СКӦТ ВІԆАН ӦТУВЈА КАРТА
Гіжыԍԍаԋ
Олӧм пуӧ Сӧвет Сојузын, мырԍыԍ јӧз чорыԁа песԍӧны бурҗык олӧм лӧԍӧԁӧм понԁа.
Аслыным овмӧс нуӧԁан пракԏікаын мі аԁԇам уна колана выԉ тор вӧчӧмјас: оргаԋізујтчӧны коԉԉекԏіва овмӧсјас, кӧні гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем креԍԏана ӧтувја вынјӧрӧн лептӧны віԇму овмӧс; оргаԋізујтчӧны машінно-тракторнӧј колоннајас, коԁјас быԁса рајонјаслыԍ мујассӧ уҗалӧны; стрӧітчӧны ԋаԋ уҗалан зев гырыԍ совхозјас. На піыԍ ӧԏік совхозлӧн (Гігантлӧн, Војвыв Кавказын) му плӧшщаԃыс лоӧ 125 ԍурс гектар, — тащӧм гырыԍ ԍеԉскохоԅајственнӧј преԁпріјаԏԏӧјасыс сеԍԍа ставму паԍталаыс абу.
Гырыԍ ԍеԉскохоԅајственнӧј преԁпріјаԏԏӧјас лӧԍӧԁан уҗын мі заграԋічаса госуԁарствојасӧс суӧԁім ԁај панјім-ԋін. Меԁым еԍкӧ креԍԏана посԋі овмӧсјас уҗалісны оргаԋізованнӧјаҗык ԁа меԁым отсавны овмӧснысӧ нуӧԁны наука ԍерԏі, госуԁарство налыԍ урожајсӧ, пԉеменнӧј том скӧтсӧ ԁа мукӧԁторјас контрактујтӧ.
1928 воԍа јанвар тӧлыԍԍаԋ міјан меԁвојԁӧр понԁісны ԍорԋітны ӧтувја скӧтвіԇанінјас лӧԍӧԁӧм јылыԍ. Ӧԏік воԍа каԁӧн пӧшԏі быԁлаын понԁісны стрӧјітчыны коопераԏівнӧј ԁа коԉԉекԏівнӧј скӧтвіԇанінјас. Тајӧ уҗыс выԉна. Тащӧм картајаслыԍ опыта уҗсӧ омӧԉа-на тӧԁмалӧма. Сӧмын тајӧ ԋіга меԁвоԇԇа петӧмԍаԋыс кутісны тӧԁчыны-ԋін тујјас тајӧ выԉ уҗын.
Меԁвојԁӧр тыԁовтчӧ, мыј тајӧ ԋігаын петкӧԁлана коԉԉекԏіва скӧтвіԇанін — абу куԅ нема.
1929-ӧԁ воԍа јуԋ 26-ԁ лунӧ Наркомԅемын совешщаԋԋӧ вылын коԉԉекԏіва ӧԏі скӧтвіԇанінӧн јуралыԍ таԇі віԍталіс: „немыс сылӧн меԁуна пыԃԃі во җын, а сы бӧрын сіјӧ вуҗас колхозӧ“.
Збыԉыԍ Ԍібірса пракԏіка петкӧԁлӧ, мыј јӧла скӧтвіԇана арԏеԉјас 5–8 тӧлыԍ мыԍԏі вуҗӧны выԉҗык формаа колхозјасӧ. Сіԇ, Омск округ куԅта јӧла-скӧтвіԇан 9 арԏеԉ вуҗіс: вітӧн віԇму уҗалана коммунаӧ, 4-ӧн — ԍ. х. арԏеԉӧ; Ново-Ԍібірск округыԍ коԉԉекԏіва 9 скӧтвіԇаніныԍ вуҗісны коммуна устав вылӧ 3-ӧн ԁа віԇму уҗалан арԏеԉ устав вылӧ 3 жӧ. Таԇ-жӧ і мукӧԁлаын.
Сіјӧ рајонјаслы, кӧні уҗалӧны ԍіктјас костса трактор-стантсіјајас, кор став мууҗалӧмыс ӧтувтӧма ԁа ӧтувтӧм мујас шӧрын сулалӧны ԍіктјас — тані креԍԏана мӧсјасӧс коԉԉекԏіва скӧтвіԇанінјасӧ вуҗӧԁӧм ачыс-ԋін вӧзјыԍӧ. Сіԇкӧ, трактора стантсіјајас уҗалан рајонјасын ем чорыԁ поԁув ӧтувја скӧтвіԇанінјас паԍкалӧм — быԁмӧмлы.
ПАНАС ԌОРԊІ
Віԇму овмӧсса ставпӧлӧс јукӧԁјасын кооператсіја меԁӧԁјӧ быԁмӧ-паԍкалӧ јӧла овмӧсын. Во 50 сајын ԋіра выјтӧ вӧлі вӧчӧны сӧмын гырыԍ овмӧсјас — помешщікјас ԁа кулакјас, коԁјаслӧн вӧлі уна мӧс. На гӧгӧр олыԍ креԍԏана вочасӧн кутісны гӧгӧрвоны тајӧ уҗлыԍ выгӧԁасӧ ԁа аԍныс понԁісны велӧԁчыны јӧлыԍ вӧчны выј, сы могыԍ арԏеԉјасӧ чукӧртчӧмӧн. Ӧні мі аԁԇам-ԋін мыј быԁлаын, торја-ԋін војвывса округјасын, Урал Облаԍтын ԁа Ԍібірын јӧла арԏеԉјаслӧн ем зев уна выј вӧчан завоԁ. Арԏеԉјас ӧтувчӧмны јӧла кооператсіја 59 сојузӧ, коԁјаслӧн ем ӧԏік веԍкӧԁлыԍ центр.
1928 во пом кежлӧ Вԍероԍԍіјскӧј јӧла кооператсіја сојуз вӧлі кутӧ 6300 завоԁ-ԋін.
1926–27 воын јӧв вӧԃітан Вԍероԍԍіјскӧј кооператсіја сојузјасӧн вӧлі заготовітӧма 486295 тсентԋер выј.
Выјвӧчан завоԁјас полнӧј хоԁӧн уҗалӧны. Ӧні зев-ԋін ещаӧнӧԍ вузӧс вылӧ шԉівкі выјтӧ ӧткӧн-ӧткӧнтӧ вӧчыԍыԁ, ӧні быԁ ӧтка овмӧсыс јӧвсӧ нуӧны общественнӧј — коопераԏівнӧј завоԁӧ.
Сіԇнаԁ јӧв переработка ӧні міјан, поԅӧ шуны, ӧтувтӧма, быԁлаын кооперірујтӧма.
Уҗ мунӧ уԍпешнӧја. Јӧв кооператсіјалӧн Вԍероԍԍіјскӧј сојуз 1927 воын боԍтіс јӧв проԁукт вузалӧмыԍ міԉԉон җын шајт ԁорыԍ унҗык чістӧј прібыԉ. Меԁбӧрја ԋоԉ вонас — 1924 воԍаԋ 1928 воӧԇ — сојуз стрӧітіс выј вӧчан 1900 выԉ завоԁ ԁа оборуԁујтіс 2418 выј ԁа рыԍвӧчан завоԁ, на піыԍ 119-ыс парӧвӧј.
Мӧԁ прімер. Во кујімӧ-ԋоԉ сајын пӧшԏі быԁ ԍіктса обществојасын пԉеменнӧј ӧшјасыс вӧліны ӧԏі морт кіын, ӧԏі кӧԅаін орԁын, кулак орԁын. Ӧш віԇыԍ кутіс тајӧ ӧштӧ „обществолы“, боԍтавліс быԁ мӧскыԍ 85–50 кілограмм ԍу ԉібӧ зӧр. Сылӧн скӧт понԁа тӧжԁыԍӧмыс тајӧн і помаԍліс. А ӧԁ ӧшкыԁ — „скӧт стаԁа җын“. Меԁым вӧліны бур кукаԋјас ԁа вочасӧн меԁ поԅіс бурмӧԁны асԍыԁ скӧттӧ, креԍԏаналы колӧ віԇны пԉеменнӧј бур ӧшкӧс. „Омӧԉ кӧјԁысыԍ чужӧ омӧԉ рӧԁ“. Та вӧсна і јӧла овмӧс нуӧԁан арԏеԉјас лӧԍӧԁалӧны случнӧј пунктјас ԁа віԇӧны сені асԍыныс арԏеԉнӧј ӧшјасӧс, коԁјас чужлісны бура лыԍтыԍ мӧсјас помыԍ. Ӧш пыр бур качествојасыс вуҗӧны і кукаԋлы. Боԍтам прімер вылӧ јӧла арԏеԉјасӧс котыртан Рыбінскса сојузлыԍ уҗсӧ. 1925 воын сіјӧ рајонын быԁлаын пԉеменнӧј ӧшјасӧс віԇісны ӧтка овмӧсса частԋікјас. 1927 воын арԏеԉнӧј ӧшјас, бур рӧԁыԍ, случнӧј пунктјасын вӧлі віԇӧны 75-ӧс, 1928 воын сојуз віԇіс-ԋін 237 ӧшкӧс 151 случнӧј пунктын.
Таԇ, со, і паԍкаліс скӧтвіԇӧмыԁ. Меԁвојԁӧртӧ јӧв переработка муніс сӧмын ӧтка овмӧсјасын овмӧс помыԍ. Сеԍԍа јӧв переработкасӧ понԁісны нуӧԁны обществоса завоԁын. Скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧм куԅа креԍԏана выԉ воԍков вӧчісны обшществоа пԉеменнӧј ӧшјасӧс лӧԍӧԁӧмӧн.
Ӧні колӧ вӧчны јешщӧ-на ӧԏік воԍков — ӧтлаавны јӧла скӧтӧс. Тајӧ поԅӧ вӧчны коԉԉекԏіва общественнӧј скӧтвіԇанін вӧчӧмӧн ԁа сетчӧ ас мӧсјасӧс јӧртӧмӧн. Воԇынтӧ унаӧн оз вӧлі ескыны ӧтка креԍԏаналыԍ ӧԏі ԁозјӧ јӧв ӧтлаалӧм јылыԍ: ӧԏіклӧн мӧскыс лыԍтӧ кіԅер јӧв, мӧԁлӧн сылаҗыка, коԁјаслӧнкӧ ԋајт, мукӧԁлӧн сӧстӧм. Кыԇнӧ тајӧ ставсӧ ӧтмоз лӧԍӧԁны? Коԁі аԁԇыліс јӧв боԍтӧм выјвӧчан ԉібӧ рыԍвӧчан завоԁјасын, сіјӧ тӧԁӧ, кыԇ ӧні мунӧ.
Ӧні ыҗыԁ уҗ панігӧн — коԉԉекԏіва скӧтвіԇанінјас оргаԋізујтігӧн — тајӧ торјыс баражӧ кажітчӧ ԍӧкыԁӧн ԁа вермытӧмӧн. Кыԇі-нӧ ме еԍкӧ, збыԉыԍ, асԍым мӧскӧс сувтӧԁа коԉԉекԏіва скӧтвіԇанінӧ? Коԁі понԁас кывкутны сіјӧ ԇоԋвіԇалун вӧсна, кыԇ понԁасны секі менԍым мӧскӧс верԁны ԁа артавны сылыԍ јӧв вајанлунсӧ, верԁас ԁонсӧ-ԁа. Коԉԉекԏіва карта вӧчігӧн креԍԏаԋін јурын уна мӧвп чужлӧ. Тајӧ кԋігаас мі віԍталыштам тащӧм ԍӧкыԁторјассӧ венӧм јылыԍ.
Выгӧԁалун коԉԉекԏіва скӧтвіԇанінын мӧсјасӧс віԇӧмыԍ
Коопераԏіва ӧтувја картаын мӧсјасӧс віԇігӧн поԅӧ зев ӧԁјӧ кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтанлунныссӧ.
Со прімер: Архангеԉск рајонын 1915-ԁ воԍаԋ-ԋін сушществујтӧ Куростровса контроԉнӧј арԏеԉ. Сіјӧ уҗалан рајонын ем холмогорскӧј скӧт. Ӧтка креԍԏаналӧн мӧсјасныс, коԁјас вӧліны контроԉ улын, шӧркоԃԃема арталӧмӧн петкӧԁлісны со кущӧм во гӧгӧрса лыԍтӧм лыԁпасјас:
1915 воын — 2737 кілограмм јӧв.
1916 „ „ 2795
1924 „ „ 2943
1926 „ „ 3056
Ӧтлаӧԁламкӧ контроԉа сојузса креԍԏана мӧсјаслыԍ проԁуктсіјасӧ 1916 воын, то аԁԇам, мыј лыԍтӧмыс кајіс 10 воӧн сӧмын 261 кілограмм вылӧ.
Став мӧсныс контроԉа арԏеԉ шԉенјаслӧн вӧліны набԉуԃеԋԋӧ улын: јӧвсӧ веԍітлісны ԁа ԍетлісны інԁӧԁјас, кыԇі колӧ мӧсјасӧс верԁнысӧ.
Колӧ шуны: каԁыс тајӧ вӧлі ԍӧкыԁ, унаыԍ скӧт кыԋԇі щыгјалісны щӧщ јӧзыс. Пӧттӧԇ верԁтӧм, кыԇ тӧԁам, тӧԁчана јона чінтӧ мӧслыԍ јӧвсӧ. Меԁбӧрја 2–3 вонас креԍԏана овмӧсјасын сені, кӧн уҗалӧны контроԉа сојузјас, воԍа лыԍтӧм јӧв лыԁыс вӧлі:
1927 воын — 2700 кілограмм.
1928 „ „ 2976
Уԁој соԁӧм ревоԉутсіја бӧрԍа каԁын, кыԇ тыԁалӧ, мунӧ ӧԁјӧҗык. Ӧтлаӧԁамкӧ воԍа уԁој соԁӧмсӧ Ԉеԋінграԁ округса гырыԍ совхозјасын, кытчӧ вӧлі вајӧма холмогор. пороԁа скӧт сіјӧ-жӧ Архангеԉск округыԍ, секі мі аԁԇам, мыј гырыԍ овмӧсјасын уԁојыс мӧсјаслӧн уна пӧрјӧ ӧԁјӧнҗык соԁӧ ӧтка креԍԏана овмӧсјасын ԍерԏі. Сіԇ, „
„Ԍіверса“ совхозын (Ԉеԋінграԁԍаԋ 70 кілометр сајын) 1925 воын быԁ мӧс шӧркоԁԃема арталӧмӧн ԍетіс јӧв 2595 кіло, 1926 воын уԁојыс быԁ мӧс вылӧ соԁіс 1000 кіло гӧгӧр. 1927 воын шӧркоԃԃема арталӧмӧн вося уԁојыс ӧԏі мӧслӧн лоі 4290 кіло-ԋін.
Җеԋыԁҗыка шуӧмӧн: кык во мыԍԏі, којмӧԁ во вылас, шӧркоԃԃема арталӧм уԁој соԁі 1695 кілограмм вылӧ.
Тащӧмтор-жӧ поԅӧ аԁԇыны мукӧԁ совхозјасыԍ. Сіԇ-кӧ, гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем овмӧсјас, ӧтувтчӧм ԁа коԉԉекԏіва скӧтвіԇанін вӧчӧм мыԍԏі, вермӧны тащӧм ӧԁјӧ ԁа уна вылӧ соԁтыны асланыс мӧсјаслыԍ уԁојсӧ.
Емӧԍна-ӧԁ мукӧԁ выгӧԁајас коԉԉекԏіва скӧтвіԇанінјас лӧԍӧԁӧмыԍ:
1. Чукӧрмас-кӧ картаын 30–50 мӧс ӧтлаын, віԇӧԁны на бӧрԍа поԅӧ корны ԍпетсіаԉістӧс; сіјӧ отсалас кукаԋаԍігӧн, кужӧмӧн понԁас велӧԁны быԁтыны кукаԋӧс; быԁлунја уԁој мӧсјаслыԍ понԁас тӧԁмавны, секі скӧттӧ поԅас-ԋін норма ԍерԏі верԁны.
2. Бурҗык мӧсјаслӧн став кукаԋјасыс понԁасны коԉԍыны рӧԁ вылӧ, шӧркоԃԃема лыԍтан мӧсјаслыԍ кукаԋјассӧ поԅӧ бракујтавны.
Коԉԉекԏіва картаын кокԋыԁҗыка ԁа ӧԁјӧнҗык чукӧрмас јӧла мӧс стаԁа. Секі матігӧгӧрса колхозјаслы поԅас ԋін бӧрјавны бур ӧшпіјасӧс тӧԁчана јӧла мӧсјасԍаԋ. Сы кыԋԇі ӧтувја картаӧ торјӧԁӧм кукаԋјас быԁмасны бур мӧскӧ. Кущӧма кукаԋ быԁмӧм вылӧ вԉіјајтӧ бура віԇӧм ԁа верԁӧм, тыԁовтчӧ 1-а ԍерпас вылын. Шујгала ԁорса ічӧԏік кукаԋ быԁмӧ быԁтыԍны кужтӧм кӧԅаін орԁын, а мӧԁыс веԍкыԁлаԁорсаыс віԇԍӧ зооԏехԋік віԇӧԁӧм улын (зооԏехԋік — велӧԁчӧм скӧт віԇыԍ).
Арлыԁныс кыкнан кукаԋыслӧн ӧткоԃӧԍ — квајт тӧлыԍ сајас, а ӧԏік кукаԋыслӧн тушаыс кык ыҗԁа мӧԁ ԍерԏіыс.
Кужӧмӧн кукаԋ быԁтӧмыԁ скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмаԁ зев тӧԁчанатор. Абу-кӧ-ӧԁ бур кукаԋыԁ, оз ло бур мӧс. Ӧні та могыԍ понԁісны лӧԍӧԁавны коопераԏіва кукаԋвіԇанінјас (гіԁјас): стрӧітӧны ԍпетсіаԉнӧј картајас, кӧні быԁтӧны кукаԋјасӧс кужӧмӧн ԁӧԅӧрітӧмӧн.
3. Коԉԉекԏіва картаын бурмас щӧщ јӧвлӧн бурлуныс сы понԁа, мыј ӧԏік мортлы уԁој понԁа кокԋіԁҗык віԇӧԁны мӧс вӧра сӧстӧмлун вылӧ, лыԍтыԍјас кі сӧстӧмлун вылӧ, лыԍтыԍан ԁозмук вылӧ. Сы кыԋԇі, біԁонӧ јӧв сысјалігӧн боԍтны поԅӧ ԋе шогмытӧм сысјаԍан пожјас ԁа рузумторјас, кыԇ креԍԏана овмӧсын, а торја сысјалыԍ фіԉтрјас. Тащӧм пожјасыс кык пӧвса пыԁӧсаӧԍ — ԍеткајас костас пуктыԍӧ вата. Ӧԏік мӧслыԍ јӧвсӧ сысјавны ԁона сувтас, 80–40 мӧслы ԁа унҗыклы тајӧ рӧскоԁ, ԃерт, ічӧԏік. Мӧԁ прімер: меԁым јӧв ез шуԅы, колӧ сіјӧс лыԍтӧм мыԍԏі пыр-жӧ кӧԇӧԁны. Тајӧ меԁбура артмӧ Шміԁт холоԃіԉԋік отсӧгӧн. Тащӧм холоԃіԉԋікыс (250 ԉітр часӧн кӧԇӧԁӧ) сулалӧ 80 шајт гӧгӧр. Ӧԏік кӧԅаінлы ԋӧбны сіјӧс ԋінӧмла ԁај оз суԇԍы боԍтнысӧ. Ӧтувја карталы сіјӧс колӧ лӧԍӧԁны.
Сӧмын тајӧ кык торсӧ лӧԍӧԁӧм вајӧ пӧԉза, огӧ-ԋін шуӧ јӧв бӧрԍа мукӧԁ бурнога ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ.
Скӧтӧс ӧтувја картаын віԇігӧн јӧлыс лоӧ бурҗык. Сы кыԋԇі ӧтувја картаын поԅӧ уҗавны кӧԇӧԁыԍӧн, секі јӧлыԁ ԁырҗык оз шуԅы.
