӧмыс видзьяс серти ёнджыка тӧдчӧ, кӧні кок улас муыс ёна топалӧ да петасъясыс сынӧдтӧгыс пӧдӧны.
Сы понда оз сӧмын урожайыс чин, но и туруныс омӧльджыка быдмӧ. Кос веретяа пӧскӧтина вылысь ми аддзам уна пӧлӧс омӧля сёян турунъяс (белоус, щучка), а ва пӧскӧтина вылысь; — посни эжӧр, куз турун да нюр вывса вреднӧй турунъяс, — курослеп, купальнича да с.в. Веж турун гектарысь лоӧ 20–30 центнер, либӧ 5–8 центнер кос турун, мукӧддырйи этшаджык. Код эм пӧскӧтина миянын, кысь скӧтыс аслыс корсьӧ кынӧмпӧт 50–70 прӧчентӧдз став письыс тырӧма вӧрӧн. Пӧскӧтинаыслысь гырысьджык тырмытӧмторъяссӧ тӧдмалӧм борын колӧ индыны, кыдзи миянлы сійӧс бурмӧдны. Кыдз видзьяслы, сідзи и пӧскӧтиналы колӧ индыны кык пӧлӧс бурмӧдӧм — вылысса бурмӧдӧм да пыдысса бурмӧдӧм — гӧрӧмӧн.
Первойя пӧлӧсас, коді оз кор ыджыд рӧскод, уджъясыс лоӧны: неыджыд косьтӧм, мыр да кустъяс кералӧм, пинёвтӧм, вынсьӧдӧм, сідзжӧ кужӧмӧн колӧ видзны скӧтсӧ. Пыдысса бурмӧдӧм ыджыд рӧскод понда вермӧны нуӧдны совхозъяс да колхозъяс, уджъясыс лоӧ: гӧрӧм, кӧдзӧм, водзвыв кӧдзаяс да турун кӧйдысъяс кӧдзӧм.
Омӧль пӧскӧтина гӧльмӧдӧ овмӧсӧс
Дженьыдика тӧдмӧдам пӧскӧтина бурмӧдӧм кузя став пӧлӧс уджсӧ. Вылысса косьтӧм колӧ нуӧдны сэтшӧм местаясын, кӧні быдмӧ лишнӧй ваысь нюр сикас турун да вреднӧй турун. Бур турунъяс (бобӧнянь да ситурун) тані пӧдӧны уна ва понда. Медбы косьтыны, тулыссяньыс лым сылігас колӧ пасъявны бедьясӧн сэтшӧм местаяссӧ, кыті лым ваыс ёнджыка мунӧ. Тайӧ бедьяс сертиыс колӧ кодйыны канаваяс васӧ лэдзӧм вылӧ. Канавасӧ кодйигӧн мусӧ колӧ шыблавны ӧтар-мӧдар бокас, либӧ тыртны ва гуранъяс, кытысь ваыс оз вермы петныс.
Кустъяс лишнӧй пуяс да мыръяс кералӧм, Войвылын мед колана пӧскӧтина бурмӧдігӧн. Кустъяс да пуяс улын уна места прӧста вошӧ, кӧні эськӧ вермис быдмыны турун. Пӧрӧм пуяс, кустъяс мешайтӧны скӧтлы бура ветлыны, доймалӧны вӧраяс, бӧжъяс да висьмӧны лӧддзӧн. Сы понда тайӧ став индӧмторъяссӧ колӧ весавны. Чер кындзи да мыр перъян машина кындзи татшӧм местаясӧ позьӧ вайӧдны и аслыспӧлӧс трактор.
Эжаӧс пинёвтӧм да ӧтпырйӧ вынсьӧдӧм кос пӧскӧтинаяс вылын бура тӧдчӧ. Пинёвтны колӧ — Лааке, Аураса, Розевскӧй нима агасъясӧн. Сэсся пуктыны вынсьӧдігас куйӧд ва, пач пӧим; иза вынсьӧданъяс пытшкысь коявсьӧ: калия сов кӧртсіт пызькӧд, суперфосфаткӧд, сідзжӧ сера шома аммиак. Коявны позьӧ водз тулысын (1–1,5 ц гектар вылӧ) либӧ арнас.
