БЕЖА ЛУД

Вӧлі юль тӧлысся зэв мича лун, сэтшӧм лун, кутшӧмъяс овлӧны сӧмын сэк, кор бур поводдя пуксьӧ дыр кежлӧ. Асывсянь енэжыс сэзь; асъя кыаыс оз ыпъяв пӧжарӧн: сійӧ паськалӧ небыдик алӧй рӧмӧн. Шонді — абу би кодь дон, кыдзи жар да кос дырйи, абу пемыдгӧрд, кыдзи овлӧ лёк поводдя водзын, а яръюгыд да мелі — петӧ векньыдик кузьмӧс кымӧр сайысь, гажаа дзирдыштлас да пырас еджговлӧз ру пытшкӧ. Кузьмӧс кымӧрлӧн вылысладорыс ӧзъяс кыйясӧн; ломалӧмыс эзысьлӧн дзирдалӧм кодь... Но со бара сявкнитісны ворсан югӧръяс, — и гажаа, и кыпыда, быттьӧ лэбӧ вывлань, кайӧ вына, югыд шонді. Лун шӧр гӧгӧр енэжын, вылын, чукӧрмӧны зэв уна гӧгрӧс кымӧръяс, зарни-руд рӧмаӧсь, небыдик еджыд дораӧсь. Быттьӧ паськыда ойдӧм ю вылын діяс, лӧзов сӧдз сынӧдын найӧ пӧшти оз вӧрзьыны места вывсьыныс; водзынджык, енэжтасланьыс, кымӧръяс вешъялӧны, чукӧрмӧны, лӧз сынӧдыс на костӧд оз нин тыдав; но асьныс найӧ сэтшӧм жӧ лазур рӧмаӧсь, кыдзи небеса: югыдӧсь, шоныдӧсь. Енэжлӧн рӧмыс еджговлӧз, кокньыдик, лунтыр оз вежсьыв и быдлаын пыр ӧткодь; некӧн оз пемды, оз сукмы зэра кымӧр; гашкӧ кӧнікӧ ӧшйыласны вылысянь увлань лӧзов визьяс: сэні буситӧ муртса тӧдчыштан зэр. Рытладор тайӧ кымӧръясыс вошӧны; медбӧръяясыс на пытшкысь, сьӧдоватӧсь да рудоватӧсь, быттьӧ тшын, кельыдгӧрд чукӧръясӧн водӧны лэччысь шонділы паныд; сыладорыс, кытчӧ шондіыс лэччӧ сэтшӧм жӧ лӧня, кыдзи петӧ асывнас, алӧй кыалӧн рӧмзьӧмыс недыр сулалас пемдӧм му весьтын, и надзӧник, кусліг-ӧзйылігтыр, быттьӧ зэв виччысигтырйи нуан сись, ӧзъяс енэжын рытъя кодзув. Татшӧм лунъясад став рӧмыс небыдик; югыд, но синтӧ оз ёр; быттьӧ став вылас тыдалӧ кутшӧмкӧ лӧньӧм пас. Татшӧм лунъясӧ мукӧд дырйи овлӧ зэв жар, корсюрӧ весиг «пӧжӧ» муяс скат бокъясын; но тӧлыс вӧтлӧ, разӧдӧ чукӧрмӧм жарсӧ, и гартчысь тӧв ныръяс, — кодъяс петкӧдлӧны мича поводдялысь дыр кежлӧ пуксьӧмсӧ, — еджыд джуджыд сюръяясӧн шӧйтӧны туйяс вывті, муяс вомӧн. Сӧстӧм кос сынӧдын кылӧ полынь дук, вундӧм сю дук, греча дук; весиг вой пуксьытӧдз час войдӧр оз овлы уль ру. Татшӧм поводдя колӧ му вылын уджалысьлы нянь идралігӧн.

Дзик вот татшӧм лунӧ ме ӧтчыд таръяс бӧрся кыйси Чернь уездын, Тула губерняын. Кыйи ме вель уна пӧтка; тыра ташка ёна дойдӧ пельпомӧс; рытъя кыа кусӧ нин вӧлі, и сынӧдыс кӧть лэччӧм шонді югӧръясысь эз нин югзьы, вӧлі еджыдалӧ на, но заводитісны нин пемдыны да паськавны кӧдзыд вуджӧръяс, кор ме лӧсьӧдчи, медбӧрти, мунны гортӧ. Тэрыба восьлалі кустъясӧн тырӧм кузь «пласт» вывті, кайи нӧрыс йылӧ, и — веськыдвылысь, тупу вӧра да ылын тыдалысь ляпкыдик еджыд вичкоа места пыдди, ме аддзи дзик тӧдтӧм места. Кок улын куйлӧ вӧлі векньыдик сён; а меным паныдӧн тшем сулалӧ пипу вӧр. Ме сувті, видзӧдлі гӧгӧр... «Со! — думышті: — да тайӧ ме дзик эг сэтчӧ веськав: ме вывті пыри веськыдвывлань», да, аслам ылалӧм вылӧ шензигтыр, ӧдйӧджык лэччи нӧрыс йывсьыс. Ме пырысьтӧм-пыр жӧ веськалі кӧдзыд уль ру пытшкӧ, быттьӧ пыри кӧбрӧгӧ; кузь, сук туруныс сён пыдӧсас вӧлі дзик ва, югъялӧ, быттьӧ еджыд, шыльыд пызандӧра; мунны сэті вӧлі кыдзкӧ шуштӧм. Ме регыдджык кайи мӧдарладорас да мӧді, шуйгавыв сетчӧмӧн, пипу вӧр пӧлӧныс. Бордъя шыръяс лэбалӧны нин вӧлі узьысь пу йывъяс весьтті, шы ни тӧв гӧгралӧны, тіралӧны рӧмыд сынӧдын; ӧдйӧ да веськыда лэбис выліті сёрмӧм варыш, тэрмасис аслас позъяс. «Вот мыйӧн ме пета эсійӧ пельӧсас, — мӧвпала ачым, — сэні пыр жӧ и сюрас туйыс; — а верст мында лишка гӧгӧрті!»

Вои коркӧ вӧр дорӧдзыс, но сэні эз вӧв некутшӧм туй; сваль ляпкыдик кустъяс сулалӧны ме водзын гӧгӧр, а кустъяс саяс, ылын-ылын, тыдалӧ тыртӧм эрд. Ме бара сувті. «Мый нӧ тайӧ? Кӧн нӧ ме?» Ме куті мӧвпавны, кыдзи да кытчӧ волі ме лунтырӧн... «Со мый! да тайӧ ӧд Параха кустъяс! — горӧді ме медбӧрти: — Дерт жӧ! Со тайӧ, тыдалӧ, Синдей рас... Да кыдзи нӧ ме татчӧ пыри? Татшӧм ылӧдз?.. Шемӧс! Ӧні бара ковмас веськыдвыв сетчыны».

Ме мӧді веськыдвылӧ кустъяс пӧвстӧд. А вой ӧтарӧ матысмӧ, пемдӧ, быттьӧ чардалан кымӧр; кажитчӧ, быттьӧ рытъя уль руыскӧд тшӧтш кайӧ и весиг вылысяньыс тшӧтш киссьӧ пемыдыс. Меным сюри кутшӧмкӧ тырӧм туй, ме мӧдӧдчи туй вывтіыс, видзӧда водзӧ. Ставыс гӧгӧр ӧдйӧ пемдӧ, лӧньӧ, — сӧмын ватшканъяс шочиника горӧдласны. Неыджыд войя лэбач шы ни тӧв уліті лэбзис небыдик бордъяснас, пӧшти зурасис меӧ да садьтӧгыс тювкнитіс бокӧ. Ме петі кустъяс дорӧ да мӧді му борйӧд. Ылысь нинӧм нин он вӧлі вермы рӧзьнитны: ӧдва-ӧдва тыдалыштӧ еджгов муыс; сы сайын ӧтарӧ паськалӧ, матысмӧ шуштӧм пемыд. Кӧдзалысь сынӧдын ӧдва кылӧ менам кок шыӧй. Кельдӧдӧм енэжыс кутіс бара лӧзӧдны, — но сійӧ вӧлі войся лӧз нин. Петісны кодзувъяс, пондісны тіравны, вӧрӧшитчыны небесаын.