4. Ӧтувја карта отсалӧ разрешітны вопрос скӧтлы кӧрымӧн лӧԍӧԁӧм куԅа. Верԁас тырмытӧмла креԍԏана овмӧсын овлӧны омӧԉ уԁојјас ԁај ачыс скӧтыс посԋі тушаа лоӧ.
Скӧтверԁас тырмытӧм вајӧԁӧ сетчӧ, мыј кыԇ тоԉкӧ турун ԁа јарӧвӧј оз бура воны, арԍаԋыс-ԋін завоԃітӧны скӧттӧ вузавлыны ԁа начкавны. Гӧгӧрвоана, мыј креԍԏанакӧ шуӧны стрӧітны коԉԉекԏіва скӧт віԇанін ԁа сетчӧ мӧсјассӧ сувтӧԁны, ԃерт, вӧчӧны тајӧ сы могыԍ, меԁ еԍкӧ скӧттӧ поԅіс бур віԇыԍлы верԁны ԁа ԁӧԅӧрітны. Сӧмын пӧт мӧсԍаԋ поԅӧ віԁчыԍны бура лыԍтӧмтӧ.
Та вӧсна ӧтувја картаын быԁ учаԍԏԋіклы колӧ вајавны сетчӧ ӧԏік пӧлӧсҗык верԁасјас. Бокыԍ вајӧм верԁас понԁас ԁонјавԍыны верԁас пӧтӧслун ԍерԏіыс (шуам, лоӧ выгӧԁнӧјҗык вајны еща турун, но меԁ вӧлі бурҗык). Верԁас запасјас віԇму овмӧсын колӧ соԁтыны, а верԁас перјӧм — бурмӧԁны.
Міјан омӧԉік пӧскӧԏінајасным вӧсна скӧтјасӧс соԁтӧԁ верԁышталӧм пӧшԏі быԁлаын колантор. Сы понԁа веԍкыԁ тујӧн лоӧ сӧмын коԉԉекԏіва карта берԁын — віка сора зӧр кӧԇӧм вылӧ обществоа — участок вӧԃітӧм.
Мӧԁ прімер: сочнӧј верԁастӧг тӧвнас он вермы лӧԍӧԁны ԁонтӧм јӧв. Та понԁа коԉԉекԏіва карта кутыԍјаслы колӧ воԇвыв лӧԍӧԁны корԋеплоԁ запасјас. Мӧԁногӧн-кӧ шуны, коԉԉекԏіва карта кутыԍјаслӧн верԁас перјӧмныс вочасӧн пыр понԁас бурмыны, скӧт верԁԍыны понԁас бурҗыка, сы-вӧсна щӧщ скӧт ԁокоԁлун соԁӧ. Сы кынԇі ӧтувја скӧтвіԇанін лӧԍӧԁігӧн выгӧԁнӧ лоӧ сувтӧԁны ԍілос башԋа.
Меԁбӧрја војаснас јӧла скӧтӧс тӧвнас сыла (сочнӧј) верԁасӧн верԁӧм могыԍ јона понԁісны верԁасјасӧ шоммӧԁны (ԍілосујтны). Тајӧ уҗыс панԍіс Амерікаын, сеԍԍа Гермаԋіјаын, меԁбӧрја каԁас тајӧ уҗыс јона паԍкалӧ щӧщ міјан странаын. Мыј сещӧм ԍілос інԁыԍԍӧ воԇын.
5. Быԁӧн тӧԁӧны, кущӧм омӧԉӧԍ креԍԏаналӧн картајас ԁа кущӧм омӧԉа сені віԇԍӧны мӧсјас. Уна креԍԏана оз тӧԁны, кыԇ колӧ бура віԇны скӧтӧс; мукӧԁыс еԍкӧ і тӧԁӧны ԁа оз вермыны вӧчнысӧ шоныԁ, југыԁ ԁа ыҗыԁ картасӧ ԍӧм тырмытӧм вӧсна. Бур картатӧ вӧчны колӧ веԉ уна ԍӧм.
Пуыԍ вӧчӧм шоныԁ карта Сӧвет Сојузса шӧр полосаын сувтас кык-куім мӧс вылӧ 700–850 шајтыԍ ԋе еща. Вӧчны-кӧ картасӧ 40 скӧт јур вылӧ, кыԇ інԁыԍԍӧ тајӧ кԋіга меԁвоԇԇа ԉістбокјасын, сіјӧ сувтас 220 шајт гӧгӧр быԁ мӧс вылӧ. Сы кыԋԇі тащӧм картатӧ поԅӧ бурҗыка ԁа ԁонтӧгҗыка оборуԁујтны (вӧчны бур јуктаԍан ԁозјас, тсементыԍ вӧчӧм верԁанԁозјас ԁа мукӧԁтор).
6. Мӧскуаса јӧв кооператсіја креԍԏана сојуз 1926–27 воын уна овмӧсын нуӧԁіс ԇік стӧч арталӧм, уна-ӧ віԇӧ креԍԏаԋін ԁа креԍԏанка каԁсӧ ӧԏі мӧскӧс ԁӧԅӧрітӧм, верԁӧм ԁа віԇӧм вылӧ.
Уна овмӧсјасын уҗ бӧрԍаыс віԇӧԁісны часі ԍерԏі; арталӧм петкӧԁліс со мыј: боԍтны-кӧ уҗалан лун куԅтасӧ 10 часӧн, шӧркоԃԃема арталӧм рӧскоԁ ӧԏік мӧска овмӧсјасын вӧлі 61 уҗалан лун, кык мӧска овмӧсјасын — 56 уҗалан лун, ԋоԉ мӧска овмӧсјасын ԁӧԅӧрітӧм вылӧ ԁа віԇӧм вылӧ шӧркоԃԃема арталӧмӧн ӧԏік мӧс вылӧ муніс вонас сӧмын 49 уҗалан лун. Арталӧмјас петкӧԁлӧны — овмӧсын кымын унҗык мӧс, сымын бурҗыка іспоԉзујтчӧ мортлӧн уҗыс, сымын ԁонтӧма сувтӧ ԁӧԅӧрітӧмыс. Мі-ӧԁ аԁԇам, мыј гырыԍ картајасын (совхозјасын ԁа колхозјасын) часа уҗалан лун ԁырјі 10 мӧс бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм уҗ вылӧ сувтӧԁԍӧ сӧмын ӧԏік морт.
7. Ӧні інԁам, уна-ӧ сувтіс јӧз вӧчӧм ӧԏік мӧс помыԍ Шатровск колхозјасын.
Тані мӧсјасыс щӧщ-жӧ контроԉ улын олісны, кыԇ і контроԉа арԏеԉјасын Мӧскуаса облаԍтын. Во гӧгӧр контроԉ улын віԇӧм кујімыԍ кукаԋаԍлӧм мӧс ԁа пӧрыԍҗык, Шатровскӧј колхозјасын 1927–28 воын вӧлі 184 јур. 300 лунја шӧркоԃԃема арталӧм уԁојыс вӧлі 1977,4 кілограмм (сылалуныс — 4,63%). Мӧскӧн ԍојӧм верԁас ԁон артавԍіс 25 шајт 57 ур, мукӧԁ став рӧскоԁыс (ԁӧԅӧрітӧмыԍ, ӧшкыԍ, скӧтвіԇанін аморԏізатсіја ԁа с. в. (быԁ скӧт јурӧ) кајіс 24 ш. ԁа 11 ур.
Ӧԏік кілограмм јӧв вӧчӧм сувтіс 2,5 ур. Шӧркоԃԃема арталӧм кілограмм јӧв вузалан воԍа ԁон вӧлі 5,8 ур. Таԇнаԁ: чістӧј прібыԉ быԁ мӧскыԍ коԉԉекԏіва картаын вӧлі 63 шајт 78 ур.
Тајӧ арталӧм вынԍӧԁӧ міјанлыԍ кывјас, мыј мӧсвіԇны выгӧԁнӧ ӧтувја картаын.
Віԇӧԁлам ӧні, јона-ӧ соԁӧ ԁохоԁ бура ԁӧԅӧрітӧм понԁа, тащӧм ыҗыԁ ӧтувја овмӧсын мӧс верԁан уҗ кужӧмӧн оргаԋізујтӧм понԁа. Талы ем уна прімерјас.
Меԁвоԇԇа прімер. Шӧркоԃԃема арталӧм воԍа уԁој 1929 воын Мӧскуаса облаԍтын ӧтка креԍԏана овмӧсјасын тыԁовтчіс 14,7 тсентԋерӧн, колхозјасын 19,5 тсентԋерӧн — 4,8 тсентԋерӧн унҗык.
Мӧԁ прімер петкӧԁлӧ со мыј:
Шӧркоԃԃема арталӧм воԍа уԁој (кілограммјасын):
| Колхозын | Креԍԏана ӧтка овмӧсјасын | |
| Вјаԅемскӧј рајонын запаԁн. обл. | 8016 | 1612 |
| Тверса „ | 2700 | 1619 |
Ӧԏік прімер зев-ԋін тӧԁчана. Тајӧ уҗыс Шатровса колхозсојузлӧн Урал облаԍтын, 100 кілометр сајын Ԏуменԍаԋ. Сојузӧ пырӧма 52 уна ԍікас об‘еԃіԋеԋԋӧ: на піыԍ: 20 коммуна, віԇму уҗалан 3 арԏеԉ, обществоа мууҗалан 29 тӧварішщество. Ӧтувјӧн му уҗалан тӧварішществојасӧ пырӧмаӧԍ ӧтка креԍԏана овмӧсјас, коԁјас овмӧснысӧ нуӧԁӧны быԁӧн ӧткӧн. Ӧтувтӧма налӧн сӧмын му ԁа віԇму берԁын уҗалан кӧлуј. Тајӧ інԁӧм колхозјас пӧвсын ем 9 важјас, коԁјас піыԍ мукӧԁыс уҗалӧны 1920 воԍаԋ-ԋін. Уҗын, олӧманыс ԁај, аскостаныс шԉенјас, ԃерт, лаԁмӧԁчӧмны, уҗалӧны сӧгласӧн; ӧні со поԅӧ-ԋін аԁԇыны бурторсӧ најӧ коԉԉекԏіва уҗлыԍ.
Меԁвојԁӧр інԁам, кыԇ воыԍ-воӧ паԍкаліс ԁа быԁміс скӧтвіԇӧм став колхозјасас Шатровса сојузлӧн.
| 1926 воын | 1927 воын | 1928 воын | |
| Вӧлі мӧс | 231 | 370 | 581 |
| „ быԁтас | 118 | 168 | 321 |
| „ вӧв | 161 | 147 | 258 |
| „ порԍ | 397 | 471 | 597 |
| Вӧлі ыж | 202 | 468 | 516 |
| Шӧркоԃԃема арталӧм воԍа уԁој вӧлі: | 1310 кило | 1896 кило | 1968 кило |
Кыԇ тыԁалӧ, быԁ воӧ рӧԁ вылӧ кукаԋјасӧс коԉӧмӧн колхозјас воыԍ-воӧ соԁтісны мӧс лыԁ. Сіԇ-жӧ ԁугԁывтӧг быԁмӧ стаԁа вылӧ шӧркоԃԃема арталӧм воԍа уԁој.
Оз ков вунӧԁны, мыј Ԍібыр куԅа ԁа Урал куԅа уԁојыс зев улын, 900–1000 кілограмм гӧгӧр шӧркоԃԃема арталӧмӧн, мӧсјас бура лыԍтӧны гожӧмнасҗык — луԁын олігӧн, кор шоныԁ; мукӧԁ каԁас-жӧ јӧвсӧ ԍетӧны зев еща. Та вӧсна воԍа уԁојыс колхозјасын — 1968 кілограмм (шӧркоԃԃема арталӧмӧн) колӧ лыԃԃыны зев бурӧн.
Шатровса сојузын, кыԇ мі інԁім-ԋін ем віԇму ӧтувјӧн уҗалан 29 ӧтувтчӧм. Тані скӧт абу ӧтувтӧма. Тащӧм ӧтувттӧм мӧскыс сојузас артавԍӧ 290 јур.
Зев велӧԁана лоӧ, ӧтлаавламӧј-кӧ уԁојсӧ ԁа вузалӧм јӧвԍыс ԁокоԁ ӧтувтӧм мӧсјаслыԍ ԁа ӧтка креԍԏана овмӧсјасын віԇан мӧсјаскӧԁ.
| Лыԍтас 1927 воын | Вузалӧма јӧв шӧркоԃԃема арталӧм быԁ мӧскыԍ ԁа ԁон | |
| Шӧркоԃԃема арталӧм уԁој 581 мӧслӧн колхозјасын артавԍіс .... | 1896 кг-ӧн | 56 ш. 46 ур |
| Шӧркоԃԃема арталӧм уԁој 290 мӧслӧн торја овмӧсын .... | 1310 | 10 ш. 27 ур |
Мыј віԍтавлӧны тајӧ лыԁпасјасыс?
Меԁвојԁӧр: колхозјасын уԁојыс пӧшԏі 1,5 мынԁаӧн вылын торја овмӧсјасын ԍерԏі; сеԍԍа мӧԁкӧ, ԁохоԁ быԁ ӧтувтӧм мӧскыԍ 5,5 мынԁаӧн унҗык воӧ ӧтувттӧм мӧс ԍерԏі.
Первојтӧ абу гӧгӧрвоана, мыјла ӧтувтӧм мӧскыс-кӧ лыԍтӧ 1,5 мынԁаӧн унҗык, ԁохоԁыс сы помыԍ локтӧ 5,5 мынԁа уна. Јӧлыскӧ 1,5 мынԁаӧн унҗык, секі еԍкӧ і ԁохоԁлы колӧ лоны 1,5 мынԁаӧн унҗык. Лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны мӧԁтор. Мыјла-нӧ таԇі артмӧ. Ԍурӧсыс со мыјын: сӧмын тащӧм ыҗыԁ овмӧс, кыԇ колхоз, вермӧ віԇны мӧсјастӧ јона унҗык, мыјԁӧм колӧ еԍкӧ вӧлі колхозлы віԇны аслыс (
Ічӧт ӧтка овмӧсјасын јӧв пӧшԏі ставыс мунӧ ԍемјалы; бокӧ вузавны, нуны коопераԏіва завоԁӧ 4–5 мортјура ӧтка мӧска ԍемјалӧн — ԋінӧм оз коԉ.
Та вӧсна асланым сојузын мі аԁԇам, мыј мӧскыс 1916 воӧ ԍерԏі ӧні унҗык лыԍтӧ, а выјыс вӧчԍӧ ещаҗык, ԁај фабрік завоԁса поԍелокјасын јӧлыԁ оз тырмы. Сіјӧ-жӧ колӧ шуны ԋаԋјас урожај јылыԍ. Му плӧшщаԃ пӧшԏі ставыс уҗавԍӧ, а ԋаԋ ԉішкајас пӧшԏі абуӧԍ.
Гӧгӧрвоана, мыј посԋі ӧтка креԍԏана овмӧс оз вермы вӧчны тӧвара прӧԁукт рынокӧ петкӧԁӧм могыԍ, сіјӧ ачыс віԇӧ — пӧшԏі ставсӧ ԍојӧ. Шатровскса колхоз сојузын 1927/28 воын арталісны, унаӧ јӧв ԉішка локтӧ быԁ мӧсԍаԋ завоԁӧ. Тӧԁмалісны: унаӧ выработајтӧны колхозјас вузалан јӧв ԁа унаӧ сещӧм овмӧсјас, кӧн мӧсјас сулалӧны торја картајасын. Со тајӧ лыԁпасјасыс:
1. 9 важ колхозјасын вӧлі 307 мӧс; шӧркоԃԃема арталӧмӧн быԁ мӧскыԍ вузалӧма јӧвсӧ 1315 кгр-ӧн, 5,8 урӧн кгр. — ставыс 75 шајт 73 ур ԁон.
2. 11 выԉ колхозјасын вӧлі 274 мӧс; шӧркоԃԃема арталӧмӧн быԁ мӧскыԍ рынок вылӧ петкӧԁӧма вузалан јӧвсӧ сӧмын 327 кгр., 5,5 урӧн кгр-ыԍ. Быԁ мӧскыԍ 18 шајт ԁон.
3. Віԇму уҗалан 28 тӧварішществојасын, кӧні скӧтыс абу-на ӧтувтӧма (быԁ креԍԏаԋінлӧн аслас картаын олӧ), вӧлі 290 мӧс. Тані быԁ мӧскыԍ шӧркоԃԃема арталӧмӧн овмӧсыԍ петіс вузалӧм вылӧ јӧлыс сӧмын 184 кгр. 7 шајт ԁа 75 ур ԁон.
Став тајӧ поԁԍчетјасыԍ тыԁалӧ: кымын ыҗыԁ ӧтувтӧм овмӧс, кымын сені унҗык мӧс, кымын бурҗыка уҗалӧ колхоз, сымын вылын сіјӧ мӧсјаслӧн уԁојыс ԁај ԁохоԁыс. Мӧԁарас: ӧтка овмӧсаԁ мӧскыс ӧԏік, абу сыԍаԋ ԋі ԃеԋга, ԋі јӧв.
Сіјӧ-жӧ 9 важ колхозјасын шатровск колхозсојузын 1927 воԍа окԏабр 1-ја лунԍаԋ 1928 во окԏабр 1-ӧԁ лунӧԇ колхозса шԉенјас проԁовоԉствіјӧ выјӧ быріс 218160 кгр. јӧв, кукаԋјаслы верԁӧма 30085 кгр, порԍ рӧԁ вылӧ ԁа баԉајаслы — 5548 кгр. ԁа ԍетӧма выј вӧчан завоԁӧ 403875 кгр.
Мӧԁногӧн-кӧ шуны: быԁ 100 кгр. јӧлыԍ, коԁі артмӧ Шатровскса коԉԉекԏіва картајасын, ԍемјајас верԁӧм вылӧ віԇӧма 33 кгр., кукаԋјаслы ԁа порԍјаслы віԇӧма 5,5 кгр. ԁа 61,5 кгр. ԍетӧма выј завоԁлы. Сіԇ-кӧ җынԍыс уна 2⁄3 вобыԁса лыԍтасыԍ петкӧԁӧма рынок вылӧ. Ӧні гӧгӧрвоана, мыј тащӧм овмӧслӧн ем среԁствојас воԇӧ вылӧ паԍкӧԁчыны ԁа бурмыны. Та вӧсна-ӧԁ мі-і сулалам коԉԉекԏіва картајас вӧчӧм ԁор ԁа колхозјас лӧԍӧԁӧм понԁа. Коԉԉекԏіва овмӧс нуӧԁігӧн, щӧщ ӧтувја скӧтвіԇанінјас кутыԍјаслы, воӧ унҗык пӧԉза — робочӧјјас вермасны ԋӧбны выј ԁај госуԁарство унҗык вермас петкӧԁны выјсӧ заграԋічаӧ.
Вӧчам ӧні прімера арталӧм: унаӧ сувтас верԁӧм-уԁӧм ԁа мӧс ԁӧԅӧрітӧм ӧтка олыԍ креԍԏаԋін овмӧсын ԁа коԉԉекԏіва овмӧсын; кущӧм ԁохоԁ воӧ мӧскыԍ, кор сіјӧ віԇԍӧ креԍԏаԋін картаын ԁа коԉԉекԏіва картаын. 1926/27 воын Ԉеԋінграԁса јӧвсојуз лыԃԃіс, мыј 1 кгр. јӧвлӧн ԍебестоімоԍтыс контроԉа тӧварішществоса шԉенјаслӧн 8,7 ур (быԁ мӧслыԍ-кӧ вобыԁса лыԍтӧмсӧ артавны шӧркоԃԃема 2500 кгр.). Шӧркоԃԃема арталӧм воԍа ԁон, кыԇі мынтыԍлісны креԍԏаналы тӧварішществојас, вӧлі 10, 8 ур кгр-ыԍ; во чӧжӧн креԍԏаԋінлы воіс ӧԏі мӧскыԍ чістӧј прібыԉыс 49 шајт ԁа 72 ур.
