КЫДЗИ ДА МЫЙ СИЛОСУЙТНЫ КОЛХОЗЪЯСЛЫ
ВОДЗКЫВ
«Коммунист партияӧн ленинскӧй веськӧдлӧм вӧсна, Сӧвет Союзлӧн лоисны зэв гырысь политическӧй да кӧзяйственнӧй успехъяс. Пятилеткалӧн зэв гырысь уджъяс нуӧдан планыс нуӧдсьӧ олӧмӧ нёль воӧн, весиг ичӧтджык кадӧн. Вӧвлытӧм збой зільӧмӧн да пролетариат государстволы став преданносьтнас рабочӧй класс да сійӧн веськӧдлан уджалысь крестьяна отсалӧны венны овмӧс боксянь топавлӧм-дзескалӧмъяс. Сідз, паськыда совхозъяс тэчӧм да дорвыв коллективизация подув вылын кулакъясӧс кыдз классӧс бырӧдӧм отсалісны нуӧдны нянь проблема. Ӧні, кодыр ми нянь проблемасӧ разрешитім нин, ми вермам тшӧтш босьтчыны разрешитны и скӧт видзан проблема, коді ӧнія кадӧ зэв тӧдчана проблема. (И. Сталин ХVІ партсъездлы ВКП(б) ЦК-ЛӦН политотчёт).
Сталин ёртӧн сувтӧдӧм мог зэв гӧгӧрвоана: зэв тӧдчана условйӧӧн гырысь уджъяс нуӧдан план тыртӧмын лоӧ пятилеткалы продовольственнӧй база лӧсьӧдӧм. Яйлӧн, йӧвлӧн да скӧт жыръяслӧн йӧзӧс вердӧмын тӧдчанлуныс быдӧнлы гӧгӧрвоана. Кӧть и сёян-юанӧн уджалысь войтырӧс снабжайтӧмын миян эмӧсь нин вель гырысь бурмӧмъяс, сӧмын миян ӧніӧдз на сулалӧ партия ХVІ съездӧн сувтӧдӧм мог — «во мысти тырмымӧн лӧсьӧдны яй» да водзӧ бурмӧдны мукӧд сёян-юанӧн снабжайтӧм. Тайӧ могыс миянлы нуӧдны вермана. Возможносьтъясыс сійӧс разрешитны миян эмӧсь. ХVІ съезд вылын Яковлев ёрт шуліс: «Дерт, ми татшӧм, быттьӧ вӧчны вермытӧм могтӧ, кыдзи йӧв да яй кык пӧв содтӧм, сувтӧдны вермам, вермам и олӧмӧ нуӧдны, сійӧс нуӧдігӧн кӧ медводз совхозъяс да колхозъяс паськӧдан подув вылын босьтам асланым киӧ бур рычаг да сійӧ рычагнас кутам веськӧдлыны кужӧмӧн, большевик сямӧн».
Скӧт видзан продукцияысь (яй, йӧв, вый, гӧн, кучик) ӧнія дзескавлӧмлӧн помкаясыс петӧны миян ӧтка посни крестьяна овмӧсъясысь, найӧ характерысь. Ми ӧд тӧдам, татшӧм овмӧсъясыд вынтӧмӧсь, ичӧтӧс сетӧны докодсӧ. Миянлы тырмымӧн продукция рынок вылӧ найӧ сетны оз вермыны дай водзӧ оз кутны вермыны. Кытӧн нӧ татысь петан туйыс?
Олӧмыс зэв бура петкӧдліс, мый збыль вылӧ скӧт видзӧм паськӧдӧмын да тані лоӧм став временнӧй дзескалӧмъяссӧ бырӧдӧмын, — кыдзи и няньын, медвеськыд туйыс совхозъяс да колхозъяс паськыда тэчан туй. Сӧмын совхозын да колхозъясын верман кужӧмӧн бӧрйыны скӧт да нуӧдны скӧтӧс бурмӧдан (племеннӧй) удж, стрӧитны шоныд гидъяс да лӧсьӧдны скӧтӧс нормаӧн вердӧм, кадын корлыны ветеринарнӧй отсӧг, сямӧн пуктыны скӧт видзӧм помысь прӧдукта перерабатывайтӧм да с.в. А тайӧ ӧдйӧ кыпӧдас скӧт видзӧм помысь продукта босьтӧмсӧ да докодсӧ.
Скӧтлы кӧрым подув (база) лӧсьӧдӧм лоӧ медыджыд да медколан условйӧӧн скӧт видзан овмӧс бура нуӧдӧмын. Кӧрым подув лӧсьӧдігӧн колӧ зільны используйтны опытсӧ мукӧд странаяслысь.
Торъя странаяс торъя ногӧн нуӧдӧны ассьыныс кӧрым лӧсьӧдӧмсӧ. Шуам, Германияын сійӧс нуӧдӧны видзьяс бурмӧдӧмӧн, турунъяс да корнеплодъяс кӧдзӧмӧн да силосуйтӧмӧн. Америкаын медсясӧ кӧрымсӧ лӧсьӧдӧны силосуйтӧмӧн. Миян, социализм нога гырысь овмӧсъяс условйӧясын, кӧрым лӧсьӧдӧм дасьтӧмсӧ позьӧ нуӧдны быд ногыс, дай гырысьджык результатъясӧн.
Тӧдысь колхозникъяс шуӧны, силосыд пӧ — сійӧ скӧт видзӧмад трактор. Та вӧсна миян Союзын кӧрым силосуйтӧм сувтас зэв водзи местаӧ. Тайӧ мероприяттьӧ вылас миян колӧ видзӧдны кыдз зэв ыджыдтор вылӧ скӧт видзан овмӧс кыпӧдан мог нуӧдӧмын.
Колхозъяслӧн да совхозъяслӧн лыдпас ӧдйӧ содӧмыс лӧсьӧдӧ зэв бур подув силосъяс лӧсьӧдӧм да кӧрымъяс силосуйтӧм вылӧ, кутшӧмыс абу дай оз вермы лоны капитализм странаясын.
1931 воын правительствоӧн сетӧма местаяс вылӧ индӧдъяс 100 миллион центнер силосуйтӧм кӧрым дасьтӧм (заготовитӧм) йылысь, на пытшкысь 75% лоӧ силосуйтӧма гуясын да траншеяясын, а 25%-ыс — силосуйтан башняясын.
1931 во вылӧ Союзса Наркомземӧн вынсьӧдӧма вӧчны кирпичысь 4000 да пуысь 4000 стандартнӧй башня. Быд башняӧ кутас тӧрны 300 тонна.
Силос — сійӧ сэтшӧмтор, коді тшӧктӧ тӧждысьны быд поснитор вӧсна. Та вӧсна бур эськӧ вӧлі организуйтавны кружокъяс силосуйтан удж тӧдмалӧм могысь. Силос вылын шефствуйтысь комсомоллӧн колӧ котыртны тайӧ уджсӧ. Сідз жӧ колӧ котыртавны силоснӧй бригадаяс совхозъясын да колхозъясын да паськӧдны на костын ордйысьӧм силосуйтан план тыртӧм кузя, вӧчӧм силос бурджыка используйтӧм кузя, силос йылысь ёнджыка литература паськӧдӧм кузя, да с.в. Мед быд сиктса комсомол ячейка вӧлі ударнӧйӧн силосуйтан кампанньӧ нуӧдӧмын.
Ударничество да соцордйысян методъяс колӧ вуджӧдны сельсӧветъясӧ, кодъяслы колӧ силосуйтан удж вылӧ торйӧн нин видзӧдлыны, лыддьыны сійӧс медводдза могӧн.
Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет шуис силосуйтӧмын гырысь успехъяс вӧчӧм сельсӧветъяслысь кывзыны отчётъяс Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет Президиум вылын.
І. Кӧрым лӧсьӧдан мог колхозъясын.
Медыджыд тырмытӧмторйӧн колхозъясса скӧт видзӧмын ӧнія кадӧ дерт лоӧ кӧрым омӧля лӧсьӧдӧм. Уна помкаяс вайӧдісны татшӧмӧдзыс. Медгырысьясыс на пытшкысь: видзьяслӧн да пӧскӧтиналӧн улын производительносьт да улын урожай сэні унаысь локтӧм, весиг скӧт видзан колхозъясын няньӧн вӧдитан площадьяс серти, кӧрым вӧдитан площадьяс тырмытӧмӧсь — няньсӧ унджык вӧдитӧны кӧрым дорсьыс. Ёна торкӧ кӧрым лӧсьӧдӧм-паськӧдӧмлы бобӧвӧй культураяс (вика, анькытш, пелюшка, скӧтлы вердан чечевица, вӧв бобы, люпин да мукӧд) омӧля вӧдитӧм да скӧт вӧдитан овмӧсъясӧс вына кӧрымъясӧн (жмык, ӧтруб) омӧля снабдитӧм. Нӧшта медбӧръя помка — кӧрым силосуйтӧм — кӧрым лӧсьӧдӧмын татшӧм зэв тӧдчанаторсӧ — омӧля паськӧдӧм.
Нинӧмла ёна паськӧдчыны, мый колхозъясын скӧт видзӧм паськӧдӧм, а сідзкӧ и дзоньнас колхозса овмӧс кыптӧм, топыда йитчӧмаӧсь кӧрым лӧсьӧдан могкӧд. Сӧмын бура сійӧс нуӧдӧмӧн колхозъяс вермасны надейтчыны ассьыныс скӧт содтӧм вылӧ, сідзжӧ и сылысь качествосӧ бурмӧдӧм вылӧ, скӧтлысь тӧварносьтсӧ кыпӧдӧм вылӧ.