Мый ме чайті раскӧн, сійӧ вӧлӧма гӧгрӧс пемыд нӧрыс. «Да кӧн нӧ тайӧ ме?» — шуи ме бара ыджыд гӧлӧсӧн; коймӧдысь сувті да видзӧдлі аслам пеганӧй виж английскӧй пон вылӧ, Дианка вылӧ — став нёль кокаяс пытшкысь сійӧ вӧлі медвежӧра пемӧс. Но тайӧ вежӧра нёль кока пемӧсыс сӧмын ӧвтыштіс бӧжнас, жугыля видзӧдліс мудзӧм синъяснас и эз сет меным некутшӧм тӧлка сӧвет. Меным лои яндзим сы водзын, и ме ӧдйӧджык мӧдӧдчи водзӧ, быттьӧ друг казялі, кытчӧ колӧ мунны, кытшовті нӧрыссӧ да вои гӧрӧм му вылӧ, сёнӧ. Шемӧс босьтіс менӧ. Сёныс тайӧ вӧлі пӧшти дзик ньывкӧс бокъяса пӧрт кодь; сён пыдӧсас чурвидзӧ-сулалӧ кымынкӧ гырысь еджыд из, — быттьӧкӧ найӧ лэччӧмаӧсь сэтчӧ кутшӧмкӧ гуся сӧвет вылӧ, — и сэтшӧм шы ни тӧв да гажтӧм вӧлі сэні, сэтшӧм улын да сэтшӧм жугыля ӧшалӧ сы весьтын енэжыс, — сьӧлӧмӧй менам быдӧн топавлі. Кутшӧмкӧ ичӧтик звер нора типӧстіс изъяс костас. Ме ӧдйӧджык кайи бӧр нӧрыс йылас. Ӧнӧдз ме пыр на чайта вӧлі корсьны гортӧ мунан туй; но сэки гӧгӧрвои, мый ме дзикӧдз ылалі, да, местаяс вылӧ видзӧдтӧг нин, — пемыдысла пӧшти нинӧм нин вӧлі оз и тыдав, — мӧді веськыда, кодзувъяс серти. Час джын кымын муні ме тадзи, ӧдва кокӧс кыска. Кажитчӧ, нэм эг волывлы ме татшӧм гажтӧминӧ: некӧн оз тыдав би, оз кыв некутшӧм шы. Ӧти ляпкыдик нӧрыс бӧрся мунӧ мӧд сэтшӧм жӧ нӧрыс, помтӧг куйлӧны муяс и муяс, кустъяс быттьӧ мусьыс друг петӧны менам ныр улын. Ме век муна да лӧсьӧдча нин вӧлі водыштлыны кытчӧкӧ асылӧдзыс, кыдз друг ме вои зэв джуджыд кыр дорӧ.

Ме ӧдйӧджык бӧр дерниті кокӧс да пемыд пырыс аддзи ылысь водзысь зэв паськыд шыльыдін. Меладорсянь мегыр моз кытшовтӧ шыльыдінсӧ паськыд ю; корсюрӧ тӧкӧтьӧ югнитлӧ емдон рӧмӧн ваыс, петкӧдлӧ, кодарӧ визувтӧ юыс. Нӧрысыс, кӧні ме сулала вӧлі, помасьӧ пӧшти зӧм кырйӧн; джуджыд кырйыс, быттьӧ торъя нин пемыдӧн, сьӧдӧн, кыпӧдчӧ лӧзов сынӧдас; дзик менам кок улын, пельӧсас, кӧн кырйыс лэччӧ шыльыдінас, ю дорас, — тані ваыс вӧлі дзик лӧнь, быттьӧ пемыд рӧмпӧштан куйлӧ, — самӧй кыркӧтш улас ыпъялӧны гӧрдӧн, тшынасьӧны ӧти-мӧд дінас кык би. Сэні вуджрасьӧны, нокошитчӧны йӧз, корсюрӧ биыс югдӧдлӧ читкыля ичӧтик юрлысь водзладорсӧ...

Ме гӧгӧрвои, медбӧрти, кытчӧ менам пырсьӧма. Тайӧ виддзыс матігӧгӧрын вӧлі нималӧ Бежа лудӧн... Но мунны гортӧ некыдз нин эг вермы, торъя нин войын: кокъясӧй менам лигышмунӧмаӧсь мудзӧмла. Ме шуи мунны бияс дорӧ да бидорса йӧзыскӧд, кодъясӧс чайті гуртовщикъясӧн, виччысьны кыа петӧм. Ме лючки лэччи кыр йылысь, но эг на удит лэдзны киысь медбӧръя увсӧ, кытчӧ ме кутчыси, мед ог усь, кыдзи кык ыджыд, кузь гӧна еджыд пон, лёкысь увтігтырйи, уськӧдчисны ме вылӧ. Гора челядь гӧлӧсъяс кылісны би дорын; кык-куим детина ӧдйӧ чеччисны муысь. Ме шыаси налы. Найӧ котӧртісны ме дінӧ, чукӧстісны понъяссӧ, — понъяслы медся дивӧ лои менам Дианкалӧн локтӧмыс, — и ме матыстчи би дорӧ.

Бияс дорын пукалысь йӧзсӧ ме чайті гуртовщикъясӧн. А, вӧлӧмкӧ, тайӧ крестьяна челядь орчча сиктсьыс видзӧны вӧвъяс. Гожся жар пӧраӧ вӧвъясӧс миян вӧтлӧны вой кежлӧ йирсьыны видз вылӧ: лунын гутъясла да лӧдзьясла некутшӧм спокой эськӧ эз вӧв налы. Вӧтлыны рытгорув да вайны асъя кыа петӧм бӧрын вӧв табун — ыджыд праздник крестьяна челядьлы. Шапкатӧмӧсь, важиник пасяӧсь, пукалӧны найӧ медзбой клячаяс вылас, лэбӧны гажаа горзіг, шутьлялігтыр, шенасьӧны кияснаныс, кокъяснаныс, вылӧдз чеччыштласны, гораа сералӧны. Кокньыдик бус виж сюръяӧн кайӧ да вӧтчӧ бӧрсяньыс туй кузя; ылӧдз кылӧ вӧв кок шы; вӧвъяс гӧнитӧны, чошкӧдӧмаӧсь пельяссӧ; медводзын, бӧжсӧ лэптӧма да, помала кокъяссӧ вежлалігтыр, мыськӧ кутшӧмкӧ рыжӧй вӧв, дзугсьӧм бурысяс сибдӧмаӧсь йӧн юръяс.

Ме висьталі челядьлы, ылалі, мися, да пукси на дінӧ. Найӧ юалісны менсьым, кытысь ме, ланьтлісны, вешйыштісны. Ми неуна сёрнитыштім. Ме воді йирӧм коръя куст улӧ да куті видзӧдны. Гӧгӧр вӧлі зэв мича: бияс дорын тіралӧ да быттьӧ кусӧ, вошӧ пемыдас, гӧгрӧс гӧрдов кытш; биыс ыпнитлас да корсюрӧ шыбитлас тайӧ кытш саяс югӧръяс; вӧсньыдик би тювкнитлас, нюлыштас коръястӧм бадь ньӧр да пыр жӧ и вошӧ; кузь, ёсь вуджӧръяс пырыштласны здук кежлӧ, асланыс пайысь котӧртласны би дорӧдз: пемыдыс вермасьӧ югыдкӧд. Мукӧддырйи, кор биыс неуна лӧньыштлас да югыд кытшыс векнявлас, чинлас, пемыдсьыс друг тыдовтчылас сэк вӧв юр, недӧй, либӧ еджыд, — сюся, кузь турун аклялігмоз, веськодя видзӧдлас миян вылӧ да бӧр копыртчас, вошӧ. Толькӧ кылӧ, кыдзи сійӧ йирсьӧ да прыськайтӧ. Югыдінсяньыс омӧля тыдалӧ, мый вӧчсьӧ сэні, пемыдас, сы понда матігӧгӧрсӧ быттьӧ ставсӧ сайӧдӧма вӧлі сьӧд занавесӧн; но ылынджык, енэжтасланяс, тӧкӧтьӧ тыдыштӧны вӧлі нӧрысъяс да вӧръяс. И сӧмын ачыс енэжыс, пемыд да сэзь, пыдӧстӧм выліас зымвидзис миян весьтын став аслас мичлуннас. Лӧсьыд вӧлі сьӧлӧм вылын, — кылӧ кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс сӧстӧм дук — гожся вой дук. Некӧн оз кыв пӧшти некутшӧм шы... Буди шочиника юын друг гора гыбыштлас ыджыд чери, да вадорса баддьыс чуть кышакылыштас тӧкӧтьӧ волыштӧм гыысь... Куш бияс надзӧник трачкакылӧны.