Віԇӧԁлам ӧні, мыјԁон сувтас 1 кгр. јӧв вӧчӧм, мӧсјаскӧ еԍкӧ віԇԍісны коԉԉекԏіва картаын (40 інӧ 50 ур), кущӧм прібыԉ боԍтіс еԍкӧ креԍԏаԋін (вогӧгӧрса лыԍтассӧ пуктам артавны 2.500 кгр.)?
40 мӧс вылӧ карта стрӧітӧм сувтас 9.000 шајт (тајӧ воԇынҗык лоӧ петкӧԁлӧма). 200 шајт-кӧ сулалӧ ӧԏі мӧс, 40 мӧскыԁ сувтӧ 8000 шајтӧ. Сы кынԇі 520 шајт вылӧ ковмас ԋӧбны біԁонјас, пеԉсајас, пӧԁӧнча, зыр ԁа мукӧԁ інвентар.
Інԁам сеԍԍа і мукӧԁ рӧскоԁјас.
1. Верԁасјас:
Турун .... 2175 кгр — 66 шајт — ур.
Кыԁ .... 325 „ 18 „ —
Жмык .... 200 „ 13 „ 20 ур
Корԋеплоԁ .... 1500 „ 9 „ —
Ставыс 1 мӧс вылӧ .... 106 шајт 20 урӧн, 40 мӧс вылӧ 4248 шајт.
2. Робочӧј вынјӧр:
Картаын завеԁујтыԍлы .... 25 шајтӧн тӧлыԍ, воӧн 300 шајт
Щӧтовоԁлы .... 20 „ 240 „
4 скӧԏԋіча .... 25 „ 1200 „
Робочӧј ԁа вӧв .... 40 „
Контроԉ аԍԍіԍԏентлы мынтыԍӧм .... 4 шајтӧн во быԁ мӧс јурыԍ 160 „
Ставыс 2380 „
3. Рӧскоԁ ӧш вылӧ вонас .... 200 шајт.
4. Мӧс бурԁӧԁӧм куԅа рӧскоԁ .... 60 шајт (1 ш.) 50 ур мӧс вылӧ).
5. Прӧчентјас капітал вылӧ (6 % -ӧн во) .... 390 ш).^Ӧтувја скӧтвіԇанінӧ креԍԏана сувтӧԁасны асԍыныс мӧсјассӧ. Шуам, 5 мортлӧн мӧскыс абу, секі віт мӧс ԋӧбԍӧ 1000 шајтыԍ. Карта вӧчӧм вылӧ уҗӧн ԍетԍӧ 5000 шајт гӧгӧр, мукӧԁ ԍӧмсӧ участԋікјас пуктӧны уҗӧн, стрӧјба маԏерјал вајӧмӧн ԁа мукӧԁног; сы кынԇі інвентарӧн оборуԁујтӧм вылӧ віԇӧма 520 шајт. Сіԇ-кӧ ковмас мынтыны 6% 6500 шајтыԍ, ставсӧ 390 шајт./^
6. Ремонт ԁа карта стрӧітан рӧскоԁјас вештӧм ԁа інвентар вештӧм (аморԏізатсіја^Аморԏізатсіјаӧн шуԍӧ стрӧјба ԉібӧ мукӧԁтор вӧчӧм вочасӧн вештӧм. Керка-кӧ креԍԏаԋінлы сувтіс 1000 шајтӧ ԁа оласкӧ сіјӧ 20 во, быԁ во вылӧ рӧскоԁыс јукԍӧ 50 шајтӧн./^) .... 500 шајт.
7. Мӧс стракујтӧм, 4%-ӧн во .... 320 „
8. Карта стрӧітӧм .... 70
9. Мукӧԁ рӧскоԁјас .... 300„
ставыс — 1840 шајт.
Вобыԁса став рӧскоԁыс 40 мӧскӧс верԁӧм-ԁӧԅӧрітӧм ԁа віԇӧм вылӧ сувтӧ 8468 шајт.
Кущӧмнӧ воԍа пріхоԁ 40 мӧсԍаԋ міјан коԉԉекԏіва картаын? Мӧслыԍ лыԍтанлунсӧ тӧԁам: — 2500 кгр.; 1926/27 воын 1 кгр. јӧлыс вӧлі сулалӧ 10,8 ур. Таԇнаԁ јӧв вузалӧмыԍ чукӧрмӧ 10800 шајт. Сы кынԇі вузавԍӧны 40 кукаԋ, 10 шајтӧн кукаԋ — 400 шајт ԁон.
Став ԁохоԁыс сіԇнаԁ мӧсјасԍаԋ чукӧрмӧ 11200 шајт, чістӧј прібыԉ-жӧ 2732 шајт.
Ӧԏік мӧскыԍ ԁокоԁыс коԉԉекԏіва картаса учаԍԏԋіклӧн лоӧ 38 шајт ԁа 30 ур — 20 шајтӧн унҗык сыыԍ, мыјԁа боԍтіс ӧтка креԍԏаԋін ас картаын мӧссӧ віԇігӧн.
1926/27 воӧ Ԉеԋінграԁса облаԍтын 1 кгр. јӧв вӧчӧм ԁон коԉԉекԏіва картаын сувтіс 8,4 ур., а ӧтка овмӧсјасын 8,7 ур.
Шуам, мыј міјан інԁӧм рӧскоԁјасыс лоӧны унҗыкӧԍ, мӧскыԍ-жӧ ԁокоԁ воас ещаҗык, шуам — 65 шајт. Но-ӧԁ і ӧні мӧскыԍ воӧ чістӧј прібыԉ коԉԉекԏіва картаын віԇігӧн 15 шајт ԁорыԍ унҗык.
Гарыштам тані, мыј мӧс лыԍтанлунсӧ мі боԍтам сещӧмӧс-жӧ, кущӧм вӧлі 1926/27 воын ӧтка креԍԏана овмӧсјасын.
Оз ков вунӧԁны, мыј шоныԁ, бура лӧԍӧԁӧм картаын, мӧскӧс бура верԁігӧн ԁа ԁӧԅӧрітігӧн, лыԍтаслуныс понԁас пыр соԁны, сіԇнаԁкӧ, понԁас быԁмыны щӧщ і ԁохоԁ.
Јӧла скӧтвіԇан гырыԍ овмӧсыԁ посԋіԁ ӧтка овмӧс ԁорыԍ выгӧԁааҗык
Быԁ креԍԏаԋін торјӧн оз вермы лӧԍӧԁны уна мӧс. Сы вылӧ оз тырмы сылӧн ԍӧмыс, ԁај уна мӧстӧ віԇігӧн быԏ ковмас меԁавны скӧтӧс ԁӧԅӧрітыԍӧс. Тащӧм овмӧсыԁ лоӧ помешщік овмӧс нога, капітаԉізм ԁырԍа нога овмӧсӧн. Тащӧм овмӧсын прібыԉ боԍтӧны ԋе најӧ, коԁјас уҗалӧны, а боԍтӧ сіјӧ, коԁі сӧмын уҗ вылӧ меԁалӧ батракјасӧс. Прібыԉсӧ боԍтӧ сӧмын ӧтнас кӧԅаін.
Тащӧм овмӧсјаслы быԁмыны сӧвет влаԍт ԋекор оз понԁы отсавны. Сӧвет влаԍт зіԉӧ, меԁым паԍкӧԁчіс ԋе кулакјаслӧн овмӧс, а став гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема олыԍ креԍԏаналӧн.
Сӧвет влаԍт зіԉӧ сетчӧ, меԁым ез вӧв ԋіӧԏі беԁԋак, коԁі еԍкӧ песԍіс аслас ічӧԏік гӧԉа овмӧсын, коԁі еԍкӧ боԍтіс зевічӧт урожај ԁа коԁі еԍкӧ муніс кулаклы копраԍны.
Меԁым ԍетны возможноԍт беԃԋакјаслы ԁа ԍереԃԋакјаслы бурмӧԁны овмӧснысӧ, сӧвет влаԍт лӧԍӧԁалӧ колхозјас, колхозјаслы ԍеталӧ машінајас, ԍетӧ спетсіаԉістјасӧс, коԁјас отсалӧны креԍԏаналы овмӧснысӧ нуӧԁны наука ԍерԏі.
Колӧ сіԇі лӧԍӧԁны міјанлыԍ олӧм, меԁ еԍкӧ ӧтпырјӧн соԁіс став креԍԏана массалӧн благосостојаԋԋӧыс. „Бурҗык, — шуліс Ԉеԋін, — лептыны став креԍԏаналыԍ олӧмнысӧ вершӧк вылӧ, а ԋе кымынкӧ ӧтка креԍԏаналыԍ овмӧснысӧ аршын вылӧ“.
Унҗык креԍԏаналы скӧт віԇан бурмӧԁан ԁа овмӧссӧ ԇоԋнас бурмӧԁан меԁвеԍкыԁ тујӧн лоӧ — общественнӧј гырыԍ картајас стрӧіталӧм.
Креԍԏана понԁӧны-ԋін тајӧторсӧ гӧгӧрвоны, 1929 воԍа јуԉ 1-ԁ лун кежлӧ вӧчӧм поԁсчетјас ԍерԏі сӧмын Ԍібырын вӧчӧма 106 тащӧм картаыс.
Тащӧм јӧла скӧтвіԇан товарішществојасас (коԉԉекԏіва картајасын) ӧтувтчӧма вӧлі 3178 мӧска, 1468 шԉен.
Быԁ ԍіктын креԍԏана вермасны ӧтувтчыны тӧварішщество карта вӧчӧм вылӧ ԁа сувтӧԁны сетчӧ асԍыныс мӧсјассӧ.
Сіјӧ рајонјасын, кӧні јӧвсӧ поԅӧ шԉівкіӧ вӧчӧмӧн вузавлыны, ԉібӧ емӧԍкӧ выј ԁа рыԍ вӧчан завоԁјас, јӧла овмӧс меԁ уна ԍетӧ ԁохоԁ.
Сӧмын колӧ бура ԁа кужӧмӧн оргаԋізујтны тајӧ јӧла овмӧссӧ. Уна скӧт јур вылӧ колӧ стрӧітны ӧтувја скӧтвіԇанінјастӧ.
„Муравьи“ ԋіма выԍелкаын коԉԉекԏіва скӧтвіԇанін
1922 воын Углов ԍіктын, Паԁгошінск рајоныԍ, Новгороԁса округыԍ, 18 овмӧса гӧԉ котыр торјӧԁчісны ԁа оргаԋізујтісны „
Выԍелкі вылӧ петӧм грезԁын ставныс пырӧмны шԉенјасӧн потребіԏеԉскӧј кооператсіјаӧ, креԃіт тӧварішществоӧ, заімопомощі коміԏетӧ ԁа лӧԍӧԁӧны машіннӧј тӧварішщество.
Тајӧ грезԁын лӧԍӧԁӧма обществоа преԁпріјаԏԏӧјас: выј вӧчан завоԁ, меԉԋіча ԁа еԉектростантсіја, уԉічајас, керкајас југԁӧԁӧны еԉектрічествоӧн.
Најӧ грезԁын ем 108 јеԁок, уҗалыԍыс 57-нӧԍ. Муныс 130,9 гектар, віԇ — 38,5 гектар, усаԃба — 30,8 гектар, тујтӧм му — 77 гектар.
Сы кынԇі мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏетлӧн ем 22 гектар гӧрӧм му, коԁӧс кӧсјӧны віԇны карта места вылӧ.
„
Ізтӧм ԋаԋ (ԅерно) налӧн вузавмӧн оз овлы. Ԁохоԁныс локтӧ скӧт помыԍ (2000 шајт гӧгӧр), сеԍԍа бобӧԋаԋ вузалӧмыԍ (ԉішкаыс таво кежӧ ем 100 тонна гӧгӧр, меставывса ԁон ԍерԏі сувтӧ 5000 ш.). Колӧ шуны, мыј оз быԁ во уна ԃеԋга лок верԁас вузалӧмыԍ; овлывлӧ сіԇ, мыј бобӧԋаԋ вузавԍӧ зев ԁонтӧг). Асланыс овмӧсаныс „муравјевтсы“ меԁосновнӧјӧн лыԃԃӧны јӧла скӧтвіԇан јукӧԁ.^Скӧтвіԇан овмӧслы оз ков бобӧԋаԋӧн вузаԍны. Выгӧԁнӧҗык бобӧԋаԋсӧ верԁны аслас скӧтлы ԁа вузавлыны скӧтвіԇӧмыԍ боԍтӧм прӧԁуктајас./^
Віԇмуса мукӧԁ овмӧс јукӧԁсӧ колӧ пріспособітны јӧла скӧтвіԇӧм јонмӧԁӧм ԁа бурмӧԁӧм вылӧ.
1929 воын гожӧмнас муравјеветсјас кутчіԍісны стрӧітны коԉԉекԏіва карта. Сы могыԍ ӧтувчісны 18 овмӧс, на піыԍ; мӧстӧм 2 овмӧс, — 6 ӧтка мӧска овмӧсјас, 7, — кык мӧска, 3 — куім мӧска. Ставныс ӧтка вӧлаӧԍ.
Карта оргаԋізујтӧма верԁас плӧшщаԃ арталӧм ԍерԏі. Овмӧс вылӧ пај ыҗԁа лӧԍӧԁԍӧ труԁоспособнӧј лыԁ ԍерԏі ԁа овмӧсјасын му пај ыҗԁа ԍерԏі. Пај лӧԍӧԁӧма 200 шајт (ӧԏі мӧс ԁон); вступіԏеԉнӧј взнос 20 шајт быԁ шԉенлыԍ. Овмӧсын-кӧ ем куім му пај ԁа уҗавны вермыԍ кык шԉен ԁа тајӧ кык шԉеныс-кӧ вермасны аԍныс уҗавны куім пај, секі овмӧсын јуралыԍ (ԁомохоԅаін) пуктӧ куім пај, сы ԍерԏі-жӧ і пыран взноссӧ. Кущӧм овмӧсын ем уҗавны вермыԍ віт шԉен ԁа куім му пај, сещӧмыс ԍетӧ куім пај ԃеԋгаӧн, а пыран взноссӧ — став шԉенԍыс, меԁ еԍкӧ ставыс вермісны пӧԉзујтчыны решајтан гӧлӧс праваӧн ԁа вермісны лоны уҗалыԍјасӧн ӧтувтӧм му плӧшщаԃ вылын. Кор му плӧшщаԃыс ставнас лоӧ ӧтувтӧма, секі ставныс лоӧны тырправаа пајщікјасӧн.
Кымын уна мупај лыԁ воӧ креԍԏана овмӧс вылӧ, сымын ыҗыԁ сылӧн уҗ — учаԍԏјӧ коԉԉекԏіва овмӧсын.
Пајлыԁ ԍерԏі креԍԏаԋін овмӧслӧн лоӧ участвујтны ас уҗӧн ӧтувја скӧтвіԇанінын.
Расклаԁка ԍерԏі шуӧм срокӧ шԉенлы ԍорԋітчӧм ԁон ԍерԏі колӧ вајны колана лыԁа бур качествоа чорыԁ ԁа вына верԁас.
Ԁокоԁ јуклӧм коопераԏіва овмӧсын вӧчԍӧ ԋе пајлыԁ ԍерԏі овмӧсԍаԋ, а збыԉ уҗӧн участвујтӧм ԍерԏі.
Шуам, овмӧслӧн 3 пај, верԁас вајӧма тырмымӧн, уҗ вӧчӧма сӧмын 2 пај вылӧ, уҗалӧмԍыс сіјӧ боԍтіс кыԇ основнӧј, сіԇі-жӧ-і соԁтӧԁ ԁон, а прібыԉыԍ јукӧнсӧ 2 пај вылӧ.
Коԉԉекԏіва верԁас перјӧм лӧԍӧԁӧма мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏетыԍ ԍетӧм 22 гектар вылын, мукӧԁ верԁасјассӧ шԉенјас вајалӧны асланыс ӧтка овмӧсјасыԍ. Тӧварішщество зіԉӧ ӧтувтны сещӧм плӧшщаԃ му, кор поԅӧ-ԋін чорыԁ ԁа вына верԁасјасӧн ӧтувја картаӧ сувтӧԁӧм скӧтсӧ тырмымӧн верԁны. Карта вӧчӧма 80 гырыԍ, ԍура скӧтлы ԁа 30 посԋіԁ скӧт јурлы. Стрӧјбаыс — кірпічыԍ, ем воԁопровоԁ ԁа еԉектрічествоа бі. Арталана рӧскоԁјас: 40.000 шајт. Сы піыԍ: креԍԏана асланыс уҗӧн, скӧтӧн ԁа ԃеԋгаӧн (пајевӧјјас) арталӧны пуктыны 15090 шајт. Креԍԏаналӧн 36 јурлыԁа скӧт стаԁаныс ԇоԋнас ӧтувтчӧ. Ӧтувтан скӧтыс ԁонјаԍԍӧ коміԍԍіјаӧн ԁа пасјыԍԍӧ шԉенјаслы пај уҗјӧз мынтӧм пыԃԃі.
Ӧтувтӧм скӧт оз-ԋін ло воԇԇа кӧԅаіныслӧн; тӧварішществоыс скӧтӧн распоражајтчӧ ас колӧм ԍерԏіыс. Шԉенскӧј пајӧн лыԃԃыԍӧ сӧмын ԃеԋга сумма. Карта вӧчігаԁ-ӧԁ лоӧны гырыԍ рӧскоԁјас ԁа вермас лоны ԍӧмыԍ ԇескавлӧм. Сы вӧсна мукӧԁ шԉенјас повԅӧны. Тајӧ омӧԉтор, кор шԉенјас бӧр кутасны петавны — аслыныс омӧԉ вӧчӧны ԁај щӧщ-і коԉчыԍјаслы. Та понԁа вӧчӧма решеԋԋӧ, мыј ԍерԏі шԉенјас ԁас во чӧж оз вермыны бӧр боԍтны пајнысӧ ԁа соԁтӧԁа быԏ пуктан вклаԁјас. Ԁас во чӧжӧн артавԍӧ бергӧԁны основнӧј став рӧскоԁјассӧ, а ӧтувја картасӧ лыԃԃыны јуклытӧмӧн.
Уҗ ԁон мынтӧм овлӧ уна ԍікас. Меԁјонасӧ лоӧ віԇӧԁлӧма ԅԃеԉщіна вылӧ, отраԁјаса уҗ вылӧ, ԍетӧм објазанноԍтјас вӧчӧмыԍ ԁа бура уҗ вӧчӧмыԍ соԁтӧԁа ԁон мынтӧм.
КУЩӦМ КАРТА КОЛӦ СТРӦІТНЫ
Кӧсјанныԁ-кӧ стрӧітны коԉԉекԏіва карта, меԁвојԁӧр колӧ артавны: кымын скӧт јур вылӧ сіјӧс стрӧітӧны, кущӧм маԏерјалыԍ, ԁа кыԇі меԍԏітавны ԉаԍԋіјас јуктаԍан ԁозјас ԁа с. в.
Колӧ воԇвыв тӧԁны, кущӧм план ԍерԏі колӧ стрӧітны карта. Карта ыҗԁа меԁвојԁӧр артавԍӧ участок лыԁ ԍерԏі, коԁјас кӧсјӧны асԍыныс мӧсјассӧ сувтӧԁны ӧтувја картаӧ. Оз поԅ стрӧітны карта 100 јур вылӧ, а ԍіктын, шуам, сӧмын 80 овмӧс ԁа најӧ еԍкӧ кӧсјӧны мӧслыԁсӧ регыԁӧн соԁтыны. Стрӧітӧм карта, коԁлӧн җынјыс ԉібӧ којмӧԁ јукӧныс лоӧ тыртӧм, ԃерт, кутас пустујтны ԁа убыткаыԍ ӧтԁор ԋінӧм оз ԍет
Ԍорԋітчісны-кӧ вӧчны коԉԉекԏіва картасӧ 70 мӧска 60 шԉен, то јуавԍӧ, кыԇ налы выгӧԁнӧ стрӧітны: куім карта, быԁ карта 25 мӧсвылӧ ԉібӧ кык карта 35–40 мӧслы. Гашкӧ бурҗык вӧчны ӧԏік ыҗыԁ карта став мӧсјаслы? Бура-кӧ мӧвпыштан та јылыԍ, віԇтан уна ԍӧм. Ӧшыбка вӧчан — стрӧјбаыԁ ԁонӧнҗык сувтас.
