| ТУРУН ЗАГОТОВИТӦМ, ПРЕССУЙТӦМ, КРАНИТӦМ, НУӦМ | ТУРУН ЗАГОТОВІТӦМ, ПРЕССУЈТӦМ, КРАԊІТӦМ, НУӦМ |
| Колхозъяслы, совхозъяслы да заготовительяслы практическӧй руководство | КОЛХОЗЈАСЛЫ, СОВХОЗЈАСЛЫ ԀА ЗАГОТОВІԎЕԈЈАСЛЫ ПРАКԎІЧЕСКӦЈ РУКОВОԀСТВО |
| СЁРНИӦ ПЫРТӦДАН ЮКӦД | ԌОРԊІӦ ПЫРТӦԀАН ЈУКӦԀ |
| СССР-ын ТУРУН ЗАГОТОВИТӦМ ЙЫЛЫСЬ ДА ТУРУН РАЙОНЪЯС ЙЫЛЫСЬ | СССР-ын ТУРУН ЗАГОТОВІТӦМ ЈЫЛЫԌ ԀА ТУРУН РАЈОНЈАС ЈЫЛЫԌ |
| Турун заготовитӧмлӧн значенньӧ. Турун прессуйтӧмлӧн значенньӧ. СССР-лӧн турун запасъяс (ресурсъяс). Турун районъяс. Войвыв крайлӧн турун. Коми обласьтын турун. | Турун заготовітӧмлӧн значеԋԋӧ. Турун прессујтӧмлӧн значеԋԋӧ. СССР-лӧн турун запасјас (рессурсјас). Турун рајонјас. Војвыв крајлӧн турун. Комі облаԍтын турун. |
| Колхозъясын да совхозъясын кӧрым база организуйтӧм йылысь вопрос кыскӧ ӧнія кадын общӧй вниманньӧ. | Колхозјасын ԁа совхозјасын кӧрым база оргаԋізујтӧм јылыԍ вопрос кыскӧ ӧніја каԁын общӧј вԋімаԋԋӧ. |
| Медым обеспечитны скӧт видзӧмлысь бура паськалӧм, коді мунӧ став сӧветскӧй овмӧс кыпӧдан ӧдъяскӧд радысь, колӧ примитны медъён мераяс кӧрым база паськӧдӧм да реорганизуйтӧм кузя. Регыдъя кадӧн колӧ олӧмӧ пӧртны бура уна мероприяттьӧяс: бурмӧдны колхозъясын да совхозъясын видзьяс, паськыда нуӧдны мелиорация (нюр косьтӧм), обеспечитны турун кӧдзӧм, бурмӧдны турун идралан техника, обеспечитны турун видзанінъяс стрӧитӧм, медбӧрын, лӧсьӧдны лишалан турун прессуйтӧм да кӧрымысь нуждайтчысь местаясӧ нуӧм. | Меԁым обеспечітны скӧт віԇӧмлыԍ бура паԍкалӧм, коԁі мунӧ став сӧветскӧј овмӧс кыпӧԁан ӧԁјаскӧԁ раԁыԍ, колӧ прімітны меԁјон мерајас кӧрым база паԍкӧԁӧм ԁа реоргаԋізујтӧм куԅа. Регыԁја каԁӧн колӧ олӧмӧ пӧртны бура уна меропріјаԏԏӧјас: бурмӧԁны колхозјасын ԁа совхозјасын віԇјас, паԍкыԁа нуӧԁны меԉіораціја (ԋур коԍтӧм), обеспечітны турун кӧԇӧм, бурмӧԁны турун іԁралан ԏехԋіка, обеспечітны турун віԇанінјас стрӧітӧм, меԁбӧрын, лӧԍӧԁны ԉішалан турун прессујтӧм ԁа кӧрымыԍ нужԁајтчыԍ местајасӧ нуӧм. |
| Кӧрымъяс пӧвстын турун босьтӧ медуна места СССР-са унджык районъясас, шуам, Войвыв крайын 72% став кӧрымъяс пытшкын, Сибырын — 61%, Казахстанын — 76%, Улыс Волга кузя — 51%, Урал кузя — 50%, Московскӧй обласьтын — 40% да сідзи водзӧ. Сы понда турунӧн снабжайтан проблема СССР-са быд районын абу ӧткодь. | Кӧрымјас пӧвсын, турун боԍтӧ меԁуна места СССР-са унҗык рајонјасас, шуам, Војвыв крајын 72% став кӧрымјас пыщкын, Ԍібырын — 61%, Казакстанын — 76%, Улыс Волга куԅа — 51%, Урал куԅа — 50%, Московскӧј облаԍтын — 40% ԁа сіԇі воԇӧ. Сыпонԁа турунӧн снабжајтан пробԉема СССР-са быԁ рајонын абу ӧткоԃ. |
| Турун заготовитӧмлӧн значенньӧ | Турун заготовітӧмлӧн значеԋԋӧ |
| Турун заготовитан техника дінӧ интерес бӧръя воясӧ тӧдчымӧн ёна содіс. 3–4 во сайын на централизованнӧй снабженньӧ система эз вӧв тырмымӧн паськӧдӧма. Уна нелючкияс бӧрын, кодъяс вӧліны уналаын этша лымъя тӧвъяс понда да турун артмытӧм понда, тыдовтчис, мый колана кадын ылі районъясысь нуждайтчысь местаясӧ бура гӧтӧвитӧм турун нуны абу зэв кокни. | Турун заготовітан ԏехԋіка ԁінӧ іԋԏерес бӧрја војасӧ тӧԁчымӧн јона соԁіс. 3–4 во сајын-на центраԉізованнӧј снабжеԋԋӧ ԍіԍԏема ез вӧв тырмымӧн паԍкӧԁӧма. Уна ԋеԉучкіјас бӧрын, коԁјас вӧліны уналаын еща лымја тӧвјас понԁа ԁа турун артмытӧм понԁа, тыԁовтчіс, мыј колана каԁын ылі рајонјасыԍ нужԁајтчыԍ местајасӧ бура гӧтӧвітӧм турун нуны абу зев кокԋі. |
| Сыысь кындзи, сӧветскӧй овмӧсъяс да колхознӧй движенньӧ быдмӧм понда ёнджыка кутіс ковны народнӧй овмӧсса социалистическӧй секторын скӧт кӧрым заптӧм, а вӧр лэдзан программаяс ыдждӧм вӧсна унджык кутіс ковны гырысь кӧрым, кылӧданінӧ вӧр кыскалӧм организуйтӧм вылӧ. | Сыыԍ кынԇі, сӧветскӧј овмӧсјас ԁа колхознӧј ԁвіжеԋԋӧ быԁмӧм понԁа јонҗыка кутіс ковны нароԁнӧј овмӧсса соціаԉіԍԏіческӧј ԍекторын скӧт кӧрым заптӧм, а вӧрлеԇан программајас ыҗԁӧм вӧсна унҗык кутіс ковны гырыԍ кӧрым, кылӧԁанінӧ вӧр кыскалӧм оргаԋізујтӧм вылӧ. |
| Сэсся некор оз ков вунӧдны турунӧн снабжайтӧмлысь значенньӧсӧ страна дорйӧм вылӧ. Не сӧмын война дырйи, но сідзжӧ войнатӧм кадын турунӧн снабжайтӧм колӧ организуйтны сідз, медым быд пӧраӧ позис паськӧдны турун заготовитӧм сэтшӧмӧдз, кутшӧм колӧ сійӧ война дырйи. | Сеԍԍа ԋекор оз ков вунӧԁны турунӧн снабжајтӧмлыԍ значеԋԋӧсӧ страна ԁорјӧм вылӧ. Ԋе сӧмын војна ԁырјі, но сіԇ-жӧ војнатӧм каԁын турунӧн снабжајтӧм колӧ оргаԋізујтны сіԇ, меԁым быԁ пӧраӧ поԅіс паԍкӧԁны турун заготовітӧм сещӧмӧԇ, кущӧм колӧ сіјӧ војна ԁырјі. |
| Кӧрым заптан вопросъяс зэв коланаӧсь скӧт видзан став юкӧдъяслы, но торъя ыджыд значенньӧ лоӧ сылӧн кочевӧй йӧз олан районъясын. Кочевӧй йӧзӧс оседлӧйӧ пӧртӧм да ёнджыка культурнӧй овмӧс вылӧ вуджӧдсьӧм дзоньнас тӧв кежлӧ кӧрым заптӧм сайын. | Кӧрым заптан вопросјас зев коланаӧԍ скӧт віԇан став јукӧԁјаслы, но торја ыҗыԁ значеԋԋӧ лоӧ сылӧн кочевӧј јӧз олан рајонјасын. Кочевӧј јӧзӧс оԍеԁлӧјӧ пӧртӧм ԁа јонҗыка куԉтурнӧј овмӧс вылӧ вуҗӧԁԍӧм ԇоԋнас тӧв кежлӧ кӧрым заптӧм сајын. |
| Уна районъясын, кӧні войдӧр вӧлі пуктӧны медуна турун, ӧні паськалӧны гырысь сӧветскӧй овмӧсъяс, кодъяс пӧртӧны муӧ пӧскӧтиналысь да степъяслысь вывті паськыд плӧщадьяс. Сы понда, медым турунӧн снабжайтӧмын оз лоны дзескаммӧмъяс, колӧ не сӧмын бурмӧдны видзьяс, но сідзжӧ кыскыны турун заготовитӧмӧ да вузалӧмӧ (товарооборотӧ) Сибырлысь ылын местаясӧс, используйтны Войвыв крайлысь вӧр турун да сідзи водзӧ. | Уна рајонјасын, кӧні војԁӧр вӧлі пуктӧны меԁуна турун, ӧні паԍкалӧны гырыԍ сӧветскӧј овмӧсјас, коԁјас пӧртӧны муӧ пӧскӧԏіналыԍ ԁа ԍԏепјаслыԍ вывті паԍкыԁ плӧшщаԃјас. Сыпонԁа, меԁым турунӧн снабжајтӧмын оз лоны ԇескаммӧмјас, колӧ ԋе сӧмын бурмӧԁны віԇјас, но сіԇ-жӧ кыскыны турун заготовітӧмӧ ԁа вузалӧмӧ (товарооборотӧ) Ԍібырлыԍ ылын местајасӧс, іспоԉзујтны Војвыв крајлыԍ вӧр турун ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Турун прессуйтӧмлӧн значенньӧ | Турун прессујтӧмлӧн значеԋԋӧ |
| Ӧти районысь мӧдлаӧ уна турун шыбитны позьӧ сӧмын прессуйтӧмӧн. Кыдз петкӧдлӧ воддза воясся опыт, этша туруна районъясӧ татшӧм турун вайӧм пыр лоӧ колана. | Ӧԏі рајоныԍ мӧԁлаӧ уна турун шыбытны поԅӧ сӧмын прессујтӧмӧн. Кыԇ петкӧԁлӧ воԇԇа војасԍа опыт, еща туруна рајонјасӧ тащӧм турун вајӧм пыр лоӧ колана. |
| Специальнӧй турун вӧдитан (уджалан) совхозъяс организуйтӧм вылӧ, дай сідзкӧ турунӧн снабжайтӧмын централизованнӧй система организуйтӧм вылӧ колӧны торъя лӧсьӧдчӧмъяс: турун вӧдитан удж рационализируйтӧм, бурмӧдӧм, механизируйтӧм способъясӧн турун идралӧм да прессуйтӧм, складскӧй овмӧс да транспорт бурмӧдӧм. Сӧмын колхозъясса, совхозъясса да торъя заготовительнӧй организацияясса радӧвӧй уджалысьяс пӧвстысь унджыкыс на оз бура тӧдны турун заготовитан, прессуйтан, хранитан да нуан техника. | Спеціаԉнӧј турун вӧԃітан (уҗалан) совхозјас оргаԋізујтӧм вылӧ, ԁај сіԇкӧ турунӧн снабжајтӧмын центраԉізованнӧј ԍіԍԏема оргаԋізујтӧм вылӧ колӧны торја лӧԍӧԁчӧмјас: турун вӧԃітан уҗ раціонаԉіԅірујтӧм, бурмӧԁӧм, мехаԋіԅірујтӧм способјасӧн турун іԁралӧм ԁа прессујтӧм, склаԁскӧј овмӧс ԁа транспорт бурмӧԁӧм. Сӧмын колхозјасса, совхозјасса ԁа торја заготовіԏеԉнӧј оргаԋізаціјајасса раԁӧвӧј уҗалыԍјас пӧвсыԍ унҗыкыс на оз бура тӧԁны турун заготовітан, прессујтан, храԋітан ԁа нуан ԏехԋіка. |
| Турун ньӧбысьяс да заготовка организуйтысьяс норасьӧны, мый заготовительяс да кӧзяйственникъяс унаысь оз тӧдны весиг медся прӧстӧй приёмъяссӧ, кодъяс донтӧммӧдӧны заготовитӧм турунсӧ, сійӧс прессуйтӧмсӧ да нуӧмсӧ, сідзжӧ оз соблюдайтны рӧщӧтъяс вӧчигӧн строгӧй экономия да точнӧй калькуляция. Та понда заготовитӧм турунлӧн асдоныс унаысь овлӧ вылынджык план серти. | Турун ԋӧбыԍјас ԁа заготовка оргаԋізујтыԍјас нораԍӧны, мыј заготовіԏеԉјас ԁа кӧԅајствеԋԋікјас унаыԍ оз тӧԁны веԍіг меԁԍа прӧстӧј пріјомјассӧ, коԁјас ԁонтӧммӧԁӧны заготовітӧм турунсӧ, сіјӧс прессујтӧмсӧ ԁа нуӧмсӧ, сіԇ-жӧ оз собԉуԁајтны рӧшщӧтјас вӧчігӧн строгӧј економіја ԁа точнӧј каԉкуԉаціја. Та понԁа заготовітӧм турунлӧн асԁоныс унаыԍ овлӧ вылынҗык план ԍерԏі. |
| Уджын медъёнасӧ овлӧны татшӧм тырмытӧмторъяс: | Уҗын меԁјонасӧ овлӧны тащӧм тырмытӧмторјас: |
| 1) нелючки турун пуктӧм; | 1) ԋеԉучкі турун пуктӧм; |
| 2) турун качество вылӧ требованньӧяс соблюдайттӧм; | 2) турун качество вылӧ требоваԋԋӧјас собԉуԁајттӧм; |
| 3) нелючкиа прессуйтчӧм; | 3) ԋеԉучкіа прессујтчӧм; |
| 4) транспортын нелючкияс (вагонъясӧ да баржаясӧ этша грузитӧм да сідзи водзӧ); | 4) транспортын ԋеԉучкіјас (вагонјасӧ ԁа баржајасӧ еща груԅітӧм ԁа сіԇі воԇӧ); |
| 5) лёк ногӧн хранитӧм. | 5) ԉок ногӧн храԋітӧм. |
| Ӧні совхозъясын прессуйтӧм турун заготовитӧм абу на ёна паськалӧма, дай сійӧ уджыс абу зэв кокньыд, кыдз мукӧддырйи кажитчӧ первойсяньыс. Турун заготовитан удж сложнӧйджык мукӧд прӧдуктаяс заготовитӧм дорысь. | Ӧні совхозјасын прессујтӧм турун заготовітӧм абу-на јона паԍкалӧма, ԁај сіјӧ уҗыс абу зев кокԋыԁ, кыԇ мукӧԁ ԁырјі кажітчӧ первојԍаԋыс. Турун заготовітан уҗ сложнӧјҗык мукӧԁ прӧԁуктајас заготовітӧм ԁорыԍ. |
| Техника боксянь грамотнӧй уджалысьясӧс массӧвӧя лӧсьӧдӧм вылӧ, турун заготовитан техникаӧн да кӧзяйственнӧй значенньӧӧн найӧс тӧдмӧдӧм вылӧ колӧ гӧгӧрвоана практическӧй туйдӧд (руководство). | Ԏехԋіка бокԍаԋ грамотнӧј уҗалыԍјасӧс массӧвӧја лӧԍӧԁӧм вылӧ, турун заготовітан ԏехԋікаӧн ԁа кӧԅајственнӧј значеԋԋӧӧн најӧс тӧԁмӧԁӧм вылӧ колӧ гӧгӧрвоана пракԏіческӧј тујԁӧԁ, (руковоԁство). |
| Та могысь тайӧ нигаын чукӧртӧма ёнджыка колана практическӧй сӧветъяс да индӧдъяс, кодъяс колӧны кыдзи радӧвӧй уджалысьяслы, сідзи и торъя нин колхозъясын да совхозъясын турун овмӧс организуйтысьяслы. | Та могыԍ тајӧ ԋігаын чукӧртӧма јонҗыка колана пракԏіческӧј сӧветјас ԁа інԁӧԁјас, коԁјас колӧны кыԇі раԁӧвӧј уҗалыԍјаслы, сіԇі-і торја-ԋін колхозјасын ԁа совхозјасын турун овмӧс оргаԋізујтыԍјаслы. |
| Бӧръя воясын быдмӧ да паськалӧ ӧтувтӧм турун овмӧс, нуӧдсьӧ турун идралӧмын машинизация, паськалӧ турун кӧдзӧм. Но такӧд ӧттшӧтш быдмӧ и социалистическӧй скӧт видзӧмлӧн потребносьтыс да каръясын турун рӧскодуйтӧм. Сы понда овлӧ кӧрымъясысь дзескаммӧм, торъя нин бур качествоа прессуйтӧм турунысь. | Бӧрја војасын быԁмӧ ԁа паԍкалӧ ӧтувтӧм турун овмӧс, нуӧԁԍӧ турун іԁралӧмын машіԋізаціја, паԍкалӧ турун кӧԇӧм. Но такӧԁ ӧтщӧщ быԁмӧ і соціаԉіԍԏіческӧј скӧт віԇӧмлӧн потребноԍтыс ԁа карјасын турун рӧскоԁујтӧм. Сыпонԁа овлӧ кӧрымјасыԍ ԇескаммӧм, торја-ԋін бур качествоа прессујтӧм туруныԍ. |
| Но кӧрымлӧн тырмытӧм эз ло видзьяс тырмытӧм вӧсна. Видзӧдлыны кӧ та вылӧ матысяньджык, тыдовтчас, мый турунтӧм районъяскӧд радысь эмӧсь местаяс, кӧні зэв гырысь турун фондъяс омӧля используйтсьӧны переработкасӧ (прессуйтӧм) да иналӧмсӧ (вузалӧм) лючки организуйттӧм вӧсна. | Но кӧрымлӧн тырмытӧм ез ло віԇјас тырмытӧм вӧсна. Віԇӧԁлыны-кӧ та вылӧ матыԍаԋҗык, тыԁовтчас, мыј турунтӧм рајонјаскӧԁ раԁыԍ емӧԍ местајас, кӧні зев гырыԍ турун фонԁјас омӧԉа іспоԉзујтԍӧны переработкасӧ (прессујтӧм) ԁа іналӧмсӧ (вузалӧм) ԉучкі оргаԋізујттӧм вӧсна. |
| СССР центръясын, торъя нин Москваын, турун ёна оз тырмы, турун вылӧ доныс мукӧд пӧлӧс кӧрымъяс серті вывті вылын. Бокиджык районъясын (окраинаясын) турун пуктан плӧщадь абу тырмымӧн разработайтӧма да производительносьтыс улын. | СССР центрјасын, торја-ԋін Москваын, турун јона оз тырмы, турун вылӧ ԁоныс мукӧԁ пӧлӧс кӧрымјас ԍерті вывті вылын. Бокіҗык рајонјасын (окраінајасын) турун пуктан плӧшщаԃ абу тырмымӧн разработајтӧма ԁа проізвоԃіԏеԉноԍтыс улын. |
| Ӧти кывйӧн кӧ шуны, турунӧн снабжайтӧмын централизованнӧй система паськалӧ зэв ичӧт местаӧ, унджык озырлуныс кольӧ тӧварнӧй оборотысь бокӧ. Та кузя турун овмӧс бурмӧм-паськалӧм вылӧ эмӧсь гырысь перспективаяс. | Ӧԏі кывјӧн-кӧ шуны, турунӧн снабжајтӧмын центраԉізованнӧј ԍіԍԏема паԍкалӧ зев ічӧт местаӧ, унҗык озырлуныс коԉӧ тӧварнӧј оборотыԍ бокӧ. Та куԅа турун овмӧс бурмӧм-паԍкалӧм вылӧ емӧԍ гырыԍ перԍпекԏівајас. |
| Турун районъяс | Турун рајонјас |
| Турун потребляйтӧм да иналӧм боксянь СССР-са районъяс пукалӧны зэв не ӧткодя. Турун иналан зэв гырысь районъясӧн лоӧны: Москва да сы гӧгӧрса районъяс, Ленинград, став Украина, торъя нин Донбасс, Крым, Центрально-Чернозёмнӧй обласьт — Воронежа-Сталинграда кост, Кавказ сай ставнас да кутшӧмакӧ Урал. | Турун потребԉајтӧм ԁа іналӧм бокԍаԋ СССР-са рајонјас пукалӧны зев ԋе ӧткоԃа. Турун іналан зев гырыԍ рајонјасӧн лоӧны: Москва ԁа сы гӧгӧрса рајонјас, Ԉеԋінграԁ, став Украіна, торја-ԋін Ԁонбасс, Крым, Центраԉно-Черноԅемнӧј облаԍт — Вороԋежа-Стаԉінграԁа кост, Кавказ сај ставнас ԁа кущӧмакӧ Урал. |
| Тайӧ районъяс пытшкысь некымыныс снабжайтсьӧны ёнджыкасӧ асланыс турунӧн. Шуам, Ленинград вермӧ вайны турун матігӧгӧрса местаясысь (сійӧ жӧ обласьтысь), сідзжӧ Войвыв да торъя нин Рытыввыв обласьтъясысь. | Тајӧ рајонјас пыщкыԍ ԋекымыныс снабжајтԍӧны јонҗыкасӧ асланыс турунӧн. Шуам, Ԉеԋінграԁ вермӧ вајны турун маты гӧгӧрса местајасыԍ (сіјӧ-жӧ облаԍтыԍ), сіԇ-жӧ Војвыв ԁа торја-ԋін Рытыввыв облаԍтјасыԍ. |
| Центрально-промышленнӧй обласьт, кӧть и вермӧ нуӧдны гырысь заготовкаяс аслас матігӧгӧрса местаясын — Рязань, Тула да Тверь районъясын, — вайӧ турунсӧ ыліджык местаясысь. | Центраԉно-промышԉеннӧј облаԍт, кӧԏ і вермӧ нуӧԁны гырыԍ заготовкајас аслас маты гӧгӧрса местајасын — Разаԋ, Тула ԁа Твер рајонјасын, — вајӧ турунсӧ ыліҗык местајасыԍ. |
| Турун заготовитан районъяс куйлӧны медвойдӧр Войвыв Кавказын, Тверскӧй, Кубанскӧй, Ставропольскӧй да Донскӧй округъясын, мунӧны паськыд визьӧн Украина лунвывті Белоруссия границаӧдз, сэсся, неуна косталӧм бӧрын, паськалӧны Центрально-промышленнӧй обласьтса став рытыввылӧ да став Ленинградскӧй обласьт пасьта. Сыысь кындзи, заготовка нуӧдан районъяс дінӧ позьӧ ӧтлаавны Уральскӧй обласьтлысь асыввывсӧ да войвывсӧ, сідз жӧ Улыс Волга, Казахстан да Киргизия. | Турун заготовітан рајонјас кујлӧны меԁвојԁӧр Војвыв Кавказын, Ԏверскӧј, Кубанскӧј, Ставропоԉскӧј ԁа Ԁонскӧј округјасын, мунӧны паԍкыԁ віԅӧн Украіна лунвывті Белоруԍԍіја граԋіцаӧԇ, сеԍԍа, ԋеуна косталӧм бӧрын, паԍкалӧны Центраԉно-промышԉеннӧј облаԍтса став рытыввылӧ ԁа став Ԉеԋінграԁскӧј облаԍт паԍта. Сыыԍ кынԇі, заготовка нуӧԁан рајонјас ԁінӧ поԅӧ ӧтлаавны Ураԉскӧј облаԍтлыԍ асыввывсӧ ԁа војвывсӧ, сіԇ-жӧ Улыс Волга, Казакстан ԁа Кіргіԅіја. |
| Войвыв крайлӧн турун | Војвыв крајлӧн турун |
| Войвыв крайын, Коми обласьтӧс тшӧтш лыддьӧмӧн, скӧтӧс вердан турунлӧн значенньӧыс вывті ыджыд. Тані став кӧрым пытшкысь 72% воӧ кӧдзтӧг быдман (естественнӧй) турун вылӧ, а СССР-са мукӧд районъясын, кыдз, шуам, ЦЧО-ын да Украинаын, татшӧм туруныс овлӧ сӧмын 10–15% (став кӧрым пытшкын). Войвыв Ледовитӧй океанӧ усьысь паськыд юяс пӧлӧн, торъя нин Войвыв Двина, Эжва да Печӧра кузя да мукӧдлаын, эмӧсь зэв бур ойдлан да дав выв видзьяс (Холмогорскӧй, Красноборскӧй да мук.), а вӧр турун йылысь да море дорса видзьяс йылысь нинӧм и сёрнитны. Увтас видзьяс ёна ваӧсь, но турунсӧ оз позь лыддьыны дзик шогмытӧмӧн: ваын быдмысь эжӧр бура сёйӧны мӧсъяс. | Војвыв крајын, Комі облаԍтӧс щӧщ лыԃԃӧмӧн, скӧтӧс верԁан турунлӧн значеԋԋӧыс вывті ыҗыԁ. Тані став кӧрым пыщкыԍ 72% воӧ кӧԇтӧг быԁман (јеԍԏественнӧј) турун вылӧ, а СССР-са мукӧԁ рајонјасын, кыԇ, шуам, ЦЧО-ын ԁа Украінаын, тащӧм туруныс овлӧ сӧмын 10–15% (став кӧрым пыщкын). Војвыв Ԉеԁовітӧј океанӧ уԍыԍ паԍкыԁ јујас пӧлӧн, торја-ԋін Војвыв Ԁвіна, Ежва ԁа Печера куԅа ԁа мукӧԁлаын емӧԍ зев бур ојԁлан ԁа ԁаввыв віԇјас (Холмогорскӧј, Красноборскӧј ԁа мук.), а вӧр турун јылыԍ ԁа море ԁорса віԇјас јылыԍ ԋінӧм і ԍорԋітны. Увтас віԇјас јона ваӧԍ, но турунсӧ оз поԅ лыԃԃыны ԇік шогмытӧмӧн: ваын быԁмыԍ ежӧр бура ԍојӧны мӧсјас. |
| Ойдлан турун тані гырысь, но ёна сочнӧй. Видзьяс вылын медъёна быдмӧны: гырысь турун пытшкын — чинаяс да безостӧй костёр, шӧркоддьӧм турун пытшкын — лугӧвӧй ситурун, тимофеевка да лисохвост, посни турун пытшкын — лугӧвӧй мятлик, еджыд полевица да ситурун. Уна паныдасьлӧны гӧрд да еджыд бобӧнянь. Сыысь кындзи паныдасьлӧны лугӧвик, гартчысь вейник, манжетка, бор, перловник, овёс (турун), песчаник да роч лисохвост. | Ојԁлан турун тані гырыԍ, но јона сочнӧј. Віԇјас вылын меԁјона быԁмӧны: гырыԍ турун пыщкын — чінајас ԁа безостнӧј коԍԏор, шӧркоԃԃем турун пыщкын — лугӧвӧј ԍітурун, ԏімофејевка ԁа ԉісохвост, посԋі турун пыщкын — лугӧвӧј мјатԉік, јеҗыԁ поԉевіца ԁа ԍітурун. Уна паныԁаԍлӧны гӧрԁ ԁа јеҗыԁ бобӧԋаԋ. Сыыԍ кыԋԇі паныԁаԍлӧны луговік, гартчыԍ вејԋік, манжетка, бор, перловԋік, овјос (турун), песчаԋік ԁа роч ԉісохвост. |
| Войвыв крайлӧн турун запасъяс (ресурсъяс) 1931 воын вӧліны татшӧмӧсь (с.-хоз. наука Ставсоюзса Академия тӧдмӧдъяс серти): | Војвыв крајлӧн турун запасјас (рессурсјас) 1931 воын вӧліны тащӧмӧԍ (ԍ.-хоԅ. наука Ставсојузса Акаԃеміја тӧԁмӧԁјас ԍерԏі): |
| ВидзьясПлощадь: сюрс гектар лыдГектар вылысь урожай цент.Чукӧртӧма турун сюрс цент. | Віԇјас:Плошщаԃ: ԍурс гектар лыԁГектар вылыԍ урожај цент.Чукӧртӧма турун ԍурс цент. |
| Ойдлан видзьяс188224050 | Ојԁлан віԇјас188224050 |
| Дав выв видзьяс10081110800 | Ԁаввыв „ 10081110800 |
| Увтас видзьяс426115060 | Увтас „426115060 |
| Нюр видзьяс168101680 | Ԋур „168101680 |
| Море дорса видзьяс1015150 | Море ԁорса „1015150 |
| Ставыс18001221740 | Ставыс18001221740 |
| Коми обласьтын турун | Комі облаԍтын турун |
| Коми обласьт озыр турун пуктан местаясӧн, сӧмын унджык видзьясыс либӧ васӧдӧсь, либӧ абу культурнӧйӧсь, разі-пельынӧсь да унаысь овлӧны йӧз оланінсянь вывті ылынӧсь. | Комі облаԍт озыр турун пуктан местајасӧн, сӧмын унҗык віԇјасыс ԉібӧ васӧԁӧԍ, ԉібӧ абу куԉтурнӧјӧԍ, разіпеԉынӧԍ ԁа унаыԍ овлӧны јӧз оланінԍаԋ вывті ылынӧԍ. |
| Турун сикас йылысь (ботаническӧй состав йылысь) колӧ шуны, мый сійӧ ёна эм видз места сайын да важӧн-ӧ видзсӧ вӧчӧма. Ботаническӧй состав обследуйтӧм серти, Эжва йылын быдмӧны злак сора уна пӧлӧс турунъяс. Тимшор ю кузя эмӧсь кузя да тшӧкыда быдман гырысь злака турунъяс, кодъяс пытшкын ёнджыка быдмӧны: лисохвост, безостӧй костёр, лугӧвӧй мятлик да мук. Козъя вӧр улас вӧчӧм видзьяс вылын первой вояснас, костёр да пырей кындзи, быдмӧны чемерича, василистник, малӧй пижма, аконит, валерианӧвӧй турун (Кельтма ю кузя). Видз вӧчӧм бӧрын 12–20 во мысти мӧдӧны быдмыны бурджык турунъяс. | Турун ԍікас јылыԍ (ботаԋіческӧј состав јылыԍ) колӧ шуны, мыј сіјӧ јона ем віԇ места сајын ԁа важӧн-ӧ віԇсӧ вӧчӧма. Ботаԋіческӧј состав обԍԉеԁујтӧм ԍерԏі, Ежва јылын быԁмӧны злак сора уна пӧлӧс турунјас. Ԏімшор ју куԅа емӧԍ куԅа ԁа щӧкыԁа быԁман гырыԍ злака турунјас, коԁјас пыщкын јонҗыка быԁмӧны: ԉісохвост, безостӧј коԍԏор, лугӧвӧј мјатԉік ԁа мук. Козја вӧр улыс вӧчӧм віԇјас вылын первој војаснас, косԏор ԁа пыреј кынԇі, быԁмӧны чемеріча, ваԍіԉіԍԏԋік, малӧј піжма, акоԋіт, ваԉерјанӧвӧј турун (Кеԉтма ју куԅа). Віԇ вӧчӧм бӧрын 12–20 во мыԍԏі мӧԁӧны быԁмыны бурҗык турунјас. |
| ОЗУ план серти, став видзьяслӧн плӧщадь да турун чукӧртӧм 1932 воын артавсьӧ татшӧм лыдпасъясӧн: | ОЗУ план ԍерԏі, став віԇјаслӧн плӧшщаԃ ԁа турун чукӧртӧм 1932 воын артавԍӧ тащӧм лыԁпасјасӧн: |
| РайонъясПлӧщадь: сюрс гектарУрожай 1 гаысь центнер лыдӧнЧукӧртны турун сюрс тон. | Рајонјас Плӧшщаԃ: ԍурс гектарУрожај 1 га-ыԍ центԋ. лыԁӧнЧукӧртны турун ԍурс тон. |
| І ытшкӧмІІ ытшкӧмСтавысІ ытшкӧмІІ ытшкӧмСтавыс | І ыщкӧмІІ ыщкӧмСтавысІ ыщкӧмІІ ыщкӧмСтавыс |
| Сыктывдін39,62,942,512,449,21,750,9 | Сыктывԁін39,62,942,512,449,21,750,9 |
| Сыктыв35,02,537,512,644,11,445,5 | Сыктыв35,02,537,512,644,11,445,5 |
| Луз32,02,034,012.740,81,242,0 | Луз32,02,034,012.740,81,242,0 |
| Емдін39,03,042,014,155,11,756,8 | Јемԁін39,03,042,014,155,11,756,8 |
| Шойнаты25,01,126,113,633,90,634,5 | Шојнаты25,01,126,113,633,90,634,5 |
| Кулӧмдін45,02,547,513,362,31,563,8 | Кулӧмԁін45,02,547,513,362,31,563,8 |
| Удора23,6—23,613,231,1—31,1 | Уԁора23,6—23,613,231,1—31,1 |
| Мылдін7,4—7,416,812,4—12,4 | Мылԁін7,4—7,416,812,4—12,4 |
| Изьва42,0—42,017,775,3—75,3 | Іԅва42,0—42,017,775,3—75,3 |
| Усьтьцыльма26,0—26,017,746,0—46,0 | Уԍԏцыԉма26,0—26,017,746,0—46,0 |
| Сыктывкар5,4—5,415,08,0—8,0 | Сыктывкар5,4—5,415,08,0—8,0 |
| Ставыс320,014,0334,014,3458,28,1466,3 | Ставыс320,014,0334,014,3458,28,1466,3 |
| Кутшӧм ногӧн юксьӧны тайӧ видзьясыс места сертиыс — тӧдмӧдъяс абуӧсь, но босьтны кӧ Облпланлысь важ вося лыдпасъяс, найӧ юксьӧны ылӧсас тадзи: | Кущӧм ногӧн јукԍӧны тајӧ віԇјасыс места ԍерԏіыс — тӧԁмӧԁјас абуӧԍ, но боԍтны-кӧ Обпланлыԍ важ воԍа лыԁпасјас, најӧ јукԍӧны ылӧсас таԇі: |
| Ойдлан видзьяс — 53,0 прӧчент (на пытшкын увтас видзьяс — 26 % да васӧд видзьяс — 34 %). | Ојԁлан віԇјас — 53,0 прӧчент (на пыщкын увтас віԇјас — 26 % ԁа васӧԁ віԇјас — 34 %). |
| Дав выв видзьяс — 22,0 прӧчент. | Ԁаввыв віԇјас — 22,0 прӧчент. |
| Вӧр видзьяс — 11,0 прӧчент. | Вӧр „ — 11,0 |
| Нюр видзьяс — 10,0 прӧчент. | Ԋур „ — 10,0 „ |
| Эндӧм местаяс — 4,0 прӧчент. | Енԁӧм местајас — 4,0 „ |
| Бура уна видзьяс, тыдалӧ, оз используйтсьыны: 1931 воын чукӧртӧм став турун эз пет 274 сюрс тоннаысь либӧ тыртӧма вӧлі сійӧ вося плансӧ 95,2 % вылӧ, а планас босьтӧма вӧлі 1930 вося лыдпасъяс, уна-ӧ сэки фактически вӧлі турунсӧ чукӧртӧма. | Бура уна віԇјас, тыԁалӧ, оз іспоԉзујтԍыны: 1931 воын чукӧртӧм став турун ез пет 274 ԍурс тоннаыԍ ԉібӧ тыртӧма вӧлі сіјӧ воԍа плансӧ 95,2 % вылӧ, а планас боԍтӧма вӧлі 1930 воԍа лыԁпасјас, уна-ӧ секі факԏіческі вӧлі турунсӧ чукӧртӧма. |
| ОЗУ-ӧн 1932 во вылӧ разработайтӧм план кузя турун пуктан плӧщадь юксьӧ секторъяс костын татшӧм ногӧн: | ОЗУ-ӧн 1932 во вылӧ разработајтӧм план куԅа турун пуктан плӧшщаԃ јукԍӧ ԍекторјас костын тащӧм ногӧн: |
| СекторВидз плӧщ. сюрс гектаръясӧнЧукӧртсьӧ 1 га-ысь цент. лыд.Став турун сюрс тоннаӧн. | ԌекторВіԇ плошщ. ԍурс гектарјасӧнЧукӧртԍӧ 1 га-ыԍ цент. лыԁ.Став турун ԍурс тоннаӧн. |
| Совхозъяс12,016,519,6 | Совхозјас12,016,519,6 |
| Кооперация2,415,63,7 | Коопераціја2,415,63,7 |
| Комилес14,612,516,7 | Коміԉес14,612,516,7 |
| Колхозъяс148,813,3219,0 | Колхозјас148,813,3219,0 |
| Ӧтка овмӧсъяс146,713,5197,3 | Ӧтка овмӧсјас146,713,5197,3 |
| Мукӧд организацияяс9,510,010,0 | Мукӧԁ оргаԋізаціјајас9,510,010,0 |
| Ставыс334,014,3465,3 | Ставыс334,014,3465,3 |
| 1931 вося серти 1932 вося план лоӧ неуна ыджыдджык: сэні шуӧма содтыны кыдзи став турун чукӧртӧмсӧ, сідзи и ӧтувтӧм (обобществитӧм) секторын турун чукӧртӧм, торъя нин колхозъясын, кӧні 1932 вося план кузя содтӧма кык мында. | 1931 воԍа ԍерԏі 1932 воԍа план лоӧ ԋеуна ыҗыԁҗык: сені шуӧма соԁтыны кыԇі став турун чукӧртӧмсӧ, сіԇі-і ӧтувтӧм (обобществітӧм) ԍекторын турун чукӧртӧм, торја-ԋін колхозјасын, кӧні 1932 воԍа план куԅа соԁтӧма кык мынԁа. |
| Соцсекторлӧн потребносьтъяс содӧны да требуйтӧны унджык турун лӧсьӧдӧм торъя нин вӧр лэдзан уджъяс нуӧдӧм вылӧ. Та понда турун овмӧс нуӧдӧм кузя, обласьт водзӧ сувтӧны могъяс — нуӧдны турун пуктан местаяслы (видзьяслы) точнӧйджык учёт да пӧртны найӧс (местаяссӧ) культурнӧй видзьясӧ, медым дзикӧдз дугӧдчыны вӧр лэдзӧмлы колан прессуйтӧм турун бокысь вайӧмысь да паськӧдны тырмӧдз турун заготовитӧм асланым обласьт пытшкын. | Соцԍекторлӧн потребноԍтјас соԁӧны ԁа требујтӧны унҗык турун лӧԍӧԁӧм торја-ԋін вӧрлеԇан уҗјас нуӧԁӧм вылӧ. Тапонԁа турун овмӧс нуӧԁӧм куԅа, облаԍт воԇӧ сувтӧны могјас — нуӧԁны турун пуктан местајаслы (віԇјаслы) точнӧјҗык учот ԁа пӧртны најӧс (местајассӧ) куԉтурнӧј віԇјасӧ, меԁым ԇікӧԇ ԁугӧԁчыны вӧрлеԇӧмлы колан прессујтӧм турун бокыԍ вајӧмыԍ ԁа паԍкӧԁны тырмӧԇ турун заготовітӧм асланым облаԍт пыщкын. |
| МЕДВОДДЗА ЧАСЬТ | МЕԀВОԆԆА ЧАԌТ |
| МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ ТУРУН ЙЫЛЫСЬ | МЫЈ КОЛӦ ТӦԀНЫ ТУРУН ЈЫЛЫԌ |
| 1-ой ЮКӦД | 1-Ј ЈУКӦԀ |
| Кос турун, идзас да жуг. Турун сикасъяс. Турунлӧн ботаническӧй составыс. Кӧрым вылӧ шогмӧм серти турун сикасъяс юклӧм. Ядовитӧй да вреднӧй турунъяс. | Кос турун, іԇас ԁа жуг. Турун ԍікасјас. Турунлӧн ботаԋіческӧј составыс. Кӧрым вылӧ шогмӧм ԍерԏі турун ԍікасјас јуклӧм. Јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас. |
| Кос турун. Кос турунӧ пырӧны видзьяс вылӧ быдман быдсяма пӧлӧс веж турунлӧн косьтӧм заыс, коръясыс да дзоридзыс. Кос турун торъялӧ веж кӧрым дінысь, медвойдӧр, аслас кослуннас: веж кӧрымӧ пырӧ ва 80–90%, а кос турунӧ сӧмын 12–15%. Сэсся торъялӧ сійӧ веж кӧрым дінысь аслас ыджданас (объёмӧн) и медбӧрын — аслас химическӧй составӧн: косьтігӧн турун шузьӧ да сэки вежсьӧ сылӧн химическӧй составыс. | Кос турун. Кос турунӧ пырӧны віԇјас вылӧ быԁман быԁԍама пӧлӧс веж турунлӧн коԍтӧм заыс, корјасыс ԁа ԇоріԇԇыс. Кос турун торјалӧ веж кӧрым ԁіныԍ, меԁвојԁӧр, аслас кослуннас: веж кӧрымӧ пырӧ ва 80–90%, а кос турунӧ сӧмын 12–15 пр. Сеԍԍа торјалӧ сіјӧ веж кӧрым ԁіныԍ аслас ыҗԁанас (објомӧн) і меԁбӧрын — аслас хіміческӧј составӧн: коԍтігӧн турун шуԅӧ ԁа секі вежԍӧ сылӧн хіміческӧј составыс. |
| Шузян процесс бурмӧдӧ турунлысь качествосӧ. Сы понда турун лӧсьӧдан-косьтан ноглӧн значенньӧыс зэв ыджыд. Та вылӧ бура колӧ видзӧдлыны коллективъяслы, кодъяс сувтӧдісны аслыныс могӧн организуйтны турунӧн вузасьӧм, да медвойдӧр примитны мераяс асланыс районын турун идралан да видзан ногъяс лючки лӧсьӧдӧм кузя. Не заготовитан пунктӧ вайӧмсянь, а идралӧмсянь турун бӧрся наблюдайтӧмӧн заготовительяслы колӧ водзвыв тӧдны пунктӧ воан турунлысь качествосӧ (став особенносьтсӧ). | Шуԅан процесс бурмӧԁӧ турунлыԍ качествосӧ. Сыпонԁа турун лӧԍӧԁан-коԍтан ноглӧн значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ. Та вылӧ бура колӧ віԇӧԁлыны коԉԉекԏівјаслы, коԁјас сувтӧԁісны аслыныс могӧн оргаԋізујтны турунӧн вузаԍӧм, ԁа меԁвојԁӧр прімітны мерајас асланыс рајонын турун іԁралан ԁа віԇан ногјас ԉучкі лӧԍӧԁӧм куԅа. Ԋе заготовітан пунктӧ вајӧмԍаԋ, а іԁралӧмԍаԋ турун бӧрԍа набԉуԁајтӧмӧн заготовіԏеԉјаслы колӧ воԇвыв тӧԁны пунктӧ воан турунлыԍ качествосӧ (став особенноԍтсӧ). |
| Рекомендуйтсьӧ, шуам, ытшкӧм бӧрын места вылас 2–3 лун чӧж турун косьтӧм пыдди, чукӧртлыны ытшкӧм веж турунсӧ лёдзьясӧ ӧти метр судтаӧдз, либӧ весиг кык метр судтаӧдз, медым сэні неуна шоналыштас, сэсся вӧлисти бӧр разӧдны да косьтыны ^Турун чукӧртӧм-идралӧм йылысь дженьыдика висьталӧм видзӧд водзысьджык (тайӧ нигаын), а подробнӧйджыка висьталӧма торъя туйдӧдъясын./^. | Рекоменԁујтԍӧ, шуам, ыщкӧм бӧрын места вылас 2–3 лун чӧж турун коԍтӧм пыԃԃі, чукӧртлыны ыщкӧм веж турунсӧ ԉоԇјасӧ ӧԏі метр суԁтаӧԇ, ԉібӧ веԍіг кык метр суԁтаӧԇ, меԁым сені ԋеуна шоналыштас, сеԍԍа вӧԉіԍԏі бӧр разӧԁны ԁа коԍтыны^Турун чукӧртӧм-іԁралӧм јылыԍ җеԋіԃіка віԍталӧм віԇӧԁ воԇыԍҗык (тајӧ ԋігаын), а поԁробнӧјҗыка віԍталӧма торја тујԁӧԁјасын./^. |
| Турунлӧн пӧтӧслуныс бура тыдалӧ уна пӧлӧс кӧрымъяслысь пӧтӧслун ӧткодялан лыдпасъясысь. Ӧти кӧрым единицалы вочаасьӧ: | Турунлӧн пӧтӧслуныс бура тыԁалӧ уна пӧлӧс кӧрымјаслыԍ пӧтӧслун ӧткоԃалан лыԁпасјасыԍ. Ӧԏі кӧрым јеԃіԋіцалы вочааԍӧ: |
| 1. Концентрированнӧй топыд кӧрымъяс: | 1. Концентрірованнӧј топыԁ кӧрымјас: |
| Ӧтруб .... 0,4 кг. | Ӧтруб .... 0,4 кг. |
| Шабді жмык .... 0,4 кг. | Шабԁі жмык .... 0,4 „ |
| 2. Уль кӧрымъяс: | 2. Уԉ кӧрымјас: |
| Веж бобӧнянь (клевер) .... 2,5 кг. | Веж бобӧԋаԋ (кԉевер) .... 2,5 „ |
| Видз выв веж турун .... 4,9 кг. | Віԇвыв веж турун .... 4,9 „ |
| 3. Кос кӧрымъяс: | 3. Кос кӧрымјас: |
| Бобӧнянь турун .... 0,8–1,0 кг. | Бобӧԋаԋ турун .... 0,8–1,0 „ кг. |
| Видз выв турун .... 1,0–1,2 кг. | Віԇвыв „ .... 1,0–1,2 „ |
| Нюр турун .... 1,6 кг. | Ԋур „ .... 1,6 „ |
| Ид идзас .... 1.6 кг. | Іԁ іԇас .... 1.6 „ |
| Рудзӧг идзас .... 2,0 кг. | Руԇӧг іԇас .... 2,0 „ |
| Медым тӧдны, уна-ӧ районын вермас лоны турун да уна-ӧ вермас воны выль урожайысь, ылӧсас позьӧ артавны со кутшӧм таблица серти: | Меԁым тӧԁны, уна-ӧ рајонын вермас лоны турун ԁа уна-ӧ вермас воны выԉ урожајыԍ, ылӧсас поԅӧ артавны со кущӧм табԉіца ԍерԏі: |
| Гектар ыджда видз вылысь шӧркоддьӧма воӧмӧн лыддьыссьӧ: | Гектар ыҗԁа віԇ вылыԍ шӧркоԃԃема воӧмӧн лыԃԃыԍԍӧ: |
| кӧдзӧм видзьяс вылысь .... 33 центнер, | кӧԇӧм віԇјас вылыԍ .... 33 центԋер, |
| ойдлан видзьяс вылысь .... 23 центнер, | ојԁлан „ „ .... 23 „ |
| увтас видзьяс вылысь .... 16 центнер, | увтас „ „ .... 16 |
| нюр видзьяс вылысь .... 12,5 центнер, | ԋур „ „ .... 12,5 „ |
| вӧр видзьяс вылысь .... 16,5 центнер, | вӧр „ „ .... 16,5 „ |
| дав выв видзьяс вылысь .... 10,0 центнер. | ԁаввыв „ „ .... 10,0 „ |
| Идзас да жуг. Идзаслӧн пӧтӧслун торъялӧ быдтас серти. Бобӧвӧй быдтасъяслӧн (чечевица) идзасыс ёнджыка пӧтӧса, весиг бур турунысь оз овлы омӧльджык. | Іԇас ԁа жуг. Іԇаслӧн пӧтӧслун торјалӧ быԁтас ԍерԏі. Бобӧвӧј быԁтасјаслӧн (чечевіца) іԇасыс јонҗыка пӧтӧса, веԍіг бур туруныԍ оз овлы омӧԉҗык. |
| Злакӧвӧй быдтасъяс пытшкысь бурджык идзас сетӧны тулысын кӧдзан няньяс: ид, зӧр, шобді да проса. Арся кӧдза шобді идзас да сю идзас, кӧть и омӧля туйӧны кӧрым вылӧ, позьӧ найӧс прессуйтны дай мунӧны вольӧс вылӧ, кыдз бур материал. Кӧрым пыдди вердӧны тайӧ идзассӧ сӧмын, ытшкӧма кӧ сійӧс вежӧн, шуам, кӧдзӧм артмытӧм вӧсна. | Злакӧвӧј быԁтасјас пыщкыԍ бурҗык іԇас ԍетӧны тулысын кӧԇан ԋаԋјас: іԁ, зӧр, шобԁі ԁа броса. Арԍа кӧԇа шобԁі іԇас ԁа ԍу іԇас, кӧԏ і омӧԉа тујӧны кӧрым вылӧ, поԅӧ најӧс прессујтны ԁај мунӧны воԉӧс вылӧ, кыԇ бур маԏеріал. Кӧрым пыԃԃі верԁӧны тајӧ іԇассӧ сӧмын ыщкӧма-кӧ сіјӧс вежӧн, шуам, кӧԇӧм артмытӧм вӧсна. |
| Жуг артмӧ нянь вартігӧн да тӧлӧдігӧн. Пӧтӧслун кузя жуг омӧля торъялӧ идзас дінысь. Медбурӧн лыддьысьӧ зӧр жуг. | Жуг артмӧ ԋаԋ вартігӧн ԁа тӧлӧԁігӧн. Пӧтӧслун куԅа жуг омӧԉа торјалӧ іԇас ԁіныԍ. Меԁбурӧн лыԃԃыԍӧ зӧр жуг. |
| Та ногӧн идзас юксьӧ кык сорт вылӧ: тувсов кӧдза няньяслӧн идзас мунӧ скӧт кӧрым вылӧ, арся кӧдза няньяслӧн — вольӧс вылӧ да мыйсюрӧ (кульяс да мук. тор) вӧчӧм вылӧ. Вӧчасян материал пыдди идзас примитігӧн требуйтчӧ, мед вӧлі сійӧ кос да свежӧй, мед эз вӧв сісь да мед эз вӧв жугӧдӧма шыръясӧн, сідз жӧ мед эз вӧв ныралӧма (нӧйтчӧма). | Та ногӧн іԇас јукԍӧ кык сорт вылӧ: тувсов кӧԇа ԋаԋјаслӧн іԇас мунӧ скӧт кӧрым вылӧ, арԍа кӧԇа ԋаԋјаслӧн — воԉӧс вылӧ ԁа мыј ԍурӧ (куԉјас ԁа мук. тор) вӧчӧм вылӧ. Вӧчаԍан маԏеріал пыԃԃі іԇас прімітігӧн требујтчӧ, меԁ вӧлі сіјӧ кос ԁа ԍвежӧј, меԁ ез вӧв сіԍ ԁа меԁ ез вӧв жугӧԁӧма шырјасӧн, сіԇ-жӧ меԁ ез вӧв ныралӧма (нӧјтчӧма). |
| Сооруженньӧ институтӧн помалӧма опытъяс стрӧитчан материал пыдди идзас используйтӧм кузя. 1930 вося декабр 7 лунся «Известия» газет юӧртӧм серти, заводитӧма проектируйтны СССР-ын медводдза опытнӧй завод. Кыдз кутас паськавны тайӧ стрӧительствоыс, идзас заготовитӧм ёна содас. | Сооружеԋԋӧ інԍԏітутӧн помалӧма опытјас стрӧітчан маԏеріал пыԃԃі іԇас іспоԉзујтӧм куԅа. 1930 воԍа ԃекабр 7 лунԍа „Іԅвеԍԏіја“ гаԅет јуӧртӧм ԍерԏі, завоԃітӧма проекԏірујтны СССР-ын меԁвоԇԇа опытнӧј завоԁ. Кыԇ кутас паԍкавны тајӧ стрӧіԏеԉствоыс, іԇас заготовітӧм јона соԁас. |
| Турун сикасъяс | Турун ԍікасјас. |
| Турун юксьӧ ботаническӧй состав серти, быдман места серти да мукӧдторъяс серти видъяс вылӧ (кутшӧм туруныс), типъяс вылӧ да сорт вылӧ. Турунлысь тайӧ торъялӧмсӧ (юксьӧмсӧ) миянлы колӧ тӧдны, медым тӧдны сылысь естественнӧй свойствояссӧ, качествосӧ да «кӧзяйственнӧй донсӧ», либӧ, шуны кӧ, кутшӧмджык потребительлы туруныс лӧсялӧ (хозорганъяслы, госучрежденньӧяслы, военнӧй ведомстволы да сідз водзӧ). | Турун јукԍӧ ботаԋіческӧј состав ԍерԏі, быԁман места ԍерԏі ԁа мукӧԁторјас ԍерԏі віԁјас вылӧ (кущӧм туруныс), ԏіпјас вылӧ ԁа сорт вылӧ. Турунлыԍ тајӧ торјалӧмсӧ (јукԍӧмсӧ) міјанлы колӧ тӧԁны, меԁым тӧԁны сылыԍ јеԍԏественнӧј својствојассӧ, качествосӧ ԁа „кӧԅајственнӧј ԁонсӧ“, ԉібӧ, шуны-кӧ, кущӧмҗык потребіԏеԉлы туруныс лӧԍалӧ (хозорганјаслы, госучрежԃенԋӧјаслы, војеннӧј веԁомстволы ԁа сіԇ воԇӧ). |
| Став пӧлӧс типъяс костын да сортъяс костын дерт мукӧддырйи ёна торъялӧмыс абу. Шуам, РСФСР шӧр полосаын юклӧны турунсӧ прӧстӧ видзьяс серти: ойдлана, ойдлытӧм, лугӧвӧй да дав выв вылӧ (быдӧнӧс кык сорт вылӧ торйӧдӧмӧн), сідз жӧ кӧдзӧм турун вылӧ. | Став пӧлӧс ԏіпјас костын ԁа сортјас костын, ԃерт, мукӧԁ ԁырјі јона торјалӧмыс абу. Шуам, РСФСР шӧр полосаын јуклӧны турунсӧ прӧстӧ віԇјас ԍерԏі: ојԁлана, ојԁлытӧм, лугӧвӧј ԁа ԁаввыв вылӧ (быԁӧнӧс кык сорт вылӧ торјӧԁӧмӧн), сіԇ-жӧ кӧԇӧм турун вылӧ. |
| Тайӧ нигалӧн, кыдз практическӧй руководстволӧн, мог — паськыда югдӧдны гырысь потребительяслы — хозорганъяслы да военведлы — лӧсьӧдӧм требованньӧяс. Та понда водзынджык лоӧ сетӧма первой турун сикасъяс йылысь общӧй тӧдмӧдъяс, сэсся лоӧ вайӧдӧма стандарт. | Тајӧ ԋігалӧн, кыԇ пракԏіческӧј руковоԁстволӧн, мог — паԍкыԁа југԁӧԁны гырыԍ потребіԏеԉјаслы — хозорганјаслы ԁа војенвеԁлы — лӧԍӧԁӧм требоваԋԋӧјас. Тапонԁа воԇынҗык лоӧ ԍетӧма первој турун ԍікасјас јылыԍ общӧј тӧԁмӧԁјас, сеԍԍа лоӧ вајӧԁӧма станԁарт. |
| Сикасъяс вылӧ турун юксьӧ, медвойдӧр, быдманін сертиыс. | Ԍікасјас вылӧ турун јукԍӧ, меԁвојԁӧр, быԁманін ԍерԏіыс. |
| І. БЫДМАНІН СЕРТИ ТУРУН ЮКСЬӦ (ТОРЪЯЛӦ): | І. БЫԀМАНІН ԌЕРԎІ ТУРУН ЈУКԌӦ (ТОРЈАЛӦ): |
| А. Кӧдзӧм турун: | А. Кӧԇӧм турун: |
| а) полевӧй, кодӧс юклӧны кӧдзӧм турун серти: бобӧнянь, вика, люцерна, тимофеевка да сора турун; | а) поԉевӧј, коԁӧс јуклӧны кӧԇӧм турун ԍерԏі: бобӧԋаԋ, віка, ԉуцерна, ԏімофејевка ԁа сора турун; |
| б) лугӧвӧй — видзьяс вылын злакӧвӧй кӧдзакӧд сорӧн (80%-ысь не этшаджык). | б) лугӧвӧј — віԇјас вылын злакӧвӧј кӧԇакӧԁ сорӧн (80 пр.-ыԍ ԋе ещаҗык). |
| Б. Видз выв турун: | Б. Віԇвыв турун: |
| а) лугӧвӧй: 1) ойдлан видз вылысь небыд турун (ва сулавтӧминысь и ва сулаланінысь), 2) видз дав выв, лощиннӧй, эновтӧм пашня вылысь (пустӧш), 3) нюр турун; | а) лугӧвӧј: 1) ојԁлан віԇ вылыԍ ԋебыԁ турун (ва сулавтӧміныԍ і ва сулаланіныԍ), 2) віԇ-ԁаввыв, лошщіннӧј, еновтӧм пашԋа вылыԍ (пустош), 3) ԋур турун; |
| б) вӧр турун; | б) вӧр турун; |
| в) степнӧй турун; | в) ԍԏепнӧј турун; |
| г) горнӧй турун. | г) горнӧј турун. |
| ІІ. БЫДМӦМ ДЫРА СЕРТИ ЮКЛӦНЫ ТУРУН: | ІІ. БЫԀМӦМ ԀЫРА ԌЕРԎІ ЈУКЛӦНЫ ТУРУН: |
| 1) гырысь — ытшкӧма дзоридзалӧм бӧрын; | 1) гырыԍ — ыщкӧма ԇоріԇалӧм бӧрын; |
| 2) посни — ытшкӧма дзоридзавны заводитігӧн; | 2) посԋі — ыщкӧма ԇоріԇавны завоԃітігӧн; |
| 3) шӧркоддьӧм — ытшкӧма дзоридзалігӧн. | 3) шӧркоԃԃем — ыщкӧма ԇоріԇалігӧн. |
| Медбурӧн лыддьыссьӧ посни да шӧркоддьӧм турун: сэтчӧ пырӧны турунлӧн ёнджыка пӧтӧса часьтъясыс, дзоридзыс да коръясыс. Медым сюрасны тайӧ пӧтӧсаторъясыс, турун колӧ пуктыны ас кадын. | Меԁбурӧн лыԃԃыԍԍӧ посԋі ԁа шӧркоԃԃем турун: сетчӧ пырӧны турунлӧн јонҗыка пӧтӧса чаԍтјасыс, ԇоріԇыс ԁа корјасыс. Меԁым ԍурасны тајӧ пӧтӧсаторјасыс, турун колӧ пуктыны аскаԁын. |
| СТО-ӧн лӧсьӧдӧм стандарт кузя турун юксьӧ нормальнӧй да сӧрмӧм (кӧйдыс воӧм бӧрын идралӧм) вылӧ. | СТО-ӧн лӧԍӧԁӧм станԁарт куԅа турун јукԍӧ нормаԉнӧј ԁа сӧрмӧм (кӧјԁыс воӧм бӧрын іԁралӧм) вылӧ. |
| Турун арлыд йылысь подробнӧйджык тӧдмӧдъяс сетӧма «Турун примитӧм йылысь» юкӧдын. Сэні жӧ индалӧма, кыдзи тӧдмавны турунлысь арлыдсӧ (быдмӧмыслысь дырасӧ). | Турун арлыԁ јылыԍ поԁробнӧјҗык тӧԁмӧԁјас ԍетӧма „Турун прімітӧм јылыԍ“ јукӧԁын. Сені-жӧ інԁалӧма, кыԇі тӧԁмавны турунлыԍ арлыԁсӧ (быԁмӧмыслыԍ ԁырасӧ). |
| Турун идралӧм | Турун іԁралӧм. |
| Ми лыддям ковтӧмӧн гижавны тані турун идралӧм йылысь став техническӧй вопроссӧ. Сы йылысь бӧръя кадын петісны уна брошюраяс да статтяяс, дай тайӧ руководствоыс лэдзсьӧ ёнджыкасӧ мукӧд районъясысь вайӧм турун используйтӧм могысь. Тані лоӧ сувтлыны сӧмын турун идралан кад йылысь вопрос вылын, кодлӧн значенньӧыс ӧнія кадын зэв ыджыд. | Мі лыԃԃам ковтӧмӧн гіжавны тані турун іԁралӧм јылыԍ став ԏехԋіческӧј вопроссӧ. Сы јылыԍ бӧрја каԁын петісны уна брошурајас ԁа стаԏԏајас, ԁај тајӧ руковоԁствоыс леԇԍӧ јонҗыкасӧ мукӧԁ рајонјасыԍ вајӧм турун іспоԉзујтӧм могыԍ. Тані лоӧ сувтлыны сӧмын турун іԁралан каԁ јылыԍ вопрос вылын, коԁлӧн значеԋԋӧыс ӧнја каԁын зев ыҗыԁ. |
| Турун идралан кад лоӧ медколан условйӧӧн, коді решайтӧ турун заготовитӧмын да иналӧмын успех, обеспечитӧ продукциялысь медбур качествосӧ. | Турун іԁралан каԁ лоӧ меԁколан условіјӧӧн, коԁі решајтӧ турун заготовітӧмын ԁа іналӧмын уԍпех, обеспечітӧ проԁукціјалыԍ меԁбур качествосӧ. |
| Бур турун пуктӧм вылӧ, медвойдӧр, непременнӧ колӧ, медым турунсӧ вӧлі ытшкӧма дзоридзалігас. Сэки сійӧ медуна сетӧ пӧлезнӧй сёян часьтъяс, дзоридз да чӧскыд дук. Татшӧм турун абу вывті посни дай абу чорыд, абу сӧр, сэні пыр эм «дзоридз», бобӧвӧй турунъяслӧн юръяс либӧ злакӧвӧй шепъяс. Скӧтлы вердӧм вылӧ да прессуйтӧм вылӧ татшӧм туруныс сетӧ медбур материал. | Бур турун пуктӧм вылӧ, меԁвојԁӧр, ԋепременнӧ колӧ, меԁым турунсӧ вӧлі ыщкӧма ԇоріԇалігас. Секі сіјӧ меԁуна ԍетӧ поԉезнӧј ԍојан чаԍтјас, ԇоріԇ ԁа чӧскыԁ ԁук. Тащӧм турун абу вывті посԋі ԁај абу чорыԁ, абу сӧр, сені пыр ем „ԇоріԇ“, бобӧвӧј турунјаслӧн јурјас ԉібӧ злакӧвӧј шепјас. Скӧтлы верԁӧм вылӧ ԁа прессујтӧм вылӧ тащӧм туруныс ԍетӧ меԁбур маԏеріал. |
| Гырысь, чорыд турун, коді оз туй вӧвлы вердӧм вылӧ, туйӧ сӧмын кыскасян ӧшлы. Вывті посни турун абуджык бур: сійӧ ӧдйӧ косьмӧ да вывті ёна чирйысьӧ — уна шыбитчӧ. | Гырыԍ, чорыԁ турун, коԁі оз туј вӧвлы верԁӧм вылӧ, тујӧ сӧмын кыскаԍан ӧшлы. Вывті посԋі турун абуҗык бур: сіјӧ ӧԁјӧ коԍмӧ ԁа вывті јона чірјыԍӧ — уна шыбытчӧ. |
| Ӧні турун пуктӧмӧн обычнӧя сёрмӧны. Сы понда быд во вошӧ турун 30–40%-ӧдз. Сыысь кындзи, лишнӧй дыр быдмӧмла (сӧрмӧмла) да мӧдысь ытшкыны шогмытӧмла, ӧтава сюртӧмла вошӧ 50%-ӧдз белок да кӧрым единица. Турун пуктӧм ӧні заводитчӧ кор туруныс самӧй дзоридзалӧ да помасьӧ кӧйдыс киссигас. Тадзӧн турунлӧн качествоыс омӧльтчӧ: дзоридзалігӧн пӧтӧсаторъясыс заысь да коръясысь вуджӧны кӧйдысӧ, а кӧйдысыс турун идралігӧн киссяс. | Ӧні турун пуктӧмӧн обычнӧја ԍормӧны. Сыпонԁа быԁво вошӧ турун 30–40 пр.-ӧԇ. Сыыԍ кынԇі, ԉішнӧј ԁыр быԁмӧмла (сӧрмӧмла) ԁа мӧԁыԍ ыщкыны шогмытӧмла, ӧтава ԍуртӧмла вошӧ 50 пр.-ӧԇ белок ԁа кӧрым јеԃіԋіца. Турун пуктӧм ӧні завоԃітчӧ кор туруныс самӧј ԇоріԇалӧ ԁа помаԍӧ кӧјԁыс кіԍԍігас. Таԇӧн турунлӧн качествоыс омӧԉтчӧ: ԇоріԇалігӧн пӧтӧсаторјасыс заыԍ ԁа корјасыԍ вуҗӧны кӧјԁысӧ, а кӧјԁысыс турун іԁралігӧн кіԍԍас. |
| Тадзи ытшкӧмӧн сюрӧ пуктыны турунлӧн идзасыс (сӧрмӧм турун) 80%-ӧдз да сӧмын 20% веж турун. Сыысь кындзи, водзджык ытшкӧмӧн вевъялас быдмыны ӧтава, позьны кутас ытшкыны мӧдысь да тадзӧн турунлӧн став вося урожайыс содас 25–30% вылӧ дай белокыс содас кык мындаӧдз. Та понда медбур ытшкан кадӧн колӧ лыддьыны видзвывса медуна турунлысь шепталан кад, бобӧвӧй турун юр гӧрдӧдан кад. Вӧра местаясын турун пуктан кад позьӧ тӧдны лугӧвӧй ситурун (овсяница) да мятлика турунъяс воӧм серти, а вӧра степъяс вылын — безостӧй костёр да пырей воӧм серти. Пуктысьӧм колӧ помавны турун дзоридзалігӧн. | Таԇі ыщкӧмӧн ԍурӧ пуктыны турунлӧн іԇасыс (сӧрмӧм турун) 80 пр.-ӧԇ ԁа сӧмын 20 пр. веж турун. Сыыԍ кынԇі, воԇҗык ыщкӧмӧн вевјалас быԁмыны ӧтава, поԅны кутас ыщкыны мӧԁыԍ ԁа таԇӧн турунлӧн став воԍа урожајыс соԁас 25–30 пр. вылӧ ԁај белокыс соԁас кык мынԁаӧԇ. Тапонԁа меԁбур ыщкан каԁӧн колӧ лыԃԃыны віԇвывса меԁуна турунлыԍ шепталан каԁ, бобӧвӧј турун јур гӧрԁӧԁан каԁ. Вӧра местајасын турун пуктан каԁ поԅӧ тӧԁны лугӧвӧј ԍітурун (овԍаԋіца) ԁа мјатԉіка турунјас воӧм ԍерԏі, а вӧра ԍԏепјас вылын — безостӧј коԍԏор ԁа пыреј воӧм ԍерԏі. Пуктыԍӧм колӧ помавны турун ԇоріԇалігӧн. |
| СССР-са ЦСУ-ӧн 1922-ӧд восянь 1926-ӧд воӧдз чукӧртӧм статистическӧй тӧдмӧдъяс серти, турун пуктӧм медся войдӧр заводитчӧ ойдлан видзьяс вылын. Юнь заводитчигӧн турун пуктыны петӧны Крымын, юнь шӧрын — Войвыв Кавказын, Дагестанын да Украинаын (оз пасьталаыс, а унджыклаас). Сэнъясын турун пуктӧм кыссьӧ 2-сянь 3 вежонӧдз. Дав выв видзьяс вылын турун пуктӧм заводитчӧ вежон кык-куимӧн сёрджык. | СССР-са ЦСУ-ӧн 1922-ԁ воԍаԋ 1926-ԁ воӧԇ чукӧртӧм стаԏіԍԏіческӧј тӧԁмӧԁјас ԍерԏі, турун пуктӧм меԁԍа војԁӧр завоԃітчӧ ојԁлан віԇјас вылын. Јуԋ завоԃітчігӧн турун пуктыны петӧны Крымын, јуԋ шӧрын — Војвыв Кавказын, Ԁагестанын ԁа Украінаын (оз паԍталаыс, а унҗыклаас). Сенјасын турун пуктӧм кысԍӧ 2-ԍаԋ 3 вежонӧԇ. Ԁаввыв віԇјас вылын турун пуктӧм завоԃітчӧ вежон кык-кујімӧн ԍорҗык. |