Детинкаяс пукалӧны вӧлі би дорын; сэн жӧ пукалӧны и сійӧ кык понйыс, кодъяслы зэв окота вӧлі менӧ сёйны. Найӧ дыр на лӧгалісны ме вылӧ, унзіль синъяснаныс би вылӧ кӧсӧя видзӧдігтыр, корсюрӧ эралісны, асьнысӧ зэв вылӧ пуктігтыр, первойсӧ эралісны, а сэсся кутісны омӧлика никсыны, быттьӧ налы зэв дӧсаднӧ вӧлі, мый эз удайтчы менӧ пурны. Ставыс сэні вӧлі вит детина: Педя, Пашкӧ, Илюш, Кӧсьта да Ваня. (Найӧ сёрни серти ме тӧдмалі налысь нимъяссӧ да кӧсъя ӧні жӧ тӧдмӧдны накӧд лыддьысьысьӧс.)

Медыджыдыслы, Педялы, ті эськӧ сетінныд ар дас нёль. Тайӧ вӧлі лӧсьыдіник мыгӧра, вӧсньыдик, мича нырвома, читкыля еджыд юрсиа, лӧз синъяса, пыр долыда нюмъялысь детинка. Сійӧ вӧлі, тыдалӧ, озыр семьяысь и абу нуждаысь петӧма луд вылӧ, а прӧста, ворсӧм могысь. Вылас сылӧн вӧлі виж каймаа ситеч дӧрӧм; дженьыдик выль армяк, кодӧс плавгӧма мышку вылас, тӧкӧтьӧ ӧшйӧма векньыдик пельпомъясас; югыдлӧз вӧнь помас ӧшалӧ сынан. Дженьыдик гӧленя сапӧгыс сылӧн вӧлі аслас — абу батьыслӧн. Мӧд зонкаыслӧн, Пашкӧлӧн, юрсиыс вӧлі дзуг, сьӧд, синъясыс рудӧсь, черлыясыс паськыдӧсь, чужӧмыс кельыд, писти сера, вомыс паськыд, но лӧсьыд, юрыс зэв ыджыд, кыдз шуласны, сур пӧрт кодь, тушаыс латшкӧс, быттьӧ мусянь тэчӧма. Детинка эз вӧв зэв мича, — мый и шуны! — но меным сійӧ сьӧлӧм вылӧ воис: синъясыс сылӧн вӧліны зэв вежӧраӧсь, видзӧдӧны веськыда, да и гӧлӧсас сылӧн кылӧ вӧлі вынйӧр. Паськӧмӧн тшапитчыны сійӧ эз вермы: став паськӧмыс вӧлі увпыш дӧра дӧрӧм да дӧмасӧсь дӧра гач. Коймӧдыслӧн, Илюшлӧн, чужӧмыс оз вӧлі синмад шыбитчы: нюжалӧм, гӧрба ныра, видзӧдӧ висян, тӧждысян синъясӧн; топӧдӧм паръясыс эз вӧрны, зумыштчӧм синкымъясыс век кынмӧмаӧсь места вылас, — сійӧ быттьӧ пыр куньтыралӧ синсӧ би югӧръясысь. Сылӧн вижов-еджыд юрсиыс кӧса пратьясӧн чурвидзӧ ляпкыдик, ичӧтик гын шапка увсьыс, — шапкасӧ кыкнан кинас ӧтарӧ лэдзлывліс пельӧдзыс. Кокас сылӧн вӧлі выль нинкӧм да еджыд нямӧд; коскӧдыс кыз гезйӧн куим пӧв гартовтӧма, вӧнясьӧма сӧстӧм сьӧд дукӧс вывтіыс. И сылы, и Пашкӧлы, видзӧдны, вӧлі дас кык арӧсысь не унджык. Нёльӧдыс, Кӧсьта, ар даса детинка, кыпӧдліс менсьым любопытствоӧс зумыша да жугыля видзӧдӧмнас. Чужӧмыс сылӧн ичӧтик, косіник, беринӧсь, увланьыс ёсь, урлӧн кодь; вом доръясыс ӧдва тӧдчыштӧны; но торъя нин вӧлі синмад шыбитчӧны сылӧн гырысь, югъялысь сьӧд синъясыс: сідзи и кажитчӧ, быттьӧ найӧ кӧсйӧны мыйкӧ висьтавны, но сэтшӧм кывъясыс, кутшӧмъяс колӧны, сёрниас абуӧсь, — сылӧн абуӧсь сэтшӧм кывъясыс. Сійӧ вӧлі омӧлик, ичӧтик мыгӧра да лёкиник паськӧма. Медбӧръясӧ, Ваняӧс, ме первойсӧ эг и казяв: сійӧ куйлӧ вӧлі муас шы ни тӧв, водӧма рӧгӧза улӧ, толькӧ шочиника мыччывлӧ читкыля русӧй юрсӧ. Тайӧ детинкаыслы вӧлі ар сизим на толькӧ.

Тадзи ме куйла куст улын, бокынджык, да видзӧда зонкаяс вылӧ. Ӧти би вылас ӧшалӧ неыджыд пӧрт; сэні пусьӧ картупель, Пашкӧ сулалӧ пӧрт дорас пидзӧс вылас, зурӧдӧ чагторйӧн пуан ваас. Педя куйлӧ гырддза вылас лэдзчысьӧмӧн, дукӧс пӧлаяссӧ шевгӧдӧма. Илюш пукалӧ Кӧсьтакӧд орччӧн да сідз жӧ пыр видзӧдӧ би вылӧ, куньтыралӧ синъяссӧ. Кӧсьта лэдзӧма юрсӧ да видзӧдӧ кытчӧкӧ ылӧ. Ваня куйлӧ вӧлі шы ни тӧв рӧгӧза улын. Ме ланьті, быттьӧ унмовси. Недыр мысти челядь бара кутісны варовитны.

Первой найӧ сёрнитісны ӧти-мӧдтор йылысь, аскиа уджъяс йылысь, вӧвъяс йылысь; но друг Педя бергӧдчис Илюшлань да, быттьӧ орлӧм сёрни выльысь панӧм бӧрын, юаліс сылысь:

— Но, и мый жӧ, сідзи и аддзылін тэ олысяӧс?

— Эг, ме сійӧс эг аддзыв, да сійӧс оз и позь аддзыны, — вочавидзис Илюш ичӧтик, сибдӧм гӧлӧсӧн, — гӧлӧсыс тайӧ зэв лӧсялӧ вӧлі сы чужӧмлы: — кывлі... Да и эг ме ӧтнам.

— А сійӧ тіянын кӧні олӧ? — юаліс Пашкӧ.

— Важ рольняын.

— А ті ӧмӧй пабрикас ветлывланныд?

— Кыдз жӧ, ветлывлам. Ми воккӧд, Ӧвдякӧд, лисовщикын уджалам.

— Видзӧдтӧ — пабричнӧйяс!..

— Но, кыдз жӧ тэ сійӧс кывлін? — юаліс Педя.