1928 воын арнас Мӧскуаса ԅемеԉнӧј управԉеԋԋӧ берԁын уҗаліс коопераԏіва ԁа коԉԉекԏіва картајас лӧԍӧԁлӧм куԅа спетсіаԉнӧј коміԍԍіја. Мӧскуаса молочно-коопераԏівнӧј креԍԏана сојуз сылы вајӧԁліс со кущӧм прімера арталӧм, коԁі петкӧԁлӧ, мыј кымын уна мӧс олӧ картаын, сымын еща рӧскоԁ воӧ 1 мӧс вылӧ.
Шајтјасын арталӧм рӧскоԁјас ӧԏік мӧс вылӧ, ӧтувја картаынкӧ сіјӧ сулалӧ
(Віԇӧԁ 24 ԉістбокыԍ табԉіца).
| 10 мӧс. (шајт ур.) | 20 мӧс. (шајт ур.) | 40 мӧс. (шајт ур.) | 60 мӧс. (шајт ур.) | 400 мӧс. (шајт ур.) | |
| 1. Скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм могыԍ робочӧј вынјӧр віԇӧм вылӧ рӧскоԁјас .... | 146.30 | 91.00 | 77.90 | 70.30 | 66.30 |
| 2. Карта стрӧітӧм вылӧ рӧскоԁјас .... | 27.78 | 24.08 | 22.23 | 21.43 | 21.11 |
| 3. Ӧшкӧс віԇӧм вылӧ рӧскоԁјас .... | 44.88 | 7.44 | 3.72 | 2.48 | 1.49 |
| 4. Верԁӧм вылӧ рӧскоԁјас .... | 140.00 | 140.00 | 140.00 | 140.00 | 140.00 |
| 5. Інвентар, страховка контроԉ, скӧт бурмӧԁӧм куԅа ԁа мукӧԁ рӧскоԁ .... | 8.70 | 7.90 | 7.50 | 7.10 | 7.20 |
| 6. Кукаԋјасӧс ԁа ԋеԏеԉјасӧс верԁӧм куԅа рӧскоԁјас .... | 15.00 | 15.00 | 15.00 | 15.00 | 15.00 |
Карта стрӧітан рӧскоԁӧ пырӧны, воԍа рӧскоԁјас аморԏізатсіја куԅа, страхујтӧм куԅа, ԇоԋталӧм куԅа ԁа капітал вылӧ прӧчентјас.
40 јур вылӧ стрӧітӧм карта ԁон шуам сувтӧ 96000 шајт ԁон, ӧԏі мӧс вылӧ воӧ 240 шајт. ^Капітаԉноԍԏ ԍерԏі шӧркоԃԃем бур карта ми лыԃԃам кірпіч ԍурјајас вылын вӧчӧм./^
Таԇ стрӧітӧм картаӧн пӧԉзујтчігӧн во чӧжӧн мӧс вылӧ інԁӧм рӧскоԁјас уԍӧны карта страхујтӧм аморԏізатсіја ԁа прӧчентјас мынтӧм вылӧ 23 шајт ԁа 23 ур.
Арталӧмјасыԍ тыԁалӧ, мыј кымын ыҗыԁ карта, сымын ещаҗык рӧскоԁ робочӧј вын віԇӧм вылӧ, ӧш віԇӧм вылӧ ԁа сымын ԁонтӧгҗыка сувтӧ карта стрӧітӧмыс. Карта стрӧітӧм ԁон, Мӧскуаса округ условјӧјасын арталӧмјас ԍерԏі, 10 јур вылӧ — 3000 шајт, 20 јур вылӧ — 5200 шајт, 60 јурвылӧ — 14000 шајт ԁа 100 јурвылӧ — 22800 шајт. Тајӧ сулалан ԁоныс шӧркоԃԃем капітаԉнӧј стрӧјбајаслӧн.
Та вӧсна оз ков стрӧітны коԉԉекԏіва картајас 20 мӧслы ԁорыԍ ічӧтҗыкјасӧс. Унҗыкјассӧ картајас стрӧітӧны 40–50 јурвылӧ ԉібӧ јешщӧ-на унҗык вылӧ.
Сы вӧсна тані мі інԁам став уҗсӧ ԁа арталӧмјассӧ тащӧм карта стрӧітӧм куԅа.
Сӧмын-ӧԁ оз век уԁајтчывлы котыртны уна овмӧс тащӧм ыҗыԁ карта вӧчӧм вылӧ: сы кыԋԇі сеԍԍа овлывлӧны 20 мӧс лыԁа посԋіԃік грезԁјас. Уҗсӧ ӧԁԇӧԁӧм могыԍ поԅӧ стрӧітны ԋеыҗыԁ коԉԉекԏіва карта, шуам 20 мӧс вылӧ. Бур уҗ, кӧԏ еԍкӧ абу ыҗыԁ, колӧ ӧԁјӧнҗык панны ԁа веԍкыԁа сіјӧс нуӧԁны. Ԍорӧнҗык кокԋіԁҗык-ԋін лоӧ лӧԍӧԁны 40 јурвылӧ ԉібӧ јешщӧ унҗык вылӧ ӧтувја ыҗыԁ карта.
Җеԋыԁа інԁам, кыԇі стрӧітны коԉԉекԏіва карта 20 јурвылӧ. Тащӧм плансӧ лӧԍӧԁӧма маслотсентр (Мӧскуа, Лубјанскӧј пројезԁ, №19, Маслотсентр). Коԁкӧ-кӧ мӧвпыштас стрӧітны тащӧм карта, арталӧмјасла ԍметајасла ԁа мукӧԁ інԁӧԁјас куԅа поԅӧ шыӧԁчыны маслотсентрас.
20 мӧс вылӧ картаыс вӧчԍӧ пуыԍ. Планԍыс тыԁалӧ (віԇӧԁ 5 ԍерпас), мыј скӧт сулалӧ кык раԁӧн, јурјаснас ԍԏенлаԋ, шӧрас кујӧԁ летчанін ԁа верԁас вајалан прохоԁ.
Верԁас вајалан прокоԁлӧн паԍта .... 0,88 метр.
Ԁатскӧј ногса верԁас пу ԁозлӧн .... 1,08 „
Стојлалӧн куԅта .... 1,86 „
Кујӧԁ летчанін канавалӧн „ .... 0,35 „
Стојлајаслӧн (мӧс месталӧн) „ .... 1,10 „
Ԁатскӧј кормушка берԁӧ прівјаԅ вӧчӧм петкӧԁлӧма 6 ԍерпас вылын. Та јылыԍ унҗык гіжӧма воԇын.
План ԍерԏі чарԁакын колӧ турун віԇны. Чарԁакӧ турун поԅӧ шыблавны кіпомыԍ ԉібӧ кыԇкӧ мӧԁног. Меԁеԍкӧн поԅіс чарԁакԍаԋыс ԍоӧԁчыны, картаӧ (скӧт оланінӧ) вӧчӧны турун леԇанінјас. Таԇнаԁ картаыԁ озҗык бусӧԍԍы. Турун леԇанінјассӧ стојлајасыԍ торјӧԁлӧны кокԋіԃік разԁвіжнӧј ӧԇӧсјасӧн. Јона кӧԇыԁ ԁырјі турунлеԇанінјассӧ колӧ турунӧн тыртны, меԁ картаыс ез ыркав. Шоныԁ ԁырјі турунлеԇанінјассӧ поԅӧ іспоԉзујтны оланінјасыԍ сынӧԁ весалӧм могыԍ (соԁтӧԁа веԋԏіԉатсіја)
Стојлалӧн пыщкӧс суԁтаыс вӧчԍӧ 2,8 метр, 1 мӧс јурвылӧ воӧ 17,6 кубометра олан плӧшщаԃ (20 мӧс віԇігӧн). Тащӧм ыҗԁа ԁырјі скӧт оланінын пыр лоӧ шоныԁ.
Сынӧԁ весалан трубајаслӧн емӧԍ пӧтӧлӧк берԁын јушкајас. Сеԍԍа җоҗ берԁын ем кујӧԁ канавајас тӧлӧԁанін (віԇӧԁ 7 ԍерпас). Сӧстӧм сынӧԁыс локтӧ пу трубајасті, коԁјасӧс сувтӧԁалӧма стојла оланін пеԉӧсјасӧ. Труба јушкајас воԍтӧмӧн-і тӧлӧԁчӧ карта пыщкӧсыс. Гожӧмын сынӧԁ вежлалӧмсӧ поԅӧ ӧԁԇӧԁны ӧшіԋјас воԍталӧмӧн; кыԇ колӧ ӧшіԋјассӧ вӧчавны петкӧԁлӧма воԇын (віԇӧԁ 16-ԁ ԍерпас).
Карта план вылын (віԇӧԁ 4 ԍерпас) петкӧԁлӧма кукаԋ віԇанін лӧԍӧԁӧм, вына кӧрым лӧԍӧԁанін, ӧш оланін, 2 мӧслы лунја оланін ԁа јӧв боԍтанін.
План масштаб боԍтӧма со кущӧмӧс: (план вылын ӧԏік саԋԏіметр натураын петкӧԁлӧ 2 метр) карта паԍта 9,3 метр, куԅтаыс 19,5 метр.
Кукаԋ оланін торјӧԁԍӧ пу решеткаӧн. Җуҗԁаыс меԁ вӧлі 1 метр гӧгӧр, (черԏежыс петкӧԁлӧма воԇын. Јӧв боԍтанін колӧ вӧчны тупкӧсӧн меԁ јӧв оз ԋајтԍы ԁа верԁаніныԍ торјӧԁны пӧвја заборӧн, коԁӧс пыщԍаԋыс колӧ картонавны, вурысјассӧ кԉеітны, карԁонсӧ ежны кԉеітӧм фаԋераӧн ԉібӧ стружітӧм шпінтовӧј фаԋераӧн (кызтаыс 1,25 саԋԏіметр).
Ӧш оланін вӧчӧны кык ӧԇӧсӧн, меԁ кокԋіԁҗык вӧлі ӧшкӧс јӧртны ԁа петкӧԁны стојлаыԍ.
Стојлаӧ вӧчԍӧ ӧԏік ӧԇӧс (карта планын пасјӧма 2 ӧԇӧс вӧчны). Ӧԇӧс вылілаԁорас вӧчӧма ӧшіԋ, меԁ картаыс вӧлі југыԁ. Ӧшіԋ піԍкӧԁӧны паԍта ԁа җуҗԁанас 1 метрӧн. Унҗыкыԍ піԍкӧԁӧны ԋужмӧсаҗык ӧшіԋјас.
Карта ԍтенјасыс пуыԍ, 18–20 см. кызта керјасыс, кірпіч ԉібӧ із ԍурјајас вылын. Пӧтӧлӧк ԁа җоҗ вӧчӧны пӧвјыԍ ԉібӧ кыз гӧрбыԉыԍ.
Верԁас ԁа кујӧԁ прохоԁјасын җоҗсӧ бурҗык вӧчны пескыԍ. Сымогыԍ мусӧ колӧ шыԉӧԁны ԁа 15 см. суԁта лыа слӧј воԉсавны.
Тајӧ слӧј вылас веԍкыԁа (верԏікаԉнӧја) сувтӧԁны песјас, топыԁа мӧԁа-мӧԁ берԁас ԍібӧԁны, меԁ зумыԁа сулалісны, ез ԇӧрны. Пес помјассӧ колӧ пӧԍ ԍірӧн ԍіравны, пес костјассӧ гырыԍ лыаӧн тыртны.
Пес плакајассӧ боԍтӧны шӧрпӧлӧс куԅтајасӧс ԉібӧ кык пеԉӧ орӧԁӧмјасӧс. Ԉістбокын інԁӧм арталӧмјас ескӧԁӧны, мыј бурҗык лоӧ стрӧітны ыҗыԁ карта (меԁеща пыԃԃі 40 мӧс вылӧ). Картаыс кымын ыҗыԁҗык, сымын ӧԏік скӧт јур вылӧ стрӧјбаыс ԁонтӧгҗык сувтӧ ԁа ещаҗык віԇԍӧ ԍӧмыс робочӧј кі кутӧм вылӧ.
Шӧркоԃԃем ыҗԁаа карталыԍ — 40 јур вылӧ ԁа 15 том скӧт вылӧ — стрӧјба план віԇӧԁ 8 ԁа 9 ԍерпасјас.
Меԁвојԁӧр колӧ тӧԁны, коԁарлаԋӧ банӧн стрӧітны картасӧ. Унҗыкыԍсӧ картајассӧ вӧчӧны куԅта ногнас лунлаԋӧ банӧн, секі ӧԏі ԍтеныс (ортса-куԅтаногыс) віԇӧԁӧ асыв вылӧ, сетчӧ 11 часӧԇ асылын інмӧ шонԁі. Мӧԁарла бокыс віԇӧԁӧ рытыв вылӧ ԁа шонԁі југԁӧԁӧ рытын 2 часԍаԋ, луншӧркаԁын 11 часԍаԋ 2 часӧԇ меԁшоныԁ југӧрјасыс картаӧ оз веԍкавны. Таԇік поԅӧ карта стрӧітны лунвылын, кӧні уна шонԁі југӧр.
Міјан сојузса шӧр ԁа војвыв јукӧнјасын картајас колӧ стрӧітны куԅта ортсылаԁорнас лунвывлаԋ. Лунлаԁор ԍтенас ӧшіԋјассӧ піԍкӧԁны колӧ гырыԍҗыка војвывлаԁорса ӧшіԋ ԍерԏі. Тащӧм ногӧн карта сулалігӧн сетчӧ понԁас веԍкавны луншӧркаԁса уна шонԁі југӧр.
Коԉԉекԏіва карта стрӧітны інԁӧм планыс лӧԍӧԁӧма Мӧскуаса креԍԏанскӧј сојузӧн (1928 воԍа нојабр тӧлыԍӧ планыс вӧлі петкӧԁӧма Мӧскуаса Областнӧј ԁом креԍԏаԋінаын выставка вылӧ). Пыщкӧс оборуԁујтӧмыс вӧчԍӧ маслотсентр інԁӧԁјас ԍерԏі. Карта арталӧма 40 мӧс вылӧ ԁа 15 том скӧт вылӧ, сы берԁын ем јӧв боԍтанін ԁа верԁас лӧԍӧԁанін. Карта куԅта — 25,6 метр, паԍта — 7,8 метр, кукаԋ віԇанін куԅтанас 8,5 метр, паԍтанас 5 метр. Тајӧ лыԁпасјаснаԁ колӧ муртавны карта пышкӧс. Ортсыԍаԋыс картаыс ԋеуна ыҗыԁҗык.
Стојлалӧн пыщкӧс суԁта вӧчԍӧ 2,5–3 метр. Стрӧјба маԏерјал тащӧм карталы боԍԍӧ пу. Пеԉӧсјассӧ поԅӧ ԋе сувтӧԁавны кірпіч ԍурјајас, а керјассӧ лапітӧмӧн щупны ԉібӧ пеԉӧс вӧчны сіԇ, кыԇ унҗыкыԍсӧ креԍԏана керканысӧ щупӧны — гӧгрӧсӧн. Җоҗ меԁбур вӧчны асфаԉтыԍ ԉібӧ бетоныԍ, 2 см-а слӧјӧн; поԅӧ-і кірпіч воԉсавны 0,2 метра кызта слӧј вылӧ течӧмӧн. Куԅаногнас кірпіч пуктыԍӧ стојла пӧлӧн. Тащӧм җоҗсӧ јона колӧ вӧчны кујӧԁ прохоԁын, кујӧԁ канаваын ԁа мӧс кокув ԁінті — метр ԋоԉӧԁ јукӧн, канава берԁтіыс. Мӧс сулаланінӧ стојлаын ԁа верԁас ԁозјӧԇ поԅӧ вӧчны пуыԍ. Пу җоҗыԁ шоныԁ; тащӧм ногӧн вӧчігӧн веԉ јон, пувылас куԇыс оз веԍкав ԁа; кујӧԁыс веԍкалӧ сылаԁорӧ, кӧні җоҗыс бетоныԍ, асфаԉтыԍ ԉібӧ кірпічыԍ вӧчӧма.
Вевтвылӧ поԅӧ пуктыны гонт, ԏӧс, кӧрт ԉібӧ ԁраԋеч.
Карта пыщкӧс оборуԁујтӧм. Скӧт інаԍԍӧ кык раԁӧн, јурјаснас ԍтенлаԋ. Кујӧԁ прохоԁыс ӧԏік — карта шӧрын. Верԁас туј поԅӧ вӧчны, поԅӧ-і ԋе вӧчны: сіјӧ сеԍаԋ петӧ: мыј гырԍаӧн вӧчам стојлајас, прокоԁјас ԁа кормушкајас.
Петкӧԁлам кыкԍікас вӧчӧм.
Меԁвоԇԇаыс — верԁас прохоԁтӧм. Кормушкалӧн выліыс паԍтаыс 100 см., пыԁӧслӧн паԍтаыс 50 см., стојла куԅта 160 см., кујӧԁ жӧлӧб 45 см., кујӧԁ прохоԁ 160 см. Вомӧн орӧԁӧм (
Ԍерпас вылын петкӧԁлӧма карталӧн шујгала җынјыс. Вӧчӧм ԍерԏіыс веԍкыԁ җынјыс ԇік-жӧ тащӧм. Кормушкалӧн вылі ԁорыс (мӧс вом веԍтын) 25 см., мӧԁар ԁорыслӧн җуҗԁаыс 60 см. гӧгӧр.
Мӧԁӧԁ — верԁас прохоԁа карта вӧчӧм. Кормушка ԁа кујӧԁ канава вӧчԍӧны сіԇі, кыԇі інԁӧма 10-ӧԁ ԍерпас вылын, сӧмын посԋіҗыка. Тані поԅӧ карта паԍкӧԁтӧг ԍтенјас берԁын вӧчны 70 см. паԍта верԁан прохоԁ. Кормушка вӧчԍӧ 70 см. паԍта-жӧ. Стојлалӧн куԅтаыс 1,5 метр, кујӧԁ жӧлӧблӧн — 36 см., кујӧԁ прохоԁлӧн паԍтаыс 140 см. Інԁӧм ԍікас кормушкајассӧ поԅӧ вӧчны сӧмын бетоныԍ, кірпіч җоҗвылын.
Җоҗјассӧкӧ пуыԍ вӧчӧма ԉібӧ ԁонтӧм раԃі кормушкајассӧ шуӧма вӧчны пуыԍ, секі најӧс колӧ вӧчны 11-ԁ ԍерпас ԍерԏі. Кормушка вӧчԍӧ сы ыҗԁа-жӧ кыԇі і бетоныԍ, мӧслы паныԁа ԁорыс 25–30 см. суԁта, а мӧԁарыс 60 см.
Пу кормушка вӧчанногсӧ петкӧԁлӧма 12-ԁ ԍерпас вылын. Тан-жӧ тыԁалӧ прівјаԅ вӧчӧм, мыј јылыԍ куԅасӧ віԍтавԍӧ воԇын-на. Мӧс прівјаԅ вӧчӧм ԁа ԁомалан ногыс завіԍітӧ кормушка вӧчӧмыԍ ԁа стојла куԅтаыԍ.