Сӧмын олӧмыс петкӧдлӧ, мый турун кӧдзӧм ни, корнеплодъяс кӧдзӧм ни, весиг вына кӧрымъяс лӧсьӧдӧм — торйӧн босьтӧмӧн оз вермыны веськыда разрешитны кӧрым лӧсьӧдан мог. Колӧ сідзи бӧрйыны кӧрым быдтасъяссӧ да налы торйӧдны сэтшӧм места, мед лӧсьӧдны колхозса овмӧсӧ тырмымӧн кӧрым. Сы кындзи, кӧрымыс мед вӧлі донтӧм, уна пӧлӧс да пӧтӧс, мед кӧрым лӧсьӧдӧмыс вӧлі мездӧ овмӧсӧс поводдяысь да стракуйтіс мед сійӧс кӧрым вошӧмысь. Ставас тані зэв ыджыд отсӧг сетӧ кӧрым силосуйтӧм.
ІІ. Кӧрым силосуйтӧм да овмӧсын сылӧн коланлуныс.
Сы вылӧ туйӧ быдпӧлӧс веж быдмӧг (ачыс быдмысь турун, кӧдзӧм турун, подсолнух, пуктас коръяс). Силосуйтӧмӧн найӧс позьӧ пӧртны чӧскыд кӧрымӧ кӧть кутшӧм зэра поводдя дырйи, кор турун чукӧртны ньӧти оз позь.
Оз ичӧтджык пӧльза овмӧслы силосыд вай и косӧд воясӧ, кодыр силосуйтӧмӧн позьӧ заптыны тӧв кежлӧ быдсяма ёг турунъясысь, кыз заа турунъясысь, пу коръясысь да мукӧдысь бур кӧрым. Сы кындзи косӧд гожӧм шӧрын, зэрӧмъяс борын сы вылӧ пыр позьӧ кӧдзны регыд воысь кутшӧмкӧ турун (шуам, зӧр сорӧн вика) да видзтыны сійӧс силосуйтӧмнас тӧв кежлӧ.
Быдсяма корнеплодъяслысь корсӧ позьӧ видзны тӧв кежлӧ сӧмын силосуйтӧмӧн. Корнеплодъяс пырджыксӧ идравлӧны ар заводитчигӧн, кодыр тшӧкыдджыка овлӧ лёк поводдя, кодыр дерт оз вермы лоны некутшӧм сёрни корсӧ шонді водзын косьтӧм йылысь. А корнеплодыд кӧ кӧдзӧма вӧлі уна, вежнас (силосуйттӧгыс) вердны ставсӧ он вермы.
Сӧмын силос вермас видзтыны свеклӧ-сахар да крахмал производствоысь ӧдйӧ тшыкан шыбласъяс (жом да мезга), он кӧ вермы сійӧ шыблассӧ ставнас вежӧн вердны либӧ косьтыны.
Силосӧ сідз жӧ вермасны мунны пуктасъяс консервируйтігӧн шыбласъяс, капуста кор, подсӧ, подсолнух юръяс, картупель кор да мукӧдтор.
Силосуйтӧмыд торйӧн нин колана улёват сынӧда, войвывджык районъясын, кӧні вӧдитӧны кукуруза либӧ подсолнух, кодӧс посньыдика вундалӧмӧн дзоньнас вердӧны скӧтлы.
Нӧшта эм ӧти буртор кӧрым силосуйтӧмын. Кӧть кутшӧм бура эз мун турун пуктӧмыд, пыр вермӧ вошны ёна пӧтӧса турун торъясыс (дзоридзыс, коръясыс) турунсӧ косьтігӧн, кыскалігӧн, весиг зорӧдӧ либӧ лэбулӧ тэчӧм бӧрын нин. Силосуйтӧмӧн тайӧ пӧтӧса торъясыс кольӧны дзоньнас. Сэки (силосуйтігас) вердаса веществоясыс вошӧны сӧмын турун шузьӧдігас. Татшӧм вошӧмыд сэки эськӧ лоӧ, сӧмын абу зэв ыджыд (10%).
Силосуйтӧм кӧрымлы этшаджык колӧ местаыс силосуйттӧм кӧрым дорысь. Сідз, сарайӧ пуктӧм тонна турун босьтас местасӧ этша вылӧ 11,3 куб. метр, а силосуйтӧм кӧрымлӧн тоннаыс — сӧмын 1,4 куб. метр.
Кӧрым силосуйтӧмыд нӧшта и сійӧн бур, мый сэки сійӧ озджык вермы вошны пӧжаръясысь.
Силосуйтӧмыд нӧшта мукӧд боксянь на бур. Кӧрым силосуйтӧм чинтӧ му площадьсӧ, коді колӧ скӧт вердӧм вылӧ мукӧд ногӧн кӧрым перйигӧн. Америкаын шуӧны, силосуйтӧмыс пӧ отсалӧ вердны сійӧ жӧ площадь му вылас скӧтсӧ куим мында луд вылын скӧтӧс видзӧм-вердӧм дорысь да кос кӧрымӧн (тӧвся тӧлысьяснас) вердӧм дорысь.
Тайӧ вынсьӧдчӧ и миян олӧмын мыччӧдъясӧн. «Герольд» коммунаӧн (Мӧскуаса обласьт) кӧрым силосуйтӧм отсаліс сылы 80 га вӧдитан муӧн видзны 120 мӧс. Зӧр сора вика да подсолнух силосуйтӧм (нарошнӧ сійӧс сы вылӧ кӧдзӧны) сетӧ налы ӧти гектарысь 50 тонна бур (сочнӧй) кӧрым, 10 пӧв унджык, мыйта сійӧ жӧ гектарсьыс вӧлі воӧ силосуйттӧгыс. Водзӧ мӧс лыдсӧ тайӧ коммунаас шуӧма содтыны 240-ӧдз, сійӧ воны кутас быд гектар му вылӧ куим мӧскӧн. Татшӧм успехнад коммуналы позьӧ и нимкодясьны.
Силосуйтӧмлӧн бурлуныс синводзын нин. Сӧмын силосуйтӧм нуӧдӧмыс нӧ гашкӧ донӧн кутас сувтны? Оз, силосуйтӧм кӧрым донтӧмджык корнеплодъясысь и турунысь. Сідз, 1928 воын «Госплемкультура» трест совхозын (Мӧскуаса обласьт) подсолнухысь вӧчӧм силослӧн ӧти центнерыс (асдоныс) вӧлі сулалӧ 22 ур, зӧр сора вика силослӧн — 44 ур, скӧт кӧрым свеклӧлӧн — 74 ур, турнепслӧн — 34 ур, картупельлӧн — 1 ш. 69 ур, бобӧнянь турунлӧн — 1 ш. 43 ур да зӧр сора вика турунлӧн — 4 шайт.
«Герольд» коммунаад силосуйтӧм подсолнух центнерыд сулалӧ 30–36 ур, а силосуйтӧм зӧр сора викаыд — 48–60 ур. Сӧмын зэв лёк, тайӧ коммунаыслӧн абуӧсь лыдпасъясыс мукӧд кӧрымъяс асдон йылысь да. (1928 воын турнепс найӧ абу кӧдзлӧмаӧсь, а став турунсӧ зэра гожӧм вӧсна силосуйтӧмаӧсь).
Вӧлӧгдаса молочно-кӧзяйственнӧй институтса учебнӧй овмӧсысь бӧръя лыдпасъяс серти, асдоныс ӧти килограмм йӧвлӧн (кӧрым серти) силосӧн вердігӧн 10% вылӧ улынджык силостӧг вердӧм серти.
Став тайӧ лыдпасъясыс петкӧдлӧны, мый силос донтӧммӧдӧ йӧвсӧ.
Силосыдлӧн нӧшта зэв тӧдчана пӧтӧс выныс. Силосыд корнеплод кодь жӧ пӧтӧс, а бур силос кӧ — пӧтӧсджык на. Сідз, кукурузаысь вӧчӧм центнер силос вежӧ центнерӧн джынйӧн бур турун. Американечьяс арталӧны, мый пӧтӧснас 3 килограмм силос вермӧ водзсасьны 1 килограмм бур бобӧнянь турункӧд.
Тайӧ став кындзиыс, силосыд скӧт гырк пытшкӧсыдлы зэв бур.
Сійӧ бур, матысмӧ уль турун дінӧ да. Силосуйтӧм кӧрымыд сочнӧй и пӧтӧс.
Тӧвнас силосуйтӧм кӧрымӧн скӧтӧс вердӧмӧн луд выв кӧрым вылӧ, веж турун вылӧ вуджӧм скӧтлы нинӧм омӧльсӧ оз вай — оз омӧльтчы дзоньвидзалуныс, дай йӧлыс оз чин.
Овмӧсын кӧ эм силосуйтӧм кӧрым да гожӧмын некытчӧ лэдзны скӧтсӧ (пӧскӧтинаыс кӧ абу), сэки (гожӧмнас) позьӧ вердны скӧттӧ силосуйтӧм кӧрымӧн; сійӧ ӧд во гӧгӧр чӧж оз тшык — олӧ арсяньыс да кӧдзӧм турун вотӧдз, скӧтыд бура сійӧс сёйӧ и гожӧмын.
Кӧрымтӧ силосуйтӧмыд сідзжӧ зэв ёна отсалас и «белокъясысь» тшыгъялӧм бырӧдӧмлы. Кӧрымын белокъяслысь тӧдчанлунсӧ ми тӧдам нин: натӧг скӧтыд оз вермыны бура быдмыны да сетны колӧм мында йӧв. Жмыкыд да ӧтрубыд (сэні белокыс уна) миян ёна на оз тырмы. Та вӧсна ӧні сулалӧ миян мог — аддзыны белока донтӧмджык кӧрым. Тайӧ белокыс эм бобӧвӧй быдмӧгъясын (бобӧнянь, люцерна, соя да мук). Сӧмын, ми индылім нин, турун вылӧ найӧс косьтігӧн уна белкӧвӧй да мукӧд веществояс вошӧны. Силосуйтігӧн тайӧ дона белокыс кольӧ пӧшти дзоньнас.