— А со кыдзи. Лои миянлы Ӧвдя воккӧд, да Михеёвса Педӧркӧд, да Синпӧла Ивӧкӧд, да мӧд Ивӧкӧд — Гӧрд Керӧсысь, да ещӧ Сухоруков Ивӧкӧд, да ещӧ вӧліны сэні мукӧд детинаяс; став зонпосниыс вӧлі морт дас — став сменаыс дзоньнас; но и лои миянлы рольняын узьны, не быть, — а сідзи лои узьны; надсмотрщик Назаров эз тшӧкты, шуӧ: мый пӧ тіянлы, челядь, гортад кыскасьны; аски уджыс уна, ті, челядь, гортаныд энӧ мунӧй. Вот ми кольччим да куйлам ставным ӧтлаын, и кутіс Ӧвдя сёрнитны, а мый нӧ, зонъяс, олыся кӧ локтас?.. И эз на удит шуны Ӧвдейыд, кыдзи друг миян юр весьтын кодкӧ кутіс ветлӧдлыны; но а куйлам ми вӧлі уліас, а сійӧ кутіс ветлыны выліас, кӧлеса дорас. Кылам ми: ветлӧ, плакаясыс кок улас сідзи и лайкъялӧны, сідзи и дзуртӧны; вот прӧйдитіс сійӧ миян юр весьтті; ваыс друг кӧлеса вывтіыс кыдзи ызӧбтас, ызӧбтас, кӧлесаыс мӧдіс шуркйыны-бергавны; но а пыкӧдъяссӧ дворечыслысь лэдзӧма. Ми шензям: — коді нӧ найӧс лэптіс, мыйла ваыс мӧдіс петны; но а кӧлесаыс бергаліс, бергаліс да и сувтіс. Муніс сійӧ бара ӧдзӧс дорас выліас, да поскӧдыс кутіс лэччыны, да сідзи лэччӧ, быттьӧ оз тэрмась; пос тшупӧдъясыс кок улас быттьӧ ружтӧны... Но локтіс сійӧ миян ӧдзӧс дорӧ, сулыштіс, сулыштіс, — ӧдзӧсыд друг дзирйыв и воссис. Повзим ми, видзӧдам нинӧм абу... Друг, аддзам, ӧти тшанлӧн пожйыс вӧрзис, кайліс, сунліс, ветлӧдліс, ветлӧдліс тадзи сынӧдас, быттьӧ кодкӧ пожъялӧ сійӧс, да и бӧр места вылас пуксис. Сэсся мӧд тшанлӧн крукыс лэччис тув йылысь да бӧр тув йылӧ ӧшйис; сэсся быттьӧ кодкӧ ӧдзӧс дорӧ муніс, да друг кыдз тай кызӧктіс, кыдзи кутіс несъявны, быттьӧ ыж кутшӧмкӧ, да сэтшӧм гораа... Ми сідзи чукӧрӧн и гылалім, мӧда-мӧд улӧ пырим. Ёна жӧ ми сэки повзим!

— Со ӧд! — шуис Пашӧ. — Мыйла нӧ сійӧ кызіс?

— Ог тӧд; гашкӧ, уль руысла.

Ставныс ланьтыштлісны.

— А мый, — юаліс Педя: — картукыд пусис?

Пашкӧ видліс.

— Эз на, кын на... Кылан, гыбыштіс, — шуис сійӧ да бергӧдіс чужӧмсӧ юланьӧ: — буракӧ, сир... А со кодзув уси.

— Чӧвлы, ме тіянлы, вокъяс, висьтала, — заводитіс Кӧсьта вӧсньыдик гӧлӧсӧн: — кывзӧй, тӧндзи мый тятя ме дырйи висьтавліс.

— Но, кывзам, — быттьӧ ыджыд морт ичӧт мортлы шуис Педя.

— Ті ӧд тӧданныд Габӧӧс, слӧбӧдаса плӧтникӧс?

— Но да; тӧдам.

— А тӧданныд он ті, мыйла сійӧ век сэтшӧм жугыль, пыр чӧв олӧ, тӧданныд? Вот мыйла сійӧ сэтшӧм жугыль. Мунӧма сійӧ ӧтчыд, тятя висьталіс, мунӧма сійӧ вӧрӧ ӧрешки вотны. Вот мунӧма сійӧ вӧрӧ ӧрешки вотны, да и ылалӧма; пырӧма, код тӧдас, кытчӧ. Ветлӧма сійӧ, ветлӧма, вокъясӧй, — оз! оз сюр туйыс; а ывлаын вой нин. Вот и пуксьӧма сійӧ пу дорӧ; вай пӧ виччыся асылӧдзыс, — пуксьӧма да и вугыртӧма. Вот вугыртӧма и друг кылӧ, кодкӧ сійӧс чуксалӧ. Видзӧдӧ — некод абу. Сійӧ бара вугыртӧма, — бара кодкӧ чуксалӧ. Сійӧ бара видзӧдӧ: а сы водзын, ув вож вылын, чери бӧжа ныв пукалӧ, качайтчӧ да сійӧс ас дінас корӧ, а ачыс кочкалӧмӧн сералӧ... А вӧлі тӧлысь югыд, зэв югыд, сэтшӧм югыд, ставыс лючки тыдалӧ. Вот корӧ чери бӧжаыд сійӧс, да сэтшӧм сійӧ ачыс, нылыс, югыд да еджыд пукалӧ ув вож вылын, быттьӧ кутшӧмкӧ ляпапи либӧ гурина, — а либӧ ещӧ гыч овлӧ сэтшӧм жӧ еджгов, эзысь кодь... Габӧ плӧтникыд садьтӧгыс повзьӧма, муса вокъясӧй, а чери бӧжаыд пӧ пыр сералӧ да сійӧс дінас этадз кинас чуксалӧ. Габӧ весиг чеччылас нин, кӧсъяс мунны чери ныв дінӧ, муса вокъясӧй, да, тыдалӧ, ен сетӧма бур мывкыд: сійӧ чӧвтас пернапас... А кутшӧм ӧд сьӧкыд сылы вӧлі пернапасасьнысӧ, муса вокъясӧй; шуӧ: киӧй пӧ дзик из кодь, оз куснясь... Ак, тэ сэтшӧм-татшӧм, а!.. Вот кор сійӧ чӧвтас пернанас, муса вокъясӧй, чери бӧжаыд дугдас серавны, да друг кыдзи бӧрддзас... Бӧрдӧ пӧ сійӧ, муса вокъясӧй, синвасӧ юрсинас чышкалӧ, а юрсиыс турунвиж, быттьӧ пыш. Вот, видзӧдӧма, видзӧдӧма сы вылӧ Габӧыд да и кутӧма сылысь юасьны: «Мый тэ, вӧрса зелля, бӧрдан?» А чери нылыс шуас сылы: «Эн кӧ пӧ эськӧ тэ пернапасась, да олін кӧ эськӧ тэ мекӧд — гажӧдчин нэм чӧжыд; а бӧрда ме, шогся сы понда, мыйла тэ пернапасасин; да ог ӧтнам ме шогсьыны кут: шогсьы жӧ и тэ тшӧтш нэм чӧжыд». Сэки сійӧ, муса вокъясӧй, вошӧма, а Габӧыд эськӧ пыр жӧ и гӧгӧрвоӧма, кыдзи сылы вӧрсьыс петны... А толькӧ сэсянь вот сійӧ пыр жугыльпырысь ветлӧдлӧ.

— Со ӧд! — шуис Педя недыр чӧв олӧм мысти: — да кыдз нӧ сійӧ вермӧ, татшӧм вӧрса омӧльыс, крещенӧй лолӧс тшыкӧдны, — мортыс ӧд сылысь эз кывзы?

— Да вот, мун тэ да тӧлкуйт! — шуис Кӧсьта. — И Габӧ висьталӧ, гӧлӧсыс пӧ сылӧн сэтшӧм вӧсньыдик, нориник, жабалӧн кодь.

— Тэнад батьыд ачыс тайӧ висьтавліс? — юаліс Педя.

— Ачыс. Ме куйла вӧлі пӧлатьын, ставсӧ кывлі.

— Дивӧ! Мыйла сылы шогсьынысӧ?.. А, тыдалӧ, сійӧ чери бӧжаыслы сьӧлӧм вылас воӧма, чуксалӧ кӧ вӧлі сійӧс.

— Да, сьӧлӧм вылас тэд воӧма! — шыасис Илюш. — Кыдз жӧ! гильӧдны сійӧ кӧнкӧ вӧлі кӧсйӧ, вот сылы мый вӧлі колӧ. Вот мый налы колӧ, чери нывъясыдлы.

— А пӧди и тані кӧнкӧ эмӧсь чери бӧжа нывъясыд, — шуис Педя.

— Абу, — вочавидзис Кӧсьта: — тані сӧстӧм места, паськыдін. Сӧмын тай ваыс матын-а.

Ставныс ланьтісны. Друг, кӧнкӧ ылын, кыліс кузя жуньган, пӧшти лӧвтан шы, сэтшӧм шы, кутшӧмъяс кывлӧны мукӧд дырйи дзик шы ни тӧв кадын, кыптӧны, сулалӧны сынӧдын, да надзӧник разалӧны, быттьӧ лӧньӧны. Кывзыны кутан, — быттьӧ нинӧм и абу, а жуньгӧ. Быттьӧкӧ, кодкӧ кузя-кузя горӧдіс кӧнкӧ зэв ылын, а кодкӧ мӧд быттьӧ шыасис сылы вӧрас вӧсньыдик, гажа серамӧн, и тӧкӧтьӧ кылыштан шутёвтӧм шы лэбис ю кузя. Челядь видзӧдлісны мӧда-мӧд вылас, дрӧгмуніны...