Меԁ еԍкӧ скӧтӧс віԇны сӧстӧмҗыка, бӧрја каԁын вӧчавԍӧны (кыԇі міјан коԉԉекԏіва картаын) җеԋыԁ стојлајас, мӧстуша ԍерԏі. Таԇікнаԁ мӧскыԁ сӧстӧма сулалӧ, кујӧԁыс гылалӧ стојла сајас-ԁа. Прівјаԅсӧ тані колӧ вӧчны сіԇі, меԁ мӧс ез вермы воԇлаԋ муныштны (секі кујӧԁыс веԍкалӧ стојла җоҗӧ), меԁ ез вермы кујӧԁ канавалаԋ бӧріԋтчыны. Җеԋыԁ стојлајаслыԍ суԇԍытӧмтор вылӧ-моз інԁӧны, мыј секі скӧт-пӧ оз вермы вӧрны. Набԉуԁајтӧм петкӧԁлӧ, мыј скӧтсӧ ԇескӧԁӧм завіԍітӧ сетыԍ, кущӧм ногӧн скӧтӧс ԁомалӧма.
Стојла ԋужӧԁӧм колӧ җуҗыԁ кормушка ԁырјі, кор скӧтлы воԁігас колӧ кормушкаԍаԋыс бӧріԋтчыны. Ԉапкыԁ кормушкајас ԁырјі (кущӧмӧс велӧԁӧма тані лӧԍӧԁавны) мӧскыԁ воԁігас оз бӧріԋтчы, вермӧ лӧԋа, аԍсӧ ԍӧктӧԁтӧг, јурсӧ ԁа гоԉасӧ кутны верԁан ԁоз веԍтын.
Сіԇкӧ стојла куԅта вештыԍԍӧ верԁан ԁоз вылӧ, сіјӧн лоӧ економіја карта ыҗԁаын.
Скӧтыԁлы прівјаԅ лӧԍӧԁӧм — зев тӧԁчанатор. Прівјаԅ колӧ лоны сещӧм, меԁ скӧтыԁ тӧріс вӧрны, ез ԇескӧԁ сіјӧс ԁа меԁ еԍкӧ кутіс сіјӧс інԁӧмінын.
Ӧні заграԋічаын та могыԍ унаӧн вӧчавлӧны ԍіјӧсјас (віԇӧԁ 12-ԁ ԍерпас). Ԍіјӧссӧ вӧчӧны 4–5 см. кызта кӧрт трубкајасыԍ. Помјаснас ԍіјӧсыс јітԍӧ вылысса ԁа улысса рамаӧ. Ӧԏік ԍіјӧс помсӧ поԅӧ вылітіыс воԍтыны ԁа каԉкӧԁны (ем улыса шарԋір).
Ԍіјӧсыс мӧслыԍ гоԉасӧ оз ԉічкы, ԍетӧ скӧтлы бура воԁны, сӧмын вӧрӧшітчынысӧ оз тырмымӧнја леԇ.
Меԁбур ԁомасӧн поԅӧ лыԃԃыны чепјас (віԇӧԁ 13-ӧԁ ԍерпас). Вӧчны најӧс абу ԍӧкыԁ. Тащӧм ногӧн ԁомавлӧмнаԁ скӧтыԁ оз вермы кежны бокӧ, но вермӧ вӧԉнӧја сувтны ԁа воԁны. Чеп — 170 см. гӧгӧр куԅта, улыԍаԋ ԁа вылыԍаԋ крукјасӧн јітчӧ рамајасӧ. Тајӧ чеп куԅта вылас ԇік вӧԉнӧја ветлӧны кык кыщ, коԁјасӧс ӧтлаалӧны мегырӧн ԉібӧ тасмаӧн (віԇӧԁ 13-ԁ ԍерпас). Чеп (ӧтарԍаԋыс) ԁа тасма ԉібӧ мегыр (ԉібӧ чеп-жӧ) коԉчајас вылын (мӧԁарԍаԋыс), кокԋіԁа кутӧны скӧт гоԉа. Чепыс вылысса помнас јітӧма рамаӧ ԁа сы вӧсна оз ԉічкы скӧт гоԉа.
Вӧчӧны тащӧм ԍіјӧсјассӧ щӧщ ӧтар-мӧԁарӧ крепітӧм чепјасӧн, коԁјас скӧт четчігӧн ԁа воԁігӧн кӧрт стојка куԅа голԍӧны (віԇӧԁ 14-ԁ ԍерпас). Сеԍԍа вӧчӧма-кӧ ԁатскӧј кормушка, ԁомалан ногыс інԁӧма 6-ԁ ԍерпас вылын.
Јуктаԍанін. Меԁпрӧстӧј (кӧԏ еԍкӧ-і нокԍана јукталан ног), кор ваыс быԁ скӧтлы новлыԍӧ веԁрајасӧн. Тащӧм важног јуктаԍӧмыԍ колӧ еновтчыны-ԋін. Карта јірк берԁӧ уналаын вӧчӧны бак, кытчӧ ваыс насосӧн лептыԍӧ. Бакԍаԋыс карта пӧпӧрӧгногыс нуӧԁԍӧ вануыԍ труба, коԁлӧн ем кык вож кормӧвӧј пызан ԁорса жӧлӧбјасӧ. Кор колӧ скӧтсӧ јуктавны, бакыԍ васӧ леԇӧны жӧлӧбјасӧ. Тајӧ-жӧ труба ԍетӧ васӧ ԍојан лӧԍӧԁан бакӧ ԁај кукаԋјасӧс јукталанінӧ.
Јуктаԍанін лӧԍӧԁӧмыԁ јона колантор мӧсјаслыԍ лыԍтанлун соԁтӧмын. Амерікаын јӧв фермајасын опытјас петкӧԁлісны, мыј мӧс, коԁӧс јукталӧны луннас ӧтчыԁ, ԉібӧ јукталӧны пыр ӧԏі каԁјасӧ, васӧ јуӧ ещаҗык ас колӧм ԍерԏі јуыԍ мӧс ԍерԏі.
Баражӧ сеԍԍа тӧԁмалӧма, мыј сіјӧ мӧсјас, коԁјас јуӧны васӧ пӧттӧԇ кор аслыныс колӧ, јӧвсӧ ԍетӧны унҗык сіјӧ мӧсјас ԍерԏі, коԁјасӧс јукталӧны сӧмын інԁӧм каԁјасӧ.
Та вӧсна бурҗык картајасын вӧчалӧны автомаԏіческӧј поілкајас. Сещӧм поілкајаслӧн моԃеԉыс петкӧԁлӧма 15-ԁ ԍерпас вылын, кӧні петкӧԁлӧма щӧщ черԏежјас.
Кык ԁозјӧкӧ кіԍтам ва ԁа ӧтараскӧ ва віԅыс вылынҗык мӧԁарԍыс ԁа тајӧ ԁозјассӧ-кӧ трубаӧн ӧтлаалӧм, секі кыкнан ԁозјас ваыс чепӧсјас лоны ӧтвеԍтын. Сіјӧ ԁозԍыс, кӧні ва віԅыс вылынҗык, ва кіԍԍӧ сіјӧ ԁозјӧ, кӧні ва віԅыс улынҗык. Тајӧн пӧԉзујтчӧмӧн профессор А. Н. Кугушев вӧчіс со кущӧм поілка.
Кыԇ петкӧԁлӧма ԍерпас вылын, поілкајасын ваыс абу ӧтвеԍтын ва разӧԁыԍ бакынкӧԁ (тајӧ бакыс ԍерпас вылас пасјӧма „А“ шыпасӧн). Бакас ваыс вылынҗык поілкајасын ԍерԏі. Јукталан ԁозјасыԍ ваыс оз кіԍԍы сы вӧсна, ԁозјасас вӧчӧма возԁушнӧј колпачок коԁі сообщајтчӧ јукталан ԁозкӧԁ.
Распреԃеԉітан бак „А“-ыԍ ваыс мунӧ труба куԅта „О“. Тајӧ трубаыс пӧшԏі кајӧ „С“ колпак јылӧԇ. Сынӧԁ топалӧм вӧсна „С“ колпакыԍ ваыс улынҗык поілкаын ԁорыԍ. Таԇнаԁ артмӧ куім вавеԍтас: ва разӧԁан бакын меԁвылын, сыыԍ ылынҗык поілкаын, меԁулын — „С“ колпакын. Кор скӧт јуас васӧ поілкаыԍ „С“ колпакыԍ ваыс сынӧԁ ԉічкӧм вӧсна чепӧсјӧ поілкаӧ. Тајӧ каԁӧжӧ слабмӧ сынӧԁ ԉічкӧмыс „С“ колпакын, секі і ваыԁ „О“ трубкаыԍ кіԍԍӧ увлаԋ.
Таԇікӧн јуктаԍӧмсӧ вӧчӧм-вӧсна ваыс ӧԏік јуктаԍанԁозјыԍ мӧԁас веԍкавны оз-ԋін вермы.
Ва разӧԁыԍ бакыс „О“ бара-жӧ јітӧма ыҗыԁ баккӧԁ (ԍерпас вылын абу петкӧԁлӧма), коԁі ем картаын, унҗыкыԍсӧ јірк берԁын-жӧ.
Тајӧ бакыс сеԍԍа јітӧма вануан трубкаӧн. Ыҗыԁ бакын ԁа ічӧт бакын А емӧԍ шаровіԁнӧј клапанјас. Тајӧ клапанјас вӧснаыс бакјасыс пыр олӧны тыраӧԍ ԁа ваыс олӧ ӧтвеԍтын.
Поілка вылӧ боԍтӧма паԏент. Вӧчны сіјӧс зев кокԋіԁ. Тані абу ԋекущӧм пружіна-ԋі, клапанјас-ԋі. Жугавныс тані ԋінӧмлы. Тајӧ јуктаԍан ԁозјассӧ чугуныԍ кіԍтӧны ԁа вӧчӧны Ԋіжегороԁса ԏекԋікум маԍԏерскӧјјасын. Ԁоныс тащӧм јуктаԍанлӧн 15 шајт (20 јуктаԍан ԁоз вылӧ заказ ԁырјі). Воԇӧкӧ лоӧ уна заказ, ԁа лӧԍӧԁасныкӧ завоԁас массӧвӧј проізвоԁство ԁоныс тӧԁчымӧн чінӧ.
Профессор Н. А. Кугушевлыԍ јуктаԍансӧ колӧ лыԃԃыны меԁбурӧн. Тащӧм јуктаԍанјас сувтӧԁӧм Ԋіжегороԁса уԋіверԍіԏет берԁса јӧла фермаын. Тајӧ јуктаԍанлӧн бурлуныс сені, мыј скӧт јуӧ кор сылы колӧ, ва мыԉӧсыс оз вермы веԍкавны ӧԏік јуктаԍанԍаԋ мӧԁӧ. Пріборсӧ весавны зев-жӧ кокԋіԁ.
Пыщкӧс ӧԇӧсјас вӧчӧны вылысса роԉікјас вылын паԍкаланаӧс, паԍтаыс 1 метрӧԇ, ортсі ӧԇӧсјасыс — створчатӧјӧԍ: ӧтка җоҗа — 1,2 метрӧԇ паԍтанас, кык җоҗа — 1,5 метрӧԇ. Ӧԇӧс җуҗԁа 2 метрыԍ абу ыҗыԁ, паԍтаыс вороталӧн вӧчԍӧ 3 метрӧԇ.
Міјан кԉіматын ӧԇӧсјас ԁа ворота ортсылаԁорԍаԋ колӧ лӧԍӧԁны тамбур. Тамбурӧн шуӧны зев векԋыԁ посвоԇјас, коԁјасӧс вӧчӧма сы вӧсна, меԁ кӧԇыԁ сынӧԁын ез ӧԁјӧ веԍкав помещеԋԋӧӧ.
Тані інԁӧм картаын тамбур вӧчӧма кукаԋ оланінӧ пырігӧн. Ӧԏі ворота (шујга) тӧвнас оз понԁы воԍԍыны, а кујӧԁ віԇанінса воротаӧ тамбурсӧ вӧчны абу лӧԍыԁ. Тамбурыс вӧчԍӧ куԅ, сіԇ арталӧмӧн, меԁ еԍкӧ кујӧԁ тыра тачкасӧ картаыԍ кыскӧм мыԍԏі поԅӧ вӧлі еԍкӧ ӧԇӧссӧ ас бӧрԍа пӧԁлавны ԁа сы бӧрын-ԋін воԍтыны тамбурыԍ ортсӧ петкӧԁан ӧԇӧс. Тамбур паԍта — 2 метр, куԅаыс — 1,5 метр.
Ӧшіԋјаслы колӧ лоны сы гырԍаӧн, меԁ налӧн ԍветовӧј плошщаԃыс вӧлі ԁаскыкӧԁ јукӧн мынԁа картаса став җоҗ плӧшщаԃ ԍерԏі.
Міјан карталӧн плошщаԃыс 19968 кв. метр; сіԇнаԁ, став ӧшіԋјаслӧн плошщаԃ колӧ лоны 1664 кв. метр. Ӧшіԋ унҗыкыԍсӧ вӧчԍӧ куԅмӧсӧн, җоҗԍаԋыс піԍкӧԁӧны 1,5 метр вылнаӧ. Ӧԇӧс ԁа ӧшіԋјас пыр шоныԁ каԁӧ стојлајасын сынӧԁыс тӧлӧԁԍӧ: сы могыԍ ӧшіԋјассӧ колӧ воԍтавлыны, кыԇі петкӧԁлӧма 16-ӧԁ ԍерпас вылын.
Тӧвԍа каԁ кежлӧ колӧ лӧԍӧԁны торја веԋԏіԉатсіја, меԁкокԋіԁ сіјӧс вӧчны кыскан трубајасӧн. Кыскан трубаыс ӧні вӧчԍӧ кык пӧвсӧн: шоныԁ сынӧԁ (ру) боԍтԍӧ (кыскыԍԍӧ) вылыԍ, јірк берԁыԍ стојласа газјас (меԁјона — аміјак) улыԍ, кујӧԁ канава берԁті.
Віԍтавлӧмсӧ гӧгӧрвоӧԁӧ 7-ӧԁ ԍерпас, труба улыслаԁор (стојлаын) вӧчԍӧ 20 см. ԁа 20 см. Ыжԁа. (20×20). Чарԁакын трубаыс паԍкалыштӧ: 30 см. ԁа 30 см. ыҗԁа, чарԁакыԍ вылынҗык, вевт вывті труба ыҗԁӧ 40 см. ԁа 40 см. вылӧ. Карта јур вывті труба кыпӧԁчӧ 60–70 см. вылнаӧ. Меԁ бурҗыка еԍкӧ кыскіс кӧԇыԁ ԁырјі, чарԁак вылын трубаыс вӧчԍӧ кык пӧвса ԍԏенӧн, костыс на костын 10–15 см. Тајӧ костсӧ колӧ тыртны піԉнӧј пыԅӧн, жугјӧн-ԉі.
Кујӧԁ канавајассӧ лӧԍӧԁӧма кујӧԁ чукӧртӧм могыԍ, паԍтаыс 36–40 см, җуҗԁаыс стојла берԁті 8 см, ԁа кујӧԁ прокоԁ ԁінті 12 см. Канава пыԁӧслӧн пӧпӧрӧг ногса пӧлынчӧмыс вӧчԍӧ жӧлӧблаԋ „А“, коԁі мунӧ пыԁӧс берԁті (віԇӧԁӧј 17 ԍерпас). Кујӧԁ канава пыԁӧс вӧчԍӧ шыԉыԁа, гурантӧг, пӧліԋтӧг, чукӧртан жӧлӧблӧн быԁ 50 см. куԅтавылӧ кујӧԁ чукӧртан ԉуклаԋ пӧлыԋыс вӧчԍӧ ӧԏік см.
Стојла улӧ кіԅер кујӧԁ візувтӧм могыԍ кујӧԁ канавалаԋ вӧчԍӧ наклон ԍо саԋԏіметр куԅта вылӧ ӧԏік саԋԏіметр. Скӧтлӧн кіԅер кујӧԁыс веԍкалӧ чукӧртан жӧлӧбјасӧ ԁа сы куԅа візувтӧ чукӧртан ԉукјасӧ (17 ԍерпас пасјӧма „А“ шыпасӧн), таԍаԋ сеԍԍа вевта ыҗыԁ канаваті (магістраԉӧԁ) кіԅертор веԍкалӧ кујӧԁ віԇан јукмӧсӧ. Кујӧԁ чукӧртан тупкӧса ԉукјассӧ картаын колӧ вӧчны кыкӧс. Җоҗа гуран (јукмӧс) колӧ вӧчны воԁоԋепроԋітсајемӧј маԏерјалыԍ. Гырыԍ картајаслы (70–100 скӧт јурвылӧ) јукмӧссӧ бурҗыка вӧчны тсементыԍ ԉібӧ бетоныԍ, паԍкыԁҗык картајасын сы могыԍ поԅӧ лӧԍӧԁны муӧ ԍујӧм щан. Кіԅер кујӧԁлы гурансӧ колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ еԍкӧ кокԋіԁа поԅӧ вӧлі суԇӧԁавны кујӧԁ жіжасӧ (кујӧԁ кіԍталігӧн ковмывлӧ).
Кујӧԁ віԇанін вӧчԍӧ кујӧԁ прохоԁ помын, 20 метр гӧгӧрыԍ ԋе матӧҗык картаԍаԋ. Меԁкокԋіԁ вӧчны сокыԇі: пыԁӧсыс пасјыԍӧ булыжԋікӧн, ізјӧн ԉібӧ 15–20 см. ԍоја слӧј вывті. Пыԁӧсыс вӧчԍӧ шыԉыԁа кујӧԁ чукӧртыԍлаԋ (јукмӧслаԋ) пӧлыԋӧн. Картаын 40 скӧт јурвылӧ кујӧԁ віԇанін вӧчԍӧ (озкӧ ӧтчыԁ вонас кујӧԁсӧ кыскавны) 13–15 метр куԅта, 6 метр паԍта-ԁа. Кујӧԁсӧ-кӧ кутасны петкӧԁны шочҗыка, секі кујӧԁвіԇанін колӧ стрӧітны ыҗыԁҗыкӧс.
Җоҗа гуран вӧчԍӧ 100 куб. метр ыҗԁа, кор жіжасӧ вонас 2-ыԍ кыскыны.
Сенјасын, кӧні јона зерлывлӧ, бур еԍкӧ вӧчавны кујӧԁвіԇанінјас вылын лебвыв.
Соԁтӧԁа помешщеԋԋӧјас
Кујӧԁ віԇанінјас бура стрӧітӧм вылӧ колӧ щӧктыны бурҗыка віԇӧԁлыны коԉԉекԏіва карта стрӧітыԍјасӧс. Кујӧԁсӧ бура віԇігӧн сылӧн вынлуныс соԁӧ.
Щӧктам лыԃԃыны ԋіга А. А. Петровлыԍ:
Кукаԋвіԇанінјассӧ колӧ вӧчавны картајас берԁӧ, 1 арӧса кукаԋ вылӧ шӧркоԃԃема арталӧмӧн лӧԍӧԁчӧ 1,5–2 кваԁратнӧј метра плӧшщаԃ. Кукаԋјас сувтӧԁԍӧны ӧтувја стојлајасӧ ԁа пощԍӧны 1 метр суԁта боԍтԍана јӧртӧԁјасӧн (віԇӧԁ 18-ԁ ԍерпас). Мӧԁар бокас сувтӧԁԍӧны кукаԋаԍлытӧм том мӧсјас ԁа јалавічјас. Кукаԋвіԇанінлӧн куԅтаыс 8,5 метр, паԍтаыс 5 метр.
Оланін арталӧма 15 јурвылӧ — уна ԍікас арлыԁа кукаԋјаслы.
Верԁас лӧԍӧԁанін лӧԍӧԁчӧ карта шӧрын; вӧчԍӧ таԇі арталӧмӧн: чарԁакын турунсӧ віԇігӧн быԁ мӧс вылӧ пуктыԍӧ кваԁрата метр җын. Оланіныс вӧчԍӧ југыԁӧн, овлан гырԍа ӧшіԋјасӧн. Тані течԍӧ ва шонтан бака пач. Веԍкыԁа пачӧ інмӧ шщіток, кыԍаԋ щӧщ-і кукаԋоланін шоналӧ (віԇӧԁ 9-ԁ ԍерпас). Верԁасін ыҗԁа: 5 метр куԅта ԁа 3,5 метр паԍта.