Скӧтлы тӧлын сочнӧй кӧрымъяс коланлун йылысь быдӧнлы тӧдана. Сэтшӧм сочнӧй кӧрымнас миян ӧніӧдз на вӧлісны сӧмын корнеплодъяс. Та вӧсна ӧні, кодыр сочнӧй кӧрым пыдди кутіс тшӧтш кыптыны силос, уна овмӧсъяс сочнӧй кӧрым бӧрйигӧн оз тӧдны мый и бӧрйыны: корнеплодъяс али силос. Унджык районъяслысь кӧзяйственнӧй условйӧяссӧ пыдди босьтны кӧ, медвеськыдӧн лоӧ татшӧм вӧчӧм: «корнеплодъяс и силос». Оз ков вунӧдны, медыджыд тырмытӧмыс корнеплодъяс вӧдитӧмын — налӧн вылын асдоныс, а сійӧ йитчӧма улын механизациякӧд да корнеплодъясӧн ичӧт площадь кӧдзӧмкӧд.
ІІІ. Мый колӧ бура силосуйтӧм кузя.
Мед лӧсьӧдны силосуйтӧм бур кӧрым, колӧ тӧдны, мый лоӧ (керсьӧ) кӧрымыскӧд сійӧс силосуйтігӧн.
Силос гуӧ либӧ башняӧ вежӧн пуктӧм кӧрым кутӧ шонавны. Температураыслӧн содӧмыс мунӧ сы серти, кыдзи кӧрым пытшкас паськалӧны бактерияясыс, кодъяс вӧсна кӧрымыс и кутӧ шоммыны.
Наукаӧн тӧдмалӧма, мый быд пӧлӧс бактерия вермас бура паськавны сӧмын сэки, кодыр налы эм колана условйӧяс. Мукӧдыслы на пытшкысь колӧ уна сынӧд да этша шоныд. А мукӧдыслы мӧдарӧ — сынӧдыс ньӧти оз ков, а колӧ сӧмын шоныд. Силосуйтігӧн колӧ, дай ыджыд пӧльза сетас, молочнокислӧй бактерияяслӧн удж, а оз ковны да сӧмын лёк ваясны маслянокислӧй, уксуснокислӧй, слизевӧй да гнилостнӧй (сісьтан) бактерияяслӧн уджыс. Силослы пӧльза сетысь молочнокислӧй бактерияяслы пӧшти оз ков сынӧдыс, да вермасны паськавны (рӧдмыны) 5-сянь 55 градусӧдз (Цельсий серти) температураӧн, сӧмын нӧшта ёнджыка паськалӧны 37–45 градуса (Цельсий серти) температураӧн. Уксуснокислӧй бактерияяс медсясӧ паськалӧны 20–30 градуса (Цельсий серти) температураӧн, сӧмын мед сынӧдыс уна вӧлі. Слизевӧй бактерияяс заводитӧны паськавны 22–30 градуса (Цельсий серти) температураӧн. Гнилостнӧй (сісьтан) бактерияяслы вылын температураыд оз туй, а сынӧдыд зэв колан.
Та вӧсна, мед эськӧ вермисны паськавны пӧльза вайысь бактерияясыс, да мед эськӧ кутны (падмӧдны) ковтӧм бактерияяссӧ паськалӧмысь, колӧ тӧдны татшӧм условйӧяс да вӧчны со кутшӧм ногӧн.
Силосуйтан гу, траншея либӧ башня колӧ лоны гӧгрӧсӧн либӧ уна пельӧсаӧн, ёсь да веськыд пельӧсъястӧг, мед кӧрымыс пуксис топыда да вӧтліс сэтысь став сынӧдсӧ. Мӧд ногыс, кыдзи ми индылім нин, кутасны паськавны силосуйтӧмлы вред вайысь бактерияяс. Та вӧсна жӧ силослӧн стенъясыс колӧны шыльыдӧсь да дзик веськыда сулаланӧсь. Он кӧ сідзи вӧч, стен бокас зыртчӧм вӧсна либӧ неӧткодя личкысьӧм вӧсна кӧрымыс оз ӧткодя кут пуксьыны. Медбӧрын, силос гулӧн (траншеялӧн, башнялӧн) стенъясыс да пыдӧсыс мед вӧлі оз лэдзны сынӧдсӧ да васӧ. Силосуйтан гуяс лӧсьӧдігӧн, абу кӧ стенӧн вӧчӧма, мед сӧксӧ кӧрымсьыс эз кут кыскыны, гуас кӧрым тэчтӧдзыс дай тэчигас колӧ вель ёна кӧтӧдны ваӧн.
ІV. Кутшӧм кӧрымъяс (культураяс) позьӧ силосуйтны.
Силосуйтӧм вылӧ вермасны мунны уна быдманторъяс, пӧшти ставыс, кодъясӧс вӧдитӧны сиктса овмӧсын. Сӧмын бурджык лоӧ, кутан кӧ силосуйтӧм вылӧ торйӧн кӧдзны наросьнӧ культураяс. Районъяс серти, силосуйтӧм вылӧ кӧдзӧны: кукуруза, подсолнечник, зӧр сора вика да зӧр сора анькытш, тыква, виж люпинъяс (лыа вылын) да мукӧдтор.
Сы кындзи силосуйтӧм вылӧ вермасны мунны ачыс быдмысь да кӧдзӧм турунъяс да налӧн ӧтаваясыс, оз кӧ позь найӧс идравны лёк поводдя вӧсна.
Силосуйтӧм вылӧ сідзжӧ позьӧ паськыда используйтны муяс вывса да пуктасъясса шыбласъяс (капуста кор, свеклӧ кор, галан, картупель, турнепс кор да мук.).
Кутшӧм районъясын ёна паськалӧма картупель да свеклӧ перерабатывайтӧм, позьӧ используйтны регыд тшыкан шыбласъяссӧ тайӧ производствоясыслысь (жом, мезга да мук).
Медбӧрын, силос вылӧ вермасны мунны сёйны омӧля туян, кыз заа быдманторъяс, кодъяс мукӧд районъясас зэв уна эмӧсь.
Силос вылӧ наросьнӧ кӧдзантор колӧ бӧрйыны зэв кужӧмӧн. Медводз колӧ видзӧдлыны сы вылӧ, мед сійӧ вӧлі гектар вылӧ, вес лыд серти кӧрым сетӧм кындзи, сетӧ унджык пӧтӧсджык веществояс, торйӧн нин белокъяс. Сы кындзи, бӧрйигад колӧ пыдди босьтны и сійӧ местаас быдман условйӧяссӧ (корджык да кутшӧмджыка сійӧ воӧ), мед эськӧ силосуйтӧм вылӧ кадын сійӧс идравны.
Медбур быдманторйӧн силосуйтны кӧдзӧм вылӧ лунвылын да асыв-лунвылын, торйӧн нин косӧд районъясын, лоӧ кукуруза.
Сійӧ сетӧ зэв уна пӧтӧс веществояс. Весиг косӧд воясӧ позьӧ босьтны ӧти гектарысь силос вылӧ кукуруза 60–70 центнер, а сійӧ сетӧ 1500–1800 кг вердас (кормӧвӧй) единица. Сэтшӧм жӧ воӧ сю (идзаснас и быдӧн) сетӧ сӧмын 600–700 вердас единица, а шобді сетӧ нӧшта на этшаджык.
Косӧд обласьтъясын силосуйтӧм вылӧ бур быдманторъясӧн лыддьысьӧны сорго да суданскӧй турун. Идралӧны найӧс силосуйтӧм вылӧ чветиттӧдзыс либӧ чветитігас. Кыдзи сорго, сідз жӧ и суданкаӧс силосуйтӧм вылӧ (тшӧтш и турун вылӧ) колӧ кӧдзны радъясӧн, радъяс костсӧ вӧчны 30–35 см пасьта; тшӧкыдмӧдны кӧдзасӧ оз ков.
Зэв бур силос дай зэв уна сетӧ сідз жӧ подсолнечник. Мӧскуаса обласьтын подсолнечниксӧ кӧдзӧны зӧркӧд жӧ тшӧтш (ӧти кадын), а мукӧддырйиыс весиг водзджык. Водз кӧдзӧмысь повны оз ков, сійӧ оз пов асъя пужъясысь. Сійӧс идралӧны, кодыр кӧйдысыс небыдкодь на. Подсолнечниксӧ вундалӧны му бердтіысджык да ставнас тэчӧны силосӧ.
«Герольд» нима сельхоз коммуналӧн (Мӧскуаса обласьт) силосуйтӧмын нёль вося опытыс петкӧдліс, мый кӧдзны силос вылӧ подсолнечник вывті бур. Подсолнечник кӧдзны тані заводитісны 1926 восянь, кодыр вӧлі кӧдзӧма 1/2 га. Тайӧ кӧдзӧмыс сетіс бур результатъяс, а 1927 воын нин коммуна кӧдзис 4,5 га, 1928 воын — 12 га, 1929 воын — 15 га. Сэні жӧ подсолнечниккӧд тшӧтш вӧлі кӧдзӧны и кукуруза, сӧмын сылӧн урожайыс ёна ичӧтджык.
Подсолнечник тані кӧдзсьӧ веськыд радъясӧн, костыс 15–20 см. Тадзи кӧдзӧмӧн гектар кӧдза вылӧ мунӧ кӧйдысыс 15-сянь 25 килограммӧдз. Америкаын лыддьӧны, мый россияса сортъяс подсолнечниклӧн силосуйтӧм вылӧ бурджыкӧсь, туянаӧсьджык америкаса дорысь, ёнджыка туянаӧсь роч сортъяс пытшкысь «гигант» да «мамат».