— Господьӧй-енмӧй! — гусьӧник шуис Илья.

— Ок, ті, ракаяс! — горӧдіс Пашӧ. — Мый повзинныд? Видзӧдлӧй, картукныд пусьӧма. (Ставныс матыстчисны пӧрт дорӧ да заводитісны сёйны пӧсь картупель: ӧтнас Ваня эз вӧрзьӧдчы места вывсьыс.) Мый нӧ тэ? — шуис Пашӧ.

Но сійӧ эз пет рӧгӧза улысь. Пӧртйыд регыд рекмис.

— А кывлінныд ті, зонъяс, — заводитіс Илюш: — мый тӧндзи миян Варнавичын вӧлі?

— Дӧмӧд вылас? — юаліс Педя.

— Да, да, дӧмӧд вылын, кырӧм дӧмӧд вылын. Вот кӧні шуштӧминыд, и гажтӧм зэв. Гӧгӧр быдлаын кыръяс, гуранъяс, а гуранъясас быдлаын казюляяс олӧны.

— Но, мый нӧ вӧлі? висьтав...

— А вот мый вӧлі. Тэ, гашкӧ, Педя, он тӧд, а толькӧ миян сэні вӧйӧм мортӧс гуалӧма; а вӧйтчылӧма сійӧ важӧн нин, кор ваыс ещӧ джуджыд на вӧлӧма; толькӧ гуыс сылӧн тӧдчӧ на, да и сійӧ тӧкӧтьӧ тӧдчыштӧ: прӧстӧй нӧрыстор... Вот, лун-мӧд сайын, корӧ приказчик пон видзысьсӧ, Ермилӧс; шуӧ: мун пӧ, Ермил, пошта вылӧ ветлы. Ермил миян пыр пошта вылӧ ветлӧ; понъясыс сылӧн ставыс кулаліны: оз овны найӧ сы ордын мыйлакӧ, некор эз овлыны, а пон видзысь сійӧ зэв эськӧ бур! Вот муніс Ермил поштала вӧлӧн, да и сёрмис карын, но а бӧрсӧ локтӧ сійӧ код юрӧн нин. А кадыс вой, югыд вой: тӧлыся... Вот и локтӧ Ермил помӧд дорті: сэт нин сылы туй лӧсяліс. Локтӧ сійӧ тадзи, пон видзысь Ермил, да аддзӧ: вӧйӧм морт гу вылын баля, еджыд сэтшӧм, читкыля гӧна, зэв мича баля ветлӧдлӧ. Вот Ермил и мӧвпалӧ: час, босьта тайӧс, — сідз жӧ вошӧ-а, и чеччис да босьтіс сійӧс моздорас... Но а баля — немтор. Вот локтӧ Ермил вӧв дінас, а вӧлыс синсӧ сувтӧдӧма, корскӧ, юрсӧ пыркӧдӧ; но Ермил тпрукайтіс, пуксис балякӧд да мӧдӧдчис бара; балясӧ водзас кутӧ. Видзӧдӧ Ермил баля вылӧ, а баля сылы веськыда синмас сідзи и дзоргӧ. Шуштӧм сылы лои, пон видзысь Ермилыдлы: мыйкӧ пӧ тай нӧ ог помнит ме, мый тадзи баляяс кодлыкӧ синмас вермӧны видзӧдны; но, нинӧм; пондӧма сійӧ этадз гӧн ньылыдыс малавны, шуӧма: «балюк, балюк!» А баляыд тай кыдз жергӧдас пиньсӧ, да сылы сідзжӧ: «балюк, балюк»...

Эз на удит висьталысьыс помавны тайӧ медбӧръя кывсӧ, кыдзи кыкнан понйыс ӧтпырйӧ чеччыштісны, лёкысь увтігтырйи уськӧдчисны би дорысь да вошины пемыдас. Став челядьыс повзисны. Ваня чеччыштіс рӧгӧза увсьыс. Пашкӧ горӧдіс да уськӧдчис понъяс бӧрысь. Увтӧмыс налӧн ӧдйӧ ылысмис... Кыліс шызьӧм табунлӧн котралӧм. Пашкӧ гораа горзіс: «Серко! Жучка!»... Кымынкӧ здук мысти увтӧм эз кут кывны; Пашӧлӧн гӧлӧсыс кыліс ылын нин... Тадзи коли ещӧ мыйкӧ дыра; челядь видзӧдісны мӧда-мӧд выланыс, быттьӧ виччысисны, мый лоӧ... Друг кыліс гӧнитысь вӧв кок шы; вӧв сувтіс дзик би дорас; Пашкӧ кутчысис бурысяс да пелька чеччыштіс сы вылысь. Кыкнан понйыс сідзжӧ чеччыштісны би дорӧ да пуксисны, кузя нюжӧдісны гӧрд кывъяссӧ.

— Мый нӧ сэні? мый лои? — юалісны зонкаяс.

— Нинӧм, — вочавидзис Пашӧ, шеныштіс кинас вӧв вылӧ: — сідз мыйкӧ понъяс кылӧмаӧсь. Ме чайті, кӧин, — содтіс сійӧ став морӧснас лолалігтыр.

Ме любуйтчи Пашкӧӧн. Сійӧ вӧлі ӧні зэв мича. Чужӧмыс гӧрдӧдӧма вӧв вылын ӧдйӧ локтӧмысь, ӧзйӧ чужӧмыс повтӧмлунӧн, збойлунӧн, чорыдлунӧн. Весиг ньӧртортӧг, войын, сійӧ нем повтӧг уськӧдчис ӧтнасӧн кӧин вылӧ... «Кутшӧм шань детинка!» мӧвпала ме да видзӧда сы вылӧ.

— А аддзылінныд найӧс ли мый, кӧинъяссӧ? — юаліс полысь Кӧсьта.

— Кӧиныд тані век уна овлӧ, — вочавидзис Пашӧ: — да найӧ дӧзмӧдчӧны сӧмын тӧлын.

Сійӧ бара куткыртчис би дорӧ. Пуксигас пуктыліс кисӧ гӧна юр вылас ӧти понйыслы, и дыр эз бергӧдлы юрсӧ радысла пемӧс, нимкодя видзӧдіс син бӧжнас Пашкӧ вылӧ. Ваня бӧр пырис рӧгӧза улӧ.

— А кутшӧм шуштӧмторъяс тэ миянлы, Илюш, висьтавлін, — заводитіс Педя; сылы, кыдз озыр крестьянин пилы, колӧ вӧлі лоны сёрни панысьӧн (ачыс сійӧ сёрнитӧ вӧлі этша, быттьӧ полӧ асьсӧ уськӧдны на син водзын). — Да и понъясӧс сэтчӧ жӧ кыскис рӧкыд увтны... А збыль, ме кывлі, сійӧ местаыс тіян шуштӧм...

— Варнавичыд?.. Тӧдӧмысь! Дай ещӧ кутшӧм шуштӧм! Сэні не ӧтчыдысь, шуӧны, пӧрысь баринӧс аддзывлӧмаӧсь — кулӧм баринӧс. Ветлӧ пӧ, шуӧны, кузь дукӧса да пыр лӧвтӧ, мыйкӧ мусьыс корсьӧ. Сыкӧд ӧтчыд Трӧпимыч дед паныдасьлӧма: «Мый нӧ пӧ, батюшка Иван Иваныч, корсян мусьыс?».

— Трӧпимычыс юалӧма сылысь? — шыасис шензяна чужӧма Педя.

— Да, юалӧма.

— Но и молодеч жӧ та бӧрын Трӧпимыч... Но, а мый нӧ мӧдыс?

— Орӧдан турун пӧ, шуӧ, корся. Да сэтшӧм сьӧкыда шуӧ, сьӧкыда: — орӧдан турун. — А мый вылӧ тэныд, батюшка Иван Иваныч, орӧдан туруныс? — Личкӧ, шуӧ, гуыс личкӧ, Трӧпимыч; петны колӧ, петны ортсӧ...

— Аддзан, кутшӧм! — шуис Педя: — этша на, тыдалӧ, олӧма.