| Улыс да Шӧр Волгаын турун пуктӧм заводитчӧ ойдлан видзьяс вылын юль тӧлысь заводитчигӧн да дав выв видзьяс вылын 10–14 лун мысти. Сэк жӧ заводитчӧ турун пуктӧм Ленинград обласьтын, Уралын, Нижегородскӧй крайын да Казахстанын. Неуна сёрӧнджык, юль шӧрын кымын, пуксьӧ турун пуктан кад РСФСР-са центральнӧй районъясын — ЦЧО-ын (Центральнӧй Чернозёмнӧй обласьтын), Рытыввыв обласьтын, сідз жӧ Киргизияын. Юльын жӧ мӧд джынъяс заводитчӧ турун пуктӧм Сибырын да Войвыв крайын. Августын турун пуктӧм овлӧ сӧмын Бурято-Монголияын. Сэк жӧ помасьӧ турун пуктӧм дав выв видзьяс вылын Белоруссияын, Войвыв крайын да Сибырын. | Улыс ԁа Шӧр Волгаын турун пуктӧм завоԃітчӧ ојԁлан віԇјас вылын јуԉ тӧлыԍ завоԃітчігӧн ԁа ԁаввыв віԇјас вылын 10–14 лун мыԍԏі. Сек-жӧ завоԃітчӧ турун пуктӧм Ԉеԋінграԁ облаԍтын, Уралын, Ԋіжегороԁскӧј крајын ԁа Казакстанын. Ԋеуна ԍорӧнҗык, јуԉ шӧрын кымын, пукԍӧ турун пуктан каԁ РСФСР-са центраԉнӧј рајонјасын — ЦЧО-ын (Центраԉнӧј Черноԅомнӧј облаԍтын), Рытыввыв облаԍтын, сіԇ-жӧ Кіргіԅіјаын. Јуԉын-жӧ мӧԁ җынјас завоԃітчӧ турун пуктӧм Ԍібырын ԁа Војвыв крајын. Августын турун пуктӧм овлӧ сӧмын Бурјато-Монгоԉіјаын. Сек-жӧ помаԍӧ турун пуктӧм ԁаввыв віԇјас вылын Белоруԍԍіјаын, Војвыв крајын ԁа Ԍібырын. |
| Коми обласьтын турун пуктӧм кыссьӧ шӧркоддьӧма 20 лун, юль тӧлысьын, мукӧдлаын — водзджык, мукӧдлаын — сёрӧнджык. | Комі облаԍтын турун пуктӧм кысԍӧ шӧркоԃԃема 20 лун, јуԉ тӧлыԍын, мукӧԁлаын — воԇҗык, мукӧԁлаын — ԍорӧнҗык. |
| Турун пуктан кад йылысь точнӧйджык тӧдмӧдъяс сетам сӧмын ӧткымын, ёнджыка тӧдчана районъяс кузя (важ вояслысь). | Турун пуктан каԁ јылыԍ точнӧјҗык тӧԁмӧԁјас ԍетам сӧмын ӧткымын, јонҗыка тӧԁчана рајонјас куԅа (важ војаслыԍ). |
| Турун пуктан кад. | Турун пуктан каԁ. |
| РайонъясОйдлан видзьясДав выв видзьяс | РајонјасОјԁлан віԇјасԀаввыв віԇјас |
| ЗаводитчӧПомасьӧКымын лун кыссьӧЗаводитчӧПомасьӧКымын лун кыссьӧ | ЗавоԃітчӧПомаԍӧКымын лун кысԍӧЗавоԃітчӧПомаԍӧКымын лун кысԍӧ |
| 1. ВойвывVІІ/19VІІІ/1325VІІ/16VІІІ/1328 | 1. ВојвывVІІ/19VІІІ/1325VІІ/16VІІІ/1328 |
| 2. Ленинград обл. да КарелияVІІ/11VІІІ/828VІІ/14VІІІ/1330 | 2. Ԉеԋінграԁ обл. ԁа КареԉіјаVІІ/11VІІІ/828VІІ/14VІІІ/1330 |
| 3. РытыввывVІІ/14VІІІ/623VІІ/15VІІІ/723 | 3. РытыввывVІІ/14VІІІ/623VІІ/15VІІІ/723 |
| 4. Центр.-Промышл.VІІ/10VІІ/2515VІІ/10VІІ/1515 | 4. Центр.-Промышл.VІІ/10VІІ/2515VІІ/10VІІ/1515 |
| 5. Центр.-Чернозёмн.VІ/30VІІ/1414VІ/30VІІ/1111 | 5. Центр.-Черноԅомн.VІ/30VІІ/1414VІ/30VІІ/1111 |
| 6. Войвыв КавказVІ/14VІІ/622VІ/10VІІ/525 | 6. Војвыв КавказVІ/14VІІ/622VІ/10VІІ/525 |
| 7. СибырVІІ/18VІІІ/1528VІІ/15VІІІ/1127 | 7. ԌібырVІІ/18VІІІ/1528VІІ/15VІІІ/1127 |
| 8. БелоруссияVІІ/10VІІ/3020VІІ/14VІІІ/724 | 8. БелоруԍԍіјаVІІ/10VІІ/3020VІІ/14VІІІ/724 |
| Тані колӧ висьтавны, мый турун пуктан примернӧй план, кодӧс лӧсьӧдӧма В. И. Ленин нима ставсоюзса с.-кӧзяйственнӧй академиялӧн кӧрымъясӧн ведайтан институт, зэв ёна торъялӧ фактическӧй пуктысян кадъясысь, кодъясӧс гижалӧма кольӧм воясӧ статистическӧй органъясӧн. Сідз, | Тані колӧ віԍтавны, мыј турун пуктан прімернӧј план, коԁӧс лӧԍӧԁӧма В. І. Ԉеԋін ԋіма ставсојузса ԍ.-кӧԅајственнӧј акаԃеміјалӧн кӧрымјасӧн веԁајтан інԍԏітут, зев јона торјалӧ факԏіческӧј пуктыԍан каԁјасыԍ, коԁјасӧс гіжалӧма коԉӧм војасӧ стаԏіԍԏіческӧј органјасӧн. Сіԇ, |
| Войвыв крайын VІІ/19 — VІІІ/13 лунъяс пыдди рекомендуйтчысьӧ пуктысьныVІ/15 – VІІ/20 лунъяс костын. | Војвыв крајын VІІ/19 – VІІІ/13 лунјас пыԃԃі рекоменԁујтчыԍӧ пуктыԍны VІ/15 – VІІ/20 лунјас костын. |
| Московскӧй обласьтынVІ/10 – VІІ/15 лунъяс костын. | Московскӧј облаԍтынVІ/10 – VІІ/15 лунјас костын |
| Рытыв-войвыв УкраинаынVІ/15 – VІІ/10 лунъяс костын. | Рытыв-војвыв УкраінаынVІ/15 – VІІ/10 „ „ |
| Асыв лунвыв УкраинаынV/25 – VІІ/25 лунъяс костын. | Асыв лунвыв „ V/25 – VІІ/25 „ „ |
| ЦЧО-ынVІІ/5 – VІІ/10 лунъяс костын. | ЦЧО-ынVІІ/5 – VІІ/10 „ „ |
| Войвыв УралынVІ/15 – VІІ/20 лунъяс костын. | Војвыв УралынVІ/15 – VІІ/20 „ „ |
| Войвыв КавказынV/1 – VІ/1 лунъяс костын. | „ КавказынV/1 – VІ/1 „ „ |
| Войвыв КазахстанынVІ/1 – VІ/25 лунъяс костын. | „ КазакстанынVІ/1 – VІ/25 „ „ |
| Рытыв-войвыв СибырынVІ/15 – VІІ/15 лунъяс костын. | Рытыв-војвыв ԌібырынVІ/15 – VІІ/15 „ „ |
| Но колӧ зільны кыдзи мый позьӧ водзджык турун пуктыны. | Но колӧ зіԉны кыԇі мыј поԅӧ воԇҗык турун пуктыны. |
| ІІІ. ВЫЛЫССЯНЬ ВИДЗӦДӦМӦН ДА ГӦТӦВИТӦМ СЕРТИ | ІІІ. ВЫЛЫСԌАԊ ВІԆӦԁӦМӦН ԀА ГӦТӦВІТӦМ ԌЕРԎІ КОС ТУРУН ЈУКЛӦНЫ ТАԆІ: |
| Вылыссянь видзӧдӧмӧн да гӧтӧвитӧм серти кос турун юклӧны тадзи: | |
| 1) веж турун (мича турун), | 1) веж турун (міча турун), |
| 2) горелӧй турун | 2) горелӧј „ |
| 3) бурӧй турун | 3) бурӧј „. |
| Веж кос турун (мича турун) вӧчӧны ытшкӧм бӧрын тӧв йылын косьтӧмӧн. | Веж кос турун (міча турун) вӧчӧны ыщкӧм бӧрын тӧв јылын коԍтӧмӧн. |
| Бурӧй турун вӧчӧм вылӧ ытшкӧм туруныс оз дзикӧдз косьтыссьы — вӧтлӧны сы пытшкысь васӧ сӧмын 50–60%, сэсся турунсӧ тэчӧны зорӧдӧ. Сэні сійӧ шузьӧ, кытчӧдз став лишнӧй ваыс дзикӧдз оз косьмы. Татшӧм туруныс лоӧ пӧжалӧм нянь дука дай чӧскыдджык кӧра. | Бурӧј турун вӧчӧм вылӧ ыщкӧм туруныс оз ԇікӧԇ коԍтыԍԍы — вӧтлӧны сы пыщкыԍ васӧ сӧмын 50–60 пр., сеԍԍа турунсӧ течӧны зорӧԁӧ. Сені сіјӧ шуԅӧ, кытчӧԇ став ԉішнӧј ваыс ԇікӧԇ оз коԍмы. Тащӧм туруныс лоӧ пӧжалӧм ԋаԋ ԁука ԁај чӧскыԁҗык кӧра. |
| Горелӧй турун вӧчигӧн ытшкӧм турунсӧ первой видзыштӧны тӧв йылын, сэсся чукӧртӧны топыд, гырысь юръясӧ. Сэні сійӧ мыйкӧдыра шузяс, сэсся бӧр разӧдӧны да косьтӧны тӧв йылын. | Горелӧј турун вӧчігӧн ыщкӧм турунсӧ первој віԇыштӧны тӧв јылын, сеԍԍа чукӧртӧны топыԁ, гырыԍ јурјасӧ. Сені сіјӧ мыјкӧ ԁыра шуԅас, сеԍԍа бӧр разӧԁӧны ԁа коԍтӧны тӧв јылын. |
| Коми обласьтлы, кӧні турун пуктігӧн тшӧкыда овлӧны зэръяс, колӧ рекомендуйтны бурӧй турун лӧсьӧдӧм. | Комі облаԍтлы, кӧні турун пуктігӧн щӧкыԁа овлӧны зерјас, колӧ рекоменԁујтны бурӧј турун лӧԍӧԁӧм. |
| Кӧрымъяс лӧсьӧдӧмӧн ведайтан институт рекомендуйтӧ татшӧм бурӧй турун лӧсьӧдан способ: | Кӧрымјас лӧԍӧԁӧмӧн веԁајтан інԍԏітут, рекоменԁујтӧ тащӧм бурӧј турун лӧԍӧԁан способ: |
| «Ытшкӧм турунысь вӧтлыссьӧ лишнӧй ваыс лёдзьясын косьтӧмӧн. Кор косьмас ваыс 50 прӧчентысь не этшаджык (турунсьыс кольта йи кодьӧс гартігӧн оз ков мыччысьны валы), турунсӧ топыда, быд пласт талялӧмӧн тэчӧны зорӧдӧ (тыртӧминъяс да коластъяс кольны оз ков). Зорӧд вылыс вевттьӧны идзасӧн 17–18 см кызта. Зорӧд обычнӧя вӧчсьӧ 3–4 метр пасьта да 5–6 метр судта. Зорӧдын шоналӧм да шузьӧм кыссяс 3–4 вежон, сэсся сы бӧрын турун кӧдзалӧ. Первойя кадсӧ колӧ наблюдайтны, медым туруныс эз сотчы. Та могысь мерайтӧны зорӧд пытшкысь температурасӧ кӧрт беддьӧн. Беддьыс кӧ пӧсялас да оз позь кутны киын, зорӧд колӧ косявны да косьтыны. | „Ыщкӧм туруныԍ вӧтлыԍԍӧ ԉішнӧј ваыс ԉоԇјасын коԍтӧмӧн. Кор коԍмас ваыс 50 прӧчентыԍ ԋе ещаҗык (турунԍыс коԉта јі коԃӧс гартігӧн оз ков мытчыԍны валы), турунсӧ топыԁа, быԁ пласт таԉалӧмӧн течӧны зорӧԁӧ (тыртӧмінјас ԁа коластјас коԉны оз ков). Зорӧԁ вылыс вевԏԏӧны іԇасӧн 17–18 см кызта. Зорӧԁ обычнӧја вӧчԍӧ 3–4 метр паԍта ԁа 5–6 метр суԁта. Зорӧԁын шоналӧм ԁа шуԅӧм кысԍас 3–4 вежон, сеԍԍа сы бӧрын турун кӧԇалӧ. Первојја каԁсӧ колӧ набԉуԁајтны, меԁым туруныс ез сотчы. Та могыԍ мерајтӧны зорӧԁ пыщкыԍ ԏемпературасӧ кӧрт беԃԃӧн. Беԃԃыс-кӧ пӧԍалас ԁа оз поԅ кутны кіын, зорӧԁ колӧ коԍавны ԁа коԍтыны. |
| Бурӧй турун лӧсьӧдӧм вылӧ позьӧ используйтны сідз жӧ ӧтава». | Бурӧј турун лӧԍӧԁӧм вылӧ поԅӧ іспоԉзујтны сіԇ-жӧ ӧтава“. |
| (Кӧрымъяс лӧсьӧдӧмӧн ведайтан институт статтяысь, кодӧс печатайтӧма «Соц. Земл.»-ын, 148-ӧд №-ын). | (Кӧрымјас лӧԍӧԁӧмӧн веԁајтан інԍԏітут стаԏԏаыԍ, коԁӧс печатајтӧма „Соц. ԅемԉ.“-ын, 148-ԁ №-ын). |
| ІV. КӦДЗӦМ ТУРУН | ІV. Кӧԇӧм турун. |
| СТО стандарт кузя кӧдзӧм турун юксьӧ полевӧй да лугӧвӧй вылӧ. Полевӧйыс ачыс бара жӧ юксьӧ подтипъяс вылӧ, кутшӧмъясӧс подробнӧя лыддьӧдлӧма водзынджык, «СТО-лӧн стандарт» юкӧдын. | СТО станԁарт куԅа кӧԇӧм турун јукԍӧ поԉевӧј ԁа лугӧвӧј вылӧ. Поԉевӧјыс ачыс бара-жӧ јукԍӧ поԁԏіпјас вылӧ, кущӧмјасӧс поԁробнӧја лыԃԃӧԁлӧма воԇынҗык, „СТО-лӧн станԁарт“ јукӧԁын. |
| Кӧдзӧм турун пыр овлӧ ӧти сикасысь, оз пырны сэтчӧ ковтӧм да вреднӧй быдтасъяс. Кӧдзӧм турун ёна пӧтӧса. Сы понда лыддьыссьӧ сійӧ медбур турунӧн да донъявсьӧ вылӧ, торъя нин, ас кадын кӧ идралӧма да бура гӧтӧвитӧма. Торъя вылӧ донъявсьӧ медводдза воясын босьтӧм турун — коймӧд воысь не сёрсяджык. | Кӧԇӧм турун пыр овлӧ ӧԏі ԍікасыԍ, оз пырны сетчӧ ковтӧм ԁа вреԁнӧј быԁтасјас. Кӧԇӧм турун јона пӧтӧса. Сыпонԁа лыԃԃыԍԍӧ сіјӧ меԁбур турунӧн ԁа ԁонјавԍӧ вылӧ, торја-ԋін, аскаԁын-кӧ іԁралӧма ԁа бура гӧтӧвітӧма. Торја вылӧ ԁонјавԍӧ меԁвоԇԇа војасын боԍтӧм турун — којмӧԁ воыԍ ԋе ԍорԍаҗык. |
| V. ГЕОГРАФИЧЕСКӦЙ ПОЛОЖЕННЬӦ СЕРТИ | |
| Географическӧй положенньӧ серти торъялӧны со кутшӧм сортъяс: | V. Географіческӧј положеԋԋӧ ԍерԏі торјалӧны со кущӧм сортјас: |
| Горнӧй турун лыддьыссьӧ медся бурӧн. Сійӧ пӧтӧслун кузяыс омӧля торъялӧ концентрированнӧй топыд кӧрым дінысь. Миян сэтшӧм туруныс эм Кавказын, Кавказскӧй хребет гӧраяс пӧлӧн, Дагестанса да Ичӧт Кавказса скалаа гӧраясын кындзи. | Горнӧј турун лыԃԃыԍԍӧ меԁԍа бурӧн. Сіјӧ пӧтӧслун куԅаыс омӧԉа торјалӧ концентрірованнӧј топыԁ кӧрым ԁіныԍ. Міјан сещӧм туруныс ем Кавказын, Кавказскӧј хребјот гӧрајас пӧлӧн, Ԁагестанса ԁа Ічӧт Кавказса скалаа гӧрајасын кыԋԇі. |
| Горнӧй турун зэв пӧтӧса, чӧскыд дука да нежнӧй, чӧскыд кӧра. Сэтчӧ пырӧны пырей, бобӧнянь, люцерна, вика, тимофеевка, ёжа, костёр да мук. пӧлӧс турунъяс. | Горнӧј турун зев пӧтӧса, чӧскыԁ ԁука ԁа ԋежнӧј, чӧскыԁ кӧра. Сетчӧ пырӧны пыреј, бобӧԋаԋ, ԉуцерна, віка, ԏімофејевка, јожа, коԍԏор ԁа мук. пӧлӧс турунјас. |
| Вылын гӧраясысь пуктан турунлӧн ӧти тырмытӧмтор — сійӧ неуна дубыдджык. Сы понда скӧтлы вердӧм вылӧ колӧ сійӧс солавны. Горнӧй турун торъя бур йӧла скӧтлы вердӧм вылӧ. | Вылын гӧрајасыԍ пуктан турунлӧн ӧԏі тырмытӧмтор — сіјӧ ԋеуна ԁубыԁҗык. Сыпонԁа скӧтлы верԁӧм вылӧ колӧ сіјӧс солавны. Горнӧј турун торја бур јӧла скӧтлы верԁӧм вылӧ. |
| Ойдлан видзьяс вылысь (поемнӧй) турун пуктыссьӧ ю пӧлӧнъясын да ты гӧгӧръясын: Волга йылын, Ока, Свияга, Кама, Войвыв Двина, Эжва юяс пӧлӧн да мук. Татшӧм турунсӧ бура уна пуктӧны сідз жӧ Центральнӧй Промышленнӧй обласьтын да мыйтакӧ Ленинград обласьтын да Татреспубликаын. 90%-ӧдз злакъяс пырӧм понда тайӧ туруныс зэв пӧтӧса. | Ојԁлан віԇјас вылыԍ (појомнӧј) турун пуктыԍԍӧ ју пӧлӧнјасын ԁа тыгӧгӧрјасын: Волга јылын, Ока, Ԍвіјага, Кама, Војвыв Ԁвіна, Ежва јујас пӧлӧн ԁа мук. Тащӧм турунсӧ бура уна пуктӧны сіԇ-жӧ Центраԉнӧј Промышԉеннӧј облаԍтын ԁа мыјԁакӧ Ԉеԋінграԁ облаԍтын ԁа Татреспубԉікаын. 90%-ӧԇ злакјас пырӧм понԁа тајӧ туруныс зев пӧтӧса. |
| Ва ыдждылӧм бӧрын ёна кӧтасьӧм да нюйтӧн бурмӧм видзьяс обычнӧя сетӧны пышыд да зэв уна пӧлӧс турун, кодъяс быдмӧны асьныс, а мукӧддырйи тшӧтш веськалӧны ваӧн вайӧм культурнӧй кӧйдысъяс. | Ва ыҗԁылӧм бӧрын јона кӧтаԍӧм ԁа ԋујтӧн бурмӧм віԇјас обычнӧја ԍетӧны пышыԁ ԁа зев уна пӧлӧс турун, коԁјас быԁмӧны аԍныс, а мукӧԁ ԁырјі щӧщ веԍкалӧны ваӧн вајӧм куԉтурнӧј кӧјԁысјас. |
| Ойдлан видзьяс вылын быдмӧны кӧйдыса гырысь турунъяс: манник, канарейник, бекмания, лисохвост, костёр, мятлик да мыйтакӧ бобовник. Ойдлан видзьяс вылысь турун юксьӧ куим пӧлӧс вылӧ: | Ојԁлан віԇјас вылын быԁмӧны кӧјԁыса гырыԍ турунјас: маԋԋік, канарејԋік, бекмаԋіја, ԉісохвост, коԍԏор, мјатԉік ԁа мыјԁакӧ бобовԋік. Ојԁлан віԇјас вылыԍ турун јукԍӧ куім пӧлӧс вылӧ: |
| Гырысь турун — пуктыссьӧ улі местаясысь — юяс пӧлӧнысь да тыяс гӧгӧрысь. Сылӧн ботаническӧй составыс — канарейник, мятлик, бекмания, чаполица, чинос, безостӧй костёр. | Гырыԍ турун — пуктыԍԍӧ улы местајасыԍ — јујас пӧлӧныԍ ԁа тыјас гӧгӧрыԍ. Сылӧн ботаԋіческӧј составыс — канарејԋік, мјатԉік, бекмаԋіја (чапоԉіца, чінос, безостӧј коԍԏор). |
| Шӧркоддьӧм турун — пуктыссьӧ сэтшӧм керӧс бокъясысь да ю пӧлӧнъясысь, кыті ойдлӧ ваӧн, но ваыс сэні оз сулав. Татшӧм туруныс торъя бур, кокни да тырмымӧн жирнӧй. Ботаническӧй составӧ ёнджыка пырӧны: горошек, чина, лисохвост, нюрвывса мятлик, лугӧвӧй ситурун, тимофеевка, астрагал, сборнӧй ежа турунъяс. | Шӧркоԃԃем турун — пуктыԍԍӧ сещӧм керӧс бокјасыԍ ԁа ју пӧлӧнјасыԍ, кыті ојԁлӧ ваӧн, но ваыс сені оз сулав. Тащӧм туруныс торја бур, кокԋі ԁа тырмымӧн жірнӧј. Ботаԋіческӧј составӧ јонҗыка пырӧны: горошок, чіна, ԉісохвост, ԋурвывса мјатԉік, лугӧвӧј ԍітурун, ԏімофејевка, астрагал, сборнӧј јежа турунјас. |
| Посни турун — пуктыссьӧ вылын местаясысь, кыті ваыс босьтлывлӧ не быд во да кытысь туруныс омӧля торъялӧ дав выв турун дінысь. Сылӧн ботаническӧй составыс: лугӧвӧй мятлик, еджыд, гӧрд да шӧркоддьӧм бобӧнянь, еджыд полевица, горошки, ситурун. | Посԋі турун — пуктыԍԍӧ вылын местајасыԍ, кыті ваыс боԍтлывлӧ ԋе быԁво ԁа кытыԍ туруныс омӧԉа торјалӧ ԁаввыв турун ԁіныԍ. Сылӧн ботаԋіческӧј составыс: лугӧвӧј мјатԉік, јеҗыԁ, гӧрԁ ԁа шӧркоԃԃем бобӧԋаԋ, јеҗыԁ поԉевіца, горошкі, ԍітурун. |
| Ойдлан турунлӧн тырмытӧмтор — нюйтӧн либӧ лыаӧн лякӧссьӧм да эжӧр турунӧн сорласьӧм. | Ојԁлан турунлӧн тырмытӧмтор — ԋујтӧн ԉібӧ лыаӧн ԉакӧԍԍӧм ԁа ежӧр турунӧн сорлаԍӧм. |
| Степнӧй турун пуктыссьӧ Войвыв Кавказса, Терекса, Кубаньса да Ставропольскӧй степъяс вылын, Донын да Улыс Волгаын, сідз жӧ Казахстанын, Башкирияын, Уралын да Саратовскӧй районын. | Ԍԏепнӧј турун пуктыԍԍӧ Војвыв Кавказса, Ԏерекса, Кубаԋса ԁа Ставропоԉскӧј ԍԏепјас вылын, Ԁонын ԁа Улыс Волгаын, сіԇ-жӧ Казакстанын, Башкіріјаын, Уралын ԁа Саратовскӧј рајонын. |
| Степнӧй турун пытшкӧ пырӧны зэв уна пӧлӧс турун; медся ёна овлӧны дикӧй костёр, ночевница, овсюг да мук. пӧлӧс. На пытшкын медуна быдмӧ пырей, кодлӧн свойствоясыс, быдманін мусин серти, абу быд местаын ӧткодь. Сы понда тайӧ пырейыслӧн эм уна пӧлӧс ним (быдман места серти). | Ԍԏепнӧј турун пыщкӧ пырӧны зев уна пӧлӧс турун; меԁԍа јона овлӧны ԃікӧј коԍԏор, ночевԋіца, овԍуг ԁа мук. пӧлӧс. На пыщкын меԁуна быԁмӧ пыреј, коԁлӧн својствојасыс, быԁманін муԍін ԍерԏі, абу быԁ местаын ӧткоԃ. Сыпонԁа тајӧ пырејыслӧн ем уна пӧлӧс ԋім (быԁман места ԍерԏі). |
| Пырей быдман районъяс основнӧя позьӧ юкны кык пельӧ: первой — степъяс вылын сэтшӧм местаяс, кыті выльӧн на гӧрлӧмаӧсь, но эновтӧмаӧсь, сетӧны тадзи шусян «пырей турун». | Пыреј быԁман рајонјас основнӧја поԅӧ јукны кык пеԉӧ: первој — ԍԏепјас вылын сещӧм местајас, кыті выԉӧн-на гӧрлӧмаӧԍ, но еновтӧмаӧԍ, ԍетӧны таԇі шуԍан „пыреј турун“. |
| Несолончаковӧй степъяс вылысь, кыті войдӧр уджавлӧмаӧсь, пуктыссьӧ медбур пырей турун, абу кӧ сійӧ ёна сорласьӧма полынь турунӧн. Тайӧ туруныс (пырейыс) ёна кос да пӧтӧса, сӧмын мед эз вӧв ытшкӧма сёрӧн, а сёрӧн кӧ ытшкыны, лоӧ зэв чорыд. | Ԋесолончаковӧј ԍԏепјас вылыԍ, кыті војԁӧр уҗавлӧмаӧԍ, пуктыԍԍӧ меԁбур пыреј турун, абу-кӧ сіјӧ јона сорлаԍӧма полыԋ турунӧн. Тајӧ туруныс (пырејыс) јона кос ԁа пӧтӧса, сӧмын меԁ ез вӧв ыщкӧма ԍорӧн, а ԍорӧн-кӧ ыщкыны, лоӧ зев чорыԁ. |
| Пырей турун вылӧ, тшӧтш «донса пырей» вылӧ, сетӧны ыджыд дон ылын лунвыв местаяс сайын на, дай лыддьыссьӧ ёна бур турун пыдди, весиг Москваса рынок вылын. Сэні тайӧ туруныс вежӧ мукӧддырйи ойдлан видзьяс вылысь пуктӧм турунӧс. | Пыреј турун вылӧ, щӧщ „ԁонса пыреј“ вылӧ ԍетӧны ыҗыԁ ԁон ылын лунвыв местајас сајын-на, ԁај лыԃԃыԍԍӧ јона бур турун пыԃԃі, веԍіг Москваса рынок вылын. Сені тајӧ туруныс вежӧ мукӧԁ ԁырјі ојԁлан віԇјас вылыԍ пуктӧм турунӧс. |
| Мӧд пӧлӧс пырей турун пуктыссьӧ ёнджыка важӧн уджавлӧм да эндӧдӧм местаясысь. Тайӧ туруныс воддза сертиыс гырысьджык, чорыдджык заа да пырӧны сэтчӧ тшӧтш кустӧвӧй злакъяс, ковыль да тонконог нима турунъяс. | Мӧԁ пӧлӧс пыреј турун пуктыԍԍӧ јонҗыка важӧн уҗавлӧм ԁа енԁӧԁӧм местајасыԍ. Тајӧ туруныс воԇԇа ԍерԏіыс гырыԍҗык, чорыԁҗык заа ԁа пырӧны сетчӧ щӧщ кустӧвӧј злакјас, ковыԉ ԁа тонконог ԋіма турунјас. |
| Солончаковӧй степъяс вылысь пырей турун шусьӧ «острецӧн». Сійӧ — аслыспӧлӧс, дзирдаланкодь рӧма (гулю морӧслань мунӧ). Важӧнджык эндӧдӧм местаясын тайӧ туруныс быдмӧ мича, а бӧрынджык эндӧдӧм местаясын — полынь, чемерича да мук. пӧлӧс турун сора. | Солончаковӧј ԍԏепјас вылыԍ пыреј турун шуԍӧ „острецӧн“. Сіјӧ — аслыспӧлӧс, ԇірԁаланкоԃ рӧма (гуԉу морӧслаԋ мунӧ). Важӧнҗык енԁӧԁӧм местајасын тајӧ туруныс быԁмӧ міча, а бӧрынҗык енԁӧԁӧм местајасын — полыԋ, чемеріча ԁа мук. пӧлӧс турун сора. |
| Острец кындзи эмӧсь нӧшта пырей турунлӧн сортъяс: «житняк» либӧ гребенчатӧй пырей — быдмӧ кӧдзӧмӧн; «аржанец» либӧ сухолиманнӧй турун — пуктыссьӧ степъяс вылысь улын местаясысь, балкаяс вылысь, кӧні бура дыр олӧ лым да торъя ёна быдмӧ костёр турун. | Острец кыԋԇі емӧԍ нӧшта пыреј турунлӧн сортјас: „жітԋак“ ԉібӧ гребенчатӧј пыреј — быԁмӧ кӧԇӧмӧн; „аржаԋец“ ԉібӧ сухоԉіманнӧј турун — пуктыԍԍӧ ԍԏепјас вылыԍ улын местајасыԍ, балкајас вылыԍ, кӧні бура ԁыр олӧ лым ԁа торја јона быԁмӧ коԍԏор турун. |
| Быдсяма пӧлӧс степнӧй турун чӧскыд дука, сӧмын неуна чорыдджык, торъя нин важӧнджык эндӧдӧм местаясын быдман турун, кӧні овлӧны кустӧвӧй злак соръяс. | Быԁԍама пӧлӧс ԍԏепнӧј турун чӧскыԁ ԁука, сӧмын ԋеуна чорыԁҗык, торја-ԋін важӧнҗык енԁӧԁӧм местајасын быԁман турун, кӧні овлӧны кустӧвӧј злак сорјас. |
| Лугӧвӧй — дав выв турун пуктыссьӧ Войвыв крайын, Ленинград обласьтын да РСФСР-са центральнӧй обласьтъясын. Сійӧ торъялӧ ойдлан видзьяс вылысь пуктан турун дінысь аслас ботаническӧй составӧн, сідз жӧ уна пырӧны сэтчӧ кӧрӧба (юра) турунъяс да мукӧддырйи аслас пӧтӧслунӧн оз сетчы ойдлан турунлы. Быдман места серти (юяс пӧлӧн, либӧ улын местаясын) тайӧ туруныслӧн эмӧсь уна пӧлӧс местнӧй нимъяс: | Лугӧвӧј — ԁаввыв турун пуктыԍԍӧ Војвыв крајын, Ԉеԋінграԁ облаԍтын ԁа РСФСР-са центраԉнӧј облаԍтјасын. Сіјӧ торјалӧ ојԁлан віԇјас вылыԍ пуктан турун ԁіныԍ аслас ботаԋіческӧј составӧн, сіԇ-жӧ уна пырӧны сетчӧ корӧба (јура) турунјас ԁа мукӧԁ ԁырјі аслас пӧтӧслунӧн оз ԍетчы ојԁлан турунлы. Быԁман места ԍерԏі (јујас пӧлӧн, ԉібӧ улын местајасын) тајӧ туруныслӧн емӧԍ уна пӧлӧс местнӧј ԋімјас: |
| «Лугӧвӧй» турун: а) РСФСР центральнӧй обласьтъясса вӧра местаясысь да степъяс вылысь, б) Войвыв крайса да Сибырса турун. Тайӧ туруныс посни. Сэтчӧ ёнджыка пырӧны татшӧм турунъяс (турунлӧн ботаническӧй состав): ситурун, гӧрд да лугӧвӧй полевица, горошки, бобӧняньяс, прӧстӧй полевица, душистӧй колосок. | „Лугӧвӧј“ турун: а) РСФСР центраԉнӧј облаԍтјасса вӧра местајасыԍ ԁа ԍԏепјас вылыԍ, б) Војвыв крајса ԁа Ԍібырса турун. Тајӧ туруныс посԋі. Сетчӧ јонҗыка пырӧны тащӧм турунјас (турунлӧн ботаԋіческӧј состав): ԍітурун, гӧрԁ ԁа лугӧвӧј поԉевіца, горошкі, бобӧԋаԋјас, прӧстӧј поԉевіца, ԁушістӧј колосок. |
| «Полевӧй» — бурмӧдӧм видзьяс вылысь да эндӧм муяс вылысь (пашняяс вылысь) пуктӧм турун. Тайӧ туруныс гырысьджык. Сэтчӧ пырӧны: тимофеевка, ежа, бобӧнянь, вика, мятлик, горошек турунъяс. | „Поԉевӧј“ — бурмӧԁӧм віԇјас вылыԍ ԁа енԁӧм мујас вылыԍ (пашԋајас вылыԍ) пуктӧм турун. Тајӧ туруныс гырыԍҗык. Сетчӧ пырӧны: ԏімофејевка, јежа, бобӧԋаԋ, віка, мјатԉік, горошок турунјас. |
| Дав выв видзьяс вылын быдмӧны зэв уна пӧлӧс турун, уна пырӧны сэтчӧ злакъяс да бобӧвӧй турунъяс, сідз жӧ тайӧ видзьясыслӧн уна пӧлӧс природнӧй условйӧясыс. Сы понда дав выв турунлӧн тшӧтш зэв уна пӧлӧс овлӧ качествоыс: овлӧ мича да посни сорт — зэв бур турун, кытчӧ уна пырӧны ёна пӧтӧса турунъяс, овлӧ и омӧль сорт — белоус сора турун (белоус туруныс чорыд да пӧтӧстӧм). | Ԁаввыв віԇјас вылын быԁмӧны зев уна пӧлӧс турун, уна пырӧны сетчӧ злакјас ԁа бобӧвӧј турунјас, сіԇ-жӧ тајӧ віԇјасыслӧн уна пӧлӧс пріроԁнӧј условіјӧјасыс. Сыпонԁа ԁаввыв турунлӧн щӧщ зев уна пӧлӧс овлӧ качествоыс: овлӧ міча ԁа посԋі сорт — зев бур турун, кытчӧ уна пырӧны јона пӧтӧса турунјас, овлӧ і омӧԉ сорт — белоус сора турун (белоус туруныс чорыԁ ԁа пӧтӧстӧм). |
| Вӧр турун пуктыссьӧ вӧр костъясысь, шоч вӧраинъясысь да мукӧдлаысь. Сылӧн пӧтӧслуныс неуна улынджык ойдлан да лугӧвӧй турунъяс серти, но омӧля торъялӧ дав выв турун дінысь, торъя нин, абу кӧ пуктӧма сійӧс васӧдінысь либӧ ёна шонді сайӧдысь, кӧні быдмӧны омӧля пӧтӧса да сёйтӧм турунъяс: оз, чӧд, ландыш да мук. Вӧр турун пытшкын уна гартчысь да паськыд коръя быдтасъяс, унаысь овлӧны туйтӧм турунъяс: Иван да-Маръя да мук. пӧлӧс. Вӧр турун торъялӧ мукӧд турун дінысь медвойдӧр сійӧн, мый сэні уна эм пу коръяс, нитш да папоротник. Сы понда тайӧ туруныс оз лыддьыссьы бурӧн. Ботаническӧй состав: бор, перловик, ситурун, полевица, трясунка, пахучӧй колосок турунъяс. | Вӧр турун пуктыԍԍӧ вӧр костјасыԍ, шоч вӧраінјасыԍ ԁа мукӧԁлаыԍ. Сылӧн пӧтӧслуныс ԋеуна улынҗык ојԁлан ԁа лугӧвӧј турунјас ԍерԏі, но омӧԉа торјалӧ ԁаввыв турун ԁіныԍ, торја-ԋін, абу-кӧ пуктӧма сіјӧс васӧԁіныԍ ԉібӧ јона шонԁі сајӧԁыԍ, кӧні быԁмӧны омӧԉа пӧтӧса ԁа ԍојтӧм турунјас: оз, чӧԁ, ланԁыш ԁа мук. Вӧр турун пыщкын уна гартчыԍ ԁа паԍкыԁ корја быԁтасјас, унаыԍ овлӧны тујтӧм турунјас: Іван-ԁа-Марја ԁа мук. пӧлӧс. Вӧр турун торјалӧ мукӧԁ турун ԁіныԍ меԁвојԁӧр сіјӧн, мыј сені уна ем пу корјас, ԋіщ ԁа папороԏԋік. Сыпонԁа тајӧ туруныс оз лыԃԃыԍԍы бурӧн. Ботаԋіческӧј состав: бор, перловік, ԍітурун, поԉевіца, трјасунка, пахучӧј колос турунјас. |
| «Нюрвыв» либӧ «шома» турун быдмӧ ёна ва мусин вылын. Пӧтӧслун кузя сійӧ медся омӧль, сэні уна эм эжӧр да мукӧд пӧлӧс сёйтӧм турунъяс: ситник, лютикӧвӧй турунъяс да дзоридз. Сэтчӧ жӧ уна пырӧ кремневӧй кислота. Сы понда тайӧ туруныс кӧрым вылӧ оз рекомендуйтчыссьы да бокӧ вузалӧм вылӧ ньӧти оз туй. | „Ԋурвыв“ ԉібӧ „шома“ турун быԁмӧ јона ва муԍін вылын. Пӧтӧслун куԅа сіјӧ меԁԍа омӧԉ, сені уна ем ежӧр ԁа мукӧԁ пӧлӧс ԍојтӧм турунјас: ԍіԏԋік, ԉуԏіковӧј турунјас ԁа ԇоріԇ. Сетчӧ-жӧ уна пырӧ кремԋевӧј кіслота. Сыпонԁа тајӧ туруныс кӧрым вылӧ оз рекоменԁујтчыԍԍы ԁа бокӧ вузалӧм вылӧ ԋӧԏі оз туј. |
| Ӧтава. Медбӧрын колӧ казьтыштны нӧшта ӧтава турун йылысь, кодӧс пуктӧны видзсӧ ӧти во пытшкын мӧд пӧв ытшкӧмӧн. Ӧтава турун — пемыдвеж рӧма. Сійӧ абу воӧм турун, пуктыссьӧ дзоридзавтӧдз да, абу сэні колана пӧтӧса свойствоясыс. Сы понда заготовка вылӧ (бокӧ вузалӧм вылӧ) тайӧ туруныс оз мун. | Ӧтава. Меԁбӧрын колӧ каԅтыштны нӧшта ӧтава турун јылыԍ, коԁӧс пуктӧны віԇсӧ ӧԏі во пыщкын мӧԁпӧв ыщкӧмӧн. Ӧтава турун — пемыԁ-веж рӧма. Сіјӧ абу воӧм турун, пуктыԍԍӧ ԇоріԇавтӧԇ-ԁа, абу сені колана пӧтӧса својствојасыс. Сыпонԁа заготовка вылӧ (бокӧ вузалӧм вылӧ) тајӧ туруныс оз мун. |
| Турунлӧн ботаническӧй составыс | Турунлӧн ботаԋіческӧј составыс. |
| Медым тӧдмавны, туйӧ оз туруныс скӧтлы вердӧм вылӧ, сідзжӧ, кутшӧм сылӧн качествоыс да сортыс, колӧ тӧдны сылысь ботаническӧй составсӧ (турун сикасъяс). Тайӧ тӧдӧмыс зэв коланатор ^Турунлысь ботаническӧй составсӧ велӧдігӧн колӧ пӧльзуйтчыны гербарийӧн (кӧні видзӧны быдсяма пӧлӧс косьтӧм турунъяс) да ветлыны видзьяс вылӧ турун дзоридзалігӧн экскурсияясӧн, либӧ сӧветуйтам волыны Коми обласьтувса музейӧ (Сыктывкарын), кӧні сельскокӧзяйственнӧй юкӧдас эм гербарий и выставка. Сэн научнӧй сотрудник тӧдмӧдас турун сикасъясӧн да сетас разъясненньӧяс./^. | Меԁым тӧԁмавны, тујӧ-оз туруныс скӧтлы верԁӧм вылӧ, сіԇ-жӧ, кущӧм сылӧн качествоыс ԁа сортыс, колӧ тӧԁны сылыԍ ботаԋіческӧј составсӧ (турун ԍікасјас). Тајӧ тӧԁӧмыс зев коланатор^Турунлыԍ ботаԋіческӧј составсӧ велӧԁігӧн колӧ пӧԉзујтчыны гербаріјӧн (кӧні віԇӧны быԁԍама пӧлӧс коԍтӧм турунјас) ԁа ветлыны віԇјас вылӧ турун ԇоріԇалігӧн екскурԍіјајасӧн, ԉібӧ сӧветујтам волыны Комі облаԍтувса муԅејӧ (Сыктывкарын), кӧні ԍеԉско-хоԅајственнӧј јукӧԁас ем гербаріј і выставка. Сен научнӧј сотруԁԋік тӧԁмӧԁас турун ԍікасјасӧн ԁа ԍетас разјаԍԋеԋԋӧјас./^. |
| Турун сикасъяс вермӧны лоны зэв уна пӧлӧс естественнӧй условйӧяссянь, быдман местаяс серти, но век жӧ позьӧ сійӧс группируйтны, кутшӧм сикас турун ёна-ӧ пӧлезнӧй, пӧтӧса, ньӧти пӧтӧстӧм, либӧ весиг вреднӧй. Ставсӧ кӧ тайӧс лючки да бура тӧдны, колӧ лоны агрономӧн (колӧ агрономическӧй образованньӧ), но кутшӧмакӧ тӧдмасьны турун сикасъясӧн (ботаническӧй составӧн) колӧ быд практическӧй уджалысьлы, торъя нин сэтшӧмъяс дырйи, кор турун сикас серти тӧдмавсьӧ сылӧн сортыс либӧ кор колӧ тӧдны турун пышкысь ӧткымын сикасъяслысь прӧчент лыдсӧ. Шуам, унджык кӧ турун пытшкын вреднӧй да ядовитӧй турунъяс, сэтшӧм туруныс кӧрым вылӧ оз туй, ни оз позь примитны заготовка дырйи. | Турун ԍікасјас вермӧны лоны зев уна пӧлӧс јеԍԏественнӧј условіјӧјасԍаԋ, быԁман местајас ԍерԏі, но век-жӧ поԅӧ сіјӧс группірујтны, кущӧм ԍікас турун јонаӧ пӧԉезнӧј, пӧтӧса, ԋӧԏі пӧтӧстӧм, ԉібӧ веԍіг вреԁнӧј. Ставсӧ-кӧ тајӧс ԉучкі ԁа бура тӧԁны, колӧ лоны агрономӧн (колӧ агрономіческӧј образоваԋԋӧ), но кущӧмакӧ тӧԁмаԍны турун ԍікасјасӧн (ботаԋіческӧј составӧн) колӧ быԁ пракԏіческӧј уҗалыԍлы, торја-ԋін сещӧмјас ԁырјі, кор турун ԍікас ԍерԏі тӧԁмавԍӧ сылӧн сортыс ԉібӧ кор колӧ тӧԁны турун пышкыԍ ӧткымын ԍікасјаслыԍ прӧчент лыԁсӧ. Шуам, унҗык-кӧ турун пыщкын вреԁнӧј ԁа јаԁовітӧј турунјас, сещӧм туруныс кӧрым вылӧ оз туј, ԋі оз поԅ прімітны заготовка ԁырјі. |
| Сэтшӧмъяс дырйи заготовка кузя быд уджалысьлы, весиг рабочӧйяслы, кӧлӧ тӧдны, кутшӧм сикас турун соръяс оз позь лэдзны примитан турун пытшкӧ, медым сэтшӧм турунсӧ не и примитны. Опытнӧй уджалысьяс обычнӧя бура тӧдӧны тайӧясӧс. | Сещӧмјас ԁырјі заготовка куԅа быԁ уҗалыԍлы, веԍіг робочӧјјаслы, кӧлӧ тӧԁны, кущӧм ԍікас турун сорјас оз поԅ леԇны прімітан турун пыщкӧ, меԁым сещӧм турунсӧ ԋе і прімітны. Опытнӧј уҗалыԍјас обычнӧја бура тӧԁӧны тајӧјасӧс. |
| Улынджык гижалӧма кыдзи, кутшӧм группаяс вылӧ юксьӧны турун сикасъяс асланыс бурлун-пӧтӧслун серти. | Улынҗык гіжалӧма кыԇі, кущӧм группајас вылӧ јукԍӧны турун ԍікасјас асланыс бурлун пӧтӧслун ԍерԏі. |
| БУРЛУН-ПӦТӦСЛУН СЕРТИ ТУРУН СИКАСЪЯС ЮКЛӦМ | БУРЛУН-ПӦТӦСЛУН ԌЕРԎІ ТУРУН ԌІКАСЈАС ЈУКЛӦМ |
| Чӧскыд турунъяс | Чӧскыԁ турунјас |
| І-й группа (медбуръяс) | І-ј группа (меԁбурјас) |
| Лугӧвӧй лисохвост, сборнӧй ёжа, лугӧвӧй ситурун, итальянскӧй райграс, лугӧвӧй мятлик, тимофеевка. | Лугӧвӧј ԉісохвост, сборнӧј јожа, лугӧвӧј ԍітурун, ітаԉјанскӧј рајграс, лугӧвӧј мјатԉік, ԏімофејевка. |
| ІІ-ӧд группа (буръяс) | ІІ-ԁ группа (бурјас) |
| Тростникӧвӧй ситурун, уна пӧлӧс коръя ситурун, прӧстӧй мятлик, сёрӧн воан мятлик, ӧти вося мятлик, еджыд полевица, прӧстӧй гребеник, французскӧй райграс, кузя быдмысь зӧр, зӧлӧтистӧй зӧр, английскӧй райграс, тростникӧвӧй канарейник, коленчатӧй батланчик, безостӧй костёр прӧстӧй пырей. | Троԍԋіковӧј ԍітурун, уна пӧлӧс корја ԍітурун, прӧстӧј мјатԉік, ԍорӧн воан мјатԉік, ӧԏі воԍа мјатԉік, јеҗыԁ поԉевіца, прӧстӧј гребеԋік, французскӧј рајграс, куԅа быԁмыԍ зӧр, золоԏістӧј зӧр, ангԉіјскӧј рајграс, троԍԋіковӧј канарејԋік, коԉенчатӧј батлаԋчік, безостӧј коԍԏор прӧстӧј пыреј. |
| ІІІ-ӧд группа (шӧркоддьӧмъяс) | ІІІ-ԁ группа (шӧркоԃԃемјас) |
| Гӧрд ситурун, пахучӧй колосок, веськыд костёр, прӧстӧй манник, вӧрса мятлик, сплюснутӧй мятлик, прӧстӧй полевица, степнӧй тимофеевка, полевӧй костёр, баля ситурун, небыд костёр. | Гӧрԁ ԍітурун, пахучӧј колосок, веԍкыԁ коԍԏор, прӧстӧј маԋԋік, вӧрса мјатԉік, спԉуснутӧј мјатԉік, прӧстӧј поԉевіца, ԍԏепнӧј ԏімофејевка, поԉевӧј коԍԏор, баԉа ԍітурун, ԋебыԁ коԍԏор. |
| ІV-ӧд группа (шӧркоддьӧмысь омӧльджыкъяс) | ІV-ԁ группа (шӧркоԃԃемыԍ омӧԉҗыкјас) |
| Коленчатӧй батланник, гартчӧм лугӧвик, лугӧвӧй зӧр, кӧч зӧр, вӧрса коротконожка, наземнӧй вейник, ланцетнӧй вейник, вӧрса вейник, колосник, молотянка, кузя быдмысь ситурун, гӧна бухарник, реснитчатӧй перловник, поникшӧй перловник. | Коԉенчатӧј батлаԋԋік, гартчӧм луговік, лугӧвӧј зӧр, кӧч зӧр, вӧрса коротконожка, наԅемнӧј вејԋік, ланцетнӧј вејԋік, вӧрса вејԋік, колоԍԋік, молоԏанка, куԅа быԁмыԍ ԍітурун, гӧна бухарԋік, реԍԋітчатӧј перловԋік, поԋікшӧј перловԋік. |
| V-ӧд группа (омӧль сорт) | V-ԁ группа (омӧԉ сорт) |
| Полевӧй мятлица, пон полевица, щучка (дернистӧй лугӧвик), полевӧй батланчик, сю костёр, небыд бухарник, молния, пон шобді. | Поԉевӧј мјатԉіца, пон поԉевіца, щучка (ԃерԋістӧј луговік), поԉевӧј батлаԋчік, ԍу коԍԏор, ԋебыԁ бухарԋік, молԋіја, пон шобԁі. |
| VІ-ӧд группа (шома турунъяс) | VІ-ԁ группа (шома турунјас) |
| Эжӧр, сыть, ситник, ожика, белоус, пушица, рогоз, камыш. | Ежӧр, сыԏ, ԍіԏԋік, ожіка, белоус, пушіца, рогоз, камыш. |
| Эжӧр юксьӧ куим класс вылӧ: а) медбур эжӧр турун, кодӧс радейтӧ скӧт: бледнӧй, воднӧй, двудомнӧй, кӧч, прӧстӧй да просянӧй нима эжӧр турунъяс; б) шӧркоддьӧм качествоа: еджгов, дернистӧй, кузь, звездчатӧй, виж, гӧгрӧс заа, вӧрса, повислӧй да страннӧй нима эжӧр турунъяс. Став мукӧд сикас эжӧр турунсӧ скӧт оз сёй (ІІІ-ӧд класс). | Ежӧр јукԍӧ куім класс вылӧ: а) меԁбур ежӧр турун, коԁӧс раԃејтӧ скӧт: бԉеԁнӧј, воԁнӧј, ԁвуԁомнӧј, кӧч, прӧстӧј ԁа проԍанӧј ԋіма ежӧр турунјас; б) шӧркоԃԃем качествоа: јеҗгов, ԃерԋістӧј, куԅ, ԅвезԁчатӧј, віж, гӧгрӧс заа, вӧрса, повіслӧј ԁа страннӧј ԋіма ежӧр турунјас. Став мукӧԁ ԍікас ежӧр турунсӧ скӧт оз ԍој (ІІІ-ԁ класс). |
| Бобӧвӧй турунъяс | Бобовӧј турунјас |
| Татшӧм турунъяс пытшкысь унджык сикасыс зэв пӧтӧсаӧсь да чӧскыдӧсь. Сы понда татшӧм турун сикасъяслӧн сорыс быд пӧлӧс турунӧ зэв колана. Лугӧвӧй турун пытшкын медся ёна овлӧны татшӧм бобовӧй турунъяс: гӧрд, еджыд да шведскӧй бобӧнянь (клевер), инкарнатнӧй бобӧнянь; кӧдзтӧг быдман уна пӧлӧс вика турунъяс, ёнджыка шыр анькытш да потшӧс бердса анькытш; французскӧй люцерна, шведскӧй либӧ чарла кодь люцерна, таг кодь люцерна; вердчан эспарцет; лугӧвӧй да вӧрса чина; сюра лядвенец; прӧстӧй язвенник либӧ кӧч бобӧнянь да мукӧд пӧлӧс. | Тащӧм турунјас пыщкыԍ унҗык ԍікасыс зев пӧтӧсаӧԍ ԁа чӧскыԁӧԍ. Сыпонԁа тащӧм турун ԍікасјаслӧн сорыс быԁ пӧлӧс турунӧ зев колана. Лугӧвӧј турун пыщкын меԁԍа јона овлӧны тащӧм бобовӧј турунјас: гӧрԁ, јеҗыԁ ԁа швеԁскӧј бобӧԋаԋ (кԉевер), інкарнатнӧј бобӧԋаԋ; кӧԇтӧг быԁман уна пӧлӧс віка турунјас, јонҗыка шыр аԋкыщ ԁа пощӧс берԁса аԋкыщ; французскӧј ԉуцерна, швеԁскӧј ԉібӧ чарла коԃ ԉуцерна, тагкоԃ ԉуцерна; верԁчан еспарцет; лугӧвӧј ԁа вӧрса чіна; ԍура ԉаԁвеԋец; прӧстӧј јазвеԋԋік ԉібӧ кӧч бобӧԋаԋ ԁа мукӧԁ пӧлӧс. |
| Кӧра да лекарствоа турунъяс | Кӧра ԁа ԉекарствоа турунјас |
| Прӧстӧй тмин, анис, маун, либӧ валериана, прӧстӧй манжетка, лекарственнӧй кровохлёбка, прӧстӧй черноголовка, лугӧвӧй пӧлӧзнича (либӧ жбырыльӧ), аир, прӧстӧй лушица, пижма, прӧстӧй тысячелистник, лекарство вӧчан одуванчик, лапкор (подорожник), прӧстӧй катшасин (ромашка, поповник). | Прӧстӧј тмін, аԋіс, маун, ԉібӧ ваԉеріан, прӧстӧј манжетка, ԉекарственнӧј кровохԉопка, прӧстӧј черноголовка, лугӧвӧј пӧлӧԅԋіча (ԉібӧ жбырыԉӧ), аір, прӧстӧј лушіца, піжма, прӧстӧј тыԍачеԉіԍԏԋік, ԉекарство вӧчан оԁуваԋчік, лапкор (поԁорожԋік), прӧстӧј кащаԍін (ромашка) поповԋік. |
| ЯДӦВИТӦЙ ДА ВРЕДНӦЙ ТУРУНЪЯС | Јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас |
| Ядовитӧй турунъяс да быдтасъяс, кодъяссянь ёна висьмӧны, либӧ весиг кулӧны скӧт, татшӧм нимаӧсь ^Скобкаяс пытшкӧ гижалӧм турунъяс СТО-лӧн общесоюзнӧй стандарт лыддьӧ вреднӧйӧн да нӧшта содтӧ: борец (аконит), авран, звездчатка, калужница да живокосьт турунъяс./^ : | Јаԁовітӧј турунјас ԁа быԁтасјас, коԁјасԍаԋ јона віԍмӧны, ԉібӧ веԍіг кулӧны скӧт, тащӧм ԋімаӧԍ^Скобкајас пыщкӧ гіжалӧм турунјас СТО-лӧн общесојузнӧј станԁарт лыԃԃӧ вреԁнӧјӧн ԁа нӧшта соԁтӧ: борец (акоԋіт), авран, ԅвезԁчатка, калужԋіца ԁа жівокоԍԏ турунјас./^: |
| Зимовник-безвременник (кольмӧдысь бутень), (сёйысь лютик), (ветраница), дука дурман, сьӧд белена, молочай, сьӧд да еджыд чемерица, коддзӧдысь плевел, (болиголов), кокорыш — пон петрушка, (паслен), гӧрд да гырысь дзоридза наперстянка, (нюрвыв, либӧ тод дзоридз), (ядовитӧй вех), мак-самосейка. | Ԅімовԋік-безвремеԋԋік (коԉмӧԁыԍ буԏеԋ), (ԍојыԍ ԉуԏік), (ветраԋіца), ԁука ԁурман, ԍӧԁ беԉона, молочај, ԍӧԁ ԁа јеҗыԁ чемеріца, коԁԇӧԁыԍ пԉевел, (боԉіголов), кокорыш — пон петрушка, (паԍԉен), гӧрԁ ԁа гырыԍ ԇоріԇа наперԍԏанка, (ԋурвыв, ԉібӧ тоԁ ԇоріԇ), (јаԁовітӧј вех), мак-самоԍејка. |
| Ядовитӧй турун сора турунъяс ньӧти оз ков примитны. Но сэтшӧм турунъясыс век жӧ вермасны веськавны босьтан турунъяс пытшкӧ. Сы понда скӧтӧс вердігӧн либӧ турунсӧ прессуйтігӧн колӧ примитны мераяс, медым ядовитӧй турунъяссӧ вӧлі шыблалӧма. А медым ядовитӧй турунъяс оз веськавны примитан турунъяс пытшкӧ, приёмщикъяслы дай став уджалысьяслы колӧ бура тӧдны, кутшӧм сикас турунъяс вреднӧйӧсь. Та понда торйӧн лоӧ сувтлыны сэтшӧм турунъяссӧ гижалӧм вылӧ. | Јаԁовітӧј турун сора турунјас ԋӧԏі оз ков прімітны. Но сещӧм турунјасыс век-жӧ вермасны веԍкавны боԍтан турунјас пыщкӧ. Сыпонԁа скӧтӧс верԁігӧн ԉібӧ турунсӧ прессујтігӧн колӧ прімітны мерајас, меԁым јаԁовітӧј турунјассӧ вӧлі шыблалӧма. А меԁым јаԁовітӧј турунјас оз веԍкавны прімітан турунјас пыщкӧ, пріјомщікјаслы ԁај став уҗалыԍјаслы колӧ бура тӧԁны, кущӧм ԍікас турунјас вреԁнӧјӧԍ. Тапонԁа торјӧн лоӧ сувтлыны сещӧм турунјассӧ гіжалӧм вылӧ. |
| Безвременник (сідзжӧ шусьӧ зимовникӧн) быдмӧ быдлаын, улын васӧд видзьяс вылын. Туруныс ставнас зэв ядовитӧй. Сылӧн ядыс дзоридзас да коръясас олӧ куим во чӧж. Яд кутас действуйтны 10–20 час мысти 0,5–1 килограмм мында кос турун сёйӧм бӧрын. Турун сёйысьлӧн зэв ёна торксьӧны пищеварительнӧй органъясыс дай став организмыс. Сы бӧрын лоӧ паралич лолалан органъясын да пемӧсыс кулӧ. | Безвремеԋԋік (сіԇ-жӧ шуԍӧ ԅімовԋікӧн) быԁмӧ быԁлаын, улын васӧԁ віԇјас вылын. Туруныс ставнас зев јаԁовітӧј. Сылӧн јаԁыс ԇоріԇас ԁа корјасас олӧ куім во чӧж. Јаԁ кутас ԃејствујтны 10–20 час мыԍԏі 0,5–1 кілограмм мынԁа кос турун ԍојӧм бӧрын. Турун ԍојыԍлӧн зев јона торкԍӧны піщеваріԏеԉнӧј органјасыс ԁај став оргаԋізмыс. Сы бӧрын лоӧ параԉіч лолалан органјасын ԁа пемӧсыс кулӧ. |
| Борец. Тайӧ туруныслӧн эмӧсь сідз жӧ мукӧд пӧлӧс нимъяс: простель, фомичев турун, зозулин черевяк, колпачки, цар зелля, аконит, христопродавка, любоза да мук. Тайӧ уна вося турун, дзоридзыс — лӧз, виж, мукӧддырйи еджгов, колокольчик модаа, уна да пила пинь кодь коръяса, заыс кузь да гӧна. Зэв ядовитӧй, сёйӧм бӧрын пемӧсъяс кулӧны. | Борец. Тајӧ туруныслӧн емӧԍ сіԇ-жӧ мукӧԁ пӧлӧс ԋімјас: проԍԏеԉ, фомічев турун, зозуԉін черевјак, колпачкі, цар ԅеԉԉа, акоԋіт, хрістопроԁавка, ԉубоза ԁа мук. Тајӧ уна воԍа турун, ԇоріԇыс — лӧз, віж, мукӧԁ ԁырјі јеҗгов, колокоԉчік моԁаа, уна ԁа піла піԋ-коԃ корјаса, заыс куԅ ԁа гӧна. Зев јаԁовітӧј, ԍојӧм бӧрын пемӧсјас кулӧны. |
| Тайӧ туруныс быдмӧ быдлаын, торъя нин гӧраа местаясын, сідз жӧ быдмӧны садъясын мича пыдди (кыдз декоративнӧй быдтас), быдмӧ вӧрын да кустъяс пӧвстын. | Тајӧ туруныс быԁмӧ быԁлаын, торја-ԋін гӧраа местајасын, сіԇ-жӧ быԁмӧны саԁјасын міча пыԃԃі (кыԇ ԃекораԏівнӧј быԁтас), быԁмӧ вӧрын ԁа кустјас пӧвсын. |
| Дурман. Тайӧ турунсӧ сідзжӧ шуӧны дыдорӧн, гломушаӧн, дурнопьянӧн, шалейӧн, код ӧгуречӧн. Быдмӧ РСФСР-са шӧр да лунвыв полосаясын. Зэв ядовитӧй, первой гажмӧдӧ, сэсся сутшкӧм, унзіль да войтӧв кыскалӧм босьтас. Сы бӧрын пемӧсъяс кулӧны. | Ԁурман. Тајӧ турунсӧ сіԇ-жӧ шуӧны ԁыԁорӧн, гломушаӧн, ԁурнопјанӧн, шаԉејӧн, коԁ ӧгурецӧн. Быԁмӧ РСФСР-са шӧр ԁа лунвыв полосајасын. Зев јаԁовітӧј, первој гажмӧԁӧ, сеԍԍа сущкӧм, унзіԉ ԁа војтӧвкыскалӧм боԍтас. Сы бӧрын пемӧсјас кулӧны. |
| Белена, сідзжӧ шусьӧ сьӧд беленаӧн, блекотӧн, зубникӧн, коростӧн. Белена — вывті чорыд яд, вывті ёна действуйтӧ мортъяс вылӧ и скӧт вылӧ. Беленаӧн отравитчигӧн унаысь кувлӧны. Сьӧд белена быдмӧ быдлаын, кӧнъясын быдмӧны лёкджык турунъяс. | Беԉена, сіԇ-жӧ шуԍӧ ԍӧԁ беԉенаӧн, бԉекотӧн, зубԋікӧн, коростӧн. Беԉена — вывті чорыԁ јаԁ, вывті јона ԃејствујтӧ мортјас вылӧ і скӧт вылӧ. Беԉенаӧн отравітчігӧн унаыԍ кувлӧны. Ԍӧԁ беԉена быԁмӧ быԁлаын, кӧнјасын быԁмӧны ԉокҗык турунјас. |
| Молочай. Талӧн эмӧсь нӧшта нимъяс: изгон, кура молоконка, молочак, молочник, одолей, прогон, рамин зелля, рамин вуж, сьӧлӧм вуж, утичйӧ йӧв, чистотел. Быдмӧ быдлаын, ядовитӧйӧсь вежинъясыс. | Молочај. Талӧн емӧԍ нӧшта ԋімјас: ізгон, кура молоконка, молочак, молочԋік, оԁоԉеј, прогон, рамін ԅеԉԉа, рамін вуж, ԍӧлӧм вуж, уԏічјӧ јӧв, чістоԏел. Быԁмӧ быԁлаын, јаԁовітӧјӧԍ вежінјасыс. |
| Мӧсъяс вермӧны сёйны молочай турун некутшӧм вредтӧг дзоридзавтӧдзыс ёна дыр водзджык, дзоридзавсьӧмсяньыс молочай лоӧ вывті ядовитӧй. Кос молочай турунлӧн ядыс неуна бырыштӧ, но дзикӧдз оз быр и век лоӧ ядовитӧй. | Мӧсјас вермӧны ԍојны молочај турун ԋекущӧм вреԁтӧг ԇоріԇавтӧԇыс јона ԁыр воԇҗык, ԇоріԇавԍӧмԍаԋыс молочај лоӧ вывті јаԁовітӧј. Кос молочај турунлӧн јаԁыс ԋеуна бырыштӧ, но ԇікӧԇ оз быр і век лоӧ јаԁовітӧј. |
| Чемерица, либӧ смертоед, чемеричник, чихотка. Быдмӧ быдсяма видзьяс вылын да кустъяс пӧвстын. Чемерица ставнас вывті ядовитӧй. Отравитчӧм бӧрын быд бокын лоӧ паралич. 200 грамм чемерица виӧ вӧлӧс. | Чемеріца, ԉібӧ ԍмертојеԁ, чемерічԋік, чіхотка. Быԁмӧ быԁԍама віԇјас вылын ԁа кустјас пӧвсын. Чемеріца ставнас вывті јаԁовітӧј. Отравітчӧм бӧрын быԁ бокын лоӧ параԉіч. 200 грамм чемеріца віјӧ вӧлӧс. |
| Мак самосейка (кӧдзтӧг быдман мак). Талӧн эмӧсь йӧзкостса нимъяс: мачок, мачина, дикӧй мак, насон. Туруна ӧти вося быдтас, уна вожа коръяса, вывті веж рӧма. Заас да коръясас ёна быдмӧны чурвидзан гӧнъяс. Дзоридзьясыс югыд гӧрдӧсь, быдмӧны торйӧн-торйӧн. Быдмӧ СССР-са шӧр да лунвыв полосаясын. Сёйӧм бӧрын кулӧм овлӧ зэв шоча, но овлӧны йӧймӧмъяс, войтӧв кыскалӧмъяс да сідзи водзӧ. Ядовитӧйӧсь джынвыйӧ воӧм кӧйдыса коробочкаясыс (юръясыс). | Мак самоԍејка (кӧԇтӧг быԁман мак). Талӧн емӧԍ јӧзкостса ԋімјас: мачок, мачіна, ԃікӧј мак, насон. Туруна ӧԏі воԍа быԁтас, уна вожа корјаса, вывті веж рӧма. Заас ԁа корјасас јона быԁмӧны чурвіԇан гӧнјас. Ԇоріԇјасыс југыԁ гӧрԁӧԍ, быԁмӧны торјӧн-торјӧн. Быԁмӧ СССР-са шӧр ԁа лунвыв полосајасын. Ԍојӧм бӧрын кулӧм овлӧ зев шоча, но овлӧны јӧјмӧмјас, војтӧв кыскалӧмјас ԁа сіԇі воԇӧ. Јаԁовітӧјӧԍ җынвыјӧ воӧм кӧјԁыса коробочкајасыс (јурјасыс). |
| Наперстянка — кык вося да уна вося турун, гын кодь гӧна заа, ланцет кодь коръяса, дзоридзьясыс гырысьӧсь, кувшин кодьӧсь. Эмӧсь сылӧн народнӧй нимъяс: наперсточнӧй турун, давочник, колокольчикъяс. Вежнас вывті ядовитӧй. Быдмӧны шӧр да лунвыв полосаясын, муяс вылын овлӧны ёна шоча, овлӧны вӧр турун пытшкын. 100 грамм турун виӧ вӧлӧс. Торъя нин ядовитӧйӧсь коръясыс. | Наперԍԏанка — кык воԍа ԁа уна воԍа турун, гын коԃ гӧна заа, ланцеткоԃ корјаса, ԇоріԇјасыс гырыԍӧԍ, кувшінкоԃӧԍ. Емӧԍ сылӧн нароԁнӧј ԋімјас: наперсточнӧј турун, ԁавочԋік, колокоԉчікјас. Вежнас вывті јаԁовітӧј. Быԁмӧны шӧр ԁа лунвыв полосајасын, мујас вылын овлӧны јона шоча, овлӧны вӧртурун пыщкын. 100 грамм турун віјӧ вӧлӧс. Торја-ԋін јаԁовітӧјӧԍ корјасыс. |
| Аптечнӧй авран, дженьыдик турун, быдмӧ васӧд видзьяс вылын, вывті ӧшалан да ланцет кодь коръяса. Дзоридзьясыс еджыдӧсь, кузь кок йылын. Сёйӧм бӧрын пемӧсъяс мытитӧны гырдӧн, мукӧддырйи овлӧ кувтӧдз. Народнӧй нимъяс: лихорадочнӧй турун, благодать, зажмурник, кровник, мокрец, кӧр турун. | Апԏечнӧј авран, җеԋыԃік турун, быԁмӧ васӧԁ віԇјас вылын, вывті ӧшалан ԁа ланцет коԃ корјаса. Ԇоріԇјасыс јеҗыԁӧԍ, куԅ кок јылын. Ԍојӧм бӧрын пемӧсјас мыԏітӧны гырԁӧн, мукӧԁ ԁырјі овлӧ кувтӧԇ. Нароԁнӧј ԋімјас: ԉіхораԁочнӧј турун, благоԁаԏ, зажмурԋік, кровԋік, мокрец, кӧр турун. |
| Кокорыш либӧ пон петрушка. Йӧрын быдман петрушкакӧд ӧткодь сяма, кӧйдыса. Быдмӧ быдлаын: садъясын, йӧрын да лёк турунъяс пӧвстын. Мӧсъяс вылӧ ёна действуйтӧ. | Кокорыш ԉібӧ пон петрушка. Јӧрын быԁман петрушкакӧԁ ӧткоԃ ԍама, кӧјԁыса. Быԁмӧ быԁлаын: саԁјасын, јӧрын ԁа ԉок турунјас пӧвсын. Мӧсјас вылӧ јона ԃејствујтӧ. |