Силосуйтӧм вылӧ наросьнӧ кӧдзсьӧны зӧр сора вика да зӧр сора анькытш. Сійӧ жӧ «Герольд» коммунаас бӧръя нёль вонас подсолнечниккӧд тшӧтш вӧлі кӧдзӧны и зӧр сора вика.
Сійӧс кӧдзӧны пыр жӧ зӧр кӧдзӧм бӧрын. Кӧдзасӧ нуӧдӧны оз став муяс вылас ӧтпырйӧ, а кадсӧ бӧрйӧны сідзи, мед идралӧмсӧ позис нуӧдны торйӧн-торйӧн, воӧм сертиыс, уджалан вын да машинаяс тырмӧм пыдди пуктӧмӧн. Викасӧ идравны заводитӧны пыр жӧ пуртӧсалӧм бӧрас. Ытшкӧм викасӧ колӧ кольлыны му вылас час 4–6 кежлӧ.
Силосуйтӧмын успехъясыс да йӧла скӧт видзӧм паськӧдӧм вылӧ визь кутӧмыс йӧткыштіс «Герольд» коммунаӧс вуджны вит переменаӧ, кӧдзасӧ тадзи вежлалӧмӧн: 1) силос вылӧ подсолнечник, 2) зӧр, бӧрнас сы вылӧ бобӧнянь кӧдзӧмӧн, 3) медводдза вося клевер, 4) мӧд вося клевер, 5) зӧр сора вика силос вылӧ.
Силосуйтӧм вылӧ быдлаын туйӧ (тшӧтш и косӧд районъясын) топинамбурлӧн (муын быдмысь грушалӧн) заыс да корйыс. Тайӧ — уна во чӧж быдмысь культура, сетӧ силосуйтӧм вылӧ материал дай скӧтлы бур кӧрым вылӧ бур вуж (клубень).
Пӧльза сетӧ и тыква кӧдзӧм, торйӧн нин косӧд районъясын. Силосуйттӧг тыква ӧдйӧ тшыкӧ. А силосуйтны кӧ сійӧс, тыкваыд сетӧ уна да бур материал силосуйтӧм вылӧ, шуам, вотӧм да жугавлӧм тыкваяс, корсӧ, коді зэв ӧдйӧ быдмӧ зэръяс бӧрын.
Рытыввыв обласьтъясын лыа вылын, мукӧд быдманторъяс кындзи, зэв ёна позьӧ силос вылӧ кӧдзны виж люпин, коді зэв озыр белокӧн.
V. Гуясын да траншеяясын силосуйтӧм.
Кӧрым силосуйтны колӧ гӧгрӧс либӧ кузьмӧс (траншеяясын) гуясын, кодъясӧс кодйыны зумыд муӧ.
Зумыд муӧ кодйӧм ыджыд стӧкан кодь гӧгрӧс джуджыд гу лоӧ медбур силос вӧчӧм вылӧ.
Кодыр колӧ силосуйтны кӧрымсӧ уна, сэки кодйӧны веськыд стенма кузьмӧс гу, сэки сійӧ шусьӧ траншеяӧн. Зумыд муа гуяслысь да траншеяяслысь стенъяссӧ нинӧмӧн оз ков эжны, найӧ и сідз бура кутасны уджавны. Небыдджык муа гуяслысь да траншеяяслысь стенъяссӧ быть колӧ эжны кыӧм ньӧрйӧн, камышӧн, либӧ кирпич торъясӧн да сука найӧс мавтны сёйӧн.
Муыс кӧ вывті небыд, васӧд да киссьӧ, сэки гуяслысь да траншеяяслысь стенъяссӧ колӧ эжны кирпичӧн, пуӧн либӧ бетонӧн.
Дерт тадзи гуястӧ эжӧмыд донаджык сувтас, сӧмын небыд муа вӧснаыс быть лоӧ эжнысӧ, он кӧ — весьшӧрӧ вермас вошны кӧрымыс.
Та вӧсна гу вылӧ места бӧрйигӧн колӧ сюсьджыка видлавны мусӧ (грунтсӧ), кытчӧ ми кутам кодйыны силос гусӧ.
VІ. Кыдзи бӧрйыны местасӧ гу вылас.
Силос гуяс да траншеяяс кодйӧм вылӧ колӧ зільны бӧрйыны местасӧ вылысьджык, мед эськӧ зэр ва да визувтан ва эз вермыны пырны гуас либӧ чукӧрмыны матӧ.
Сідзжӧ колӧ гуяс улӧ бӧрйыны сэтшӧм местаяс, кытчӧ тулысъясын, зэра кадъясын некор оз волы ваыс. Тулыснас кӧ ваыс кутас пырны гуас, вермас тшыкӧдны силоссӧ.
Тувсовъя ваяслысь тулысын кыптӧм тӧдмалӧм могысь, колӧ тулыснас жӧ кодйыны смотрӧвӧй юкмӧсъяс — скважинаяс да видзӧдны ва кыптӧм бӧрсяыс.
Сэсся силос гутӧ колӧ матӧджык вӧчны скӧт видзанінсяньыд. Кымын матынджык гуыс скӧт видзанінсяньыс, сымын кокньыдджык ваявны кӧрымсӧ сэтысь скӧтлы. Медбур, силос гуыс кӧ скӧт видзаніныскӧд орчча да ӧтлаасьӧ сыкӧд пӧвйысь ли мый ли вӧчӧм торъя коридоркодьӧн.
Колхозлӧн кӧ скӧт видзанінъяс абу ӧти местаынӧсь, а сикт пасьтаыс разӧдӧма, сэки силос гуяссӧ колӧ кодйыны торйӧн быд скӧт видзанін бердӧ.
VІІ. Ыджыдӧсӧ вӧчны гусӧ.
Медбура силосыд артмӧ сэтшӧм гуясын да траншеяясын, кӧні пасьтаыс векниджык джуджда дорсьыс либӧ мед абу паськыдджык гу джуджда сертиыс.
Гулӧн либӧ траншеялӧн пасьтаыс босьтчӧ этша вылӧ кык метр. Медэтша вылӧ джудждаыс кык метр жӧ. Сідзкӧ медічӧт гулӧн либӧ траншеялӧн пасьтаыс да джудждаыс колӧ лоны кык метр. Кӧрымсӧ гуӧ топыда тэчӧм зэв тӧдчанатор бур силос лӧсьӧдӧмын. Та вӧсна, сэтшӧм гуясын, кӧні джудждаыс ыджыдджык пасьтасьыс, силосыс бурджык артмӧ, сэки ёна силосыс личкыссьӧ, топалӧ, вылыса слӧйыс улыссӧ ёна лямӧдӧ да.
Джуджыд да векни гуясын силосуйтӧмлӧн бурыс сыын, мый вылысыс сылӧн ичӧт, сідзкӧ сынӧдыскӧд ичӧтджык площадь силосыслӧн ӧтлаасьӧ (став силос чукӧр сертиыс) векни да ляпкыд гуясын дорысь. Сынӧдыс кӧ дыр кутас инмыны силосад, сэки силосыд дзик тшыкас, бакшасяс. Та вӧсна медбур гуӧн колӧ лыддьыны сэтшӧм гу (траншея тшӧтш), кодлӧн джудждаыс 1½–2 пӧв ыджыдджык пасьта дорсьыс.
Кузьтаыс траншеялӧн вӧчсьӧ сы серти, унаӧ гуас пуктыссьӧ кӧрымыс. Сӧмын мед траншеяыс эз вӧв 30 метрысь кузьджык.
Траншеяыс кӧ лоӧ кузьджык 30 метрысь, сэки позьӧ ӧти кузь траншея пыдди кодйыны кымынкӧ орчча траншея.
Гу либӧ траншея ыджда арталігӧн колӧ тӧдны, мый ӧти куб. метр силослӧн сьӧктаыс 0,5 тонна гӧгӧр.
Шуам, колхозлӧн эм 50 лысьтан мӧс. Овмӧс условйӧяс серти силосӧн скӧтӧс вердны вонас ковмас 200 лун гӧгӧр. Шӧр босьтӧмӧн ӧти мӧс вылӧ луннас колӧ вердны 15 кг силос; сідзкӧ силос траншеяӧ колӧ тӧрны силосыс (50 × 200 × 15)= 15 000 кг, либӧ 150 тонна. 150 тоннаа траншея — сійӧ ыджыд траншея, сылы ковмас босьтны джудждасӧ да пасьтасӧ ыджыдджыкӧс.
Босьтам сідз: условйӧясыс лэдзӧны кодйыны траншеясӧ 5 метр джудждаӧс. Мед эськӧ 3,5 метр пасьта да 5 метр джуджда траншеяӧ тӧрис 150 тонна силос, сійӧ траншеяыслы колӧ лоны 17 метр кузя (5 × 3,5 × 17 × 0,5 = 148,75).
VІІІ. Кыдзи кодйыны силос гу.
Кодыр тӧдмалӧма нин силос гу вылӧ либӧ траншея вылӧ места, видлалӧма грунтсӧ, индӧма ыдждасӧ гуыслысь да траншеяыслысь, заводитчӧны найӧс кодйыны. Кодйӧмыс нуӧдсьӧ прӧстӧй кӧрт зырйӧн, киркаӧн либӧ лӧмӧн. Кытчӧ индӧма кодйыны силос гусӧ либӧ траншеясӧ, сэті водзджык мерайтӧны. Кодйӧны кӧ гу, бӧрйӧм места шӧрас тувъялӧны пу тув, код гӧгӧр кытшлалӧ кӧрт тувйӧн тувъялӧм рейка, а прӧст помас (рейкаас) бара жӧ тувъялӧма пу тув. Тайӧ инструментнас и гижтӧны гу ыдждасӧ. Кодйӧны кӧ траншея, ыдждасӧ пасъялӧны тувъясӧн. Сэсся заводитӧны кодйыны, гу дорсяньыс шӧрланьыс кодйӧмӧн. Гусӧ кодйигӧн колӧ видзӧдны, мед гу стенъясыс вӧлісны дзик шыльыдӧсь да веськыдӧсь, гурантӧмӧсь, мыльктӧмӧсь. Стенлӧн веськыдлуныс прӧверайтсьӧ правилӧӧн либӧ пӧв дорӧн.