— Вот шемӧсыд! — шуис Кӧсьта. — Ме думайтлі, поконикъясӧс позьӧ толькӧ кодрасян субӧтаӧ аддзывны.

— Поконикъясӧс быд здук аддзывны позьӧ, — зэв збыльысь шуис Илюш; сійӧ, кыдзи ме казялі, бурджыка мукӧдсьыс тӧдӧ вӧлі став сиктса суеверйӧсӧ... — Но, а кодрасян субӧтаӧ тэ верман аддзывны и ловъя мортӧс, кодлӧн черӧд кувны сійӧ во вылас. Колӧ толькӧ войын пуксьыны вичко папертӧ да пыр туй вылас видзӧдны. Найӧ и мунасны тэ водзті туй вывтіыс, кодлы лоӧ, мися, кувны сійӧ воас. Вот миян колян во Улляна бабӧ вичко папертӧ ветлӧма.

— Но, и аддзылӧма сійӧ кодӧскӧ? — юаліс Кӧсьта зэв збыльысь.

— Кыдз жӧ. Первойсӧ сійӧ пукалӧма дыр, некодӧс абу аддзылӧма, немтор абу кывлӧма... толькӧ пӧ пыр быттьӧ пон тадзи увтыштас да увтыштас кӧнкӧ... Друг сэсся аддзӧма: мунӧ туй кузя детина дӧрӧм кежсьыс. Сійӧ видзӧдӧ — Педосеёв Ивӧ мунӧ...

— Сійӧ, коді куліс тулыснас? — юаліс Педя.

— Сійӧ. Мунӧ пӧ и юрсӧ оз лэптыв... А ӧд тӧдӧма сійӧс Улляна!.. Но, а сэсся аддзӧ: баба мунӧ. Сійӧ видзӧдӧ, видзӧдӧ — ой, тэ, господьӧй! — ачыс Уллянаыс мунӧ туй кузя, ачыс Уллянаыс!..

— Ачыс? — юаліс Педя.

— Ей-богу, ачыс!

— Но и мый, ӧд сійӧ эз на кув?

— Да воыс ӧд эз на коль. А тэ видзӧдлы сы вылӧ: ӧдва лолыс!

Ставныс бара ланьтыштлісны. Пашӧ шыбитіс би вылӧ кос ув китыр. Сьӧдӧсь лоины увъясыс друг ыпнитӧм би вылын, мӧдісны тричка-трачкакывны, тшынасьны да кутісны куснясьны, лэптыны вывлань сотчӧм помъяссӧ. Би югӧр сявкнитіс тіралігтыр ӧтарӧ-мӧдарӧ, торйӧн нин вывлань. Друг кыськӧ лэбис еджыд гулю, — лэбзис веськыда би югӧрас, шай-пай бергалыштіс ӧти местаын, пӧсь би югӧр улын да воши бордъяснас шпорӧдчигтыр.

— Тыдалӧ, гортсӧ воштӧма, — шуис Пашӧ. — Ӧні мӧдас лэбны, кытчӧдз оз зурась кытчӧкӧ, а кытчӧ зурасяс, сэні и узяс кыа петтӧдзыс.

— А мый, Пашкӧ, — шуис Кӧстя: — эз-ӧ тайӧ гректӧм лов лэбзьы енэжӧ, а?

Пашӧ шыбитіс би вылӧ мӧд китыр ув.

— Гашкӧ и сідз, — шуис сійӧ здук мысти.

— А висьтав, ноко, Пашкӧ, — заводитіс Педя: — тіян нӧ Шаламовад тыдавліс жӧ небеса петкӧдчылӧмыс?

— Кор шондіыс эз пондыв тыдавны? Кыдз жӧ.

— Кӧнкӧ повзинныд и ті?

— Да эгӧ сӧмын ми. Бариныд миян, кӧть и водзвыв висьтавліс миянлы, лоӧ пӧ тіянлы петкӧдчылӧм, а кор пемдіс, ачыс, шуӧны, сэтшӧма повзис. А дворӧвӧйяс керкаын пусьысь баба, сійӧ, мыйӧн толькӧ шондіыс пемдыштас, босьтӧма укват да став гырничьяссӧ пачсьыс кучкалӧма, жуглӧма: «Кодлы ӧні сёйнысӧ», шуӧ пӧ, «воис му вежандыр». Сідзи шыдыс и визувтны мӧдӧма. А миян сиктын сэтшӧм, вокӧ, сёрнияс мӧдісны, быттьӧкӧ пӧ еджыд кӧинъяс му вывті кутасны котравны, йӧзӧс сёйны пондасны, морт сёйысь лэбач пӧ лэбзяс, а гашкӧ пӧ, и асьсӧ Тришкасӧ аддзыласны.

— Кутшӧм Тришкаӧс? — юаліс Кӧсьта.

— А тэ он тӧд? — сьӧлӧмсяньыс заводитіс Илюш. — Но, зонмӧ, кыдз нӧ тэ, Тришкаӧс кӧ он тӧд? Седунъяс жӧ тіян грездын пукалӧны, нач вот седунъяс! Тришка — тайӧ сэтшӧм дивӧ кодь морт, коді локтас. А локтас сійӧ сэтшӧм дивӧ кодь морт, мый сійӧс и кутны оз позь, и немтор сылы вӧчны он вермы: сэтшӧм нин сійӧ лоӧ дивӧ кодь морт. Кӧсъясны, шуам, кутны сійӧс крестьяна: петасны зоръясӧн, босьтасны кытшӧ, но а сійӧ синнысӧ пӧртмалас налысь — сідзи пӧртмалас синъяссӧ, мый асьныс жӧ мӧда-мӧднысӧ и нӧйтасны. Тюрмаӧ сійӧс пуксьӧдасны, шуам, — сійӧ корас ва юыштны кӧшӧн: сылы ваясны кӧш, а сійӧ сунас сэтчӧ, да и казьтыв, кыдз шулісны. Чептӧн сійӧс дорасны, а сійӧ мӧдас кекӧначны — чепъяс сы вылысь сідзи и усьӧны. Но, и пондас ветлӧдлыны тайӧ Тришкаыс сиктъясті да каръясті;, и кутас тайӧ Тришка, наян мортыс, ылӧдлыны крещенӧй йӧзӧс... Но, а вӧчны сыкӧд нинӧм он вермы... Сэтшӧм нин сійӧ дивӧ кодь, наян морт...

— Но да, — водзӧ пондіс висьтавны Пашӧ аслас лабутнӧй гӧлӧсӧн: — сэтшӧм. Вот сійӧс и виччысисны миян. Пӧрысьяс шуисны, вот пӧ, мыйӧн толькӧ заводитчас небеса петкӧдчӧм, Тришка пӧ пыр жӧ и локтас. Вот и заводитчис петкӧдчӧм. Став йӧзыс петісны ывлаӧ, му вылӧ, виччысьӧны, мый лоӧ. А миян, асьныд тӧданныд, местаыс вылын, паськыда ылӧдз тыдалӧ. Видзӧдӧны — друг слӧбӧдасянь, гӧра вывсянь локтӧ кутшӧмкӧ морт, да сэтшӧм тешкодь, юрыс дивӧ кодь... ставныс кыдз горӧдасны: «Ой, Тришка локтӧ! ой, Тришка локтӧ!» да коді кытчӧ веськалӧ! Старӧста канаваӧ пырис; старӧста гӧтыр потшӧс костӧ сибдӧма да лёк горшӧн горзӧ, ассьыныс понсӧ сэтшӧма повзьӧдӧма, мый сійӧ чеп йывсьыс орӧдчас, да потшӧс вомӧн, да вӧрӧ; а Кузькалӧн батьыс, Дӧрӧпеич, чеччыштӧма зӧр пытшкӧ, лажыньтчӧма да пондӧма горзыны лэбач моз: «Гашкӧ пӧ, кӧть лэбачсӧ лов босьтысь врагыд жалитас, оз вӧрзьӧд». Татшӧма ставныс садьтӧгыс повзисны!.. А локтысь мортыс тайӧ вӧлӧм миян пельса вӧчысь, Вавила: выль жбан сійӧ ньӧбӧма аслыс, да юрас тыртӧм жбансӧ и сюйӧма.