| Пролеска. Талӧн народнӧй нимъяс: курзелля, пон капуста, чистуха, щир. Быдмӧны быдлаын муяс вылын да лёк турун быдманінъясын. Тайӧ туруныслӧн ядовитӧй сӧкыс. Тайӧ ядыс овлӧ турун пытшкын пыр, сэсся чукӧрмӧ организмӧ да, зэв этшаӧн отравитчӧ быдсяма скӧт. | Проԉеска. Талӧн нароԁнӧј ԋімјас: курԅеԉԉа, пон капуста, чістуха, щір. Быԁмӧны быԁлаын мујас вылын ԁа ԉок турун быԁманінјасын. Тајӧ туруныслӧн јаԁовітӧј сокыс. Тајӧ јаԁыс овлӧ турун пыщкын пыр, сеԍԍа чукӧрмӧ оргаԋізмӧ ԁа, зев ещаӧн отравітчӧ быԁԍама скӧт. |
| Коддзӧдысь плевел, ёна туруна (пушыд) ӧти вося быдтас. Быдмӧ быдлаын. Сылӧн народнӧй нимъяс: головня, плевелы, роженец, кострика трава (роч ногӧн), волчок, галка. Зэв ёна ӧткодясьӧ итальянскӧй да английскӧй райграс турункӧд. Кузь шепта. Шептыс гырысь да куим пӧлӧс рӧма. Торъя ёна вреднӧй вӧвъяслы да мӧсъяслы. Ядовитӧйӧсь кӧйдысыс, заыс да коръясыс. | Коԁԇӧԁыԍ пԉевел, јона туруна (пушыԁ) ӧԏі воԍа быԁтас. Быԁмӧ быԁлаын. Сылӧн нароԁнӧј ԋімјас: головԋа, пԉевелы, рожеԋец, костріка, трава (роч ногӧн), волчок, галка. Зев јона ӧткоԃаԍӧ ітаԉјанскӧј ԁа ангԉіјскӧј рајграс турункӧԁ. Куԅ шепта. Шептыс гырыԍ ԁа кујім пӧлӧс рӧма. Торја јона вреԁнӧј вӧвјаслы ԁа мӧсјаслы. Јаԁовітӧјӧԍ кӧјԁысыс, заыс ԁа корјасыс. |
| Нюр вылын быдман калужница. Сідзжӧ шусьӧ лагушечникӧн, нюнькиӧн, куриннӧй слепотаӧн, лотошкиӧн, болотнӧй лопухӧн. Дзоридз сертиыс — лютик нима турун кодь, коръясыс неуна чӧрвӧнь кодьӧсь, неуна вӧрк кодьӧсь, вылысыс югъялӧ. Овлӧны нюр выв турун пытшкын да ляпкӧс видзьяс вылын. Турун сёйӧм бӧрын лоӧ мыт да висьмӧны вӧркъяс. Калужница турун сора турунъяс скӧт оз сёй. | Ԋур вылын быԁман калужԋіца. Сіԇ-жӧ шуԍӧ лагушечԋікӧн, ԋуԋкіӧн, куріннӧј ԍԉепотаӧн, лотошкіӧн, болотнӧј лопухӧн. Ԇоріԇ ԍерԏіыс — ԉуԏік ԋіма турун коԃ, корјасыс ԋеуна червӧԋ коԃӧԍ, ԋеуна вӧрк коԃӧԍ, вылысыс југјалӧ. Овлӧны ԋурвыв турун пыщкын ԁа ԉапкӧс віԇјас вылын. Турун ԍојӧм бӧрын лоӧ мыт ԁа віԍмӧны вӧркјас. Калужԋіца турун сора турунјас скӧт оз ԍој. |
| Злачнӧй звездчатка. Сідзжӧ шусьӧ — блошинник, конобой, конскӧй вех, коддзан турун да сідзи водзӧ. Сылӧн коръясыс уна, посниӧсь, нёль пельӧсаӧсь да пыр вежӧсь. Дзоридзьясыс посниӧсь да уна вожаӧсь, быдмӧ быдлаын. Звездчатка турун сёйӧм бӧрын пемӧсъяс отравитчӧны. | Злачнӧј ԅвезԁчатка. Сіԇ-жӧ шуԍӧ — блошіԋԋік, конобој, конскӧј вех, коԁԇан турун ԁа сіԇі воԇӧ. Сылӧн корјасыс уна, посԋіӧԍ, ԋоԉ пеԉӧсаӧԍ ԁа пыр вежӧԍ. Ԇоріԇјасыс посԋіӧԍ ԁа уна вожаӧԍ, быԁмӧ быԁлаын. Ԅвезԁчатка турун ԍојӧм бӧрын пемӧсјас отравітчӧны. |
| Вреднӧй быдтасъясӧн лоӧны сэтшӧм турунъяс, кодъяссянь оз отравитчыны ядовитӧй турунъясӧн моз, но висьмӧны, сӧмын оз кувны. | Вреԁнӧј быԁтасјасӧн лоӧны сещӧм турунјас, коԁјасԍаԋ оз отравітчыны јаԁовітӧј турунјасӧн моз, но віԍмӧны, сӧмын оз кувны. |
| Турун заготовитігӧн оз ков примитны либӧ прессуйтны сідз жӧ вреднӧй турунъяс. Сы понда колӧ кӧть неуна тӧдмасьны сэтшӧм вреднӧй турунъяскӧд, кодъясӧс лыддьӧ вреднӧйӧн СТО бердса Стандартнӧй комитет. | Турун заготовітігӧн оз ков прімітны ԉібӧ прессујтны сіԇ-жӧ вреԁнӧј турунјас. Сыпонԁа колӧ кӧԏ ԋеуна тӧԁмаԍны сещӧм вреԁнӧј турунјаскӧԁ, коԁјасӧс лыԃԃӧ вреԁнӧјӧн СТО берԁса Станԁартнӧј коміԏет. |
| Общесоюзнӧй стандарт лыддьӧ вреднӧй турунъясӧн: бутень, омежник, вӧв укроп, пасленъяс, тод зӧридз, ландыш, рака син да чистотел. | Общесојузнӧј станԁарт лыԃԃӧ вреԁнӧј турунјасӧн: буԏеԋ, омежԋік, вӧв укроп, поԍԉенјас, тоԁ зоріԇ, ланԁыш, рака ԍін ԁа чістоԏел. |
| Стандартнӧй комитет лыддьӧ сёйтӧмӧн, но не вреднӧй турунъясӧн: ветреница, лютикъяс, бодяк, чертополох, шомкор, татарник, ва переч, погремок, чорыд йӧн, ӧшалан гречишник, еджыд лук (чеснок), тшай турун (зверобой), кислица, полынь, дзодзӧг лук, папоротник, камыш, ситникъяс, нитш, мукӧд пӧлӧс чорыд турунъяс, кодъяслӧн коръясыс да дзоридзьясыс сутшкалӧны, сідз жӧ сӧрмӧм эжӧр турун. | Станԁартнӧј коміԏет лыԃԃӧ ԍојтӧмӧн, но ԋе вреԁнӧј турунјасӧн: ветреԋіца, ԉуԏікјас, боԃак, чертополох, шом кор, татарԋік, ва переч, погремок, чорыԁ јӧн, ӧшалан гречішԋік, јеҗыԁ лук (чеснок), щај турун (зверобој), кіԍԉіца, полыԋ, ԇоԇӧг лук, папороԏԋік, камыш, ԍіԏԋікјас, ԋіщ мукӧԁ пӧлӧс чорыԁ турунјас, коԁјаслӧн корјасыс ԁа ԇоріԇјасыс сущкалӧны, сіԇ-жӧ сӧрмӧм ежӧр турун. |
| ІІ ЮКӦД | ІІ-ЈУКӦԁ |
| ТУРУН ПРИМИТӦМ | ТУРУН ПРІМІТӦМ |
| Веситӧм турунлӧн тип. Рӧм. Влажносьт. Дук. Лёк турун сор. Турун донъялӧм. Стандарт. Военведлӧн техническӧй условйӧяс. Банитировка. Турунлы анализ. | Веԍітӧм турунлӧн ԏіп. Рӧм. Влажноԍт. Ԁук. Ԉоктурун сор. Турун ԁонјалӧм. Станԁарт. Војенвеԁлӧн ԏехԋіческӧј условіјӧјас. Баԋіԏіровка. Турунлы анаԉіз. |
| Турун примитсьӧ веситӧмӧн, сэсся мед сійӧ вӧлі лӧсялӧ турун примитан условйӧяслы, турунлӧн мед вӧлі определённӧй сорт да качество. | Турун прімітԍӧ веԍітӧмӧн, сеԍԍа меԁ сіјӧ вӧлі лӧԍалӧ турун прімітан условіјӧјаслы, турунлӧн меԁ вӧлі опреԃеԉоннӧј сорт ԁа качество. |
| Турунлӧн качество тӧдмавсьӧ государственнӧй хлебнӧй инспекция сертификатӧн либӧ видлалӧмӧн (натураӧн). Турун заготовитысь учрежденньӧяс обычнӧя сувтӧдӧны требованньӧ, медым туруныс вӧлі непременнӧ сійӧ восяыс, кутшӧм во вылын мунӧ заготовкаыс либӧ прессуйтӧмыс, да унаысь водзвыв урчитӧны, кутшӧм районысь либӧ местаысь босьтны турунсӧ. Тайӧторъяс йывсьыс быд турун тюк бердӧ колӧ ӧшӧдны гижӧд (бирка), турунсӧ кӧ прессуйтӧма. | Турунлӧн качество тӧԁмавԍӧ госуԁарственнӧј хԉебнӧј інспекціја ԍерԏіфікатӧн ԉібӧ віԁлалӧмӧн (натураӧн). Турун заготовітыԍ учрежԃеԋԋӧјас обычнӧја сувтӧԁӧны требоваԋԋӧ, меԁым туруныс вӧлі ԋепременнӧ сіјӧ воԍаыс, кущӧм во вылын мунӧ заготовкаыс ԉібӧ прессујтӧмыс, ԁа унаыԍ воԇвыв урчітӧны, кущӧм рајоныԍ ԉібӧ местаыԍ боԍтны турунсӧ. Тајӧ торјас јывԍыс быԁ турун ԏук берԁӧ колӧ ӧшӧԁны гіжӧԁ (бірка), турунсӧ кӧ прессујтӧма. |
| Натураӧн турун видлавсьӧ «опытнӧй» экспертиза вӧчӧмӧн либӧ лабораторияын видлалӧмӧн (анализ вӧчӧмӧн), код ногыс ковмас. Натураӧн примитігӧн турун быть колӧ видлавны. Ӧти анализ кузя турунлысь качество тӧдмалӧм оз ло тырмана. Видлавны колӧ лунын, а не биа дырйи (не искусственнӧй светӧн.) | Натураӧн турун віԁлавԍӧ „опытнӧј“ експерԏіза вӧчӧмӧн ԉібӧ лабораторіјаын віԁлалӧмӧн, (анаԉіз вӧчӧмӧн), коԁ ногыс ковмас. Натураӧн прімітігӧн турун быԏ колӧ віԁлавны. Ӧԏі анаԉіз куԅа турунлыԍ качество тӧԁмалӧм оз ло тырмана. Віԁлавны колӧ лунын, а ԋе біја ԁырјі (ԋе іскусственнӧј ԍветӧн.) |
| Турун видлалігӧн колӧ определитны: а) сорт (тип), б) рӧм, в) ёна-ӧ уль туруныс, г) дук, д) соръяс, э) кутшӧм лёк турунъяс пырӧны, ж) ёна-ӧ тшыкӧма: пӧдӧма, сотчӧма, бакшасьӧма, кипаясыс кынӧсь, з) абу-ӧ зорӧд пыдӧс, зорӧд вылыс либӧ вӧйӧмин, и) кыдзи упакуйтӧма. Сідзи водзӧ. | Турун віԁлалігӧн колӧ опреԃеԉітны: а) сорт (ԏіп), б) рӧм, в) јона-ӧ уԉ туруныс, г) ԁук, ԁ) сорјас, е) кущӧм ԉок турунјас пырӧны, ж) јона-ӧ щыкӧма: пӧԁӧма, сотчӧма, бакшаԍӧма, кіпајасыс кынӧԍ, з) абу-ӧ зорӧԁ пыԁӧс, зорӧԁ вылыс ԉібӧ вӧјӧмін, і) кыԇі упакујтӧма. Сіԇі воԇӧ. |
| Турунлысь качество тӧдмалан точнӧй нормаяс да потребительсянь турун качество вылӧ став требованньӧяс гижалӧма «кондицияясын», кодъяс йылысь видзӧд водзысьджык (тайӧ жӧ юкӧдын). Сійӧ нормаясыс условнӧйӧсь да вермасны вежсьыны сы серти, кутшӧмӧсь лоӧны запросъяс да турун заготовитан сезоныс. | Турунлыԍ качество тӧԁмалан точнӧј нормајас ԁа потребіԏеԉԍаԋ турун качество вылӧ став требоваԋԋӧјас гіжалӧма „коԋԃіціјајасын“, коԁјас јылыԍ віԇӧԁ воԇыԍҗык (тајӧ-жӧ јукӧԁын). Сіјӧ нормајасыс условнӧјӧԍ ԁа вермасны вежԍыны сы ԍерԏі, кущӧмӧԍ лоӧны запросјас ԁа турун заготовітан ԍезоныс. |
| Водзын лоӧ гижалӧма первой общӧй теоретическӧй установкаяс, сэсся стандарт. | Воԇын лоӧ гіжалӧма первој обшӧј ԏеореԏіческӧј установкајас, сеԍԍа станԁарт. |
| Точнӧй рӧщӧтъяс вӧчӧм вылӧ Наркомснаблысь установкаяс гижалӧма «заготовка организуйтӧм йылысь» юкӧдын. | Точнӧј рӧшщӧтјас вӧчӧм вылӧ Наркомснаблыԍ установкајас гіжалӧма „заготовка оргаԋізујтӧм јылыԍ“ јукӧԁын. |
| Турун веситӧм | Турун веԍітӧм |
| Турунлӧн сьӧкта (вес) тӧдмавсьӧ доддя вескиӧн веситӧмӧн. Сэтшӧм вескиыс кӧ абу да колӧ тӧдмавны турунлысь сьӧктасӧ торйӧдлӧмӧн (этшаӧн) веситтӧг, позьӧ вӧчны сійӧс турун юр ыджда серти. Зорӧдын 1 куб. метр мында турунлӧн сьӧктаыс лоӧ: | Турунлӧн ԍӧкта (вес) тӧԁмавԍӧ ԁоԃԃа вескіӧн веԍітӧмӧн. Сещӧм вескіыс-кӧ абу ԁа колӧ тӧԁмавны турунлыԍ ԍӧктасӧ торјӧԁлӧмӧн (ещаӧн) веԍіттӧг, поԅӧ вӧчны сіјӧс турун јур ыҗԁа ԍерԏі. Зорӧԁын 1 куб. метр мынԁа турунлӧн ԍӧктаыс лоӧ: |
| Выль пуктӧм турун, коді абу на пуксьӧма …. 0,7 центнер. | Выԉ пуктӧм турун, коԁі абу-на пукԍӧма .... 0,7 центԋер. |
| Тӧлысь бӧрын …. 0,85 центнер | Тӧлыԍ бӧрын .... 0,85 „ |
| 6 тӧлысь бӧрын …. 1,1 центнер | 6 тӧлыԍ бӧрын .... 1,1 „ |
| Сю да шобді идзас …. 0,8–0,9 центнер | Ԍу ԁа шобԁі іԇас .... 0,8–0,9 „ |
| Нӧйтчӧм идзас …. 0,5 центнер | Нӧјтчӧм іԇас .... 0,5 „ |
| Зӧр да ид идзас …. 0,7 — 0,8 центнер | Зӧр ԁа іԁ іԇас .... 0,7 — 0,8 „ |
| Турун юр кӧ юкны медся кызінтіыс (йывсяньыс веськыда увлань), артмас кык конус: вылыс да улыс. Улысыс лоӧ тшӧтшыд. Медым тӧдны 6 тӧлысь сулалӧм турун юрлысь сьӧктасӧ, колӧ мерайтны юрыслысь гӧгӧрсӧ улысӧдыс, Ж да З визьяс кузя да медся кызінтіыс, ГДЕБ визьяс кузя, дай торйӧн мерайтавны юрыслысь вылыссӧ. Сэсся мера лыдпасъяссӧ колӧ тэчны татшӧм формулаяс кузя: | Турун јур-кӧ јукны меԁԍа кызінтіыс (јывԍаԋыс веԍкыԁа увлаԋ), артмас кык конус: вылыс ԁа улыс. Улысыс лоӧ щӧщыԁ. Меԁым тӧԁны 6 тӧлыԍ сулалӧм турун јурлыԍ ԍӧктасӧ, колӧ мерајтны јурыслыԍ гӧгӧрсӧ улысӧԁыс, Ж ԁа З віԅјас куԅа ԁа меԁԍа кызінтіыс, ГԀЕБ віԅјас куԅа, ԁај торјӧн мерајтавны јурыслыԍ вылыссӧ. Сеԍԍа мера лыԁпасјассӧ колӧ течны тащӧм формулајас куԅа: |
| Вылыс конуслы: | Вылыс конуслы: |
| ГДЕБ = 25 метр | ГДЕБ = 25 метр |
| АВ = 6 « | АВ = 6 „ |
| 25 × 25 × 0,0265 × 6 = 99,4 куб. метр. | 25 × 25 × 0,0265 × 6 = 99,4 куб. метр. |
| Улыс (тшӧтшыд) конуслы: | Улыс (щӧщыԁ) конуслы: |
| БВ = 3 метр | БВ = 3 метр |
| ЖЗ = 18 метр | ЖЗ = 18 метр |
| (25 × 25) + (18 × 18) + 18 /× 0,0265 × 3 = 111,2 куб. метр. | (25 × 25) + (18 × 18) + 18 /× 0,0265 × 3 = 111,2 куб. метр. |
| 99,4 + 111,2 = 210,6 куб. метр. | 99,4 + 111,2 = 210,6 куб. метр. |
| 1,1 × 210,6 = 231,6 центнер. | 1,1 × 210,6 = 231,6 центԋер. |
| Тайӧ пример кузя турун юрлӧн сьӧкта лоӧ 231,6 центнер. | Тајӧ прімер куԅа турун јурлӧн ԍӧкта лоӧ 231,6 центԋер. |
| Турунлӧн тип | Турунлӧн ԏіп |
| Медвойдӧр тӧдмавсьӧ турунлӧн типыс либӧ сортыс, а туруныс кӧ уна пӧлӧс, тӧдмавсьӧ тшӧтш, уна-ӧ да кутшӧм основнӧй типъяс: ойдлан, дав выв да кӧдзӧм турунъяс пырӧны примитан турунӧ. Турун типъяслы пропорция лӧсьӧдсьӧ колӧм серти, сӧмын дерт ёнджыкасӧ лоӧ лӧсьӧдны сы серти, кутшӧм сикас турун быдмӧ сійӧ районас либӧ кутшӧм сикас турун колӧ босьтысьыслы (потребительлы). Шуам, медым став заготовитан турун пытшкын вӧлі ойдлан турун — 60% да дав выв турун — 40% либӧ кыкнан сикасыс ӧтмындаӧн. Лунвылын позьӧ мӧд ногӧн лӧсьӧдны горнӧй (посни) да степнӧй (гырысьджык) турунъяслысь соотношенньӧсӧ. Сідзи водзӧ. | Меԁвојԁӧр тӧԁмавԍӧ турунлӧн ԏіпыс ԉібӧ сортыс, а туруныс-кӧ уна пӧлӧс, тӧԁмавԍӧ щӧщ, уна-ӧ ԁа кущӧм основнӧј ԏіпјас: ојԁлан, ԁаввыв ԁа кӧԇӧм турунјас пырӧны прімітан турунӧ. Турун ԏіпјаслы пропорціја лӧԍӧԁԍӧ колӧм ԍерԏі, сӧмын, ԃерт, јонҗыкасӧ лоӧ лӧԍӧԁны сы ԍерԏі, кущӧм ԍікас турун быԁмӧ сіјӧ рајонас ԉібӧ кущӧм ԍікас турун колӧ боԍтыԍыслы (потребіԏеԉлы). Шуам, меԁым став заготовітан турун пыщкын вӧлі ојԁлан турун — 60 прӧч. ԁа ԁаввыв турун — 40 прӧч. ԉібӧ кыкнан ԍікасыс ӧтмынԁаӧн. Лунвылын поԅӧ мӧԁногӧн лӧԍӧԁны горнӧј (посԋі) ԁа ԍԏепнӧј (гырыԍҗык) турунјаслыԍ соотношеԋԋӧсӧ. Сіԇі воԇӧ. |
| Сыысь кындзи, турун торъялӧ аслас ботаническӧй состав серти (кутшӧм сикас турунъяс сэтчӧ пырӧны). Та ногӧн торйӧн лыддьӧны, шуам, пырей турун, бобӧнянь турун да сідзи водзӧ. Тані зэв колана тӧдны, кутшӧм быдтас часьтъяслӧн торъя группаяс пырӧны турунӧ, кодъясӧс лӧсьӧдӧма турун вылӧ примитӧм шӧркоддьӧм кондицияясӧн. Та понда кондицияяс колӧ лӧсьӧдлыны стандарт серти (стандарт под вылын). | Сыыԍ кыԋԇі, турун торјалӧ аслас ботаԋіческӧј состав ԍерԏі (кущӧм ԍікас турунјас сетчӧ пырӧны). Таногӧн торјӧн лыԃԃӧны, шуам, пыреј турун, бобӧԋаԋ турун ԁа сіԇі воԇӧ. Тані зев колана тӧԁны, кущӧм быԁтас чаԍтјаслӧн торја группајас пырӧны турунӧ, коԁјасӧс лӧԍӧԁӧма турун вылӧ прімітӧм шӧркоԃԃӧм конԃіціјајасӧн. Тапонԁа конԃіціјајас колӧ лӧԍӧԁлыны станԁарт ԍерԏі (станԁарт поԁ вылын). |
| Стандартизация нуӧдан комитетӧн лӧсьӧдӧма турунлы классификация, кӧні, квайт основнӧй типысь ӧтдор, лӧсьӧдӧма нӧшта подтипъяс вылӧ юклӧм сы серти, кымын прӧчент мукӧд пӧлӧс турун соръяс пырӧны основнӧй видӧ. Шуам, кӧдзан полевӧй турун юксьӧ дас подтип вылӧ, степнӧй — вит вылӧ да сідзи водзӧ. | Станԁарԏізаціја нуӧԁан коміԏетӧн лӧԍӧԁӧма турунлы класԍіфікаціја, кӧні, квајт основнӧј ԏіпыԍ ӧтԁор, лӧԍӧԁӧма нӧшта поԁԏіпјас вылӧ јуклӧм сы ԍерԏі, кымын прӧчент мукӧԁ пӧлӧс турун сорјас пырӧны основнӧј віԁӧ. Шуам, кӧԇан поԉевӧј турун јукԍӧ ԁас поԁԏіп вылӧ, ԍԏепнӧј — віт вылӧ ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Ботаническӧй анализ вӧчӧм вылӧ турун партияысь босьтӧм проба надзӧникӧн торйӧдлӧны турун сикасъяс серти татшӧм часьтъяс вылӧ: | Ботаԋіческӧј анаԉіз вӧчӧм вылӧ турун парԏіјаыԍ боԍтӧм проба наԇӧԋікӧн торјӧԁлӧны турун ԍікасјас ԍерԏі тащӧм чаԍтјас вылӧ: |
| 1) злак, | 1) злак, |
| 2) бобӧвӧйяс, | 2) бобӧвӧјјас, |
| 3) мукӧд пӧлӧс сёян турунъяс, | 3) мукӧԁ пӧлӧс ԍојан турунјас, |
| 4) став мукӧд пӧлӧс сёйтӧм турунъяс, ядовитӧйяс да вреднӧйяс кындзи, кодъясӧс бӧрйӧдлӧны да лыддьӧны торйӧн. | 4) став мукӧԁ пӧлӧс ԍојтӧм турунјас, јаԁовітӧјјас ԁа вреԁнӧјјас кыԋԇі, коԁјасӧс бӧрјӧԁлӧны ԁа лыԃԃӧны торјӧн. |
| Став тайӧ часьтъяссӧ веситӧны да арталӧны налысь прӧчент лыдсӧ став проба дінӧ. | Став тајӧ чаԍтјассӧ веԍітӧны ԁа арталӧны налыԍ прӧчент лыԁсӧ став проба ԁінӧ. |
| Турунлӧн рӧм. Кӧрым вылӧ турун туйӧм йылысь медся ёна позьӧ тӧдны турун рӧм сертиыс. Сы понда кондицияясын сідз жӧ лӧсьӧдлӧма (гижалӧма) турунлысь рӧмсӧ. Зорӧд пытшкӧсса турунлӧн нормальнӧй рӧмӧн лыддьыссьӧ — веж рӧм, но ёна югыд веж рӧм висьталӧ, мый сійӧ турунсӧ пуктӧма вывті водз либӧ уна сы пытшкын эжӧр турун, а тайӧяс дерт оз бурмӧдны, а омӧльтчӧдӧны турунлысь пӧтӧслунсӧ. Та понда ёна веж рӧм вылӧ ышмыны оз ков. Колӧ тӧдны, мый турун вермӧ воштыны ассьыс мича веж рӧмсӧ сідзжӧ зэр улӧ сюрлӧмӧн либӧ лысваӧн, либӧ эм кӧ сы пытшкын уна пырей, бобӧнянь да мукӧд пӧлӧс бур турунъяс, кодъяс понда турунлӧн пӧтӧслуныс ньӧти оз чин. | Турунлӧн рӧм. Кӧрым вылӧ турун тујӧм јылыԍ меԁԍа јона поԅӧ тӧԁны турун рӧм ԍерԏіыс. Сыпонԁа конԃіціјајасын сіԇ-жӧ лӧԍӧԁлӧма (гіжалӧма) турунлыԍ рӧмсӧ. Зорӧԁ пыщкӧсса турунлӧн нормаԉнӧј рӧмӧн лыԃԃыԍԍӧ — веж рӧм, но јона југыԁ веж рӧм віԍталӧ, мыј сіјӧ турунсӧ пуктӧма вывті воԇ ԉібӧ уна сы пыщкын ежӧр турун, а тајӧјас, ԃерт, оз бурмӧԁны, а омӧԉтчӧԁӧны турунлыԍ пӧтӧслунсӧ. Тапонԁа јона веж рӧм вылӧ ышмыны оз ков. Колӧ тӧԁны, мыј турун вермӧ воштыны асԍыс міча веж рӧмсӧ сіԇжӧ зер улӧ ԍурлӧмӧн ԉібӧ лысваӧн, ԉібӧ ем-кӧ сы пыщкын уна пыреј, бобӧԋаԋ ԁа мукӧԁ пӧлӧс бур турунјас, коԁјас понԁа турунлӧн пӧтӧслуныс ԋӧԏі оз чін. |
| Вылынджык гижалӧм быд турун типлӧн эм аслас рӧм, код кузя тӧдмавсьӧ турунлӧн нормальнӧй рӧмыс. | Вылынҗык гіжалӧм быԁ турун ԏіплӧн ем аслас рӧм, коԁ куԅа тӧԁмавԍӧ турунлӧн нормаԉнӧј рӧмыс. |
| Турунлӧн рӧм вежласьӧ типъяс кузя тадзи: | Турунлӧн рӧм вежлаԍӧ ԏіпјас куԅа таԇі: |
| 1) кӧдзӧм турун — а) бобӧвӧй сора злакъяс: злакъяслӧн — веж, бобӧняньлӧн — бурӧй сяма веж, югыд дзоридзьяса; | 1) кӧԇӧм турун — а) бобӧвӧј сора злакјас: злакјаслӧн — веж, бобӧԋаԋлӧн — бурӧј ԍама веж, југыԁ ԇоріԇјаса; |
| 2) кӧдзӧм турун — б) бобӧнянь: дзоридзыс да заыс — бурӧй сяма веж, торйӧн дзоридзыс — синмӧ чеччан югыд рӧма; | 2) кӧԇӧм турун — б) бобӧԋаԋ: ԇоріԇыс ԁа заыс — бурӧј ԍама веж, торјӧн ԇоріԇыс — ԍінмӧ четчан југыԁ рӧма; |
| 3) кӧдзӧм турун — злакъяс — веж (неуна рудов, а мотылькӧвӧй сора турунлӧн — бурӧй сяма веж); лишнӧй дыр сулалӧм турун лоӧ пемыдвеж рӧма; | 3) кӧԇӧм турун — злакјас — веж (ԋеуна руԁов, а мотыԉковӧј сора турунлӧн — бурӧј ԍама веж); ԉішнӧј ԁыр сулалӧм турун лоӧ пемыԁ-веж рӧма; |
| 4) кӧдзӧм турун — люцернӧвӧй — веж; | 4) кӧԇӧм турун — ԉуцернӧвӧј — веж; |
| 5) дав выв кӧдзӧм турун — веж; | 5) ԁаввыв кӧԇӧм турун — веж; |
| 6) степнӧй турун — югыдвеж; острецӧвӧй — лӧзоввеж; | 6) ԍԏепнӧј турун — југыԁ-веж; острецовӧј — лӧзов-веж; |
| 7) вӧр турун — бурӧй сяма веж; | 7) вӧр турун — бурӧј ԍама веж; |
| 8) нюр турун — югыдвеж (изумруднӧй). | 8) ԋур турун — југыԁ веж (ізумруԁнӧј). |
| Сотчӧм турун тӧдӧны пытшкӧс слӧйяс пемдӧм серти. Сылӧн вежсьӧ дукыс, пӧсялӧ дай ульджык. | Сотчӧм турун тӧԁӧны пыщкӧс слӧјјас пемԁӧм ԍерԏі. Сылӧн вежԍӧ ԁукыс, пӧԍалӧ ԁај уԉҗык. |
| Турунлӧн рӧм тӧдмавсьӧ не турун чукӧр (кипа) вылыс серти, а пытшкӧс слӧйяс сертиыс. | Турунлӧн рӧм тӧԁмавԍӧ ԋе турун чукӧр (кіпа) вылыс ԍерԏі, а пыщкӧс слӧјјас ԍерԏіыс. |
| Влажносьт. Турун пытшкын ва (влага) оз ков лоны 13–15%-ысь унджык, а бобӧвӧй турун пытшкын — 16–17%-ысь унджык. Точнӧя тӧдмавны тайӧ прӧчентсӧ позьӧ сӧмын лабораторияын видлалӧмӧн. Лабораторияын кӧ анализ вӧчны некыдзи, турунлысь качество лоӧ определитны приёмщиклы. Та понда турун примитӧм вылӧ лӧсьӧдӧм условйӧясын колӧ прӧста урчитны влажносьтлысь медыджыд прӧчентсӧ да индыны, медым кык ки костын омӧлика ниртігӧн туруныс эз чегъясь дай эз гартчы, а сӧмын трачкӧдчис. | Влажноԍт. Турун пыщкын ва (влага) оз ков лоны 13–15 прӧч.-ыԍ унҗык, а бобӧвӧј турун пыщкын — 16–17 прӧч.-ыԍ унҗык. Точнӧја тӧԁмавны тајӧ прӧчентсӧ поԅӧ сӧмын лабораторіјаын віԁлалӧмӧн. Лабораторіјаын-кӧ анаԉіз вӧчны ԋекыԇі, турунлыԍ качество лоӧ опреԃеԉітны пріјомщіклы. Тапонԁа турун прімітӧм вылӧ лӧԍӧԁӧм условіјӧјасын колӧ прӧста урчітны влажноԍтлыԍ меԁыҗыԁ прӧчентсӧ ԁа інԁыны, меԁым кык кі костын омӧԉіка ԋіртігӧн туруныс ез чегјаԍ ԁај ез гартчы, а сӧмын трачкӧԁчіс. |
| Кос турун куртігӧн шаракылӧ, а коръясыс ки пыдӧс вылын ниртігӧн жугавлӧны. Та серти позьӧ тӧдны турунлысь бура косьмӧмсӧ. Бобӧнянь турунлысь воӧм позьӧ тӧдны засӧ гартӧмӧн (песлалӧмӧн) да гыжъяс костӧд ӧтка за лэдзӧмӧн. Тайӧ кыкнан ногыс видлалігӧн оз ков мыччысьны ни ӧти войт ва, дай засӧ гартігӧн оз ков сылӧн орны (туруныс кӧ буретш воӧма). | Кос турун куртігӧн шаракылӧ, а корјасыс кіпыԁӧс вылын ԋіртігӧн жугавлӧны. Та ԍерԏі поԅӧ тӧԁны турунлыԍ бура коԍмӧмсӧ. Бобӧԋаԋ турунлыԍ воӧм поԅӧ тӧԁны засӧ гартӧмӧн (песлалӧмӧн) ԁа гыжјас костӧԁ ӧтка за леԇӧмӧн. Тајӧ кыкнан ногыс віԁлалігӧн оз ков мытчыԍны ԋіӧԏі војт ва, ԁај засӧ гартігӧн оз ков сылӧн орны (туруныс-кӧ бурещ воӧма). |
| Вывті косьтӧм турунлӧн жугавлӧны да вошӧны идралігас коръясыс да дзоридзьясыс. Турунсӧ кӧ абу тырмымӧн бура косьтӧма да идралӧма ульӧнджык либӧ кӧтасьлӧма, гартігӧн сійӧ оз жугавлы, а лоӧ ки улын лапыдкодь. | Вывті коԍтӧм турунлӧн жугавлӧны ԁа вошӧны іԁралігас корјасыс ԁа ԇоріԇјасыс. Турунсӧ-кӧ абу тырмымӧн бура коԍтӧма ԁа іԁралӧма уԉӧнҗык ԉібӧ кӧтаԍлӧма, гартігӧн сіјӧ оз жугавлы, а лоӧ кі улын лапыԁ коԃ. |
| Прессованнӧй турунлысь влажносьт видлалігӧн позьӧ туйдӧдчыны татшӧм вылысса признакъясӧн: | Прессованнӧј турунлыԍ влажноԍт віԁлалігӧн поԅӧ тујԁӧԁчыны тащӧм вылысса прізнакјасӧн: |
| 1. Прессуйтӧм кос турун тюклӧн бокъясыс овлӧны пушыдӧсь, а бура косьмытӧм турунлӧн — топалӧмаӧсь да оз пушитчыны. | 1. Прессујтӧм кос турун ԏуклӧн бокјасыс овлӧны пушыԁӧԍ, а бура коԍмытӧм турунлӧн — топалӧмаӧԍ ԁа оз пушітчыны. |
| 2. Бура косьмытӧм турун тюк топыд да бӧр оз чеччы (абу лайкыд). Шыбитны кӧ кос тюк, сійӧ мач моз бӧр чеччыштлас, а уль тюк водӧ пластӧн. | 2. Бура коԍмытӧм турун ԏук топыԁ ԁа бӧр оз четчы (абу лајкыԁ). Шыбытны-кӧ кос ԏук, сіјӧ мач моз бӧр четчыштлас, а уԉ ԏук воԁӧ пластӧн. |
| 3. Кос тюк кӧ гартовтны сутугаӧн, кӧрталӧмыс кольӧ ӧткодь зэлыд, а ульджык турун тюкын кӧрталӧмыс личалӧ да сутуга улас обычнӧя позьӧ аддзыны сім туй. | 3. Кос ԏук-кӧ гартовтны сутугаӧн, кӧрталӧмыс коԉӧ ӧткоԃ зелыԁ, а уԉҗык турун ԏукын кӧрталӧмыс ԉічалӧ ԁа сутуга улас обычнӧја поԅӧ аԁԇыны сім туј. |
| Стандартизация нуӧдан комитетӧн лӧсьӧдӧм общесоюзнӧй стандарт серти турун юклысьӧ влажносьт кузя ноль ногӧн (влагасӧ лыддьӧма весӧн): 1) кос турун — влага пырӧ 15%-ӧдз, 2) шӧркоддьӧма кос турун — влага 15-сянь 17%-ӧдз, 3) влажнӧй (лапыд) турун — влага 17-сянь 20%-ӧдз, 4) уль турун — влага 20%-ысь унджык. | Станԁарԏізаціја нуӧԁан коміԏетӧн лӧԍӧԁӧм общесојузнӧј станԁарт ԍерԏі турун јуклыԍӧ влажноԍт куԅа ноԉ ногӧн (влагасӧ лыԃԃӧма весӧн): 1) кос турун — влага пырӧ 15 прӧч.-ӧԇ, 2) шӧркоԃԃема кос турун — влага 15-ԍаԋ 17 прӧч.-ӧԇ, 3) влажнӧј (лапыԁ) турун — влага 17-ԍаԋ 20 прӧч.-ӧԇ, 4) уԉ турун — влага 20 прӧч.-ыԍ унҗык. |
| Точнӧйджыка влажносьт тӧдмавсьӧ изӧдтӧм няньлысь влажносьт тӧдмалан приборъясӧн, косьтысян шкапӧн. Удж да Оборона Сӧветӧн лӧсьӧдӧм инструкцияын эмӧсь турунлы анализ вӧчӧм кузя подробнӧй индӧдъяс, кыдзи тӧдмавны влажносьт лабораторнӧй способӧн. Тайӧ индӧдъясыс специальнӧй сямаӧсь да ёна сложнӧйӧсь. Сы понда ми тані ог кутӧ сёрнитны сы йылысь, а интересуйтчысьяслы рекомендуйтам тӧдмасьны сійӧ инструкциянас. | Точнӧјҗыка влажноԍт тӧԁмавԍӧ ізӧԁтӧм ԋаԋлыԍ влажноԍт тӧԁмалан пріборјасӧн, коԍтыԍан шкапӧн. Уҗ ԁа Оборона Сӧветӧн лӧԍӧԁӧм інструкціјаын емӧԍ турунлы анаԉіз вӧчӧм куԅа поԁробнӧј інԁӧԁјас, кыԇі тӧԁмавны влажноԍт лабораторнӧј способӧн. Тајӧ інԁӧԁјасыс ԍпеціаԉнӧј ԍамаӧԍ ԁа јона сложнӧјӧԍ. Сыпонԁа мі тані ог кутӧ ԍорԋітны сы јылыԍ, а іԋԏересујтчыԍјаслы рекоменԁујтам тӧԁмаԍны сіјӧ інструкціјанас. |
| Дук. Турунлысь бурлунсӧ сідз жӧ позьӧ тӧдны дук сертиыс. Турунлӧн эм аслыспӧлӧс чӧскыд дук. Тшыкӧм турунлӧн зэв ёна вежсьӧ дукыс, лоӧ сійӧ пӧдӧм, чӧскыдтӧм дука. Турунлысь нормальнӧй дук тӧдмалӧм кузя сетсьӧны индӧдъяс турунлы анализ вӧчан инструкцияын, кодӧс сюйӧма общесоюзнӧй стандартӧ. | Ԁук. Турунлыԍ бурлунсӧ сіԇ-жӧ поԅӧ тӧԁны ԁук ԍерԏіыс. Турунлӧн ем аслыс пӧлӧс чӧскыԁ ԁук. Щыкӧм турунлӧн зев јона вежԍӧ ԁукыс, лоӧ сіјӧ пӧԁӧм, чӧскыԁтӧм ԁука. Турунлыԍ нормаԉнӧј ԁук тӧԁмалӧм куԅа ԍетԍӧны інԁӧԁјас турунлы анаԉіз вӧчан інструкціјаын, коԁӧс ԍујӧма общесојузнӧј станԁартӧ. |
| Тайӧ инструкция кузяыс турунлӧн дук — свежӧй, омӧлика дуксьыштӧм, несвежӧй да пӧдӧм — тӧдмавсьӧ нырӧн дукалӧмӧн. Пӧдӧм дук кузя кӧ лоӧ сомненньӧ, босьтӧны турун чепӧль да пуктӧны стӧканӧ, кисьтӧны сэтчӧ неуна пӧсь ва (сӧмын мед туруныс ставнас кӧтасяс) да вевттьӧны стеклӧӧн. 2–3 минут мысти бара видлӧны шонтӧм турунлысь дуксӧ. Пӧдӧмыс кӧ эм, шоналӧм бӧрын сылӧн дукыс ёнджыка кылӧ. | Тајӧ інструкціја куԅаыс турунлӧн ԁук — ԍвежӧј, омӧԉіка ԁукԍыштӧм, ԋеԍвежӧј ԁа пӧԁӧм — тӧԁмавԍӧ нырӧн ԁукалӧмӧн. Пӧԁӧм ԁук куԅа-кӧ лоӧ сомԋеԋԋӧ, боԍтӧны турун чепӧԉ ԁа пуктӧны стӧканӧ, кіԍтӧны сетчӧ ԋеуна пӧԍва (сӧмын меԁ туруныс ставнас кӧтаԍас) ԁа вевԏԏӧны ԍԏеклӧӧн. 2–3 мінут мыԍԏі бара віԁлӧны шонтӧм турунлыԍ ԁуксӧ. Пӧԁӧмыс-кӧ ем, шоналӧм бӧрын сылӧн ԁукыс јонҗыка кылӧ. |
| Лёк турун соръяс. Турун пытшкӧ кутшӧм сюрӧ сёйтӧм быдтасъяс нарошнӧ сорлавны некутшӧма оз позь, а кор найӧ асьныс быдмӧны видз вылын сёян турунъяс пӧвстас, 10%-ысь унджык лэдзны оз жӧ позь. | Ԉок турун сорјас. Турун пыщкӧ кущӧм ԍурӧ ԍојтӧм быԁтасјас нарошнӧ сорлавны ԋекущӧма оз поԅ, а кор најӧ аԍныс быԁмӧны віԇ вылын ԍојан турунјас пӧвсас, 10 прӧч.-ыԍ унҗык леԇны оз-жӧ поԅ. |
| Примитігӧн кӧ турун пытшкысь лоӧ аддзӧма вылынджык лыддьӧдлӧм ядовитӧй да вреднӧй турунъяс, сідзжӧ шома злакъяс, сэтшӧм турунсӧ либӧ ньӧти оз ков примитны либӧ примитны донсӧ чинтӧмӧн, сӧмын мед прессуйтӧм водзвылын став татшӧм турунъяссӧ вӧлі бӧрйӧдлӧма да шыблалӧма. | Прімітігӧн кӧ турун пыщкыԍ лоӧ аԁԇӧма вылынҗык лыԃԃӧԁлӧм јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас, сіԇ-жӧ шома злакјас, сещӧм турунсӧ ԉібӧ ԋӧԏі оз ков прімітны ԉібӧ прімітны ԁонсӧ чінтӧмӧн, сӧмын меԁ прессујтӧм воԇвылын став тащӧм турунјассӧ вӧлі бӧрјӧԁлӧма ԁа шыблалӧма. |
| Ёг турун. Чирссьӧм турун сор (турун чир) оз позь лэдзны примитан турун пытшкӧ условйӧясын индӧм прӧчент дорысь унджык, но тані колӧ тӧдны, мый овлӧны сёйтӧм турун чиръяс: ёг турун да сідзи водзӧ. Ӧдйӧ чирссьысь турун дзоридзьяс да бобӧвӧйяслӧн коръяс буретш лоӧны турунлӧн медся пӧтӧса иныс. Татшӧм турун чир оз вермы чинтыны кӧрымлысь качествосӧ. А. Девель висьталӧм серти, турунын кӧ абуӧсь коръясыс да дзоридзьясыс, а эм татшӧм турун чирйыс, сійӧс кутшӧмакӧ позьӧ лыддьыны бур качествоа турун сорӧн. | Јог турун. Чірсԍӧм турун сор (турун чір) оз поԅ леԇны прімітан турун пыщкӧ условіјӧјасын інԁӧм прӧчент ԁорыԍ унҗык, но тані колӧ тӧԁны, мыј овлӧны ԍојтӧм турун чірјас: јог турун ԁа сіԇі воԇӧ. Ӧԁјӧ чірсԍыԍ турун ԇоріԇјас ԁа бобӧвӧјјаслӧн корјас бурещ лоӧны турунлӧн меԁԍа пӧтӧса іныс. Тащӧм турун чір оз вермы чінтыны кӧрымлыԍ качествосӧ. А. Ԃевеԉ віԍталӧм ԍерԏі, турунын-кӧ абуӧԍ корјасыс ԁа ԇоріԇјасыс, а ем тащӧм турун чірјыс, сіјӧс кущӧмакӧ поԅӧ лыԃԃыны бур качествоа турун сорӧн. |
| Турун пытшкысь посни да гырысь чир тӧдмалан способъяс бура разработайтӧма Удж да Оборона Сӧветлӧн инструкцияын, кӧні гижалӧма испытанньӧ вӧчан методъяссӧ. Тайӧ методъяснас колӧ бура тӧдмасьны быд заготовительлы. | Турун пыщкыԍ посԋі ԁа гырыԍ чір тӧԁмалан способјас бура разработајтӧма Уҗ ԁа Оборона Сӧветлӧн інструкціјаын, кӧні гіжалӧма іспытаԋԋӧ вӧчан метоԁјассӧ. Тајӧ метоԁјаснас колӧ бура тӧԁмаԍны быԁ заготовіԏеԉлы. |
| Та могысь турун проба первой пыркӧдӧны, медым торъяласны посни да гырысь чиръясыс, сэсся пожналӧны 2 см-ысь посньыдджык чиръяссӧ, а 2 см-ысь гырысьджык чиръяссӧ бӧрйӧдлӧны чунь пыр лэдзӧмӧн. | Та могыԍ турун проба первој пыркӧԁӧны, меԁым торјаласны посԋі ԁа гырыԍ чірјасыс, сеԍԍа пожналӧны 2 см-ыԍ посԋіԁҗык чірјассӧ, а 2 см-ыԍ гырыԍҗык чірјассӧ бӧрјӧԁлӧны чуԋ пыр леԇӧмӧн. |
| Турун чир пожнавсьӧ 6,5 либӧ 7 мм гырся гӧгрӧс синъяса пож пыр. Мӧдысь пожналӧм бӧрын кольӧм чирйыс лоӧ гырысь, а петӧмыс — посни. Тайӧ кыкнан пӧлӧс чирйыслысь прӧчент лыдсӧ тӧдмалӧны сьӧкта сертиыс (веситӧмӧн). | Турун чір пожнавԍӧ 6,5 ԉібӧ 7 мм гырԍа гӧгрӧс ԍінјаса пож пыр. Мӧԁыԍ пожналӧм бӧрын коԉӧм чірјыс лоӧ гырыԍ, а петӧмыс — посԋі. Тајӧ кыкнан пӧлӧс чірјыслыԍ прӧчент лыԁсӧ тӧԁмалӧны ԍӧкта ԍерԏіыс (веԍітӧмӧн). |
| Турун пытшкысь бус тӧдмалӧны кипа шӧрысь перйӧм турун слӧй пыркӧдӧмӧн. | Турун пыщкыԍ бус тӧԁмалӧны кіпа шӧрыԍ перјӧм турун слӧј пыркӧԁӧмӧн. |
| Зорӧд пыдӧс, зорӧд вылыс да вӧйӧминъяс тӧдмавсьӧны кипа шӧрысь воймӧм (бурӧй рӧма) турун аддзӧмӧн. Горелӧй турун аддзӧны кипа да штабель шӧрса турун пластъяс пемдӧм серти. Турун пытшкысь сов тӧдмалӧны ляписӧн видлалӧмӧн. Турун кӧ солалӧма, ляписӧн кӧтӧдлӧминӧ кольӧ паськыд, еджыд осадок. Бакшасьӧм, сісьмӧм, кынмӧм, нюйтӧссьӧм либӧ лыаӧссьӧм тӧдмавсьӧ кипаяс видлалӧмӧн. | Зорӧԁ пыԁӧс, зорӧԁ вылыс ԁа вӧјӧмінјас тӧԁмавԍӧны кіпа шӧрыԍ војмӧм (бурӧј рӧма) турун аԁԇӧмӧн. Горелӧј турун аԁԇӧны кіпа ԁа штабеԉ шӧрса турун пластјас пемԁӧм ԍерԏі. Турун пыщкыԍ сов тӧԁмалӧны ԉапісӧн віԁлалӧмӧн. Турун-кӧ солалӧма, ԉапісӧн кӧтӧԁлӧмінӧ коԉӧ паԍкыԁ, јеҗыԁ осаԁок. Бакшаԍӧм, сіԍмӧм, кынмӧм, ԋујтӧԍԍӧм ԉібӧ лыаӧԍԍӧм тӧԁмавԍӧ кіпајас віԁлалӧмӧн. |
| Турунлысь тшакъясӧн висьӧм (ужпиньӧн, сімӧн да шой шепӧн) тӧдмавсьӧ видлалӧмӧн: ужпиньяс овлӧны шепта злакъясын либӧ сюралӧны турун чир пытшкысь; сімӧн (ржавчинаӧн) висигӧн овлӧны турун заясын, коръясын либӧ шепъясас гӧрд, сьӧд либӧ вижов печатъяс да визьяс, дай шепъясыс абу дзоньӧсь, а сёйӧмаӧсь; шой шепӧн висян турунлӧн сьӧдӧдӧны шепъясыс да рос кодь йывъясыс, а кӧйдысъясыс пӧрӧны са кодь сьӧд массаӧ, коді сьӧдӧдӧ китӧ (дукыс сылӧн сельдилӧн кодь). | Турунлыԍ щакјасӧн віԍӧм (ужпіԋӧн, сімӧн ԁа шој шепӧн) тӧԁмавԍӧ віԁлалӧмӧн: ужпіԋјас овлӧны шепта злакјасын ԉібӧ ԍуралӧны турун чір пыщкыԍ; сімӧн (ржавчінаӧн) віԍігӧн овлӧны турун зајасын, корјасын ԉібӧ шепјасас гӧрԁ, ԍӧԁ ԉібӧ віжов печатјас ԁа віԅјас, ԁај шепјасыс абу ԇоԋӧԍ, а ԍојӧмаӧԍ; шој шепӧн віԍан турунлӧн ԍӧԁӧԁӧны шепјасыс ԁа рос-коԃ јывјасыс, а кӧјԁысјасыс пӧрӧны са коԃ ԍӧԁ массаӧ, коԁі ԍӧԁӧԁӧ кітӧ (ԁукыс сылӧн ԍеԉԃілӧн коԃ). |
| Арлыд. Удж да Оборона Сӧвет инструкция кузя турунлысь арлыд тӧдӧны злакӧвӧй либӧ бобӧвӧй турун кӧйдысъяс серти (проба вӧчӧмӧн). Дзоридзалігӧн ытшкӧм злак шепъясын абу кӧйдысыс, а эмӧсь сӧмын дзоридзьясыс; кӧйдысъяс кӧ сюралӧны сӧмын улыс шепъясысь, сэк колӧ лыддьыны, мый ытшкӧма дзоридзалӧм бӧрын. Унджык шептыс кӧ кӧйдыса либӧ эмӧсь кӧйдыс быдманінъясыс (шеплӧн шульясыс) — турун вывті дыр быдмӧма (сӧрмӧма). | Арлыԁ. Уҗ ԁа Оборона Сӧвет інструкціја куԅа турунлыԍ арлыԁ тӧԁӧны злакӧвӧј ԉібӧ бобӧвӧј турун кӧјԁысјас ԍерԏі (проба вӧчӧмӧн). Ԇоріԇалігӧн ыщкӧм злак шепјасын абу кӧјԁысыс, а емӧԍ сӧмын ԇоріԇјасыс; кӧјԁысјас-кӧ ԍуралӧны сӧмын улыс шепјасыԍ, сек колӧ лыԃԃыны, мыј ыщкӧма ԇоріԇалӧм бӧрын. Унҗык шептыс-кӧ кӧјԁыса ԉібӧ емӧԍ кӧјԁыс быԁманінјасыс (шеплӧн шуԉјасыс) — турун вывті ԁыр быԁмӧма (сӧрмӧма). |
| Дзоридзалӧм бӧрын ытшкӧм посни турун чир пытшкысь позьӧ аддзыны неуна кӧйдысъяс, а сӧрмӧм турун чир пытшкысь — бура уна кӧйдыс. Бур кадын (дзоридзалігӧн) пуктӧм злакӧвӧй турунлӧн заясыс вежӧсь, а сӧрмӧм турунлӧн — вижӧдӧма либӧ идзас рӧма. | Ԇоріԇалӧм бӧрын ыщкӧм посԋі турун чір пыщкыԍ поԅӧ аԁԇыны ԋеуна кӧјԁысјас, а сӧрмӧм турун чір пыщкыԍ — бура уна кӧјԁыс. Бур каԁын (ԇоріԇалігӧн) пуктӧм злакӧвӧј турунлӧн зајасыс вежӧԍ, а сӧрмӧм турунлӧн — віжӧԁӧма ԉібӧ іԇас рӧма. |
| Эжӧр лыддьыссьӧ сӧрмӧмӧн, коръясыс кӧ за дінсьыс гылалӧны (киссьӧны), а оз кӧ гылавны да помас кольӧны тшӧтш дзоридзьясыс (пыльникыс) — турун лыддьыссьӧ дзоридзалігӧн пуктӧмӧн. | Ежӧр лыԃԃыԍԍӧ сӧрмӧмӧн, корјасыс-кӧ за ԁінԍыс гылалӧны (кіԍԍӧны), а оз-кӧ гылавны ԁа помас коԉӧны щӧщ ԇоріԇјасыс (пыԉԋікыс) — турун лыԃԃыԍԍӧ ԇоріԇалігӧн пуктӧмӧн. |
| Упаковка. Общесоюзнӧй стандарт серти, кыдзи механическӧй, сідзи и ручнӧй ногӧн прессуйтӧм турун кипалӧн сьӧкта оз ков лоны 50 килограммысь кокниджык, а кузьтаыс — 90 сантиметрысь унджык. | Упаковка. Общесојузнӧј станԁарт ԍерԏі, кыԇі мехаԋіческӧј, сіԇі-і ручнӧј ногӧн прессујтӧм турун кіпалӧн ԍӧкта оз ков лоны 50 кілограммыԍ кокԋіҗык, а куԅтаыс — 90 саԋԏіметрыԍ унҗык. |
| Механическӧй ногӧн прессуйтӧм турун кипалӧн улыс бокыс колӧ лоны нёль пельӧса кузьмӧс ящик кодь, кипалӧн пасьтаыс пӧшти кык мындаӧн этшаджык кузьта сертиыс. Тайӧ условйӧяссӧ соблюдайтӧмӧн кипа лыддьыссьӧ стандартнӧйӧн. | Мехаԋіческӧј ногӧн прессујтӧм турун кіпалӧн улыс бокыс колӧ лоны ԋоԉ пеԉӧса куԅмӧс јашщік коԃ, кіпалӧн паԍтаыс пӧшԏі кык мынԁаӧн ещаҗык куԅта ԍерԏіыс. Тајӧ условјӧјассӧ собԉуԁајтӧмӧн кіпа лыԃԃыԍԍӧ станԁартнӧјӧн. |
| Кипа колӧ кӧртавны кык кӧрт сутугаӧн, кодлӧн кызтаыс колӧ лоны 14-ӧд №-ысь не вӧсниджык ^Военвед стандарт кузя позьӧ вӧлі кӧртавлыны турун кипаяс 14 да 15-ӧд №-ра сутугаясӧн./^. Кипа вылысь кыскигӧн сутугалӧн колӧ сьӧкыда торъявны (кыссьыны), а турун нетшыштігӧн мед ни ӧти пласт оз шед. | Кіпа колӧ кӧртавны кык кӧрт сутугаӧн, коԁлӧн кызтаыс колӧ лоны 14-ԁ №-ыԍ ԋе вӧсԋіҗык^Војенвеԁ станԁарт куԅа поԅӧ вӧлі кӧртавлыны турун кіпајас 14 ԁа 15-ԁ №-ра сутугајасӧн./^. Кіпа вылыԍ кыскігӧн сутугалӧн колӧ ԍӧкыԁа торјавны (кысԍыны), а турун ԋещыштігӧн меԁ ԋіӧԏі пласт оз шеԁ. |
| Ручнӧй прессовкалы кипалӧн улыс бокыс колӧ лоны нёль пельӧса квадрат кодь. | Ручнӧј прессовкалы кіпалӧн улыс бокыс колӧ лоны ԋоԉ пеԉӧса кваԁрат коԃ. |
| Ручнӧй прессовкалы колӧ кӧртӧд вӧсньыдджык сутугаысь либӧ мукӧд пӧлӧс материалысь (гез, идзас). Татшӧм кӧртӧд кокниа кыссьӧ кипа вылысь: кӧрталӧм кипаысь кокниа шедӧны турун пластъяс (слӧйяс). | Ручнӧј прессовкалы колӧ кӧртӧԁ вӧсԋіԁҗык сутугаыԍ ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс маԏеріалыԍ (гез, іԇас). Тащӧм кӧртӧԁ кокԋіа кысԍӧ кіпа вылыԍ: кӧрталӧм кіпаыԍ кокԋіа шеԁӧны турун пластјас (слӧјјас). |
| Требуйтан партияын (вагонын, баржаын, мук.) стандартнӧй ногӧн упакуйтӧм турунлӧн колӧ лоны ӧтгырся кипаяс. | Требујтан парԏіјаын (вагонын, баржаын, мук.) станԁартнӧј ногӧн упакујтӧм турунлӧн колӧ лоны ӧтгырԍа кіпајас. |
| Быд прессованнӧй турун кипаын колӧ лоны кык сутуга улӧ пуктӧм пу пӧвторъяс (биркаяс). Сійӧ пӧвъясас колӧ гӧгӧрвоана лючки гижны: места, кад, кутшӧм районын прессуйтӧма да коді заготовитысьыс. | Быԁ прессованнӧј турун кіпаын колӧ лоны кык сутуга улӧ пуктӧм пу пӧвторјас (біркајас). Сіјӧ пӧвјасас колӧ гӧгӧрвоана ԉучкі гіжны: места, каԁ, кущӧм рајонын прессујтӧма ԁа коԁі заготовітыԍыс. |
| Ставсӧ донъялӧм. Определённӧй районын став заготовитан турун, кӧть и сідзсӧ лӧсялӧ кондицияяслы дай турун сикасъясыс пӧшти ӧткодьӧсь, ёна на унаысь оз овлы ӧткодь качествонас либӧ уна ногӧн идралӧм (чукӧртӧм) да видзӧм понда, либӧ не ӧткодь видзьяс понда да не ӧткодь мусин свойствояс понда. Но точнӧя тӧдны турунлысь став пӧлӧс торъялӧмъяс зэв сьӧкыд. Та понда ёнджыкасӧ лоӧ надейтчыны приёмщик тӧдӧмлун да кужӧмлун вылӧ, медым сійӧ опытӧн аддзыны быд турун партиялысь качество кузя торъялӧмъяс да сы серти пуктыны турунлы лӧсялана примитан дон. | Ставсӧ ԁонјалӧм. Опреԃеԉоннӧј рајонын став заготовітан турун, кӧԏ-і сіԇсӧ лӧԍалӧ конԃіціјајаслы ԁај турун ԍікасјасыс пӧшԏі ӧткоԃӧԍ, јона-на унаыԍ оз овлы ӧткоԃ качествонас ԉібӧ уна ногӧн іԁралӧм (чукӧртӧм) ԁа віԇӧм понԁа, ԉібӧ ԋе ӧткоԃ віԇјас понԁа ԁа ԋе ӧткоԃ муԍін својствојас понԁа. Но точнӧја тӧԁны турунлыԍ став пӧлӧс торјалӧмјас зев ԍӧкыԁ. Тапонԁа јонҗыкасӧ лоӧ наԃејтчыны пріјомщік тӧԁӧмлун ԁа кужӧмлун вылӧ, меԁым сіјӧ опытӧн аԁԇыны быԁ турун парԏіјалыԍ качество куԅа торјалӧмјас ԁа сы ԍерԏі пуктыны турунлы лӧԍалана прімітан ԁон. |
| Турунлы дон пуктӧм колӧ не сӧмын чорыд тшӧтысь заготовка нуӧдігӧн, но сідз жӧ комиссионнӧй либӧ комиссионно-залогӧвӧй ногӧн турун сетігӧн-вузалігӧн. Ӧти весӧн тырмӧдчыны оз позь, колӧ тӧдны, мый весиг ӧткодь сорт туруныслӧн оз овлы ӧткодь качествоыс, сідз кӧ, оз овлы ӧткодь и доныс. | Турунлы ԁон пуктӧм колӧ ԋе сӧмын чорыԁ щӧтыԍ заготовка нуӧԁігӧн, но сіԇ-жӧ коміԍԍіоннӧј ԉібӧ коміԍԍіонно-залоговӧј ногӧн турун ԍетігӧн-вузалігӧн. Ӧԏі весӧн тырмӧԁчыны оз поԅ, колӧ тӧԁны, мыј веԍіг ӧткоԃ сорт туруныслӧн оз овлы ӧткоԃ качествоыс, сіԇ-кӧ, оз овлы ӧткоԃ і ԁоныс. |
| Став вылынджык лыддьӧдлӧм турун примитан условйӧяс шусьӧны обычнӧя кондицияясӧн либӧ условйӧясӧн. | Став вылынҗык лыԃԃӧԁлӧм турун прімітан условјӧјас шуԍӧны обычнӧја конԃіціјајасӧн ԉібӧ условјӧјасӧн. |
| Кондицияяс. Турунлӧн эм зэв уна сорт не сӧмын качество петкӧдлан естественнӧй условйӧяс понда, но сідзжӧ заготовка нуӧдан уна пӧлӧс условйӧяс понда (идралӧм, прессуйтӧм да видзӧм). Сы вӧсна турунлысь качество тӧдмалӧм вылӧ колӧны чорыдджык, точнӧйджыка лӧсьӧдӧм нормаяс. | Конԃіціјајас. Турунлӧн ем зев уна сорт ԋе сӧмын качество петкӧԁлан јеԍԏественнӧј условјӧјас понԁа, но сіԇ-жӧ заготовка нуӧԁан уна пӧлӧс условјӧјас понԁа (іԁралӧм, прессујтӧм ԁа віԇӧм). Сывӧсна турунлыԍ качество тӧԁмалӧм вылӧ колӧны чорыԁҗык, точнӧјҗыка лӧԍӧԁӧм нормајас. |
| Нормаяс лӧсьӧдлӧны потребительяс, найӧ (нормаясыс) вермӧны вежласьны (либӧ не ӧткодьӧн лоны) турун заготовитан районъяс да условйӧяс серти, сідз жӧ турун чукӧртан быд вося условйӧяс серти, но век жӧ найӧ кутшӧмакӧ воӧны ӧти основнӧй положенньӧясӧ. Турунлысь колана качество требуйтысь тайӧ положенньӧясыс либӧ условйӧясыс шусьӧны кондицияясӧн. | Нормајас лӧԍӧԁлӧны потребіԏеԉјас, најӧ (нормајасыс) вермӧны вежлаԍны (ԉібӧ ԋе ӧткоԃӧн лоны) турун заготовітан рајонјас ԁа условјӧјас ԍерԏі, сіԇ-жӧ турун чукӧртан быԁвоԍа условјӧјас ԍерԏі, но век-жӧ најӧ кущӧмакӧ воӧны ӧԏі основнӧј положеԋԋӧјасӧ. Турунлыԍ колана качество требујтыԍ тајӧ положеԋԋӧјасыс ԉібӧ условјӧјасыс шуԍӧны конԃіціјајасӧн. |
| Турун вылӧ стандарт | Турун вылӧ станԁарт |
| Стандартизация нуӧдан СТО бердса комитетӧн вынсьӧдӧма 1929 воын ноябр 23 лунӧ да йӧзӧдӧма 1930 воӧ турун вылӧ стандарт № 784. | Станԁарԏізаціја нуӧԁан СТО берԁса коміԏетӧн вынԍӧԁӧма 1929 воын нојабр 23 лунӧ ԁа јӧзӧԁӧма 1930 воӧ турун вылӧ станԁарт № 784. |
| Тайӧ стандарт кузя турун юксьӧ типъяс, подтипъяс, категорияяс да классъяс вылӧ. | Тајӧ станԁарт куԅа турун јукԍӧ ԏіпјас, поԁԏіпјас, каԏегоріјајас ԁа классјас вылӧ. |
| Турунлӧн типъяс: | Турунлӧн ԏіпјас: |
| 1) кӧдзӧм полевӧй турун, | 1) кӧԇӧм поԉевӧј турун, |
| 2) кӧдзӧм лугӧвӧй турун, | 2) кӧԇӧм лугӧвӧј „ |
| 3) ойдлан турун, | 3) ојԁлан „ |
| 4) степнӧй турун, | 4) ԍԏепнӧј „ |
| 5) дав выв турун, | 5) ԁаввыв „ |
| 6) нюрвыв турун. | 6) ԋурвыв „ |
| І. Кӧдзӧм полевӧй турун юксьӧ подтипъяс вылӧ: | І. Кӧԇӧм поԉевӧј турун јукԍӧ поԁԏіпјас вылӧ: |
| 1) тимофеевка, кӧні 80 прӧч. либӧ унджык тимофеевка, 10%-ысь не унджык бобӧнянь да 10%-ысь не унджык мукӧд пӧлӧс турунъяс; | 1) ԏімофејевка, кӧні 80 прӧч. ԉібӧ унҗык ԏімофејевка, 10 прӧч.-ыԍ ԋе унҗык бобӧԋаԋ ԁа 10 прӧч.-ыԍ ԋе унҗык мукӧԁ пӧлӧс турунјас; |
| 2) тимофеевка да бобӧнянь сорӧн, первойыс 50%-сянь вылӧджык, бобӧняньыс 50%-ӧдз да мукӧд сикас турунъяс 10%-ӧдз; | 2) ԏімофејевка ԁа бобӧԋаԋ сорӧн, первојыс 50 прӧч.-ԍаԋ вылӧҗык, бобӧԋаԋыс 50 прӧч.-ӧԇ ԁа мукӧԁ ԍікас турунјас 10 прӧч.-ӧԇ; |
| 3) тимофеевка сора бобӧнянь, бобӧняньыс 50%-сянь вылӧджык, тимофеевкаыс 50%-ӧдз; | 3) ԏімофејевка сора бобӧԋаԋ, бобӧԋаԋыс 50 прӧч.-ԍаԋ вылӧҗык, ԏімофејевкаыс 50 прӧч.-ӧԇ; |
| 4) уна пӧлӧс бобӧнянь 80% вылӧ да унджык; | 4) уна пӧлӧс бобӧԋаԋ 80 прӧч. вылӧ ԁа унҗык; |
| 5) люцерна 80% вылӧ да унджык; | 5) ԉуцерна 80 прӧч. вылӧ ԁа унҗык; |
| 6) костёр 80% вылӧ да унджык; | 6) коԍԏор 80 прӧч. вылӧ ԁа унҗык; |
| 7) зӧр сора вика 80% вылӧ да унджык, мукӧд сикас турунъяс 20%-ӧдз; | 7) зӧр сора віка 80 прӧч. вылӧ ԁа унҗык, мукӧԁ ԍікас турунјас 20 прӧч.-ӧԇ; |
| 8) костёр сора люцерна, люцернаыс 50%-сянь вылӧджык; | 8) коԍԏор сора ԉуцерна, ԉуцернаыс 50 прӧч.-ԍаԋ вылӧҗык; |
| 9) люцерна сора костёр, сэні костёрыс 50%-сянь вылӧджык, люцерна да уна вося мукӧд пӧлӧс злакъяс 50%-ӧдз; | 9) ԉуцерна сора коԍԏор, сені коԍԏорыс 50 прӧч.-ԍаԋ вылӧҗык, ԉуцерна ԁа уна воԍа мукӧԁ пӧлӧс злакјас 50 прӧч.-ӧԇ; |
| 10) эспарцет 50% вылӧ да унджык. | 10) еспарцет 50 прӧч. вылӧ ԁа унҗык. |
| ІІ. Кӧдзӧм лугӧвӧй турун колӧ лоны 80% вылӧ злакӧвӧй турунъясысь, сэсся сорӧн мотылёкъяс 10%-ӧдз да мукӧд пӧлӧс турун 10% ӧдз. | ІІ. Кӧԇӧм лугӧвӧј турун колӧ лоны 80 прӧч. вылӧ злакӧвӧј турунјасыԍ, сеԍԍа сорӧн мотыԉокјас 10 прӧч.-ӧԇ. ԁа мукӧԁ пӧлӧс турун 10%-ӧԇ. |
| ІІІ. Ойдлан турун юксьӧ гырысь, шӧркоддьӧм да посни турунъяс вылӧ. Сэні колӧ лоны бобӧвӧй да злакӧвӧй турунъяс 60%-ысь не этшаджык. | ІІІ. Ојԁлан турун јукԍӧ гырыԍ, шӧркоԃԃем ԁа посԋі турунјас вылӧ. Сені колӧ лоны бобӧвӧј ԁа злакӧвӧј турунјас 60 прӧч.-ыԍ ԋе ещаҗык. |
| ІV. Степнӧй турун юксьӧ подтипъяс вылӧ: 1) пырей, 2) житняк, 3) острец, 4) целиннӧй (гырысь), тані лыддьӧдлӧм турунъяс пытшкысь, 5) целиннӧй (посни) ковыльысь, овсянникысь, тонконогысь, сӧмын мед основнӧй турун сикасыс вӧлі 50%-ысь не этшаджык. | ІV. Ԍԏепнӧј турун јукԍӧ поԁԏіпјас вылӧ: 1) пыреј, 2) жітԋак, 3) острец, 4) цеԉіннӧј (гырыԍ), тані лыԃԃӧԁлӧм турунјас пыщкыԍ, 5) цеԉіннӧј (посԋі) ковыԉыԍ, овԍаԋԋікыԍ, тонконогыԍ, сӧмын меԁ основнӧј турун ԍікасыс вӧлі 50 прӧч.-ыԍ ԋе ещаҗык. |
| V. Дав выв турун юксьӧ подтипъяс вылӧ: | V. Ԁаввыв турун јукԍӧ поԁԏіпјас вылӧ: |
| 1) лугӧвӧй — СССР-са войвыв да центральнӧй районъяслӧн; | 1) лугӧвӧј — СССР-са војвыв ԁа центраԉнӧј рајонјаслӧн; |
| 2) переложнӧй полевӧй — СССР-са центральнӧй районъясын эновтӧм муяс вылысь; | 2) переложнӧј поԉевӧј — СССР-са центраԉнӧј рајонјасын еновтӧм мујас вылыԍ; |
| 3) вӧр турун — став пӧлӧс подтипын бобӧвӧй да злакӧвӧйяс этша вылӧ 60%. | 3) вӧр турун — став пӧлӧс поԁԏіпын бобӧвӧј ԁа злакӧвӧјјас еща вылӧ 60 прӧч. |
| VІ. Нюр турун; | VІ. Ԋур турун; |
| 1) гырысь турун — гырысь эжӧр этша вылӧ 40%, | 1) гырыԍ турун — гырыԍ ежӧр еща вылӧ 40 прӧч., |
| 2) посни турун. | 2) посԋі турун. |
| Категорияяс кузя турун торъялӧ овмӧслы шогмӧм серти: 1) дзоньвидза (бур) турун: а) класснӧй, б) некласснӧй: 2) дефективнӧй (омӧль) турун. | Каԏегоріјајас куԅа турун торјалӧ овмӧслы шогмӧм ԍерԏі: 1) ԇоԋвіԇа (бур) турун: а) класснӧј, б) ԋекласснӧј: 2) ԃефекԏівнӧј (омӧԉ) турун. |