Абу кӧ джуджыд гуыс (2 метрӧдз) мусӧ гусьыс шыблалӧны кӧрт зырйӧн гу дорас, а джуджыдджык кӧ, сэки петкӧдлӧны кӧрзинаясӧн, ведраясӧн, гез йылысь. Мусӧ кӧ колӧ лэптавны уна, позьӧ сувтӧдны временнӧй жаравеч, кыдзи тай мукӧдлаас юкмӧсъясысь васӧ лэпталӧны, либӧ блока сюръя вомӧн шыбитны гез да лэптавны мусӧ кӧрзинаясын либӧ ведраясын вӧв вынӧн.
Тадзи вӧчсьӧ гу зумыд грунт вылын. Шӧркодь да слабджык (небыдджык кӧ му грунтыс) кодйӧны сідз жӧ, кыдзи и вӧлі индӧма вылынджык. Пыдӧсыс кӧ абу сёйӧд, колӧ тэчны сэтчӧ сёй да бура трамбуйтны (мед кызтаыс лоӧ этша вылӧ 25 сантиметр).
Грунтыс кӧ небыд, гуяссӧ да траншеяяссӧ быть колӧ эжны мыйӧнкӧ, а мед кодйигас стенъясыс эз буждыны, кодйыны пӧкатӧн; пӧкатыс вӧчсьӧ грунт серти либӧ крутджыка, либӧ ньывкджыка. Тадзнад гу вомыс лоӧ паськыдджык пыдӧс дорсьыс (пыдӧсыс колӧ лоны колӧм ыджда сертиыс). Сэсся заводитӧны эжны стенсӧ. Эжнысӧ колӧ дзик веськыда (сувтса). Кыӧмӧн кӧ эжны, позьӧ — понӧльӧн, баддьӧн да мукӧд кыз ньӧръясӧн. Позьӧ эжны и изъясӧн, ӧжигайттӧм кирпичӧн да мукӧдӧн. Эжӧм бӧрын колӧ стенъяссӧ мавтны сёйӧн да бура шыльӧдны. Стена-эжӧма костыс тыртсьӧ талялӧм сёйӧн. Сійӧс ставсӧ топыда трамбуйтӧны, мед водзӧсӧ эз кут пуксьыны.
Муыс кӧ небыд, стенъяссӧ позьӧ сідзжӧ эжны гӧрбушъясӧн, пӧвъясӧн. Стена-муа костсӧ тыртӧны сёйӧн жӧ.
Кузь траншеяясын стенъяссӧ зумӧдӧм могысь, быд кык метр сайӧ тувъялӧны сваяяс.
Кодыр сёйыс абу, а эмӧсь пӧвъяс, гусӧ позьӧ вӧчны бӧчарнӧй типаӧс.
Гу гӧгӧрыс метр джын сайӧ кымын кодйӧны канава, зэр васӧ гуӧ веськалӧмысь вештӧм могысь.
Мед эськӧ видзны зэр ваысь да лымйысь гусӧ, гу вылас вӧчӧны вевттьӧд (лэбув кодьӧс) идзасысь либӧ тьӧскысь. Татшӧм вевттьӧдыс видзӧ гусӧ ва пырӧмысь да сэки позьӧ гусьыс силоссӧ босьтны кӧть кутшӧм поводдя дырйи.
Кыдз аддзам, гу либӧ траншея вӧчӧм абу зэв сьӧкыдтор, оз кор торъя тӧдӧмъяс. Силос гулӧн тырмытӧмторйыс — сылӧн омӧль зумыдлуныс. Унаысь во мысти нин силос гуӧн вӧдитчӧм бӧрын стенъясыс сылӧн кутӧны киссявны. Эжӧм стенъяса гуяс ёнджыкӧсь дай дырджык олӧны.
Колхозъясын да прӧстӧй производственнӧй ӧтувтчӧмъясын колӧ торйӧдны гусӧ вӧчӧмӧн веськӧдлыны правленньӧса шленӧс либӧ овмӧсын кутшӧмкӧ юкӧнӧн заведуйтысьӧс: сійӧ веськӧдлӧм улын позьӧ бура вӧчны гу либӧ траншея, кодын позяс шоммӧдны бур силос.
ІХ. Силосуйтӧм водзвылын гуяс да траншеяяс лӧсьӧдӧм.
Силос тэчтӧдз колӧ бура видлавны гусӧ да траншеясӧ — ставыс-ӧ бур.
Медводз колӧ видзӧдлыны гулысь да траншеялысь стенъяссӧ, да стенъясыс кӧ абу шыльыдӧсь, розяӧсь, найӧс колӧ шыльӧдны да мавтны сук сёйӧн. Силос тэчтӧдз гулысь стенъяссӧ колӧ ульмӧдыштны. Ульмӧдӧмсӧ (кӧтӧдӧмсӧ) колӧ нуӧдны дорвыв куим лун чӧж, сӧмын ӧтпырйӧ оз ков васӧ уна кисьтны, мед ванас эз мун стенсьыс сёйыс да эз нильзьы пыдӧсыс. Киськавны позьӧ пӧжарнӧй трубаысь зэр моз пызйысь наконечник пыр. Пӧжарнӧй трубаыс кӧ абу, позьӧ киськавны сеткаа лейкаӧн.
Дезинфицируйтӧм могысь гуяс да траншеяяс зэв бур мавтны выль кусӧдӧм извесьтӧн. Торйӧн нин сідзсӧ колӧ вӧчны, силосыс кӧ тэчсьӧ важ гуӧ, кытӧні водзджык вӧлі силосуйтлӧма нин.
Гуяслысь да траншеяяслысь эжӧм стенъяссӧ силос тэчӧм водзвылас колӧ ёнджыка весавны мусьыс сёй комӧкъясысь, ёгысь да с.в., мыськавны найӧс, кӧтӧдыштны стенъяссӧ да белитны выль кусӧдӧм извесьтӧн.
Та бӧрын гуыд лоӧ дась силос пуктӧм вылӧ.
Колӧ пыдди босьтны, гулысь либӧ траншеялысь стенъяссӧ кӧтӧдӧм зэв ыджыд да ответственнӧй удж. Омӧля кӧ сійӧ ужсӧ тэ нуӧдан, вермас бакшасьны силосыд.
Х. Силосуйтан кӧрымлӧн васӧдлуныс.
Мед эськӧ бурджыка силосуйтӧмыс муніс, зэв тӧдчанатор — гуӧ силосуйтны пуктан кӧрымлӧн васӧдлуныс. Быдӧн тӧдӧ, мый капуста бакшасяс пельсаад, сэтысь кӧ став сӧкыс (рӧсолыс) петӧ, капустаыс кӧ лоӧ коскодь. Сідз жӧ и силосуйтӧм вылӧ гуӧ пуктӧм кӧрымыд бакшасяс, тшыкас, он кӧ пукты сійӧс гуас лапыдкодьӧн. Та вӧсна силосуйтан кӧрым гуӧ сюйтӧдзыс колӧ бурджыка видлыны сылысь васӧдлунсӧ.
Силосуйтан кӧрымлӧн васӧдлуныс (влажносьтыс) колӧ лоны 65-сянь 70%-ӧдз. 70%-ысь унджык лапыдлунсӧ кыпӧдны позьӧ на, сӧмын 65%-ысь улӧджык силосуйтан кӧрым вайӧдны некор оз ков. Сӧмын силос вӧчан удж йылысь бура тӧдысь йӧз вермасны вӧчны бур силос татшӧм улын прӧчента лапыд кӧрымысь. Васӧдлунсӧ позьӧ зэв бура тӧдмавны веситалӧмӧн да косьталӧмӧн. Босьтны кӧ 1 килограмм силосуйтан кӧрым да бура косьтыны сійӧс шонді водзын либӧ лунся пачын, килограммсьыс кольӧ 450–500 грамм. Сійӧ лоӧ шӧр васӧда силосуйтантор.
Дерт абу зэв сьӧкыд тӧдмавны кӧрымлысь васӧдлунсӧ шонді водзын либӧ пачын косьтӧмӧн. Позьӧ дерт и ылӧснас тӧдмавны сійӧс, сӧмын ёна верман ылавны. Та могысь босьтӧны силосуйтӧм вылӧ лӧсьӧдӧм турунсӧ кабырӧ, ёна сійӧс гартӧны, да сэки кӧ пыдзыртчӧ ваыс, сӧмын оз войтав, сійӧ кӧрымас васӧдлуныс туяна силосуйтӧм вылас. Ваыс кӧ ньӧти оз пыдзыртчы либӧ муртса-муртса пыдзыртчӧ, васӧдлуныс сылӧн колӧм сертиыс улынджык.
Ми шулім нин, тадзнад тӧдмалігӧн верман ёна ылавны, сы вӧсна бурджык тӧдмавны веситӧмӧн да косьтӧмӧн.
Силосуйтӧм йылысь тӧдысьяс васӧдлунсӧ тӧдмалӧны ылӧснас, киас кабралӧмӧн. Сӧмын тайӧ сетсьӧ силосуйтӧмын ыджыд практика тӧдӧмӧн. Медводдза каднас силос вӧчысьяс пыр тӧдмалӧны васӧдлунтӧ веситӧмӧн да косьтӧмӧн.
Силосуйтігӧн мукӧд силосуйтан торъяслӧн оз тырмы аслас влажносьтыс. Сэки сы дінӧ содтӧны сочнӧй кӧрымъяс (коръяс, капуста листъяс да с. в.).