Бур овлӧ и компост, куйӧдӧс моз вылысас разӧдӧмӧн.
Му выв лӧсьӧдӧм — лоӧ изъяс весалӧм, лӧпъяс идравлӧм, вутшъяс, вурдысь розьяс, гуранъяс тырталӧм, куйӧдсӧ разӧдігкежлӧ. Кымын шыльыдджык пӧскӧтинаыд, сымын дзоньвидзаджык скӧтыд, омӧльджыка мудзӧ, ассьыс вынсӧ видзӧ, да пӧскӧтинаыс оз сэтшӧм ӧдйӧ тшык.
Бура вӧдитӧмӧн позьӧ шуны, кытчӧ скӧт оз лэдзсьы водз тулысын да сёр арын. Тулысын том турун йирӧдӧмӧн туруныс тшыкӧ, а арын ёна ва вылын видзӧмӧн вутшкӧссьӧ пӧскӧтинаыс, гуранъясас кутас ва пукавны. Та вӧсна регыд нитшкалӧ да пӧрӧ нюрӧ.
Торъя местаясӧн йирӧдӧм пӧскӧтинаӧс лоӧ медвеськыда вӧдитӧм. Сійӧ оз ӧтпырйӧ йирӧдсьы, а ӧчередӧн, пӧскӧтинасӧ юкӧны кымынкӧ йӧр вылӧ: потшӧсӧн либӧ канаваӧн. Скӧтсӧ видзасны первой ӧти местаын, кытчӧдз сійӧс оз йирны (4–5 лун). Сэсся вӧтлӧны мӧдлаӧ. Кор ӧти йӧрсянь нуӧдӧны мӧдӧ, коймӧдӧ да с. в., сійӧ кадас первойя йирӧдӧм йӧрас туруныс быдмӧ (20–25 лун мысти).
Дыр йирӧдны первойя йӧръясас оз ков, мед мукӧдас туруныс оз важмы да оз косьмы. Дыр сулалӧм турун омӧля сёйӧны. Татшӧм нога видзӧмӧн пӧскӧтина тырмас дырджык.
Пыдысса бурмӧдӧм пӧскӧтинаӧс сэтшӧм жӧ, кыдзи и видз бурмӧдӧмыд. Первой гӧрӧны важ эжасӧ либӧ пинёвтӧны да кӧдзӧны турун видз вывса кӧдзаясӧн 2–3–4 кымын пӧлӧсӧн (шабдіӧн, зӧр сора викаӧн, турнепсӧн). Бӧръя нянь улас кӧдзсьӧ пӧскӧтина вывса турун кӧйдыс, кодӧс воддза кык воас ытшкыссьӧ, кытчӧдз оз ёнмы эжаыс. Мӧд либӧ коймӧд во турунсӧ ытшкӧм бӧрын эновтсьӧ пӧскӧтина улӧ. Татшӧм культурнӧй пӧскӧтина водзӧ бурмӧдӧмӧн олӧ уна дас воясӧн — «уна вося пӧскӧтина».
Пӧскӧтина вылӧ кӧдзсьӧ быдманаджык турун, кодъяс терпитӧныджык талялӧмсӧ, йирӧмсӧ да сы бӧрын вермӧны выльысь быдмыны. Татшӧм пӧскӧтина вывса быдмана турун пытшкысь лоӧны бобӧнянь сикасысь — первойя ӧчередын еджыд бобӧнянь, мыйкӧ мында гӧрд да шведскӧй; злакӧвӧй пытшкысь — зӧр модаа гӧрд ситурун, этшаджык видз выв зӧр ситурун, мятлик, еджыд полевица, ручбӧж, шепта турун. Ӧтлаавны быд сикас турун кӧйдыс — 4–6 кг: бобӧнянь сикас — 10–20%, ситурун да шепта турун — 80–90%. Агроном индас, кутшӧмӧс унджык либӧ этшаджык пуктыны мусин серти. Кӧдзӧм пӧскӧтина ӧти гектар вылын вермӧ вердны 3–4 мӧскӧс, кӧдзтӧг жӧ — мӧдарӧ, ӧти мӧс вылӧ колӧ куим гектарысь унджык пӧскӧтина.