| Класснӧй турун юксьӧ куим класс вылӧ сы серти, кымын прӧчент пырӧ сэтчӧ сёйтӧм турунъяс, турун чир, вреднӧй да ядовитӧй турунъяс, сідз жӧ ёна-ӧ сійӧ уль. | Класснӧј турун јукԍӧ кујім класс вылӧ сы ԍерԏі, кымын прӧчент пырӧ сетчӧ ԍојтӧм турунјас, турун чір, вреԁнӧј ԁа јаԁовітӧј турунјас, сіԇ жӧ јона-ӧ сіјӧ уԉ. |
| «Класснӧй» турунӧн лыддьыссьӧ типлы да подтиплы лӧсялана дзоньвидза, бур турун, кодлӧн колана рӧмыс абу вежсьӧма (лёк ногӧн идралӧмла да видзӧмла абу тӧвзьӧма да абу пемдӧма), абу вошӧма свежӧй дукыс, абу сӧрмӧма. Сійӧ мед эз вӧв сотчӧма, пӧдӧма, бакшасьӧма, буса, кын нюйта, лыаа да солалӧма, сідз жӧ мед эз вӧв зорӧд пыдӧсысь, вылысысь да вӧйӧминысь. Сыысь кындзи, тайӧ турунлы колӧ удовлетворитны став требованньӧяслы, кутшӧмӧс сетӧма 1, 2 либӧ 3 класслы, а требованньӧясыс со кутшӧмӧсь: (видзӧд таблица 47-ӧд листбокысь) | „Класснӧј“ турунӧн лыԃԃыԍԍӧ ԏіплы ԁа поԁԏіплы лӧԍалана ԇоԋвіԇа, бур турун, коԁлӧн колана рӧмыс абу вежԍӧма (ԉок ногӧн іԁралӧмла ԁа віԇӧмла абу тӧвԅӧма ԁа абу пемԁӧма), абу вошӧма ԍвежӧј ԁукыс абу сӧрмӧма. Сіјӧ меԁ ез вӧв сотчӧма, пӧԁӧма, бакшаԍӧма, буса, кын ԋујта, лыаа ԁа солалӧма, сіԇ-жӧ меԁ ез вӧв зорӧԁ пыԁӧсыԍ, вылысыԍ ԁа вӧјӧміныԍ. Сыыԍ кынԇі, тајӧ турунлы колӧ уԁовԉетворітны став требоваԋԋӧјаслы, кущӧмӧс ԍетӧма 1, 2 ԉібӧ 3 класслы, а требоваԋԋӧјасыс со кущӧмӧԍ: (віԇӧԁ табԉіца 47-ӧԁ ԉістбокыԍ) |
| І–V типъяслы классъяс ^VІ-ӧд типлӧн — нюр турунлӧн классъяс абуӧсь./^ | І–V ԏіпјаслы классјас^VІ-ԁ ԏіплӧн — ԋур турунлӧн классјас абуӧԍ./^ |
| Класслӧн №Медуна вермас лоны сёйтӧм турунЁна-ӧ колӧ кос | Класслӧн №Меԁуна вермас лоны ԍојтӧм турунЈона-ӧ колӧ кос |
| Безвреднӧй сёйтӧм турунТурун чир Вреднӧй да ядовитӧй турунъяс* | Безвреԁнӧј ԍојтӧм турунТурун чірВреԁнӧј ԁа јаԁовітӧј турунјас * |
| СтавысНа пытшкын посни | СтавысНа пыщкын посԋі |
| 11%-ӧдз6%-ӧдз3%-ӧдз1%-ӧдзшӧркоддьӧм кос | 11%-ӧԇ6%-ӧԇ3%-ӧԇ1%-ӧдзшӧркоддьӧм кос |
| 21-сянь тыр 5%%-ӧдз6-сянь тыр 9%-ӧдз3% „1%„ „ | 21-ԍаԋ тыр 5%%-ӧԇ6-ԍаԋ тыр 9%-ӧԇз3% „1%„ „ |
| 35 „ „ 10% «9 „ „ 12%-ӧдз3% „1%„ „ | 35 „ „ 10% «9 „ „ 12%-ӧԇ3% „1%„ „ |
| * Класснӧй турун пытшкын ядовитой турунъяс ӧтчукӧрын (ёкмыльӧн) оз ков лоны 0,2 кг-ысь унджык да вреднӧй турунъяс — 0,6 кг-ысь унджык. | * Класснӧј турун пыщкын јаԁовітӧј турунјас ӧтчукӧрын (јокмыԉӧн) оз ков лоны 0,2 кг-ыԍ унҗык ԁа вреԁнӧј турунјас — 0,6 кг-ыԍ унҗык. |
| Сёян турунъяс пытшкӧ пырӧны злакъяс, бобӧвӧйяс, эжӧр да разнӧй турун, гырысь турун чир, кодъяслӧн кузьтаыс 2 см-ысь не дженьыдджык да кодъяс оз петны 7 мм гырся синма пож пыр. | Ԍојан турунјас пыщкӧ пырӧны злакјас, бобӧвӧјјас, ежӧр ԁа разнӧј турун, гырыԍ турун чір, коԁјаслӧн куԅтаыс 2 см ыԍ ԋе җеԋыԁҗык ԁа коԁјас оз петны 7-мм гырԍа ԍінма пож пыр. |
| Сёйтӧм турунъяс пытшкӧ пырӧны ядовитӧй да вреднӧй турунъяс, безвреднӧй сёйтӧм турунъяс да посни турун чир, коді артмӧма посни органическӧй, минеральнӧй да мук. пӧлӧс торъясысь да коді петӧ 6,5–7 мм гырся синма пож пыр. | Ԍојтӧм турунјас пыщкӧ пырӧны јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас, безвреԁнӧј ԍојтӧм турунјас ԁа посԋі турун чір, коԁі артмӧма посԋі оргаԋіческӧј, міԋераԉнӧј ԁа мук. пӧлӧс торјасыԍ ԁа коԁі петӧ 6,5–7 мм гырԍа ԍінма пож пыр. |
| Некласснӧй турун — дзоньвидза турун, сӧмын оз удовлетворит став требованньӧыслы, кутшӧмъясӧс лӧсьӧдӧма класснӧй турунлы. Весиг ӧти требованньӧлы кӧ оз удовлетворит, лыддьыссьӧ нин некласснӧй турунӧн. | Ԋекласснӧј турун — ԇоԋвіԇа турун, сӧмын оз уԁовԉетворіт став требоваԋԋӧыслы, кущӧмјасӧс лӧԍӧԁӧма класснӧј турунлы. Веԍіг ӧԏі требоваԋԋӧлы-кӧ оз уԁовԉетворіт, лыԃԃыԍԍӧ-ԋін ԋекласснӧј турунӧн. |
| «Дефективнӧй» турун — изъяна турун. Дефективнӧйӧн лыддьыссьӧны со кутшӧм турунъяс: | „Ԃефекԏівнӧј“ турун — ізјана турун. Ԃефекԏівнӧјӧн лыԃԃыԍԍӧны со кущӧм турунјас: |
| 1) кӧні эм 1%-ысь унджык вреднӧй да ядовитӧй турун соръяс, сідзжӧ ӧтчукӧрын ядовитӧй турунъяс 0,2 килограммысь унджык либӧ вреднӧй турунъяс 0,6 килограммысь унджык; | 1) кӧні ем 1%-ыԍ унҗык вреԁнӧј ԁа јаԁовітӧј турун сорјас, сіԇ жӧ ӧтчукӧрын јаԁовітӧј турунјас 0,2 кілограммыԍ унҗык ԉібӧ вреԁнӧј турунјас 0,6 кілограммыԍ унҗык; |
| 2) кӧні видлалігӧн аддзӧма кипаяс пытшкысь 10%-ысь унджык пӧдӧм дука, сісь да бакшасьӧм турун слӧйяс (пластъяс), сідз жӧ нюйта, лыаа либӧ кын слӧйяс; | 2) кӧні віԁлалігӧн аԁԇӧма кіпајас пыщкыԍ 10%-ыԍ унҗык пӧԁӧм ԁука, сіԍ ԁа бакшаԍӧм турун слӧјјас (пластјас), сіԇ-жӧ ԋујта, лыаа ԉібӧ кын слӧјјас; |
| 3) шоналысь турун. | 3) шоналыԍ турун. |
| Военведлы лӧсьӧдӧм турун примитан техническӧй условйӧяс сӧгласуйтӧма 784-ӧд №-а общегражданскӧй стандарткӧд. | Војенвеԁлы лӧԍӧԁӧм турун прімітан ԏехԋіческӧј условіјӧјас сӧгласујтӧма 784-ԁ №-а общегражԁанскӧј станԁарткӧԁ. |
| Вӧвъясӧс вердӧм вылӧ допускайтчӧ класснӧй турун — став куимнан классыс, сідзжӧ став типъяслӧн да подтипъяслӧн дзоньвидза, кос либӧ шӧркоддьӧм кос турун. На пытшкысь оз допускайтчы сӧмын: | Вӧвјасӧс верԁӧм вылӧ ԁопускајтчӧ класснӧј турун — став кујімнан классыс, сіԇ жӧ став ԏіпјаслӧн ԁа поԁԏіпјаслӧн ԇоԋвіԇа, кос ԉібӧ шӧркоԃԃем кос турун. На пыщкыԍ оз ԁопускајтчы сӧмын: |
| а) ІV-ӧд типлӧн — целиннӧй посни турун (степнӧй турун); | а) ІV-ԁ ԏіплӧн — цеԉіннӧј посԋі турун (ԍԏепнӧј турун); |
| б) VІ-ӧд типлӧн — нюр турун. | б) VІ-ԁ ԏіплӧн — ԋур турун. |
| Эжӧр пырӧ безвреднӧй сёйтӧм турунъяс пытшкӧ. Сылӧн мындаыс оз ков лоны лӧсьӧдӧм нормаясысь унджык, либӧ безвреднӧй сёйтӧм турунъяскӧд ӧтлаын лыддьӧмӧн 30%-ысь унджык (РВС-лӧн 1931 вося приказ №134). | Ежӧр пырӧ безвреԁнӧј ԍојтӧм турунјас пыщкӧ. Сылӧн мынԁаыс оз ков лоны лӧԍӧԁӧм нормајасыԍ унҗык, ԉібӧ безвреԁнӧј ԍојтӧм турунјаскӧԁ ӧтлаын лыԃԃӧмӧн 30%-ыԍ унҗык (РВС-лӧн 1931 воԍа пріказ №134). |
| Турунлысь качество тӧдмалӧм (бонтировка) | Турунлыԍ качество тӧԁмалӧм (боԋԏіровка). |
| Турунлысь качество тӧдмавны медся бура позьӧ лабораторнӧй способӧн. Та могысь примитны вӧзйӧм партияысь босьтсьӧ разнӧй местаысь проба вылӧ неуна турун. Но позьӧ вӧчны анализ и аслыд. | Турунлыԍ качество тӧԁмавны меԁԍа бура поԅӧ лабораторнӧј способӧн. Та могыԍ прімітны вӧзјӧм парԏіјаыԍ боԍтԍӧ разнӧј местаыԍ проба вылӧ ԋеуна турун. Но поԅӧ вӧчны анаԉіз і аслыԁ. |
| Тайӧ пробаысь колӧ бӧрйӧдлыны да тэчны торйӧн ёнджыка характернӧй турунъяс: шома злакъяс, ядовитӧй турунъяс да сідзи водзӧ. Сэсся быд пӧлӧс турун (быд чукӧр) колӧ веситны торйӧн да тӧдмавны налысь прӧчент лыд, уна-ӧ воӧ став проба вылӧ. Тадзи жӧ вӧчсьӧ турун чирлысь мында тӧдмалігӧн. Влажносьт тӧдмавсьӧ турунсӧ косьтытӧдз да косьтӧм бӧрын веситӧмӧн, сӧмын дерт косьтыны колӧ зэв кужӧмӧн. Сідзкӧ тайӧ операциясӧ колӧ вӧчны лабораторияын. | Тајӧ пробаыԍ колӧ бӧрјӧԁлыны ԁа течны торјӧн јонҗыка харакԏернӧј турунјас: шома злакјас, јаԁовітӧј турунјас ԁа сіԇі воԇӧ. Сеԍԍа быԁ пӧлӧс турун (быԁ чукӧр) колӧ веԍітны торјӧн ԁа тӧԁмавны налыԍ прӧчент лыԁ, уна-ӧ воӧ став проба вылӧ. Таԇі-жӧ вӧчԍӧ турун чірлыԍ мынԁа тӧԁмалігӧн. Влажноԍт тӧԁмавԍӧ турунсӧ коԍтытӧԇ ԁа коԍтӧм бӧрын веԍітӧмӧн, сӧмын, ԃерт, коԍтыны колӧ зев кужӧмӧн. Сіԇ-кӧ тајӧ операціјасӧ колӧ вӧчны лабораторіјаын. |
| Но прӧчент лыд тӧдмалӧм, кыдзи требуйтчӧ кондицияясӧн, абу на тырмана, медым дзикӧдз тӧдмавны турунлысь качествосӧ став бур боксяньыс и омӧль боксяньыс. Та вылӧ колӧ ӧтувтны став пӧлӧс признакъяссӧ да ӧткодявны найӧс определённӧй система под вылын. | Но прӧчент лыԁ тӧԁмалӧм, кыԇі требујтчӧ конԃіціјајасӧн, абу-на тырмана, меԁым ԇікӧԇ тӧԁмавны турунлыԍ качествосӧ став бур бокԍаԋыс і омӧԉ бокԍаԋыс. Та вылӧ колӧ ӧтувтны став пӧлӧс прізнакјассӧ ԁа ӧткоԃавны најӧс опреԃеԉоннӧј ԍіԍԏема поԁ вылын. |
| Татшӧм ногӧн тӧдмалӧмыс зэв колана практическӧй уджалысьяслы, сӧмын прӧстӧйджык да кокниа артман способъяс, кыдз, шуам, изӧдтӧм нянь пурка кузя тӧдмалӧм, турунлы абуӧсь. | Тащӧм ногӧн тӧԁмалӧмыс зев колана пракԏіческӧј уҗалыԍјаслы, сӧмын прӧстӧјҗык ԁа кокԋіа артман способјас, кыԇ, шуам, ізӧԁтӧм ԋаԋ пурка куԅа тӧԁмалӧм, турунлы абуӧԍ. |
| Ӧткымын специалистъяс (Виттмак, Богданов да мук.) лӧсьӧдісны да предложитісны турунлысь качество тӧдмалан шкалаяс. Сійӧ шкалаяссӧ лӧсьӧдӧма ёнджыкасӧ не быдлунся практическӧй удж нуӧдӧм вылӧ, а бонитировка велӧдӧм вылӧ, медым быд приёмщиклӧн лои навык, кыдзи практичнӧя матыстчыны турунлысь качество тӧдмалӧм дінӧ. | Ӧткымын ԍпеціаԉістјас (Віттмак, Богԁанов ԁа мук.) лӧԍӧԁісны ԁа преԁложітісны турунлыԍ качество тӧԁмалан шкалајас. Сіјӧ шкалајассӧ лӧԍӧԁӧма јонҗыкасӧ ԋе быԁлунԍа пракԏіческӧј уҗ нуӧԁӧм вылӧ, а боԋіԏіровка велӧԁӧм вылӧ, меԁым быԁ пріјомщіклӧн лоі навык, кыԇі пракԏічнӧја матыԍтԍыны турунлыԍ качество тӧԁмалӧм ԁінӧ. |
| Тайӧ шкалаясыс заготовительлы колана не сӧмын сійӧ боксянь, медым механическӧя урчитны (определитны) турунлысь класс (качество серти), сійӧ колана сідзжӧ сэтшӧмторъяс тӧдмалӧм вылӧ, кодъясӧс оз позь кольны бокӧ: 1) кыдзи идралӧма да видзӧма (хранитӧма) турунсӧ, 2) кор идралӧма, 3) уна-ӧ пырӧны чорыд да вреднӧй турунъяс, 4) чӧскыд да шома турунъяс, 5) чӧскыд турунъяслӧн качество, 6) уна-ӧ пырӧны бобӧвӧй турунъяс. Быд татшӧм сикас турунлы либӧ идралан да видзан ноглы шкала кузя сетсьӧны торъя пасъяс (пунктирнӧй способ). | Тајӧ шкалајасыс заготовіԏеԉлы колана ԋе сӧмын сіјӧ бокԍаԋ, меԁым мехаԋіческӧја урчітны (опреԃеԉітны) турунлыԍ класс (качество ԍерԏі), сіјӧ колана сіԇ-жӧ сещӧмторјас тӧԁмалӧм вылӧ, коԁјасӧс оз поԅ коԉны бокӧ: 1) кыԇі іԁралӧма ԁа віԇӧма (храԋітӧма) турунсӧ, 2) кор іԁралӧма, 3) уна-ӧ пырӧны чорыԁ ԁа вреԁнӧј турунјас, 4) чӧскыԁ ԁа шома турунјас, 5) чӧскыԁ турунјаслӧн качество, 6) уна-ӧ пырӧны бобӧвӧј турунјас. Быԁ тащӧм ԍікас турунлы ԉібӧ іԁралан ԁа віԇан ноглы шкала куԅа ԍетԍӧны торја пасјас (пункԏірнӧј способ). |
| Тані ставнас вайӧдам Виттмаклысь шкаласӧ ^«Справочник агронома» лэдзӧма 1929 г./^: | Тані ставнас вајӧԁам Віттмаклыԍ шкаласӧ^„Справочнік агронома“ леԇӧма 1929 г./^): |
| ПУНКТЪЯСӦН ТУРУН ДОНЪЯЛӦМ | ПУНКТЈАСӦН ТУРУН ԀОНЈАЛӦМ |
| (качество тӧдмалӧм) | (качество тӧԁмалӧм) |
| Пунктъяс | Пунктјас |
| 1. Кыдзи идралӧма да видзӧма | 1. Кыԇі іԁралӧма ԁа віԇӧма |
| Турун лёк ногӧн идралӧма, лёк ногӧн видзӧма, ёна буса, пӧдӧм дука …. 1 | Турун ԉок ногӧн іԁралӧма, ԉок ногӧн віԇӧма, јона буса, пӧԁӧм ԁука .... 1 |
| Омӧлика кӧтасьлӧма зэрӧн, омӧля буса либӧ неуна пӧдӧм дука …. 2–5 | Омӧԉіка кӧтаԍлӧма зерӧн, омӧԉа буса ԉібӧ ԋеуна пӧԁӧм ԁука .... 2–5 |
| Турун бура идралӧма, чӧскыд дука …. 6–10 | Турун бура іԁралӧма, чӧскыԁ ԁука .... 6–10 |
| 2. Турун идралан (чукӧртан) кад | 2. Турун іԁралан (чукӧртан) каԁ |
| Идралӧма сёрӧн …. 1 | Іԁралӧма ԍорӧн .... 1 |
| Идралӧма сёрмыштӧмӧн …. 2–5 | „ ԍормыштӧмӧн .... 2–5 |
| Идралӧма ас кадын …. 6–10 | „ аскаԁын .... 6–10 |
| 3. Уна-ӧ пырӧны чорыд да вреднӧй турунъяс | 3. Уна-ӧ пырӧны чорыԁ ԁа вреԁнӧј турунјас |
| Чорыд заа либӧ вреднӧй турун сор уна …. 1 | Чорыԁ заа ԉібӧ вреԁнӧј турун сор уна .... 1 |
| Шӧркоддьӧм мында: чорыд турунъяс 10%-ӧдз, вреднӧй турунъяс 2%-ӧдз …. 2–3 | Шӧркоԃԃем мынԁа: чорыԁ турунјас 10%-ӧԇ, вреԁнӧј турунјас 2%-ӧԇ .... 2–3 |
| Кыкнан пӧлӧс туруныс зэв этша …. 4–6 | Кыкнан пӧлӧс туруныс зев еща .... 4–6 |
| 4. Злакъяс да эжӧра турунъяс костын торъялӧм | 4. Злакјас ԁа ежӧра турунјас костын торјалӧм |
| Пӧшти ставыс либӧ дзик эжӧра турунъяс …. 1 | Пӧшԏі ставыс ԉібӧ ԇік ежӧра турунјас .... 1 |
| Джынйыс эжӧра турунъяс …. 2–5 | Җынјыс ежӧра турунјас .... 2–5 |
| Пӧшти ставыс либӧ дзик ставыс злакъяс …. 6–10 | Пӧшԏі ставыс ԉібӧ ԇік ставыс злакјас .... 6–10 |
| 5. Злакъяслӧн качество | 5. Злакјаслӧн качество |
| Ставыс либӧ пӧшти став злакыс медомӧль качествоа (3-ӧд класс) …. 1–5 | Ставыс ԉібӧ пӧшԏі став злакыс меԁомӧԉ качествоа (3-ԁ класс) .... 1–5 |
| Уна эмӧсь шӧркоддьӧм качествоа злакъяс …. 6–10 | Уна емӧԍ шӧркоԃԃем качествоа злакјас .... 6–10 |
| Ставыс либӧ пӧшти став злакыс медбур качествоа …. 11–20 | Ставыс ԉібӧ пӧшԏі став злакыс меԁбур качествоа .... 11–20 |
| 6. Уна-ӧ пырӧны бобӧвӧй турунъяс | 6. Уна-ӧ пырӧны бобӧвӧј турунјас |
| Ньӧти абу либӧ зэв этша …. 1 | Ԋӧԏі абу ԉібӧ зев еща .... 1 |
| Шӧркоддьӧм мында …. 2–4 | Шӧркоԃԃем мынԁа .... 2–4 |
| Уна …. 5–8 | Уна .... 5–8 |
| Сумма .... | Сумма .... |
| Сумма кӧ лоӧ 30-ӧдз — турун лыддьыссьӧ ІІІ классӧн — омӧль турун | Сумма-кӧ лоӧ 30-ӧԇ — турун лыԃԃыԍԍӧ ІІІ классӧн — омӧԉ турун |
| Сумма кӧ лоӧ 31–50 — турун лыддьыссьӧ ІІ классӧн — шӧркодь турун | „ „ 31–50 — „ „ ІІ „ — шӧркоԃ „ |
| Сумма кӧ лоӧ 51 да унджык — турун лыддьыссьӧ І классӧн — бур турун | „ „ 51 ԁа унҗык „ І „ — бур |
| Виттмаклӧн шкала абу дзик точнӧй, сэні эм уна тырмытӧмторъяс. Сы понда ӧні ёнджыка пӧльзуйтчӧны проф. Богданов шкалаӧн, сӧмын сійӧ зэв сложнӧй да сьӧкыд применитны практика вылын. Богданов шкалаӧн позьӧ тӧдмасьны кӧть «Справочник агронома» нига кузя (лэдзӧма 1929 воӧ, 301 лист бок). | Віттмаклӧн шкала абу ԇік точнӧј, сені ем уна тырмытӧмторјас. Сыпонԁа ӧні јонҗыка пӧԉзујтчӧны проф. Богԁанов шкалаӧн, сӧмын сіјӧ зев сложнӧј ԁа ԍӧкыԁ прімеԋітны пракԏіка вылын. Богԁанов шкалаӧн поԅӧ тӧԁмаԍны кӧԏ „Справочник агронома“ ԋіга куԅа (леԇӧма 1929 воӧ, 301-ԁ ԉістбок). |
| Турунлы анализ вӧчӧм йылысь | Турунлы анаԉіз вӧчӧм јылыԍ |
| Турунлысь шогмӧмсӧ да качествосӧ тӧдмалӧм вылӧ бура колӧ тӧдны, кыдзи босьтсьӧны став турун партияысь шӧркоддьӧм пробаяс (выёмкаяс) да кыдзи вӧчсьӧ анализ. Ӧнӧдз вӧлі вына военведлӧн та йылысь инструкция, кодӧс сетӧма Реввоенсовет приказын 1929 воӧ, май 21 лунӧ (№122), да мӧд сэтшӧм жӧ инструкция, кодӧс печатайтӧма Наркомторглӧн да СССР са государственнӧй хлебнӧй инспекциялӧн сборникын (68-ӧд листбок). Анализ вӧчигӧн колӧ туйдӧдчыны СТО-ӧн сетӧм инструкцияӧн. | Турунлыԍ шогмӧмсӧ ԁа качествосӧ тӧԁмалӧм вылӧ бура колӧ тӧԁны, кыԇі боԍтԍӧны став турун парԏіјаыԍ шӧркоԃԃем пробајас (выјомкајас) ԁа кыԇі вӧчԍӧ анаԉіз. Ӧнӧԇ вӧлі вына војенвеԁлӧн тајылыԍ інструкціја, коԁӧс ԍетӧма Реввојенсовет пріказын 1929 воӧ, мај 21 лунӧ (№122), ԁа мӧԁ сещӧм-жӧ інструкціја, коԁӧс печатајтӧма Наркомторглӧн ԁа СССР са госуԁарственнӧј хԉебнӧј інспекціјалӧн сборԋікын (68-ԁ ԉістбок). Анаԉіз вӧчігӧн колӧ тујԁӧԁчыны СТО-ӧн ԍетӧм інструкціјаӧн. |
| Общесоюзнӧй стандартын, „Г“ лит. улын сетӧма пӧшти сэтшӧм жӧ инструкция, сӧмын вӧчалӧма некымын вежлалӧмъяс. | Общесојузнӧј станԁартын, „Г“ ԉіԏ. улын ԍетӧма пӧшԏі сещӧм-жӧ інструкціја, сӧмын вӧчалӧма ԋекымын вежлалӧмјас. |
| Общесоюзнӧй стандартлӧн инструкция вывті колана техническӧй детальяс паськыда гижалӧм понда, сӧмын сійӧ сложнӧй да омӧля доступнӧй. Сы понда ми рекомендуйтам тӧдмасьны подлинникнас, а тані сувтлыны сійӧ вопрос вылын ог кутӧ. Основнӧй тӧдмӧдъяс сетӧма тайӧ юкӧд заводитчан помын. | Общесојузнӧј станԁартлӧн інструкціја вывті колана ԏехԋіческӧј ԃетаԉјас паԍкыԁа гіжалӧм понԁа, сӧмын сіјӧ сложнӧј ԁа омӧԉа ԁоступнӧј. Сыпонԁа мі рекоменԁујтам тӧԁмаԍны поԁԉіԋԋікнас, а тані сувтлыны сіјӧ вопрос вылын ог кутӧ. Основнӧј тӧԁмӧԁјас ԍетӧма тајӧ јукӧԁ завоԃітчан помын. |
| ІІІ-ӧд ЮКӦД | ІІІ-ԁ ЈУКӦԁ |
| Промфинплан лӧсьӧдӧм. Асдон арталӧм (калькуляция). Рӧщӧтъяс вӧчӧм. Турун заготовитӧм вылӧ сьӧм лэдзӧм (финансируйтӧм) | Промфінплан лӧԍӧԁӧм. Асԁон арталӧм (каԉкуԉаціја). Рӧшщӧтјас вӧчӧм. Турун заготовітӧм вылӧ ԍӧм леԇӧм (фінанԍірујтӧм) |
| Тайӧ практическӧй руководстволы ыдждасӧ босьтӧма ичӧтӧс. Сы понда став пӧлӧс организационнӧй вопросъяс: планируйтӧм, заготовитан сеть да аппарат лӧсьӧдӧм, рӧщӧт вӧчан ног, сідз жӧ учёт да отчётносьт нуӧдан став вопросъяс, тайӧ нигаӧ оз ло сюйӧма, а сетам тані ӧти тор йылысь — финплан лӧсьӧдӧм йылысь да сыкӧд тшӧтш рӧскодъяс арталӧм йылысь, кодъясӧс некутшӧма оз позь кольны. | Тајӧ пракԏіческӧј руковоԁстволы ыҗԁасӧ боԍтӧма ічӧтӧс. Сыпонԁа став пӧлӧс оргаԋізаціоннӧј вопросјас: плаԋірујтӧм, заготовітан ԍеԏ ԁа аппарат лӧԍӧԁӧм, рӧшщӧт вӧчан ног, сіԇ-жӧ учот ԁа отчотноԍт нуӧԁан став вопросјас, тајӧ ԋігаӧ оз ло ԍујӧма, а ԍетам тані ӧԏі тор јылыԍ — фінплан лӧԍӧԁӧм јылыԍ ԁа сыкӧԁ щӧщ рӧскоԁјас арталӧм јылыԍ, коԁјасӧс ԋекущӧма оз поԅ коԉны. |
| Турун заготовитӧм — сложнӧй удж, торъя нин негырысь колхозъяслы, кодъяслӧн унаысь оз овлыны тырмымӧн йӧз, ни опыт. Та понда заготовка дінӧ кутчысьтӧдз колӧ гӧгӧрбок бура артавны став торсӧ, мыйяс ковмас вӧчны операция дырйи, да разработайтны: | Турун заготовітӧм — сложнӧј уҗ, торја-ԋін ԋегырыԍ колхозјаслы, коԁјаслӧн унаыԍ оз овлыны тырмымӧн јӧз, ԋі опыт. Тапонԁа заготовка ԁінӧ кутчыԍтӧԇ колӧ гӧгӧрбок бура артавны став торсӧ, мыјјас ковмас вӧчны операціја ԁырјі, ԁа разработајтны: |
| 1. Организационнӧй план, — артавны, уна-ӧ заготовитны турун да лӧсьӧдны календарнӧй план. | 1. Оргаԋізаціоннӧј план, — артавны, уна-ӧ заготовітны турун ԁа лӧԍӧԁны каԉенԁарнӧј план. |
| 2. Финансово-операционнӧй план, — добитчыны, медым заготовкалысь да транспортлысь (кыскасьӧмлысь) став гырысь и посни уджъяс вӧлі йитӧма докоднӧй да рӧскоднӧй сметаса став составнӧй часьтъяскӧд: артавны да урчитны асдон (калькуляция) да оборотнӧй средство корсянінъяс (источникъяс). | 2. Фінансово-операціоннӧј план, — ԁобітчыны, меԁым заготовкалыԍ ԁа транспортлыԍ (кыскаԍӧмлыԍ) став гырыԍ і посԋі уҗјас вӧлі јітӧма ԁокоԁнӧј ԁа раскоԁнӧј ԍметаса став составнӧј чаԍтјаскӧԁ: артавны ԁа урчітны асԁон (каԉкуԉаціја) ԁа оборотнӧј среԁство корԍанінјас (істочԋікјас). |
| 3. Производственно-техническӧй план, — бӧрйыны турун прессуйтан способ, машинаяслысь система, переработайтан ногъяс. | 3. Проізвоԁственно-ԏехԋіческӧј план, — бӧрјыны турун прессујтан способ, машінајаслыԍ ԍіԍԏема, переработајтан ногјас. |
| Промфинплан лӧсьӧдӧм | Промфінплан лӧԍӧԁӧм |
| Турун заготовитны заводитчытӧдз колӧ тӧдмавны вопрос средствояс йылысь, мый вылӧ кутас нуӧдсьыны тайӧ операцияыс, вӧчны финансӧвӧй план да докодъяслы да рӧскодъяслы смета. | Турун заготовітны завоԃітчытӧԇ колӧ тӧԁмавны вопрос среԁствојас јылыԍ, мыј вылӧ кутас нуӧԁԍыны тајӧ операціјаыс, вӧчны фінансӧвӧј план ԁа ԁокоԁјаслы ԁа рӧскоԁјаслы ԍмета. |
| Медвойдӧр колӧ чукӧртны тӧдмӧдъяс, ыджыд-ӧ лоас районын турун урожай да уна-ӧ позьны кутас заготовитны, а сыкӧд тшӧтш тӧдмавны, дона-ӧ сувтас турун видзанін стрӧитӧм либӧ турун прессуйтан пункт оборудуйтӧм да сылы колана инвентар лӧсьӧдӧм сы серти, нуӧм вылӧ али сэні вердӧм вылӧ кутас нуӧдсьыны заготовкаыс. | Меԁвојԁӧр колӧ чукӧртны тӧԁмӧԁјас, ыҗыԁ-ӧ лоас рајонын турун урожај ԁа уна-ӧ поԅны кутас заготовітны, а сыкӧԁ щӧщ тӧԁмавны, ԁона-ӧ сувтас турун віԇанін стрӧітӧм ԉібӧ турун прессујтан пункт оборуԁујтӧм ԁа сылы колана інвентар лӧԍӧԁӧм сы ԍерԏі, нуӧм вылӧ аԉі сені верԁӧм вылӧ кутас нуӧԁԍыны заготовкаыс. |
| Татшӧм уджсӧ кокньӧдӧм могысь водзынджык лоӧ сетӧма сметаяс турун видзанінъяс да турун прессуйтан пунктъяс оборудуйтӧм вылӧ, сооруженньӧяслысь да машинаяслысь донсӧ индалӧмӧн. | Тащӧм уҗсӧ кокԋӧԁӧм могыԍ воԇынҗык лоӧ ԍетӧма ԍметајас турун віԇанінјас ԁа турун прессујтан пунктјас оборуԁујтӧм вылӧ, сооружеԋԋӧјаслыԍ ԁа машінајаслыԍ ԁонсӧ інԁалӧмӧн. |
| Став уджлысь дон арталӧм лоӧ заготовка организуйтӧмын ёнджыка сложнӧй да ответственнӧй торйӧн. Рӧскодъяслысь став составнӧй часьтъяссӧ колӧ гӧгӧрбок зэв бура артавны. Турунлысь став асдонсӧ тэчӧм-арталӧм вылӧ колӧ босьтны куим пӧлӧс рӧскодъяс: | Став уҗлыԍ ԁон арталӧм лоӧ заготовка оргаԋізујтӧмын јонҗыка сложнӧј ԁа ответственнӧј торјӧн. Рӧскоԁјаслыԍ став составнӧј чаԍтјассӧ колӧ гӧгӧрбок зев бура артавны. Турунлыԍ став асԁонсӧ течӧм-арталӧм вылӧ колӧ боԍтны кујім пӧлӧс рӧскоԁјас: |
| 1) уна-ӧ сулалӧ рассыпнӧй турун да постояннӧй видзанінӧдз либӧ прессуйтан пунктӧдз сійӧс кыскалӧм; | 1) уна-ӧ сулалӧ рассыпнӧј турун ԁа постојаннӧј віԇанінӧԇ ԉібӧ прессујтан пунктӧԇ сіјӧс кыскалӧм; |
| 2) донаӧ сувтас переработкалӧн став пӧлӧс уджыс, вагонӧдз либӧ баржа вылӧдз турунсӧ вайӧмӧн; | 2) ԁонаӧ сувтас переработкалӧн став пӧлӧс уҗыс, вагонӧԇ ԉібӧ баржа вылӧԇ турунсӧ вајӧмӧн; |
| 3) дона-ӧ сувтас места вылӧдз турунсӧ нуӧм (транспорт), сідзжӧ вузаланінын турун видзӧм да разӧдӧм (юклӧм) кузя рӧскодъяс. | 3) ԁона-ӧ сувтас места вылӧԇ турунсӧ нуӧм (транспорт), сіԇ-жӧ вузаланінын турун віԇӧм ԁа разӧԁӧм (јуклӧм) куԅа рӧскоԁјас. |
| Ёнджыка вежласьны вермас рассыпнӧй турунлӧн сулалан доныс (асдонлӧн медводдза часьтыс). Дон вежсьӧм вылӧ вермасны лоны уна помкаяс: пуктысян места (район), кад, гожся условйӧяс (поводдя, кутшӧм урожай), заготовитан сезон, ыджыд-ӧ спрос да уна-ӧ вузӧс турун. Медся вежласьтӧмӧн (чорыдӧн) колӧ лыддьыны транспорт кузя рӧскодъяс, сӧмын колӧ тӧдны нуан расстоянньӧ да лючки используйтны транспорт. | Јонҗыка вежлаԍны вермас рассыпнӧј турунлӧн сулалан ԁоныс (асԁонлӧн меԁвоԇԇа чаԍтыс). Ԁон вежԍӧм вылӧ вермасны лоны уна помкајас: пуктыԍан места (рајон), каԁ, гожԍа условјӧјас (повоԃԃа, кущӧм урожај), заготовітан ԍезон, ыҗыԁ-ӧ спрос ԁа уна-ӧ вузӧс турун. Меԁԍа вежлаԍтӧмӧн (чорыԁӧн) колӧ лыԃԃыны транспорт куԅа рӧскоԁјас, сӧмын колӧ тӧԁны нуан расстојаԋԋӧ ԁа ԉучкі іспоԉзујтны транспорт. |
| Сметаын центральнӧй часьтӧн колӧ лыддьыны прессуйтӧмлысь асдон арталӧм. Кӧть и уна пӧлӧс организацияяслӧн (госорганъяслӧн, колхозъяслӧн да сідзи водзӧ) овлӧны организационнӧй уджын кутшӧмакӧ торъялӧмъяс, век жӧ позьӧ босьтны асдон арталігӧн ёнджыка лӧсялана шӧр нормаяс, кодъясӧс лӧсьӧдӧма уна пӧлӧс организацияяслысь босьтӧм турун заготовитан опыт серти. Но вайӧдны тайӧ нормасӧ паськыда пӧльзуйтчан ӧтсяма шкалаӧ — сьӧкыд. Та понда ми сетам тані пример вылӧ некымын норма, кодъясӧс лӧсьӧдӧма уна пӧлӧс организацияясӧн да не ӧти кадӧ, сӧмын найӧс оз позь лыддьыны обязательнӧй да точнӧй нормаясӧн да оз ков дзик сідзи применитны практика вылын. Быд колігӧн тайӧ нормаяссӧ колӧ проработайтны да лӧсьӧдны местнӧй условйӧяс серти. | Ԍметаын центраԉнӧј чаԍтӧн колӧ лыԃԃыны прессујтӧмлыԍ асԁон арталӧм. Кӧԏ-і уна пӧлӧс оргаԋізаціјајаслӧн (госорганјаслӧн, колхозјаслӧн ԁа сіԇі воԇӧ) овлӧны оргаԋізаціоннӧј уҗын кущӧмакӧ торјалӧмјас, век-жӧ поԅӧ боԍтны асԁон арталігӧн јонҗыка лӧԍалана шӧр нормајас, коԁјасӧс лӧԍӧԁӧма уна пӧлӧс оргаԋізаціјајаслыԍ боԍтӧм турун заготовітан опыт ԍерԏі. Но вајӧԁны тајӧ нормасӧ паԍкыԁа пӧԉзујтчан ӧтԍама шкалаӧ — ԍӧкыԁ. Тапонԁа мі ԍетам тані прімер вылӧ ԋекымын норма, коԁјасӧс лӧԍӧԁӧма уна пӧлӧс оргаԋізаціјајасӧн ԁа ԋе ӧԏі каԁӧ, сӧмын најӧс оз поԅ лыԃԃыны објазаԏеԉнӧј ԁа точнӧј нормајасӧн ԁа оз ков ԇік сіԇі прімеԋітны пракԏіка вылын. Быԁ колігӧн тајӧ нормајассӧ колӧ проработајтны ԁа лӧԍӧԁны местнӧј условјӧјас ԍерԏі. |
| Тані медвойдӧр оз ков ӧткодьӧн лыддьыны первичнӧй производственнӧй коллективын калькуляция вӧчан ног (методъяс), кӧні кутшӧмсюрӧ рӧскодъясысь позьӧ мынтӧдчыны уджалысьяслысь труд используйтӧмӧн, да ыджыд совхозлы либӧ госорганлы калькуляция вӧчан ног, кодъяс организуйтӧны турун заготовитӧм ыджыдаӧн. Тайӧ мӧд группа организацияяслы (гырысь совхозъяслы либӧ госорганъяслы) калькуляция вӧчӧм сложнӧйджык. Тані донъяссӧ босьталӧма 1930 вося калькуляцияысь. Сы понда колӧ вӧчавны кутшӧмсюрӧ веськӧдлӧмъяс да вежлалӧмъяс, но позьӧ пӧльзуйтчыны сійӧн кыдз примернӧйӧн. | Тані меԁвојԁӧр оз ков ӧткоԃӧн лыԃԃыны первічнӧј проізвоԁственнӧј коԉԉекԏівын каԉкуԉаціја вӧчан ног (метоԁјас), кӧні кущӧм ԍурӧ рӧскоԁјасыԍ поԅӧ мынтӧԁчыны уҗалыԍјаслыԍ труԁ іспоԉзујтӧмӧн, ԁа ыҗыԁ совхозлы ԉібӧ госорганлы каԉкуԉаціја вӧчан ног, коԁјас оргаԋізујтӧны турун заготовітӧм ыҗԁаӧн. Тајӧ мӧԁ группа оргаԋізаціјајаслы (гырыԍ совхозјаслы ԉібӧ госорганјаслы) каԉкуԉаціја вӧчӧм сложнӧјҗык. Тані ԁонјассӧ боԍталӧма 1930 воԍа каԉкуԉаціјаыԍ. Сыпонԁа колӧ вӧчавны кущӧм ԍурӧ веԍкӧԁлӧмјас ԁа вежлалӧмјас, но поԅӧ пӧԉзујтчыны сіјӧн кыԇ прімернӧјӧн. |
| Рассыпнӧй турунлӧн дон заготовитан пунктӧдз вайӧмӧн | Рассыпнӧј турунлӧн ԁон заготовітан пунктӧԇ вајӧмӧн |
| Сійӧ кӧ артавсьӧ, шуам, 1 шайт 50 урсянь 2 шайт да 50 урӧдз центнерысь, чорыд донӧн ньӧбӧм вылӧ ковмас бура уна сьӧм. Сы понда ковмас сюйны рӧскоднӧй сметаӧ прӧчент мынтӧм. | Сіјӧ-кӧ артавԍӧ, шуам, 1 шајт 50 урԍаԋ 2 шајт ԁа 50 урӧԇ центԋерыԍ, чорыԁ ԁонӧн ԋӧбӧм вылӧ ковмас бура уна ԍӧм. Сыпонԁа ковмас ԍујны рӧскоԁнӧј ԍметаӧ прӧчент мынтӧм. |
| Мӧд группаӧ пырӧ прессуйтан пунктӧ вӧлӧн турун кыскалӧм кузя рӧсход. Тайӧ рӧсходлӧн ыдждаыс вермас зэв ёна вежласьны, водзвыв буретша артавны он вермы. Но колӧ следитны, медым тайӧ рӧскодъясыс мунісны ньӧбан либӧ рӧщӧтайтан дон чинтӧм весьтӧ (кодӧс босьтӧ ачыс турун пуктысьыс). Обычнӧя тайӧ сідзи и овлӧ: кымын ылынджык кӧрт туйсянь либӧ юсянь, сымын улын рассыпнӧй турунлӧн доныс. | Мӧԁ группаӧ пырӧ прессујтан пунктӧ вӧлӧн турун кыскалӧм куԅа рӧсхоԁ. Тајӧ рӧсхоԁлӧн ыҗԁаыс вермас зев јона вежлаԍны, воԇвыв буреща артавны он вермы. Но колӧ ԍԉеԃітны, меԁым тајӧ рӧскоԁјасыс мунісны ԋӧбан ԉібӧ рӧшщӧтајтан ԁон чінтӧм веԍтӧ (коԁӧс боԍтӧ ачыс турун пуктыԍыс). Обычнӧја тајӧ сіԇі-і овлӧ: кымын ылынҗык кӧрттујԍаԋ ԉібӧ јуԍаԋ, сымын улын рассыпнӧј турунлӧн ԁоныс. |
| Нуны шогмана выйӧдз турун лӧсьӧдӧм кузя став рӧскодъяс лоӧны татшӧмӧсь: 1) прессуйтӧм кузя рӧскодъяс, 2) накладнӧй рӧскодъяс, 3) организационнӧй рӧскодъяс. Ставыс куим пӧлӧс рӧскод. | Нуны шогмана выјӧԇ турун лӧԍӧԁӧм куԅа став рӧскоԁјас лоӧны тащӧмӧԍ: 1) прессујтӧм куԅа рӧскоԁјас, 2) наклаԁнӧј рӧскоԁјас, 3) оргаԋізаціоннӧј рӧскоԁјас. Ставыс кујім пӧлӧс рӧскоԁ. |
| 1. Прессуйтӧм кузя рӧскодъяс овлӧны татшӧмӧсь: уджалысьясӧс медалӧм вылӧ, машинаяс ремонтируйтӧм вылӧ да киссьӧм весьтӧ (амортизация) да прессуйтчан сутуга ньӧбӧм вылӧ. Водзынджык лоӧ подробнӧя индалӧма быд пӧлӧс рӧскод кузя детальнӧй показательяс (уна-ӧ позьӧ вӧчны рӧскод) турун заготовитан медся главнӧй районъяс кузя юклӧмӧн (1930 вося тӧдмӧдъяс серти), а ӧні сӧмын висьталам, мый вӧла да механическӧй прессъясӧн уджалӧмӧн тайӧ рӧскодыс сувтас 46-сянь 60 урӧдз быд центнерысь. Киӧн прессуйтан дон чинӧ 42 урӧдз. | 1. Прессујтӧм куԅа рӧскоԁјас овлӧны тащӧмӧԍ: уҗалыԍјасӧс меԁалӧм вылӧ, машінајас ремоԋԏірујтӧм вылӧ ԁа кіԍԍӧм веԍтӧ (аморԏізаціја) ԁа прессујтчан сутуга ԋӧбӧм вылӧ. Воԇынҗык лоӧ поԁробнӧја інԁалӧма быԁ пӧлӧс росхоԁ куԅа ԃетаԉнӧј показаԏеԉјас (уна-ӧ поԅӧ вӧчны рӧскоԁ) турун заготовітан меԁԍа главнӧј рајонјас куԅа јуклӧмӧн (1930 воԍа тӧԁмӧԁјас ԍерԏі), а ӧні сӧмын віԍталам, мыј вӧла ԁа мехаԋіческӧј прессјасӧн уҗалӧмӧн тајӧ рӧскоԁыс сувтас 46-ԍаԋ 60 урӧԇ быԁ центԋерыԍ. Кіӧн прессујтан ԁон чінӧ 42 урӧԇ. |
| 2. Накладнӧй рӧскодъясӧ пырӧны: | 2. Наклаԁнӧј рӧскоԁјасӧ пырӧны: |
| а) прессуйтігӧн турун чинӧм (сійӧ пыр овлӧ) — 3,6 урсянь 6,1 урӧдз центнер вылӧ; | а) прессујтігӧн турун чінӧм (сіјӧ пыр овлӧ) — 3,6 урԍаԋ 6,1 урӧԇ центԋер вылӧ; |
| б) вагон-баржа дорӧ кыскалӧм да сэтчӧ грузитӧм ылӧсас 12,2 урсянь 18,0 урӧдз центнер вылӧ; | б) вагон баржа ԁорӧ кыскалӧм ԁа сетчӧ груԅітӧм ылӧсас 12,2 урԍаԋ 18,0 урӧԇ центԋер вылӧ; |
| в) кӧрт туй вывса сборъяс — 8,8 ур; | в) кӧрттуј вывса сборјас — 8,8 ур; |
| г) транспорт вылӧ договоръяс вӧчӧм (реквизит, видзӧд турун кыскалӧм йылысь юкӧд) — 16,18 ур центнер вылӧ; | г) транспорт вылӧ ԁоговорјас вӧчӧм (реквіԅіт, віԇӧԁ турун кыскалӧм јылыԍ јукӧԁ) — 16,18 ур центԋер вылӧ; |
| д) инспектированньӧ кузя да мукӧд пӧлӧс рӧскодъяс. | ԁ) інспекԏіроваԋԋӧ куԅа ԁа мукӧԁ пӧлӧс рӧскоԁјас. |
| Став тайӧ рӧскод чукӧрыс босьтас 45 урсянь 54 урӧдз. | Став тајӧ рӧскоԁ чукӧрыс боԍтас 45 урԍаԋ 54 урӧԇ. |
| 3. Организационнӧй рӧскодъяс: | 3. Оргаԋізаціоннӧј рӧскоԁјас: |
| а) аппарат видзӧм, служащӧйяслы уджалан дон мынтӧм 9 урсянь 15 урӧдз; | а) аппарат віԇӧм, служащӧјјаслы уҗалан ԁон мынтӧм 9 урԍаԋ 15 урӧԇ; |
| б) конторскӧй рӧскодъяс — 0,5-сянь 2,0 урӧдз; | б) конторскӧј рӧскоԁјас — 0,5-ԍаԋ 2,0 урӧԇ; |
| в) помещенньӧ содержитӧм — 1,7-сянь 3,9 урӧдз; | в) помешщеԋԋӧ соԃержітӧм — 1,7-ԍаԋ 3,9 урӧԇ; |
| г) командировкаяс — 1,5-сянь 3,0 урӧдз; | г) команԃіровкајас — 1,5-ԍаԋ 3,0 урӧԇ; |
| д) налогъяс — 7,4 ур; | ԁ) налогјас — 7,4 ур; |
| е) мукӧд пӧлӧс рӧскодъяс — 12,5 ур центнер вылӧ. | е) мукӧԁ пӧлӧс рӧскоԁјас — 12,5 ур центԋер вылӧ. |
| Став организационнӧй рӧскодъяс лоӧны 34,0-сянь 45,3 урӧдз. | Став оргаԋізаціоннӧј рӧскоԁјас лоӧны 34,0-ԍаԋ 45,3 урӧԇ. |
| Сыысь кындзи, заготовка нуӧдысь организацияяс вермӧны содтыны аслыныс пӧльза вылӧ 14,5-сянь 25,0 урӧдз, местнӧй условйӧяс серти. | Сыыԍ кынԇі, заготовка нуӧԁыԍ оргаԋізаціјајас вермӧны соԁтыны аслыныс пӧԉза вылӧ 14,5-ԍаԋ 25,0 урӧԇ, местнӧј условіјӧјас ԍерԏі. |
| Та ногӧн, турун переработайтӧм кузя став рӧскодыс, НКТрудӧн сетӧм 1930 вося тӧдмӧдъяс серти, лоӧ 1 шайт да 52 урсянь 1 шайт да 75 урӧдз, а 1931 вося тӧдмӧдъяс серти артавсьӧ 1 шайт да 65 урсянь 2 шайт да 14 урӧдз. | Та ногӧн, турун переработајтӧм куԅа став рӧскоԁыс, НКТруԁӧн ԍетӧм 1930 воԍа тӧԁмӧԁјас ԍерԏі, лоӧ 1 шајт ԁа 52 урԍаԋ 1 шајт ԁа 75 урӧԇ, а 1931 воԍа тӧԁмӧԁјас ԍерԏі артавԍӧ 1 шајт ԁа 65 урԍаԋ 2 шајт ԁа 14 урӧԇ. |
| Асдон арталӧм | Асԁон арталӧм |
| Торъя районъяслы разнӧй сорт турун вылӧ калькуляция (асдон арталӧм) вӧчӧма со кутшӧм ногӧн: | Торја рајонјаслы разнӧј сорт турун вылӧ каԉкуԉаціја (асԁон арталӧм) вӧчӧма со кущӧм ногӧн: |
| Торъя районъясын турун заготовитӧм кузя рӧскодъяс арталӧм (примернӧй калькуляция, лыддьӧма, уръясӧн, донсӧ босьтӧма 1930 восяӧс): | Торја рајонјасын турун заготовітӧм куԅа рӧскоԁјас арталӧм (примернӧј каԉкуԉаціја, лыԃԃӧма, урјасӧн, ԁонсӧ боԍтӧма 1930 воԍаӧс): |
| Турун районРӧскод пукталӧмВойвыв КавказТат. респ.Баш. респ.Ленингр. обл.Моск. обл. | Турун рајонРӧскоԁ пукталӧмВојвыв КавказТат-респубԉ.Баш-респубԉ.Ԉеԋінгр. обл.Московс. обл. |
| Пырея турунОйдлан турунОйдлан турунДав выв турунДав выв турун | Пыреја турунОјԁлан турунОјԁлан турунԀаввыв турунԀаввыв турун |
| І. Прессуйтӧм кузя рӧскодъяс: | І. Прессујтӧм куԅа рӧскоԁјас: |
| а) Ужалан дон да кыскасян вын медалӧм37,532,427,937,827,0 | а) Уҗалан ԁон ԁа кыскаԍан вын меԁалӧм37,532,427,937,827,0 |
| б) Прессуйтчан сутуга17,017,017,512,015,0 | б) Прессујтчан сутуга17,017,017,512,015,0 |
| в) Прессъяс ремонтир. да амортизационнӧй5,55,55,32,84,0 | в) Прессјас ремонԏір. ԁа аморԏізаціоннӧј5,55,55,32,84,0 |
| Ставыс60,054,950,752,646,0 | Ставыс60,054,950,752,646,0 |
| ІІ.Накладнӧй рӧскодъяс: | ІІ. Наклаԁнӧј рӧскоԁјас: |
| а) Кыскалӧм да вагонӧ грузитӧм18,015,018,013,818,0 | а) Кыскалӧм ԁа вагонӧ груԅітӧм18,015,018,013,818,0 |
| б) Кӧрт туй вывса сборъяс8,88,88,88,88,8 | б) Кӧрттуј вывса сборјас8,88,88,88,88,8 |
| в) Инспектируйтӧм, выль пӧв прессуйтӧм, вагонъясӧс сулӧдӧм3,03,03,03,03,0 | в) Інспекԏірујтӧм, выԉпӧв прессујтӧм, вагонјасӧс сулӧԁӧм3,03,03,03,03,0 |
| г) Реквизит (договоръяс вӧчӧм)18,018,016,818,018,0 | г) Реквіԅіт (ԁоговорјас вӧчӧм)18,018,016,818,018,0 |
| д) Турунлӧн чинӧм (естест.)3,63,66,12,13,6 | ԁ) Турунлӧн чінӧм (јеԍԏест.)3,63,66,12,13,6 |
| Ставыс51,448,452,745,751,4 | Ставыс51,448,452,745,751,4 |
| ІІІ.Организацион. рӧскодъяс | ІІІ. Оргаԋізаціон. рӧскоԁјас |
| а) Ужалан дон, содталӧмӧн15,49,210,812,215,0 | а) Уҗалан ԁон, соԁталӧмӧн15,49,210,812,215,0 |
| б) Командиров. да разъездн.2,41,53,03,01,5 | б) Команԃіров. ԁа разјезԁн.2,41,53,03,01,5 |
| в) Помещенньӧяс содержитӧм да кӧзяйств. рӧскодъяс.3,91,73,92,52,5 | в) Помешщеԋԋӧјас соԃержітӧм ԁа кӧԅајств. рӧскоԁјас.3,91,73,92,52,5 |
| г) Конторскӧй, поштӧвӧй да телеграф. рӧскодъяс2,01,50,50,50,5 | г) Конторскӧј, поштӧвӧј ԁа ԏеԉеграф. рӧскоԁјас2,01,50,50,50,5 |
| д) Урожай видлалӧм0,30,30,30,30,3 | ԁ) Урожај віԁлалӧм0,30,30,30,30,3 |
| е) Промналог (2%) да мук.7,47,47,47,47,4 | е) Промналог (2%) ԁа мук.7,47,47,47,47,4 |
| ж) Комиссия12,512,512,512,512,5 | ж) Коміԍԍіја12,512,512,512,512,5 |
| Ставыс43,934,039,439,139,7 | Ставыс43,934,039,439,139,7 |
| Прибыль (пырӧны тшӧтш агромероприяттьӧяс вылӧ торйӧдӧмъяс)19,513,815,018,418,8 | Прібыԉ (пырӧны щӧщ агромеропріјаԏԏӧјас вылӧ торјӧԁӧмјас)19,513,815,018,418,8 |
| Ставыс ӧтлаалӧмӧн174,8151,2157,8155,8155,9 | Ставыс ӧтлаалӧмӧн174,8151,2157,8155,8155,9 |
| Наркомснаблӧн 1931 воын вӧлі лӧсьӧдӧма Союзпромкормлы со кутшӧм рӧскод вӧчан нормаяс: | Наркомснаблӧн 1931 воын вӧлі лӧԍӧԁӧма Сојузпромкормлы со кущӧм рӧскоԁ вӧчан нормајас: |
| 1. Общӧй да админ.-управленческӧй рӧскодъяс .... 43,0 ур. | 1. Общӧј ԁа аԁмін-управԉеԋческӧј рӧскоԁјас .... 43,0 ур. |
| 2. Удждысьӧм да убыль .... 10,0 ур. | 2. Ужԁыԍӧм ԁа убыԉ .... 10,0 „ |
| 3. Прессуйтчӧм .... 60,0 ур. | 3. Прессујтчӧм .... 60,0 „ |
| 4. Грузитчӧм кузя операционнӧй рӧскодъяс .... 29,0 ур. | 4. Груԅітчӧм куԅа операціоннӧј рӧскоԁјас .... 29,0 „ |
| Ставыс 142,0 ур. | Ставыс 142,0 ур. |
| Уръясӧн центнер вылӧ арталӧмӧн рӧскодъяслы калькуляция вӧчан ног ёнджыка паськалӧма дай точнӧйджык, но мукӧддырйи артавлӧны сідзжӧ прӧчент лыдӧн, коді босьтсьӧ заготовитан дон дінӧ. Прӧчент лыдӧн арталӧмӧн кокньыдджык тӧдны быд пӧлӧс рӧскодлысь ыдждасӧ (калькуляция пытшкӧсса отношенньӧ). Тані вайӧдам пример вылӧ тшӧтш сэтшӧм арталан ногсӧ. | Урјасӧн центԋер вылӧ арталӧмӧн рӧскоԁјаслы каԉкуԉаціја вӧчан ног јонҗыка паԍкалӧма ԁај точнӧјҗык, но мукӧԁ ԁырјі артавлӧны сіԇ-жӧ прӧчент лыԁӧн, коԁі боԍтԍӧ заготовітан ԁон ԁінӧ. Прӧчент лыԁӧн арталӧмӧн кокԋіԁҗык тӧԁны быԁ пӧлӧс рӧскоԁлыԍ ыҗԁасӧ (каԉкуԉаціја пыщкӧсса отношеԋԋӧ). Тані вајӧԁам прімер вылӧ щӧщ сещӧм арталан ногсӧ. |
| Турун заготовитӧм кузя накладнӧй рӧскодъяс прӧчент лыдӧн арталӧм (прӧчентыс босьтсьӧ заготовит. дон дінӧ): | Турун заготовітӧм куԅа наклаԁнӧј рӧскоԁјас прӧчент лыԁӧн арталӧм (прӧчентыс боԍтԍӧ заготовіт. ԁон ԁінӧ) |
| І. Организационнӧй рӧскодъяс прӧч. лыд: | І. Оргаԋізаціоннӧј рӧскоԁјас прӧч. лыԁ: |
| 1. Штат содержитӧм (жалованньӧяс)...................1,20 | 1. Штат соԃержітӧм (жаловаԋԋӧјас) .... 1,20 |
| 2. Соцстрахованньӧ......... 0,22 | 2. Соцстраховаԋԋӧ .... 0,22 |
| 3. Месткомӧ торйӧдӧмъяс.............................. 0,02 | 3. Месткомӧ торјӧԁӧмјас .... 0,02 |
| 4 Центральнӧй аппарат содержитӧм....................... 1,29 | 4 Центраԉнӧј аппарат соԃержітӧм .... 1,29 |
| 5. Канцелярскӧй рӧскодъяс........................... 0,15 | 5. Канцеԉарскӧј рӧскоԁјас .... 0,15 |
| 6. Пӧжарысь видзчысян мероприяттьӧяс ................0,25 | 6. Пӧжарыԍ віԁчыԍан меропріјаԏԏӧјас .... 0,25 |
| 7. Инспектируйтӧм...................................0,25 | 7. Інԍпекԏірујтӧм .... 0,25 |
| 8. Конвен. сбор........... .....................0,01 | 8. Конвен. сбор .... 0,01 |
| 9. Мукӧд пӧлӧс сборъяс.............................. 0,02 | 9. Мукӧԁ пӧлӧс сборјас .... 0,02 |
| 10. Удждӧм капитал вылӧ прӧчент ..........................0,50 | 10. Уҗԁӧм капітал вылӧ прӧчент .... 0,50 |
| 11. Поштӧвӧй рӧскодъяс..............................0,01 | 11. Поштӧвӧј рӧскоԁјас .... 0,01 |
| 12. Деньгаяс ысталӧм................................0,03 | 12. Ԃеԋгајас ысталӧм .... 0,03 |
| 13. Командировкаяс да туйвывса рӧскодъяс (разъездн.) 0,05 | 13. Команԃіровкајас ԁа тујвывса рӧскоԁјас (разјезԁн.) .... 0,05 |
| 14. Культпросвет.....................................0,01 | 14. Куԉтпроԍвет .... 0,01 |
| 15. Водзвыв тӧдтӧм рӧскодъяс..........................0,01 | 15. Воԇвыв тӧԁтӧм рӧскоԁјас .... 0,01 |
| 16. Войся охрана да би лӧсьӧдӧм (освещенньӧ) .... 0,50 | 16. Војԍа охрана ԁа бі лӧԍӧԁӧм (оԍвешщеԋԋӧ) .... 0,50 |
| 4,32% | 4,32% |
| ІІ. Турун прессуйтӧм прӧч. лыд: | ІІ. Турун прессујтӧм прӧч. лыԁ: |
| 1. Уджалан вын.......................................14,00 | 1. Уҗалан вын .... 14,00 |
| 2. Соцстрах да союз................................1,82 | 2. Соцстрах ԁа сојуз .... 1,82 |
| 3 Месткомӧ торйӧдӧмъяс ...............................0,14 | 3 Месткомӧ торјӧԁӧмјас .... 0,14 |
| 4. Вӧвъяс...........................................6,00 | 4. Вӧвјас .... 6,00 |
| 5. Сутуга ньӧбӧм.....................................5,00 | 5. Сутуга ԋӧбӧм .... 5,00 |
| 6. Мавтчан да сотчан материалъяс....................0,04 | 6. Мавтчан ԁа сотчан маԏеріалјас .... 0,04 |
| 27,00 % | 27,00 % |
| ІІІ. Помещенньӧяс кӧртмалӧм | ІІІ. Помешщеԋԋӧјас кӧртмалӧм |
| 1. Пыр вӧдитчан склад кӧртмалӧм.....................1,00 | 1. Пыр вӧԃітчан склаԁ кӧртмалӧм .... 1,00 |
| 2. Контора улӧ помещенньӧ кӧртмалӧм ....... 1,00 | 2. Контора улӧ помешщеԋԋӧ кӧртмалӧм .... 1,00 |
| 2,00% | 2,00% |
| ІV. Амортизация (киссьӧм весьтӧ бергӧдӧм) | ІV. Аморԏізаціја (кіԍԍӧм веԍтӧ бергӧԁӧм) |
| 1. Асшӧр складысь амортизационнӧй....................10,00 | 1. Асшӧр склаԁыԍ аморԏізаціоннӧј .... 10,00 |
| 2. Асшӧр капиталӧн вӧдитчӧм вылӧ прӧчент............6,00 | 2. Асшӧр капіталӧн вӧԃітчӧм вылӧ прӧчент .... 6,00 |
| 3. Инвентарысь амортизац............................. 1,50 | 3. Інвентарыԍ аморԏізац. .... 1,50 |
| 4. Текущӧй ремонт..................................1,00 | 4. Ԏекушщӧј ремонт .... 1,00 |
| 5. Удждӧм капиталӧн вӧдитчӧм вылӧ прӧчент ...........0,50 | 5. Уҗԁӧм капіталӧн вӧԃітчӧм вылӧ прӧчент .... 0,50 |
| 6. Прессъясысь амортизац............................. 1,25 | 6. Прессјасыԍ аморԏізац. .... 1,25 |
| 7. Вескиясысь амортизац. да клейма..................1,25 | 7. Вескіјасыԍ аморԏізац. ԁа кԉејма .... 1,25 |
| 21,50% | 21,50% |
| V. Утруска | V. Утруска |
| 1. Вӧдитчигӧн турунлӧн естествен. чинӧм 2,00 | 1. Вӧԃітчігӧн турунлӧн јеԍԏествен. чінӧм .... 2,0 0 |
| 2. Кык тӧлысь видзигӧн косьмӧмла чинӧм.................4,00 | 2. Кык тӧлыԍ віԇігӧн коԍмӧмла чінӧм .... 4,00 |
| 3. Грузитігӧн чирссьӧм да косьмӧм.......................1,00 | 3. Груԅітігӧн чірсԍӧм ԁа коԍмӧм .... 1,00 |
| 7,00% | 7,00% |
| VІ. Страховка......................................1,00 | VІ. Страховка .... 1,00 |
| 1,00% | 1,00% |
| VІІ. Кыскалӧм да грузитӧм прӧч. лыд: | VІІ. Кыскалӧм ԁа груԅітӧм прӧч. лыԁ: |
| 1. Станция дорӧдз кыскӧм............................1,00 | 1. Станціја ԁорӧԇ кыскӧм .... 1,00 |
| 2. Вагонӧ (баржаӧ) грузитӧм........... .............2,50 | 2. Вагонӧ (баржаӧ) груԅітӧм .... 2,50 |
| 3. Кӧрт туй вывса рӧскодъяс............................2,50 | 3. Кӧрттуј вывса рӧскоԁјас .... 2,50 |
| 6,00 % | 6,00 % |
| VІІІ. Тӧварнӧй разница | VІІІ. Тӧварнӧј раԅԋіца |
| 1. Заготовительлӧн наложенньӧ (содтӧд босьтӧм) .... 7,00 | 1. Заготовіԏеԉлӧн наложеԋԋӧ (соԁтӧԁ боԍтӧм) .... 7,00 |
| 7.00 % | 7.00 % |
| Ставыс .... 75,82 % | Ставыс .... 75,82 % |
| Турун заготовитӧм кузя операцияяс, быдсяма мукӧд пӧлӧс сӧветскӧй овмӧс моз жӧ, колӧ нуӧдны хозрасчёт вылын, быд пӧлӧс рӧскод водзвыв лӧсьӧдӧм план кузя нормаалӧмӧн да зэв ёна экономитӧмӧн. | Турун заготовітӧм куԅа операціјајас, быԁԍама мукӧԁ пӧлӧс сӧветскӧј овмӧс моз-жӧ, колӧ нуӧԁны хозрасчот вылын, быԁ пӧлӧс рӧскоԁ воԇвыв лӧԍӧԁӧм план куԅа нормаалӧмӧн ԁа зев јона економітӧмӧн. |
| Руководитысь органъяс быд во лӧсьӧдалӧны тӧргуйтан да накладнӧй рӧскодъяслы вося предельнӧй нормаяс став пӧлӧс основнӧй операцияяс кузя, кодъяс йитчӧны турун заготовитӧмкӧд. Сійӧ нормаяс сертиыс да вылынджык сетӧм тӧдмӧдъяс серти, позьӧ проработайтны быд заготовкалы торъя планъяс, калькуляция да нормаяс. | Руковоԃітыԍ органјас быԁво лӧԍӧԁалӧны тӧргујтан ԁа наклаԁнӧј рӧскоԁјаслы воԍа преԃеԉнӧј нормајас став пӧлӧс основнӧј операціјајас куԅа, коԁјас јітчӧны турун заготовітӧмкӧԁ. Сіјӧ нормајас ԍерԏіыс ԁа вылынҗык ԍетӧм тӧԁмӧԁјас ԍерԏі, поԅӧ проработајтны быԁ заготовкалы торја планјас, каԉкуԉаціја ԁа нормајас. |
| Наркомснаблӧн нормаяс | Наркомснаблӧн нормајас |
| 1931–32 восянь лӧсьӧдӧма тураса кӧрымлы заготовитан дон да накладнӧй рӧскодъяс арталан практика, код серти тайӧ доныс да рӧскодъясыс лӧсьӧдсьӧны быд заготовительнӧй сезон вылӧ, заготовкаясӧн, донӧн да накладнӧй рӧскодъясӧн ӧтиласянь веськӧдлан (централизованнӧй регулированньӧ) общӧй план серти. | 1931–32 воԍаԋ лӧԍӧԁӧма тураса кӧрымлы заготовітан ԁон ԁа наклаԁнӧј рӧскоԁјас арталан пракԏіка, коԁ ԍерԏі тајӧ ԁоныс ԁа рӧскоԁјасыс лӧԍӧԁԍӧны быԁ заготовіԏеԉнӧј ԍезон вылӧ, заготовкајасӧн, ԁонӧн ԁа наклаԁнӧј рӧскоԁјасӧн ӧԏілаԍаԋ веԍкӧԁлан (центраԉізованнӧј регуԉіроваԋԋӧ) обшщӧј план ԍерԏі. |