Кӧрымыс кӧ вывті васӧд да сочнӧй (капуста лист, корнеплодъяслӧн кор, вундалӧм тыква, да с. в.) сы дінӧ колӧ сорлавны шырӧм идзас либӧ полова. Татшӧм сочнӧй кӧрымыслӧн васӧдлуныс овлӧ 90%-ӧдз. Сы дінӧ кӧ содтыны вес сертиыс джынсӧ шырӧм идзас либӧ жуг, шӧр васӧдлуныс став сорасыслӧн лоас 65% гӧгӧр.
Сочнӧй кӧрымъяс кӧ овмӧсын абуӧсь, косӧд кӧрымъяссӧ лапыдмӧдны позьӧ ваӧн. Зэв кос кӧрымъяс, кӧть сэтчӧ и ва пуктан, силосуйтны зэв сьӧкыд. Та вӧсна колӧ силосуйтны сочнӧйджык кӧрымъяс, васӧдлуныс кодъяслӧн медэтша вылӧ 65%. Вывті сочнӧй кӧрымъяс, кодъяслӧн васӧдлуныс вывті ыджыд, колӧ силосуйтны косӧд кӧрымкӧд сорлалӧмӧн, а косӧд кӧрымъяссӧ силосуйтны сӧмын сочнӧйяскӧд. Сочнӧй кӧрымъяс кӧ абуӧсь, сэки куш косӧд кӧрымтӧ силосуйтны оз и ков.
ХІ. Мыйӧн шырны кӧрымъяс силосуйтӧм водзвылын.
Кӧрымъяс шырны медбур торъя машинаясӧн — силосорезкаясӧн либӧ кӧть идзас шыран машинаясӧн. Сӧмын татшӧм машинаясыд ӧні абу на зэв тырмымӧн, обслуживайтны став сиктса овмӧссӧ найӧ оз вермыны. А силосуйтан кӧрымтӧ шырӧмыд зэв ёна тӧдчас бур силос лӧсьӧдӧм вылад. Та вӧсна колӧ используйтны став силосорезкасӧ да соломорезкасӧ, кодъяс эмӧсь, да наӧн уджавны 2–3 сменаӧн. Мед эськӧ бурджыка обслужитны силосорезкаясӧн да соломорезкаясӧн колхозъясӧс, прӧстӧйджык ӧтувтчӧмъясӧс, силосорезкаяссӧ да соломорезкаяссӧ колӧ сетлывлыны прокатӧ. Тайӧс позьӧ котыртны машинно-тракторнӧй станцияяс пыр, гырысь колхозъяс пыр, совхозъяс пыр да торъя прокатнӧй пунктъяс пыр.
Киӧн бергӧдлан быд соломорезка колӧ приспособитны кутшӧмкӧ двигатель дінӧ. Киӧн бергӧдлан уна соломорезка позьӧ тадз жӧ лӧсьӧдны, и производительносьтыс сылӧн лоӧ кымынкӧ пӧв ыджыдджык.
Двигательӧн соломорезка вылын уджалігӧн сылӧн производительносьт кыптӧмыс ёна йитчӧма шыранторсӧ мыччалысь сямкӧд: бур мыччалысь куим пӧв унджык вӧчас сямтӧм мыччалысь дорысь. Сы вӧсна колӧ лӧсьӧдны бур мыччалысь кадръяс.
Посньыдик колхозъяс, кодъяс силоссӧ оз уна лӧсьӧдны, вермасны силосуйтӧм вылӧ лӧсьӧдӧм кӧрымсӧ посняммӧдны черӧн, чарлаӧн, косаӧн. Черӧн силосуйтан кӧрым кералӧм могысь силос гу весьтас пуктӧны кер да сы вылын и кералӧны. Сэки кералӧм кӧрымыс пыр жӧ веськалӧ гуас. Дерт тадзтӧ шырны абу зэв бур, бурджык машинаӧн, сӧмын машинаыд кӧ абу да силосуйтан кӧрымыд абу уна, быть лоӧ шырны черӧн, чарлаӧн, косаӧн да с. в.
ХІІ. Гуяс да траншеяяс тыртӧм.
Шырӧм силосуйтӧм кӧрым тэчсьӧ гуӧ топыдджыка. Топыда тэчӧмкӧд йитчӧма силослӧн качествоыс. Гуясӧ кӧрым топыда тэчӧм (трамбуйтӧм) — зэв тӧдчанатор силосуйтігӧн. Мед кӧрымыс гуас топыдджыка пуксис, сійӧс талялӧны кокӧн либӧ вӧлӧн, сідз жӧ кӧрт либӧ пу трамбуйтанӧн.
Гырысь силоснӧй гуясын либӧ траншеяясын трамбуйтӧны вӧвъясӧн, кодъясӧс сюйӧны гуас да дорвыв ветлӧдлӧмӧн трамбуйтӧны.
Трамбуйтігас торйӧн нин ёна колӧ топӧдны кӧрымсӧ стенъяс бердсьыс. Кӧрымсӧ топыда тэчӧм унджык вӧтлӧ силос пытшсьыс сынӧдсӧ, а сійӧ (сынӧдсӧ вӧтлӧмыс) силосуйтігас зэв коланатор: кымын унджык сынӧд кольӧ силос пытшкас, сымын лёкджык вермас артмыны силосыс.
Сы вӧсна и шырӧны кӧрымсӧ да топыда трамбуйтӧны силоссӧ.
Силос кӧрымнас гусӧ колӧ тыртны пасьталаыс ӧткодя. Траншеяяс колӧ тыртны кузялаыс, мед быд лун позьӧ вӧлі тыртны ¾ метр судта топӧдӧм силосӧн.
Гуяс да траншеяяс тыртӧм колӧ нуӧдны дорвыв да став уджсӧ эштӧдны регыдджыкӧн — 2–3 лунӧн.
Кӧрымсӧ сюйигӧн (тыртігӧн) гулӧн либӧ траншеялӧн стеныс кӧтӧдсьӧ лейкаӧн. Торйӧн нин колӧ кӧтӧдны гуяслысь эжтӧм стенъяссӧ. Сӧмын гусӧ бура водзвыв киськалӧмӧн да силоссӧ тэчигӧн стенъяссӧ дорвыв кӧтӧдӧмӧн позьӧ перйыны силослы колана васӧдлунсӧ да вӧчны бур кӧрым. Силосуйтан кӧрымлӧн кӧ васӧдлуныс 65% мында, зэв бур сюйны тшӧтш гуас мыйкӧ мында лапыдджык кӧрым (пуктас коръяс, ӧтава, свеклӧ кор да с. в.); найӧс колӧ тэчны стен бердасджык да ёнджыка трамбуйтны. Тадзӧн колӧ став гу судтаыс тэчны васӧдджык кӧрым. Тайӧ вӧчсьӧ сы вӧсна, мед эськӧ мукӧд кӧрымыслӧн васӧдлуныс эз быр, а сідзкӧ мед видзсяс и тшыкӧмсьыс. Васӧдджык кӧрым кӧть и мыйкӧ мында сетас стенъяслы ассьыс васӧ, сӧмын сылӧн кольӧ на колӧм мындаыс васӧдлуныс, да стен бокас куйлысь кӧрымыс оз тшык.
Мед эськӧ вӧчны бур силос, гуӧ кӧрым тэчигӧн колӧ тӧдны татшӧм правилӧяс:
1) кӧрымсӧ колӧ бурджыка трамбуйтны;
2) гулысь стенъяссӧ кадын да ёнджыка ваӧн васӧдмӧдны;
3) гусӧ силоснас (кӧрымнас) тыртны колӧ ӧдйӧджык.
ХІІІ. Кыдзи тупкыссьӧ гу.
Силос гу либӧ траншея колӧ тыртны чукйӧнджык. 1–2 лун мысти силослӧн вылысса слӧйыс вель ёна шоналас да пуксяс. Сійӧс колӧ бурджыка трамбуйтны да нӧшта тэчны вылас кӧрымсӧ. Кодыр мӧд вылысыс шоналас, сійӧс бура трамбуйтӧны да тупкӧны гусӧ водзджык сёйӧн, сэсся муӧн. Няйтӧссьӧмысь видзӧм могысь силос да сёй костас пуктыссьӧ кутшӧмкӧ вӧсньыдик видзӧд — лапыд рӧгӧза, вӧсньыдика идзас, пу кор, трунда да с. в.
Силос гу вылас бурджык унджык тэчны мусӧ: сійӧ отсалас силоссӧ ёнджыка топӧдны да видзас сынӧд пырӧмысь.
Мунас гу вылысыс тыртсьӧ гӧгрӧс чуркйӧн (мылькйӧн) да сідз, мед сійӧ вӧлі тупкӧ гу гӧгӧрсӧ гу дорсяныс метр пасьта кымын.
Мед му вевтыс эз кынмы, сы вылӧ тэчӧны идзас либӧ жуг.
Кодыр гуыс лоӧ тыртӧма нин, гӧгӧрыс, гу доръяссяньыс 1½ метр сайӧ вӧчӧны канава зэр ва пырӧмысь силос гуӧс видзӧм могысь.
Мед эськӧ бурджык вӧлі перйыны силоссӧ да видзны зэрӧм-лымъялӧмъясысь, гу вевдорас вӧчсьӧ прӧстӧй вевт либӧ лэбув.
Тайӧн и уджыс помасьӧ. Силосуйтан кӧрым бӧрся сэсся оз ков некутшӧм тӧждысьӧм.
ХІV. Силос установкаяс.
Индам дженьыдика, мый колӧ пыдди босьтны колхозъяслы силос установкаяс вӧчигӧн.
Силосуйтан практика петкӧдлӧ, мый кымын ыджыд силосуйтан башня, сымын этша вошӧ пӧтӧслуныс кӧрымъяс силосуйтігӧн. Дай сійӧс стрӧитӧмыс донтӧмджык сувтас.