Верԁас віԇанін улын колӧ вӧчны корԋеплоԁјас віԇан пӧԁвал. Пӧԁвалӧ ветлыны верԁас віԇанінԍаԋ вӧчԍӧ пос. Абу омӧԉ вӧчны ԋеыҗыԁ блокӧн пӧԁвалԍаԋ выліӧ корԋеплоԁјас лепталантор (поԁјемԋік). Пӧԁвалӧ корԋеплоԁјас леԇан ԉуксӧ колӧ вӧчны верԁасін ортсылаԁорӧ. Меԁ еԍкӧ бурҗыка іспоԉзујтны верԁас віԇанін ԁа міԍтӧм повоԃԃаӧ кокԋіԁҗыка пыртны верԁас, бур лоӧ верԁасінӧ воігӧн вӧчны кокԋіԃік, но бура паԍкыԁ (3 метрыԍ ԋе векԋі) лебув. Тані-жӧ лебулас поԅӧ сувтӧԁны вескі. Сеԍԍа віԍталыштам јӧв боԍтӧм јылыԍ. Сіјӧ ортчааԍӧ карта берԁӧ. Таԍаԋ насосӧн ваыс конԁыԍӧ бакӧ, коԁӧс сувтӧԁӧны скӧтвіԇанінӧ, меԁым ваыс вӧлі шоныԁ (план вылын інԁӧма) помещеԋԋӧлӧн ыҗԁаыс 5 метр куԅта ԁа 3 метр паԍта.
Коԉԉекԏіва ӧтувја карта лӧԍӧԁӧм ԁа оборуԁујтӧм јылыԍ карта вӧчан маԏерјалјас вылӧ інԁам прімера ԍмета (картаыс стрӧітчӧ пуыԍ, кірпіч ԍурјајас вылын) Коԉԉекԏіва карта план ԍерԏі лӧԍӧԁӧм ԍмета — 40 мӧсвылӧ, 25,6+7,8 метр куԅта-паԍта (татчӧ-жӧ пырӧны соԁтӧԁ стрӧјбајас).
Ԍԏенјас:
1) 15,5 см. кызта шеԍԏерікјас — 319 шт.
2) 15,5 см. “ ԍемерікјас — 13 “
3) 15,5 см. “ ԃевјаткајас. — 54 “
Пӧтӧлӧк
4) 13,3 “ шеԍԏерікјас (җынјајасӧԍ) — 450 “
Җоҗ:
5) 15,5 “ 174 “
Стрӧпілӧ:
6) 17,8 “ кызта ԃевјаткајас, — 16 “
7) 17,8 “ ԍемерікајас. — 20 “
Перевоԁјас:
8) 7,1 м. 20 см. “ — 54 “
Вевт:
9) Козпу ԁраԋеч — 102 ԍурс.
10) 1,75 ԁраԋеч кӧрттув 66,3 кгр.
11) 7,5 м. Куԅта шԉега — 450 „
Пыщкӧс ӧԇӧс (3):
12) 5 м. куԅта ԁа 6,6 см. паԍта пӧвјас. 5 “
13) Навеска — 10 “
14) Вугјас. 3 “
Ортсі ӧԇӧс (5):
15) 5 м. куԅта ԏӧс — 15 “
16) 4 “ кӧрттув — 4 “
17) Навеска петԉа — 16 шт.
18) Вугјас 5 “
Ӧшіԋ (40):
19) 6,6 см. кызта ԁа 5 см. куԅта пӧв. 40 шт.
20) Ԍԏеклӧ. 40 ԉіст.
Верԁас пызан:
21) 4.3 м. куԅта стојкајас. 76 шт.
22) 5 м. куԅта пӧвјас — 48 шт.
23) 5 м. куԅта ԏӧсјас — 96 шт.
Трубајас (7):
24) ԏӧс — 28 шт.
Кӧнӧпаԏітӧм:
25) торк 1 тонна 156 кгр.
Пыщкӧса оборуԁоваԋԋӧ ԁа соԁтӧԁа стрӧјбајас:
26) 5 метра 120 шт. ԏӧс.
Ԍурјајас:
27) кірпіч.
Јукмӧс ԁа воԁопровоԁ.
Став вӧр маԏерјалыс колӧ:
Шеԍԏерікыс — 875 шт.
Ԍемерікыс — 177 “
Ԃевјаткаыс — 70 “
Ԃеԍаткаыс — 54 “
Пӧв — 93 “
Ԏӧс. — 120 “
Шԉега — 450 “
Ԁраԋеч. — 162 ԍурс
Коԁікӧ-кӧ інԏересујтчӧ унҗык скӧт јурлыԁвылӧ карта вӧчӧмӧн сылы колӧ тӧԁмаԍны 60 јурвылӧ карта стрӧітӧм планкӧԁ (сетчӧ-жӧ лӧԍӧԁчӧ 26 том скӧт ԁа кукаԋвіԇанін). Тащӧм плансӧ лӧԍӧԁӧма Вӧлӧгԁаса віԇму управԉеԋԋӧ. Тајӧ стрӧјба проектсӧ ошкӧма Вӧлӧгԁаса јӧв-овмӧсса інԍԏітут берԁса агрозооԏехԋіческӧј совешщаԋԋӧӧн. Сӧмын-ӧԁ тащӧм картаыс зев ԁона сувтӧ (ԁоныс 25 ԍурс шајт гӧгӧр).
Колӧ шуны, уҗалыԍ вын куԅа ԁонјассӧ ԁа маԏерјалјас арталӧма карса (Вӧлӧгԁаса), ԁонјас ԍерԏі, сіԇкӧ, карта стрӧітігӧн ԃеревԋајасын ԁоныс сылӧн тӧԁчӧмӧн летчас, торјӧн-ԋін секі, кор коԉԉекԏіва карта стрӧітыԍ шԉенјас понԁасны аԍныс вӧчны му берԁса уҗјассӧ, вӧр маԏерјалјас пӧрӧԁӧм, кыскӧм ԁа ӧткымын стрӧітчан уҗјас.
Карта план берԁӧ вӧчӧма поԁробнӧј проізвоԁственнӧј ԍмета колан стрӧјба маԏерјалсӧ арталӧмӧн.
250 јурвылӧ карта
Меԁбӧрја тӧлыԍјаснас мі аԁԇам колхозјаслыԍ зев ӧԁјӧ быԁмӧм, ԁа, колӧ шуны, мыј колхозјасыс артмӧны зев гырыԍӧԍ ԉібӧ уна посԋіԁ колхозјас ӧтувтчӧны ӧԏік ыҗыԁ колхозӧ. Мукӧԁ рајонјасын ортчӧн — ортчӧн олыԍ ԍіктјас ӧтувтчӧны му уҗалан куԅа, артмӧ ԁорвыв коԉԉекԏівіԅірујтӧм рајон.
Вывті-ԋін јона талы отсалӧны машіно-тракторнӧј стантсіјајас.
Тащӧм рајонјасас зев тујана ԁа кокԋіԁ лӧԍӧԁны коԉԉекԏіва гырыԍ скӧтвіԇанінјас, 200–300 ԁа унҗык скӧт јур вылӧ. Тајӧ — ыҗыԁ уҗ, сы вӧсна тащӧм картасӧ стрӧітны колӧ корлыны інжеԋерӧс ԉібӧ ԏехԋік-стрӧіԏеԉӧс, быԁԍама арталӧмјас вӧчалӧм могыԍ.
Ԏіпӧвӧј карта 248 мӧс, 4 ӧш ԁа 18 кукаԋ вылӧ, сеԍԍа ем кукаԋаԍанін 4 вежӧс.
Тащӧм стрӧітчӧмыԁ-ӧԁ выԉ уҗ, сы вӧсна мі җеԋіԃіка віԍтыштам 248 мӧс, 4 ӧш ԁа 18 кукаԋ вылӧ карта вӧчӧм јылыԍ.
1. Кыԇ тыԁалӧ планыԍ (віԇӧԁ 19-ԁ ԍерпас), скӧтвіԇаніныс артмӧ ыҗыԁ, меԁглавнӧј зԁаԋԋӧыԍ, кытчӧ меԍԏітчӧны мӧсјас ԁа ӧшјас. Шӧрас, тсентраԉнӧј пыранінас ем соԁтӧԁ стрӧјба, кӧні олӧны стӧрӧж, кукаԋјас, кукаԋаԍанін, паԍкӧм віԇан шкапјас, мыԍԍан ԁозјас, тан-жӧ ем верԁан вежӧс. Карта пыщкӧсыс оборуԁујтчӧ сіԇ-жӧ кыԇі мукӧԁ картајас, коԁјас јылыԍ мі ԍорԋітім-ԋін. Кормушкаӧн, верԁан ԁа кујӧԁ прокоԁјас җоҗјас ԁа кујӧԁ жӧлӧбјас вӧчԍӧны тсементыԍ, а картаыс ставнас кірпічыԍ. Мӧсјас сулалӧны ԋоԉ раԁӧн, ԁорса кык раԁыс јурнаныс ԍтенлаԋ банӧн. Кык пыщкӧс раԁыс мӧԁа-мӧԁныслы воча јур сулалӧны. Кык отԃеԉеԋԋӧын быԁ раԁын сулалӧ 62 мӧс, ӧтарас ԁорвыв сулалӧ 32 мӧс, сеԍԍа вӧчӧма 3–5 метра прохоԁ, сеԍԍа мукӧԁ 30 мӧскыс бара сулалӧны. Кыкнан помас (ԁорјасас) ем 3 метра прохоԁ.
Мӧс стојлаыԁ җеԋыԁ — 165 см. куԅта ԁа 110 см паԍта.
Кормӧвӧј прохоԁыс ԍԏен пӧлӧн 120 см. паԍта шӧрӧԁыс (кык кормушка костын) 150 см. Кујӧԁ прохоԁјасыс мӧсјас кык раԁ костын 180 см. Кујӧԁ жӧлӧблӧн паԍтаыс 45 см. Кыԇі вӧчԍӧны жӧлӧбјасыс, інԁӧма 17-ԁ ԍерпас вылын. Став пыщкӧс плӧшщаԃыс тащӧм карталӧн 1701 кваԁрата метр. Карта куԅтаыс 85,5 метр, паԍтаыс 19,9 метр.
2. Кущӧм картаын уна мӧс сулалӧны, колӧ стрӧітны сіԇ, меԁ сені тырмымӧн вӧлі сынӧԁ ԁа лунјугыԁыс. Карталыԍ кубатурасӧ соԁтӧм могыԍ ԁа ӧтщӧщ меԁеԍкӧ ԁонсӧ јона ԋе лептыны, велӧԁӧны картасӧ вочны пӧтӧлӧктӧг, кык пӧвса вевтӧн: секі пыщԍаԋыс стрӧпілӧсӧ колӧ обшывајтны пӧвјӧн; шоныԁ кутӧԁ могыԍ шӧракостсӧ колӧ тыртны піԉнӧј пыԅӧн ԉібӧ торфӧн.
Меԁ еԍкӧ картаын вӧлі југыԁ, ӧшіԋјассӧ колӧ вӧчны кык раԁӧн — улын ԁа вылын (вылыса ӧшіԋјасыс вӧчԍӧны слухӧвӧј ӧшіԋјаскӧԁ ӧтвеԍтӧ). Таԇікӧн вӧчӧмӧн ӧшіԋ плошщаԃ кутас җоҗ плошщаԃ ԁорӧ отноԍітчыны кыԇі 1:8 ԁорӧ, быԁ метр паԍта ӧшіԋ плошщаԃ вылӧ воас 8 метр җоҗ плошщаԃ.
Верԁас ԁа кујӧԁ прохоԁјасті воԉсаԍӧны реԉсјас. Верԁас ԍетавԍӧ ԁа кујӧԁ петкӧԁчӧ вагоԋеткајасӧн.
3. Ԋоԉ ӧш сулалӧны картаын, сӧмын најӧс віԇӧны оз прівјаԅ помын, а 6 кв. м. плошщаԃа (2×3 метр) стојлајасын. Ӧшкӧс-кӧ кутан прівјаԅ вылын віԇны, сіјӧ ԍӧктаммӧ ԁа жебмӧ.
Быԁ ӧш стојлаӧ карта ортсыԍаԋ ԍібалӧ ӧшјаслы гуԉајтанін (ԁворік). Стојлаԍаԋыс тајӧ ԁворікас поԅӧ петны ӧԇӧспыр. Шоныԁ каԁӧ ӧԇӧсыс вермас воԍсаӧн лоны ԁа ӧшјаслы поԅас ветлыны картаԍаԋ ывлаӧ (
Ԁворіклӧн ыҗԁа плошщаԃыс 70 кваԁрата метр (3,5×20 метр). Картаԍаԋ јӧр мӧԁар бокас ӧшјаслы вӧчԍӧ шонԁіыԍ ԁа зерыԍ віԇан ԋеыҗыԁ (3×3,5 метр). Татчӧ-жӧ пуктыԍԍӧ ыщкӧм турун.
4. Главнӧј зԁаԋԋӧӧ пыртанін берԁӧ вӧчԍӧ соԁтӧԁа стрӧјба; тані ӧтарас інаԍӧ:
а) 3 лун вылӧ вына кӧрым віԇанін, ыҗԁанас 14 кваԁрата метр.
б) Корԋеплоԁјас віԇанін, тані-жӧ сулалӧ корԋерезка. Плошщаԃыс — 30 кв. метр.
в) 4 кукаԋаԍан лунјанін, быԁ вежӧс 2–2,5 метр.
г) Кукаԋјаслы лунјанін 18 вежӧс, коԁјасӧс віԇӧны тані оз ԁырҗык 1,5 тӧлыԍыԍ, быԁ кукаԋлы плошщаԃ 1,5 кв. метр ыҗԁа.
ԁ) Ԃежурнӧј скӧтԋіклы 8 кв. метра оланін.
Тајӧ стрӧјба мӧԁар бокӧ:
а) Ԍібӧԁчӧны кірпічыԍ вӧчӧм кык ԍілос башԋа, 300–320 тонна ԍілос тӧрмӧн.
Вомӧныс (пыщті) башԋаыс 6,5 метр ыҗԁа, җуҗԁанас 13 метр. Кык метр пыԁнаӧ башԋа пырӧ муӧ, суԁтаыс муԍаԋ 11 метр. Ԍілос веԍкыԁа шыблавԍӧ тајӧ соԁтӧԁ стрӧјбаса кормӧвӧј вежӧсӧ.
б) Тала ԁорас-жӧ емӧԍ мыԍԍан ԁоз ԁа мӧслыԍтыԍјаслыԍ паԍкӧмнысӧ віԇан шкап.
Кукаԋаԍанін вежӧсјас мӧԁа-мӧԁԍыс вежӧсалӧма ӧԏік метр суԁта ԍԏенӧн, а прохоԁԍыс — ԁорса лунјаніныс торјӧԁԍӧ ԍтенӧн-жӧ.
Кукаԋ оланінјасыс ас костаныс вежӧсаԍӧны 1,5 метр суԁта кӧрт решеткаӧн, а ԍԏенныс прохоԁлаԋыс, кӧԇыԁ сынӧԁыс віԇӧм могыԍ, сплошнӧјӧн вӧчԍӧ. Та могыԍ-жӧ главнӧј воротајас берԁӧ поԅӧ вӧчны тамбур.
Кіԅер кујӧԁыс візувтӧ ԁа чукӧртчӧ торја пріјомԋікӧ, вӧчԍӧ 6 метра ылнаӧ картаԍаԋ. Кујӧԁыс кыскыԍԍӧ вагоԋеткајасӧн кујӧԁвіԇанінӧ, коԁі вӧчԍӧ картаԍаԋ 30 метрыԍ ԋе матӧҗык.
Кіԅӧр кујӧԁ чукӧртанін вӧчԍӧ карта берԁын 250 скӧт јурвылӧ 450 кубометр гуран ногӧн ыҗԁа, арталӧмӧн, мыј вонас 3-ыԍ петкӧԁчас кујӧԁ жіжаыс. Кујӧԁ віԇанін унҗыкыс вӧчԍӧ 22×67 метр, плошщаԃа, 1,5 м. җуҗԁа; весавԍӧ колӧм ԍерԏі. Кујӧԁ віԇанін вомӧн ԍурјајас вылын воԉсалӧма реԉса туј, коԁ куԅа ветлӧны кујӧԁтыра вагоԋеткајас. Карта јітчӧ узкокоԉејка реԉса тујӧн сіјӧ помешщеԋԋӧкӧԁ, кӧні уҗавԍӧ жмыкоԁробілка; емӧԍ корԋеплоԁјас віԇанінјас ԁа тураса верԁан віԇан склаԁјас ԁа кујӧԁвіԇанінјас.
Міјан картајасын оз вӧчԍы оланін том скӧтлы. Та вылӧ стрӧітӧны торја зԁаԋԋӧ, ԁонтӧмҗыкӧс, прӧстҗыкӧс, пуыԍ ԁа кокԋіԁӧс.
Том скӧтлы колӧ быԁмыны сурӧвӧј, но ԇоԋвіԇа условіјӧјасын, меԁ сіјӧ ез жебмы, а быԁміс ԁа јонміс.
Мыј колӧ требујтны бур карталыԍ
Мі шуім-ԋін, мыј колӧ стрӧітны гырыԍ картајас. Картајас поԅӧ стрӧітны уна ԍікас маԏерјалыԍ, унаног поԅӧ вӧчны пыщкӧссӧ. Быԁ бура вӧчӧм карта меԁ вӧлі уна требоваԋԋӧлы ӧтвечајтӧ.
Карталӧн колӧ лоны југыԁӧн. Пемыԁіныԁ пырҗык јонҗыка ԋајтӧԍԍӧ, чужӧны зараза новлӧԁлыԍ бакԏеріјајас, сещӧм інаԁ ԍӧкыԁ ԁӧԅӧрітны скӧт зԁоровјӧ бӧрԍа, віԍӧмсӧ ԍорӧн каԅалан ԁа бурԁӧԁнысӧ лоӧ ԍӧкыԁҗык-ԋін.
Картаын колӧ лоны шоныԁыс 7°-ыԍ ԋе еща ԁај 12°-ыԍ ԋе уна. Тащӧм картаын скӧтлы лӧԍыԁа овԍӧ. Кӧԇыԁкӧ, скӧт јонҗыка ԍојӧ, ещаҗык ԍетӧ јӧв сы вӧсна, мыј уна верԁас мунӧ кутӧм вынӧ шоныԁ скӧт тушаын, ещаҗык верԁас колӧ јӧв вӧчӧм вылӧ. Сы кыԋԇі кӧԇыԁ картаын абу лӧԍыԁ лыԍтыԍны секі мӧскыԁ јӧвсӧ кутӧ.
Сынӧԁыс картаын колӧ лоны пыр сӧстӧм ԁа кос
Скӧтлы оз лӧԍав уԉ руа оланін, торјӧн-ԋін кукаԋјаслы оз лӧԍав. Руа пемыԁ пеԉӧсјасын быԁмӧны щакјас, бакјас, зараза новлӧԁлан мікробјас. Та вӧсна колӧ вӧчны колана бур веԋԏіԉатсіја.
Стојла ԉібӧ мӧс оланін колӧ лоны бурещ тӧрана, вывті меԁ абу-жӧ ыҗыԁ (сіԇтӧ, стрӧјбаыс ԁона лоӧ). Вывті векԋіԁ стојлаын оз поԅ ветлыны мӧсјас кості, шуам, щӧткаӧн весалігӧн; весавныс вывті колӧ ԋе тоԉкӧ гылалан гӧн іԁралӧм могыԍ, коԁјас лыԍтіԍігӧн јӧв піјӧ веԍкалӧны ԁа јӧвсӧ щыкӧԁӧны, но сіԇ-жӧ кучік вылыԍ бус-ԋајт весалӧм вӧсна. Ԋајт ԁа бус тыртӧны скӧт кучік вывԍыс порајассӧ (посԋіԃік роԅјас), сіјӧн ԍӧктӧԁӧны кучік пыр лолалӧмсӧ, щӧщ-і став оргаԋізмыслыԍ уҗсӧ. Стојла-кӧ вывті паԍкыԁ, ԍетӧ вӧԉа мӧсјаслы сувтны воԉӧс выланыс ԁа ԋајтӧԍԍыны кујӧԁнас. Мӧсјасыԁ воԁасны ԁај ԋајтчӧны. Тані інԁӧм картаын стојлајас вӧчԍӧны 107–110 см. паԍта, ӧшјаслыкӧ — 1,4 метр паԍта.