| Заготовитан дон йылысь вопросъяс, сідз жӧ СССР-ын турунӧн снабжайтӧм йылысь да заготовительнӧй аппарат лӧсьӧдӧм йылысь унджык вопроссӧ татчӧ огӧ сюйӧ, а сувтлам сӧмын накладнӧй рӧскодъяслы нормаяс лӧсьӧдӧм вылын. | Заготовітан ԁон јылыԍ вопросјас, сіԇ-жӧ СССР-ын турунӧн снабжајтӧм јылыԍ ԁа заготовіԏеԉнӧј аппарат лӧԍӧԁӧм јылыԍ унҗык вопроссӧ татчӧ огӧ ԍујӧ, а сувтлам сӧмын наклаԁнӧј рӧскоԁјаслы нормајас лӧԍӧԁӧм вылын. |
| Тані лӧсьӧдӧма накладнӧй рӧскодъяслы со кутшӧм номенклатура: | Тані лӧԍӧԁӧма наклаԁнӧј рӧскоԁјаслы со кущӧм номенклатура: |
| 1. Пунктъяс содержитӧм кузя общӧй рӧскодъяс: | 1. Пунктјас соԃержітӧм куԅа обшщӧј рӧскоԁјас: |
| Уджалан дон содталӧмӧн (начисленньӧӧн), разъезднӧй, поштӧвӧй, телеграфнӧй да канцелярскӧй рӧскодъяс, участок, помещенньӧяс да мук. сэтшӧм тор кӧртмалӧм да оборудуйтӧм. | Уҗалан ԁон соԁталӧмӧн (начіԍԉеԋԋӧӧн), разјезԁнӧј, поштӧвӧј, ԏеԉеграфнӧј ԁа канцеԉарскӧј рӧскоԁјас, участок, помешщеԋԋӧјас ԁа мук. сещӧм тор кӧртмалӧм ԁа оборуԁујтӧм. |
| 2. Административно-управленческӧй рӧскодъяс | 2. Аԁміԋістраԏівно-управԉенческӧј рӧскоԁјас |
| Системаын быд звено кузя торйӧн: уджалан дон, канцелярскӧй рӧскодъяс, помещенньӧ кӧртмалӧм да сідзи водзӧ. | Ԍіԍԏемаын быԁ ԅвено куԅа торјӧн: уҗалан ԁон, канцеԉарскӧј рӧскоԁјас, помешщеԋԋӧ кӧртмалӧм ԁа сіԇі воԇӧ. |
| 3. Содтӧд рӧскодъяс: | 3. Соԁтӧԁ рӧскоԁјас: |
| Удждысьӧм кузя рӧскодъяс да тураса кӧрымлӧн чинӧм (кранитігӧн, прессуйтігӧн да кыскалігӧн). | Уҗԁыԍӧм куԅа рӧскоԁјас ԁа тураса кӧрымлӧн чінӧм (краԋітігӧн, прессујтігӧн ԁа кыскалігӧн). |
| 4. Прессуйтчӧм кузя рӧскодъяс: | 4. Прессујтчӧм куԅа рӧскоԁјас: |
| Уджалан да тягӧвӧй вынлӧн сулалан дон, прессуйтчан сутуга сулалан дон, прессъяслӧн киссьӧм (амортизация) да ремонт, пресс новлӧдлӧм, сотчантор да мавтас лӧсьӧдӧм, сідзи водзӧ. | Уҗалан ԁа ԏагӧвӧј вынлӧн сулалан ԁон, прессујтчан сутуга сулалан ԁон, прессјаслӧн кіԍԍӧм (аморԏізаціја) ԁа ремонт, пресс новлӧԁлӧм, сотчантор ԁа мавтас лӧԍӧԁӧм, сіԇі воԇӧ. |
| 5. Грузитчӧм кузя операционнӧй рӧскодъяс: | 5. Груԅітчӧм куԅа операціоннӧј рӧскоԁјас: |
| Пунктсянь грузитанінӧдз кӧрым ваян дон, грузитан дон, стойкаяс да сутуга лӧсьӧдан дон, выль пӧв прессуйтӧм. | Пунктԍаԋ груԅітанінӧԇ кӧрым вајан ԁон, груԅітан ԁон, стојкајас ԁа сутуга лӧԍӧԁан ԁон, выԉпӧв прессујтӧм. |
| Накладнӧй рӧскодъяслы нормаяс Наркомснаб шуӧмӧн (1931 воӧ юнь 7 лунӧ) лӧсьӧдӧма татшӧмӧс: | Наклаԁнӧј рӧскоԁјаслы нормајас Наркомснаб шуӧмӧн (1931 воӧ јуԋ 7 лунӧ) лӧԍӧԁӧма тащӧмӧс: |
| Рӧскодъяс1931 вося нормаяс уръясӧн | Рӧскоԁјас1931 воԍа нормајас урјасӧн |
| КооперациялыСоюзпромкормлы | КоопераціјалыСојузпромкормлы |
| Общӧй да админ.-управленческ.45,843,0 | Общӧј ԁа аԁміԋ.-управԉеԋческ.45,843,0 |
| Удждысьӧм да турун чинӧм10,010,0 | Уҗԁыԍӧм ԁа турун чінӧм10,010,0 |
| Прессовка60,060,0 | Прессовка60,060,0 |
| Грузитчӧм кузя операц. рӧск.29,029,0 | Груԅітчӧм куԅа операц. рӧск.29,029,0 |
| Ставыс144,8142,0 | Ставыс144,8142,0 |
| Колӧ пасйыны, мый организационнӧй установкаяс быд во вежласьӧны. 1932–33 вося сезонлы вермасны сетны заготовительнӧй аппарат организуйтӧмкӧд ӧтлаын тшӧтш выль нормаяс. Та понда тайӧ юкӧдын сетӧм став материаллӧн значенньӧыс, кыдзи вӧлі водзынджык висьталӧма нин, лоӧ сӧмын условнӧй, медым петкӧдлыны основнӧй приёмъяссӧ, кодъясӧн колӧ пӧльзуйтчыны финансӧвӧй план лӧсьӧдігӧн. | Колӧ пасјыны, мыј оргаԋізаціоннӧј установкајас быԁво вежлаԍӧны. 1932–33 воԍа ԍезонлы вермасны ԍетны заготовіԏеԉнӧј аппарат оргаԋізујтӧмкӧԁ ӧтлаын щӧщ выԉ нормајас. Тапонԁа тајӧ јукӧԁын ԍетӧм став маԏеріаллӧн значеԋԋӧыс, кыԇі вӧлі воԇынҗык віԍталӧма-ԋін, лоӧ сӧмын условнӧј, меԁым петкӧԁлыны основнӧј пріјомјассӧ, коԁјасӧн колӧ пӧԉзујтчыны фінансӧвӧј план лӧԍӧԁігӧн. |
| Турунысь рӧщӧт вӧчӧм | Туруныԍ рӧшщӧт вӧчӧм |
| Заготовитӧм турунысь мынтыссьӧ да турун сетысь да приёмщик костын рӧщӧт вӧчсьӧ торъя заготовительнӧй директивнӧй донъясӧн, кодъясӧс лӧсьӧдалӧ быд во СССР-са Наркомснаб, турун сорт да заготовитан район серти. Шуам, Войвыв крайлы 1931 вося гожӧм кежлӧ вӧлі лӧсьӧдӧма 1 центнер кӧрымысь со кутшӧм донъяс: | Заготовітӧм туруныԍ мынтыԍԍӧ ԁа турун ԍетыԍ ԁа пріјомщік костын рӧшщӧт вӧчԍӧ торја заготовіԏеԉнӧј ԃірекԏівнӧј ԁонјасӧн, коԁјасӧс лӧԍӧԁалӧ быԁво СССР-са Наркомснаб, турун сорт ԁа заготовітан рајон ԍерԏі. Шуам, Војвыв крајлы 1931 воԍа гожӧм кежлӧ вӧлі лӧԍӧԁӧма 1 центԋер кӧрымыԍ со кущӧм ԁонјас: |
| Турун | Турун |
| Кӧдзӧм, полевӧй да лугӧвӧй турун. .... 600 ур. | Кӧԇӧм, поԉевӧј ԁа лугӧвӧј турун .... 600 ур. |
| Лугӧвӧй, дав выв да ойдлан турун .... 400 ур. | Лугӧвӧј, ԁаввыв ԁа ојԁлан турун .... 400 „ |
| Нюр турун .... 300 ур. | Ԋур турун .... 300 „ |
| Идзас | Іԇас |
| Ид, зӧр да проса идзас .... 290 ур. | Іԁ, зӧр ԁа броса іԇас .... 290 „ |
| Пелева да жуг .... 310 ур. | Пеԉева ԁа жуг .... 310„ |
| Тайӧ донъяссӧ сетӧма край вылӧ. Найӧс колӧ нӧшта торйӧдлыны да уточнитны местнӧй экономическӧй условйӧяс серти да ботаническӧй состав серти, сэсся, ковмас кӧ, содтыны либӧ чинтыны 10–15 % вылӧ. Сыысь кындзи, колӧ торйӧн лӧсьӧдны пристань дорса да кӧрт туй станция дорса донъяс да пыдын пунктъяслы (бокын местаяслы) донъяс. | Тајӧ ԁонјассӧ ԍетӧма крај вылӧ. Најӧс колӧ нӧшта торјӧԁлыны ԁа уточԋітны местнӧј економіческӧј условіјӧјас ԍерԏі ԁа ботаԋіческӧј состав ԍерԏі, сеԍԍа, ковмас-кӧ, соԁтыны ԉібӧ чінтыны 10–15 % вылӧ. Сыыԍ кынԇі, колӧ торјӧн лӧԍӧԁны прістаԋ ԁорса ԁа кӧрттуј станціја ԁорса ԁонјас ԁа пыԁын пунктјаслы (бокын местајаслы) ԁонјас. |
| Пыдын пунктъяссянь заготовитӧм кӧрым колӧ кыскыны станция дорӧдз либӧ пристань дорӧдз. Сы понда, кыскӧм вылӧ рӧскодсӧ бергӧдӧм могысь, сэтшӧм пунктъяслы лӧсьӧдсьӧны ичӧтджык донъяс, абу кӧ станцияӧдзыс либӧ пристаньӧдзыс 30 километрысь матынджык. Станциясянь либӧ пристаньсянь 30 километрӧдз дон оз чинтыссьы. Но и пыдын пунктъяслы оз позь чинтыны дон 1 центнер вылӧ 30 урысь унджык. Татшӧм нога рӧщӧтысь уроныс усьӧ Союзпромкорм вылӧ. | Пыԁын пунктјасԍаԋ заготовітӧм кӧрым колӧ кыскыны станціја ԁорӧԇ ԉібӧ прістаԋ ԁорӧԇ. Сыпонԁа, кыскӧм вылӧ рӧскоԁсӧ бергӧԁӧм могыԍ, сещӧм пунктјаслы лӧԍӧԁԍӧны ічӧтҗык ԁонјас, абу-кӧ станціјаӧԇыс ԉібӧ прістаԋӧԇыс 30 кілометрыԍ матынҗык. Станціјаԍаԋ ԉібӧ прістаԋԍаԋ 30 кілометрӧԇ ԁон оз чінтыԍԍы. Но і пыԁын пунктјаслы оз поԅ чінтыны ԁон 1 центԋер вылӧ 30 урыԍ унҗык. Тащӧм нога рӧшщӧтыԍ уроныс уԍӧ Сојузпромкорм вылӧ. |
| Турунлы лӧсьӧдӧм донъяс мынтыссьӧны нормальнӧй турунысь, кӧні оз ков лоны некутшӧм дефектъяс. Турун лыддьыссьӧ дефективнӧйӧн, сійӧ кӧ бакшасьӧма либӧ пӧдӧм дука, тырӧма нюйтӧн либӧ лыаӧн, йизьӧма либӧ заводитӧма пӧсявны. Татшӧм турун пытшкас кӧ эмӧсь вреднӧй да ядовитӧй турунъяс 1%-ысь унджык, сэк сійӧс ни ӧти оз позь примитны. Та ногӧн турунысь окончательнӧй рӧщӧт вӧчсьӧ сӧмын туруныслысь качествосӧ тӧдмалӧм бӧрын. Качество тӧдмалігӧн колӧ учтитны: | Турунлы лӧԍӧԁӧм ԁонјас мынтыԍԍӧны нормаԉнӧј туруныԍ, кӧні оз ков лоны ԋекущӧм ԃефектјас. Турун лыԃԃыԍԍӧ ԃефекԏівнӧјӧн, сіјӧ-кӧ бакшаԍӧма ԉібӧ пӧԁӧм ԁука, тырӧма ԋујтӧн ԉібӧ лыаӧн, јіԅӧма ԉібӧ завоԃітӧма пӧԍавны. Тащӧм турун пыщкас-кӧ емӧԍ вреԁнӧј ԁа јаԁовітӧј турунјас 1%-ыԍ унҗык, сек сіјӧс ԋіӧԏі оз поԅ прімітны. Та ногӧн туруныԍ окончаԏеԉнӧј рӧшщӧт вӧчԍӧ сӧмын туруныслыԍ качествосӧ тӧԁмалӧм бӧрын. Качество тӧԁмалігӧн колӧ учԏітны: |
| 1) ядовитӧй да вреднӧй турун соръяс, кодъяс вермасны лоны 1%-ысь не унджык, а ядовитӧй турунъяс ӧтчукӧрын 0,2 кг-ысь унджык да вреднӧй турунъяс ӧтчукӧрын жӧ 0,6 кг-ысь унджык мед эз вӧвны (ядовитӧй да вреднӧй турунъяслысь список вӧлі сетӧма вылынджык); | 1) јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турун сорјас, коԁјас вермасны лоны 1%-ыԍ ԋе унҗык, а јаԁовітӧј турунјас ӧтчукӧрын 0,2 кг-ыԍ унҗык ԁа вреԁнӧј турунјас ӧтчукӧрын-жӧ 0,6 кг-ыԍ унҗык меԁ ез вӧвны (јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјаслыԍ ԍпісок вӧлі ԍетӧма вылынҗык); |
| 2) ёна-ӧ туруныс уль (влажносьт): кос турунӧ пырӧ влага 15%-ӧдз, шӧркоддьӧма косӧ — 15–17%-ӧдз, влажнӧйӧ — 17–20%-ӧдз, уль турунӧ — 20%-ысь унджык; | 2) јона-ӧ туруныс уԉ (влажноԍт): кос турунӧ пырӧ влага 15 пр.-ӧԇ, шӧркоԃԃема косӧ — 15–17 пр.-ӧԇ, влажнӧјӧ — 17–20 пр.-ӧԇ, уԉ турунӧ — 20 пр.-ыԍ унҗык; |
| 3) безвреднӧй сёйтӧм турун соръяс — турун чир, коді петӧ 6,5–7 мм гырся гӧгрӧс синъяса пож пыр; | 3) безвреԁнӧј ԍојтӧм турун сорјас — турун чір, коԁі петӧ 6,5–7 мм гырԍа гӧгрӧс ԍінјаса пож пыр; |
| 4) ёна-ӧ сёрӧн ытшкӧма (турунлысь арлыд). Тані колӧ торйӧдны: а) сӧрмӧм турун, кодӧс ытшкӧма кӧйдыс воигас нин, б) нормальнӧй турун, эмӧсь кӧ сылӧн злак шепъясас сӧмын дзоридзьясыс либӧ улыс дзоридз вожъясас неуна кӧйдысыс, эжӧр турунлӧн кӧ коръясыс оз торъявлыны за дінсьыс да эмӧсь на мыйтакӧ дзоридзыс (пыльникъяс), злакъяслӧн кӧ заясыс вежӧсь, «дзоридзалан кадын». | 4) јона-ӧ ԍорӧн ыщкӧма (турунлыԍ арлыԁ). Тані колӧ торјӧԁны: а) сӧрмӧм турун, коԁӧс ыщкӧма кӧјԁыс воігас-ԋін, б) нормаԉнӧј турун, емӧԍ-кӧ сылӧн злак шепјасас сӧмын ԇоріԇјасыс ԉібӧ улыс ԇоріԇ вожјасас ԋеуна кӧјԁысыс, ежӧр турунлӧн-кӧ корјасыс оз торјавлыны за ԁінԍыс ԁа емӧԍ-на мыјԁакӧ ԇоріԇыс (пыԉԋікјас), злакјаслӧн-кӧ зајасыс вежӧԍ, „ԇоріԇалан каԁын“. |
| Вылынджык индалӧм донъяс лӧсьӧдсьӧны определённӧй качествоа турунлы (базиснӧй кондицияяс). Базисъяс бара жӧ лӧсьӧдсьӧны турунлысь урожай обследуйтӧм серти, а подулас (основа пыдди) пуктыссьӧ сэтшӧм качество, кутшӧм качествоа турун лоӧ медуна заготовительнӧй районъяс (шуам, Войвыв крайын). Кыдзи вӧлі вылынджык висьталӧма нин, базиснӧй кондицияяс лӧсьӧдсьӧны медся главнӧй показательяс кузя: ёна-ӧ кос, уна-ӧ пырӧны сёйтӧм турунъяс да ёна-ӧ сёрӧн ытшкӧма. Шуам, шӧркоддьӧм кос, сёйтӧм турун сор — 10%, дай ытшкӧма кадын. | Вылынҗык інԁалӧм ԁонјас лӧԍӧԁԍӧны опреԃеԉоннӧј качествоа турунлы (баԅіснӧј конԃіціјајас). Баԅісјас бара-жӧ лӧԍӧԁԍӧны турунлыԍ урожај обԍԉеԁујтӧм ԍерԏі, а поԁулас (основа пыԃԃі) пуктыԍԍӧ сещӧм качество, кущӧм качествоа турун лоӧ меԁуна заготовіԏеԉнӧј рајонјас (шуам, Војвыв крајын). Кыԇі вӧлі вылынҗык віԍталӧма-ԋін, баԅіснӧј конԃіціјајас лӧԍӧԁԍӧны меԁԍа главнӧј показаԏеԉјас куԅа: јона-ӧ кос, уна-ӧ пырӧны ԍојтӧм турунјас ԁа јона-ӧ ԍорӧн ыщкӧма. Шуам, шӧркоԃԃем кос, ԍојтӧм турун сор — 10 пр., ԁај ыщкӧма каԁын. |
| Лӧсьӧдӧм донӧн рӧщӧт вӧчсьӧ сӧмын сэк, дзикӧдз кӧ лӧсялӧ туруныслӧн качествоыс примитӧм да вынсьӧдӧм условйӧяслы (базиснӧй кондицияяслы). Бурджык качествоа турунлы доныс содтыссьӧ (вӧчсьӧ надбавка), а омӧльджык качествоалы — чинтыссьӧ (скидка). | Лӧԍӧԁӧм ԁонӧн рӧшщӧт вӧчԍӧ сӧмын сек, ԇікӧԇ-кӧ лӧԍалӧ туруныслӧн качествоыс прімітӧм ԁа вынԍӧԁӧм условіјӧјаслы (баԅіснӧј конԃіціјајаслы). Бурҗык качествоа турунлы ԁоныс соԁтыԍԍӧ (вӧчԍӧ наԁбавка), а омӧԉҗык качествоалы — чінтыԍԍӧ (скіԁка). |
| Бурджык качествоысь содтӧд шусьӧ бонификацияӧн, а омӧльджык качествоысь чинтӧд — рефакцияӧн. | Бурҗык качествоыԍ соԁтӧԁ шуԍӧ боԋіфікаціјаӧн, а омӧԉҗык качествоыԍ чінтӧԁ — рефакціјаӧн. |
| Содтӧдъяс либӧ чинтӧдъяс вӧчсьӧны пыр, кор туруныс торъялӧ примитӧм базис дінысь бурмӧмлань либӧ омӧльтчӧмлань. Шуам, базис серти кӧ турун колӧ лоны шӧркоддьӧм кос, а сійӧ дзикӧдз кос, сэк турун бурмӧм весьтас вӧчсьӧ содтӧд (надбавка). А туруныс кӧ шӧркоддьӧм кос дорысь ульджык, вӧчсьӧ чинтӧд (скидка). | Соԁтӧԁјас ԉібӧ чінтӧԁјас вӧчԍӧны пыр, кор туруныс торјалӧ прімітӧм баԅіс ԁіныԍ бурмӧмлаԋ ԉібӧ омӧԉтчӧмлаԋ. Шуам, баԅіс ԍерԏі-кӧ турун колӧ лоны шӧркоԃԃем кос, а сіјӧ ԇікӧԇ кос, сек турун бурмӧм веԍтас вӧчԍӧ соԁтӧԁ (наԁбавка). А туруныс-кӧ шӧркоԃԃем кос ԁорыԍ уԉҗык, вӧчԍӧ чінтӧԁ (скіԁка). |
| Влажносьт кузя содтӧд 1931 воын НКСнабӧн вӧлі лӧсьӧдӧма центнер вылӧ 10 урӧн быд вежсьӧмысь (ӧти состоянньӧсянь мӧд состоянньӧӧ вуджӧмысь, шуам, шӧркоддьӧм коссянь дзик косӧдз). | Влажноԍт куԅа соԁтӧԁ 1931 воын НКСнабӧн вӧлі лӧԍӧԁӧма центԋер вылӧ 10 урӧн быԁ вежԍӧмыԍ (ӧԏі состојаԋԋӧԍаԋ мӧԁ состојаԋԋӧӧ вуҗӧмыԍ, шуам, шӧркоԃԃем косԍаԋ ԇік косӧԇ). |
| Сёйтӧм турун сор кузя дон содтыссьӧ центнер вылӧ 10 урӧн быд 5% сёйтӧм турун сор чинӧмысь. | Ԍојтӧм турун сор куԅа ԁон соԁтыԍԍӧ центԋер вылӧ 10 урӧн быԁ 5 пр. ԍојтӧм турун сор чінӧмыԍ. |
| Арлыд кузя бурджык качествоысь, шуам, сӧрмӧм турун пыдди ас кадын ытшкӧм (нормальнӧй) турун вайӧмысь, дон содтыссьӧ 40 урӧн быд центнерысь. | Арлыԁ куԅа бурҗык качествоыԍ, шуам, сӧрмӧм турун пыԃԃі аскаԁын ыщкӧм (нормаԉнӧј) турун вајӧмыԍ, ԁон соԁтыԍԍӧ 40 урӧн быԁ центԋерыԍ. |
| Чинтӧдъяс либӧ рефакцияяс вӧчсьӧны: | Чінтӧԁјас ԉібӧ рефакціјајас вӧчԍӧны: |
| а) влажносьт кузя — 15 урӧн омӧльтчӧмлань быд вежсьӧмысь, шуам, базис серти «кос турун» пыдди «шӧркоддьӧм кос турун» вайӧмысь чинтыссьӧ доныс 15 урӧн быд центнерысь; | а) влажноԍт куԅа — 15 урӧн омӧԉтчӧмлаԋ быԁ вежԍӧмыԍ, шуам, баԅіс ԍерԏі „кос турун“ пыԃԃі „шӧркоԃԃем кос турун“ вајӧмыԍ чінтыԍԍӧ ԁоныс 15 урӧн быԁ центԋерыԍ; |
| б) лӧсьӧдӧм норма серти унджык сёйтӧм турун сорысь вӧчсьӧ чинтӧд центнер вылӧ 10 урӧн быд 5% мында сёйтӧм турун содӧмысь; | б) лӧԍӧԁӧм норма ԍерԏі унҗык ԍојтӧм турун сорыԍ вӧчԍӧ чінтӧԁ центԋер вылӧ 10 урӧн быԁ 5 прӧч. мынԁа ԍојтӧм турун соԁӧмыԍ; |
| в) арлыд кузя качество омӧльтчӧмысь — нормальнӧй пыдди сёрӧн ытшкӧм (сӧрмӧм) турун вайӧмысь вӧчсьӧ чинтӧд 40 урӧн быд центнерысь. | в) арлыԁ куԅа качество омӧԉтчӧмыԍ — нормаԉнӧј пыԃԃі ԍорӧн ыщкӧм (сӧрмӧм) турун вајӧмыԍ вӧчԍӧ чінтӧԁ 40 урӧн быԁ центԋерыԍ. |
| Шӧркоддьӧм нормальнӧй качество вежласьӧм кындзи, турун вермас лоны ньӧти туйтӧмӧн, шуам, ядовитӧй турунъяс пырӧны 1%-ысь унджык, либӧ сісь, уль да сідзи водзӧ. Татшӧм турун ньӧти оз примитсьы, но сійӧ вермас лоны нӧшта дефективнӧйӧн (видзӧд вылысьджык). Татшӧм турунысь рӧщӧт вӧчсьӧ кыкнанладорсянь лӧсьӧдчӧмӧн сы серти, позьӧ оз ядовитӧй турун сорсӧ бӧрйыны да шыблавны да уна-ӧ кольӧ скӧтлы вердны шогмана дзоньвидза турун. | Шӧркоԃԃем нормаԉнӧј качество вежлаԍӧм кынԇі, турун вермас лоны ԋӧԏі тујтӧмӧн, шуам, јаԁовітӧј турунјас пырӧны 1 пр.-ыԍ унҗык, ԉібӧ сіԍ, уԉ ԁа сіԇі воԇӧ. Тащӧм турун ԋӧԏі оз прімітԍы, но сіјӧ вермас лоны нӧшта ԃефекԏівнӧјӧн (віԇӧԁ вылыԍҗык). Тащӧм туруныԍ рӧшщӧт вӧчԍӧ кыкнанлаԁорԍаԋ лӧԍӧԁчӧмӧн сы ԍерԏі, поԅӧ оз јаԁовітӧј турун сорсӧ бӧрјыны ԁа шыблавны ԁа уна-ӧ коԉӧ скӧтлы верԁны шогмана ԇоԋвіԇа турун. |
| Окончательнӧй рӧщӧт вӧчсьӧ ставсӧ арталӧм бӧрын: первой колӧ тэчны содтӧдъяссӧ да сэтысь шыбитны чинтӧдъяссӧ, либӧ мӧдарӧ, чинтӧдыс кӧ унджык, шыбитны сэтысь содтӧдсӧ. | Окончаԏеԉнӧј рӧшщӧт вӧчԍӧ ставсӧ арталӧм бӧрын: первој колӧ течны соԁтӧԁјассӧ ԁа сетыԍ шыбытны чінтӧԁјассӧ, ԉібӧ мӧԁарӧ, чінтӧԁыс-кӧ унҗык, шыбытны сетыԍ соԁтӧԁсӧ. |
| Союзпромкорм инструкция кузя рӧщӧт вӧчсьӧ тадзи: | Сојузпромкорм інструкціја куԅа рӧшщӧт вӧчԍӧ таԇі: |
| КАЧЕСТВОБазиснӧй кондицияясКутшӧмӧс примитӧмаСодтӧдЧинтӧдОкончат. результат+− | КАЧЕСТВОБаԅіснӧј конԃіціјајасКущӧмӧс прімітӧмаСоԁтӧԁЧінтӧԁОкончат. резуԉтат+− |
| ВлажносьтШӧркоддьӧм косДзик кос10 ур— | ВлажноԍтШӧркоԃԃем косԆік кос10 ур— |
| Лёк турун соръяс10%2%10 ур— | Ԉок турун сорјас10%2%10 ур— |
| Арлыд (ас кадын-ӧ ытшкӧма)НормальнӧйСӧрмӧма40 ур | Арлыԁ (аскаԁын-ӧ ыщкӧма)НормаԉнӧјСӧрмӧма40 ур |
| Ставыс——20 ур40 ур—20 ур | Ставыс——20 ур40 ур—20 ур |
| Рӧщӧт вӧчӧм вылӧ установкаяс тайӧ 1932 воын неуна торъялӧны кольӧм воясся установкаяс дінысь: базиснӧй кондицияяс серти омӧльджык качествоа турунысь колӧ вӧчавны татшӧм чинтӧдъяс: | Рӧшщӧт вӧчӧм вылӧ установкајас тајӧ 1932 воын ԋеуна торјалӧны коԉӧм војасԍа установкајас ԁіныԍ: баԅіснӧј конԃіціјајас ԍерԏі омӧԉҗык качествоа туруныԍ колӧ вӧчавны тащӧм чінтӧԁјас: |
| а) влажносьт кузя: турунын кӧ эм васӧд 17-сянь 20%-ӧдз (влажнӧй турун) — чинтыссьӧ основнӧй донысь 10%; турунын кӧ васӧдыс 20-сянь 24%-ӧдз (уль турун) — чинтыссьӧ 20%; 24%-ысь ёнджыка уль турун оз примитсьы; | а) влажноԍт куԅа: турунын-кӧ ем васӧԁ 17-ԍаԋ 20 пр.-ӧԇ (влажнӧј турун) — чінтыԍԍӧ основнӧј ԁоныԍ 10 пр.; турунын-кӧ васӧԁыс 20-ԍаԋ 24 пр.-ӧԇ (уԉ турун) — чінтыԍԍӧ 20 пр.; 24 пр.-ыԍ јонҗыка уԉ турун оз прімітԍы; |
| б) арлыд кузя: дзоридзалӧм бӧрын ытшкӧм турунысь (сӧрмӧм турунысь), коді туйӧ на кӧрым вылӧ, чинтыссьӧ основнӧй донысь 15%; быдмигӧн косьмӧм турун, кодъяслӧн заыс чорзьӧма, оз примитсьы; | б) арлыԁ куԅа: ԇоріԇалӧм бӧрын ыщкӧм туруныԍ (сӧрмӧм туруныԍ), коԁі тујӧ-на кӧрым вылӧ, чінтыԍԍӧ основнӧј ԁоныԍ 15 пр; быԁмігӧн коԍмӧм турун, коԁјаслӧн заыс чорԅӧма, оз прімітԍы; |
| в) лёк турун соръяс кузя, базисын кӧ индӧма — «сёйтӧм турун соръяс да турун чир 15%-ысь не унджык», а примитан турун пытшкын лоӧ сійӧ унджык, чинтӧд вӧчсьӧ 5%-ӧн быд 5% сорысь. | в) ԉок турун сорјас куԅа, баԅісын-кӧ інԁӧма — „ԍојтӧм турун сорјас ԁа турун чір 15 пр.-ыԍ ԋе унҗык“, а прімітан турун пыщкын лоӧ сіјӧ унҗык, чінтӧԁ вӧчԍӧ 5 пр.-ӧн быԁ 5 пр. сорыԍ. |
| Примитан турун пытшкын кӧ лёк турун сорыс 30%-ысь унджык, сэтшӧм турун оз примитсьы. | Прімітан турун пыщкын-кӧ ԉок турун сорыс 30 пр.-ыԍ унҗык, сещӧм турун оз прімітԍы. |
| Турун заготовитӧм вылӧ сьӧм лэдзӧм | Турун заготовітӧм вылӧ ԍӧм леԇӧм |
| Вылынджык вӧлі петкӧдлӧма, кыдзи артавны турун заготовитӧм кузя став пӧлӧс уджлысь асдон да кыдзи вӧчны рӧщӧтъяс. Сэтчӧ пырисны россыпнӧй турун ньӧбӧм, сійӧс прессуйтӧм, кранитӧм да места вылӧ ыстӧм. Сійӧ рӧщӧтъяс сертиыс колхоз либӧ совхоз кокниа вермас артавны, уна-ӧ колӧ сылы оборотнӧй капитал. Та могысь, ӧти центнер турунлысь асдон арталӧм кындзи, уна-ӧ кутас сулавны сійӧ прессуйтан пунктын либӧ вагонӧдз (баржаӧдз) вайӧм бӧрын (сы серти, кӧні да кутшӧм условйӧясӧн ковмас сетны турунсӧ потребительлы), колӧ водзвыв тӧдны да лыддьыны кымын оборот вевъялас вӧчны заготовитель ӧти сезонын. | Вылынҗык вӧлі петкӧԁлӧма, кыԇі артавны турун заготовітӧм куԅа став пӧлӧс уҗлыԍ асԁон ԁа кыԇі вӧчны рӧшщӧтјас. Сетчӧ пырісны россыпнӧј турун ԋӧбӧм, сіјӧс прессујтӧм, краԋітӧм ԁа места вылӧ ыстӧм. Сіјӧ рӧшщӧтјас ԍерԏіыс колхоз ԉібӧ совхоз кокԋіа вермас артавны, уна-ӧ колӧ сылы оборотнӧј капітал. Та могыԍ, ӧԏі центԋер турунлыԍ асԁон арталӧм кынԇі, уна-ӧ кутас сулавны сіјӧ прессујтан пунктын ԉібӧ вагонӧԇ (баржаӧԇ) вајӧм бӧрын (сы ԍерԏі, кӧні ԁа кущӧм условјӧјасӧн ковмас ԍетны турунсӧ потребіԏеԉлы), колӧ воԇвыв тӧԁны ԁа лыԃԃыны кымын оборот вевјалас вӧчны заготовіԏеԉ ӧԏі ԍезонын. |
| Та ногӧн, оборотнӧй сьӧмлысь мында да сійӧс используйтӧм вылӧ колан кад тӧдӧмӧн, колхоз либӧ совхоз арталасны, уна-ӧ сьӧм вермасны пуктыны найӧ асланыс средствоясысь да уна-ӧ ковмас босьтны Госбанкысь дженьыд срока уджйӧзӧн. | Та ногӧн, оборотнӧј ԍӧмлыԍ мынԁа ԁа сіјӧс іспоԉзујтӧм вылӧ колан каԁ тӧԁӧмӧн, колхоз ԉібӧ совхоз арталасны, уна-ӧ ԍӧм вермасны пуктыны најӧ асланыс среԁствојасыԍ ԁа уна-ӧ ковмас боԍтны Госбанкыԍ җеԋыԁ срока уҗјӧзӧн. |
| Удждысян пӧрадок да условйӧяс вежласьӧны. Сы понда водзвыв оз позь тӧдны, кутшӧмӧсь лоӧны найӧ сэк кежлӧ, кор сэтшӧм либӧ татшӧм организация босьтчас заготовитны тураса кӧрым — бокӧ иналӧм вылӧ. Позьӧ сӧмын тӧдмӧдны общӧй установкаясӧн заготовкаяс да тӧварнӧй операцияяс нуӧдӧм вылӧ Госбанкӧн сьӧм сетӧм кузя. | Уҗԁыԍан пӧраԁок ԁа условіјӧјас вежлаԍӧны. Сыпонԁа воԇвыв оз поԅ тӧԁны, кущӧмӧԍ лоӧны најӧ сек кежлӧ, кор сещӧм ԉібӧ тащӧм оргаԋізаціја боԍтԍас заготовітны тураса кӧрым — бокӧ іналӧм вылӧ. Поԅӧ сӧмын тӧԁмӧԁны обшщӧј установкајасӧн заготовкајас ԁа тӧварнӧј операціјајас нуӧԁӧм вылӧ Госбанкӧн ԍӧм ԍетӧм куԅа. |
| Госбанк сетӧ уджйӧзӧн сьӧм заготовка нуӧдан ног серти да вочасӧн. Первой сетсьӧ уджӧн неыджыд аванс дас лунъя заготовка вылӧ, тыр дон арталӧмӧн либӧ заготовительлысь асшӧр сьӧмсӧ чинтӧм бӧрын. | Госбанк ԍетӧ уҗјӧзӧн ԍӧм заготовка нуӧԁан ног ԍерԏі ԁа вочасӧн. Первој ԍетԍӧ уҗӧн ԋеыҗыԁ аванс ԁас лунја заготовка вылӧ, тыр ԁон арталӧмӧн ԉібӧ заготовіԏеԉлыԍ асшӧр ԍӧмсӧ чінтӧм бӧрын. |
| Сэсся, мыйӧн кутас чукӧрмыны складын кӧрым запас, сетсьӧ уджйӧзӧн содтӧд сьӧм «тӧвар улӧ» (подтӧварнӧй кредит) — запас ыджда серти да сулалан дон сертиыс. А кыдзи кутас мунны прессуйтӧм турун грузитӧм, бара жӧ сетсьӧ уджйӧзӧн «туй вылын тӧвар улӧ» да «туй вылын документъяс улӧ». | Сеԍԍа, мыјӧн кутас чукӧрмыны склаԁын кӧрым запас, ԍетԍӧ уҗјӧзӧн соԁтӧԁ ԍӧм „тӧвар улӧ“ (поԁтоварнӧј креԃіт) — запас ыҗԁа ԍерԏі ԁа сулалан ԁон ԍерԏіыс. А кыԇі кутас мунны прессујтӧм турун груԅітӧм, бара-жӧ ԍетԍӧ уҗјӧзӧн „туј вылын тӧвар улӧ“ ԁа „туј вылын ԁокументјас улӧ“. |
| Складын турун запас чукӧрмӧм серти сьӧм удждӧм вермас лоны складӧ кольӧм турун йылысь торъя тӧдмӧдъяс кузя, а грузитӧм бӧрын — грузитӧм тӧвар вылӧ тшӧт-фактураяслы да Госбанк отделенньӧӧ (кытчӧ мунӧ грузыс) ысталӧм тшӧтъяслы вӧчӧм реестръяс (описьяс) кузя. | Склаԁын турун запас чукӧрмӧм ԍерԏі ԍӧм уҗԁӧм вермас лоны склаԁӧ коԉӧм турун јылыԍ торја тӧԁмӧԁјас куԅа, а груԅітӧм бӧрын — груԅітӧм тӧвар вылӧ щӧт-фактурајаслы ԁа Госбанк отԃеԉеԋԋӧӧ (кытчӧ мунӧ грузыс) ысталӧм щӧтјаслы вӧчӧм реестрјас (опіԍјас) куԅа. |
| Татшӧм удждысьӧм кузя банк босьтӧ 8% вонас. Удждысян срок, кыдзи вӧлі висьталӧма вылынджык, лӧсьӧдсьӧ сезонын заготовка мунӧм серти. Колӧ пасйыны, удждӧм сьӧм вылӧ кредитъяс восьтавсьӧны план кузя. Та понда на йылысь водзвыв да ас кадын колӧ сетны вылысса организациякӧд сӧгласуйтӧм заявкаяс. | Тащӧм уҗԁыԍӧм куԅа банк боԍтӧ 8 пр. вонас. Уҗԁыԍан срок, кыԇі вӧлі віԍталӧма вылынҗык, лӧԍӧԁԍӧ ԍезонын заготовка мунӧм ԍерԏі. Колӧ пасјыны, уҗԁӧм ԍӧм вылӧ креԃітјас воԍтавԍӧны план куԅа. Та понԁа на јылыԍ воԇвыв ԁа аскаԁын колӧ ԍетны вылысса оргаԋізаціјакӧԁ сӧгласујтӧм зајавкајас. |
| Тураса кӧрым кӧ сетсьӧ меставывса Заготзерно контораӧ да сетысьыс кӧ (вузалысьыс) олӧ медматыса Госбанк отделенньӧсянь 40–50 километрысь ылынджык, Заготзерно контора мынтысьӧ босьтӧм турунысь аслас кассаысь (наличнӧйӧн). | Тураса кӧрым-кӧ ԍетԍӧ меставывса Заготԅерно контораӧ ԁа ԍетыԍыс-кӧ (вузалыԍыс) олӧ меԁматыса Госбанк отԃеԉеԋԋӧԍаԋ 40–50 кілометрыԍ ылынҗык, Заготԅерно контора мынтыԍӧ боԍтӧм туруныԍ аслас кассаыԍ (наԉічнӧјӧн). |
| Турун сетысь колхозсянь кӧ банкӧдз 40–50 километрысь матынджык, заготпункт сетӧ колхозлы банкысь сьӧм пӧлучитӧм вылӧ торъя мынтысян пӧрученньӧ. Пӧрученньӧсӧ гижӧны кык ӧткодьӧс. | Турун ԍетыԍ колхозԍаԋ-кӧ банкӧԇ 40–50 кілометрыԍ матынҗык, заготпункт ԍетӧ колхозлы банкыԍ ԍӧм пӧлучітӧм вылӧ торја мынтыԍан пӧручеԋԋӧ. Пӧручеԋԋӧсӧ гіжӧны кык ӧткоԃӧс. |
| Турун видзанінъяс стрӧитӧм вылӧ дырджык кежлӧ уджӧн сьӧм сетӧм йылысь колӧ шыӧдчыны Соцзембанкӧ. Шыӧдчӧмсӧ бара жӧ колӧ водзвыв сӧгласуйтны вылысса организациякӧд (Колхозсоюзкӧд, Видз-му управленньӧкӧд). | Турун віԇанінјас стрӧітӧм вылӧ ԁырҗык кежлӧ уҗӧн ԍӧм ԍетӧм јылыԍ колӧ шыӧԁчыны Соцԅембанкӧ. Шыӧԁчӧмсӧ бара-жӧ колӧ воԇвыв сӧгласујтны вылысса оргаԋізаціјакӧԁ (Колхозсојузкӧԁ, Віԇму управԉеԋԋӧкӧԁ). |
| Турун видзанінъяс стрӧитӧм вылӧ да турун пуктан станцияяс оборудуйтӧм вылӧ уджйӧзӧн сьӧм сетсьӧ срокӧн 3 воӧдз. Тайӧ уджйӧзсӧ ковмас заводитны мынтыны медводдза восяньыс жӧ: турун видзанін стрӧитӧм вылӧ уджйӧз — 20% мында, а станцияяс оборудуйтӧм вылӧ уджйӧз — 30% мында. | Турун віԇанінјас стрӧітӧм вылӧ ԁа турун пуктан станціјајас оборуԁујтӧм вылӧ уҗјӧзӧн ԍӧм ԍетԍӧ срокӧн 3 воӧԇ. Тајӧ уҗјӧзсӧ ковмас завоԃітны мынтыны меԁвоԇԇа воԍаԋыс-жӧ: турун віԇанін стрӧітӧм вылӧ уҗјӧз — 20 пр. мынԁа, а станціјајас оборуԁујтӧм вылӧ уҗјӧз — 30 пр. мынԁа. |
| Машинаяс лӧсьӧдӧм вылӧ уджйӧз сетсьӧ сэтшӧм жӧ условйӧясӧн, сӧмын медводдза вонас ковмас мынтыны 20% мында. | Машінајас лӧԍӧԁӧм вылӧ уҗјӧз ԍетԍӧ сещӧм-жӧ условјӧјасӧн, сӧмын меԁвоԇԇа вонас ковмас мынтыны 20 пр. мынԁа. |
| Уджйӧзӧн сьӧм босьтӧм вылӧ колӧ сетны банкӧ: | Уҗјӧзӧн ԍӧм боԍтӧм вылӧ колӧ ԍетны банкӧ: |
| а) производственно-финансӧвӧй план; | а) проізвоԁственно-фінансӧвӧј план; |
| б) медбӧръя финансӧвӧй отчёт (лӧсьӧдӧм формаӧн); | б) меԁбӧрја фінансӧвӧј отчот (лӧԍӧԁӧм формаӧн); |
| в) кӧрым иналӧм вылӧ либӧ машинаясӧн да инвентарӧн снабжайтӧм вылӧ договорысь копия; | в) кӧрым іналӧм вылӧ ԉібӧ машінајасӧн ԁа інвентарӧн снабжајтӧм вылӧ ԁоговорыԍ копіја; |
| г) турун прессуйтан пункт стрӧитӧм йылысь рӧщӧт, вӧчсьӧ кӧ сійӧ кӧзяйственнӧй способӧн, да договорысь копия, вӧчсьӧ кӧ пунктыс пӧдрадӧн. | г) турун прессујтан пункт стрӧітӧм јылыԍ рӧшщӧт, вӧчԍӧ-кӧ сіјӧ кӧԅајственнӧј способӧн, ԁа ԁоговорыԍ копіја, вӧчԍӧ кӧ пунктыс пӧԁраԁӧн. |
| Сыысь кындзи эмӧсь нӧшта уна условйӧяс, кодъясӧс колхозлы колӧ соблюдайтны да соблюдайтігмозыс сетсьӧ сьӧм кредит восьтӧм бӧрас нин. Тайӧ сьӧмыс сетсьӧ стрӧительство нуӧдӧм серти да договоръяс выполняйтӧм серти, сідз жӧ асшӧр средствояс пуктӧм серти да мукӧд уджйӧзъясӧн лючки пӧльзуйтчӧмӧн (удждысян дисциплина соблюдайтӧмӧн), видз-му овмӧс кыпӧдӧм вылӧ кузь срока удждысян фондӧ обязательнӧй взносъяс мынтӧмӧн. | Сыыԍ кынԇі емӧԍ нӧшта уна условіјӧјас, коԁјасӧс колхозлы колӧ собԉуԁајтны ԁа собԉуԁајтіг мозыс ԍетԍӧ ԍӧм креԃіт воԍтӧм бӧрас-ԋін. Тајӧ ԍӧмыс ԍетԍӧ стрӧіԏеԉство нуӧԁӧм ԍерԏі ԁа ԁоговорјас выполԋајтӧм ԍерԏі, сіԇ-жӧ асшӧр среԁствојас пуктӧм ԍерԏі ԁа мукӧԁ уҗјӧзјасӧн ԉучкі пӧԉзујтчӧмӧн (уҗԁыԍан ԃісціпԉіна собԉуԁајтӧмӧн), віԇму овмӧс кыпӧԁӧм вылӧ куԅ срока уҗԁыԍан фонԁӧ објазаԏеԉнӧј взносјас мынтӧмӧн. |
| Колӧ пасйыны, мый колхозлӧн став рӧщӧтъяс стрӧитчан материалъяс да машинаяс вайыськӧд колӧ нуӧдсьыны банк пыр колхозлы восьтӧм кредит весьтӧ либӧ банкын восьтӧм текущӧй тшӧт кузя асшӧр средствояс весьтӧ. Кузь срока уджйӧзъяс кузя банк босьтӧ 4% вонас. | Колӧ пасјыны, мыј колхозлӧн став рӧшщӧтјас стрӧітчан маԏерјалјас ԁа машінајас вајыԍкӧԁ колӧ нуӧԁԍыны банк пыр колхозлы воԍтӧм креԃіт веԍтӧ ԉібӧ банкын воԍтӧм ԏекушщӧј щӧт куԅа асшӧр среԁствојас веԍтӧ. Куԅ срока уҗјӧзјас куԅа банк боԍтӧ 4 пр. вонас. |
| МӦД ЧАСЬТ | МӦԁ ЧАԌТ |
| ТУРУН ПРЕССУЙТӦМ | ТУРУН ПРЕССУЈТӦМ |
| 1-ой ЮКӦД | І-ј јукӧԁ |
| ТУРУН ПРЕССУЙТАН ПУНКТ ОБОРУДУЙТӦМ | ТУРУН ПРЕССУЈТАН ПУНКТ ОБОРУԀУЈТӦМ |
| Стрӧйбаяс да инвентар. | Стрӧјбајас ԁа інвентар. |
| Турун прессуйтан пункт оборудуйтӧм вылӧ колӧны сооруженньӧяс, помещенньӧ, веситчан инвентар да прессуйтан машинаяс. Ставыс тайӧ вермас лоны сложнӧйӧн либӧ зэв прӧстӧйӧн сы серти, ыджыд-ӧ заготовкаыс, пыр сійӧ нуӧдсьӧ али оз, кутшӧм сылӧн экономическӧй значенньӧыс турун заготовитан районлы да, медбӧрын, кутшӧмӧсь местаыслӧн общӧй условйӧясыс. | Турун прессујтан пункт оборуԁујтӧм вылӧ колӧны сооружӧԋԋӧјас, помешщеԋԋӧ, веԍітчан інвентар ԁа прессујтан машінајас. Ставыс тајӧ вермас лоны сложнӧјӧн ԉібӧ зев прӧстӧјӧн сы ԍерԏі, ыҗыԁ-ӧ заготовкаыс, пыр сіјӧ нуӧԁԍӧ аԉі оз, кущӧм сылӧн економіческӧј значеԋԋӧыс турун заготовітан рајонлы ԁа, меԁбӧрын, кущӧмӧԍ местаыслӧн обшщӧј условјӧјасыс. |
| Сэтшӧм организацияясын, кодъяслӧн турун заготовитӧмыс да сійӧс вузалӧмыс лоӧ главнӧй докодӧн, оборудованньӧ вылӧ позьӧ видзны уна сьӧм, сійӧ сьӧмыс вешъяс операциянас. Мукӧд организацияясын, кӧні туруннас вузасьӧмыс лоӧ содтӧд докод пыдди да докодыс ичӧт, турун прессуйтан пункт колӧ оборудуйтны этшаджык сьӧм вылӧ. | Сещӧм оргаԋізаціјајасын, коԁјаслӧн турун заготовітӧмыс ԁа сіјӧс вузалӧмыс лоӧ главнӧј ԁокоԁӧн, оборуԁоваԋԋӧ вылӧ поԅӧ віԇны уна ԍӧм сіјӧ ԍӧмыс вешјас операціјанас. Мукӧԁ оргаԋізаціјајасын, кӧні туруннас вузаԍӧмыс лоӧ соԁтӧԁ ԁокоԁ пыԃԃі ԁа ԁокоԁыс ічӧт, турун прессујтан пункт колӧ оборуԁујтны ещаҗык ԍӧм вылӧ. |
| Мукӧддырйи, прессуйтчӧм донтӧммӧдӧм могысь, позьӧ организуйтны «подвижнӧй» турун прессуйтан пункт, медым не турунсӧ кыскавны пресс дінӧ, а прессӧ нуны турун дінас. | Мукӧԁ ԁырјі, прессујтчӧм ԁонтӧммӧԁӧм могыԍ, поԅӧ оргаԋізујтны „поԁвіжнӧј“ турун прессујтан пункт, меԁым ԋе турунсӧ кыскавны пресс ԁінӧ, а прессӧ нуны турун ԁінас. |
| Турун пунктлы места бӧрйыссьӧ ёнджыкасӧ кӧрт туй дорын либӧ суднаясӧн ветлан ю дорын, олан керкаяссянь, складъяссянь да производственнӧй предприяттьӧяссянь 50 метрысь не матӧджык. Участоклӧн ыджда колӧ лоны 3/4 гектар пасьта кымын быд 1000 тонна турун вылӧ. | Турун пунктлы места бӧрјыԍԍӧ јонҗыкасӧ кӧрттуј ԁорын ԉібӧ суԁнајасӧн ветлан ју ԁорын, олан керкајасԍаԋ, склаԁјасԍаԋ ԁа проізвоԁственнӧј преԁпріјаԏԏӧјасԍаԋ 50 метрыԍ ԋе матӧҗык. Участоклӧн ыҗԁа колӧ лоны ¾ гектар паԍта кымын быԁ 1000 тонна турун вылӧ. |
| Дерт пунктлӧн места колӧ лоны дзик кос, дай мед позьӧ вӧлі кыскавны сэтчӧ турун куим ногӧн прессуйтӧм вылӧ (ручнӧйӧн, вӧлӧн да машинаясӧн). Тані ми сетам куим примернӧй смета турун пунктъяс оборудуйтӧм вылӧ. | Ԃерт, пунктлӧн места колӧ лоны ԇік кос, ԁај меԁ поԅӧ вӧлі кыскавны сетчӧ турун кујім ногӧн прессујтӧм вылӧ (ручнӧјӧн, вӧлӧн ԁа машінајасӧн). Тані мі ԍетам кујім прімернӧј ԍмета турун пунктјас оборуԁујтӧм вылӧ. |
| Кор кутшӧм способ колӧ бӧрйыны, сы йылысь лоӧ висьталӧма водзынджык, прессуйтан техника йылысь юкӧдын. | Кор кущӧм способ колӧ бӧрјыны, сы јылыԍ лоӧ віԍталӧма воԇынҗык, прессујтан ԏехԋіка јылыԍ јукӧԁын. |
| Турун прессуйтан пунктъяс оборудуйтӧм вылӧ примернӧй сметаяс: | Турун прессујтан пунктјас оборуԁујтӧм вылӧ прімернӧј ԍметајас: |
| Киӧн (ручнӧй) прессуйтан пункт — передвижнӧй | Кіӧн (ручнӧј) прессујтан пункт — переԁвіжнӧј |
| (Лунся производительносьт — 20–30 цент.) | (Лунԍа проізвоԃіԏеԉноԍт — 20–30 цент.) |
| 1) 2 пресс Гиттонлӧн, 110 шайтӧн .... 220 шайт. | 1) 2 пресс Гіттонлӧн, 110 шајтӧн .... 220 шајт. |
| 2) Вески 400 кг вылӧ .... 120 шайт. | 2) Вескі 400 клг вылӧ .... 120 „ |
| 3) Сутуга вундалан станок .... 25 шайт. | 3) Сутуга вунԁалан станок .... 25 „ |
| 4) 2×2,5 метр пасьта кык брезент .... 52 шайт. | 4) 2×2,5 метр паԍта кык бреԅент .... 52 „ |
| Ставыс. . . 417 шайт. | Ставыс .... 417 шајт. |
| Сэтшӧм жӧ пункт — постояннӧй | Сещӧм-жӧ пункт — постојаннӧј. |
| 1) Сарай навес (28×7×3 метр ыджда) .... 1500 шайт. | 1) Сарај-навес (28×7×3 метр ыҗԁа) .... 1500 шајт. |
| 2) 2 ручнӧй пресс Ингерзольлӧн × 185 ш. .... 370 шайт. | 2) 2 ручнӧј пресс Інгерзоԉлӧн х 185 ш. .... 370 „ |
| 3) Доддя вески .... 1400 шайт. | 3) Ԁоԃԃа вескі .... 1400 „ |
| 4) Сутуга вундалан станок .... 25 шайт. | 4) Сутуга вунԁалан станок .... 25 „ |
| 5) 2×2,5 метр пасьта кык брезент .... 52 шайт. | 5) 2×2,5 метр паԍта кык бреԅент .... 52 „ |
| 6) Посни инвентар да мук. пӧлӧс рӧскодъяс .... 68 шайт. | 6) Посԋі інвентар ԁа мук. пӧлӧс рӧскоԁјас .... 68 „ |
| 7) Гидропульт .... 85 шайт. | 7) Гіԁропуԉт .... 85 „ |
| Ставыс . . . 3500 шайт. | Ставыс .... 3500 шајт. |
| Вӧлӧн прессуйтан пункт | Вӧлӧн прессујтан пункт |
| (Лунся производительносьт — 50 цент. пресс. турун) | (Лунԍа проізвоԃіԏеԉноԍт — 50 цент. пресс. турун) |
| 1) Сарай, кӧрт вевтӧн да машиннӧй отделенньӧӧн (28×8×3 метр ыджда) .... 2500 шайт. | 1) Сарај, кӧрт вевтӧн ԁа машіннӧј отԃеԉеԋԋӧӧн (28×8×3 метр ыҗԁа) .... 2500 шајт. |
| 2) Вӧлӧн уджалан пресс «Серп да Мӧлӧт» зав. (V.H.P.) .... 785 шайт. | 2) Вӧлӧн уҗалан пресс Ԍерп ԁа Мӧлӧт зав. (V.H.P.) .... 785 „ |
| 3) Доддя вески .... 1400 шайт. | 3) Ԁоԃԃа вескі .... 1400 „ |
| 4) Вески вылысӧ вевт (навес) .... 370 шайт. | 4) Вескі вылысӧ вевт (навес) .... 370 „ |
| 5) Вески .... 120 шайт. | 5) Вескі .... 120 „ |
| 6) Сутуга вундалан станок .... 25 шайт. | 6) Сутуга вунԁалан станок .... 25 „ |
| 7) Гидропульт .... 85 шайт. | 7) Гіԁропуԉт .... 85 „ |
| 8) Посни инвентар, брезентъяс, машинаяс да вескияс вайӧм кузя рӧскодъяс (ылӧсас) 115 шайт. | 8) Посԋі інвентар, бреԅентјас, машінајас ԁа вескіјас вајӧм куԅа рӧскоԁјас (ылӧсас) .... 115 |
| Ставыс . . . 5400 шайт. | Ставыс .... 5400 шајт. |
| Механическӧй прессуйтчан пункт | Мехаԋіческӧј прессујтчан пункт |
| (Лунся производительносьт — 100 цент. пресс. турун) | (Лунԍа проізвоԃіԏеԉноԍт — 100 цент. пресс. турун) |
| 1) Контора (сторожка) .... 3000 шайт. | 1) Контора (сторожка) .... 3000 шајт. |
| 2) Воддза сметаын кодь жӧ сарай .... 2500 шайт. | 2) Воԇԇа ԍметаын коԃ-жӧ сарај .... 2500 „ |
| 3) Двигатель, места вылӧдз вайӧмӧн .... 1500 шайт. | 3) Ԁвігаԏеԉ, места вылӧԇ вајӧмӧн .... 1500 „ |
| 4) Пресс, места вылӧдз вайӧмӧн .... 1000 шайт. | 4) Пресс, места вылӧԇ вајӧмӧн .... 1000 „ |
| 5) Доддя вески .... 1400 шайт. | 5) Ԁоԃԃа вескі .... 1400 „ |
| 6) Вески вылысӧ вевт (навес) .... 70 шайт. | 6) Вескі вылысӧ вевт (навес) .... 370 „ |
| 7) Вески .... 120 шайт. | 7) Вескі .... 120 „ |
| 8) Сутуга вундалан станок .... 25 шайт. | 8) Сутуга вунԁалан станок .... 25 „ |
| 9) Вагоннӧй брезент .... 252 шайт. | 9) Вагоннӧј бреԅент .... 252 ,, |
| 10) Пӧжарнӧй машина .... 327 шайт. | 10) Пӧжарнӧј машіна .... 327 „ |
| 11) Посни инвентар .... 130 шайт. | 11) Посԋі інвентар .... 130 „ |
| 12) Мукӧд пӧлӧс посни рӧскодъяс .... 176 шайт. | 12) Мукӧԁ пӧлӧс посԋі рӧскоԁјас .... 176 „ |
| Ставыс .... 10 800 шайт. | Ставыс .... 10.800 шајт. |
| Та ногӧн турун прессуйтан пункт оборудуйтӧм вылӧ ковмас сьӧм 417 шайтсянь 10 800 шайтӧдз. | Та ногӧн турун прессујтан пункт оборуԁујтӧм вылӧ ковмас ԍӧм 417 шајтԍаԋ 10.800 шајтӧԇ. |
| Быд сметаын оз вермыны вежсьыны материалъяслӧн либӧ оборудованньӧлӧн лыдыс да качествоыс, а донъясыс вежласьӧны. Сы понда, мед донъясыс лоӧны реальнӧйӧсь, сметаӧ колӧ пуктавны оборудованньӧлысь сэкся сулалан донсӧ. | Быԁ ԍметаын оз вермыны вежԍыны маԏеріалјаслӧн ԉібӧ оборуԁоваԋԋӧлӧн лыԁыс ԁа качествоыс, а ԁонјасыс вежлаԍӧны. Сыпонԁа, меԁ ԁонјасыс лоӧны реаԉнӧјӧԍ, ԍметаӧ колӧ пуктавны оборуԁоваԋԋӧлыԍ секԍа сулалан ԁонсӧ. |
| Донъяс йылысь справкаясӧн да машинаяс, вескияс да инвентар лӧсьӧдӧм вылӧ заказъясӧн колӧ шыӧдчыны «Сельхозснабженньӧ» акц. обществоса местнӧй отделенньӧӧ. Тайӧ 1932 воын вӧлӧн уджалан «Интернационал» типа турун пресс, кодӧс вӧчӧны, «1 май» нима заводын (УССР), сулалӧ вайтӧг 615 шайт. Д.-Дир типа механическӧй пресс, Очёрскӧй заводлӧн, сулалӧ 1600 шайт. Коми обласьтӧ прессъяс вайӧм кутас сулавны став машина донсьыс 36% кымын. | Ԁонјас јылыԍ справкајасӧн ԁа машінајас, вескіјас ԁа інвентар лӧԍӧԁӧм вылӧ заказјасӧн колӧ шыӧԁчыны „ԍеԉхозснабжеԋԋӧ“ акц. обществоса местнӧј отԃеԉеԋԋӧӧ. Тајӧ 1932 воын вӧлӧн уҗалан „Інтернаціонал“ ԏіпа турун пресс, коԁӧс вӧчӧны, „1 мај“ ԋіма завоԁын (УССР), сулалӧ вајтӧг 615 шајт. Ԁ. Ԃір ԏіпа мехаԋіческӧј пресс, Очерскӧј завоԁлӧн, сулалӧ 1600 шајт. Комі облаԍтӧ прессјас вајӧм кутас сулавны став машіна ԁонԍыс 36% кымын. |
| Механическӧй прессӧ двигатель пыдди позьӧ сувтӧдны колхозлысь либӧ совхозлысь тракторсӧ, но мыйкӧ понда кӧ лоӧ сувтӧдны пыр уджалан пресс, сэк позьӧ судзӧдны «Красный прогресс» заводысь (УССР) «Триумф» типа, 10–12 вӧв вына, нерпӧн уджалан двигатель, коді сулалӧ 1440 шайт. | Мехаԋіческӧј прессӧ ԃвігаԏеԉ пыԃԃі поԅӧ сувтӧԁны колхозлыԍ ԉібӧ совхозлыԍ тракторсӧ, но мыјкӧ понԁа-кӧ лоӧ сувтӧԁны пыр уҗалан пресс, сек поԅӧ суԇӧԁны „Красныј прогресс“ завоԁыԍ (УССР) „Тріумф“ ԏіпа, 10-12 вӧв вына, ԋерпӧн уҗалан ԁвігаԏеԉ, коԁі сулалӧ 1440 шајт. |
| Помещенньӧ оборудуйтӧм вылӧ сьӧм йылысь сетӧма индӧдъяс тайӧ руководствоса мӧд часьтас, «Турун заготовитӧм финансируйтӧм» юкӧдын. | Помешщеԋԋӧ оборуԁујтӧм вылӧ ԍӧм јылыԍ ԍетӧма інԁӧԁјас тајӧ руковоԁствоса мӧԁ чаԍтас, „турун заготовітӧм фінанԍірујтӧм“ јукӧԁын. |
| Бура ыджыд контора ковмас стрӧитны стӧрӧжкакӧд ӧтпомысь. Контора лоӧ пуысь, 15 пельӧса, кӧрт вевта. | Бура ыҗыԁ контора ковмас стрӧітны стӧрӧжкакӧԁ ӧтпомыԍ. Контора лоӧ пуыԍ, 15 пеԉӧса, кӧрт вевта. |
| ТУРУН ПРЕССУЙТАН ПУНКТЛЫ КОНТОРА СТРӦИТӦМ ВЫЛӦ ПРИМЕРНӦЙ СМЕТА | ТУРУН ПРЕССУЈТАН ПУНКТЛЫ КОНТОРА СТРӦІТӦМ ВЫЛӦ ПРІМЕРНӦЈ СМЕТА |
| 1. Фундамент: | 1. Фунԁамент: |
| а) куб джын бутӧвӧй из; | а) куб җын бутӧвӧј із; |
| б) кирпич 0,7 м. судта 8 сюръя вылӧ — 1300 шт.; | б) кірпіч 0,7 м. суԁта 8 ԍурја вылӧ — 1300 шт.; |
| в) цемент 4 бӧчка 164 килограммӧн. | в) цемент 4 бӧчка 164 кілограммӧн. |
| 2. Стенъяс: | 2. Ԍтенјас: |
| Гӧгрӧс пожӧм керъяс: | Гӧгрӧс пожӧм керјас: |
| Кузьта: 8,5 м, кызта: 22,5 см — 30 кер. | Куԅта: 8,5 м. кызта: 22,5 см — 30 кер. |
| Кузьта: 8,5 м, кызта: 20,0 см — 10 кер. | „ 8,5 „ „ 20,0 „ — 10 „ |
| Кузьта: 6,5 м, кызта: 9,0 см — 18 кер. | „ 6,5 „ „ 9,0 „ — 18 „ |
| Кузьта: 6,5 м, кызта: 17,5 см — 5 кер. | „ 6,5 „ „ 17,5 „ — 5 „ |
| Ставыс . . . .63 кер. | Ставыс .... 63 кер. |
| Содтӧд: 3–5 м кузьта да не ӧткызта — 12 кер. | Соԁтӧԁ: 3–5 м. куԅта ԁа ԋе ӧткызта — 12 кер. |
| 3. Стрӧпилаяс да легеръяс: | 3. Стропілајас ԁа ԉегерјас: |
| Гӧгрӧс вӧр 13 см кызта — 12 кер. | Гӧгрӧс вӧр 13 см кызта — 12 кер. |
| Гӧгрӧс вӧр 18 см кызта — 6 . | „ „ 18 „ „ — 6 „ |
| 4. Дӧскаяс 5,5–6,5 см-аӧсь — 72 шт. | 4. Ԁӧскајас 5,5–6,5 см-аӧԍ .... 72 шт. |
| 5. Посводз вылӧ пожӧм пу дӧскаяс 6,5 метрӧн — 60 шт. | 5. Посвоԇ вылӧ пожӧм пу ԁӧскајас 6,5 метрӧн .... 60 „ |
| 6. 2–3 м кузьта ӧшинь куричьяс — 20 шт. | 6. 2–3 м куԅта ӧшіԋ курічјас .... 20 „ |
| 7. Джоджлы да пӧтӧлӧклы 6,5 м. кузьта балкаяс — 10 шт. | 7. Җоҗлы ԁа пӧтӧлӧклы 6,5 м. куԅта балкајас .... 10„ |
| 8. Пӧтӧлӧк вылӧ 5 м × 17,5 см гырся гӧрбушъяс — 24 шт. | 8. Пӧтӧлӧк вылӧ 5 м × 17,5 см гырԍа гӧрбушјас .... 24„ |
| 9. Ӧдзӧс вылӧ 5 м × 5 см гырся дӧскаяс — 4 шт. | 9. Ӧԇӧс вылӧ 5 м × 5 см гырԍа ԁӧскајас .... 4 шт. |
| 10. Кильчӧ вылӧ сэтшӧм жӧ дӧскаяс — 4 шт. | 10. Кіԉчӧ вылӧ сещӧм-жӧ ԁӧскајас .... 4 „ |
| 11. Посводз джодж вылӧ сэтшӧм жӧ дӧскаяс — 12 шт. | 11. Посвоԇ җоҗ вылӧ сещӧм жӧ ԁӧскајас .... 12„ |
| 12. Разнӧй тьӧс | 12. Разнӧј ԏӧс |
| 13. Вевт вылӧ кӧрт листъяс 3,7 кг-ӧн — 400 кг. | 13. Вевт вылӧ кӧрт ԉістјас 3,7 кг-ӧн .... 400 кг. |
| 14. Кирпич кухня пач вылӧ — 1200 шт. | 14. Кірпіч кухԋа пач вылӧ .... 1200 шт. |
| 15. Уна пӧлӧс кӧрт тувъяс — 65 кг. | 15. Уна пӧлӧс кӧрттувјас .... 65 кг. |
| 16. Прӧстӧй стеклӧ — 1/4 ящ. | 16. Прӧстӧј ԍԏеклӧ .... ¼ јащ. |
| 17. Пакля — 100 кг. | 17. Пакԉа .... 100 кг. |
| 18. Прибор 2-ӧдзӧслы да 4 ӧшиньлы. | 18. Прібор 2 ӧԇӧслы ԁа 4 ӧшіԋлы. |
| 19. Пачӧ прибор да сутуга. | 19. Пачӧ прібор ԁа сутуга. |
| 20. Уджалан вын: а) плӧтникъяс да столяръяс, б) кровельщикъяс, в) стекольщикъяс, г) пач вӧчысьяс да каменщикъяс, д) маляръяс, э) конопатчикъяс, ж) кирпич да из кыскалӧм. | 20. Уҗалан вын: а) плӧԏԋікјас ԁа стоԉарјас, б) кровеԉщікјас, в) ԍԏекоԉщікјас, г) пач вӧчыԍјас ԁа камеԋщікјас, ԁ) маԉарјас, е) конопатчікјас, ж) кірпіч ԁа із кыскалӧм. |
| Киӧн прессуйтӧм вылӧ помещенньӧ. | Кіӧн прессујтӧм вылӧ помешщеԋԋӧ. |
| Машинаяс видзӧм вылӧ да киӧн прессуйтӧм вылӧ торъя помещенньӧ оз ков. Сійӧ колӧ медъёнасӧ прессуйттӧдз да прессуйтӧм бӧрын турун видзӧм вылӧ, а прессуйтчыны позьӧ ывла вылын. | Машінајас віԇӧм вылӧ ԁа кіӧн прессујтӧм вылӧ торја помешщеԋԋӧ оз ков. Сіјӧ колӧ меԁјонасӧ прессујттӧԇ ԁа прессујтӧм бӧрын турун віԇӧм вылӧ, а прессујтчыны поԅӧ ывла вылын. |
| Негырысь колхозъясын либӧ совхозъясын став оборудованньӧ пыдди позьӧ лӧсьӧдны сӧмын ӧти либӧ кык прӧстӧй прессъяс, шуам Гиттон система кузя, да вески — турун тюкъяссӧ грузитігӧн веситӧм вылӧ. Сэки некутшӧм стрӧйба торъя оз ков. Организация кӧ чукӧртӧ турун гырысь партияясӧн да сэсся прессуйтӧ сійӧс аслас вынӧн, сэтшӧмъяс дырйи позьӧ рекомендуйтны кык пӧлӧс сарайяс либӧ навесъяс: | Ԋегырыԍ колхозјасын ԉібӧ совхозјасын став оборуԁоваԋԋӧ пыԃԃі поԅӧ лӧԍӧԁны сӧмын ӧԏі ԉібӧ кык прӧстӧј прессјас, шуам Гіттон ԍіԍԏема куԅа, ԁа вескі — турун ԏукјассӧ груԅітігӧн веԍітӧм вылӧ. Секі ԋекущӧм стрӧјба торја оз ков. Оргаԋізаціја-кӧ чукӧртӧ турун гырыԍ парԏіјајасӧн ԁа сеԍԍа прессујтӧ сіјӧс аслас вынӧн, сещӧмјас ԁырјі поԅӧ рекоменԁујтны кык пӧлӧс сарајјас ԉібӧ навесјас: |
| 1. Пуысь вӧчӧм да пуӧн жӧ (дранечӧн) вевттьӧм, 25,5×8,5×3 метр ыджда сарай. Сэтчӧ тӧрны кутас 800 центнер прессуйтӧм турун. | 1. Пуыԍ вӧчӧм ԁа пуӧн-жӧ (ԁраԋечӧн) вевԏԏӧм, 25,5×8,5×3 метр ыҗԁа сарај. Сетчӧ тӧрны кутас 800 центԋер прессујтӧм турун. |
| 2. Пуысь вӧчӧм, кӧрт вевта навес, 14,2 м кузьта да 7,1 м пасьта. Кык боксӧ тупкӧма топыд стенаӧн. | 2. Пуыԍ вӧчӧм, кӧрт вевта навес, 14,2 м. куԅта ԁа 7,1 м. паԍта. Кык боксӧ тупкӧма топыԁ ԍтенаӧн. |
| Ставнас татшӧм пунктыс (ручнӧй прессовка вылӧ) лоӧ потшӧм йӧр кодь, кӧні шуйга вылас да сай бокас лоӧны навесъяс, водзиыс кольӧ восьса, а веськыд вылас сувтӧдсьӧ доддя вески. | Ставнас тащӧм пунктыс (ручнӧј прессовка вылӧ) лоӧ пощӧм јӧр коԃ, кӧні шујга вылас ԁа сај бокас лоӧны навесјас, воԇіыс коԉӧ воԍса, а веԍкыԁ вылас сувтӧԁԍӧ ԁоԃԃа вескі. |