Сэсся башняяс вӧчигӧн колӧ пыдди босьтны, мый пасьтаыслӧн судта дінас соотношенньӧыс колӧ лоны этша вылӧ 1 : 1½ либӧ 1 : 2, а нӧшта бурджык, сійӧ соотношенньӧыс кӧ лоӧ ыджыдджык 1 : 3. Шуам, ми кӧ башнялысь пасьтасӧ босьтам 4 метр, сэки судтаыслы колӧ лоны 6 метр. Тайӧ колӧ, мед ёнджыка топаліс силос кӧрымыс. Пасьтаыс башняыслӧн босьтсьӧ сы серти, мыйта колӧ скӧтлы суткиӧн вердӧм вылас кӧрымыс, да босьтсьӧ пыдди, — мед кӧрымыс эз тшык, колӧ тӧвнас быд лун босьтавны башнясьыс кӧрымсӧ 5 сантиметр кызта, а шоныд дырйи — 12 сантиметрӧдз.
Силослысь стенъяссӧ да пыдӧссӧ колӧ вӧчны сэтшӧм материалысь да сідзи, мед найӧ, ӧти-кӧ, кутісны топӧдӧм (прессуйтӧм) кӧрымсӧ; мӧд-кӧ, эз сісьмыны да эз тшыкны силос шоммӧм вӧсна; да коймӧд-кӧ, мед вӧлісны зумыдӧсь. Сыысь кындзи, мед стенъясыс да пыдӧсыс оз вӧлі лэдзны сынӧдсӧ. Силослӧн стенъясыс мед сулалӧны вӧлі веськыда да вӧлісны шыльыдӧсь, мед кӧрымыс пуксис ӧткодя да мед эз зыртчы силосыс стен бердтіыс.
Силос башня стенын му вевдорас, увсяньыс да вылӧдзыс колӧны щитӧн тупкан вомъяс силоссӧ перъялӧм вылӧ. Пасьтаыс сэтшӧм вомъясыслӧн колӧ лоны этша вылӧ 0,7 метр, а джудждаыс стен сертиыс — 0,7 метрсянь 1,5 метрӧдз.
Силос башня вевт вылас колӧ лоны розь, кыті сюявсьӧ силосуйтан кӧрымыс. Силос башнялӧн мед вӧлі лӧсьӧдӧма посъяс рабочӧйяслы вылас кайны да лэччыны. Силос башня увсьыс лёк васӧ вештӧм могысь колӧ нуӧдны трубаяс. Силос перъялан вомъяссӧ силоссӧ тэчигӧн колӧ топыда пӧдлавны. Силос вывсӧ колӧ тупкыны вевтӧн да вӧчны вентиляция. Силоссяньыс вевтӧдзыс колӧ лоны тыртӧмин 2 метр судта.
Силос установка мед вӧлі сувтӧ донтӧм дай кокниа вӧчсьӧ, мед сійӧс позьӧ вӧлі вӧчны места вывса стрӧитчан материалысь да сиктса мастеръяс вынӧн. Силос башняыс мед вӧлі удобнӧй силос кӧрымсӧ сэтчӧ сюйны да сэтысь кыскавны, мед эз ковмы сэтчӧ лӧсьӧдны сложнӧй механизмъяс. Силос установка (башня) мед оліс дыр, мед быд вося ремонтыс сылы эз сувт донӧн. Медбӧрын, стенъяс пырыс силосыс мед эз кынмы.
Став тайӧ условйӧяссӧ колӧ пыдди босьтны стрӧитігас.
ХV. Силосуйтігӧн колан машинаяс йылысь.
Кӧрым шырӧны либӧ вӧлӧн бергӧдлан соломорезкаясӧн либӧ силосорезкаясӧн. Силосуйтан кӧрымсӧ кӧ лӧсьӧдӧны ыджыд башняын либӧ полубашняын силосуйтӧм вылӧ, сэтчӧ неыджыд кадӧн колӧ шырны кымынкӧ сюрс центнер кӧрым. Сэки торъя машинатӧгыд нинӧм он вермы керны. Татшӧм машинаыс уджалӧ трактор, парӧвӧй двигатель либӧ мотор бергӧдлӧмӧн. Машинаыс вермӧ шырны 10 часа уджалан лунӧн 50 тоннаӧдз либӧ унджык. Сы кындзи, татшӧм башнясӧ либӧ полубашнясӧ тыртігӧн сійӧ шырӧм кӧрымсӧ колӧ лэптавны 6–12 метр вылнаӧдз. Ставсӧ тайӧс позьӧ вӧчны силосорезкаясӧн, кодъяслӧн эм торъя приспособленньӧ башня вылас кӧрымсӧ лэптавны.
Кыдзи нуӧдсьӧ кӧрымсӧ шырӧмыс?
Кӧрымыс шыблавсьӧ перыда вештасьысь (вӧрӧдчысь) пыдӧса кузь ящикӧ. Татшӧм пыдӧсас сюрӧм бӧрын кӧрымыс ньӧжйӧникӧн пыр ӧтарӧ пырӧ силосорезка пуртъяс улӧ. Сэні сійӧ посняммӧ, сэсся вентиляторӧд кыскан сынӧдӧн кыптӧ труба кузя башня вевтӧдзыс.
Силосорезка ортсысяньыс мунӧ соломорезка вылӧ, сӧмын силосорезкаас мӧд ногӧнджык лӧсьӧдӧма пуртъяс дінас шыранторсӧ сеталӧмыс. Сэсся силосорезкаяслӧн ящикъясыс кузьджыкӧсь да пыр вӧчсьӧны ветлӧдланӧн (нёль кӧльӧса вылын). Сӧмын татшӧм машинаясыд миян зэв на жӧ этша.
Шырӧм кӧрым силоссӧ позьӧ тэчны блокъяс либӧ «жаравечьяс» отсалӧмӧн, либӧ торъя лӧсьӧдӧм транспортёръясӧн (элеваторъясӧн). Профессор Г. В. Богаевский велӧдӧ вӧчны зэв прӧстӧй, гезъя элеватор, кодӧс вермас вӧчны быд мастер.
Колӧ 2–3 пӧвйысь вӧчны доръяса жӧлӧб. Пӧвъясыслӧн пасьтаыс колӧ 15 сантиметр. Кузяыс — соломорезкаысь шырӧм кӧрым петанінсяньыс да башняса либӧ полубашняса кӧрым тэчан вылыс ӧшиньӧдзыс. Тайӧ жӧлӧбыслӧн кыкнан помас эм валикъяс, кодъяс бергалӧны соломорезка шкивсяньыс. Валикъяс вылӧ зэлӧдӧма помъястӧм кык гез, а на дінӧ йитчӧны пу планкаяс, кодъяс пасьтанас жӧлӧб пыдӧс пасьтаыс, а кызтанас 3 см, мӧда-мӧдсянысь 60–70 сантиметр сайӧ. Мед планкаясыс топыдджыка жмитчисны жӧлӧб бердас, жӧлӧб пыдӧсас кодйӧны орччӧн кык бӧрӧздакодьӧс, кыті и ветлӧны гезъясыс. Кодыр татшӧм элеваторыс кутас уджавны (соломорезка шкивсянь), шырӧм кӧрымыс, коді шыблавсьӧ элеватор вылӧ, кокниа кыптӧ башняӧ.
ХVІ. Силосуйтан техника.
Посниа шырӧм кӧрым силос башняӧ сюйӧм бӧрын колӧ пасьталаыс ӧткодя разӧдны. Мед эськӧ ӧткодя тэчсис кӧрымыс, колӧ лӧсьӧдны кӧрымсӧ разӧдан составнӧй трубаяс. Кымын тырны кутас башняыс, сы серти и чинтӧны (дженньӧдӧны) трубасӧ, часьтӧн-часьтӧн босьталӧмӧн. Трубаяс кузя шырӧм кӧрымсӧ башня пыдӧсӧдзыс вайӧдны колӧ сы вӧсна, мед эськӧ сійӧ вылісянь киссигас эз шавкйысь кыдз сюрӧ да торкав башня пытшкас уджавнысӧ. Ӧткодя тэчӧм кындзи, колӧ силоссӧ бура дорвыв трамбуйтны либӧ талявны.
Торйӧн нин колӧ топыда тэчны (талявны, трамбуйтны) кӧрымсӧ стенъяс бердті да пельӧсъяссьыс. Сӧмын топыда талялӧмӧн-трамбуйтӧмӧн позьӧ вӧтлыны став сынӧдсӧ силос пытшсьыс.
Тадзи дорвыв да топыда кӧрым тэчӧмыс шусьӧ кӧдзыд силосуйтӧмӧн. Тадзи вӧчӧмыслӧн тӧдчанлуныс сыын, мый температураыс тані кыптӧ сӧмын 20–30 градусӧдз Цельсий серти, сідзкӧ и этшаджык вошӧ пӧтӧс веществоыс, торйӧн нин белокыс.
Мӧд ногӧн силосуйтан кӧрым лӧсьӧдігӧн — коді шусьӧ пӧсь силосуйтӧмӧн — кӧрымсӧ тэчӧны трамбуйттӧг метр судта кымын, а талялӧны (трамбуйтӧны либӧ) да водзӧ слӧйсӧ тэчӧны 1–2 лун мысти; тадзсӧ тэчигӧн кӧрымыслӧн температураыс кыптӧ 45–50 градусӧдз Цельсий серти. Мыйӧн казяласны, мый кӧрымыс шоналі тайӧ температураӧдзыс, сійӧс топыда трамбуйтӧны да вывсяньыс бара тэчӧны выль слӧй ӧти метр кыза.