Мӧс стојла җоҗлы оз ков ас пырыс леԇны васӧԁсӧ
Җоҗсӧ вӧчӧны кујӧԁ прокоԁлаԋ пӧкатӧн. Меԁбур җоҗсӧ вӧчны цементыԍ, поԅӧ-і пӧвјасыԍ вӧчны ԉібӧ, кыԇі воԇын інԁывлім-ԋін, пес чуркајасыԍ, ортчен-ортчен топыԁа сувтӧԁлӧмӧн.
Бура вӧчӧм картаын кујӧԁ колӧ быԁлун весавны.
Скӧткӧ віԇԍӧ ԁомалӧмӧн, колӧ-ԋін сіјӧс сувтӧԁны іԇасӧн воԉсыштӧм җоҗ вылӧ ԁа кујӧԁсӧ быԁлун весавны. Воԁанін мӧсјаслы колӧ лоны косӧн, пеԉкӧн, шоныԁӧн.
Верԁан ԁозјас колӧ лӧԍӧԁавны сіԇ, меԁ верԁасыс ез кіԍкаԍ, ез гылав мӧс кокувјасӧ, сеԍԍа меԁ верԁан жӧлӧб поԅӧ вӧлі кокԋіԁа весавны.
Кујӧԁ прохоԁ колӧ вӧчны сіԇ, меԁ быԁлун кокԋіԁа поԅіс кујӧԁсӧ весавны ԁа сещӧм паԍтаӧс, меԁ скӧт верміс тӧрӧмӧн ветлыны.
Кујӧԁ прокоԁын җоҗсӧ поԅӧ вӧчны кӧԏ кущӧм маԏерјалыԍ — ԍојԍаԋ ԁа бетонӧԇ. Оз ков вунӧԁны, мыј җоҗтіыс посԋіԁ картајасын колӧ тачкалы кокԋіԁа ісковтны, гырыԍ картајасын колӧ тӧрны вӧла ԁоԃлы ԉібӧ реԉсјас вывса ԏеԉежкалы.
Карта пӧтӧлӧклы колӧ лоны сещӧмӧн, меԁ еԍкӧ сы пыр сынӧԁыс ез ветлы, меԁ вӧлі ԍојӧн ԉібӧ муӧн бура мавтӧма.
Топыԁ пӧтӧлӧк колӧ сы вӧсна, меԁ віԇны карта вылын течӧм верԁас, коԁі карта пыщса шоныԁ сынӧԁԍыс щыкԍӧ. Мӧԁкӧ, топыԁ пӧтӧлӧка картаыԁ шоныԁ кутӧ, оз леԇ кӧԇыԁјас ԁырјі пӧтӧлӧклы руаԍны. Пу картајасын вывті вӧсԋіԁ ԍтенјасыс ԁа пӧтӧлӧкјасыс, сы вӧсна кӧԇыԁ ԁырјі јона руаԍӧны. Тајӧтор бырӧԁӧм могыԍ колӧ ԍтенјассӧ пӧвјӧн обшівајтны ԁа пӧтӧлӧк вылӧ воԉсавны слӧј ԉібӧ, бурҗыка, кыкпӧвса пӧтӧлӧк вӧчны.
Картаӧс јонҗыка југԁӧԁӧм могыԍ ԁа ԃеԅінфектсіја вӧчалӧм могыԍ (зараза віјӧм могыԍ) тулысын ԁа арын колӧ беԉітны іԅвескаӧн став помешщеԋԋӧсӧ. Карта беԉітӧм вылӧ боԍтӧны ваӧн ԉібӧ јӧвваӧн кіԅертӧм іԅвескаӧн. Јӧвваӧн кіԅертӧм іԅвеска бурҗыка ԍібԁӧ.
Беԉітлӧны сіԇ-жӧ кԉеја краскаӧн; гутјас бырӧԁӧм могыԍ соԁтӧны кваԍԍіра ӧтвар. Карта вӧчігӧн колӧ воԇвыв артыштны карта ортсыын пощӧмјас вӧчӧм јылыԍ, скӧтлы гуԉајтыштны-паԉӧԁчыны.
Карта пыщкӧсын пыщкӧсса пӧраԁок кутӧм
Меԁвојԁӧр оз ков вунӧԁчыны, мыј ыҗыԁ карта — верԁассӧ јӧлӧ пӧртан фабрік. Быԁ фабрікын лӧԍӧԁӧма быԁӧнлы быԏ інмана ԁа олӧмӧ пӧртана пыщкӧсса уҗ нуӧԁан правілӧјас.
Меԁвојԁӧр колӧ інԁыны уна ԍікас уҗлы каԁ ԁа пӧраԁок, 8 часа уҗалан лун ԁырјі поԅӧ лӧԍӧԁны тащӧм роспісаԋԋӧ.
Уҗјаслӧн пӧраԁок
| Картаын: | Кукаԋвіԇанін: |
| Асылӧ: 4,5–5 ч. — кујӧԁ куртӧм, воԉӧс лӧԍӧԁӧм, вӧра мыԍкӧм. 5–6 ч. лыԍтӧм. |
Кујӧԁ куртӧм воԉӧсалӧм, верԁанԁозјас весалӧм. Верԁӧм-јукталӧм. |
| 6–7,5 ч. верԁан ԁозјас весалӧм, верԁӧм, ԍоӧԁӧм: вына верԁас җынјӧн, сыла верԁас җынјӧн, чорыԁ верԁас којмӧԁ јукӧн; јукталӧм; мӧсјасӧс весалӧм, кујӧԁ весалӧм; сы бӧрын щӧктыԍԍӧ скӧтсӧ мыԍкыны. | Кукаԋјасӧс весалӧм, мыԍкӧм-чышкӧм, кујӧԁ весалӧм. |
| Луншӧркаԁӧ: 12–12,5 ч. кујӧԁ куртӧм, воԉӧс лӧԍӧԁӧм, вӧра мыԍкӧм. 12-5–15 ч. лыԍтӧм. 1,5–2 ч. верԁӧм (чорыԁ верԁас којмӧԁ јукӧн ԍетӧм), јукталӧм, кујӧԁ весалӧм. |
Кујӧԁ куртӧм, воԉӧс лӧԍӧԁӧм, верԁанԁоз весалӧм. Верԁӧм-јукталӧм. Кујӧԁ весалӧм. |
| Рытӧ: 6,5–7 ч. кујӧԁ куртӧм, воԉӧс лӧԍӧԁӧм, вӧра мыԍкӧм. 7–8 ч. лыԍтӧм. |
Кујӧԁ куртӧм, воԉӧс лӧԍӧԁӧм, верԁанԁоз весалӧм. Верԁӧм-јукталӧм. |
| 8–9, 5 ч, верԁанԁозјас весалӧм, верԁӧм (јон верԁас җын, сыла верԁас җын ԁа чорыԁ верԁас којмӧԁ јукӧн ԍетӧм), јукталӧм, воԉӧс вежӧм. | Воԉӧс вежӧм, кујӧԁ весалӧм, кукаԋоланін весалӧм. |
Уҗ роспісаԋԋӧ кынԇі кӧлӧ тыԁаланінӧ картаын ӧшӧԁны правілӧјас робочӧјјаслы: кыԇі колӧ сӧстӧма віԇны помешщеԋԋӧ, скӧтӧс, аԍнысӧ уборщікјасӧс.
Мі лыԃԃӧԁлам меԁколана ԁа быԏвӧчана правілӧјас, коԁјасӧс колӧ олӧмӧ пӧртны коԉԉекԏіва картајасӧн:
1. Бокӧвӧј јӧзӧс картаӧ, уҗтӧг ветлӧԁлыԍјасӧс оз ков леԇны.
2. Уҗ вӧчігӧн, торјӧн-ԋін лыԍтігӧн, колӧ чӧвкутны.
3. Скӧткӧԁ колӧ обрашщајтчыны меліја, ковтӧг ԋе тревожітны.
4. Скӧтӧс быԁлун колӧ шщӧткајасӧн весавны, ӧтчыԁ вежонын (бурҗык унҗыкыԍ) мыԍкыны ԁебыԁ ваӧн (меԁ ез вӧв кӧԇыԁҗык комната t-ыԍ).
Тӧвԍа каԁын (тӧлын) колӧ быԁлун (повоԃԃа ԍерԏі) скӧтјасӧс леԇлыны 1–2 час кежӧ тӧлӧԁчыштны.
5. Карта, торјӧн-ԋін кукаԋвіԇанін, век колӧ весавны, тӧлӧԁны колӧм ԍерԏі ԃеԅіԋфітсірујтны-ԁа. Ԍтенјас, вомӧна тасјас, пӧтӧлӧк, 6 тӧлыԍԍа кукаԋјас оланіныԍ щӧщ і җоҗыс мавтчӧ ԃеԅінфітсірујтана іԅвескӧвӧј растворӧн.
6. Лыԍтӧм воԇын лыԍтыԍјас мыԍкӧны мӧс вӧрасӧ, сеԍԍа сӧстӧм рузумӧн косӧԇ чышкӧны. Лыԍтӧм воԇвылын лыԍтыԍјас мајтӧгӧн мыԍкӧны кінысӧ (та вылӧ картаын колӧ мыԍԍанԁоз), паԍталӧны сӧстӧм партукјас, та бӧрын-ԋін лыԍтӧны.
7. Лыԍтыԍјаслӧн кіныс меԁ ез вӧв кӧтаԍӧма. Сымогыԍ колӧ кабырӧн лыԍтыны, а ԋе чуԋјасӧн (та јылыԍ воԇынҗык віԍталӧм).
8. Оз ков мӧсјасӧс лыԍтыны ԁругӧн, терыба ԁа зуркӧсӧн. Колӧ наԇӧн завоԃітны, сеԍԍа пыр ӧԁԇӧԁны лыԍтӧмсӧ. Оз-жӧ ков ԁугԁалӧмӧн лыԍтыны, ԁугԁалігӧн лыԍтӧмӧн мӧслӧн ԋервјасыс ԉішнӧја разԁражајтчӧны. Пӧԁӧнчаӧ лыԍтігӧн јӧв струјалӧн колӧ лоны бур „шы“ ԁа уна быг (зіԉа лыԍтӧм).
9. Лыԍтытӧԇ војԁӧр кујлыԍ мӧскӧс колӧ четчӧԁны. Ԁыр кујлігӧн унҗыкыԍсӧ мӧскыԁ асмогаԍӧ ас улас ԁа ԋајтыс вермас јӧлас веԍкавны.
10. Меԁвоԇԇа јӧв чепӧссӧ (
11. Колӧ віԇӧԁны мӧс оланног вылӧ. Сіјӧ-кӧ вообщесӧ лӧԋа олӧ, а лыԍтігӧн чужјаԍӧ, сіԇкӧ мӧскӧс мыјкӧ ԁојԁӧ. Тащӧм каԁјасас колӧ вӧрасӧ гӧгӧр віԁлыны: абу-ӧ біјалӧма, абу-ӧ пыктӧма, абу-ӧ чорԅӧма.
Став ԋеԉучкі јылыԍ пыржӧ колӧ скотовоԁлы віԍтавны.
12. Торја-ԋін бура колӧ віԇӧԁны лыԍтӧм ештӧм вылӧ: кымын јона лыԍтӧма мӧс, сымын јӧлалуныс сылӧн соԁӧ. Сы кынԇі опытјас петкӧԁлӧны, мыј вӧраыԍ петан јӧлӧн меԁвојԁӧрсӧ зев еща жірыс (јӧвва коԃ), меԁбӧрја јӧв портсіјајасыс зев жіраӧԍ шԉівкі коԃӧԍ.
13. Меԁбӧрја јӧв портсіјајасыс јӧв нуан пыԁі протокјасын і інаԍӧны. Тајӧ протокјасыс чукыԉ-мукыԉӧԍ ԁа јӧлыԁ наԇӧн летчӧ, торјӧн-ԋін наԇӧн візувтӧ жіра јӧв. Јӧв меԁбӧрја портсіјајас летчӧм ӧԁԇӧԁӧм могыԍ ԁа меԁ став јӧлыс петіс, колӧ лыԍтӧм помалігӧн вӧрасӧ зыралыштны, маԍԍірујтны. Массаж бӧрын вӧра пыԁӧсыԍ ԋоԋјас ԁорӧ чукӧрмӧм јӧлыс ԇоԋнас петӧ.^Кыԇ колӧ массажірујтны вӧра ԁа кыԇ лыԍтыны „кабырӧн“ — інԁӧма А. Белов ԋігаын
14. Колӧ зіԉны велӧԁны мӧсјасӧс ԋе „чуԋјасӧн“ ԋоԋјас ԋужјӧԁлӧм ԏерпітны, а „кабырӧн“ лыԍтӧмӧ.
15. Лыԍтӧм бӧрын јӧвсӧ колӧ картаыԍ кыԇ поԅӧ ӧԁјӧҗык петкӧԁны. Кымын ԁыр олас јӧлыс картаын, сымын унҗык сетчӧ веԍкалӧ быԁԍама бус, ԋајт ԁа зараза новлӧԁлан бакԏеріјајас. Сыкыԋԇі выԉӧн лыԍтӧм јӧлыԁ зев ӧԁјӧ кыскӧ ас пыщкас быԁԍікас кӧрсӧ торја-ԋін кујӧԁ ԁук.
16. Јӧв лыԍтан ԁа віԇан став ԁозсӧ колӧ сӧстӧма віԇны.
17. Робочӧјаслы, коԁјас кукаԋјасӧс старајтӧны (торјӧн-ԋін 6 арӧсыԍ ічӧт кукаԋјасӧс) быԁ јукталігӧн ԁа верԁігӧн колӧ јона мыԍкыны кінысӧ ԁа паԍтавны сӧстӧм воԇԁӧра; оз ков леԇны кукаԋјасӧс аԍнысӧ ԁа нагӧгӧрса торјас ԋувны.
18. Помешщеԋԋӧын, кӧні боԍтԍӧ јӧв, сувтӧԁԍӧ ԁа пыр віԇԍӧ колана сӧстӧм лун.
19. Скӧткӧ віԍмас, пыр-жӧ јуӧртны колӧ картаӧн завеԁујтыԍлы ԁа ԏехԋік — скотовоԁлы, ԉібӧ скӧт ԉекарӧс колӧ корлыны.
Вуҗана віԍӧм петкӧԁчігӧн віԍыԍ скӧтӧс пыр-жӧ колӧ торјӧԁны мукӧԁ мӧсјасыԍ ԁа кукаԋјасыԍ.
Лыԍтӧм вылын контроԉ
Мӧсјасӧс помасӧԇ лыԍтӧмыԁ зев буртор, коԉԉекԏіва картајасын тајӧтор ԇік быԏ колӧ олӧмӧ пӧртны.
Ԉеԋінграԁса ԍ-х. стантсіјаын скӧтвіԇан јукӧԁын тајӧ меропріјаԏԏӧыс нуӧԁԍӧ олӧмӧ 1926 воԍаԋ. Со кущӧм резуԉтатјасыс холмогор пӧрӧԁаса мӧсјасӧс таԇікӧн лыԍтігӧн:
| 926 воԍа тӧлыԍјас | Шӧркоԃԃема арталӧм ӧԏі мӧскыԍ боԍтӧма кгр-ын | Шӧркоԃԃема уԁој соԁӧм ӧԏік мӧслӧн, кгр-ын | Уԁој соԁӧм % обычнӧј јӧлын | Жір шӧркоԃԃем % обычнӧј јӧлыԍ | Жір шӧркоԃԃем % выԉпӧв лыԍтӧм јӧлын |
| Август | 332,9 | 6,52 | 2,02 | 3,5 | 6,4 |
| Ԍеԋԏабр | 286,9 | 6,82 | 2,38 | — | — |
Тајӧ лыԁпасјас петкӧԁлӧны, мыј мӧԁпӧв лыԍтӧм олӧмӧ пӧртӧм уԁојсӧ соԁтӧ 2 прӧчент ԁорыԍ унҗык; жір прӧчент соԁӧмыс мӧԁпӧв лыԍтӧм јӧлын соԁтӧ јӧлыслыԍ жіралунсӧ ӧԏі ԁасӧԁ јукӧн прӧчент вылӧ.
Сыкыԋԇі лыԍтыны мӧԁпӧв мӧсјасӧс колӧ со мыјла:
1. Мӧсјаслӧн јӧлалуныс соԁӧ, торјӧн-ԋін томјаслӧн, коԁјаслӧн јӧв-жеԉезаыс јонҗыка развівајтчӧ.
2. Віԇӧ вӧра віԍмӧмыԍ, (унаыԍ каԅавлан вӧра віԍмӧмтӧ гырыԍ овмӧсјасын, торјӧн-ԋін сек, кор лыԍтыԍјас термаԍӧны уҗсӧ помавны ԁа оз помӧԇ јӧвсӧ лыԍтыны).
3. Поԅӧ лыԍтыԍјаслыԍ уҗсӧ контроԉірујтны.
4. Овмӧсыс выгоԁнӧҗык сывӧсна, мыј мӧԁпӧв лыԍтӧм јӧв вевԏӧ сіјӧс перјӧм вылӧ віԇӧм став рӧскоԁјассӧ.
Коԉԉекԏіва картаын мӧԁпӧв лыԍтӧмтӧ поԅӧ вӧчны со кыԇі: лыԍтыԍјас пӧвсыԍ інԁыԍԍӧ ӧԏік стараԏԉівӧјҗык лыԍтыԍ, коԁлы і щӧктӧмны контроԉа мӧԁпӧв лыԍтӧмсӧ нуӧԁны.
Лыԍтыны завоԃітігӧн тајӧ лыԍтыԍыԍ мукӧԁ лыԍтыԍјаскӧԁ ӧтщӧщ лыԍтӧ помӧԇ ӧԏі мӧскӧс. Лыԍтыԍјас оз јуклыны мӧсјассӧ ас костаныс.
Меԁвоԇԇа мӧслыԍ јӧвсӧ зԁајтӧм бӧрын переԁојщітса вӧчӧ контроԉа мӧԁпӧв лыԍтӧм, массажалӧ лыԍтӧм став мӧссӧ, ӧԏіԍаԋ мунӧ мӧԁ ԁорӧ, сек-жӧ віԇӧԁӧ сы воԇвылын лыԍтыԍлыԍ уҗвӧчӧм.
Кыԇі правіԉнӧја оргаԋізујтны коԉԉекԏіва карта ԁа кыԇ сіјӧн веԍкӧԁлыны?
А. Коԁі веԍкӧԁлӧ картаса уҗӧн
1. Уҗӧн веԍкӧԁлӧмыс пуктыԍԍӧ (устав ԍерԏі) товарішщество правԉеԋԋӧ вылӧ (коԁі бӧрјыԍԍӧ 3 мортыԍ) ԁа ревіԅіја вӧчыԍ коміԍԍіја вылӧ.
2. Картаӧн јуралыԍӧ колӧ інԁыны опыта скӧтвіԇыԍӧс. Посԋіԁ картајасын — інԁыԍԍӧ ӧтувтчыԍјас пыщкыԍ, ем-кӧ сылӧн колана пракԏіка (меԁԍа-ԋін меԁ вӧлі кужӧ нормајас ԍерԏі верԁны).
3. Коԉԉекԏіва ыҗыԁ картаын зооԏехԋіческӧј спетсіаԉнӧј руковоԁство ԍетӧм могыԍ меԁавԍӧ скӧтвіԇыԍ ԏехԋік. Сіјӧ уҗӧ пырӧ: учот нуӧԁӧм, правілӧјас ԍерԏі скӧт верԁӧм, старајтӧм бӧрԍа, скӧт ԇоԋвіԇалун ԁа бура лыԍтӧм бӧрԍа віԇӧԁӧм, јӧв учот, том скӧтӧс быԁтӧм ԁа картаса уҗ куԅа гіжӧԁјас нуӧԁӧм.