| Кӧрт вевта, 14×7×3 метр ыджда, пу навес стрӧитӧм вылӧ колӧны со кутшӧм материалъяс: | Кӧрт вевта, 14×7×3 метр ыҗԁа, пу навес стрӧітӧм вылӧ колӧны со кущӧм маԏеріалјас: |
| 1) Гӧгрӧс пожӧм сюръяяс, кузьтаӧн 5,7 м, кызтаӧн 24 см — 14 шт. | 1) Гӧгрӧс пожӧм ԍурјајас, куԅтаӧн 5,7 м. кызтаӧн 24 см — 14 шт. |
| 2) Гӧгрӧс пожӧм сюръяяс, кузьтаӧн 7 м, кызтаӧн 22 см — 28 шт. | 2) „ „ 7 м. „ 22 см — 28 „ |
| 3) Гӧгрӧс пожӧм сюръяяс, кузьтаӧн 5 м, кызтаӧн 13 см — 30 шт. | 3) „ „ „ „ 5 м. „ 13 см — 30 „ |
| 4) Гӧгрӧс пожӧм сюръяяс, кузьтаӧн 8,5 м, кызтаӧн 24 см — 10 шт. | 4) „ „ „ „ 8,5 м. „ 24 см — 10 „ |
| 5) Пилитӧм шлегаяс 7 метр кузьтаӧсь — 130 шт. | 5) Піԉітӧм шԉегајас 7 метр куԅтаӧԍ .... 130 „ |
| 6) Пилитӧм тьӧс 4,2 м кузьтаӧсь — 170 шт. | 6) „ ԏӧс 4,2 м куԅтаӧԍ .... 170 „ |
| 7) Пилитӧм дӧскаяс 5 м кузьтаӧсь да 1½ см кызтаӧсь — 10 шт. | 7) „ ԁӧскајас 5 м куԅтаӧԍ ԁа 1½ см кызтаӧԍ .... 10 „ |
| 8) Вевттьысян кӧрт (листъяс). | 8) Вевԏԏыԍан кӧрт (ԉістјас). |
| 9) Плӧтникъяслӧн удж. | 9) Плӧԏԋікјаслӧн уҗ. |
| 10) Вевттьысян да краситчан удж, материалнас. | 10) Вевԏԏыԍан ԁа краԍітчан уҗ, маԏеріалнас. |
| Татшӧм навесӧ кутас тӧрны 660 центнер киӧн прессуйтӧм турун да 1000 центнер вӧлӧн прессуйтӧм турун. | Тащӧм навесӧ кутас тӧрны 660 центԋер кіӧн прессујтӧм турун ԁа 1000 центԋер вӧлӧн прессујтӧм турун. |
| Вӧлӧн да механическӧй способӧн прессуйтчӧм вылӧ помещенньӧ. Вӧлӧн да парӧвӧй машинаясӧн турун прессуйтны сідз жӧ дерт позьӧ ывла вылын, дай эмӧсь весиг татшӧм способсӧ дорйысьяс. Сійӧ лыддьыссьӧ бурджыкӧн сы понда, мый прессуйтігӧн туруныслы колӧ шонді водзын тӧлавны, медым сійӧ ёнджыка косьмас да весасяс бусысь да ёгъясысь. Но, туруннас вӧдитчӧмыс да вузасьӧмыс кӧ мунӧ не сӧмын гожся шондіа лунъясӧ, а тшӧтш шондітӧм лунъясӧ либӧ тӧлын, кор сынӧдыс абу кос, вылыссянь вевттьӧм видзӧ не сӧмын машинаясӧс тшыкӧмысь, сійӧ видзӧ тшӧтш уджсӧ зэрысь да лымйысь. | Вӧлӧн ԁа мехаԋіческӧј способӧн прессујтчӧм вылӧ помешщеԋԋӧ. Вӧлӧн ԁа парӧвӧј машінајасӧн турун прессујтны сіԇ-жӧ, ԃерт, поԅӧ ывла вылын, ԁај емӧԍ веԍіг тащӧм способсӧ ԁорјыԍјас. Сіјӧ лыԃԃыԍԍӧ бурҗыкӧн сыпонԁа, мыј прессујтігӧн туруныслы колӧ шонԁі воԇын тӧлавны, меԁым сіјӧ јонҗыка коԍмас ԁа весаԍас бусыԍ ԁа јогјасыԍ. Но, туруннас вӧԃітчӧмыс ԁа вузаԍӧмыс-кӧ мунӧ ԋе сӧмын гожԍа шонԁіа лунјасӧ, а щӧщ шонԁітӧм лунјасӧ ԉібӧ тӧлын, кор сынӧԁыс абу кос, вылысԍаԋ вевԏԏӧм віԇӧ ԋе сӧмын машінајасӧс щыкӧмыԍ, сіјӧ віԇӧ-щӧщ уҗсӧ зерыԍ ԁа лымјыԍ. |
| Стенъяс йылысь колӧ шуны, мый быд боксянь тупкыны навес нинӧмла: прессуйттӧдз турунлы колӧ вентиляция да тӧлалӧм тшӧтш навес улын уджалігӧн. | Ԍтенјас јылыԍ колӧ шуны, мыј быԁ бокԍаԋ тупкыны навес ԋінӧмла: прессујттӧԇ турунлы колӧ лоны венԏіԉаціја ԁа тӧлалӧм щӧщ навес улын уҗалігӧн. |
| Тайӧ турун прессуйтан сарайыс лоӧ татшӧм модаа: кузьмӧс стрӧйба, кык боксянь тупкӧма, кодарсянь пырджык овлӧны тӧвъяс, а мӧд кык бокыс восьса; сарай водзвылын, шуйга бокланьыс вӧчсьӧ машиннӧй отделенньӧ да вевттьыссьӧ купол кодь гӧгрӧс вевтӧн; сылӧн радиусыс (дорсяньыс круг шӧрӧдзыс) — 5,7 метр; шӧрас лӧсьӧдсьӧ коннӧй привод либӧ пресслӧн двигательыс. | Тајӧ турун прессујтан сарајыс лоӧ тащӧм моԁаа: куԅмӧс стрӧјба, кык бокԍаԋ тупкӧма, коԁарԍаԋ пырҗык овлӧны тӧвјас, а мӧԁ кык бокыс воԍса; сарај воԇвылын, шујга боклаԋыс вӧчԍӧ машіннӧј отԃеԉеԋԋӧ ԁа вевԏԏыԍԍӧ купол-коԃ гӧгрӧс вевтӧн; сылӧн раԃіусыс (ԁорԍаԋыс круг шӧрӧԇыс) — 5,7 метр; шӧрас лӧԍӧԁԍӧ коннӧј прівоԁ ԉібӧ пресслӧн ԁвігаԏеԉыс. |
| Коннӧй да парӧвӧй прессуйтчан пунктлысь общӧй видсӧ став оборудованньӧнас петкӧдлӧма тані печатайтӧм серпас вылын. | Коннӧј ԁа парӧвӧј прессујтчан пунктлыԍ обшщӧј віԁсӧ став оборуԁованԋӧнас петкӧԁлӧма тані печатајтӧм ԍерпас вылын. |
| Машиннӧй отделенньӧын сувтӧдсьӧ сӧмын коннӧй приводыс, а прессыс сувтӧдсьӧ навес улас. | Машіннӧј отԃеԉеԋԋӧын сувтӧԁԍӧ сӧмын коннӧј прівоԁыс, а прессыс сувтӧԁԍӧ навес улас. |
| 8 сюрс центнер вылӧ уджалӧмӧн татшӧм сарайыд, дерт, оз тырмы, сэк эськӧ рассыпнӧй турунӧн тырас став сарайыс. Сэтшӧмъяс дырйи прессуйтӧм турун тюкъяссӧ позьӧ тэчны ортсӧ чукӧръясӧ да вевттьыны брезентъясӧн (тэчан ног йылысь видзӧд водзысьджык). | 8 ԍурс центԋер вылӧ уҗалӧмӧн тащӧм сарајыԁ, ԃерт, оз тырмы, сек еԍкӧ рассыпнӧј турунӧн тырас став сарајыс. Сещӧмјас ԁырјі прессујтӧм турун ԏукјассӧ поԅӧ течны ортсӧ чукӧрјасӧ ԁа вевԏԏыны бреԅентјасӧн (течан ног јылыԍ віԇӧԁ воԇыԍҗык). |
| Тані туруныс либӧ чукӧрмӧ, либӧ пырысьтӧм-пыр жӧ ыставсьӧ вагонӧ грузитӧм вылӧ (код ногыс колӧ). | Тані туруныс ԉібӧ чукӧрмӧ, ԉібӧ пырыԍтӧм пыр-жӧ ыставԍӧ вагонӧ груԅітӧм вылӧ (коԁ ногыс колӧ). |
| Татшӧм ногӧн машиннӧй отделенньӧ лӧсьӧдӧм оз позь лыддьыны торъя бурӧн. Бурджык лоӧ лӧсьӧдны сэтшӧм пункт, кӧні машиннӧй отделенньӧсӧ вӧчӧма сарай шӧрас дай ачыс сарайыс ыджыдджык. | Тащӧм ногӧн машіннӧј отԃеԉеԋԋӧ лӧԍӧԁӧм оз поԅ лыԃԃыны торја бурӧн. Бурҗык лоӧ лӧԍӧԁны сещӧм пункт, кӧні машіннӧј отԃеԉеԋԋӧсӧ вӧчӧма сарај шӧрас ԁај ачыс сарајыс ыҗыԁҗык. |
| Сэтшӧм сарайлӧн: | Сещӧм сарајлӧн: |
| кузьта — 28–30 метр, | куԅта — 28–30 метр, |
| пасьта — 14–15 метр, | паԍта — 14–15 „ |
| шӧрыслӧн судта — 3,5 метр, | шӧрыслӧн суԁта — 3,5 метр, |
| доръясыслӧн судта — 2,5 метр, | ԁорјасыслӧн „ — 2,5 „ |
| Инвентар | Інвентар |
| Вескияс. Стрӧйбаяс да машинаяс кындзи, быд турун прессуйтан пунктын колӧ лоны вескияс рассыпнӧй турун додьясӧн примитӧм вылӧ да прессуйтӧм турун тюкъясӧн веситалӧм вылӧ. | Вескіјас. Стрӧјбајас ԁа машінајас кынԇі, быԁ турун прессујтан пунктын колӧ лоны вескіјас рассыпнӧј турун ԁоԃјасӧн прімітӧм вылӧ ԁа прессујтӧм турун ԏукјасӧн веԍіталӧм вылӧ. |
| Доддя вески колӧ быд пунктлы, сытӧг уджавны некыдз оз позь. Татшӧм вескиясыс вузассьӧны дуб пуысь вӧчӧм гӧтӧвӧй рамаӧн, топыда вольсалӧм пу плӧщадкаӧн, кӧртысь дорӧм рычагъясӧн да веситчан шкапӧн. Татшӧм вескиыс Госметрлӧн №566 лэптӧ 2000 кг, а №568 — 3000 кг. | Ԁоԃԃа вескі колӧ быԁ пунктлы, сытӧг уҗавны ԋекыԇ оз поԅ. Тащӧм вескіјасыс вузаԍԍӧны ԁуб пуыԍ вӧчӧм гӧтӧвӧј рамаӧн, топыԁа воԉсалӧм пу плӧшщаԁкаӧн, кӧртыԍ ԁорӧм рычагјасӧн ԁа веԍітчан шкапӧн. Тащӧм вескіыс Госметрлӧн №566 лептӧ 2000 кг., а №568 — 3000 кг. |
| Вески сувтӧдсьӧ каменнӧй, либӧ бетоннӧй ён фундамент вылӧ, торъя чертёжъяс кузя. | Вескі сувтӧԁԍӧ каменнӧј, ԉібӧ бетоннӧј јон фунԁамент вылӧ, торја черԏожјас куԅа. |
| Тюкъяслы ичӧтджык вески позьӧ лӧсьӧдны десятичнӧйӧс «Красный факел» нима заводлысь (Шузейльлӧн система). Татшӧм вески лэптӧ 300 кг, платформаыс 46,6 см пасьта да 47 см кузьта. Лӧсьӧдны кӧ передвижнӧй пункт, абутӧм дырйи позьӧ тырмӧдчыны татшӧм вескинас да доддя вески не ньӧбны. | Ԏукјаслы ічӧтҗык вескі поԅӧ лӧԍӧԁны ԃеԍаԏічнӧјӧс „Красныј факел“ ԋіма завоԁлыԍ (Шуԅејԉлӧн ԍіԍԏема). Тащӧм вескі лептӧ 300 кг, платформаыс 46,6 см паԍта ԁа 47 см куԅта. Лӧԍӧԁны-кӧ переԁвіжнӧј пункт, абутӧм ԁырјі поԅӧ тырмӧԁчыны тащӧм вескінас ԁа ԁоԃԃа вескі ԋе ԋӧбны. |
| Уль руысь да тшыкӧмысь вескиясӧс видзӧм могысь, на вылысӧ колӧ вӧчны будка кодь навес, став боксянь тупкӧмӧн. Тайӧ будкаыс вермас тупкыны вескилысь сӧмын тыдалан механизмсӧ, а платформаыс кольӧ ортсӧ, либӧ бурджык вӧчны ыджыд навес, медым вескиыс тупкысис ставнас. Сэки додьяс кутасны мунны навес улӧд вомӧн восьса воротаяс пыр. | Уԉ руыԍ ԁа щыкӧмыԍ вескіјасӧс віԇӧм могыԍ, на вылысӧ колӧ вӧчны буԁка-коԃ навес, став бокԍаԋ тупкӧмӧн. Тајӧ буԁкаыс вермас тупкыны вескілыԍ сӧмын тыԁалан мехаԋізмсӧ, а платформаыс коԉӧ ортсӧ, ԉібӧ бурҗык вӧчны ыҗыԁ навес, меԁым вескіыс тупкыԍіс ставнас. Секі ԁоԃјас кутасны мунны навес улӧԁ вомӧн воԍса воротајас пыр. |
| Доддя вескилы 3,5×3,5×3,5 метр ыджда помещенньӧ вӧчӧм вылӧ колӧны татшӧм материалъяс: | Ԁоԃԃа вескілы 3,5×3,5×3,5 метр ыҗԁа помешщеԋԋӧ вӧчӧм вылӧ колӧны тащӧм маԏеріалјас: |
| 1) Гӧгрӧс пожӧм сюръяяс, 5 м кузьтаӧсь — 6 шт. | 1) Гӧгрӧс пожӧм ԍурјајас, 5 м куԅтаӧԍ .... 6 шт. |
| 2) 6,4 метр кузьта тьӧсъяс — 115 шт. | 2) 6,4 метр куԅта ԏӧсјас .... 115 „ |
| 3) 4,2 метр кузьта подрешетникъяс — 25 шт. | 3) 4,2 „ „ поԁрешетԋікјас .... 25 „ |
| 4) 5,7 м × 15,4 см гырся стрӧпилӧяс — 3 шт. | 4) 5,7 м × 15,4 см гырԍа стрӧпілӧјас .... 3 „ |
| 5) Кык воротаӧ курич пуяс (брусъяс) — 4 шт. | 5) Кык воротаӧ куріч пујас (брусјас) .... 4 „ |
| 6) Воротаяслы навесъяс да шурупъяс. | 6) Воротајаслы навесјас ԁа шурупјас. |
| 7) Быдсяма кӧрт тувъяс. | 7) Быԁԍама кӧрттувјас. |
| 8) Вевттьысян кӧрт (листъяс). | 8) Вевԏԏыԍан кӧрт (ԉістјас). |
| 9) Вевттьысян удж. | 9) Вевԏԏыԍан уҗ. |
| 16) Плӧтничнӧй удж. | 16) Плӧԏԋічнӧј „ |
| Пӧжаръяскӧд вермасян инвентар. Турун прессуйтан пунктын, кокниа ӧзъян материал уна чукӧртӧм вӧсна, кокниа вермас лоны пӧжар. Сы понда, бикӧд вермасьӧм вылӧ рекомендуйтчыссьӧ лӧсьӧдны да видзны дасьӧн 2–3 бӧчка ва да пӧжарнӧй машина (пӧжарнӧй труба) став принадлежносьтъяснас да кишкаяснас (рукавъяснас). Кыскан кишкалӧн кузьта колӧ лоны 4 метр, а ва шыбитан кишкалӧн — этша вылӧ 20 метр. Ачыс машинаыс колӧ лоны 2 ыргӧн цилиндра, кодъяслӧн диаметрыс 2,5 см ыджда. Татшӧм машина шыбитӧ ӧти минутӧн 13 ведра кымын ва. | Пӧжарјаскӧԁ вермаԍан інвентар. Турун прессујтан пунктын, кокԋіа ӧзјан маԏеріал уна чукӧртӧм вӧсна, кокԋіа вермас лоны пӧжар. Сыпонԁа, бікӧԁ вермаԍӧм вылӧ рекоменԁујтчыԍԍӧ лӧԍӧԁны ԁа віԇны ԁаԍӧн 2–3 бӧчка ва ԁа пӧжарнӧј машіна (пӧжарнӧј труба) став прінаԁԉежноԍтјаснас ԁа кішкајаснас (рукавјаснас). Кыскан кішкалӧн куԅта колӧ лоны 4 метр, а ва шыбытан кішкалӧн — еща вылӧ 20 метр. Ачыс машінаыс колӧ лоны 2 ыргӧн ціԉінԁра, коԁјаслӧн ԃіаметрыс 2,5 см ыҗԁа. Тащӧм машіна шыбытӧ ӧԏі мінутӧн 13 веԁра кымын ва. |
| Кӧні матын эм пӧжарнӧй сарай, машинаяс пыдди позьӧ лӧсьӧдны 1, либӧ 2 гидропульт. Тайӧ гидропультъяснас позяс кусӧдчыны пӧжарнӧй сарайысь машина вотӧдз. | Кӧні матын ем пӧжарнӧј сарај, машінајас пыԃԃі поԅӧ лӧԍӧԁны 1, ԉібӧ 2 гіԁропуԉт. Тајӧ гіԁропуԉтјаснас поԅас кусӧԁчыны пӧжарнӧј сарајыԍ машіна вотӧԇ. |
| Гидропультлӧн ва шыбитан кишкаыс 10 метр кузьта да ва кыскан кишкаыс 2 метр кузьта. | Гіԁропуԉтлӧн ва шыбытан кішкаыс 10 метр куԅта ԁа ва кыскан кішкаыс 2 метр куԅта. |
| Брезентъяс. Турунӧс колӧ зэв бура видзны зэрысь, лымйысь дай сідзи ульсалӧмъясысь, ториа нин прессуйттӧдзыс. Та понда прессуйтчан пунктӧ брезентъяс лӧсьӧдӧм дзик колана тор. Брезентъяс колӧны сыысь кындзи машинаясӧс кӧтасьӧмысь видзӧм вылӧ, уджыс кӧ мунӧ вевттӧминын. Брезент лыд да налысь пасьтасӧ (пӧлезнӧй площадьсӧ) босьтӧны колӧм серти да сарайӧн либӧ навесъясӧн обеспечитӧм серти. Сы понда брезент лыд водзвыв висьтавны оз позь. | Бреԅентјас. Турунӧс колӧ зев бура віԇны зерыԍ, лымјыԍ ԁај сіԇі уԉсалӧмјасыԍ, торіа-ԋін прессујттӧԇыс. Тапонԁа прессујтчан пунктӧ бреԅентјас лӧԍӧԁӧм ԇік колана тор. Бреԅентјас колӧны сыыԍ кынԇі машінајасӧс кӧтаԍӧмыԍ віԇӧм вылӧ, уҗыс-кӧ мунӧ вевттӧмінын. Бреԅент лыԁ ԁа налыԍ паԍтасӧ (поԉезнӧј плӧшщаԃсӧ) боԍтӧны колӧм ԍерԏі ԁа сарајӧн ԉібӧ навесјасӧн обеспечітӧм ԍерԏі. Сыпонԁа бреԅент лыԁ воԇвыв віԍтавны оз поԅ. |
| Брезентъяс колӧны со мый пасьтаӧсь: 21×28 либӧ 28×35 м да 71×85 м — вагоннӧйяс. Брезентъяс помын эмӧсь кольчаяс. Гырысь брезентъясын тайӧ кольчаяссӧ вӧйтӧма брезент дорас (пришивнӧйӧсь) да дась пукталӧма гезъяс. | Бреԅентјас колӧны со мыј паԍтаӧԍ: 21×28, ԉібӧ 28×35 м. ԁа 71×85 м — вагоннӧјјас. Бреԅентјас помын емӧԍ коԉчајас. Гырыԍ бреԅентјасын тајӧ коԉчајассӧ вӧјтӧма бреԅент ԁорас (прішівнӧјӧԍ) ԁа ԁаԍ пукталӧма гезјас. |
| Посни инвентар. Посни инвентарӧ пырӧны: вывескаяс, гижӧдъяс (надписьяс): «Куритчыны некутшӧма оз позь», ведраяс, вилаяс да посни ремонт вӧчӧм вылӧ слесарнӧй инструмент, ставыс ылӧссӧ арталӧмӧн 130 шайт дон кымын. | Посԋі інвентар. Посԋі інвентарӧ пырӧны: вывескајас, гіжӧԁјас (наԁпіԍјас): „Курітчыны ԋекущӧма оз поԅ“, веԁрајас, вілајас ԁа посԋі ремонт вӧчӧм вылӧ сԉесарнӧј інструмент, ставыс ылӧссӧ арталӧмӧн 130 шајт ԁон кымын. |
| Турун прессуйтан пунктлы колӧны со кутшӧм посни инвентар: | Турун прессујтан пунктлы колӧны со кущӧм посԋі інвентар: |
| 1) вывеска — 1, | 1) вывеска — 1, |
| 2) гижӧдъяс (надписьяс) — 5, | 2) гіжӧԁјас (наԁпіԍјас) — 5, |
| 3) вила — 5, | 3) віла — 5, |
| 4) бадейка 1, | 4) баԃејка 1, |
| 5) гез — 10, | 5) гез — 10, |
| 6) томан — 3, | 6) томан — 3, |
| 7) пӧнар, | 7) пӧнар, |
| 8) пресслы хомут, | 8) пресслы хомут, |
| 9) зубилӧ — 1, | 9) зубілӧ — 1, |
| 10) кусачки — 1, | 10) кусачкі — 1, |
| 11) клещи — 1, | 11) кԉешщі — 1, |
| 12) французскӧй ключ — 1, | 12) французскӧј кԉуч — 1, |
| 13) прӧстӧй ключ — 1, | 13) прӧстӧј кԉуч — 1, |
| 14) слесарнӧй мӧлӧт — 1, | 14) ԍԉесарнӧј мӧлӧт — 1, |
| 15) плоскогубцы, | 15) плоскогубцы, |
| 16) мех. тиски — 1. | 16) мех. ԏіскі 1. |
| Пункт организуйтӧм кузя общӧй индалӧмъяс. | Пункт оргаԋізујтӧм куԅа обшщӧј інԁалӧмјас. |
| Медбӧрын колӧ сетны пункт организуйтӧм кузя да сэтчӧ рабочӧйясӧс босьталӧм кузя со кутшӧм общӧй индалӧмъяс: | Меԁбӧрын колӧ ԍетны пункт оргаԋізујтӧм куԅа ԁа сетчӧ робочӧјјасӧс боԍталӧм куԅа со кущӧм обшщӧј інԁалӧмјас: |
| 1. Медым зэр понда либӧ лым понда удж оз сувт, рекомендуйтчыссьӧ уджсӧ нуӧдны сарайын, дай сыысь кындзи лӧсьӧдны сарай либӧ навес, кӧні позис эськӧ видзны турун запас кык лун чӧж прессуйтӧм вылӧ. | 1. Меԁым зер понԁа ԉібӧ лым понԁа уҗ оз сувт, рекоменԁујтчыԍԍӧ уҗсӧ нуӧԁны сарајын, ԁај сыыԍ кынԇі лӧԍӧԁны сарај, ԉібӧ навес, кӧні поԅіс еԍкӧ віԇны турун запас кык лун чӧж прессујтӧм вылӧ. |
| 2. Оз рекомендуйтчыссьы новлӧдлыны пресс ӧти зорӧдсянь мӧд зорӧд дінӧ, — ёна новлӧдлӧмла пресс вермас ӧдйӧ жугавны. | 2. Оз рекоменԁујтчыԍԍы новлӧԁлыны пресс ӧԏі зорӧԁԍаԋ мӧԁ зорӧԁ ԁінӧ, — јона новлӧԁлӧмла пресс вермас ӧԁјӧ жугавны. |
| 3. Пресс да мотор колӧ сувтӧдны шыльӧдӧм да топӧдӧм му плӧщадка вылӧ дзик веськыда, уровень кузя. | 3. Пресс ԁа мотор колӧ сувтӧԁны шыԉӧԁӧм ԁа топӧԁӧм му плӧшщаԁка вылӧ ԇік веԍкыԁа, уровеԋ куԅа. |
| Вӧлӧн уджалан прессъяслысь кӧльӧсаяссӧ колӧ вӧйтны муӧ, медым вӧвъяс некытчӧ инмывтӧг вермисны вуджны шатун вомӧн. | Вӧлӧн уҗалан прессјаслыԍ кӧԉӧсајассӧ колӧ вӧјтны муӧ, меԁым вӧвјас ԋекытчӧ інмывтӧг вермісны вуҗны шатун вомӧн. |
| 4. Уджалігӧн вӧвъясӧс колӧ вежлывлыны. Кык вӧлӧн уджалан пресс вылын ӧти вӧлӧн уджавны оз позь. | 4. Уҗалігӧн вӧвјасӧс колӧ вежлывлыны. Кык вӧлӧн уҗалан пресс вылын ӧԏі вӧлӧн уҗавны оз поԅ. |
| 5. Колӧ, медым рабочӧйяслы мынтысьӧм вӧлі лӧсьӧдӧма тонна лыд кузя, тюк лыд кузя мынтысьӧм оз рекомендуйтчыссьы. | 5. Колӧ, меԁым робочӧјјаслы мынтыԍӧм вӧлі лӧԍӧԁӧма тонна лыԁ куԅа, ԏук лыԁ куԅа мынтыԍӧм оз рекоменԁујтчыԍԍы. |
| 6. Быд сменаын колӧ лоны прессуйтан система серти рабочӧй лыд, кыдзи петкӧдлӧма тані штатнӧй расписанньӧын. | 6. Быԁ ԍменаын колӧ лоны прессујтан ԍіԍԏема ԍерԏі робочӧј лыԁ, кыԇі петкӧԁлӧма тані штатнӧј роспісаԋԋӧын. |
| Турун прессуйтан уджъяс да штатъяс | Турун прессујтан уҗјас ԁа штатјас |
| №№Прессуйтчан ужъясПрессуйтан система да рабочӧй лыд | №№Прессујтчан ужјасПрессујтан ԍіԍԏема ԁа рабочӧј лыԁ |
| РучнӧйКоннӧйМеханич. | РучнӧјКоннӧјМехаԋіч. |
| 1Зорӧдысь либӧ доддьысь турун шыблалӧм-12 | 1Зорӧԁыԍ ԉібӧ ԁоԃԃыԍ турун шыблалӧм-12 |
| 2Турун бӧрйӧдлӧм да прессӧ мыччалӧм-11 | 2Турун бӧрјӧԁлӧм ԁа прессӧ мытчалӧм-11 |
| 3Машинаӧ турун мыччалӧм (старшӧй рабочӧй)-11 | 3Машінаӧ турун мытчалӧм (старшӧј робочӧј)-11 |
| 4Сутуга лӧсьӧдлӧм *-11 | 4Сутуга лӧԍӧԁлӧм *-11 |
| 5Тюкъяс кӧртавлӧм да юклан пӧв мыччалӧм-13 | 5Ԏукјас кӧртавлӧм ԁа јуклан пӧв мытчалӧм-13 |
| 6Гӧтӧвӧй тюкъяс новлӧм да колігӧн выль пӧв веситалӧм-12 | 6Гӧтӧвӧј ԏукјас новлӧм ԁа колігӧн выԉ пӧв веԍіталӧм-12 |
| 7Вӧвъясӧс либӧ машинаясӧс дӧзьӧритӧм-11 | 7Вӧвјасӧс ԉібӧ машінајасӧс ԁӧԅӧрітӧм-11 |
| 8Турун примитӧм да ужъяс бӧрся наблюдайтӧм-11 | 8Турун прімітӧм ԁа ужјас бӧрԍа набԉуԁајтӧм-11 |
| 9Учёт да делопроизводство-11 | 9Учот ԁа ԃелопроізвоԁство-11 |
| Ставыс3713 | Ставыс3713 |
| *Нагрузка кӧ оз ло тыр, позьӧ используйтны новлысигӧн отсасьысь пыдди. | *Нагрузка-кӧ оз ло тыр, поԅӧ іспоԉзујтны новлыԍігӧн отсаԍыԍ пыԃԃі. |
| ІІ-ӧд ЮКӦД | ІІ-ԁ ЈУКӦԀ |
| ТУРУН ПРЕССУЙТӦМ | ТУРУН ПРЕССУЈТӦМ |
| Турунлӧн турас (ыджда) да сьӧкта вежласьӧм | Турунлӧн турас (ыҗԁа) ԁа ԍӧкта вежлаԍӧм |
| Турун прессуйтӧмлӧн мог — чинтыны турунлысь турассӧ (ыдждасӧ) да вӧчны сэтшӧм форма, медым лӧсьыдджык вӧлі сійӧн вӧдитчыны да новлӧдчыны. | Турун прессујтӧмлӧн мог — чінтыны турунлыԍ турассӧ (ыҗԁасӧ) ԁа вӧчны сещӧм форма, меԁым лӧԍыԁҗык вӧлі сіјӧн вӧԃітчыны ԁа новлӧԁчыны. |
| Кыдзи вочасӧн чинӧ кос кӧрымлӧн турасыс (ыдждаыс, объёмыс) веж турун ытшкӧмсянь да пресс улысь турун петтӧдз, позьӧ аддзыны со кутшӧм примернӧй лыдпасъясысь, кӧні ылӧсас петкӧдлӧма 1 куб. метр мында турунлысь сьӧктасӧ: | Кыԇі вочасӧн чінӧ кос кӧрымлӧн турасыс (ыҗԁаыс, објомыс) веж турун ыщкӧмԍаԋ ԁа пресс улыԍ турун петтӧԇ, поԅӧ аԁԇыны со кущӧм прімернӧј лыԁпасјасыԍ, кӧні ылӧсас петкӧԁлӧма 1 куб. метр мынԁа турунлыԍ ԍӧктасӧ: |
| Кутшӧм турун*1 куб. метр мында турунлӧн сьӧкта (кг лыд)100 кг. турун босьтӧ места (куб. метрӧн) | Кущӧм турун*1 куб. метр мынԁа турунлӧн ԍӧкта (кг. лыԁ)100 кг. турун боԍтӧ места (куб. метрӧн) |
| Веж турун300–350 | Веж турун300–350 |
| Зорӧдын турун: тэчӧм бӧрын регыд50–701,11–0,83 | Зорӧԁын турун: течӧм бӧрын регыԁ50–701,11–0,83 |
| Зорӧдын турун: тӧлысь бӧрын70–90 | „ „ тӧлыԍ бӧрын70–90 |
| Зорӧдын турун: 6 тӧлысь бӧрын90–120 | „ „ 6 тӧлыԍ бӧрын90–120 |
| Прессуйтӧм турун: | Прессујтӧм турун: |
| Ручнӧй прессӧн80–1000,50–0,33 | Ручнӧј прессӧн80–1000,50–0,33 |
| Коннӧй прессӧн150–170 | Коннӧј „150–170 |
| Механич. прессӧн200 ӧдз | Мехаԋіч. „200 ӧдз |
| Сю да шобді идзас60–80 | Ԍу ԁа шобԁі іԇас60–80 |
| Ид да зӧр идзас60–70 | Іԁ ԁа зӧр „60–70 |
| Быдсяма пӧлӧс жуг160–230 | Быԁԍама пӧлӧс жуг160–230 |
| * «Справочник агронома» серти (1927-ӧд во вылӧ) да мукӧд нигаяс серти | *) „Справочник агронома“ ԍерԏі (1927-ԁ во вылӧ) ԁа мукӧԁ ԋігајас ԍерԏі |
| Прессуйтан система серти турунлӧн турас (объём) оз ӧткодя чин: медся омӧля чинӧ киӧн прессуйтӧмӧн (ручнӧй прессӧн), ёнджыка вӧлӧн прессуйтӧмӧн (коннӧй прессӧн) да медся ёна — парӧвӧйӧн. Парӧвӧй пресс вермӧ чинтыны ӧти коймӧд юкӧнсянь квайтӧд юкӧн мындаӧдз (⅓–⅙-ӧдз) Прессуйтӧм идзас лоӧ кокньыдджык прессуйтӧм степнӧй турун дорысь: механич. прессӧн прессуйтӧм — 1% вылӧ, коннӧйӧн — 10% вылӧ, ручнӧйӧн — 15 % вылӧ. | Прессујтан ԍіԍԏема ԍерԏі турунлӧн турас (објом) оз ӧткоԃа чін: меԁԍа омӧԉа чінӧ кіӧн прессујтӧмӧн (ручнӧј прессӧн), јонҗыка вӧлӧн прессујтӧмӧн (коннӧј прессӧн) ԁа меԁԍа јона — парӧвӧјӧн. Парӧвӧј пресс вермӧ чінтыны ӧԏі којмӧԁ јукӧнԍаԋ квајтӧԁ јукӧн мынԁаӧԇ (⅓–⅙-ӧԇ) Прессујтӧм іԇас лоӧ кокԋыԁҗык прессујтӧм ԍԏепнӧј турун ԁорыԍ: мехаԋіч. прессӧн прессујтӧм — 1% вылӧ, коннӧјӧн — 10% вылӧ, ручнӧјӧн — 15 % вылӧ. |
| 1) Ручнӧй прессовка сетӧ топыдлун 3,7–5 кг. мында 28,3 куб. дм вылӧ | 1) Ручнӧј прессовка ԍетӧ топыԁлун 3,7–5 кг. мынԁа 28.3 куб. ԃм вылӧ |
| 2) Коннӧй прессовка сетӧ топыдлун 7–7,5 кг. мында 28,3 куб. дм вылӧ | 2) Коннӧј „ „ „ 7–7,5 „ „ „ „ „ „ |
| 3) Механич. прессовка сетӧ топыдлун 8–10 кг. мында 28,3 куб. дм вылӧ | 3) Мехаԋіч. „ „ „ 8–10 „ „ „ „ „ „ |
| Ёна-ӧ колӧ топӧдны турун — артавсьӧ со кутшӧм ногӧн: шуам, вевта вагонлӧн ыдждаыс татшӧм: 6,4×2,7×2,2 метр, а збыльысьсӧ позьӧ грузитны 36 куб. метр ыджда местаӧ. Татшӧм помещенньӧӧ, кыдз петкӧдліс практика, вермас тӧрны 170–200 тюкысь не унджык, кодъяс лоӧны 49 кг сьӧктаӧсь (уна вылӧ нин) да 35×45×90 (80) см гырся. | Јона-ӧ колӧ топӧԁны турун — артавԍӧ со кущӧм ногӧн: шуам, вевта вагонлӧн ыҗԁаыс тащӧм: 6,4×2,7×2,2 метр, а збыԉыԍсӧ поԅӧ груԅітны 36 куб. метр ыҗԁа местаӧ. Тащӧм помешщеԋԋӧӧ, кыԇ петкӧԁліс пракԏіка, вермас тӧрны 170–200 ԏукыԍ ԋе унҗык, коԁјас лоӧны 49 кг. ԍӧктаӧԍ (уна вылӧ-ԋін) ԁа 35×45×90 (80) см. гырԍа. |
| Татшӧм тип пӧлучитӧм вылӧ колӧ турунсӧ ёна топӧдны, сӧмын вывті ёна топӧдӧм абу жӧ бур: сэки унджык лоӧ прессуйтӧм кузя рӧскод дай ёнджыка чирйысяс туруныс. Сыысь кындзи, тадзи кӧ прессуйтны свежӧй турун, бӧрвылас сійӧ регыдӧн тшыкӧ. Та понда нормальнӧя топӧдӧм колӧ лыддьыны 8 кг кымын 28,3 куб. дм. вылӧ (1 куб. фут вылӧ). | Тащӧм ԏіп пӧлучітӧм вылӧ колӧ турунсӧ јона топӧԁны, сӧмын вывті јона топӧԁӧм абу-жӧ бур: секі унҗык лоӧ прессујтӧм куԅа рӧскоԁ ԁај јонҗыка чірјыԍас туруныс. Сыыԍ кынԇі, таԇі-кӧ прессујтны ԍвежӧј турун, бӧрвылас сіјӧ регыԁӧн щыкӧ. Тапонԁа нормаԉнӧја топӧԁӧм колӧ лыԃԃыны 8 кілогр. кымын 28,3 куб. ԃм. вылӧ (1 куб. фут вылӧ). |
| Татшӧма топӧдны позьӧ ён механическӧй прессӧн. Сідзкӧ, прессуйтӧмлысь да грузитчӧмлысь став составнӧй элементсӧ тӧд вылӧ босьтӧмӧн, колӧ лыддьыны, мый медся бура позьӧ инавны турун сӧмын механическӧй способӧн прессуйтӧм турун платформа вылын ысталӧмӧн. | Тащӧма топӧԁны поԅӧ јон мехаԋіческӧј прессӧн. Сіԇ-кӧ, прессујтӧмлыԍ ԁа груԅітчӧмлыԍ став составнӧј еԉементсӧ тӧԁ вылӧ боԍтӧмӧн колӧ лыԃԃыны, мыј меԁԍа бура поԅӧ інавны турун сӧмын мехаԋіческӧј способӧн прессујтӧм турун платформа вылын ысталӧмӧн. |
| Мыйясӧн бурджык прессуйтӧм турун | Мыјјасӧн бурҗык прессујтӧм турун |
| Прессуйтӧмӧн турун ньӧти оз вошты ассьыс пӧтӧслунсӧ, а мӧдарӧ на, практикъяс висьталӧм серти, ёна бурджык веж турун дорысь: | Прессујтӧмӧн турун ԋӧԏі оз вошты асԍыс пӧтӧслунсӧ, а мӧԁарӧ-на, пракԏікјас віԍталӧм ԍерԏі, јона бурҗык веж турун ԁорыԍ: |
| 1) Прессуйтӧм турунӧн лӧсьыдджык вӧдитчыны кыскалігӧн да кранитігӧн. | 1) Прессујтӧм турунӧн лӧԍыԁҗык вӧԃітчыны кыскалігӧн ԁа краԋітігӧн. |
| 2) Оз сэтшӧма чирйысь, а сы понда озджык вермыны овмӧдчыны да паськавны микроорганизмъяс да гагъяс. | 2) Оз сещӧма чірјыԍ, а сыпонԁа озҗык вермыны овмӧԁчыны ԁа паԍкавны мікрооргаԋізмјас ԁа гагјас. |
| 3) Топыд понда омӧльджыка вермӧ кыскыны (юны) сынӧдысь ва русӧ (влагасӧ). | 3) Топыԁ понԁа омӧԉҗыка вермӧ кыскыны (јуны) сынӧԁыԍ ва русӧ (влагасӧ). |
| 4) Дырджык олӧ сылӧн веж рӧмыс да чӧскыд дукыс. | 4) Ԁырҗык олӧ сылӧн веж рӧмыс ԁа чӧскыԁ ԁукыс. |
| 5) Омӧльджыка чирйысьӧ новлӧдлігӧн да кыскалігӧн. | 5) Омӧԉҗыка чірјыԍӧ новлӧԁлігӧн ԁа кыскалігӧн. |
| 6) Лӧсьыдджык вӧдитчыны скӧтлы сеталігӧн. | 6) Лӧԍыԁҗык вӧԃітчыны скӧтлы ԍеталігӧн. |
| 7) Прессуйтӧм бур турунсӧ вӧвъяс ёнджыка радейтӧны прессуйттӧм турун дорысь, торъя нин сетны кӧ сійӧс шырӧмӧн да сола ваӧн кӧтӧдӧмӧн. | 7) Прессујтӧм бур турунсӧ вӧвјас јонҗыка раԃејтӧны прессујттӧм турун ԁорыԍ, торја-ԋін ԍетны-кӧ сіјӧс шырӧмӧн ԁа сола ваӧн кӧтӧԁӧмӧн. |
| 8) Абуджык ӧпаснӧ пӧжаръясысь (оз сэтшӧма вермы паськавны би). | 8) Абуҗык ӧпаснӧ пӧжарјасыԍ (оз сещӧма вермы паԍкавны бі). |
| Кутшӧмӧсь овлӧны прессъяс | Кущӧмӧԍ овлӧны прессјас |
| Кос кӧрымлысь турас (объём) чинтан машинаяс эмӧсь бура уна пӧлӧс. Налӧн абу ӧткодьӧсь кыдз производительносьтыс, сідзи и доныс. Тайӧ кыкнанторйыс машина система сайын да ёна-ӧ машинаыс сложнӧй. | Кос кӧрымлыԍ турас (објом) чінтан машінајас емӧԍ бура уна пӧлӧс. Налӧн абу ӧткоԃӧԍ кыԇ проізвоԃіԏеԉноԍтыс, сіԇі-і ԁоныс. Тајӧ кыкнанторјыс машіна ԍіԍԏема сајын ԁа јона-ӧ машінаыс сложнӧј. |
| Турун прессӧн сідз жӧ позьӧ прессуйтны идзас, шабді, пакля да мукӧд тор. | Турун прессӧн сіԇ-жӧ поԅӧ прессујтны іԇас, шабԁі, пакԉа ԁа мукӧԁ тор. |
| Прессъяслӧн конструкция бурмӧм муніс зэв ӧдйӧ. Став пӧлӧс прессуйтчан машинаясын медся бӧръя кадӧдз тюкъяс вылӧ турун торйӧдлыны да тюкъяссӧ кӧртавлыны колӧ вӧлі киӧн. Сідз жӧ киӧн колӧ вӧлі турунсӧ бӧрйӧдлыны да мыччавны прессӧ. | Прессјаслӧн конструкціја бурмӧм муніс зев ӧԁјӧ. Став пӧлӧс прессујтчан машінајасын меԁԍа бӧрја каԁӧԇ ԏукјас вылӧ турун торјӧԁлыны ԁа ԏукјассӧ кӧртавлыны колӧ вӧлі кіӧн. Сіԇ-жӧ кіӧн колӧ вӧлі турунсӧ бӧрјӧԁлыны ԁа мытчавны прессӧ. |
| Ӧні эмӧсь сэтшӧм прессъяс, кӧні став уджыс, торъя самотаскаӧн турун бӧрйӧдлӧмсянь (сортируйтӧмсянь) да прессӧ мыччалӧмсянь тюкъяс кӧртавлӧмӧдз, вӧчсьӧ морттӧг, автоматическӧя. | Ӧні емӧԍ сещӧм прессјас, кӧні став уҗыс, торја самотаскаӧн турун бӧрјӧԁлӧмԍаԋ (сорԏірујтӧмԍаԋ) ԁа прессӧ мытчалӧмԍаԋ ԏукјас кӧртавлӧмӧԇ, вӧчԍӧ морттӧг, автомаԏіческӧја. |
| Прессъясӧн уджалӧм серти (бергӧдлӧм серти) найӧс позьӧ юкны со кутшӧм группаяс вылӧ: | Прессјасӧн уҗалӧм ԍерԏі (бергӧԁлӧм ԍерԏі) најӧс поԅӧ јукны со кущӧм группајас вылӧ: |
| Прессъяс овлӧны: | Прессјас овлӧны: |
| Коставлӧмӧн уджаланаяс | Коставлӧмӧн уҗаланајас |
| Ручнӧйяс | Ручнӧјјас |
| Стержневӧйяс | Ԍԏержԋевӧјјас |
| Чептаяс | Чептајас |
| Коставлытӧм уджаланаяс | Коннӧјјас |
| Коннӧйяс | Полуоборотнӧјјас |
| Полуоборотнӧйяс | Гӧгӧр бергӧԁчанајас |
| Гӧгӧр бергӧдчанаяс | Ӧԏі вӧлӧн уҗаланајас |
| Ӧти вӧлӧн уджаланаяс | Кык вӧлӧн уҗаланајас |
| Кык вӧлӧн уджаланаясс | Коставлытӧм уҗаланајас |
| Механическӧйяс | Мехаԋіческӧјјас |
| Прӧстӧйяс | Прӧстӧјјас |
| Ачыс кӧрталанаяс | Ачыс кӧрталанајас |
| Мотор-прессъяс | Мотор-прессјас |
| Прессуйтан ногъяс да транспорт йылысь | Прессујтан ногјас ԁа транспорт јылыԍ |
| Та ногӧн став системаа прессъяссӧ позьӧ вайӧдны куим основнӧй системаӧ: ручнӧй (киӧн уджалан), коннӧй (вӧлӧн уджалан) да механическӧй. | Та ногӧн став ԍіԍԏемаа прессјассӧ поԅӧ вајӧԁны кујім основнӧј ԍіԍԏемаӧ: ручнӧј (кіӧн уҗалан), коннӧј (вӧлӧн уҗалан) ԁа мехаԋіческӧј. |
| Турун прессуйтан пункт оборудуйтӧм вылӧ машинаяслысь система бӧрйӧны сы серти, уна-ӧ районын туруныс да ыджыд-ӧ вермас лоны вузасян (турун иналан) операцияыс. | Турун прессујтан пункт оборуԁујтӧм вылӧ машінајаслыԍ ԍіԍԏема бӧрјӧны сы ԍерԏі, уна-ӧ рајонын туруныс ԁа ыҗыԁ-ӧ вермас лоны вузаԍан (турун іналан) операціјаыс. |
| Временнӧй сяма операция дырйи, оз кӧ заготовкаыс овлы быд во да туруныс инавсьӧ сӧмын местнӧй рынок вылӧ, 2–3 сюрс центнерӧдз позьӧ прессуйтны ручнӧй прессӧн, торъя нин, абу кӧ лӧсьӧдӧма общӧй турун видзанін. | Временнӧј ԍама операціја ԁырјі, оз-кӧ заготовкаыс овлы быԁво ԁа туруныс інавԍӧ сӧмын местнӧј рынок вылӧ, 2–3 ԍурс центԋерӧԇ поԅӧ прессујтны ручнӧј прессӧн, торја-ԋін абу-кӧ лӧԍӧԁӧма общӧј турун віԇанін. |
| 8 сюрс центнерӧдз, 100–300 километр сайӧдз кыскалӧмӧн, позьӧ прессуйтны вӧла прессӧн (коннӧйӧн), а гырысь партияяс, 20 сюрс центнеръясӧн да унджыкӧн, бурджык да выгӧднӧджык прессуйтчыны механическӧй прессӧн, торъя нин, турунсӧ кӧ колӧ нуны пыр ылі местаясӧ. | 8 ԍурс центԋерӧԇ, 100–300 кілометр сајӧԇ кыскалӧмӧн, поԅӧ прессујтны вӧла прессӧн (коннӧјӧн), а гырыԍ парԏіјајас, 20 ԍурс центԋерјасӧн ԁа унҗыкӧн, бурҗык ԁа выгӧԁнӧҗык прессујтчыны мехаԋіческӧј прессӧн, торја-ԋін турунсӧ-кӧ колӧ нуны пыр ылі местајасӧ. |
| Прессуйтчан система бӧрйӧмын медъёна колӧ пыксьыны со кутшӧмторъяс вылӧ: | Прессујтчан ԍіԍԏема бӧрјӧмын меԁјона колӧ пыкԍыны со кущӧмторјас вылӧ: |
| 1) ыджыд-ӧ операцияыс, | 1) ыҗыԁ-ӧ операціјаыс, |
| 2) ёна-ӧ ӧдйӧ колӧ нуӧдны операциясӧ, | 2) јона-ӧ ӧԁјӧ колӧ нуӧԁны операціјасӧ, |
| 3) ылӧ-ӧ колӧ нуны турунсӧ. | 3) ылӧ-ӧ колӧ нуны турунсӧ. |
| Тані колӧ зэв бура артавны, кымын уджалан вын проектируйтчыссьӧ, уна-ӧ колӧ рабочӧй турун прессуйтӧм вылӧ да ылӧ-ӧ колӧ нуны турунсӧ. Турун нуан дон (кӧрт туй вывса тариф) босьтас став рӧскод пытшкысь коймӧд юкӧнсӧ кымын. Сы понда тайӧ рӧскодыс (турун нуан доныс) и должен решитны вопроссӧ. | Тані колӧ зев бура артавны, кымын уҗалан вын проекԏірујтчыԍԍӧ, уна-ӧ колӧ робочӧј турун прессујтӧм вылӧ ԁа ылӧ-ӧ колӧ нуны турунсӧ. Турун нуан ԁон (кӧрттуј вывса таріф) боԍтас став рӧскоԁ пыщкыԍ којмӧԁ јукӧнсӧ кымын. Сыпонԁа тајӧ рӧскоԁыс (турун нуан ԁоныс) і ԁолжен решітны вопроссӧ. |
| Сыысь кындзи, колӧ водзвыв тӧдны, тупкӧса вагонъясын али восьса платформаяс вылын лоӧ ысталӧма прессуйтӧм турунсӧ. Грузитны кӧ тупкӧса вагонъясӧ, тюкъяслысь гырсясӧ быть колӧ вӧчны ёна точнӧя, — тупкӧса вагонӧ тӧрӧ платформа серти ёна этша. | Сыыԍ кыԋԇі, колӧ воԇвыв тӧԁны, тупкӧса вагонјасын, аԉі воԍса платформајас вылын лоӧ ысталӧма прессујтӧм турунсӧ. Груԅітны-кӧ тупкӧса вагонјасӧ, ԏукјаслыԍ гырԍасӧ быԏ колӧ вӧчны јона точнӧја, — тупкӧса вагонӧ тӧрӧ платформа ԍерԏі јона еща. |
| Та ногӧн, 1 центнер вылӧ арталӧмӧн механическӧй прессовка кӧть и сувтас вылӧджык, тупкӧса вагонын нуӧмӧн, весиг маті местаясӧдз, прессуйтӧм вылӧ унджык видзӧм сьӧм содтӧдӧн на вешъяс транспортын экономитӧмӧн да операцияын сьӧм бергӧдчӧмӧн тшӧкыдджыка вӧчавлӧмӧн. | Та ногӧн, 1 центԋер вылӧ арталӧмӧн мехаԋіческӧј прессовка кӧԏ-і сувтас вылӧҗык, тупкӧса вагонын нуӧмӧн, веԍіг маті местајасӧԇ, прессујтӧм вылӧ унҗык віԇӧм ԍӧм соԁтӧԁӧн-на вешјас транспортын економітӧмӧн ԁа операціјаын ԍӧм бергӧԁчӧмӧн щӧкыԁҗыка вӧчавлӧмӧн. |
| Ыставны кӧ турун тюкъяс восьса платформаяс вылын да неылӧдз (100 километр ылнаӧдз кымын), медся выгӧднӧйӧн вермас лоны сӧмын киӧн прессуйтӧм, коді сетӧ экономия коннӧй да механическӧй прессовка серти 1,2 урсянь 1,5 урӧдз. | Ыставны-кӧ турун ԏукјас воԍса платформајас вылын ԁа ԋеылӧԇ (100 кілометр ылаӧԇ кымын), меԁԍа выгӧԁнӧјӧн вермас лоны сӧмын кіӧн прессујтӧм, коԁі ԍетӧ економіја коннӧј ԁа мехаԋіческӧј прессовка ԍерԏі 1,2 урԍаԋ 1,5 урӧԇ. |
| Восьса платформаяс вылын ыджыдджык места понда позьӧ грузитны унджык тюкъяс, кӧть и найӧ тураснас гырысьджыкӧсь. Киӧн прессуйтӧм вылӧ ов ков видзны некутшӧм сьӧм да позьны кӧ кутас ыставны турунсӧ платформаяс вылын — татшӧм прессуйтӧмыс асьсӧ вештӧ. | Воԍса платформајас вылын ыҗыԁҗык места понԁа поԅӧ груԅітны унҗык ԏукјас, кӧԏ-і најӧ тураснас гырыԍҗыкӧԍ. Кіӧн прессујтӧм вылӧ ов ков віԇны ԋекущӧм ԍӧм ԁа поԅны-кӧ кутас ыставны турунсӧ платформајас вылын — тащӧм прессујтӧмыс аԍсӧ вештӧ. |
| Кыдзи вӧлі висьталӧма нин, ручнӧй прессовка колӧ лыддьыны выгӧднӧйӧн сӧмын матӧдз да восьса платформаяс вылын турун ысталігӧн, а ылӧдзджык ысталігӧн ёнджыка выгӧднӧй лоӧ механическӧй прессовка. Ыстыны кӧ турун 500 километр сайӧдз, механическӧй прессовка сетӧ экономия 1,4 урсянь 2,0 урӧдз быд 16,4 килограмм вылӧ (воддза лыдпасыс коннӧй прессовкалӧн, бӧръяыс — механическӧйлӧн). | Кыԇі вӧлі віԍталӧма-ԋін, ручнӧј прессовка колӧ лыԃԃыны выгӧԁнӧјӧн сӧмын матӧԇ ԁа воԍса платформајас вылын турун ысталігӧн, а ылӧԇҗык ысталігӧн јонҗыка выгӧԁнӧј лоӧ мехаԋіческӧј прессовка. Ыстыны-кӧ турун 500 кілометр сајӧԇ, мехаԋіческӧј прессовка ԍетӧ економіја 1,4 урԍаԋ 2,0 урӧԇ быԁ 16,4 кілограмм вылӧ (воԇԇа лыԁпасыс коннӧј прессовкалӧн, бӧрјаыс — мехаԋіческӧјлӧн). |
| 750, 1000 да унджык километрӧдз расстоянньӧ содтӧмӧн механическӧй прессовкалӧн выгӧдаыс нӧшта на ыджыдджык колӧ лоны. | 750, 1000 ԁа унҗык кілометрӧԇ расстојаԋԋӧ соԁтӧмӧн мехаԋіческӧј прессовкалӧн выгӧԁаыс нӧшта-на ыҗыԁҗык колӧ лоны. |
| Тайӧ — восса платформаяс вылын турун ысталігӧн. А мыйкӧ понда кӧ платформаяс вылын ыставны оз позь (кӧрт туй вылын брезентъяс абуӧсь, либӧ платформаяс оз тырмыны), сэк та ылнаӧ мӧдӧдӧм вылӧ тупкӧса вагонъясӧ грузитны киӧн прессуйтӧм турун некутшӧма нин оз позь. | Тајӧ — воԍса платформајас вылын турун ысталігӧн. А мыјкӧ понԁа-кӧ платформајас вылын ыставны оз поԅ (кӧрттуј вылын бреԅентјас абуӧԍ, ԉібӧ платформајас оз тырмыны), сек та ылнаӧ мӧԁӧԁӧм вылӧ тупкӧса вагонјасӧ груԅітны кіӧн прессујтӧм турун ԋекущӧма-ԋін оз поԅ. |
| Кыдзи петкӧдлӧны арталӧмъяс, киӧн прессуйтӧм турун мӧдӧдӧм вылӧ медылі расстоянньӧӧн колӧ лыддьыны 75 км тупкӧса вагонъясын да 300 км платформаяс вылын ысталігӧн. | Кыԇі петкӧԁлӧны арталӧмјас, кіӧн прессујтӧм турун мӧԁӧԁӧм вылӧ меԁылі расстојаԋԋӧӧн колӧ лыԃԃыны 75 км. тупкӧса вагонјасын ԁа 300 км. платформајас вылын ысталігӧн. |
| Став арталӧмыс унаысь торксьылӧ да вежсьӧ кӧрт туй вывса нелючкияс понда, весын судзсьытӧмла, либӧ турунсӧ нуӧмыс донсялӧ кранитӧм кузя да вагонъясӧс сулӧдӧм кузя (простой кузя) лишнӧй рӧскодъясӧн. Татшӧм рӧскодъясыс унаысь кайлӧны бура вылӧдз. | Став арталӧмыс унаыԍ торкԍылӧ ԁа вежԍӧ кӧрттујвывса ԋеԉучкіјас понԁа, весын суԇԍытӧмла, ԉібӧ турунсӧ нуӧмыс ԁонԍалӧ краԋітӧм куԅа ԁа вагонјасӧс сулӧԁӧм куԅа (простој куԅа) ԉішнӧј рӧскоԁјасӧн. Тащӧм рӧскоԁјасыс унаыԍ кајлӧны бура вылӧԇ. |
| «Транспорт» юкӧдын сетӧма индӧдъяс, кыдзи артавны кӧрт туй вывса рӧскодъяс, кутшӧмъяс вермасны лоны прессуйтӧм турун нуӧм кузя (разнӧй расстоянньӧ босьтӧмӧн). Сійӧ индӧдъяс кузяыс позьӧ водзвыв вӧчны примернӧй калькуляция. Сэн жӧ вайӧдӧма конкретнӧй примеръяс, уна-ӧ сувтӧ 100 км ылнаӧ тупкӧса вагонын нуӧм, грузитны кӧ лӧсьӧдӧм нормаӧн, да уна-ӧ сувтӧ 100, 300 да 500 км ылнаӧ сэтшӧмъяс дырйи, кор грузитсьӧ унджык, либӧ этшаджык, практика вылын лоӧм норма серти. Арталӧмсӧ вӧчӧма куим ногӧн — ручнӧй, коннӧй да механическӧй способъясӧн — прессуйтӧм турунлы. | „Транспорт“ јукӧԁын ԍетӧма інԁӧԁјас, кыԇі артавны кӧрттујвывса рӧскоԁјас, кущӧмјас вермасны лоны прессујтӧм турун нуӧм куԅа (разнӧј расстојаԋԋӧ боԍтӧмӧн). Сіјӧ інԁӧԁјас куԅаыс поԅӧ воԇвыв вӧчны прімернӧј каԉкуԉаціја. Сен-жӧ вајӧԁӧма конкретнӧј прімерјас, уна-ӧ сувтӧ 100 км. ылнаӧ тупкӧса вагонын нуӧм, груԅітны-кӧ лӧԍӧԁӧм нормаӧн, ԁа уна-ӧ сувтӧ 100, 300 ԁа 500 км. ылнаӧ сещӧмјас ԁырјі, кор груԅітԍӧ унҗык, ԉібӧ ещаҗык, пракԏіка вылын лоӧм норма ԍерԏі. Арталӧмсӧ вӧчӧма кујім ногӧн — ручнӧј, коннӧј ԁа мехаԋіческӧј способјасӧн — прессујтӧм турунлы. |
| Сійӧ тӧдмӧдъяссьыс тыдалӧ, мый кымын уна грузитны турун, сымын донтӧм сувтӧ нуӧмыс. Та понда колӧ бурджыка тӧдмавны, мыйяс понда позьӧ унджык либӧ этшаджык тӧрӧдны вагонӧ. | Сіјӧ тӧԁмӧԁјасԍыс тыԁалӧ, мыј кымын уна груԅітны турун, сымын ԁонтӧм сувтӧ нуӧмыс. Тапонԁа колӧ бурҗыка тӧԁмавны, мыјјас понԁа поԅӧ унҗык ԉібӧ ещаҗык тӧрӧԁны вагонӧ. |
| Вагонӧ (баржаӧ) унджык либӧ этшаджык тӧрӧдӧм, тюкъяс тэчны кужӧм сайын, а ёнджыкасӧ — тюк лыд сайын, кымын тӧрӧ вагонӧ, либӧ платформа вылӧ (баржаӧ) да найӧ сьӧкта сайын. Унджык турун позьӧ тӧрӧдны: 1) тюкъяссӧ удобнӧйджык (портативнӧй) формаӧн вӧчалӧмӧн да ёнджыка удобнӧй кузьта да пасьта босьтӧмӧн; 2) налысь сьӧкта бӧрйӧмӧн. | Вагонӧ (баржаӧ) унҗык ԉібӧ ещаҗык тӧрӧԁӧм, ԏукјас течны кужӧм сајын, а јонҗыкасӧ — ԏук лыԁ сајын, кымын тӧрӧ вагонӧ, ԉібӧ платформа вылӧ (баржаӧ) ԁа најӧ ԍӧкта сајын. Унҗык турун поԅӧ тӧрӧԁны: 1) ԏукјассӧ уԁобнӧјҗык (портаԏівнӧј) формаӧн вӧчалӧмӧн ԁа јонҗыка уԁобнӧј куԅта ԁа паԍта боԍтӧмӧн; 2) налыԍ ԍӧкта бӧрјӧмӧн. |
| Тюкъяслы экономнӧйджык сьӧкта позьӧ вӧчны турунсӧ ёнджыка (кытчӧдз позьӧ) топӧдӧмӧн. Тюкъяслӧн топыдлун овлӧ уна нога, прессуйтан способ серти. | Ԏукјаслы економнӧјҗык ԍӧкта поԅӧ вӧчны турунсӧ јонҗыка (кытчӧԇ поԅӧ) топӧԁӧмӧн. Ԏукјаслӧн топыԁлун овлӧ уна нога, прессујтан способ ԍерԏі. |
| Тупкӧса вагонӧ 100 центнер грузитӧм вылӧ колӧ эськӧ топӧдны турунсӧ 10–11 килограммӧдз, но татшӧма топӧдӧмыс тӧдчымӧн донсьӧдӧ прессуйтӧмсӧ. Сы понда ёна бурджык уджавны 8 килограммӧн шӧркоддьӧмаӧдз топӧдӧмӧн, сӧмын сэк турунсӧ колӧ ыставны восьса платформаяс вылын, кытчӧ позьӧ грузитны 150 центнерӧдз. | Тупкӧса вагонӧ 100 центԋер груԅітӧм вылӧ колӧ еԍкӧ топӧԁны турунсӧ 10–11 кілограммӧԇ, но тащӧма топӧԁӧмыс тӧԁчымӧн ԁонԍӧԁӧ прессујтӧмсӧ. Сыпонԁа јона бурҗык уҗавны 8 кілограммӧн шӧркоԃԃемаӧԇ топӧԁӧмӧн, сӧмын сек турунсӧ колӧ ыставны воԍса платформајас вылын, кытчӧ поԅӧ груԅітны 150 центԋерӧԇ. |
| Прессуйтан кад. | Прессујтан каԁ. |
| Турун прессуйтан кадлӧн — гожӧм, тӧв, либӧ тулыс-ар — значенньӧыс зэв ыджыд: кад серти овлӧ сынӧдыс косджык, либӧ ёнджыка ва руа, а сыкӧд тшӧтш туруныс овлӧ косджык либӧ ульсалӧмаджык. | Турун прессујтан каԁлӧн — гожӧм, тӧв, ԉібӧ тулыс-ар — значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ: каԁ ԍерԏі овлӧ сынӧԁыс косҗык, ԉібӧ јонҗыка ва руа, а сыкӧԁ щӧщ туруныс овлӧ косҗык ԉібӧ уԉсалӧмаҗык. |
| Прессуйтӧм вылӧ кӧ турун запас тырмӧ да эмӧсь кӧ складъяс, позьӧ прессуйтчыны во гӧгӧр чӧж, но обычнӧя оз удайтчы бура видзны турунсӧ зэрысь да лымйысь. Сы понда медбурӧн колӧ лыддьыны гожся прессовка, кор влагалӧн (ульсалӧмлӧн) прӧчентыс оз пет нормаысь, а тӧлын прессуйтігӧн обычнӧя овлӧ 15–16%-ысь унджык. Босьтам кӧ тулысын прессуйтӧм, сэкся прессуйтӧм турунлӧн вежсьӧ рӧмыс да дукыс. Тайӧс колӧ водзвыв тӧдны. | Прессујтӧм вылӧ кӧ турун запас тырмӧ ԁа емӧԍ кӧ склаԁјас, поԅӧ прессујтчыны вогӧгӧр-чӧж, но обычнӧја оз уԁајтчы бура віԇны турунсӧ зерыԍ ԁа лымјыԍ. Сыпонԁа меԁбурӧн колӧ лыԃԃыны гожԍа прессовка, кор влагалӧн (уԉсалӧмлӧн) прӧчентыс оз пет нормаыԍ, а тӧлын прессујтігӧн обычнӧја овлӧ 15–16 прӧч.-ыԍ унҗык. Боԍтам-кӧ тулысын прессујтӧм, секԍа прессујтӧм турунлӧн вежԍӧ рӧмыс ԁа ԁукыс. Тајӧс колӧ воԇвыв тӧԁны. |
| Тайӧяс понда колӧ бурджыкӧн лыддьыны гӧжӧмын да кос арын водзджык прессуйтӧм. Ставыс во пытшкын уджавны шогманаӧн лыддьыссьӧ 100 лун. | Тајӧјас понԁа колӧ бурҗыкӧн лыԁԃыны гӧжӧмын ԁа кос арын воԇҗык прессујтӧм. Ставыс во пыщкын уҗавны шогманаӧн лыԃԃыԍԍӧ 100 лун. |
| КИӦН ПРЕССУЙТӦМ | Кіӧн прессујтӧм (Ручнӧј прессовка). |
| Став пӧлӧс ручнӧй прессӧ вӧчӧма пуысь. Найӧ лоӧны ящик кодьӧсь, сӧмын ыдждаыс абу быд системалӧн ӧткодь. Паськыд стенкаяслӧн вылыс да улыс джынъясыс воссянаӧсь, ящиклӧн вевтыс да пыдӧсыс вешласянаӧсь. Векни стенаясас вӧчавсьӧны коластъяс (прорезъяс). Тайӧ коластъясас вешласьӧны брусъяс, кодъяс действуйтӧны уджалігас ящик пыдӧс вылас либӧ вевт вылас. Передача, кодӧн мортлысь вынсӧ передайтӧны топӧдысь аппаратлы, разнӧй системалӧн овлӧ аслыспӧлӧс. Рычага прессъяс (Гиттонлӧн) топӧдӧны турунсӧ пӧвйӧн, коді лэптыссьӧ кык сувтса стерженьӧн. | Став пӧлӧс ручнӧј прессӧ вӧчӧма пуыԍ. Најӧ лоӧны јашщік коԃӧԍ, сӧмын ыҗԁаыс абу быԁ ԍіԍԏемалӧн ӧткоԃ. Паԍкыԁ ԍԏенкајаслӧн вылыс ԁа улыс җынјасыс воԍԍанаӧԍ, јашщіклӧн вевтыс ԁа пыԁӧсыс вешлаԍанаӧԍ. Векԋі ԍԏенајасас вӧчавԍӧны коластјас (прорезјас). Тајӧ коластјасас вешлаԍӧны брусјас, коԁјас ԃејствујтӧны уҗалігас јашщік пыԁӧс вылас, ԉібӧ вевт вылас. Переԁача, коԁӧн мортлыԍ вынсӧ переԁајтӧны топӧԁыԍ аппаратлы, разнӧј ԍіԍԏемалӧн овлӧ аслыс пӧлӧс. Рычага прессјас (Гіттонлӧн) топӧԁӧны турунсӧ пӧвјӧн, коԁі лептыԍԍӧ кык сувтса ԍԏержеԋӧн. |
| Ингерзольлӧн пресс топӧдӧ турунсӧ ящик пыдӧснас, коді лэптыссьӧ вывлань блокъя-чепта приспособленньӧӧн. Чеплысь ӧти помсӧ домалӧма ящик стенкаӧ, сэсся чептыс мунӧ блок пыр, кодӧс крепитӧма чурвидзысь брус помӧ, а сэсянь мунӧ вылыс блокйӧ. Вылыс блокса чӧрс вылӧ (ось вылӧ) садитӧма пиньяса кӧльӧса, кӧні эм кык собачка. Ӧти собачкасӧ, кодӧс йитӧма рычагкӧд, вӧчӧма скоба моз. Рычагӧн уджалігӧн скоба босьталӧ кӧльӧсалысь пиньяссӧ, блок зэлӧдӧ чепсӧ да кыпӧдӧ топӧдысь пӧвсӧ. Кор рычагсӧ лэдзӧма, мӧд собачка оз лэдз пиньясӧсь кӧльӧсалы бӧрлань бергӧдчыны да чеплы личавны. Тайӧ операцияыс (топӧдӧмыс) вӧчсьӧ сэтчӧдз, кытчӧдз топӧдысь пӧвйыс оз во лӧсьӧдӧм местаӧдзыс. | Інгерзоԉлӧн пресс топӧԁӧ турунсӧ јашщік пыԁӧснас, коԁі лептыԍԍӧ вывлаԋ блокја-чепта пріспособԉеԋԋӧӧн. Чеплыԍ ӧԏі помсӧ ԁомалӧма јашщік ԍԏенкаӧ, сеԍԍа чептыс мунӧ блок пыр, коԁӧс крепітӧма чурвіԇыԍ брус помӧ, а сеԍаԋ мунӧ вылыс блокјӧ. Вылыс блокса чӧрс вылӧ (оԍ вылӧ) саԃітӧма піԋјаса кӧԉӧса, кӧні ем кык собачка. Ӧԏі собачкасӧ, коԁӧс јітӧма рычагкӧԁ, вӧчӧма скӧба моз. Рычагӧн уҗалігӧн скоба боԍталӧ кӧԉӧсалыԍ піԋјассӧ, блок зелӧԁӧ чепсӧ ԁа кыпӧԁӧ топӧԁыԍ пӧвсӧ. Кор рычагсӧ леԇӧма, мӧԁ собачка оз леԇ піԋјасӧԍ кӧԉӧсалы бӧрлаԋ бергӧԁчыны ԁа чеплы ԉічавны. Тајӧ операціјаыс (топӧԁӧмыс) вӧчԍӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ топӧԁыԍ пӧвјыс оз во лӧԍӧԁӧм местаӧԇыс. |
| Коставлӧмӧн уджалан унджык прессыслӧн камераыс сувтса. Сы понда татшӧм прессыс бура джуджыд да уджавны сійӧн абу удобнӧ. | Коставлӧмӧн уҗалан унҗык прессыслӧн камераыс сувтса. Сыпонԁа тащӧм прессыс бура җуҗыԁ ԁа уҗавны сіјӧн абу уԁобнӧ. |