Кӧдзыд да пӧсь силосуйтӧм нуӧдӧмлысь тӧдчанлунсӧ петкӧдлӧм могысь вайӧдлам ӧти юкӧн-тор кӧрым силосуйтӧм кузя нуӧдӧм Ставсоюзса І сӧвещанньӧ шуӧмысь: «Кӧдзыдӧн силосуйтӧм бура нуӧдӧм, пӧсьӧн силосуйтӧм серти, лоӧ прӧстӧйджык, донтӧмджык дай пӧтӧс веществоыс этшаджык вошӧ. Та вӧсна колӧ кӧрымтӧ силосуйтны кӧдзыдӧн, торйӧн нин, кодыр силосуйтӧны уна кӧрым».
Пӧсьӧн силосуйтӧм кузя сэні шуӧма: «кыз заа, шома кӧра, омӧльджык быдманторъяс да с. в. колӧ силосуйтны вылын температураӧн; пӧсьӧн силосуйтӧмыс бурмӧдӧ сёянлунсӧ да пӧтӧслунсӧ кӧрымыслысь».
Кыкнан ногнас тэчӧны кӧрымсӧ башняас тырысджык. Шоммигас силосуйтан кӧрымыс кутас пуксьыны, топавны. Кутшӧм силосуйтан материалыс, сідзи и кутас пуксьыны силосыс: воддза судтасяньыс вермас лэдзсьыны ⅓–½ вылӧ. Та вӧсна силоссӧ тэчӧм бӧрын 5–6 лун мысти силосуйтан торсӧ колӧ содтыны, мед дзоньнас используйтны башнясӧ. Мӧдысь пуксьӧм бӧрас бара содтӧны силосуйтан торсӧ. Медбур васӧдлуныс кӧрымлӧн лыддьысьӧ 75%, кор кӧрымсьыс пыдзрӧдлігас петӧ ва, сӧмын оз вияв. Кӧрымыс кӧ нӧшта васӧд, колӧ сійӧс тӧлӧдыштны ывлаын либӧ силосас тэчигӧн сорлавны кос кӧрымӧн шуам, жугйӧн, шырӧм идзасӧн (10% ӧдз).
Силос тыртігӧн кӧ лоӧ вӧчӧма став правилӧяс сертиыс (шырӧм, гуас тэчӧм), сэки оз ковмы кӧрымсӧ сорлавны солӧн (совсӧ ӧд пуктӧны сы вӧсна, мед быдманторъяссьыс ёнджыка петіс сӧкыс) — сӧкыс лоӧ нин тырмымӧн кӧрымсӧ шырӧмӧн, а солыс кутас сӧмын торкны молочно-кислӧй бактерияяс бура паськалӧмлы.
Америкаын да и кӧн сюрӧ миянын (шуам «Герольд» нима с. х. коммунаын) кӧрымсӧ тэчигӧн сійӧс резӧны (киськалӧны) шома йӧлӧн. Рӧскодыс тайӧн оз ло ёна ыджыд, сӧмын тадзсӧ вӧчӧмыс вермас вайны зэв ыджыд пӧльза, сійӧ ӧддзӧдӧ шоммӧмсӧ да. «Ачкасово» племхозын (Мӧскуаса обласьт) башняяс кӧрымӧн тыртігӧн быд кык метр кӧрым тэчӧм бӧрын киськалӧны (кык пӧв) 38 литр шома йӧв.
Кодыр силос установкаыс дзикӧдз кӧрымнас тырас, — колӧ-ӧ прессуйтны да тупкыны кӧрымсӧ? Гырысь башняясын силосуйтігӧн да тэчӧм бӧрас силоссӧ вердны регыд заводитчигӧн, американечьяс оз нуӧдны прессуйтӧм ни, тупкывлӧм, найӧ оз повны, кӧть неуна вылысыс и тшыкыштас.
Немечьяс ӧні кутісны выль ногӧн видзны силосуйтан кӧрымсӧ вывсяньыс сынӧдӧн тшыкӧдӧмысь. Башнясӧ тыртӧм бӧрын силос кӧрым вылас киськалӧны ки пыдӧс судта кутшӧмкӧ донтӧм кӧйдыс, ӧтлаын жугкӧд.
Шоныд да лапыдлун вӧснаыс чужӧ да пасьтасьӧ силос вевдорыс еджыд эшкынкодьӧн (войлокӧн бытьтӧ), код пыр сынӧдыс оз пыр. Татшӧм жӧ вевттьӧд вермас лоны ки пыдӧс кыза жугсӧ кӧ киськалан шливки босьтӧм да ваӧн сорлалӧм йӧлӧн.
Неыджыд установкаясын силосуйтігӧн, кӧть и мыйкӧ мында тшыкӧмысь, колӧ видзчысьны. Тані колӧ дзик прессуйтны кӧрымсӧ. Кӧрымыс тупкысьӧ неуна кӧтӧдыштлӧм шырӧм идзасӧн либӧ пу коръясӧн 6–7 сантиметр кызта. Тайӧ киськалӧм вылас бура тэчӧны пӧвъяс да кутшӧмкӧ груз, коді мед вӧлі воӧ 1 кв. метр площадь вылӧ 500 кг. Гуясын силосуйтігӧн колӧ пуктыны кизьӧртӧмкодь сёй 30 см кыза пӧвъясысь вӧчӧм вольӧс вылӧ.
Татшӧм сьӧкыд да ыджыд грузыд, кыдз из, корӧ зэв уна уджалан вын сійӧс кыскавны да лэптавны. Германияын моз позьӧ лӧсьӧдны домкрат, торъя приспособленньӧясӧн. Позьӧ лӧсьӧдны и прӧстӧй пресс, блокӧн лэптысян кытш, коді пуктыссьӧ силос вылас. Тайӧ кытшыс либӧ ачыс зэв сьӧкыд, либӧ вылас пуктӧны сьӧкыдтор.
ХVІІ. Силосуйтӧм кӧрым вердӧм.
Силос эштӧмлӧн срокыс, силоссӧ тэчӧмсянь да вердны туйтӧдзыс арталӧмӧн, тэчан да силосуйтан ногсӧ пыдди босьтӧмӧн, лыддьысьсӧ 8–10 лунсянь — 2 тӧлысьӧдз.
Артмӧм силос кӧрым, силоссӧ кӧ сямӧн вӧчӧма да бура тупкӧма, вермас тшыктӧг овны зэв дыр (медэтша вылӧ во).
Вылыссяньыс силосуйтӧм кӧрымсӧ босьталігӧн, сынӧдыс вылысас инмӧ да сійӧн тшыкӧдӧ силосыслысь выліса слӧйсӧ. Та вӧсна вылыссӧ восьсӧннас колӧ видзны сы дыра, мед силосыс эз удит заводитчыны сісьмыны. Кӧрым вын сертиыс да сынӧд температура сертиыс и босьтсьӧ быд лун силосыс, — 5-сянь 12 сантиметр кызтаӧдз. Тайӧ слӧйсӧ колӧ быд лун босьтны да вердны скӧтлы, он кӧ — сійӧ кутас сісьмыны да оз туй верднысӧ.
Кутшӧм нормаясыс силосӧн вердігӧн?
Силосӧн вердігӧн нормаыс уна пӧлӧс овлӧ.
Ставыс йитчӧма сыкӧд, кутшӧм кӧрымъяс силос кындзи сетсьӧны скӧтлы, мый вылӧ мунӧ вердӧмыс (йӧв содтӧм вылӧ, али яй вылӧ тшӧгӧдны), да ловъя весыс да с.в.
Суткинас лысьтан мӧслы силосуйтӧм кӧрымсӧ миян вердӧны 16 кг-ӧдз. Сідз, «Герольд» с.-х. коммунаын силоссӧ сетӧны луннас кыкысь, асъя да рытъя лысьтӧм бӧрын. Быдысьӧн сетӧны 8 кг ӧти мӧс вылӧ. Силосӧн вердӧм вӧсна тайӧ коммунаас чинтісны турун вердӧмсӧ луннас 2,5 килограммӧдз.
Америкаса овмӧсъясын гырысь йӧла скӧтлы сетӧны силоссӧ луннас 15-сянь 30 килограммӧдз. Немецкӧй профессор Фельтц тшӧктӧ вердны лысьтан мӧсъяслы 50 килограммӧдз силосуйтӧм бобӧнянь быд сюрс кг ловъя скӧт вес вылӧ. Племеннӧй куканьяслы арӧсӧдз силосуйтӧм кӧрымсӧ сетны оз ков, а ӧти арӧссянь позьӧ нин сетны 6-сянь 10 килограммӧдз луннас. Вӧвъяслы позьӧ сетны сӧмын бура артмӧм силос луннас 8-сянь 10 килограммӧдз; ыжъяслы силос сетӧны 1-сянь 2 килограммӧдз. Силос кӧрым дінӧ скӧтӧс колӧ велӧдны ньӧжйӧникӧн, мӧсъяслы заводитӧны водзджык сетны 5–6 кг, да и тайӧс на ставсӧ скӧтыд медводзсӧ оз кут вермыны сёйны. Сӧмын вежон мысти нин скӧтыд велалӧ силос дінӧ да кутӧны сёйны бурджыка, шуам, выльысь ытшкӧм зӧр сора вика дорысь.
Зэв бур силос кӧрымӧн куканьясӧс да тыра мӧсъясӧс вердігӧн содтыны пытшкас 2–3 чайнӧй пань мел пызь. Тыра мӧсъяслы куканясьтӧдзыс 1½–2 тӧлысь водзджык колӧ силосӧн вердӧмсӧ дугӧдны. Кынмӧм кӧрым скӧтлы сетсьӧ сӧмын дзикӧдз сылӧм бӧрас.
Йӧлыд быд пӧлӧс дуксӧ ас пытшкас кокниа кыскӧ да зэв кокниа вермас кыскыны ас пытшкас и силослысь аслыснога дуксӧ. Сы вӧсна силоссӧ колӧ сетны лысьтӧм бӧрас, лысьтӧм водзвылас весавны лясниясысь кольӧм силоссӧ да быд лысьтӧм водзвылын бурджыка тӧлӧдны картасӧ.