Детинкаяс ставныс серӧктісны да бара здук мында чӧв олісны, кыдз тайӧ частӧ овлывлӧ, кор йӧз сёрнитӧны ывла вылын. Ме видзӧдлі гӧгӧр: мича да лӧнь сулалӧ войыс; рытъя уль руыс вежсис вой шӧр кос шоныдӧн, и дыр на сійӧ пондас куйлыны небыд эшкынӧн узьысь муяс вылын; кузь кад на коли медводдза асъя горъясӧдз, медводдза кышакылӧмӧдз, медводдза шыясӧдз, медводдза лысва войтъясӧдз. Тӧлысьыс эз тыдав енэжын: сійӧ сёрӧн петӧ вӧлі сэки. Помтӧм зарни кодзувъяс быттьӧ лӧня визувтӧны, ӧти-мӧд бӧрсяньыс дзирдалігтыр, кодзула паськыд еджыд визьӧг вылын, и, збыль, на вылӧ видзӧдігӧн, ті быттьӧ асьныд кыланныд сувтлытӧг да тэрыба муыслысь бергӧдчӧмсӧ...

Кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс ёсь, нор шы кыкысь помся кыліс ю весьтын и недыр мысти кыліс мӧдысь кӧнкӧ ылынджык нин...

Кӧсьта дрӧгмуні: «Мый нӧ тайӧ?»

— Тайӧ цапля горӧдіс, — лӧня висьталіс Пашӧ.

— Цапля, — шуис сы бӧрся Кӧсьта. — А мый нӧ сійӧ, Пашкӧ, ме тӧрыт кывлі рытнас, — шуис сійӧ недыр чӧв олыштӧм бӧрын: — тэ, гашкӧ, тӧдан...

— Мый нӧ тэ кывлін?

— А со мый ме кывлі. Ме муна вӧлі Изъя Верӧтясянь Шашкинӧ; а муні ме первойсӧ пыр миян ӧрешник кустъяс пӧвстті, а сы бӧрын луг вывті мӧді — тӧдан, сэні, кӧні сугибельыс, — сэн эм бучило, тӧдан, гӧгӧрыс тай ещӧ камыш быдмӧ; вот муна ме тайӧ бучило дінтіыс, вокъяс, да друг тай сійӧ ва гуранас лӧвтыштас кодкӧ, да сэтшӧм нора, нора: у-у... у-у... у-у!.. Ме садьтӧг повзи, вокъяс, пӧраыс ӧд сёр, да и гӧлӧсыс сэтшӧм нориник. Ачыд кӧть тшӧтш бӧрддзы... Мый нӧ эськӧ тайӧ вӧлі? А?

— Сійӧ ва гуранас воддза воас, гожӧмнас, вӧр видзысь Акимӧс пӧдтісны шышъяс, — висьталіс Пашкӧ: — гашкӧ, сылӧн лолыс норасьӧ да.

— А ӧд и збыль, вокъяс, — шуис Кӧсьта, паськӧдіс ассьыс и сытӧг нин паськалӧм синъяссӧ. — Ме ог тӧд вӧлі, мый Акимӧс сійӧ ва гуранас вӧйтісны: ме эськӧ не сэтшӧма ещӧ повзи.

— А эмӧсь пӧ ещӧ, шуӧны, сэтшӧм посньыдик лягушаяс, — шуис Пашӧ, — кодъяс сэтшӧм нора горзӧны.

— Лягушаяс? Но, тайӧ абу лягушаяс... кутшӧм нӧ тайӧ... (Цапля бара горӧдіс ю весьтын.) Эк, этійӧ! — шусис Кӧсьталӧн: — быттьӧ вӧрса горзӧ.

— Вӧрса оз горзы, сійӧ кывтӧм, — шыасис Илюш: — сійӧ толькӧ кекӧначӧ да сяргӧ...

— А тэ сійӧс аддзылін, вӧрсатӧ, ли мый? — шмонитігтыр юаліс сылысь Педя.

— Эг, эг аддзыв, и ен мед видзас сійӧс аддзылӧмысь; но а мукӧдъяс аддзывлӧмаӧсь. Вот кодкӧ лун сійӧ миянлысь мужикӧс бӧбйӧдлӧма: новлӧдлӧма-новлӧдлӧма сійӧс вӧртіыс, да пыр ӧти местаын... Ӧдва югдандорыс гортас петӧма.

— И аддзылӧма сійӧ вӧрсасӧ?

— Аддзылӧма. Шуӧ, сэтшӧм нӧ сулалӧ ыджыд, ыджыд, пемыд, сайласьӧ пӧ быттьӧ пу сайӧ, бура он вермы рӧзьнитны, быттьӧ тӧлысьысь дзебсясьӧ, да видзӧдӧ, дзоргӧ паськыд бугыльнас...

— Ой, тэ! — горӧдіс Педя, кокньыдика дрӧгмуныштіс да пыркнитіс пельпомсӧ: — тьпу!..

— И мыйла татшӧм пежыс му вылас лоӧма? — шуис Пашӧ: — збыльысь? мыйла?

— Эн видчы: видзчысь, кылас, — ӧлӧдіс сійӧс Илья. Бара чӧв олыштісны.

— Видзӧдлӧй жӧ, видзӧдлӧй, челядь, — кыліс друг ичӧтик гӧлӧс Ванялӧн: — видзӧдлӧй кодзувъясыс вылӧ, — быттьӧ малязіяс жуӧны!

Сійӧ мыччис ассьыс челядь чужӧмсӧ рӧгӧза улысь, ӧшйис ичӧтик кулак вылас да ньӧжйӧник лэптіс вывлань мича гырысь синъяссӧ. Став детинкаыс лэптісны синъяснысӧ енэжлань и бура дыр видзӧдісны.

— А мый, Ваня, — меліа заводитіс Педя: — чойыд тэнад, Анюткаыд, дзоньвидза?

— Дзоньвидза, — вочавидзис Ваня неуна пыскыльтан гӧлӧсӧн.

— Тэ сылы висьтав, мыйла сійӧ миянӧ оз волывлы?..

— Ог тӧд.

— Тэ сылы висьтав, мед сійӧ волывлас.

— Висьтала.

— Тэ сылы висьтав, ме сылы гӧснеч сета.

— А меным сетан он?

— Тэныд сета жӧ.

Ваня ышловзис.

— Оз ков, меным оз ков. Сет лучше сылы, сійӧ миян зэв бур.

И Ваня бӧр пуктіс ассьыс ичӧтик юрсӧ муӧ. Пашӧ чеччис да босьтіс киас тыртӧм пӧрт.

— Кытчӧ нӧ тэ? — юаліс Педя.

— Ва дорӧ, ва гумовтны: ва юыштны окота лои.

Понъяс чеччисны да мунісны сы бӧрся.

— Смотри, эн усь ваас! — горӧдіс сы бӧрся Илюш.

— Мыйла нӧ усьӧ? — шуис Педя: — сійӧ ӧд видзчысьны вермас.

— Да, видзчысяс тэд. Быдсямаыс ӧд овлӧ: копыртчас, кутас гумовтны васӧ, а васаыс сійӧс киӧдыс кватитас да кыскас ваас. Бӧрыннас кутасны шуны: уси пӧ зонкаыд ваас... А кутшӧм уси?.. Со-со, камыш пӧвстӧ пырис, — содтіс Илюш кывзысигтыр.

Камышыс збыль «кышакывны» кутіс, кыдз шуӧны миян.

— А збыль абу, — юаліс Кӧсьта: — быттьӧ пӧ йӧй Ӧкулина сэсянь и йӧйталӧ, кыдз сійӧ ваӧ вӧйлӧма?

— Сэсянь... Ӧні сійӧ кутшӧм! Но, а шуӧны, войдӧр пӧ зэв мича вӧлӧма. Васа сійӧс тшыкӧдӧма. Тыдалӧ, абу чайтӧма, мый сійӧс регыд лэптасны. Вот сійӧс сэні, ва пыдӧсас, и тшыкӧдӧма.

(Ме ачым не ӧтчыдысь аддзывлі тайӧ Ӧкулинасӧ. Ротйысьӧм паськӧма, зэв омӧлик, шом кодь сьӧд чужӧма, гудыр синма нывбаба, и век жер пиня, сійӧ дзонь часъясӧн жӧдзӧ пыр ӧтилаын, кӧнкӧ туй вылын, топыда сюркнялӧма вӧсньыдик кияссӧ морӧс бердас да надзӧник тапикасьӧ места вылас, быттьӧ клеткаын вӧрса звер. Сійӧ немтор оз гӧгӧрво, кӧть мый сылы висьтав, толькӧ сьӧмдӧмӧн шочиника серавлӧ.)