| Удж нуӧдсьӧ тадзи: пресслысь улысладор джынсӧ тыртӧны турунӧн, вылысса стенкаяссӧ восьсӧн видзӧмӧн, сэсся став стенкаяссӧ пӧдлавлӧны, сюйӧны содтӧд турун камера вылысӧ, пӧдлалӧны вылысса вевтсӧ да гӧгӧрбок топыда тупкалӧны да крепиталӧны. Та бӧрын заводитӧны уджавны рычагъясӧн. Тайӧ уджсӧ заводитӧны ӧтпырйӧн, мед пӧвйыс оз пӧлыньтчы. Прессуйтӧм помалӧм бӧрын бокъяссьыс стенкаяссӧ восьталӧны да тюксӧ кӧртавлӧны сутугаӧн, сэсся восьтӧны вылыс вевтсӧ да кыскӧны сійӧс ортсӧ. | Уҗ нуӧԁԍӧ таԇі: пресслыԍ улысла ԁор җынсӧ тыртӧны турунӧн, вылысса ԍԏенкајассӧ воԍсӧн віԇӧмӧн, сеԍԍа став ԍԏенкајассӧ пӧԁлавлӧны, ԍујӧны соԁтӧԁ турун камера вылысӧ, пӧԁлалӧны вылысса вевтсӧ ԁа гӧгӧрбок топыԁа тупкалӧны ԁа крепіталӧны. Та бӧрын завоԃітӧны уҗавны рычагјасӧн. Тајӧ уҗсӧ завоԃітӧны ӧтпырјӧн, меԁ пӧвјыс оз пӧлыԋтчы. Прессујтӧм помалӧм бӧрын бокјасԍыс ԍԏенкајассӧ воԍталӧны ԁа ԏуксӧ кӧртавлӧны сутугаӧн, сеԍԍа воԍтӧны вылыс вевтсӧ ԁа кыскӧны сіјӧс ортсӧ. |
| Ручнӧй прессъяслӧн тырмытӧмторъясыс: оз быдлаті ӧткодя лэччы пӧвйыс, дай вильдалӧны скрепаясыс (уджалігӧн стержень кутысь муфтаяс), а медся главнӧйыс — зэлыда да не пасьтала ӧткодя турун сюялӧмӧн прессовальнӧй камераяс унаысь жугавлӧны. | Ручнӧј прессјаслӧн тырмытӧмторјасыс: оз быԁлаті ӧткоԃа летчы пӧвјыс, ԁај віԉԁалӧны скрепајасыс (уҗалігӧн ԍԏержеԋ кутыԍ муфтајас), а меԁԍа главнӧјыс — зелыԁа ԁа ԋе паԍтала ӧткоԃа турун ԍујалӧмӧн прессоваԉнӧј камерајас унаыԍ жугавлӧны. |
| Татшӧм прессъясӧн турун омӧля топалӧ. Сы понда вагонӧ тӧрӧ обычнӧя 50 центнерысь не унджык, а мукӧддырйи весиг 30 центнерысь не унджык, удж качество серти. Пресслӧн 8 часа уджалан лунся нормальнӧй производительносьт 4-ӧн уджалӧмӧн овлӧ, пресс система серти да тюк ыджда серти, 32-сянь 60 тюкӧдз, тюкъяслысь сьӧктасӧ 32-сянь 50 килограммӧдз вӧчалӧмӧн. Тайӧ лоӧ уна вылӧ — 3 тонна лун. | Тащӧм прессјасӧн турун омӧԉа топалӧ. Сыпонԁа вагонӧ тӧрӧ обычнӧја 50 центԋерыԍ ԋе унҗык, а мукӧԁԁырјі веԍіг 30 центԋерыԍ ԋе унҗык, уҗ качество ԍерԏі. Пресслӧн 8 часа уҗалан лунԍа нормаԉнӧј проізвоԃіԏеԉноԍт 4-ӧн уҗалӧмӧн овлӧ, пресс ԍіԍԏема ԍерԏі ԁа ԏук ыҗԁа ԍерԏі, 32-ԍаԋ 60 ԏукӧԇ, ԏукјаслыԍ ԍӧктасӧ 32-ԍаԋ 50 кілограммӧԇ вӧчалӧмӧн. Тајӧ лоӧ уна вылӧ — 3 тонна лун. |
| Ручнӧй прессъясӧн уджалӧны сӧмын негырысь партияяс прессуйтігӧн да турунсӧ матӧдз нуӧм вылӧ; уджыс надзӧн мунӧ да унаысь нуӧдсьылӧ 2 рабочӧйӧн. Сэтшӧмъяс дырйи лунся производительносьт лэччӧ 16 центнерӧдз. | Ручнӧј прессјасӧн уҗалӧны сӧмын ԋегырыԍ парԏіјајас прессујтігӧн ԁа турунсӧ матӧԇ нуӧм вылӧ; уҗыс наԇӧн мунӧ ԁа унаыԍ нуӧԁԍылӧ 2 робочӧјӧн. Сещӧмјас ԁырјі лунԍа проізвоԃіԏеԉноԍт летчӧ 16 центԋерӧԇ. |
| Став тайӧ машинаясыс лыддьыссьӧны коставлӧмӧн уджаланаясӧн (переменно-действующӧйяс). На пытшкысь Ингерзольлӧн система пырӧ чепта прессъяс пытшкӧ, Гиттонлӧн система — рычажнӧйяс пытшкӧ, а Багатыр система — зубчато-стержневӧйяс пытшкӧ. | Став тајӧ машінајасыс лыԃԃыԍԍӧны коставлӧмӧн уҗаланајасӧн (переменно-ԃејствујушщӧјјас). На пыщкыԍ Інгерзоԉлӧн ԍіԍԏема пырӧ чепта прессјас пыщкӧ, Гіттонлӧн ԍіԍԏема — рычажнӧјјас пыщкӧ, а Багатыр ԍіԍԏема — зубчато-ԍԏержԋевӧјјас пыщкӧ. |
| Колӧ пасйыны, мый ӧнӧдз унджык прессуйтчан пунктсӧ оборудуйтӧма важ конструкция прессъясӧн, кодъясӧс вӧчалӧма войнаӧдз на да война воясӧ. Сідзжӧ эз на вежсьы медбӧръя воясын вӧчалӧм прессъяслӧн конструкцияыс. Сы понда пресс системаяслы нимъяссӧ босьталӧма сэтшӧмӧс, кутшӧм заводскӧй маркаӧн вӧлі лэдзӧма производствосьыс. Тайӧ пасйӧмыс инмӧ сідзжӧ водзын гижалӧмӧ. | Колӧ пасјыны, мыј ӧнӧԇ унҗык прессујтчан пунктсӧ оборуԁујтӧма важ конструкціја прессјасӧн, коԁјасӧс вӧчалӧма војнаӧԇ-на ԁа војна војасӧ. Сіԇ-жӧ ез-на вежԍы меԁбӧрја војасын вӧчалӧм прессјаслӧн конструкціјаыс. Сыпонԁа пресс ԍіԍԏемајаслы ԋімјассӧ боԍталӧма сещӧмӧс, кущӧм завоԁскӧј маркаӧн вӧлі леԇӧма проізвоԁствоԍыс. Тајӧ пасјӧмыс інмӧ сіԇ-жӧ воԇын гіжалӧмӧ. |
| Медся несложнӧйӧн да уджын ёнджыка прӧстӧйӧн лыддьыссьӧ французскӧй ручнӧй пресслӧн зэв ёна паськалӧм тип — Гиттонлӧн система. Сылӧн абуӧсь кокниа жугавлысь чугуннӧй часьтъяс. Сы понда тайӧ прессыс зэв ёна лӧсялӧ прӧстӧйджык прессовальняяслы, кӧні абуӧсь опытнӧй рабочӧйяс да специалистъяс, а уджалӧны асланыс вынӧн. | Меԁԍа ԋесложнӧјӧн ԁа уҗын јонҗыка прӧстӧјӧн лыԃԃыԍԍӧ французскӧј ручнӧј пресслӧн зев јона паԍкалӧм ԏіп — Гіттонлӧн ԍіԍԏема. Сылӧн абуӧԍ кокԋіа жугавлыԍ чугуннӧј чаԍтјас. Сыпонԁа тајӧ прессыс зев јона лӧԍалӧ прӧстӧјҗык прессоваԉԋајаслы, кӧні абуӧԍ опытнӧј робочӧјјас ԁа ԍпеціаԉістјас, а уҗалӧны асланыс вынӧн. |
| Французскӧй системаа ручнӧй пресслӧн конструкцияыс сэтшӧм прӧстӧй, мый, кыдз водзджык, сідзи и ӧні, быдлаын позьӧ вӧчны татшӧм прессӧ места вылас, эмӧсь кӧ колана чертёжъяс. Конструкторскӧй чертёжъяссӧ вӧлі коркӧ лэдзӧма Ленинградса с.-хоз. музейӧн (ХІІ-ӧд лист — американскӧй пресс да ХІІІ-ӧд лист — Гиттонлӧн пресс). | Французскӧј ԍіԍԏемаа ручнӧј пресслӧн конструкціјаыс сещӧм прӧстӧј, мыј, кыԇ воԇҗык, сіԇі-і ӧні, быԁлаын поԅӧ вӧчны тащӧм прессӧ места вылас, емӧԍ-кӧ колана черԏожјас. Конструкторскӧј черԏожјассӧ вӧлі коркӧ леԇӧма Ԉеԋінграԁса ԍ. хоз. муԅејӧн (XІІ-ԁ ԉіст — амеріканскӧј пресс ԁа ХІІІ-ԁ ԉіст — Гіттонлӧн пресс). |
| Зэв удобнӧйӧн лыддьыссьӧ «Балтимор В. Н. Р.» маркаӧн лэдзалӧм прессъяс. Найӧс вӧчлісны водзджык «Серп да Мӧлӧт» заводын, Харьковын. Тайӧ пресслӧн эм ён дубӧвӧй остов да укладысь дорӧм трубкаяс. Уджавны сійӧн кокни: турун топӧдсьӧ кык кузь рычагӧн да пиня кӧльӧса отсӧгӧн. Рычагъясӧн кык уклад шестерня бергӧдігӧн пресслӧн пыдӧсыс чугуннӧй стерженьяскӧд ӧтлаын кайӧ вывлань да зэв ыджыд вынӧн топӧдӧ турунсӧ пӧдса вевт бердас. | Зев уԁобнӧјӧн лыԃԃыԍԍӧ Балԏімор В. Н. Р. маркаӧн леԇалӧм прессјас. Најӧс вӧчлісны воԇҗык „Ԍерп ԁа Молот“ завоԁын, Харковын. Тајӧ пресслӧн ем јон, ԁубӧвӧј остов ԁа уклаԁыԍ ԁорӧм трубкајас. Уҗавны сіјӧн кокԋі: турун топӧԁԍӧ кык куԅ рычагӧн ԁа піԋа кӧԉӧса отсӧгӧн. Рычагјасӧн кык уклаԁ шеԍԏерԋа бергӧԁігӧн пресслӧн пыԁӧсыс чугуннӧј ԍԏержеԋјаскӧԁ ӧтлаын кајӧ вывлаԋ ԁа зев ыҗыԁ вынӧн топӧԁӧ турунсӧ пӧԁса вевт берԁас. |
| Турун прессуйтӧм кындзи, сійӧн позьӧ прессуйтны идзас, шабді, пакля, пенька, трапйӧ да мукӧдтор. | Турун прессујтӧм кыԋԇі, сіјӧн поԅӧ прессујтны іԇас, шабԁі, пакԉа, пеԋка, трапјӧ ԁа мукӧԁтор. |
| Ӧти часӧн прессуйтӧ 6 тюк, 57×89×98 см гырсяӧс да сьӧктаӧн 65,5 килограммӧдз. | Ӧԏі часӧн прессујтӧ 6 ԏук, 57×89×98 см гырԍаӧс ԁа ԍӧктаӧн 65,5 кілограммӧԇ. |
| Пресслӧн производительносьт медъёнасӧ сы сайын, ёна-ӧ сюся да зіля уджалӧны рабочӧйяс. Рабочӧйыс колӧ уна вылӧ 4 морт. | Пресслӧн проізвоԃіԏеԉноԍт меԁјонасӧ сы сајын, јона-ӧ ԍуԍа ԁа зіԉа уҗалӧны робочӧјјас. Робочӧјыс колӧ унавылӧ 4 морт. |
| Прессуйтӧм турун кӧртавсьӧ сутугаӧн. | Прессујтӧм турун кӧртавԍӧ сутугаӧн. |
| Медым лӧсьыдджык вӧлі новлӧдлыны, сійӧ жӧ заводыс вӧчалӧ тайӧ пресслы специальнӧй кык гӧгыля тележкаяс вомӧна чӧрсӧн да вожйӧн кык вӧв доддялӧм вылӧ. | Меԁым лӧԍыԁҗык вӧлі новлӧԁлыны, сіјӧ-жӧ завоԁыс вӧчалӧ тајӧ пресслы ԍпеціаԉнӧј кык гӧгыԉа ԏеԉежкајас вомӧна чӧрсӧн ԁа вожјӧн кык вӧв ԁоԃԃалӧм вылӧ. |
| Ӧні заводъяс дугдісны вӧчавны ручнӧй прессъяс. На вылӧ заказъясӧн колӧ шыӧдчыны ӧні промкооперация дінӧ, коді вермас вӧчавны прессъяссӧ кустарнӧй способӧн. | Ӧні завоԁјас ԁугԁісны вӧчавны ручнӧј прессјас. На вылӧ заказјасӧн колӧ шыӧԁчыны ӧні промкоопераціја ԁінӧ, коԁі вермас вӧчавны прессјассӧ кустарнӧј способӧн. |
| Прессуйтан дон | Прессујтан ԁон |
| Ручнӧй способӧн прессуйтан дон тэчсьӧ со кутшӧм рӧскодъясысь: | Ручнӧј способӧн прессујтан ԁон течԍӧ со кущӧм рӧскоԁјасыԍ: |
| А. Производительносьт | А. Проізвоԃіԏеԉноԍт |
| 8 часа уджалан лунӧн 17 центнер прессуйтӧм турун. | 8 часа уҗалан лунӧн 17 центԋер прессујтӧм турун. |
| Б. Производство | Б. Проізвоԁство |
| 2 рабочӧйлы 1 шайт 50 урӧн 8 час уджалӧмысь — 3 шайт, | 2 робочӧјлы 1 шајт 50 урӧн 8 час уҗалӧмыԍ .... 3 шајт — |
| либӧ 1 центнер турунысь — 18 ур. | ԉібӧ 1 центԋер туруныԍ .... — 18 ур. |
| В. Дон вештӧм | В. Ԁон вештӧм |
| Пресслӧн амортизация, доныс 200 шайт ^Тайӧ донсӧ босьтӧма заводсянь пунктӧдз пресс ваян донлысь ылӧссӧ содтӧмӧн./^, куим во чӧжӧн быд во 100 лунӧн уджалӧмӧн кайӧ 8 час уджалӧмысь — 66 ур, | Пресслӧн аморԏізаціја, ԁоныс 200 шајт^Тајӧ ԁонсӧ боԍтӧма завоԁԍаԋ пунктӧԇ пресс вајан ԁонлыԍ ылӧссӧ соԁтӧмӧн./^, кујім во чӧжӧн быԁво 100 лунӧн уҗалӧмӧн кајӧ 8 час уҗалӧмыԍ .... — 66 ур |
| либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 3,6 ур. | Ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... — 3,6 „ |
| Ремонт вӧчӧм кузя рӧскод 8 час уджалӧмысь — 11 ур, | Ремонт вӧчӧм куԅа рӧскоԁ 8 час уҗалӧмыԍ .... — 11 ур |
| либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 0,6 ур. | ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... — 0,6 „ |
| Сутуга вылӧ рӧскод 8 час уджалӧмысь — 3 ш. 33 ур, | Сутуга вылӧ рӧскоԁ 8 час уҗалӧмыԍ .... 3 ш. 33 „ |
| либӧ цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 19,8 ур. | ԉібӧ цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... — 19,8 „ |
| Став прессуйтан доныс 8 час уджалӧмысь — 7 ш. 10 ур, | Став прессујтан ԁоныс 8 час уҗалӧмыԍ .... 7 ш. 10 ур |
| либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 42,6 ур. | ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... — 42,6 „ |
| ТУРУН ПРЕССУЙТӦМЫН МЕХАНИЗАЦИЯ НУӦДӦМ | ТУРУН ПРЕССУЈТӦМЫН МЕХАԊІЗАЦІЈА НУӦԀӦМ |
| Коставлытӧг уджалан прессъяс | Коставлытӧг уҗалан прессјас |
| Киӧн (ручнӧй) прессуйтӧм абу выгоднӧ. Водзӧ вылӧ тайӧ уджсӧ, тӧдӧмысь, ставнас лоӧ вуджӧдӧма тракторсянь либӧ электрическӧй двигательсянь уджалан прессъяс вылӧ. | Кіӧн (ручнӧј) прессујтӧм абу выгоԁнӧ. Воԇӧ вылӧ тајӧ уҗсӧ, тӧԁӧмыԍ, ставнас лоӧ вуҗӧԁӧма тракторԍаԋ ԉібӧ еԉектріческӧј ԁвігаԏеԉԍаԋ уҗалан прессјас вылӧ. |
| Пӧшти став миян гырысь овмӧсъясын — колхозъясын да совхозъясын, кодъяслӧн эм вузӧс турун, ыджыдджык пӧльзаӧн позьӧ уджавны сӧмын коставлытӧг уджалан прессъясӧн — моторнӧйясӧн, а дзик нин кӧ некыдз сійӧс лӧсьӧдны — сэк коннӧй (вӧлӧн уджалан) прессъясӧн. Коннӧй пресс эм кык системаа: полуоборотнӧй — джынвыйӧ бергӧдчана да кругӧвӧй — гӧгӧр бергӧдчана. На пытшкысь ӧні паськалӧма сӧмын бӧръя системаыс (кругӧвӧйыс). | Пӧшԏі став міјан гырыԍ овмӧсјасын — колхозјасын ԁа совхозјасын, коԁјаслӧн ем вузӧс турун, ыҗыԁҗык пӧԉзаӧн поԅӧ уҗавны сӧмын коставлытӧг уҗалан прессјасӧн — моторнӧјјасӧн, а ԇік-ԋін-кӧ ԋекыԇ сіјӧс лӧԍӧԁны — сек коннӧј (вӧлӧн уҗалан) прессјасӧн. Коннӧј пресс ем кык ԍіԍԏемаа: полуоборотнӧј — җынвыјӧ бергӧԁчана ԁа кругӧвӧј — гӧгӧр бергӧԁчана. На пыщкыԍ ӧні паԍкалӧма сӧмын бӧрја ԍіԍԏемаыс (кругӧвӧјыс). |
| Коставлытӧг уджалан прессъяс со мыйясӧн бурӧсь: | Коставлытӧг уҗалан прессјас со мыјјасӧн бурӧԍ: |
| 1) этшаджык кад мунӧ (кад экономитӧм), | 1) ещаҗык каԁ мунӧ (каԁ економітӧм), |
| 2) турун тюк топӧдӧм позьӧ регулируйтны, | 2) турун ԏук топӧԁӧм поԅӧ регуԉірујтны, |
| 3) тюклысь кузьта позьӧ вӧчны колӧм серти, а сыкӧд тшӧтш вежны сьӧктасӧ и, | 3) ԏуклыԍ куԅта поԅӧ вӧчны колӧм ԍерԏі, а сыкӧԁ щӧщ вежны ԍӧктасӧ-і, |
| 4) тюк разигӧн турун торъявлӧ порцияяс вылӧ, сійӧн сійӧ удобнӧ скӧтӧс вердігӧн, | 4) ԏук раԅігӧн турун торјавлӧ порціјајас вылӧ, сіјӧн сіјӧ уԁобнӧ скӧтӧс верԁігӧн, |
| 5) прессуйтны позьӧ топыдджыка, эмӧсь кӧ сы вылӧ турунлӧн условйӧясыс, | 5) прессујтны поԅӧ топыԁҗыка, емӧԍ-кӧ сы вылӧ турунлӧн условјӧјасыс, |
| 6) артмӧны ӧткодь да лӧсьыд формаа тюкъяс, а сы понда унджык тӧрӧ грузитны вагонӧ, | 6) артмӧны ӧткоԃ ԁа лӧԍыԁ формаа ԏукјас, а сыпонԁа унҗык тӧрӧ груԅітны вагонӧ, |
| 7) коставлытӧг уджалан прессъяслӧн ыджыд производительносьтыс. | 7) коставлытӧг уҗалан прессјаслӧн ыҗыԁ проізвоԃіԏеԉноԍтыс. |
| Коставлытӧг уджалан машинаясӧн прессуйтчигӧн туруныс локтӧ машинаӧ негырысь порцияясӧн (2–3 килограммӧн) приёмнӧй камераас, а сэсянь йӧткавсьӧ поршеньӧн прессуйтан камераас. | Коставлытӧг уҗалан машінајасӧн прессујтчігӧн туруныс локтӧ машінаӧ ԋегырыԍ порціјајасӧн (2–3 кілограммӧн) пріјомнӧј камераас, а сеԍаԋ јӧткавԍӧ поршеԋӧн прессујтан камераас. |
| Турун топӧдсьӧ прессуйтан камераын. Сылӧн кузьтаыс овлӧ кык метрӧдз. Вылыссӧ да улыссӧ вӧчӧма сэтшӧм уголӧн, мый розьланьыс найӧ вочасӧн векняммӧны да паныдӧн жмитӧны поршеньӧн йӧткан турунсӧ. Вевдорлань векнялан камералӧн топӧдан выныс кайӧ 2–3 тоннаӧдз. Сы понда сійӧ ёна топыда вермӧ прессуйтны турунсӧ. Камералӧн кӧ жмитан выныс ыджыдджык поршень вын дорысь, сэк туруныс топалӧ, а ичӧтджык кӧ — туруныс йӧткыссьӧ петан розь дорас. Медым уджалігӧн туруныс бӧр эз пет, вӧчӧма торъя приспособленньӧ. | Турун топӧԁԍӧ прессујтан камераын. Сылӧн куԅтаыс овлӧ кык метрӧԇ. Вылыссӧ ԁа улыссӧ вӧчӧма сещӧм уголӧн, мыј роԅлаԋыс најӧ вочасӧн векԋаммӧны ԁа паныԁӧн жмітӧны поршеԋӧн јӧткан турунсӧ. Вевԁорлаԋ векԋалан камералӧн топӧԁан выныс кајӧ 2–3 тоннаӧԇ. Сы-понԁа сіјӧ јона топыԁа вермӧ прессујтны турунсӧ. Камералӧн-кӧ жмітан выныс ыҗыԁҗык поршеԋ вын ԁорыԍ, сек туруныс топалӧ, а ічӧтҗык-кӧ — туруныс јӧткыԍԍӧ петан роԅ ԁорас. Меԁым уҗалігӧн туруныс бӧр ез пет, вӧчӧма торја пріспособԉеԋԋӧ. |
| Коставлытӧг уджалан прессъяс торъялӧны ручнӧйяс дінысь нӧшта сійӧн, мый налӧн эм торъя камера прессуйтӧм турун пуктӧм вылӧ. | Коставлытӧг уҗалан прессјас торјалӧны ручнӧјјас ԁіныԍ нӧшта сіјӧн, мыј налӧн ем торја камера прессујтӧм турун пуктӧм вылӧ. |
| Пресс пытшкын, петанінас пыр эм куим тюк: ӧти гӧтӧвӧй, кӧрталӧма нин сутугаӧн, мӧд — кӧртавсьӧ, а коймӧдыс топӧдсьӧ. Тайӧ куим тюк костъясас пукталӧма пӧвъяс. Кор коймӧд тюкыслӧн ыдждаыс тырас, сійӧ ачыс йӧткыштӧ мӧд тюксӧ петан вом дорӧ, а медводдзасӧ — дзик ортсӧдз. | Пресс пыщкын, петан інас пыр ем кујім ԏук: ӧԏі гӧтӧвӧј, кӧрталӧма-ԋін сутугаӧн, мӧԁ — кӧртавԍӧ, а којмӧԁыс топӧԁԍӧ. Тајӧ кујім ԏук костјасас пукталӧма пӧвјас. Кор којмӧԁ ԏукыслӧн ыҗԁаыс тырас, сіјӧ ачыс јӧткыштӧ мӧԁ ԏуксӧ петан вом ԁорӧ, а меԁвоԇԇасӧ — ԇік ортсӧԇ. |
| Медым торйӧдлыны прессуйтӧм турунсӧ торъя тюкъяс вылӧ, коластъясас пуктавсьӧны юклан пӧвъяс, кодъясӧс дасьтӧма кӧрталан сутугалы лӧсьӧдӧм коластъяс водзвылӧ. | Меԁым торјӧԁлыны прессујтӧм турунсӧ торја ԏукјас вылӧ, коластјасас пуктавԍӧны јуклан пӧвјас, коԁјасӧс ԁаԍтӧма кӧрталан сутугалы лӧԍӧԁӧм коластјас воԇвылӧ. |
| Прессуйтӧмлысь топыдлун регулируйтӧны торъя приспособленньӧӧн, кодӧс лӧсьӧдӧма прессуйтан камераысь ортсӧ. Тайӧ приспособленньӧыс — зэлӧдан прут йылӧ вӧчӧм кӧльӧсаясыс, кодъяс зэлӧдӧны либӧ личӧдӧны вылыс пӧв вылӧ нажимсӧ, а сыкӧд тшӧтш векнялӧ либӧ паськалӧ петан розьыс. | Прессујтӧмлыԍ топыԁлун регуԉірујтӧны торја пріспособԉеԋԋӧӧн, коԁӧс лӧԍӧԁӧма прессујтан камераыԍ ортсӧ. Тајӧ пріспособԉеԋԋӧыс — зелӧԁан прут јылӧ вӧчӧм кӧԉӧсајасыс, коԁјас зелӧԁӧны ԉібӧ ԉічӧԁӧны вылыс пӧв вылӧ нажімсӧ, а сыкӧԁ щӧщ векԋалӧ ԉібӧ паԍкалӧ петан роԅыс. |
| Кыдзи уджалӧ коставлытӧг уджалан пресс | Кыԇі уҗалӧ коставлытӧг уҗалан пресс |
| Медбӧръя вӧчӧм поршеня прессъяслӧн пӧшти быдӧнлӧн уджалан схемаыс ӧткодь сяма. Найӧ пластавлӧны турунсӧ машина камераын да топӧдӧны поршеньяснас ёна-ӧ колӧ. Кор туруныс жмитчас колан выяӧдз, сійӧ ачыс (автоматически) петӧ машинаысь. Прессын канал кузя мунігӧн турун юклысьӧ ӧтгырся часьтъяс вылӧ да кӧртавлысьӧ сутугаӧн. | Меԁбӧрја вӧчӧм поршеԋа прессјаслӧн пӧшԏі быԁӧнлӧн уҗалан схемаыс ӧткоԃ ԍама. Најӧ пластавлӧны турунсӧ машіна камераын ԁа топӧԁӧны поршеԋјаснас јона-ӧ колӧ. Кор туруныс жмітчас колан выјаӧԇ, сіјӧ ачыс (автомаԏіческі) петӧ машінаыԍ. Прессын канал куԅа мунігӧн турун јуклыԍӧ ӧтгырԍа чаԍтјас вылӧ ԁа кӧртавлыԍӧ сутугаӧн. |
| Тані гижалам, кыдзи вочасӧн нуӧдсьӧ коставлытӧг уджалан пресслӧн став пӧлӧс уджыс. | Тані гіжалам, кыԇі вочасӧн нуӧԁԍӧ коставлытӧг уҗалан пресслӧн став пӧлӧс уҗыс. |
| Шкивсянь (1 лыдпас) пиня кӧльӧсаяс пыр мунӧ колебанньӧыс шатунӧ (2) да поршеньӧ (3). | Шківԍаԋ (1 лыԁпас) піԋа кӧԉӧсајас пыр мунӧ коԉебаԋԋӧыс шатунӧ (2) ԁа поршеԋӧ (3). |
| Поршень пырӧ ящикӧ (4), кодлы бокъясас вӧчалӧма коластъяс (5). Петан розьлӧн ыдждаыс лӧсьӧдсьӧ винтъясӧн (б) сы серти, ёна-ӧ колӧ топӧдны турунсӧ. | Поршеԋ пырӧ јашщікӧ (4), коԁлы бокјасас вӧчалӧма коластјас (5). Петан роԅлӧн ыҗԁаыс лӧԍӧԁԍӧ віԋтјасӧн (б) сыԍерԏі, јона-ӧ колӧ топӧԁны турунсӧ. |
| Поршенькӧд ӧтлаын ветлӧдлӧ воронкалӧн (8) бокыс (7) да первой топӧдӧ турунсӧ воронкаын. Шатун юр вылӧ (2) пыксьӧ штанга (9), а сійӧ розь пыр мунӧ лопаткаа (11) рычаг (10). Шатун лэптӧ штангаӧс (9), лопатка (11) лэччӧ увлань да сюйӧ турунсӧ воронкаысь (8) ящикӧ (4). Кор шатун лоас мӧдар бокас, штанга (9) исковтас шатун вылысь да противовес (12) личкӧмӧн лэччас увлань, а лопатка (11) каяс вывлань да сідзи водзӧ. Медым турун эз вӧтчы поршень кыскигӧн бӧр, ящик вылысын да бокъясас эмӧсь тувъяс, кодъяс пырӧны поршень йӧткигӧн ящик стенкаӧ, а бӧр кыскигӧн петӧны сэтысь. | Поршеԋкӧԁ ӧтлаын ветлӧԁлӧ воронкалӧн (8) бокыс (7) ԁа первој топӧԁӧ турунсӧ воронкаын. Шатун јур вылӧ (2) пыкԍӧ штанга (9), а сіјӧ роԅ пыр мунӧ лопаткаа (11) рычаг (10). Шатун лептӧ штангаӧс (9), лопатка (11) летчӧ увлаԋ ԁа ԍујӧ турунсӧ воронкаыԍ (8) јашщікӧ (4). Кор шатун лоас мӧԁар бокас, штанга (9) ісковтас шатун вылыԍ ԁа проԏівовес (12) ԉічкӧмӧн летчас увлаԋ, а лопатка (11) кајас вывлаԋ ԁа сіԇі воԇӧ. Меԁым турун ез вӧтчы поршеԋ кыскігӧн бӧр, јашщік вылысын ԁа бокјасас емӧԍ тувјас, коԁјас пырӧны поршеԋ јӧткігӧн јашщік ԍԏенкаӧ, а бӧр кыскігӧн петӧны сетыԍ. |
| Тюкъяс вылӧ турун торйӧдлӧм могысь ящикӧ сюйсьӧ лопатка вывлань кыпӧдігӧн юклан пӧв, кодлӧн бокыс коластӧсь. Тайӧ коластъяс пырыс пысавсьӧ тшельясӧ (5) тюк кӧрталан сутугаыс. | Ԏукјас вылӧ турун торјӧԁлӧм могыԍ јашщікӧ ԍујԍӧ лопатка вывлаԋ кыпӧԁігӧн јуклан пӧв, коԁлӧн бокыс коластӧԍ. Тајӧ коластјас пырыс пысавԍӧ щеԉјасӧ (5) ԏук кӧрталан сутугаыс. |
| Тайӧ жӧ пресслысь пытшкӧссӧ подробнӧйджыка петкӧдлӧма... да... бӧръя кык серпасъяс вылын. | Тајӧ-жӧ пресслыԍ пыщкӧссӧ поԁробнӧјҗыка петкӧԁлӧма... ԁа... бӧрја кык ԍерпасјас вылын. |
| Став лыддьӧдлӧм прессъяслӧн эмӧсь кутшӧм сюрӧ тырмытӧмторъяс, кодъяс пытшкын медгырысьясыс лоӧны татшӧмӧсь: а) абу тырмымӧн механизируйтӧма пӧв мыччалан удж, коді зэв колана медым видзны рабочӧйясӧс доймӧмъясысь; б) тюкъяссӧ лоӧ кӧртавлыны киӧн, а сы понда надзӧнджык мунӧ уджыс да чинӧ прессъяслӧн производительносьтыс. | Став лыԃԃӧԁлӧм прессјаслӧн емӧԍ кущӧм ԍурӧ тырмытӧмторјас, коԁјас пыщкын меԁгырыԍјасыс лоӧны тащӧмӧԍ: а) абу тырмымӧн мехаԋіԅірујтӧма пӧв мытчалан уҗ, коԁі зев колана меԁым віԇны робочӧјјасӧс ԁојмӧмјасыԍ; б) ԏукјассӧ лоӧ кӧртавлыны кіӧн, а сыпонԁа наԇӧнҗык мунӧ уҗыс ԁа чінӧ прессјаслӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс. |
| Став пӧлӧс прессъяслӧн, Мунктельлӧн да Голиафлӧн кындзи, общӧй тырмытӧмторйӧн лоӧ машина гӧгӧрын ӧпаснӧй местаясӧ доймӧмысь видзан сайӧдъяс лӧсьӧдтӧм, сідзжӧ тыртӧм шкивъяс лӧсьӧдтӧм, код понда, ӧти-кӧ, ӧпаснӧ, а мӧд-кӧ, мукӧддырйи овлӧны машиналӧн жугалӧмъяс. (Яскульскӧйлысь да Кейслысь прессъяссӧ татшӧм шкивъяснас снабдитӧма). | Став пӧлӧс прессјаслӧн, Мункԏеԉлӧн ԁа Гоԉіафлӧн кынԇі, общӧј тырмытӧмторјӧн лоӧ машіна гӧгӧрын ӧпаснӧј местајасӧ ԁојмӧмыԍ віԇан сајӧԁјас лӧԍӧԁтӧм, сіԇ-жӧ тыртӧм шківјас лӧԍӧԁтӧм, коԁ понԁа, ӧԏі-кӧ, ӧпаснӧ, а мӧԁ кӧ, мукӧԁ ԁырјі овлӧны машіналӧн жугалӧмјас. (Јаскуԉскӧјлыԍ ԁа Кејслыԍ прессјассӧ тащӧм шківјаснас снабԃітӧма). |
| ВӦЛӦН ПРЕССУЙТЧӦМ | ВӦЛӦН ПРЕССУЈТЧӦМ (Коннӧј прессовка) |
| Вӧлӧн прессуйтӧм вермӧ сетны 8 часа уджалан лунӧн, кык вӧла оборотнӧй прессӧн да опытнӧй уджалысьясӧн, 6–8 тоннаӧдз; ӧти вӧла пресслӧн шӧркоддьӧм производительносьт овлӧ 5 кымын тонна, либӧ тӧдчымӧн унджык ручнӧй прессовка серти. | Вӧлӧн прессујтӧм вермӧ ԍетны 8 часа уҗалан лунӧн, кык вӧла оборотнӧј прессӧн ԁа опытнӧј уҗалыԍјасӧн, 6–8 тоннаӧԇ; ӧԏі вӧла пресслӧн шӧркоԃԃем проізвоԃіԏеԉноԍт овлӧ 5 кымын тонна, ԉібӧ тӧԁчымӧн унҗык ручнӧј прессовка ԍерԏі. |
| Сыысь кындзи, вӧлӧн прессуйтӧмӧн позьӧ кык ёна топӧдны турунсӧ, киӧн прессуйтӧм дорысь, а тайӧ зэв колана, медым унджык турун тӧрӧдны грузитігӧн, торъя нин тупкӧса вагонъясӧн ысталігӧн. | Сыыԍ кынԇі, вӧлӧн прессујтӧмӧн поԅӧ кык јона топӧԁны турунсӧ, кіӧн прессујтӧм ԁорыԍ, а тајӧ зев колана меԁым унҗык турун тӧрӧԁны груԅітігӧн, торја-ԋін тупкӧса вагонјасӧн ысталігӧн. |
| Кыдзи петкӧдлісны нин арталӧмъяс, вӧлӧн прессуйтчӧмлӧн выгӧдаыс ыджыдджык, весиг кӧть неылӧ турунсӧ иналӧмӧн. Киӧн прессуйтӧм турун 100 километрысь ылӧ нуны некутшӧма нин оз шогмы, оз кӧ позь грузитны платформаяс вылӧ. | Кыԇі петкӧԁлісны-ԋін арталӧмјас, вӧлӧн прессујтчӧмлӧн выгӧԁаыс ыҗыԁҗык, веԍіг кӧԏ ԋеылӧ турунсӧ іналӧмӧн. Кіӧн прессујтӧм турун 100 кілометрыԍ ылӧ нуны ԋекущӧма-ԋін оз шогмы, оз-кӧ поԅ груԅітны платформајас вылӧ. |
| Пресслысь производительносьт мыйкӧ мында чинтӧм весьтӧ позьӧ прессуйтӧмлысь топыдлунсӧ вайӧдны сэтшӧм нормаӧдз, кыдз эськӧ позьӧ сетны вагонъяслы максимальнӧй нагрузка. | Пресслыԍ проізвоԃіԏеԉноԍт мыјкӧ мынԁа чінтӧм веԍтӧ поԅӧ прессујтӧмлыԍ топыԁлунсӧ вајӧԁны сещӧм нормаӧԇ, кыԇ еԍкӧ поԅӧ ԍетны вагонјаслы макԍімаԉнӧј нагрузка. |
| Коннӧй прессъясӧн уджалӧм вылӧ колӧ 2 пара вӧв дай мукӧддырйи 8 рабочӧйӧдз. Войдӧр тырмӧ вӧлі 4–5 рабочӧй да ӧти вӧв вӧтлысь. Ичӧтджык либӧ ӧти вӧла прессъясӧн уджалігӧн та мында рабочӧйыс ӧні тырмыны жӧ колӧ. | Коннӧј прессјасӧн уҗалӧм вылӧ колӧ 2 пара вӧв ԁај мукӧԁ ԁырјі 8 робочӧјӧԇ. Војԁӧр тырмӧ вӧлі 4–5 робочӧј ԁа ӧԏі вӧв вӧтлыԍ. Ічӧтҗык ԉібӧ ӧԏі вӧла прессјасӧн уҗалігӧн та мынԁа робочӧјыс ӧні тырмыны-жӧ колӧ. |
| Прессъяслӧн система | Прессјаслӧн ԍіԍԏема |
| Вӧлӧн прессуйтчӧм вылӧ эм кымынкӧ система машина. На пытшкын главнӧйыс — Интернационал. Уна прессъяс миян эмӧсь нӧшта Г. Саде системаысь (GHP маркаӧн вӧчалӧм), кодъясӧн прессуйтчылісны война дырйи. | Вӧлӧн прессујтчӧм вылӧ ем кымынкӧ ԍіԍԏема машіна. На пыщкын главнӧјыс — Інтернаціонал. Уна прессјас міјан емӧԍ нӧшта Г. Саԁе ԍіԍԏемаыԍ (GHP маркаӧн вӧчалӧм), коԁјасӧн прессујтчылісны војна ԁырјі. |
| Тайӧ прессыс американскӧй системаысь, коставлытӧг уджалана, прессуйтӧ 45 см пасьта да 58 см судта тюкъяс. Юклан пӧвъяс колӧм серти пукталӧмӧн тюкъяслысь кузьтасӧ позьӧ вежлавны да сьӧктасӧ вӧчны 50-сянь 80 килограммӧдз. Поршень йӧткавсьӧ вожйӧн, коді бергалӧ полукругын (гӧгӧрпӧв джын). Вож помас доддялӧны ӧти либӧ кык вӧлӧс. Пресслӧн производительносьт, 4 рабочӧйӧн да 1 вӧв вӧтлысьӧн уджалігӧн, овлӧ, уджалан условйӧяс серти, 10 кымын тюк часын, 80 килограммӧн быд тюк. Прессуйтӧм тюкъяс кӧртавлӧны сутугаӧн. | Тајӧ прессыс амеріканскӧј ԍіԍԏемаыԍ, коставлытӧг уҗалана, прессујтӧ 45 см. паԍта ԁа 58 см. суԁта ԏукјас. Јуклан пӧвјас колӧм ԍерԏі пукталӧмӧн ԏукјаслыԍ куԅтасӧ поԅӧ вежлавны ԁа ԍӧктасӧ вӧчны 50-ԍаԋ 80 кілограммӧԇ. Поршеԋ јӧткавԍӧ вожјӧн, коԁі бергалӧ полукругын (гӧгӧрпӧв җын). Вож помас ԁоԃԃалӧны ӧԏі ԉібӧ кык вӧлӧс. Пресслӧн проізвоԃіԏеԉноԍт, 4 робочӧјӧн ԁа 1 вӧв вӧтлыԍӧн уҗалігӧн, овлӧ, уҗалан условјӧјас ԍерԏі, 10 кымын ԏук часын, 80 кілограммӧн быԁ ԏук. Прессујтӧм ԏукјас кӧртавлӧны сутугаӧн. |
| Новлӧдлігӧн (ӧти местасянь мӧдлаӧ нуигӧн) пресслысь кузьтасӧ позьӧ дженьгӧртны часьтъяссӧ падвежӧн сюйӧмӧн. | Новлӧԁлігӧн (ӧԏі местаԍаԋ мӧԁлаӧ нуігӧн) пресслыԍ куԅтасӧ поԅӧ җеԋгӧртны чаԍтјассӧ паԁвежӧн ԍујӧмӧн. |
| Ӧні, кутшӧма ми тӧдам, GHP маркаӧн вӧчавсьӧны прессъяс «Серп да Мӧлӧт» заводын. | Ӧні, кущӧма мі тӧԁам, GHP маркаӧн вӧчавԍӧны прессјас Ԍерп ԁа Мӧлӧт завоԁын. |
| «Серп да Мӧлӧт» заводлӧн (Харьковын) GHP пресс уджалӧ приводсянь, кодӧс йитӧма веськыда прессыскӧд. Шестерняяс сылӧн абуӧсь. Уджалӧны кык вӧлӧн, кодъяс вӧчалӧны тыр гӧгӧрпӧвъяс. Тайӧ прессыс уджалӧ коставлытӧг. Быд бергӧдчӧмын прессуйтсьӧ кык слӧй. | Ԍерп ԁа Мӧлӧт завоԁлӧн (Харковын) VHP пресс уҗалӧ прівоԁԍаԋ, коԁӧс јітӧма веԍкыԁа прессыскӧԁ. Шеԍԏерԋајас сылӧн абуӧԍ. Уҗалӧны кык вӧлӧн, коԁјас вӧчалӧны тыр гӧгӧрпӧвјас. Тајӧ прессыс уҗалӧ коставлытӧг. Быԁ бергӧԁчӧмын прессујтԍӧ кык слӧј. |
| Тюклысь кузьта позьӧ вӧчны кутшӧм колӧ. | Ԏуклыԍ куԅта поԅӧ вӧчны кущӧм колӧ. |
| Прессуйтӧмлысь топыдлун регулируйтӧны пресс помӧ вӧчӧм приспособленньӧӧн. | Прессујтӧмлыԍ топыԁлун регуԉірујтӧны пресс помӧ вӧчӧм пріспособԉеԋԋӧӧн. |
| «Интернационал» пресс вӧчалӧ топыд тюкъяс, сьӧктаӧн 50 килограммӧдз. Тюклӧн пасьтаыс 35 см, судаыс 45 см, а кузьтасӧ позьӧ вӧчны кутшӧм колӧ. Кык вӧлӧн да 5–6 рабочӧйӧн уджалӧмӧн производительносьт кайӧ 10 центнерӧдз ӧти часӧн. | „Інтернаціонал“ пресс вӧчалӧ топыԁ ԏукјас, ԍӧктаӧн 50 кілограммӧԇ. Ԏуклӧн паԍтаыс 35 ст., суԁаыс 45 ст., а куԅтасӧ поԅӧ вӧчны кущӧм колӧ. Кык вӧлӧн ԁа 5–6 робочӧјӧн уҗалӧмӧн проізвоԃіԏеԉноԍт кајӧ 10 центԋерӧԇ ӧԏі часӧн. |
| Колхозъяслы да совхозъяслы медся ёна лӧсялӧны гӧгӧрпӧв бергӧдчана коннӧй прессъяс 1 либӧ 2 вӧв вылӧ. Миянын медся ёна паськалӧмаӧсь вундан машинаяс вӧчалан международнӧй компанньӧлӧн прессъяс 1 №-а тип — 1 вӧв вылӧ, 5А №-а тип — 2 вӧв вылӧ. | Колхозјаслы ԁа совхозјаслы меԁԍа јона лӧԍалӧны гӧгӧр пӧв бергӧԁчана коннӧј прессјас 1 ԉібӧ 2 вӧв вылӧ. Міјанын меԁԍа јона паԍкалӧмаӧԍ вунԁан машінајас вӧчалан межԁунароԁнӧј компаԋԋӧлӧн прессјас 1 №-ра ԏіп — 1 вӧв вылӧ, 5 А №-ра ԏіп — 2 вӧв вылӧ. |
| Ӧні выльысь заводитчис вӧчавны прессъяс «1-й май» нима завод, Белая Церков карын, Украинаын. | Ӧні выԉыԍ завоԃітчіс вӧчавны прессјас 1-ј мај ԋіма завоԁ, Белаја Церков карын, Украінаын. |
| Панас пыдди босьтӧма «Интернационал» №1 и №5 система. Колӧ торйӧн пасйыны, мый турун прессъяс бурмӧдігӧн конструкция йылысь вопрос бӧръя кадын прорабатывайтчис Видз-му уджалан машинаяслы стандарт лӧсьӧдан центральнӧй комиссияӧн да С-.хоз. механика велӧдан ставсоюзса научно-исследовательскӧй институтӧн. | Панас пыԃԃі боԍтӧма Інтернаціонал № 1 і № 5 ԍіԍԏема. Колӧ торјӧн пасјыны, мыј турун прессјас бурмӧԁігӧн конструкціја јылыԍ вопрос бӧрја каԁын прорабатывајтчіс віԇму уҗалан машінајаслы станԁарт лӧԍӧԁан Центраԉнӧј коміԍԍіјаӧн ԁа ԍ-хоԅ. мехаԋіка велӧԁан ставсојузса научно-ісԍԉеԁоваԏеԉскӧј інԍԏітутӧн. |
| Тайӧ институтыс вӧчавліс бура уна опытъяс, вӧчалӧма кутшӧмсюрӧ бурмӧдӧмъяс да лӧсьӧдӧма турун пресслысь ӧтувъя стандартнӧй тип. Татшӧм прессыс кутас уджавны тракторӧн. Сы йылысь лоӧ висьталӧма «Механическӧй прессъяс йылысь» юкӧдын. | Тајӧ інԍԏітутыс вӧчавліс бура уна опытјас, вӧчалӧма кущӧм ԍурӧ бурмӧԁӧмјас ԁа лӧԍӧԁӧма турун пресслыԍ ӧтувја станԁартнӧј ԏіп. Тащӧм прессыс кутас уҗавны тракторӧн. Сы јылыԍ лоӧ віԍталӧма „мехаԋіческӧј прессјас јылыԍ“ јукӧԁын. |
| «Интернационал» прессъяс вӧчалӧм кузя массӧвӧй производство восьтӧм вӧсна колӧ торъя бура тӧдмасьны сійӧ пресснас. Сы понда ми сетам тані сійӧ прессӧ подробнӧя гижалӧм. | Інԏернаціонал прессјас вӧчалӧм куԅа массӧвӧј проізвоԁство воԍтӧм вӧсна колӧ торја бура тӧԁмаԍны сіјӧ пресснас. Сыпонԁа мі ԍетам тані сіјӧ прессӧ поԁробнӧја гіжалӧм. |
| «1-й май» нима заводын вӧчӧм пресслӧн эм привод (1), приводыслӧн брус (2) да прессуйтан камера (3). | 1-ј мај ԋіма завоԁын вӧчӧм пресслӧн ем прівоԁ (1), прівоԁыслӧн брус (2) ԁа прессујтан камера (3). |
| Приводсӧ да прессуйтан камерасӧ пуктӧма кӧльӧсаяс вылӧ (4 да 5), приводлӧн брускыс ӧтлаалӧ тайӧ кыкнан часьтсӧ. Новлӧдлігӧн прессуйтан камерасӧ лэптӧны брус вылас да крепитӧны сы бердӧ кык болтӧн, медым чиніс сылӧн турасыс да лӧсьыдджык лои нуны. Тадзи мӧдӧдӧны прессӧ заводсяньыс и. Воддза чӧрсас домавсьӧ вож (б). | Прівоԁсӧ ԁа прессујтан камерасӧ пуктӧма кӧԉӧсајас вылӧ (4 ԁа 5), прівоԁлӧн брусыс ӧтлаалӧ тајӧ кыкнан чаԍтсӧ. Новлӧԁлігӧн прессујтан камерасӧ лептӧны брус вылас ԁа крепітӧны сы берԁӧ кык болтӧн, меԁым чініс сылӧн турасыс ԁа лӧԍыԁҗык лоі нуны. Таԇі мӧԁӧԁӧны прессӧ завоԁԍаԋыс-і. Воԇԇа чӧрсас ԁомавԍӧ вож (б). |
| Камера пытшті улысӧдыс мунӧ кыскан (уджалан) брус, кодӧс йитӧма прессуйтысь механизм пыр поршенькӧд. Кыскан брускӧ пукталӧма роликъяс (посни гӧгыльяс), мед кутас кокньыдджыка ветлыны. Шатун помын эм муфта, кодӧс колӧ йитны кыскан брускӧд, помас вӧчӧм кольчаӧ шпилька сюйӧмӧн. Шпилька крепитсьӧ улыссяньыс тувйӧн (шплинтӧн). Сэсся колӧ крепыда йитны приводлысь бруссӧ воддза чӧрсыскӧд (уджалігӧн дзиръяс йылӧ кольӧм оз ло тырмана). Та вылӧ эм крука кык болт, а привод бердас крепитсьӧны торъя скобаяс (угольнӧй кронштейнъяс). | Камера пыщті улысӧԁыс мунӧ кыскан (уҗалан) брус, коԁӧс јітӧма прессујтыԍ мехаԋізм пыр поршеԋкӧԁ. Кыскан брускӧ пукталӧма роԉікјас (посԋі гӧгыԉјас), меԁ кутас кокԋіԁҗыка ветлыны. Шатун помын ем муфта, коԁӧс колӧ јітны кыскан брускӧԁ, помас вӧчӧм коԉчаӧ шпіԉка ԍујӧмӧн. Шпіԉка крепітԍӧ улысԍаԋыс тувјӧн (шпԉінтӧн). Сеԍԍа колӧ крепыԁа јітны прівоԁлыԍ бруссӧ воԇԇа чӧрсыскӧԁ (уҗалігӧн ԇірјас јылӧ коԉӧм оз ло тырмана). Та вылӧ ем крука кык болт, а прівоԁ берԁас крепітԍӧны торја скӧбајас (угоԉнӧј кроншԏејнјас). |
| Вӧвъяс мунігӧн бергалӧ чугуннӧй крестовина (1), кодӧс бергӧдлӧны водилӧ (6) да кыскан брус (7). | Вӧвјас мунігӧн бергалӧ чугуннӧј крестовіна (1), коԁӧс бергӧԁлӧны воԃілӧ (6) ԁа кыскан брус (7). |
| Крестовина бергалӧ тӧщӧ пытшкӧса сувтса чӧрс (ось) гӧгӧр, кодӧс сувтӧдӧма привод рама вылӧ (5) да крепыда йитӧма привод брускӧд. Крестовина крепитсьӧ чӧрс вылӧ болтӧн, кодӧс нуӧдӧма чӧрс пырыс. Крестовина улысӧ пуктӧма кык ролик, мӧда-мӧдныслы буретш паныдӧн. Крестовина бергӧдлігӧн ӧти роликыс кутас инмыны кривошипнӧй рычаг дінӧ (2), коді бергалӧ мӧд чӧрс гӧгӧр. Рычаглӧн ортсы помас эм сувтса ёсь (чунь), код вылӧ пысавсьӧ шатун (3) да крепитсьӧ тувйӧн (шплинтӧн). Кривошипнӧй рычаглӧн эм 9 пинь, кодъяс пырӧны бӧрвыв ход лӧсьӧдан сектор (4) пиньясӧ. Тайӧ секторыс бергалӧ коймӧд чӧрс гӧгӧр, кодӧс пуктӧма привод плита вылӧ. | Крестовіна бергалӧ тӧшщӧ пыщкӧса сувтса чӧрс (оԍ) гӧгӧр, коԁӧс сувтӧԁӧма прівоԁ рама вылӧ (5) ԁа крепыԁа јітӧма прівоԁ брускӧԁ. Крестовіна крепітԍӧ чӧрс вылӧ болтӧн, коԁӧс нуӧԁӧма чӧрс пырыс. Крестовіна улысӧ пуктӧма кык роԉік, мӧԁа мӧԁныслы бурещ паныԁӧн. Крестовіна бергӧԁлігӧн ӧԏі роԉікыс кутас інмыны крівошіпнӧј рычаг ԁінӧ (2), коԁі бергалӧ мӧԁ чӧрс гӧгӧр. Рычаглӧн ортсы помас ем сувтса јоԍ (чуԋ), коԁ вылӧ пысавԍӧ шатун (3) ԁа крепітԍӧ тувјӧн (шпԉінтӧн). Крівошіпнӧј рычаглӧн ем 9 піԋ, коԁјас пырӧны бӧрвыв хоԁ лӧԍӧԁан ԍектор (4) піԋјасӧ. Тајӧ ԍекторыс бергалӧ којмӧԁ чӧрс гӧгӧр, коԁӧс пуктӧма прівоԁ пԉіта вылӧ. |
| Крестовина ролик йӧткӧмӧн кривошипнӧй рычаг бергӧдчӧ часі стрелкалы паныдӧн да вештӧ шатунсӧ, кыскан бруссӧ да поршеньсӧ. Поршень пырӧ камера пытшкӧ да прессуйтӧ турунсӧ. Сідзкӧ, шатун да кыскан брус уджалӧны асланьыс кыскӧмӧн, а став мукӧд пӧлӧс прессъяслӧн шатун уджалӧ кузяланог кусынь вылын. Сы понда сійӧ кусыньсӧ лоӧ вӧчны ёна кыза да ыджыда. Но сэтшӧм системаясас прессуйтан камераыслысь петан вомсӧ веськӧдӧма ортсылань. Сы понда сэтшӧм прессъясыслӧн кузьтаыс лоӧ тӧдчымӧн дженьыдджык. | Крестовіна роԉік јӧткӧмӧн крівошіпнӧј рычаг бергӧԁчӧ часі стрелкалы паныԁӧн ԁа вештӧ шатунсӧ, кыскан бруссӧ ԁа поршеԋсӧ. Поршеԋ пырӧ камера пыщкӧ ԁа прессујтӧ турунсӧ. Сіԇ-кӧ, шатун ԁа кыскан брус уҗалӧны аслаԋыс кыскӧмӧн, а став мукӧԁ пӧлӧс прессјаслӧн шатун уҗалӧ куԅала ног кусіԋ вылын. Сыпонԁа сіјӧ кусіԋсӧ лоӧ вӧчны јона кыза ԁа ыҗыԁа. Но сещӧм ԍіԍԏемајасас прессујтан камераыслыԍ петан вомсӧ веԍкӧԁӧма ортсылаԋ. Сыпонԁа сещӧм прессјасыслӧн куԅтаыс лоӧ тӧԁчымӧн җеԋыԁҗык. |
| Кривошипнӧй рычаг бергалӧ ӧти чӧрс гӧгӧр, а крестовиналӧн ролик — мӧд чӧрс гӧгӧр. Сы понда уджалігӧн ролик исковтӧ рычаг бок кузя тшӧтш рабочӧй ход помасигӧн. Мӧд ногӧн кӧ шуны, кор кривошип бергӧдчас 140 градус вылӧ кымын, сійӧ чеччыштӧ рычаг вылысь. Кривошип бергалігӧн бергалӧ сідзжӧ мӧдарӧ (часі стрелка ногӧн) бӧрвыв ходлӧн секторыс. Ӧти ролик мынӧм бӧрын, крестовиналӧн мӧд роликыс пыр жӧ личкас сектор бок вылӧ да заводитас бергӧдлыны сійӧс часі стрелкалы паныдӧн. Сэки секторыс бергӧдӧ часі стрелка ногӧн кривошипнӧй рычагсӧ да вайӧдӧ сійӧс бергӧдчанінӧдзыс. Рычаглӧн тайӧ мунӧмыс шатун пыр, кыскан брус пыр да прессуйтысь механизм пыр передайтчӧ поршень вылӧ, коді сэки мунас тыртӧгыс. Сідзкӧ, сэки шатун да кыскан брус уджалӧны кузяланога кусынь вылын. | Крівошіпнӧј рычаг бергалӧ ӧԏі чӧрс гӧгӧр, а крестовіналӧн роԉік — мӧԁ чӧрс гӧгӧр. Сыпонԁа уҗалігӧн роԉік ісковтӧ рычаг бок куԅа щӧщ робочӧј хоԁ помаԍігӧн. Мӧԁногӧн-кӧ шуны, кор крівошіп бергӧԁчас 140 граԁус вылӧ кымын, сіјӧ четчыштӧ рычаг вылыԍ. Крівошіп бергалігӧн бергалӧ сіԇ-жӧ мӧԁарӧ (часі стрелка ногӧн) бӧрвыв хоԁлӧн ԍекторыс. Ӧԏі роԉік мынӧм бӧрын, крестовіналӧн мӧԁ роԉікыс пыр жӧ ԉічкас ԍектор бок вылӧ ԁа завоԃітас бергӧԁлыны сіјӧс часі стрелкалы паныԁӧн. Секі ԍекторыс бергӧԁӧ часі стрелка ногӧн крівошіпнӧј рычагсӧ ԁа вајӧԁӧ сіјӧс бергӧԁчанінӧԇыс. Рычаглӧн тајӧ мунӧмыс шатун пыр, кыскан брус пыр ԁа прессујтыԍ мехаԋізм пыр переԁајтчӧ поршеԋ вылӧ, коԁі секі мунас тыртӧгыс. Сіԇ-кӧ, секі шатун ԁа кыскан брус уҗалӧны куԅала нога кусіԋ вылын. |
| Секторлы фасоннӧй вылыс бӧрйӧм оз позь лыддьыны удачнӧйӧн. Сектор вылысь ролик чеччыштӧм бӧрын сійӧ оз пырысь пыр веськав кривошипнӧй рычаг вылӧ, а рабочӧй ход заводитчытӧдз крестовиналы лоӧ мыйкӧ мында бергӧдчыны тыртӧгыс. Сідзкӧ, тыртӧм ход помасьӧмсянь рабочӧй ход заводитчытӧдз овлӧ неыджыд кост («торъявлӧм»). Сы понда водилӧыс заводитлӧ бергавны сэки ӧдйӧджык да кучкалӧ вӧвъяслы кокъясас. | Ԍекторлы фасоннӧј вылыс бӧрјӧм оз поԅ лыԃԃыны уԁачнӧјӧн. Ԍектор вылыԍ роԉік четчыштӧм бӧрын сіјӧ оз пырыԍ-пыр веԍкав крівошіпнӧј рычаг вылӧ, а робочӧј хоԁ завоԃітчытӧԇ крестовіналы лоӧ мыјкӧ мынԁа бергӧԁчыны тыртӧгыс. Сіԇ кӧ, тыртӧм хоԁ помаԍӧмԍаԋ робочӧј хоԁ завоԃітчытӧԇ овлӧ ԋеыҗыԁ кост („торјавлӧм“). Сыпонԁа воԃілӧыс завоԃітлӧ бергавны секі ӧԁјӧнҗык ԁа кучкалӧ вӧвјаслы кокјасас. |
| Поршень вылӧ действуйтан вын передайтчӧ кыскан брус пыр оз веськыда, а остроумнӧя вӧчӧм прессуйтысь механизм отсӧгӧн, коді лоӧ кык торъя кривошипнӧй механизмӧн. | Поршеԋ вылӧ ԃејствујтан вын переԁајтчӧ кыскан брус пыр оз веԍкыԁа, а остроумнӧја вӧчӧм прессујтыԍ мехаԋізм отсӧгӧн, коԁі лоӧ кык торја крівошіпнӧј мехаԋізмӧн. |
| Прессуйтысь механизмлӧн мог — надзмӧдны рабочӧй ход дырйи поршеньлысь мунӧм, а сійӧ ыдждӧдӧ постояннӧй удж дырйи машиналысь вынсӧ. | Прессујтыԍ мехаԋізмлӧн мог — наԇмӧԁны робочӧј хоԁ ԁырјі поршеԋлыԍ мунӧм, а сіјӧ ыҗԁӧԁӧ постојаннӧј уҗ ԁырјі машіналыԍ вынсӧ. |
| Прессуйтан камера торъялӧ приёмнӧй дінысь ачыс игнасян каличьясӧн, кодъяс кутӧны прессуйтӧм турунсӧ. Рабочӧй ход дырйи поршеньлы колӧ пырны каличьяс сайӧдз, медым найӧ вермисны сы бӧрся пӧдласьны. | Прессујтан камера торјалӧ пріјомнӧј ԁіныԍ ачыс јігнаԍан каԉічјасӧн, коԁјас кутӧны прессујтӧм турунсӧ. Робочӧј хоԁ ԁырјі поршеԋлы колӧ пырны каԉічјас сајӧԇ меԁым најӧ вермісны сы бӧрԍа пӧԁлаԍны. |
| Прессуйтӧмлысь топыдлун регулируйтӧны петан вомлысь судтасӧ чинтӧмӧн. Сы вылӧ эм торъя хомут. Колӧ пасйыны, мый пӧшти некор эз тырмымӧн топыда прессуйтчыссьы туруныс. Дерт тадзтӧ омӧльджыка мудзӧны вӧвъясыд, дай рабочӧйяслы унаысь мынтысьлӧны пуд лыдысь, а кӧрт туй транспорт нуӧ ыджыд убыткаяс вагонлы тыр нагрузка сеттӧм понда. Прессуйтігӧн колӧ лӧсьӧдны петан вомысь судтасӧ 430–440 миллиметр мында, а не сідзи, кыдзи обычнӧя вӧчӧны. Тадзи лӧсьӧдӧмӧн тюклӧн сьӧкта колӧ лоны 40 килограмм кымын, а кузьтаыс — 90 см. | Прессујтӧмлыԍ топыԁлун регуԉірујтӧны петан вомлыԍ суԁтасӧ чінтӧмӧн. Сы вылӧ ем торја хомут. Колӧ пасјыны, мыј пӧшԏі ԋекор ез тырмымӧн топыԁа прессујтчыԍԍы туруныс. Ԃерт, таԇтӧ омӧԉҗыка муԇӧны вӧвјасыԁ, ԁај робочӧјјаслы унаыԍ мынтыԍлӧны пуԁ лыԁыԍ, а кӧрт туј транспорт нуӧ ыҗыԁ убыткајас вагонлы тыр нагрузка ԍеттӧм понԁа. Прессујтігӧн колӧ лӧԍӧԁны петан вомыԍ суԁтасӧ 430–440 міԉԉіметр мынԁа, а ԋе сіԇі, кыԇі обычнӧја вӧчӧны. Таԇі лӧԍӧԁӧмӧн ԏуклӧн ԍӧкта колӧ лоны 40 кілограмм кымын, а куԅтаыс — 90 см. |
| Нормальнӧй условйӧяслӧн тюк прессуйтсьӧ 3–3½ минутӧн. Сідзкӧ, ӧти часӧн пресс вермӧ лэдзны 15–18 тюкӧдз, либӧ 0,6–0,7 тонна турун. Водилӧ вылын зэлӧдӧм, кодӧс петкӧдлӧ динамометр, колӧ лоны шӧркоддьӧма 80–90 килограмм, а медунаыс овлӧ 200–250 кг. | Нормаԉнӧј условјӧјаслӧн ԏук прессујтԍӧ 3–3½ мінутӧн. Сіԇ-кӧ, ӧԏі часӧн пресс вермӧ леԇны 15–18 ԏукӧԇ, ԉібӧ 0,6–0,7 тонна турун. Воԃілӧ вылын зелӧԁӧм, коԁӧс петкӧԁлӧ ԃінамометр, колӧ лоны шӧркоԃԃема 80–90 кілограмм, а меԁунаыс овлӧ 200–250 кг. |
| Прессӧн уджалӧм вылӧ колӧны кык вӧв да вит рабочӧй. Рабочӧйяс юксьӧны тадзи: 1 — вӧвъясӧс вӧтлӧ, 2-ӧн — турун мыччалӧны, 1 тюкъяс кӧртавлӧ, 1 — тюкъяссӧ новлӧ, кӧртасян сутуга лӧсьӧдлӧ, турун мыччалысьяслы отсалӧ да сідзи водзӧ. | Прессӧн уҗалӧм вылӧ колӧны кык вӧв ԁа віт робочӧј. Робочӧјјас јукԍӧны таԇі: 1 — вӧвјасӧс вӧтлӧ, 2-ӧн — турун мытчалӧны, 1 ԏукјас кӧртавлӧ, 1 — ԏукјассӧ новлӧ, кӧртаԍан сутуга лӧԍӧԁлӧ, турун мытчалыԍјаслы отсалӧ ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Тюкъяс кӧртавлӧны 1,4–1,8 мм кызта сутугаӧн, коді мунӧ ӧти лунӧн 10–12 кг гӧгӧр. | Ԏукјас кӧртавлӧны 1,4–1,8 мм. кызта сутугаӧн, коԁі мунӧ ӧԏі лунӧн 10–12 кг гӧгӧр. |
| Прессуйтчан дон | Прессујтчан ԁон |
| Медым ылӧссӧ кӧть тӧдны, вылӧ-ӧ сувтӧ ӧнія кадын вӧлӧн прессуйтчӧм, тані сетам став уджсӧ подробнӧя арталӧм. | Меԁым ылӧссӧ кӧԏ тӧԁны, вылӧ-ӧ сувтӧ ӧніја каԁын вӧлӧн прессујтчӧм, тані ԍетам став уҗсӧ поԁробнӧја арталӧм. |
| ВӦЛӦН ПРЕССУЙТЧАН ДОН АРТАЛӦМ | ВӦЛӦН ПРЕССУЈТЧАН ԀОН АРТАЛӦМ |
| А. Производительносьт | А. Проізвоԃіԏеԉноԍт |
| 8 часа уджалан лунӧн — 50 цент. прессуйтӧм турун. | 8 часа уҗалан лунӧн — 50 цент. прессујтӧм турун. |
| Б. Производство | Б. Проізвоԁство |
| 2 вӧв да найӧс вӧтлысь, 8 час уджалӧмысь (2 часӧн вӧв вылӧ) — 7 шайт, либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 13,8 ур. | 2 вӧв ԁа најӧс вӧтлыԍ, 8 час уҗалӧмыԍ (2 часӧн вӧв вылӧ) — 7 шајт, ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 13,8 ур. |
| 5½ рабочӧй, 1 шайт да 50 урӧн морт вылӧ, 8 часысь — 8 шайт, либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн . . 16,2 ур. | 5½ робочӧј, 1 шајт ԁа 50 урӧн морт вылӧ, 8 часыԍ — 8 шајт, ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... 16,2 „ |
| В. Дон мынтӧм | В. Ԁон мынтӧм |
| 900 шайта пресслӧн амортизация: квайт во чӧжӧн быд во 100 лунӧн уджалӧмӧн кайӧ 8 час ужалӧмысь — 1 шайт 50 ур, либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 3,0 ур. | 900 шајта пресслӧн аморԏізаціја: квајт во чӧжӧн быԁво 100 лунӧн уҗалӧмӧн кајӧ 8 час ужалӧмыԍ — 1 шајт 50 ур, ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 3,0 |
| Ремонт вӧчӧм кузя рӧскод 8 час уджалӧмысь — 75 ур, либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 1,0 ур. | Ремонт вӧчӧм куԅа рӧскоԁ 8 час уҗалӧмыԍ — 75 ур, ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... 1,0 „ |
| Сутуга вылӧ рӧскод 8 час уджалӧмысь (24 кг.) — 7 шайт 86 ур., либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 19,5 ур. | Сутуга вылӧ рӧскоԁ 8 час уҗалӧмыԍ (24 кг.) — 7 шајт 86 ур., ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... 19,5 „ |
| Став прессуйтан доныс — 27 шайт, либӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 50 ур. | Став прессујтан ԁоныс — 27 шајт, ԉібӧ 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн.50 ур. |
| МЕХАНИЧЕСКӦЙ ПРЕССОВКА | Мехаԋіческӧј прессовка |
| Медся топыда прессуйтны да ыджыдджык производительносьтӧн уджавны позьӧ сӧмын механическӧй двигательӧн бергӧдлан прессъясӧн. Механическӧй пресслӧн производительносьт 2–2½ пӧв ыджыдджык коннӧй пресс серти, уджалӧ сійӧ тракторсянь либӧ мукӧд пӧлӧс двигательсянь. Уджалӧм вылӧ колӧ 4-сянь 9 вӧв вынӧдз (4–9 НР). Сійӧ вермӧ вӧчавны тюкъяс сьӧктаӧн 30-сянь 80 килограммӧдз (колӧм серти). Топӧдан вын регулируйтсьӧ камера помӧ лӧсьӧдӧм хомутӧн. | Меԁԍа топыԁа прессујтны ԁа ыҗыԁҗык проізвоԃіԏеԉноԍтӧн уҗавны поԅӧ сӧмын мехаԋіческӧј ԁвігаԏеԉӧн бергӧԁлан прессјасӧн. Мехаԋіческӧј пресслӧн проізвоԃіԏеԉноԍт 2–2½ пӧв ыҗыԁҗык коннӧј пресс ԍерԏі, уҗалӧ сіјӧ тракторԍаԋ ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс ԁвігаԏеԉԍаԋ. Уҗалӧм вылӧ колӧ 4-ԍаԋ 9 вӧв вынӧԇ (4 9 НР). Сіјӧ вермӧ вӧчавны ԏукјас ԍӧктаӧн 30-ԍаԋ 80 кілограммӧԇ (колӧм ԍерԏі). Топӧԁан вын регуԉірујтԍӧ камера помӧ лӧԍӧԁӧм хомутӧн. |
| Пресс «Интернационал» | Пресс Інтернаціонал |