4. Скӧтвіԇыԍ ԏехԋіклы гырыԍ тӧварішществојасын ԁа посԋіԁ тӧварішществојасын-кӧ карта бӧрԍа ԁӧԅӧрітыԍ правԉеԋԋӧса шԉенлы отсӧг вылӧ тӧварішществоса шԉенјас пӧвсыԍ прікрепітчӧны грамотнӧјҗык, ԍуԍҗык војтырӧс.
Коԁі ԁа кыԇі уҗалӧ скӧтвіԇанінын
Коԉԉекԏіва карта обслужітӧм (старајтӧм, верԁӧм, кујӧԁ іԁралӧм, скӧт ԁа карта весалӧм, лыԍтӧм, верԁас вајӧм, луԁын скӧт віԇӧм ԁа с. в.) нуӧԁԍӧ со кыԇі:
1. Став уҗсӧ картаын вӧчӧны аԍныс тӧварішществоса шԉенјас. Скӧт лыԁ ԍерԏі ӧчӧрӧԁјас вежлаԍӧны 2 вежон мыԍԏі, тӧлыԍ мыԍԏі, 2 тӧлыԍ мыԍԏі ԁа с. в. (кыԇі шуас шԉенјаслӧн общӧј собраԋԋӧ).
2. Ԃежурнӧјјас уҗ ԁырјіныс кывзӧны ӧтувја скӧтвіԇанінса правԉеԋԋӧлыԍ став щӧктӧмсӧ ԁа вӧчӧны ԏехԋік-скӧтвіԇыԍ інԁӧԁјас ԍерԏі.
3. Старајтӧм ԁа лыԍтӧм унҗыкыԍсӧ вӧчӧны ӧԏік пӧлӧс ӧчерӧԁа робочӧјјас.
4. Ӧчерӧԁнӧј рабочӧјасӧс оз ԁруг вежны, а вочасӧн меԁ выԉ ԍменаыс уҗыскӧԁ тӧԁмаԍіс ԁа меԁ лӧԍӧԁӧм карта пыщса уҗ распораԁокын ез вӧвны торкԍӧмјас.
5. Склаԁочнӧј помешщеԋԋӧјасыԍ картаӧ верԁас кыскӧм, арԏеԉа завоԁлы јӧв вајӧм ԁа мукӧԁ тащӧм уҗјасыс вӧчԍӧны ԉібӧ тӧварішществоса шԉенјаслыԍ вӧвјассӧ ӧчӧрӧԁӧн уҗӧԁӧмӧн ԉібӧ карта берԁын віԇӧны тајӧ уҗјассӧ вӧчны торјӧн інԁӧм вӧвјас. Мукӧԁ уҗсӧ поԅӧ вӧчны нӧјтчӧԁан ӧшјасӧн.
6. Ӧчӧрӧԁа робочӧј лыԁ лӧԍӧԁчӧ арталӧм ԍерԏі:
а) быԁ 10 мӧс вылӧ ӧԏік скӧтԋіча — лыԍтыԍ ԁа быԁ 15 кукаԋ вылӧ 1 скӧтԋіча;
б) быԁ 50 мӧс вылӧ ԉібӧ быԁ 50 кукаԋ вылӧ ԃежурнӧј ӧԏік скӧтԋіча;
в) кӧрым кыскӧм могыԍ ԁа завоԁӧ јӧв ԁоставітӧм могыԍ быԁ 40 мӧс вылӧ ӧԏі робочӧј (мужік) ԁа ӧԏік вӧв.
7. Поԁростокјас (арлыԁӧ вотӧм том јӧз) уҗ вылӧ інԁыԍԍӧны сӧмын секі, кор верԍԏӧ јӧзыс оз тырмы.
Кыԇі нуӧԁны уҗ учот
1. Уҗ учот нуӧԁӧм могыԍ лӧԍӧԁчӧ табеԉ, кытчӧ быԁлун пасјыԍӧ: коԁі, кущӧм уҗ ԁа кымын робочӧј часӧн вӧчіс, кущӧм інвентар вӧлі іспоԉзујтӧма.
Табеԉ ԍерԏі быԁ тӧлыԍ вӧчԍӧны веԁомоԍтјас шԉенјасӧс став вӧчӧм уҗ јылыԍ.
Меԁа уҗкӧ прімеԋајтчӧ, сіјӧс колӧ-ԋін торјӧн артавны аслыс табеԉын.
2. Шԉенјасӧн вӧчӧм уҗ јылыԍ быԁтӧлыԍԍа веԁомоԍԏ ӧшӧԁчӧ тӧԁчана інӧ, меԁым шԉенјасыс тӧԁмаԍісны ԁа прӧверітісны. 3 лун чӧжӧн-кӧ оз лоны ԋеԉучкіјас лоӧм јылыԍ шуаԍӧмјас, табеԉсӧ поԅӧ лыԃԃыны веԍкыԁӧн.
Б. Верԁас заптӧм
1. Скӧтвіԇанінӧ турун ԁа іԇас вајԍӧны быԁ шԉенӧн ӧтмыԁа, тащӧм арталӧм ԍерԏі: ӧԏі мӧс вылӧ, шуам, турун 800–1000 кгр., јарӧвӧј іԇас 1300 кгр., ԁа воԉӧс іԇас 850 кгр.
2. Поԅӧ лӧԍӧԁны ӧтувјӧн турун ыщкӧм, та могыԍ ӧтувја картаса шԉенјаслы колӧ ԅемеԉнӧј обществолыԍ корны віԇјассӧ ӧԏіклаыԍ ԍетны.
3. Торја овмӧсјасӧн турун ԁа іԇас вајігӧн артавԍӧ турун-іԇаслӧн бурлуныс; пӧтӧслуныс налӧн артавԍӧ верԁас јеԃіԋітсајасӧн^Верԁас јеԃіԋітсаыс — 1 кгр. зӧр. Став верԁасыс ԁонјаԍԍӧ зӧр ԍерԏі; тӧԁмалӧны, унаӧ колӧ кущӧмкӧ верԁас вежны 1 кгр. зӧрјӧн./^.
4. Картупеԉ ԁа мукӧԁ корԋеплоԁјассӧ бур еԍкӧ заптавны ӧтувјӧн пуктасјассӧ вӧԃітӧмпыр, уҗавнысӧ колӧ ӧтувјӧн став учаԍԏԋікјаслы.
5. Вына верԁасјас скӧтвіԇанінын заптыԍӧны бокыԍ ԋӧбӧмӧн ӧтувја среԁствојас вылӧ.
6. Колана мынԁа колӧ заптыны ԍојан сов, мел, іԅвестка ԁа мукӧԁтор.
7. Верԁӧм лӧԍӧԁԍӧ быԁ мӧслы торјӧн, лыԍтанлун ԍерԏіыс, ловја ԍӧктаыс ԍерԏі, ԉібӧ ӧткоԃа лыԍтан скӧтӧс ічӧт чукӧрјас вылӧ торјӧԁӧмӧн, коԁјасӧс поԅӧ ӧткоԃакымын верԁны.
8. Верԁасјасыс віԇтыԍӧны нарӧшнӧ вӧчӧм склаԁочнӧј помешщеԋԋӧјасын.
9. Луԁыԍ локтӧм мыԍԏі скӧтӧс картаын веж верԁасӧн верԁышталӧм могыԍ кӧԇԍӧ колана мынԁа віка, зӧр ԉібӧ мукӧԁ верԁан турун.
10. Верԁас заптігӧн оз ков вунӧԁны, мыј мӧскыԁ щӧщ тӧвнас вермас ԍетны уна јӧв, понԁаскӧ овны шоныԁ, југыԁ оланінын ԁа сочнӧј верԁас ԍојны. Тащӧм сочнӧј верԁасӧн лыԃԃӧны ԍвеклӧ, галан, мӧсԍоркԋі, картупеԉ ԁа мукӧԁтор. Но сещӧм верԁасјас, шуам, веж турун, кукуруза, сорга, поԁсолԋешԋікӧс поԅӧ тӧв кежлӧ віԇны уԉнас; та могыԍ верԁасјассӧ колӧ ԍілосујтны.
Быԁ креԍԏана овмӧсын шоммӧԁԍӧ запас вылӧ тӧв кежлӧ капуста ԉібӧ ӧгуртсы. Таԇ-жӧ шоммӧԁӧмӧн ԉібӧ ԍілосујтӧмӧн, сӧмын совтӧг, тӧв кежлӧ поԅӧ заптыны скӧтлы кӧрым.
Верԁас ԍілосујтчӧ гуранјасын ԉібӧ торјӧн вӧчӧм башԋајасын. Міјан креԍԏанаыԁ верԁастӧ ещаӧн-на ԍілосујтӧны. Заграԋічааԁ, торјӧн-ԋін Амерікаын, јона-ԋін ԍілосујтчӧны гырыԍ овмӧсјасын, щӧщ креԍԏана овмӧсјасын. Амерікаса быԁ кӧԅаін зев бура тӧԁӧ, мыј прібыԉсӧ аслас мӧсјасыԍ сіјӧ боԍтас сӧмын сек, кор тӧв кежлӧ лоӧ заптӧма ԍілосујтӧм верԁас.
Та вӧсна мі чорыԁа щӧктам: коԉԉекԏіва карта вӧчігӧн колӧ мӧвпыштлыны щӧщ сы берԁӧ ԍілос вӧчӧм јылыԍ.^Кыԇ вӧчны ԍілос гу, кыԇі ԍілосујтны верԁасјас, інԁам торја ԋігајасын. Шуам:
Ԍілосујтӧмыԍ пӧԉза локтӧ зев ыҗыԁ. Ԍілосујтӧмӧн поԅӧ віԇны васӧԁа верԁасјас, веж турун, коԁі зеранінјасын ԉібӧ зера гожӧмын оз вермы коԍмыны.
СССР-са шӧр полосаын јона понԁісны ԍілосујтны поԁсолԋешԋік, веԍіг сені, кӧні сылӧн кӧјԁысыс оз во. Заыс ԁа јурыс поԁсолнуклӧн ԍетӧны зев уна веж кӧрым шоммӧԁӧм вылӧ. Кыԇ бур прімер вылӧ інԁам коммуна „Гераԉԁ“-ӧс (Мӧскуаса округыԍ, Барыбіно стантсіја берԁын). Тані амерікаԋечјас ногӧн вӧчӧма ԍілос башԋа, ӧні (1929 воын) вӧчԍӧ мӧԁ сещӧм башԋа.
Тајӧ башԋаас ԍілосујтӧны зӧр віка сорӧс ԁа поԁсолԋешԋік. 1928 воын бура вынԍӧԁӧм ԁа бура уҗалӧм му гектарыԍ — коммунаын боԍтісны ԍілосујтан верԁас: зӧр-віка сорӧс 16 тоннаыԍ унҗык, поԁсолԋешԋікӧс 48 тоннаыԍ унҗык.
Тсентԋер шоммӧԁӧм зӧра-віка верԁас коммуналы сувтіс 67 ур, тсенԏԋер шоммӧԁӧм поԁсолԋешԋікыԁ сӧмын 33 ур. Тајӧ јона ԁонтӧм, корԋеплоԁјас тсентԋер ԍерԏі; выгоԁаыс овмӧсыслы ԍілосыԍ тӧԁчана ыҗыԁ.
„Гераԉԁ“ — коммунаын ԍілос верԁасӧн мӧсјасӧс верԁӧны вогӧгӧр чӧж.
11. Мӧсјасӧс јірԍӧԁны луԁын поԅӧ ԍіктса мукӧԁ мӧсјаскӧԁ ӧтвылыԍ, бурҗык ԃерт, меԁ еԍкӧ ԍеԉскӧј общество торјӧԁіс участокјас мӧс луԁ вылӧ (поԅӧ-кӧ тајӧс вӧчны му угоԃԃӧјас гырԍа ԁа пукԍӧмныс ԍерԏі).
Обществоса скӧтыԍ торјӧн мӧс віԇігӧн ӧтувја скӧт картаса шԉенјас ӧчӧрӧԁӧн віԇӧны мӧснысӧ ԉібӧ правԉеԋԋӧ меԁалӧ торја мӧсвіԇыԍјасӧс.
Ԁ. Кыԇі јуклыԍӧны ԁохоԁјас, воӧм ԍӧм ԁа коԉԉекԏіва картаыԍ боԍтӧм проԁуктајас
1. Колӧ, меԁым ӧтувтӧм став скӧтыԍ воан јӧлыс вӧлі мунӧ завоԁӧ ԉібӧ ыстыԍԍӧ карӧ (коԉԉекԏіва скӧтвіԇанінлыкӧ поԅӧ јӧвсӧ ԍвежӧјӧн вузавны аслас уҗалан рајонас).
2. Желајтӧны-кӧ аслыныс боԍтавны, поԅӧ ԍетавны ԋіжкајас вылӧ.
3. Выјвӧчан рајонјасын јӧв коԉасыс (обрат) завоԁыԍ ԍетԍӧ торја овмӧсјаслы ԉібӧ скӧтвіԇанінлы кукаԋјасӧс ԁа порԍјасӧс верԁӧм вылӧ.
4. Быԁ мӧслӧн јӧлыс жіралун ԍерԏіыс быԁ тӧлыԍ віԁлавԍӧ.
5. Коопераԏіва-ӧ завоԁӧ повлан јӧвлӧн 2⁄3-ӧԁ ԁоныс (60–70%^Прӧчентыс інԁыԍԍӧ прімера, сіјӧ вермас унаногса лоны./^) мынтыԍԍӧ быԁ тӧлыԍын тырнас. Мынтытӧм којмӧԁ јукӧныс мунӧ служашщӧјјаслы уҗԁон мынтӧм вылӧ, уҗјӧз мынтӧм вылӧ, страховка мынтӧм вылӧ, вына верԁас ԋӧбӧм вылӧ, інвентар суԇӧԁӧм вылӧ, скӧтӧс бурмӧԁӧм вылӧ ԁа мукӧԁ пӧлӧс овмӧсса став рӧскоԁјас вештӧм вылӧ.
6. Во коԉӧм мысԏі тыԁовтчас-кӧ, мыј став рӧскоԁсӧ вештӧм бӧраԁ мыјԁакӧ коԉіс ԍӧм, секі сіјӧс поԅӧ јуклыны ӧтувја картаса шԉенјас костын. Бурҗык, ԃерт, тајӧ віԇтӧм коԉԉассӧ ԍујны став ԁохоԁӧ (чістӧј прібыԉӧ).
7. Ӧтувја картаса шԉенлӧн-кӧ мӧскыс кукаԋаԍас, кӧԅаіныс вермас кукаԋсӧ боԍтны аслыс ԉібӧ, окоԏітаскӧ, коԉас быԁтыны ӧтувја картаын. Быԁтӧмԁон вештыԍӧ кукаԋ кутыԍ кӧԅаін щӧт вылӧ. Кукаԋсӧкӧ кӧԅаіныс оз кор ԉібӧ кукаԋыс лоі ӧтувтӧм мӧс помыԍ, кукаԋыс вузавԍӧ ԉібӧ коԉӧԁчӧ быԁтыны, кыԇі правԉеԋԋӧ шуас: гашкӧ, коԉӧԁас стаԁа ыҗԁӧԁӧм могыԍ, ԉібӧ рӧԁ вылӧ, сӧмын наԍеԉеԋԋӧыслы вузалӧм вылӧ (пԉеменнӧј ӧшпіјанӧс).
6. Кулӧкӧ мӧс ӧтувја картаса шԉенлӧн, сылы ԍетчӧ мӧс ԁоныс кыԇі вӧлі мӧскыс картаӧ боԍтігӧн ԁонјавлӧма. Стракӧвӧј преміјаыскӧ оз суԇԍы, тырмытӧм суммаыс соԁтыԍӧ карта став ԁохоԁыԍ-ԋін. Тајӧ ԁохоԁјасыскӧ-ԋін оз тырмы, секі учаԍԏԋікјас вӧчӧны спетсіаԉнӧј взнос асланыс пајјас ԍерԏі.
9. Картаса кујӧԁ вузаԍԍӧ ԉібӧ јукԍӧ мӧслыԁ ԍерԏі шӧркоԃԃема арталӧм норма кујӧԁ петӧм ԍерԏі. Тајӧ вӧчԍӧ став шԉен собраԋԋӧ вылын шуӧм ԍерԏі.
Коԉԉекԏіва карта берԁын-кӧ ем кӧрым вылӧ ӧтувјӧн кӧԇӧм участок, кујӧԁыс меԁвојԁӧр татчӧ петкӧԁчӧ — картупеԉ ԁа корԋеплоԁјас улӧ.
Е. Коԁі нуӧԁӧ щӧтовоԁствосӧ ԁа ԃелопроізвоԁствосӧ
1. Аԁміԋістраԏівно-управԉенческӧј ԁа конторскӧј уҗ куԅа щӧтовоԁствосӧ нуӧԁӧ скӧтвіԇанінӧн завеԁујушщӧј; ӧтувја гырыԍ скӧтвіԇанінын завеԁујушщӧјлы отсӧг вылӧ ԍетӧны щӧтовоԁӧс.
2. Уҗјас пасјалан табеԉсӧ нуӧԁӧ картаӧн завеԁујтыԍ ԉібӧ, ԏехԋік-скӧтвіԇыԍ веԍкӧԁлӧмӧн, ԃежурнӧј.
3. Ԏехԋіческӧј јукӧԁын: скӧт прікоԁ-рӧскоԁ, верԁас, јӧв оборуԁујтан кӧлуј ԁа мукӧԁ пӧлӧс меԁвоԇԇа арталӧмсӧ нуӧԁӧ ԏехԋік-скӧтвіԇыԍ (посԋіԁ картајасын — завеԁујушщӧј ԁа сылӧн отсаԍыԍ).
4. Щӧтовоԁство ԁа отчотјас нуӧԁӧны лӧԍӧԁӧм формајас куԅа, коԁјасӧс тӧварішществоса ӧтувја собраԋԋӧ вынԍӧԁӧ.
5. Планјас, ԍметајас составітӧм ԁа отчотјас вӧчӧм нуӧԁԍӧны скӧтвіԇыԍ-ԏехԋікӧн ԁа карта завеԁујушщӧјӧн ӧтвыв.
Меставывса оргаԋізатсіјајаскӧԁ (ԍеԉсӧвет, РІК, ԅемеԉнӧј органјас ԁа с. в.) ԁа сојузса коопераԏівнӧј оргаԋізатсіјакӧԁ согласујтӧм бӧрын ԍметајас, планјас ԁа отчотјас петкӧԁчӧны тӧварішществоса ӧтувја чукӧртчывлӧм вылӧ.
6. Щӧтовоԁство куԅа інструкԏірујтӧм отчотноԍт, планјас лӧԍӧԁӧм, ԍмета ԁа ревіԅіја вӧчлӧм куԅа товарішщество обслужівајтчӧ інструкторјасӧн, скӧтвіԇыԍ ԏехԋікјасӧн ԁа сојузса кооператсіја оргаԋізатсіјаыԍ мукӧԁ спетсіаԉістјасӧн.
7. Тӧварішщество правԉеԋԋӧлыԍ став отчотноԍтсӧ проверітӧм устав ԍерԏі пуктыԍԍӧ тӧварішществоса ревіԅіја вӧчыԍ коміԍԍіја вылӧ.
8. Ԃеԋгаа суммајасӧн вӧԃітчӧ скӧтвіԇанінӧн завеԁујушщӧј, гырыԍ оргаԋізатсіјаын казначӧјлӧн уҗыс пуктыԍԍӧ правԉеԋԋӧса кущӧмкӧ шԉен вылӧ.
9. Ԃеԋга гырыԍ суммајас меԁбур віԇны ԏекушщӧј шщӧт вылын меставывса креԃітнӧј тӧварішществоын.