— А шуӧны, — водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ Кӧсьта, — Ӧкулина пӧ сійӧн и ваӧ шыбитчӧма, мусукыс сійӧс пӧръялӧма да.

— Сы понда дзик.

— А помнитан Васяӧс? — жугыля содтіс Кӧсьта.

— Кутшӧм Васяӧс? — юаліс Педя.

— А вот сійӧс, коді вӧйи, — вочавидзис Кӧсьта, вот самӧй тайӧ юас. А кутшӧм ӧд детинаыс вӧлі! Ок, кутшӧм детина вӧлі! Мамыс сылӧн, Пеклистаыс, кутшӧма сійӧс радейтліс, Васясӧ! И быттьӧкӧ тӧдӧма сійӧ, Пеклистаыс, мый ва помысь сійӧ згинитас. Мӧдас вӧлі Вася миянкӧд, зонпосникӧд, гожӧмын ва дорӧ купайтчыны, — а сійӧ сідзи ставнас и тірзьӧ. Мукӧд аньяс нинӧм, мунӧны миян дінті воръясӧн, тапиктӧны, а Пеклиста пуктас ворсӧ муӧ да кутас писӧ чуксавны: «Бергӧдчы, бергӧдчы, ӧзъян сиськӧй менам! бергӧдчы, дона сӧкӧлӧй менам!» — И кыдзи вӧйи, господь тӧдӧ. Ворсӧ вӧлӧм вадорас, и мамыс сан жӧ вӧлӧма, турун куртӧ; друг кылас, быттьӧ кодкӧ ва вылын булькайтӧ, — видзӧдлас, да толькӧ нин Васялӧн шапкаыс ю кузя кывтӧ. Сэсянь вот и Пеклистаыд абу аслас тӧлк вылас: — локтас да водас сійӧ местаас, кӧні сійӧ вӧйи; водас, да и заводитас сьывны, — помнитад, Васяыс пыр сэтшӧм сьыланкыв сьывліс, — вот сійӧ сьыланкывсӧ и заводитас сьывны, а ачыс бӧрдӧ, бӧрдӧ, енлы норасьӧ...

— А со Пашкӧ локтӧ, — шуис Педя.

Пашӧ локтіс би дорӧ, ва тыра пӧртйыс вӧлі киас.

— Но, челядь, — заводитіс сійӧ недыр чӧв олыштӧм бӧрын: — мыйкӧ абу ладнӧ.

— А мый? — тэрыба юаліс Кӧсьта.

— Ме Васялысь гӧлӧссӧ кывлі.

Ставыс сідзи и дрӧгмуніны.

— Мый нӧ тэ, мый тэ? — ӧдва вермис шуны Кӧсьта.

— Ей-богу! Толькӧ куті ме ва дорас копыртчыны, кыла друг: чуксалӧны менӧ Вася гӧлӧсӧн и быттьӧ ва пыдӧссяньыс: «Пашкӧ, эй, Пашкӧ». Ме кывза, а мӧдыс бара чуксасьӧ: «Пашкӧ, лок татчӧ». Ме вешйи. Но васӧ гумовті.

— О, господи! О, господи! — шуисны челядь пернапасасигтырйи.

Ӧд тайӧ тэнӧ васаыс чуксаліс, Пашӧ, — шуис Педя. — А ми толькӧ сы йылысь, Вася йывсьыс, сёрнитім.

— Ок, тайӧ лёк примета, — сувтовкерлӧмӧн шуис Илюш.

— Но, немтор, мед! — шуис Пашӧ чорыда да пуксис: — ассьыд рӧктӧ он вудж.

Челядь ланьтісны. Тыдалӧ вӧлі, мый Пашӧлӧн кывъясыс пыдӧдз мӧрччисны. Найӧ кутісны водавны би дорӧ, быттьӧ узьны лӧсьӧдчыны.

— Мый нӧ тайӧ? — друг юаліс Кӧсьта да лэптіс юрсӧ.

Пашӧ кывзысьыштіс.

— Тайӧ истанъяс лэбӧны, горзӧны.

— Кытчӧ нӧ найӧ лэбӧны?

— А сэтчӧ, кӧні, шуӧны, тӧв оз овлы.

— А эм ӧмӧй сэтшӧм муыс?

— Эм.

— Ылын?

— Ылын, ылын, шоныд саридз сайын.

Кӧсьта ышловзис да кунис синъяссӧ.

Куим часысь нин унджык кадыс коли сэсянь, кор ме вои челядь дінӧ. Тӧлысь петіс жӧ коркӧ, ме сійӧс первойсӧ эг и казяв: сэтшӧм сійӧ вӧлі ичӧтик да векньыдик. Тайӧ тӧлысьтӧм войыс быттьӧ вӧлі сэтшӧм жӧ мича, кыдз войдӧр... Но лэччисны нин пемыд му дортіыс уна кодзув, кодъяс неважӧн на вылын дзирдалісны енэжас; дзикӧдз лӧнис гӧгӧр, кыдзи лӧньлӧ толькӧ асъядор: ставыс вӧлі узьӧ асъя сьӧкыд, чӧскыд унмӧн. Сынӧдын оз нин вӧлі сэтшӧма кыв шоныд войся дукыс, — сэні бара быттьӧ кыптіс уль ру... Дженьыдӧсь гожся войяс!.. Челядьлӧн сёрниыс кусі бияскӧд тшӧтш... Понъяс тшӧтш вугралӧны; вӧвъяс, мыйта ме верми аддзыны найӧс тӧкӧтьӧ тӧдчыштан кодзув югӧръяс пырыс, вӧлі куйлӧны жӧ юрнысӧ лэдзӧмӧн... Ме вугырті; сэсся ойбыртлі.

Тӧв ру пӧльтыштіс меным чужӧмӧ. Ме восьті синмӧс: — асылыс вӧлі заводитчӧ нин. Некӧн на эз пӧртмась кыа, но югдӧ нин вӧлі асыввылыс. Ставыс кутіс гӧгӧр тыдавны, кӧть и омӧля на эськӧ да. Кельыдруд енэж пондіс югдыны, кӧдздӧдны, лӧзӧдны; кодзувъяс, кор югнитласны тӧкӧтьӧ, кор вошласны; муыс васӧдмис, лапыдмисны коръяс, кӧнсюрӧ кутісны кывны гора шыяс, гӧлӧсъяс, и кокньыдик асъя тӧв мӧдіс ветлыны да жбыръявны му весьтын. Ме тушатырнам воча шыаси асывлы кокньыдик, лӧсьыд йирмӧгӧн. Ме ӧдйӧджык чеччи да муні челядь дінӧ. Найӧ ставныс вӧлі узьӧны, быттьӧ кулӧмаӧсь, чусалан би гӧгӧр; толькӧ Пашӧ лэптыліс юрсӧ да веськыда видзӧдліс ме вылӧ.

Ме гогниті сылы юрӧн да мӧдӧдчи руалысь ю пӧлӧн. Эг на ме удит прӧйдитны кык верст, кыдзи гӧгӧр сявкнитіс паськыд васӧд видз вылын, вежӧдӧм нӧрысъяс вылын водзын, вӧр дорсянь вӧр дорӧдз, и бӧрвылын, буса кузь туй вылын, багралысь, дзирдалысь кустъясын, разалан ру пырыс лӧзалысь ю вылын, — сявкнитіс медводз кельыдгӧрд, сэсся чим гӧрд, зарниа, том, пӧсь лунъюгыд... Ставыс вӧрзис, садьмис, заводитіс сьывны, ызгыны, сёрнитны. Быдлаын югыд алмазъясӧн пондісны дзирдавны гырысь лысва войтъяс; и меным паныд мичаа да гораа, быттьӧ тшӧтш мыськӧма найӧс асъя лысваӧн, пондісны локны кӧлӧкӧльчи шыяс, и друг ме дінті тӧдса зонкаяскӧд тӧвзис шойччӧм вӧв табун...

Меным жальпырысь лоӧ татчӧ содтыны, мый сійӧ жӧ воас Пашӧ эз ло. Сійӧ эз вӧй: сійӧ кулі вӧв вывсянь усьӧм вӧсна. Жаль, шань вӧлі детинкаыс!