| Механическӧй прессъяс пытшкысь образецӧн вермӧ лоны вундан машинаяс вӧчалан международнӧй компанньӧлӧн пресс мотор, кодӧс вӧчӧма «Интернационал» система кузя. Тайӧ пресслӧн двигательыс 6 вӧв вына, монтажсӧ вӧчӧма ??? установка вылын. | Мехаԋіческӧј прессјас пыщкыԍ обраԅецӧн вермӧ лоны вунԁан машінајас вӧчалан межԁунароԁнӧј компаԋԋӧлӧн пресс мотор, коԁӧс вӧчӧма Інтернаціонал ԍіԍԏема куԅа. Тајӧ пресслӧн ԁвігаԏеԉыс 6 вӧв вына, монтажсӧ вӧчӧма ??? установка вылын. |
| Вундан машинаяс вӧчалан международнӧй компанньӧлӧн прессъяс вӧчавсьӧны куим размерӧн. На пытшкын кык размерыс — ён прессъяс, налы позьӧ лӧсьӧдны карасинӧн уджалан 6 вӧв вына двигательяс, кодъяс сувтӧдсьӧны пресскӧд ӧти площадь вылын. Тайӧ прессъясыс сідзжӧ вермӧны уджавны тракторӧн либӧ мук. способӧн бергӧдлӧмӧн. Тайӧ пресслӧн медыджыд размерсӧ лӧсьӧдӧма сӧмын тракторӧн либӧ мукӧд пӧлӧс торъя источникӧн уджалӧм вылӧ. Татшӧм прессъясыс уджалӧны зэв ӧдйӧн, найӧс оборудуйтӧма доймӧмысь видзан приспособленньӧясӧн. Ыджыдджык ӧдӧн да бурджыка прессуйтны вермӧм понда найӧ бурджыкӧсь коннӧй прессъяс дорысь. | Вунԁан машінајас вӧчалан межԁунароԁнӧј компаԋԋӧлӧн прессјас вӧчавԍӧны куім раԅмерӧн. На пыщкын кык раԅмерыс — јон прессјас, налы поԅӧ лӧԍӧԁны караԍінӧн уҗалан 6 вӧв вына ԁвігаԏеԉјас, коԁјас сувтӧԁԍӧны пресскӧԁ ӧԏі плошщаԃ вылын. Тајӧ прессјасыс сіԇ-жӧ вермӧны уҗавны тракторӧн ԉібӧ мук. способӧн бергӧԁлӧмӧн. Тајӧ пресслӧн меԁыҗыԁ раԅмерсӧ лӧԍӧԁӧма сӧмын тракторӧн ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс торја істочԋікӧн уҗалӧм вылӧ. Тащӧм прессјасыс уҗалӧны зев ӧԁјӧн, најӧс оборуԁујтӧма ԁојмӧмыԍ віԇан пріспособԉеԋԋӧјасӧн. Ыҗыԁҗык ӧԁӧн ԁа бурҗыка прессујтны вермӧм понԁа најӧ бурҗыкӧԍ коннӧј прессјас ԁорыԍ. |
| Механическӧй пресс подробнӧя гижавны огӧ кутӧ, — водзынджык лоӧ сетӧма унифицированнӧй пресс гижалӧм. | Мехаԋіческӧј пресс поԁробнӧја гіжавны огӧ кутӧ, — воԇынҗык лоӧ ԍетӧма уԋіфіцірованнӧј пресс гіжалӧм. |
| Видз-му уджалан машинаяслы стандарт лӧсьӧдан центральнӧй комиссияӧн волі пӧручитӧма С.-хоз. механика велӧдан ставсоюзса научно-исследовательскӧй институтлы вӧчавны прессъяс вылын опытъяс да бӧрйыны унифицированнӧй механическӧй пресслысь тип. | Віԇму уҗалан машінајаслы станԁарт лӧԍӧԁан центраԉнӧј коміԍԍіјаӧн вӧлі пӧручітӧма Ԍ-хоԅ. мехаԋіка велӧԁан ставсојузса научно-ісԉеԁоваԏеԉскӧј інԍԏітутлы вӧчавны прессјас вылын опытјас ԁа бӧрјыны уԋіфіцірованнӧј мехаԋіческӧј пресслыԍ ԏіп. |
| Бӧрйӧм тип зэв ёна матыстчӧ «Джон Дир» система дінӧ. Сы понда ми гижалам тані, мыйясӧн торъялӧ тайӧ прессыс Интернационал система дінысь. | Бӧрјӧм ԏіп зев јона матыԍтԍӧ Ԁжон-Ԃір ԍіԍԏема ԁінӧ. Сыпонԁа мі гіжалам тані, мыјјасӧн торјалӧ тајӧ прессыс Інтернаціонал ԍіԍԏема ԁіныԍ. |
| Пресс «Джон Дир» | Пресс Ԁжон-Ԃір |
| «Джон Дир» пресс неуна торъялӧ «Интернационал» дінысь. Медъёна торъялӧмыс сэтшӧм, мый кривошипнӧй пиня кӧльӧсаяслысь бергӧдлан чӧрссӧ садитӧма абу дзик шӧрас, а неуна бокӧджык. Татшӧм устройство понда кривошипнӧй кӧльӧсаяс бергалӧны рабочӧй ход дырйи надзӧнджык, а тыртӧм ход дырйи — ӧдйӧджык. Тайӧ, кыдзи ми тӧдам, сымда жӧ удж пуктӧмӧн содтӧ машиналысь вынсӧ. Передаточнӧй механизмлӧн промежуточнӧй зубчаткаяс пукалӧны чӧрс вылын, коді вермӧ вӧрны маховик валса подшипниккӧд йитӧм торъя подвескаяс вылын. Промежуточнӧй чӧрс йитсьӧ кык боксянь тягаясӧн кривошипнӧй кӧльӧса шӧрса шыпъяскӧд. Сы понда кӧть и кӧльӧсаясыс оз пукавны дзик чӧрс шӧрын, воча пинь воӧмыс налӧн оз торксьы. | Ԁжон-Ԃір пресс ԋеуна торјалӧ „Інтернаціонал“ ԁіныԍ. Меԁјона торјалӧмыс сещӧм, мыј крівошіпнӧј піԋа кӧԉесајаслыԍ бергӧԁлан чӧрссӧ саԃітӧма абу ԇік шӧрас, а ԋеуна бокӧҗык. Тащӧм устројство понԁа крівошіпнӧј кӧԉӧсајас бергалӧны робочӧј хоԁ ԁырјі наԇӧнҗык, а тыртӧм хоԁ ԁырјі — ӧԁјӧнҗык. Тајӧ, кыԇі мі тӧԁам, сымԁа жӧ уҗ пуктӧмӧн соԁтӧ машіналыԍ вынсӧ. Переԁаточнӧј мехаԋізмлӧн промежуточнӧј зубчаткајас пукалӧны чӧрс вылын, коԁі вермӧ вӧрны маховік валса поԁшіпԋіккӧԁ јітӧм торја поԁвескајас вылын. Промежуточнӧј чӧрс јітԍӧ кык бокԍаԋ ԏагајасӧн крівошіпнӧј кӧԉӧса шӧрса шіпјаскӧԁ. Сыпонԁа кӧԏ і кӧԉӧсајасыс оз пукавны ԇік чӧрс шӧрын, воча піԋ воӧмыс налӧн оз торкԍы. |
| Мӧд ногӧн ёнджыка торъялӧм лоӧ поршенькӧд шатун йитӧм. | Мӧԁ ногӧн јонҗыка торјалӧм лоӧ поршеԋкӧԁ шатун јітӧм. |
| Неуна мӧд ногӧн вӧчӧма сідзжӧ турун сюялысьӧс. Сійӧ уджалӧ кривошипнӧй дзирсянь, коді йитӧ шатунӧс зубчаткаяскӧд. Та понда турун сюялысь надзӧнджык лэччӧ увлань да ӧдйӧнджык кайӧ вывлань. | Ԋеуна мӧԁ ногӧн вӧчӧма сіԇ-жӧ турун ԍујалыԍӧс. Сіјӧ уҗалӧ крівошіпнӧј ԇірԍаԋ, коԁі јітӧ шатунӧс зубчаткајаскӧԁ. Тапонԁа турун ԍујалыԍ наԇӧнҗык летчӧ увлаԋ ԁа ӧԁјӧнҗык кајӧ вывлаԋ. |
| Юклан пӧвъяс лэдзалан механизм вӧчӧма прӧстӧйджыка. «Интернационал» прессын дорысь. Сылысь кисьтӧмӧн вӧчӧм став часьтъяссӧ вежӧма штампуйтӧм часьтъясӧн. | Јуклан пӧвјас леԇалан мехаԋізм вӧчӧма прӧстӧјҗыка. Інтернаціонал прессын ԁорыԍ. Сылыԍ кіԍтӧмӧн вӧчӧм став чаԍтјассӧ вежӧма штампујтӧм чаԍтјасӧн. |
| Тайӧ прессӧ колӧ лыддьыны бурджыкӧн нӧшта сы боксянь, мый абуӧсь сэні доран чугунысь вӧчӧм детальяс (часьтъяс), а серӧй чугунысь кисьтӧм торъяс прӧстӧйджыкӧсь форманас дай лыдыс налӧн этшаджык. | Тајӧ прессӧ колӧ лыԃԃыны бурҗыкӧн нӧшта сы бокԍаԋ, мыј абуӧԍ сені ԁоран чугуныԍ вӧчӧм ԃетаԉјас (чаԍтјас), а ԍерӧј чугуныԍ кіԍтӧм торјас прӧстӧјҗыкӧԍ форманас ԁај лыԁыс налӧн ещаҗык. |
| Прессъяслы стандарт лӧсьӧдӧм | Прессјаслы станԁарт лӧԍӧԁӧм |
| Уна пӧлӧс прессуйтчан машинаяс вӧчалӧм вӧлі сы сайын, мый заграницаын вӧчалӧны найӧс уна фирмаяс; уна типа прессъяс петавлісны войнаӧдз сідзжӧ миянын. Ӧні колӧ дугӧдчыны уна пӧлӧс прессъяс вӧчалӧмысь да проектируйтны унифицированнӧй механическӧй пресс ӧти образец кузя. | Уна пӧлӧс прессујтчан машінајас вӧчалӧм вӧлі сы сајын, мыј заграԋіцаын вӧчалӧны најӧс уна фірмајас; уна ԏіпа прессјас петавлісны војнаӧԇ сіԇ-жӧ міјанын. Ӧні колӧ ԁугӧԁчыны уна пӧлӧс прессјас вӧчалӧмыԍ ԁа проекԏірујтны уԋіфіцірованнӧј мехаԋіческӧј пресс ӧԏі обраԅец куԅа. |
| Татшӧм пресс лӧсьӧдӧмӧн позьны кутас бырӧдны став неудобствосӧ, кодъяс овлӧны уна пӧлӧс прессъясӧн вӧдитчӧмла, а сыкӧд ӧттшӧтш добитчыны сэтшӧм машинаяс вӧчалӧм, кодъясӧс вӧлі эськӧ максимальнӧя бурмӧдӧма техника боксянь и экономия вӧчӧм боксянь да кодъяс лэдзалісны эськӧ медся бур тюкъяс кыдзи ыджданас, сідзи и сьӧктанас. Ӧтпырйӧн тайӧ машинаяссӧ колӧ лӧсьӧдны сідзи, медым позьӧ вӧлі уджавны колхозъясын да совхозъясын вӧдитчан двигательясӧн — «Фордзон» либӧ «Интернационал» тракторъясӧн. | Тащӧм пресс лӧԍӧԁӧмӧн поԅны кутас бырӧԁны став ԋеуԁобствосӧ, коԁјас овлӧны уна пӧлӧс прессјасӧн вӧԃітчӧмла, а сыкӧԁ ӧтщӧщ ԁобітчыны сещӧм машінајас вӧчалӧм, коԁјасӧс вӧлі еԍкӧ макԍімаԉнӧја бурмӧԁӧма ԏехԋіка бокԍаԋ і економіја вӧчӧм бокԍаԋ ԁа коԁјас леԇалісны еԍкӧ меԁԍа бур ԏукјас кыԇі ыҗԁанас, сіԇі і ԍӧктанас. Ӧтпырјӧн тајӧ машінајассӧ колӧ лӧԍӧԁны сіԇі, меԁым поԅӧ вӧлі уҗавны колхозјасын ԁа совхозјасын вӧԃітчан ԁвігаԏеԉјасӧн — Форԁзон ԉібӧ Інтернаціонал тракторјасӧн. |
| Татшӧм машинаяслӧн бурлуныс зэв тыдалана, торъя нин, позьӧ кӧ найӧс используйтны тшӧтш мукӧдторъяс прессуйтӧм вылӧ. | Тащӧм машінајаслӧн бурлуныс зев тыԁалана, торја-ԋін, поԅӧ-кӧ најӧс іспоԉзујтны щӧщ мукӧԁторјас прессујтӧм вылӧ. |
| Машинаяслысь стандартнӧй тип бӧрйӧм кузя уджалӧм бӧрын Тимирязевскӧй с-х. академияса стандартнӧй комиссия шуис вӧчавны аслыспӧлӧс прессъяс (оригинальнӧй тип), кодъяс асланыс конструкцияӧн матыстчӧны «Джон Дир» да «Интернационал» прессъяс дінӧ. | Машінајаслыԍ станԁартнӧј ԏіп бӧрјӧм куԅа уҗалӧм бӧрын, Ԏіміраԅевскӧј ԍ-х. акаԃеміјаса станԁартнӧј коміԍԍіја шуіс вӧчавны аслыс пӧлӧс прессјас (орігінаԉнӧј ԏіп), коԁјас асланыс конструкціјаӧн матыԍтԍӧны Ԁжон-Ԃір ԁа Інтернаціонал прессјас ԁінӧ. |
| Тані ми ставнас вайӧдам пресслысь унифицированнӧй тип бӧръян проект, машинаыслысь конструкциясӧ гижалӧмӧн. | Тані мі ставнас вајӧԁам пресслыԍ уԋіфіцірованнӧј ԏіп бӧрјан проект, машінаыслыԍ конструкціјасӧ гіжалӧмӧн. |
| Механическӧй унифицированнӧй пресс бурджык со кутшӧм условйӧясӧн: | Мехаԋіческӧј уԋіфіцірованнӧј пресс бурҗык со кущӧм условіјӧјасӧн: |
| 1) Позьӧ лӧсьыда регулируйтны прессуйтӧмлысь топыдлунсӧ турун состав серти. | 1) Поԅӧ лӧԍыԁа регуԉірујтны прессујтӧмлыԍ топыԁлунсӧ турун состав ԍерԏі. |
| 2) Прессӧ лӧсьӧдӧма ёна паськалӧм типа тракторсянь («Фордзон», «Интернационал») уджалӧм вылӧ. | 2) Прессӧ лӧԍӧԁӧма јона паԍкалӧм ԏіпа тракторԍаԋ (Форԁзон, Інтернаціонал) уҗалӧм вылӧ. |
| 3) Пресс дінӧ позьӧ йитны вартан машина, медым пыр жӧ прессуйтны машинасьыс петан идзассӧ. | 3) Пресс ԁінӧ поԅӧ јітны вартан машіна, меԁым пыр-жӧ прессујтны машінаԍыс петан іԇассӧ. |
| 4) Позьӧ используйтны пу кор, пуысь вӧчӧм вата да мукӧд тор прессуйтӧм вылӧ | 4) Поԅӧ іспоԉзујтны пу кор, пуыԍ вӧчӧм вата ԁа мукӧԁ тор прессујтӧм вылӧ |
| 5) Производство да обслуживанньӧ донтӧммӧдӧм могысь ёна прӧстӧя вӧчӧма конструкциясӧ. | 5) Проізвоԁство ԁа обслужіваԋԋӧ ԁонтӧммӧԁӧм могыԍ јона прӧстӧја вӧчӧма конструкціјасӧ. |
| 6) Тюкъяс кӧртавлігӧн сутуга позьӧ вежны шпагатӧн. | 6) Ԏукјас кӧртавлігӧн сутуга поԅӧ вежны шпагатӧн. |
| 7) Вӧчалӧ унифицированнӧй коннӧй тюкъяс — 45,0×45,0 см гырсяӧс, | 7) Вӧчалӧ уԋіфіцірованнӧј коннӧј ԏукјас — 45,0×45,0 см. гырԍаӧс, |
| 8) Двигатель колӧ 6–10 вӧв вына. | 8) Ԁвігаԏеԉ колӧ 6–10 вӧв вына. |
| Унифицированнӧй механическӧй пресслы шуӧма лӧсьӧдны 35,0×45,0 см гырся прессъяс сы понда, мый кӧзяйственнӧй соображенньӧяс кузя (кокньыдджык лыддьыны) коннӧй да механическӧй прессовкалысь тюкъяс колӧ унифицируйтны (вӧчавны ӧткодя). | Уԋіфіцірованнӧј мехаԋіческӧј пресслы шуӧма лӧԍӧԁны 35,0×45,0 см гырԍа прессјас сыпонԁа, мыј кӧԅајственнӧј соображеԋԋӧјас куԅа (кокԋыԁҗык лыԃԃыны) коннӧј ԁа мехаԋіческӧј прессовкалыԍ ԏукјас колӧ уԋіфіцірујтны (вӧчавны ӧткоԃа). |
| Туклысь кузьта позьӧ лӧсьӧдны 90 см гӧгӧр, а сьӧктасӧ 40–45 см гӧгӧр. | Туклыԍ куԅта поԅӧ лӧԍӧԁны 90 см гӧгӧр, а ԍӧктасӧ 40–45 см гӧгӧр. |
| Прессуйтчан дон | Прессујтчан ԁон |
| Механическӧй прессовка сувтліс войнаӧдз (1915 во) неуна улӧджык коннӧй дорысь. Сэк коннӧй прессовка вӧлі сувтӧ 16 кг турун вылӧ 6,4 ур, а механическӧй прессовка — 6,2 ур. | Мехаԋіческӧј прессовка сувтліс војнаӧԇ (1915 во) ԋеуна улӧҗык коннӧј ԁорыԍ. Сек коннӧј прессовка вӧлі сувтӧ 16 кг турун вылӧ 6,4 ур, а мехаԋіческӧј прессовка — 6,2 ур. |
| Ӧні механическӧй прессовка сувтӧ вылӧджык. | Ӧні мехаԋіческӧј прессовка сувтӧ вылӧҗык. |
| МЕХАНИЧЕСКӦЙ ПРЕССОВКАЛЫСЬ ДОН АРТАЛӦМ | МЕХАԊІЧЕСКӦЈ ПРЕССОВКАЛЫԌ ԀОН АРТАЛӦМ |
| А. Производительносьт | А. Проізвоԃіԏеԉноԍт |
| 8 часа уджалан лунӧн — 100 цент. прессуйтӧм турун. | 8 часа уҗалан лунӧн — 100 цент. прессујтӧм турун. |
| Б. Производство | Б. Проізвоԁство |
| Двигательнӧй установка эксплуатируйтӧм да обслуживайтӧм: 8 час уджалӧмысь 1 цент. прессуйтӧм турун вылӧ арталӧмӧн — 7,8 ур. | Ԁвігаԏеԉнӧј установка експлоаԏірујтӧм ԁа обслужівајтӧм: 8 час уҗалӧмыԍ 1 цент. прессујтӧм турун вылӧ арталӧмӧн .... 7,8 ур. |
| Пресс дінын 12 морт рабочӧй 1 шайт 50 урӧн да соцстрах 8 час уджалӧмысь, 1 цент. прессуйтӧм турун вылӧ арталӧмӧн — 19,2 ур. | Пресс ԁінын 12 морт робочӧј 1 шајт 50 урӧн ԁа соцстрах 8 час уҗалӧмыԍ, 1 цент. прессујтӧм турун вылӧ арталӧмӧн .... 19,2 „ |
| В. Дон вештӧм | В. Ԁон вештӧм |
| 3000 сюрс шайта установкаӧн амортизация: 5 во чӧжӧн быд во 100 лунӧн уджалӧмӧн, 1 цент. прессуйтӧм турун вылӧ арталӧмӧн — 6,0 ур. | 3000 ԍурс шајта установкаӧн аморԏізаціја: 5 во чӧжӧн быԁво 100 лунӧн уҗалӧмӧн, 1 цент. прессујтӧм турун вылӧ арталӧмӧн .... 6,0 „ |
| Ремонт вӧчӧм кузя рӧскод, 1 цент прессуйтӧм турун вылӧ арталӧмӧн — 3,0 ур. | Ремонт вӧчӧм куԅа рӧскоԁ, 1 цент прессујтӧм турун вылӧ арталӧмӧн .... 3,0 „ |
| Сутуга вылӧ рӧскод, тюк вылӧ 3 кӧртӧдӧн, 1 цент. прессуйтӧм турун вылӧ арталӧмӧн — 24,0 ур. | Сутуга вылӧ рӧскоԁ, ԏук вылӧ 3 кӧртӧԁӧн, 1 цент. прессујтӧм турун вылӧ арталӧмӧн .... 24,0 „ |
| Став прессуйтан доныс, 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн — 60 ур. | Став прессујтан ԁоныс, 1 цент. турун вылӧ арталӧмӧн .... 60 ур.* |
| *) Наркомснаблӧн накладнӧй рӧскод нормаясын 1931–32 во вылӧ тайӧ лыдпассӧ и примитӧма основнӧй пыдди. | *) Наркомснаблӧн наклаԁнӧј рӧскоԁ нормајасын 1931–32 во вылӧ тајӧ лыԁпассӧ і прімітӧма основнӧј пыԃԃі. |
| ТЮКЪЯС КӦРТАВЛӦМ | Ԏукјас кӧртавлӧм |
| Тюкъяс кӧртавлӧм вылӧ мунӧ зэв уна пӧлӧс материал: идзас йияс, пу асыкъяс, кӧрт полосаяс, бечева, небыд, сотӧм сутуга. | Ԏукјас кӧртавлӧм вылӧ мунӧ зев уна пӧлӧс маԏерјал: іԇас јіјас, пу асыкјас, кӧрт полосајас, бечева, ԋебыԁ, сотӧм сутуга. |
| Сутуга унджык либӧ этшаджык мунӧ сы серти, кор да кутшӧм способӧн прессуйтчыссьӧ туруныс, ёна-ӧ сійӧ ульсалӧма дай весиг кутшӧм сорт. Сы понда буретша висьтавны сутугалысь мында оз позь. Тані ми сетам опытысь босьтӧм нормаяслысь ылӧссӧ. | Сутуга унҗык ԉібӧ ещаҗык мунӧ сы ԍерԏі, кор ԁа кущӧм способӧн прессујтчыԍԍӧ туруныс, јона ӧ сіјӧ уԉсалӧма ԁај веԍіг кущӧм сорт. Сыпонԁа буреща віԍтавны сутугалыԍ мынԁа оз поԅ. Тані мі ԍетам опытыԍ боԍтӧм нормајаслыԍ ылӧссӧ. |
| Сутуга позьӧ вӧлі босьтны войдӧр дась вундалӧмӧс, но зэв кокниа позьӧ вундавны сійӧс аслыныс рабочӧйясыслы прессуйтчигас. Сы вылӧ эм торъя станок Эртельлӧн, кодӧс обычнӧя вӧчӧны кустарнӧй способӧн (видзӧд серп.). Сутуга кӧртӧдъяс вундавсьӧны 324 см кузьтаӧн. | Сутуга поԅӧ вӧлі боԍтны војԁӧр ԁаԍ вунԁалӧмӧс, но зев кокԋіа поԅӧ вунԁавны сіјӧс аслыныс робочӧјјасыслы прессујтчігас. Сы вылӧ ем торја станок Ерԏеԉлӧн, коԁӧс обычнӧја вӧчӧны кустарнӧј способӧн (віԇӧԁ ԍерп.). Сутуга кӧртӧԁјас вунԁавԍӧны 324 см. куԅтаӧн. |
| Сутуга вузассьӧ тоннаясӧн да уна нумерӧн, кызта сертиыс. Вайӧдам таблица став сорт сутугалысь, кодъясӧн кӧртавлӧны тюкъяс. Сэні индалӧма нумеръяссӧ, кызтасӧ да донсӧ Ставсоюзса металлургическӧй синдикат прейскурант кузя, сідзжӧ кӧртӧд лыдсӧ (ӧти тюк вылӧ), да уна-ӧ колӧ сутуга 166 цент. турун прессуйтӧм вылӧ. | Сутуга вузаԍԍӧ тоннајасӧн ԁа уна нумерӧн, кызта ԍерԏіыс. Вајӧԁам табԉіца став сорт сутугалыԍ, коԁјасӧн кӧртавлӧны ԏукјас. Сені інԁалӧма нумерјассӧ, кызтасӧ ԁа ԁонсӧ Ставсојузса металлургіческӧј ԍіԋԃікат прејскурант куԅа, сіԇ жӧ кӧртӧԁ лыԁсӧ (ӧԏі ԏук вылӧ), ԁа уна-ӧ колӧ сутуга 166 цент. турун прессујтӧм вылӧ. |
| 1930 воын СССР-са Наркомторгӧн вӧлі лӧсьӧдӧма 16 сюрс килограмм турун вылӧ сутуга видзан нормаяс со кутшӧмъясӧс: | 1930 воын СССР-са Наркомторгӧн вӧлі лӧԍӧԁӧма 16 ԍурс кілограмм турун вылӧ сутуга віԇан нормајас со кущӧмјасӧс: |
| Кӧртасьӧм вылӧ мунӧ сутуга №7 — 40 кг, №8 — 37 кг; | Кӧртаԍӧм вылӧ мунӧ сутуга №7 — 40 кг, №8 — 37 кг. |
| Наркомснаб инструкция кузя прессуйтчӧм 1 тонна вылӧ мунӧ: | Наркомснаб інструкціја куԅа прессујтчӧм 1 тонна вылӧ мунӧ: |
| Сутугалӧн №Механич. прессовка дырйиРучнӧй прессовка дырйи | Сутугалӧн №Мехаԋіч. прессовка ԁырјіРучнӧј прессовка ԁырјі |
| английскӧйрусскӧй | ангԉіјскӧјрусскӧј |
| 13244614 кг55?1 кг | 13244614 кг55?1 кг |
| 14213782 кг4067 кг | 14213782 кг4067 кг |
| 35183294 кг3599 кг | 35183294 кг3599 кг |
| 16166928 кг3172 кг | 16166928 кг3172 кг |
| 1715-2802 кг | 1715-2802 кг |
| Кӧртавлігӧн сутуга помъяс гартлысьӧны со кутшӧм ногӧн. | Кӧртавлігӧн сутуга помјас гартлыԍӧны со кущӧм ногӧн: |
| Сутугалысь помсӧ кусыньтӧны, пуктӧны крук сайӧ зажим костӧ да ёна личкӧны шуйга киӧн, а веськыд киӧн бергӧдлӧны воропӧд 5–6 гӧгӧрпӧв. | Сутугалыԍ помсӧ кусіԋтӧны, пуктӧны крук сајӧ зажім костӧ ԁа јона ԉічкӧны шујга кіӧн, а веԍкыԁ кіӧн бергӧԁлӧны воропӧԁ 5–6 гӧгӧрпӧв. |
| Сутугалысь кыкнан помсӧ ӧтлаӧ крепитӧм вылӧ практика вылын артмис уна способ, кодъясӧс петкӧдлӧма серпас вылын. Медся ёна кӧртасьлӧны 4-ӧд №-ӧн петкӧдлӧм ногӧн, кодӧс кокньыдджык вӧчныс дай лоӧ ёнджык. | Сутугалыԍ кыкнан помсӧ ӧтлаӧ крепітӧм вылӧ пракԏіка вылын артміс уна способ, коԁјасӧс петкӧԁлӧма ԍерпас вылын. Меԁԍа јона кӧртаԍлӧны 4-ԁ №-ӧн петкӧԁлӧм ногӧн, коԁӧс кокԋыԁҗык вӧчныс ԁај лоӧ јонҗык. |
| Шуам, сутуга колӧ водзвыв орӧдны кӧлышсьыс сы кузьта, медым тюк кӧрталігӧн колӧ используйттӧм помыс 8–10 сантиметрысь не кузьджыка. Тайӧ используйттӧм помсӧ колӧ сутшкыны тюкас, мед новлӧдчигӧн да грузитчигӧн эз косявлыны паськӧмъяс да дойдавны йӧзӧс. Тюк кӧртавны колӧ сэк, кор пресслӧн поршеньыс жмитӧ турунсӧ, да кӧрталігӧн обязательнӧ зэлӧдны сутугасӧ куим петляӧн, кыдз позьӧ матӧджык петляӧн вӧчӧм мӧд пом дінас. Кӧртӧд кӧ лоӧ петлясянь ылынджык, новлӧдлігӧн да грузитігӧн тюк вермас ёна личавны. | Шуам, сутуга колӧ воԇвыв орӧԁны кӧлышԍыс сы куԅта, меԁым ԏук кӧрталігӧн колӧ іспоԉзујттӧм помыс 8–10 саԋԏіметрыԍ ԋе куԅҗыка. Тајӧ іспоԉзујттӧм помсӧ колӧ сущкыны ԏукас, меԁ новлӧԁчігӧн ԁа груԅітчігӧн ез коԍавлыны паԍкӧмјас ԁа ԁојԁавны јӧзӧс. Ԏук кӧртавны колӧ сек, кор пресслӧн поршеԋыс жмітӧ турунсӧ, ԁа кӧрталігӧн објазаԏеԉнӧ зелӧԁны сутугасӧ кујім петԉаӧн, кыԇ поԅӧ матӧҗык петԉаӧн вӧчӧм мӧԁ пом ԁінас. Кӧртӧԁ-кӧ лоӧ петԉаԍаԋ ылынҗык, новлӧԁлігӧн ԁа груԅітігӧн ԏук вермас јона ԉічавны. |
| Сутуга кӧртӧд мукӧд торйӧн вежӧм | Сутуга кӧртӧԁ мукӧԁ торјӧн вежӧм |
| Сутуга тырмытӧм понда колӧ мукӧддырйи прессуйтны турун кӧртавлытӧг — лэдзны пресс пырыс да топалӧм пластъяснас и тэчны. Киӧн прессуйтігӧн колӧ сутугаӧн пыдди кӧртавлыны идзас йиясӧн, а вӧлӧн прессуйтігӧн — бур бечеваӧн, сідз жӧ асыкъясӧн. | Сутуга тырмытӧм понԁа колӧ мукӧԁ ԁырјі прессујтны турун кӧртавлытӧг — леԇны пресс пырыс ԁа топалӧм пластјаснас і течны. Кіӧн прессујтігӧн колӧ сутугаӧн пыԃԃі кӧртавлыны іԇас јіјасӧн, а вӧлӧн прессујтігӧн — бур бечеваӧн, сіԇ жӧ асыкјасӧн. |
| Идзас йияс вӧчавсьӧны киӧн вартӧм идзасысь. 1000 йи вылӧ мунӧ идзас 2,5 центнерӧдз. Асыкъяс вӧчавсьӧны кӧтӧдӧм нинъясысь, том кыддзысь да коз пу понӧльысь. Бечева босьтсьӧ 3–4 пӧвстӧн, 5–6 миллиметр кызта, бур качествоа материалысь, сьӧктаӧн 3–4 кг 100 погоннӧй метр вылӧ. 2 кӧртӧдӧн тюкъяс кӧртавлӧм вылӧ бечевалысь кызта колӧ содтыны 8–9 мм-ӧдз. | Іԇас јіјас вӧчавԍӧны кіӧн вартӧм іԇасыԍ. 1000 јі вылӧ мунӧ іԇас 2,5 центԋерӧԇ. Асыкјас вӧчавԍӧны кӧтӧԁӧм ԋінјасыԍ, том кыԇԇыԍ ԁа козпу понӧԉыԍ. Бечева боԍтԍӧ 3–4 пӧвсӧн, 5–6 міԉԉіметр кызта, бур качествоа маԏеріалыԍ, ԍӧктаӧн 3–4 кг. 100 погоннӧј метр вылӧ. 2 кӧртӧԁӧн ԏукјас кӧртавлӧм вылӧ бечевалыԍ кызта колӧ соԁтыны 8–9 мм |
| Сутуга используйтӧм | Сутуга іспоԉзујтӧм |
| Прессуйтчан сутуга колӧ используйтны не ӧтчыд, а уна пӧв. Та понда СССР-са Наркомторгӧн 1930 воын лӧсьӧдӧма правилӧ, код серти турун ньӧбысьяслы колӧ бӧр вайны сутугасӧ, а коді оз вай, найӧ воштӧны водзӧ турун босьтӧм вылӧ права. | Прессујтчан сутуга колӧ іспоԉзујтны ԋе ӧтчыԁ, а уна пӧв. Тапонԁа СССР-са Наркомторгӧн 1930 воын лӧԍӧԁӧма правілӧ, коԁ ԍерԏі турун ԋӧбыԍјаслы колӧ бӧр вајны сутугасӧ, а коԁі оз вај, најӧ воштӧны воԇӧ турун боԍтӧм вылӧ права. |
| Прессуйтӧм турунӧн пӧльзуйтчигӧн сутуга колӧ босьтны тюк вылысь видзчысьӧмӧн, сэсся веськӧдлыны да тэчны чукӧръясӧ 75 сутугаӧн, обязательнӧ кос местаӧ. | Прессујтӧм турунӧн пӧԉзујтчігӧн сутуга колӧ боԍтны ԏук вылыԍ віԁчыԍӧмӧн, сеԍԍа веԍкӧԁлыны ԁа течны чукӧрјасӧ 75 сутугаӧн, објазаԏеԉнӧ кос местаӧ. |
| Проволока мед вӧлі сдайтӧма бӧр ставсӧ, а оз кӧ, штрапуйтӧны и потребительсӧ дугӧдӧны снабженньӧысь. | Проволока меԁ вӧлі сԁајтӧма бӧр ставсӧ, а оз-кӧ штрафујтӧны і потребіԏеԉсӧ ԁугӧԁӧны снабжеԋԋӧыԍ. |
| Ӧтчыд используйтӧм сутуга кокниа позьӧ веськӧдлыны торъя станокъяс вылын. | Ӧтчыԁ іспоԉзујтӧм сутуга кокԋіа поԅӧ веԍкӧԁлыны торја станокјас вылын. |
| ПРЕССУЙТЧАН ДА МАШИНАЯС ДӦЗЬӦРИТАН ОБЩӦЙ ПРАВИЛӦЯС | Прессујтчан ԁа машінајас ԁӧԅӧрітан обшщӧј правілӧјас |
| Тані сетам «Турун прессуйтӧмӧн заведуйтысьяслы инструкция»-ысь босьтӧм ӧткымын индӧдъяс, кодъясӧс колӧ быть соблюдайтны прессуйтчан пунктын уджалігӧн. | Тані ԍетам „Турун прессујтӧмӧн завеԁујтыԍјаслы інструкціја“-ыԍ боԍтӧм ӧткымын інԁӧԁјас, коԁјасӧс колӧ быԏ собԉуԁајтны прессујтчан пунктын уҗалігӧн. |
| Машина лэдзӧм | Машіна леԇӧм |
| Кор пресс лоӧ гӧтов, сувтӧдӧй турун мыччалан пызан места вылас, пукталӧй подвеснӧй крукъяс прорезъясӧ да лӧсьӧдӧй колан ногӧн стойкаяс. | Кор пресс лоӧ гӧтов, сувтӧԁӧј турун мытчалан пызан места вылас, пукталӧј поԁвеснӧј крукјас прорезјасӧ ԁа лӧԍӧԁӧј колан ногӧн стојкајас. |
| Мыччалан пызан позьӧ сувтӧдны пресс дінӧ кӧть кодар боксяньыс, сӧмын колӧ пуктыны заряднӧй лотоклысь пӧвсӧ маховик тормознӧй рычагӧ. | Мытчалан пызан поԅӧ сувтӧԁны пресс ԁінӧ кӧԏ коԁар бокԍаԋыс, сӧмын колӧ пуктыны зараԁнӧј лотоклыԍ пӧвсӧ маховік тормознӧј рычагӧ. |
| Кыпӧдӧй игансӧ да лӧсьӧдӧй прессуйтчан камералысь нюжалан часьтсӧ колана ногӧн. | Кыпӧԁӧј јігансӧ ԁа лӧԍӧԁӧј прессујтчан камералыԍ ԋужалан чаԍтсӧ колана ногӧн. |
| Двигатель лэдзтӧдз видлалӧй гӧгӧр, мед пресслӧн став гайкаясыс вӧліны зэлыдӧсь. Лэдзӧм бӧрын следитӧй, оз-ӧ шонавны подшипникъясыс. Пресс лэдзӧны первой ки йылысь, кытчӧдз кымынкӧ пӧв оз пырав да петав пресс ползуноклӧн вевтыс, медым убедитчыны, мый став часьтъясыс ветлӧдлӧны да уджалӧны кокниа да плавнӧя. | Ԁвігаԏеԉ леԇтӧԇ віԁлалӧј гӧгӧр, меԁ пресслӧн став гајкајасыс вӧліны зелыԁӧԍ. Леԇӧм бӧрын ԍԉеԃітӧј, оз-ӧ шонавны поԁшіпԋікјасыс. Пресс леԇӧны первој кі јылыԍ, кытчӧԇ кымынкӧ пӧв оз пырав ԁа петав пресс ползуноклӧн вевтыс, меԁым убеԃітчыны, мыј став чаԍтјасыс ветлӧԁлӧны ԁа уҗалӧны кокԋіа ԁа плавнӧја. |
| Уджӧн веськӧдлӧм | Уҗӧн веԍкӧԁлӧм |
| Двигатель лэдзӧм бӧрын сетӧй зубчаткаяслы вӧчны кымынкӧ гӧгӧрпӧв тыртӧгыс (турун сюявны заводиттӧдз). Маховиклы колӧ бергавны сыланьӧ, кодарӧ петкӧдлӧма стрелкаӧн. Минутаӧн колӧ вӧчны 500–650 гӧгӧрпӧв. | Ԁвігаԏеԉ леԇӧм бӧрын ԍетӧј зубчаткајаслы вӧчны кымынкӧ гӧгӧрпӧв тыртӧгыс (турун ԍујавны завоԃіттӧԇ). Маховіклы колӧ бергавны сылаԋӧ, коԁарӧ петкӧԁлӧма стрелкаӧн. Мінутаӧн колӧ вӧчны 500–650 гӧгӧрпӧв. |
| Машиналӧн кӧ маховик бергӧдчӧ минутӧн 500 гӧгӧрпӧв, пресслӧн шатун вӧчӧ 17 кымын ход, а 650 гӧгӧрпӧлӧн — 22 кымын ход. | Машіналӧн-кӧ маховік бергӧԁчӧ мінутӧн 500 гӧгӧрпӧв, пресслӧн шатун вӧчӧ 17 кымын хоԁ, а 650 гӧгӧрпӧлӧн — 22 кымын хоԁ. |
| Шатунӧн вӧчӧм ӧти ход вылӧ маховик бергӧдчӧ 30 гӧгӧрпӧв. Ремень лӧсьӧдсьӧ зэлӧдан гайкаӧн. | Шатунӧн вӧчӧм ӧԏі хоԁ вылӧ маховік бергӧԁчӧ 30 гӧгӧрпӧв. Ремеԋ лӧԍӧԁԍӧ зелӧԁан гајкаӧн. |
| Прессӧ турун сюявны заводиттӧдз ползунлысь ӧти пӧв пуктӧй прессуйтан камераӧ ортсысяньыс да крепитӧй ичӧтик тувйӧн пӧв вылыс дор костас да камера вевт костас кокньыдика тувъялӧмӧн. Тайӧ вӧчсьӧ сы вылӧ, медым кокньӧдны медводдза турун тюк прессуйтӧм. Пӧвйыс да турунлӧн колясыс бӧрынджык асьныс усясны бӧр. Ӧні лэдзӧй машина да кор пресс камераӧ лоӧ тырыс сӧвтӧма турун, пуктӧй ползунлысь мӧд пӧв турун мыччалан камераӧ. | Прессӧ турун ԍујавны завоԃіттӧԇ ползунлыԍ ӧԏі пӧв пуктӧј прессујтан камераӧ ортсыԍаԋыс ԁа крепітӧј ічӧԏік тувјӧн пӧв вылыс ԁор костас ԁа камера вевт костас кокԋіԃіка тувјалӧмӧн. Тајӧ вӧчԍӧ сы вылӧ, меԁым кокԋӧԁны меԁвоԇԇа турун ԏук прессујтӧм. Пӧвјыс ԁа турунлӧн коԉасыс бӧрынҗык аԍныс уԍасны бӧр. Ӧні леԇӧј машіна ԁа кор пресс камераӧ лоӧ тырыс сӧвтӧма турун, пуктӧј ползунлыԍ мӧԁ пӧв турун мытчалан камераӧ. |
| Кор тайӧ пӧвйыс мыччысяс прессуйтан камераын, сюйӧй мышвывса коластъясӧ (прорезъясӧ) кӧрталан сутуга, а кор пӧвйыс воас медбӧръя точкаӧдз, кодӧс пасйӧма прессуйтан камера вылысын лыдпасӧн, сюйӧй мыччалан камераӧ ползунлысь коймӧд пӧв. | Кор тајӧ пӧвјыс мытчыԍас прессујтан камераын, ԍујӧј мышвывса коластјасӧ (прорезјасӧ) кӧрталан сутуга, а кор пӧвјыс воас меԁбӧрја точкаӧԇ, коԁӧс пасјӧма прессујтан камера вылысын лыԁпасӧн, ԍујӧј мытчалан камераӧ ползунлыԍ којмӧԁ пӧв. |
| Предупредитан звонок лӧсьӧдсьӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ вешталӧмӧн, тюк ыджда серти. | Преԁупреԃітан звонок лӧԍӧԁԍӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ вешталӧмӧн, ԏук ыҗԁа ԍерԏі. |
| Пресс кӧ выль, медводдза каднас бурджык уджавны личыдджыка турун топӧдӧмӧн кытчӧдз камера пытшкысь краскаыс оз вушйы да шылясь, а бӧрвылас сэсся вочасӧн зэлӧдны, кытчӧдз оз кут артмыны тюклӧн колана сьӧкта. | Пресс-кӧ выԉ, меԁвоԇԇа каԁнас бурҗык уҗавны ԉічыԁҗыка турун топӧԁӧмӧн кытчӧԇ камера пыщкыԍ краскаыс оз вушјы ԁа шыԉаԍ, а бӧрвылас сеԍԍа вочасӧн зелӧԁны, кытчӧԇ оз кут артмыны ԏуклӧн колана ԍӧкта. |
| Кӧсъянныд кӧ содтыны пресслысь топӧдан вынсӧ, регулируйтӧй сійӧс прессуйтан камера ортсысяньыс. | Кӧсјанныԁ кӧ соԁтыны пресслыԍ топӧԁан вынсӧ, регуԉірујтӧј сіјӧс прессујтан камера ортсыԍаԋыс. |
| Прессӧ турун мыччалігӧн зэв колана, медым зарадкасӧ вӧлі сеталӧма ӧтгырсяӧн да пукталӧма мыччалан пызан вылӧ торйӧн-торйӧн. Тадзӧн мыччалысь механизм кокниа да бурджыка вермас йӧткыштны лӧсьӧдӧм турунсӧ камера пыдӧсӧдзыс. А оз кӧ ло турунсӧ бура йӧткыштӧма, сійӧ вермас бӧр петны ползун вевт вывті, дзугсьыны камера вевта – ползун юра костын да тыртны машинасӧ. | Прессӧ турун мытчалігӧн зев колана, меԁым зараԁкасӧ вӧлі ԍеталӧма ӧтгырԍаӧн ԁа пукталӧма мытчалан пызан вылӧ торјӧн-торјӧн. Таԇӧн мытчалыԍ мехаԋізм кокԋіа ԁа бурҗыка вермас јӧткыштны лӧԍӧԁӧм турунсӧ камера пыԁӧсӧԇыс. А оз-кӧ ло турунсӧ бура јӧткыштӧма, сіјӧ вермас бӧр петны ползун вевт вывті, ԇугԍыны камера вевта – ползун јура костын ԁа тыртны машінасӧ. |
| Тюкъяс йылысь | Ԏукјас јылыԍ |
| Прессуйтчыны заводитігӧн пресс вом зэлӧдысь болтъяс колӧ первой личӧдлыны, а сэсся вочасӧн зэлӧдны бӧр, кытчӧдз оз кут артмыны тюклӧн колана кузьта да сьӧкта. | Прессујтчыны завоԃітігӧн пресс вом зелӧԁыԍ болтјас колӧ первој ԉічӧԁлыны, а сеԍԍа вочасӧн зелӧԁны бӧр, кытчӧԇ оз кут артмыны ԏуклӧн колана куԅта ԁа ԍӧкта. |
| Тюкъяслысь кузьта колӧ вӧчавны дзик ӧткодьӧс — 90 сантиметр. Та могысь колӧ пӧльзуйтчыны звонокӧн, эм кӧ сійӧ пресс помас, либӧ торъя пасъясӧн, кодъяс вӧчавсьӧны машина ящик бокӧ. | Ԏукјаслыԍ куԅта колӧ вӧчавны ԇік ӧткоԃӧс — 90 саԋԏіметр. Та могыԍ колӧ пӧԉзујтчыны звонокӧн, ем-кӧ сіјӧ пресс помас, ԉібӧ торја пасјасӧн, коԁјас вӧчавԍӧны машіна јашщік бокӧ. |
| Тюкъяс кӧртавлӧм | Ԏукјас кӧртавлӧм |
| Мича поводдя дырйи прессуйтны колӧ топыдджыка, а зэра дырйи — личыдджыка. | Міча повоԃԃа ԁырјі прессујтны колӧ топыԁҗыка, а зера ԁырјі — ԉічыԁҗыка. |
| Прессуйтӧмлӧн топыдлуныс не сӧмын пресс лӧсьӧдӧм сайын, но сідз жӧ и тюк кӧртавны кужӧм сайын. Тюк колӧ кӧртавны сутуга зэлӧдӧмӧн, кор поршеньыс буретш жмитӧ турунсӧ; кӧрталӧм бӧрын кӧ сутуга личалас на, сэк позьӧ гӧгӧрвоны, мый кӧрталӧма неуна водзджык. | Прессујтӧмлӧн топыԁлуныс ԋесӧмын пресс лӧԍӧԁӧм сајын, но сіԇ-жӧ і ԏук кӧртавны кужӧм сајын. Ԏук колӧ кӧртавны сутуга зелӧԁӧмӧн, кор поршеԋыс бурӧщ жмітӧ турунсӧ; кӧрталӧм бӧрын-кӧ сутуга ԉічалас-на, сек поԅӧ гӧгӧрвоны, мыј кӧрталӧма ԋеуна воԇҗык. |
| Тюклысь кыкнан кӧртӧдсӧ (либӧ куимнансӧ, кӧртӧдыс кӧ куим) колӧ зэлӧдны ӧткодя. | Ԏуклыԍ кыкнан кӧртӧԁсӧ (ԉібӧ куімнансӧ, кӧртӧԁыс-кӧ куім) колӧ зелӧԁны ӧткоԃа. |
| Сутуга рӧскодуйтны колӧ видзӧмӧн да следитны, медым тюкъяс кӧртавлігӧн эз кольны кузь помъяс. Сутуга кӧ лоӧ рӧскодуйтӧма лӧсьӧдӧм норма серти унджык — лишнӧй видзӧм сутугалӧн доныс бергӧдсьӧ кӧртасьысьяслысь. Кольӧм сутуга колӧ сетны бӧр. Сутуга рекомендуйтсьӧ водзвыв вундавны машинкаӧн ӧткузьта торъяс вылӧ (кык пӧв мерайтны тюклысь кузьтасӧ да пасьтасӧ да содтыны нӧшта кӧрталӧм вылӧ 8–10 см). | Сутуга рӧскоԁујтны колӧ віԇӧмӧн ԁа ԍԉеԃітны, меԁым ԏукјас кӧртавлігӧн ез коԉны куԅ помјас. Сутуга-кӧ лоӧ рӧскоԁујтӧма лӧԍӧԁӧм норма ԍерԏі унҗык — ԉішнӧј віԇӧм сутугалӧн ԁоныс бергӧԁԍӧ кӧртаԍыԍјаслыԍ. Коԉӧм сутуга колӧ ԍетны бӧр. Сутуга рекоменԁујтԍӧ воԇвыв вунԁавны машінкаӧн ӧткуԅта торјас вылӧ (кык пӧв мерајтны ԏуклыԍ куԅтасӧ ԁа паԍтасӧ ԁа соԁтыны нӧшта кӧрталӧм вылӧ 8–10 см). |
| Пӧльзуйтчыны кӧ 17, 16 да 15 №-а сутугаӧн, тюкъяс колӧ кӧртавлыны куим кӧртӧдӧн, а кызджык сутугаӧн пӧльзуйтчигӧн (14, 13, 12 да 11 №-яс) — тюкъяс кӧртавсьӧны кык кӧртӧдӧн. | Пӧԉзујтчыны-кӧ 17, 16 ԁа 15 № а сутугаӧн, ԏукјас колӧ кӧртавлыны куім кӧртӧԁӧн, а кызҗык сутугаӧн пӧԉзујтчігӧн (14, 13, 12 ԁа 11 №-ас) — ԏукјас кӧртавԍӧны кык кӧртӧԁӧн. |
| Турун мыччалӧм | Турун мытчалӧм |
| Турун мыччавны колӧ лючки, торъя комокъясӧн, медым поршень улӧ сюрӧ порцияыс ставнас. Ӧтпомся турун люзьгӧдӧм, кор оз тыдав поршеньлӧн ветлӧмыс, вреднӧ машиналы, дай сьӧкыд вӧвъяслы: туруныс сибдӧ поршень вылысӧ, дай поршеньыс оз жӧ вермы босьтны сыысь унасӧ, мыйта тӧрӧ камераас. | Турун мытчавны колӧ ԉучкі, торја комокјасӧн, меԁым поршеԋ улӧ ԍурӧ порціјаыс ставнас. Ӧтпомԍа турун ԉуԅгӧԁӧм, кор оз тыԁав поршеԋлӧн ветлӧмыс, вреԁнӧ машіналы, ԁај ԍӧкыԁ вӧвјаслы: туруныс ԍібԁӧ поршеԋ вылысӧ, ԁај поршеԋыс оз-жӧ вермы боԍтны сыыԍ унасӧ, мыјԁа тӧрӧ камераас. |
| Турун колӧ мыччыны (пуктыны), кор водзланьӧ поршеньыс йӧткӧ. | Турун колӧ мытчыны (пуктыны), кор воԇлаԋӧ поршеԋыс јӧткӧ. |
| Тюклӧн кӧ вомӧнног ыдждаыс 35×45 см, турун колӧ мыччавны 1,5–2 килограммӧн кымын (сьӧктанас). | Ԏуклӧн-кӧ вомӧн ног ыҗԁаыс 35×45 см, турун колӧ мытчавны 1,5–2 кілограммӧн кымын (ԍӧктанас). |
| Медым не доймыны, турун колӧ мыччавны пресс камераӧ не киӧн, а кӧрт вилаӧн, либӧ нӧшта бурджык пу вилаӧн, либӧ беддьӧн. | Меԁым ԋе ԁојмыны, турун колӧ мытчавны пресс камераӧ ԋе кіӧн, а кӧрт вілаӧн, ԉібӧ нӧшта бурҗык пу вілаӧн, ԉібӧ беԃԃӧн. |
| Юклан вӧв пуктӧм водзвылын либӧ тюк кӧрталӧм водзвылын колӧ сетны поршеньлы ӧти тыртӧм ход (турунтӧг). | Јуклан вӧв пуктӧм воԇвылын ԉібӧ ԏук кӧрталӧм воԇвылын колӧ ԍетны поршеԋлы ӧԏі тыртӧм хоԁ (турунтӧг). |
| Механическӧй прессӧн Наркомснаб инструкция кузьта колӧ прессуйтны 10 часа уджалан лунӧн этша вылӧ 100 центнер турун, кык вӧлӧн уджалан коннӧй прессӧн — этша вылӧ 60–75 центнер, ручнӧй прессӧн — этша вылӧ 35–45 центнер. | Мехаԋіческӧј прессӧн Наркомснаб інструкціја куԅта колӧ прессујтны 10 часа уҗалан лунӧн ещавылӧ 100 центԋер турун, кык вӧлӧн уҗалан коннӧј прессӧн — ещавылӧ 60–75 центԋер, ручнӧј прессӧн — ещавылӧ 35–45 центԋер. |
| Прессуйтігӧн колӧ видзӧдны, медым бур турункӧд ӧтлаын эз веськав прессӧ уль, либӧ омӧль качествоа турун: эжӧр да мукӧд пӧлӧс сёйтӧм, ядовитӧй да вреднӧй турунъяс, буса да бакшасьӧм турунъяс, сідзжӧ зорӧд пыдӧс, вылыс да зорӧд бок. Ёгысь да посни чирйысь турун весалӧм вылӧ рекомендуйтсьӧ вӧчны механическӧй турун пыркӧдан да лӧсьӧдны сійӧс сідзи, медым пыркӧдӧ, кор туруныс локтӧ мыччалан пызан вылӧ. | Прессујтігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁым бур турункӧԁ ӧтлаын ез веԍкав прессӧ уԉ, ԉібӧ омӧԉ качествоа турун: ежӧр ԁа мукӧԁ пӧлӧс ԍојтӧм, јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас, буса ԁа бакшаԍӧм турунјас, сіԇ-жӧ зорӧԁ пыԁӧс, вылыс ԁа зорӧԁ бок. Јогыԍ ԁа посԋі чірјыԍ турун весалӧм вылӧ рекоменԁујтԍӧ вӧчны мехаԋіческӧј турунпыркӧԁан ԁа лӧԍӧԁны сіјӧс сіԇі, меԁым пыркӧԁӧ, кор туруныс локтӧ мытчалан пызан вылӧ. |
| Машинаяс дӧзьӧритӧм | Машінајас ԁӧԅӧрітӧм |
| Моторнӧй прессъяслысь двигатель колӧ лэдзны магнето вспышкаӧн, а не карбюратор шонтӧмӧн. | Моторнӧј прессјаслыԍ ԁвігаԏеԉ колӧ леԇны магԋето вспышкаӧн, ??? карбјуратор шонтӧмӧн. |
| Пресс колӧ видзны бура да сӧстӧма; оз позь лэдзны турун чир чукӧртӧм прессуйтан камера бокъясын да кыскан брус кӧрӧбкаын, сідзжӧ пресс мышкын да улысас (кӧні дзир йылӧ йитӧмыс). Медым прессъяс эз жугавлыны колӧ лун чӧжӧн этша вылӧ кыкысь весавлыны прессӧ турун чирйысь. Турун чир колӧ чукӧртны да тэчны бокӧ, ӧтчукӧрӧ. | Пресс колӧ віԇны бура ԁа сӧстӧма; оз поԅ леԇны турун чір чукӧртӧм прессујтан камера бокјасын ԁа кыскан брус кӧрӧбкаын, сіԇ-жӧ пресс мышкын ԁа улысас (кӧні ԇір јылӧ јітӧмыс). Меԁым прессјас ез жугавлыны колӧ лун чӧжӧн ещавылӧ кыкыԍ весавлыны прессӧ турун чірјыԍ. Турун чір колӧ чукӧртны ԁа течны бокӧ, ӧтчукӧрӧ. |
| Прессъясӧн да принадлежносьтъяснас колӧ вӧдитчыны бура, дӧзьӧритӧмӧн: некор оз ков пуксьыны водилӧ вылӧ, оз ков лэдзны тюкуйтчан пӧвъяс пуктавны кутӧд пыдди пресс кыпӧдалігӧн да сідзи водзӧ. | Прессјасӧн ԁа прінаԁԉежноԍтјаснас колӧ вӧԃітчыны бура, ԁӧԅӧрітӧмӧн: ԋекор оз ков пукԍыны воԃілӧ вылӧ, оз ков леԇны ԏукујтчан пӧвјас пуктавны утӧԁ пыԃԃі пресс кыпӧԁалігӧн ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Удж помасьӧм бӧрын болтъяс колӧ дзикӧдз личӧдны да турунсӧ йӧткавны прессьыс. Та могысь юклан пӧв колӧ сувтӧдлыны дорыш вылас. | Уҗ помаԍӧм бӧрын болтјас колӧ ԇікӧԇ ԉічӧԁны ԁа турунсӧ јӧткавны пресԍыс. Тамогыԍ јуклан пӧв колӧ сувтӧԁлыны ԁорыш вылас. |
| Вой кежлӧ пресс да мотор колӧ вевттьыны брезентӧн либӧ турунӧн. | Вој кежлӧ пресс ԁа мотор колӧ вевԏԏыны бреԅентӧн, ԉібӧ турунӧн. |
| Пресс колӧ лун кежлӧ этша вылӧ нёльысь ӧкуратнӧя мавтны олеонафтӧн быд местаті, кытъясті индалас монтёр. Привод рычаглысь дорожка, сідзжӧ кӧлесаяс (пресс новлӧдлігӧн) колӧ мавтны телега мавтан мазьӧн. | Пресс колӧ лун кежлӧ ещавылӧ ԋоԉыԍ ӧкуратнӧја мавтны оԉеонафтӧн быԁ местаті, кытјасті інԁалас моԋԏор. Прівоԁ рычаглыԍ ԁорожка, сіԇ-жӧ кӧԉесајас (пресс новлӧԁлігӧн) колӧ мавтны ԏеԉега мавтан маԅӧн. |
| Ёнджыка мавталӧй выйӧн либӧ госӧн став подшипникъяссӧ, механизмлысь вӧран часьтъяссӧ да роликъяссӧ. — Тайӧ зэв колана. Некор оз ков лэдзны вал вылын, ступица вылын да маховик вылын сімӧминъяс, а колӧ тырмымӧн ёна мавтны. | Јонҗыка мавталӧј выјӧн ԉібӧ госӧн став поԁшіпԋікјассӧ, мехаԋізмлыԍ вӧран чаԍтјассӧ ԁа роԉікјассӧ. — Тајӧ зев колана. Ԋекор оз ков леԇны вал вылын, ступіца вылын ԁа маховік вылын сімӧмінјас, а колӧ тырмымӧн јона мавтны. |
| Кӧдзыд дырйи мавтчан маслӧ ёна сукмӧ. Сы пытшкӧ неуна карасин содтӧмӧн сійӧ вермыны кутас кокниа виявны (визувтны) подшипникъяс вылӧ. | Кӧԇыԁ ԁырјі мавтчан маслӧ јона сукмӧ. Сыпыщкӧ ԋеуна караԍін соԁтӧмӧн сіјӧ вермыны кутас кокԋіа віјавны (візывтны) поԁшіпԋікјас вылӧ. |
| Медым пресс оз вывті ӧдйӧн киссьы да жугавлы, оз ков сійӧс уджӧдны лӧсьӧдӧм ӧд дорысь ӧдйӧнджык. | Меԁым пресс оз вывті ӧԁјӧн кіԍԍы ԁа жугавлы, оз ков сіјӧс уҗӧԁны лӧԍӧԁӧм ӧԁ ԁорыԍ ӧԁјӧнҗык. |
| Двигатель йылысь | Ԁвігаԏеԉ јылыԍ |
| Некор эн сетӧй двигательлы вывті ыджыд нагрузка. Двигатель вермӧ бура уджавны сӧмын нормальнӧй нагрузкаӧн, буретша бергалӧмӧн, бура дӧзьӧритӧмӧн да лючки регулируйтӧмӧн. Нагрузка кӧ оз ло лишнӧй ыджыд, двигательлӧн производительносьт да нэмыс тӧдчымӧн ёна содас. | Ԋекор ен ԍетӧј ԁвігаԏеԉлы вывті ыҗыԁ нагрузка. Ԁвігаԏеԉ вермӧ бура уҗавны сӧмын нормаԉнӧј нагрузкаӧн, бурӧща бергалӧмӧн, бура ԁӧԅӧрітӧмӧн ԁа ԉучкі регуԉірујтӧмӧн. Нагрузка-кӧ оз ло ԉішнӧј ыҗыԁ, ԁвігаԏеԉлӧн проізвоԃіԏеԉноԍт ԁа немыс тӧԁчымӧн јона соԁас. |
| Двигатель дӧзьӧритӧмын зэв коланаторйӧн лоӧ — сылысь став уджалысь часьтъяссӧ зэв сӧстӧма да мавтасӧн видзӧм. Кор двигатель уджалӧ, сылысь став часьтъяссӧ мед вӧлі вӧсньыдика мавтӧма мича выйӧн, коді видзӧ часьтъяссӧ мӧда-мӧд бердас ёна зыртчӧмысь, да озджык лэдз киссьыны. | Ԁвігаԏеԉ ԁӧԅӧрітӧмын зев коланаторјӧн лоӧ — сылыԍ став уҗалыԍ чаԍтјассӧ зев сӧстӧма ԁа мавтасӧн віԇӧм. Кор ԁвігаԏеԉ уҗалӧ, сылыԍ став чаԍтјассӧ меԁ вӧлі вӧсԋіԃіка мавтӧма міча выјӧн, коԁі віԇӧ чаԍтјассӧ мӧԁа-мӧԁ берԁас јона зыртчӧмыԍ, ԁа озҗык леԇ кіԍԍыны. |
| Вӧвъяс йылысь | Вӧвјас јылыԍ |
| Пунктын прӧст ветлысь вӧвъясӧс оз ков лэдзны турун чукӧръяс дінӧ да тюкъяс дінӧ. Вӧвъяс нетшкӧны, жугӧдлӧны тюкъяссӧ да вермас туруныс не судзсьыны. | Пунктын прӧстветлыԍ вӧвјасӧс оз ков леԇны турун чукӧрјас ԁінӧ ԁа ԏукјас ԁінӧ. Вӧвјас ԋещкӧны, жугӧԁлӧны ԏукјассӧ ԁа вермас туруныс ԋе суԇԍыны. |
| КОЙМӦД ЧАСЬТ | КОЈМӦԀ ЧАԌТ |
| ТУРУН КРАНИТӦМ ДА НУӦМ (КЫСКАЛӦМ) | ТУРУН КРАԊІТӦМ ԀА НУӦМ (КЫСКАЛӦМ) |
| І-ой ЮКӦД | І-ј ЈУКӦԀ |
| ТУРУН КРАНИТӦМ ДА СКЛАДЪЯС ВӦЧӦМ | ТУРУН КРАԊІТӦМ ԀА СКЛАԀЈАС ВӦЧӦМ |
| Турунлӧн чинӧм | Турунлӧн чінӧм |
| Турун чинан нормаяс йылысь вопрос зэв сложнӧй да омӧля разработайтӧма. Турун зэв кокниа кыскӧ ас пытшкас влага да сы понда тшӧкыда вежлалӧ ассьыс сьӧктасӧ. Ёна косьтӧм турун чирйысьӧмӧн воштӧ сьӧктасӧ. Сыысь кындзи, сьӧкталӧн чинӧмыс уна помкаяс сайын. Медгырысь помкаясыс татшӧмӧсь: | Турун чінан нормајас јылыԍ вопрос зев сложнӧј ԁа омӧԉа разработајтӧма. Турун зев кокԋіа кыскӧ ас пыщкас влага ԁа сыпонԁа щӧкыԁа вежлалӧ асԍыс ԍӧктасӧ. Јона коԍтӧм турун чірјыԍӧмӧн воштӧ ԍӧктасӧ. Сыыԍ кыԋԇі, ԍӧкталӧн чінӧмыс уна помкајас сајын. Меԁгырыԍ помкајасыс тащӧмӧԍ: |
| а) кад, кор вӧлі турунсӧ прессуйтӧма да пуктӧма кранитны; | а) каԁ, кор вӧлі турунсӧ прессујтӧма ԁа пуктӧма краԋітны; |
| б) турунлӧн тип ботаническӧй состав кузя; | б) турунлӧн ԏіп ботаԋіческӧј состав куԅа; |
| в) турунлӧн сорт (класснӧй, али некласснӧй); | в) турунлӧн сорт (класснӧј, аԉі ԋекласснӧј); |
| г) видзанног (тупкӧса али восьса помещенньӧ да сідзи водзӧ); | г) віԇанног (тупкӧса аԉі воԍса помешщеԋԋӧ ԁа сіԇі воԇӧ); |
| д) прессуйтан ног (ручнӧй али механическӧй). | ԁ) прессујтан ног (ручнӧј аԉі мехаԋіческӧј). |
| Кыдз общӧй правилӧ, тӧлын прессуйтӧм турун воштӧ ассьыс сьӧктасӧ 2–3 пӧв унджык, гожӧмын прессуйтӧм турун дорысь; киӧн прессуйтӧм турун ёнджыка кокнялӧ механическӧй прессовка дорысь. | Кыԇ общӧј правілӧ, тӧлын прессујтӧм турун воштӧ асԍыс ԍӧктасӧ 2–3 пӧв унҗык, гожӧмын прессујтӧм турун ԁорыԍ; кіӧн прессујтӧм турун јонҗыка кокԋалӧ мехаԋіческӧј прессовка ԁорыԍ. |
| Бобӧнянь турун ёнджыка воштӧ сьӧктасӧ мукӧд турун дорысь. Платформаяс да бортъяс вылын нуигӧн кокнялӧ ёнджыка, вагонъясын да мукӧдлаын дорысь. Россыпнӧй турун дерт ёнджыка жӧ кокнялӧ прессуйтӧм дорысь, торъя нин лёк условйӧясын видзигӧн. | Бобӧԋаԋ турун јонҗыка воштӧ ԍӧктасӧ мукӧԁ турун ԁорыԍ. Платформајас ԁа бортјас вылын нуігӧн кокԋалӧ јонҗыка, вагонјасын ԁа мукӧԁлаын ԁорыԍ. Россыпнӧј турун, ԃерт, јонҗыка-жӧ кокԋалӧ, прессујтӧм ԁорыԍ, торја-ԋін ԉок условіјӧјасын віԇігӧн. |
| Опыт вылысь босьтӧм тӧдмӧдъяс висьталӧны, мый ывла вылын видзигӧн турун мукӧддырйи вермӧ воштыны сьӧктасӧ да качествосӧ 40%-ӧдз, а 10–12% ӧдз воштӧм позьӧ лыддьыны шӧркоддьӧмӧн. Сідзкӧ, турун видзанінъяс стрӧитӧм кузя рӧскодъяс бура вешйӧны. | Опыт вылыԍ боԍтӧм тӧԁмӧԁјас віԍталӧны, мыј ывлавылын віԇігӧн турун мукӧԁ ԁырјі вермӧ воштыны ԍӧктасӧ ԁа качествосӧ 40%-ӧԇ а 10–12%-ӧԇ воштӧм поԅӧ лыԁԃыны шӧркоԃԃемӧн. Сіԇ-кӧ, турун віԇанінјас стрӧітӧм куԅа рӧскоԁјас бура вешјӧны. |
| Кӧрт туй кузя нуигӧн турунлӧн да идзаслӧн чинӧм обычнӧя овлӧ 2% мында, а складын видзигӧн сійӧ вермӧ кайны 3-ӧдз, дай весиг 5%-ӧдз прессуйтӧм турун сьӧкта серти, коді муртса на петӧма машина улысь. | Кӧрттуј куԅа нуігӧн турунлӧн ԁа іԇаслӧн чінӧм обычнӧја овлӧ 2% мынԁа, а склаԁын віԇігӧн сіјӧ вермӧ кајны 3-ӧԇ, ԁај веԍіг 5%-ӧԇ прессујтӧм турун ԍӧкта ԍерԏі, коԁі муртса-на петӧма машіна улыԍ. |
| Вевт улын чукӧрын 12 тӧлысьӧдз турун видзигӧн сійӧ воштӧ сьӧктасӧ 4,0–7,5% мында. | Вевт улын чукӧрын 12 тӧлыԍӧԇ турун віԇігӧн сіјӧ воштӧ ԍӧктасӧ 4,0–7,5% мынԁа. |
| Турун чинӧм йылысь вывті уна ногӧн висьталӧм понда СССР-са НКТоргӧн 1930 воын первойысь вӧлі разработайтӧма подробнӧйджык нормаяс нормальнӧй, класснӧй турун чинӧмлы. | Турун чінӧм јылыԍ вывті уна ногӧн віԍталӧм понԁа СССР-са НКТоргӧн 1930 воын первојыԍ вӧлі разработајтӧма поԁробнӧјҗык нормајас нормаԉнӧј, класснӧј турун чінӧмлы. |
| Шоналысь уль турунлысь чинӧм арталӧм вылӧ, уна-ӧ сійӧ вермас чинны косьмӧм бӧрын да сідзи водзӧ, колӧ чукӧртлыны торъя комиссия. | Шоналыԍ уԉ турунлыԍ чінӧм арталӧм вылӧ, уна-ӧ сіјӧ вермас чінны коԍмӧм бӧрын ԁа сіԇі воԇӧ, колӧ чукӧртлыны торја коміԍԍіја. |
| Наркомторглӧн нормаясСьӧкта чинӧм прӧчент лыдӧнРоссыпнӧй турунПрессуйтӧм турун | Наркомторглӧн нормајасԌӧкта чінӧм прӧчент лыԁӧнРоссыпнӧј турунПрессујтӧм турун |
| Класснӧй турун ывла вылын видзигӧн: | Класснӧј турун ывла вылын віԇігӧн: |
| а) гожӧмын1,5–21–1,5 | а) гожӧмын1,5–21–1,5 |
| б) тӧлын0,5–2,50,5–2,0 | б) тӧлын0,5–2,50,5–2,0 |
| Турун видзанінъясын видзигӧн воддза нормаясысь этшаджык30 % вылӧ30 % вылӧ | Турун віԇанінјасын віԇігӧн воԇԇа нормајасыԍ ещаҗык30 % вылӧ30 % вылӧ |
| Бӧрйӧдлӧмӧн турун прессуйтігӧн: | Бӧрјӧԁлӧмӧн турун прессујтігӧн: |
| а) гожӧмын1,75–2,0- | а) гожӧмын1,75–2,0- |
| б) тӧлын1,5–2,3- | б) тӧлын1,5–2,3- |
| Грузитігӧн (выгрузитігӧн)0,50,3 | Груԅітігӧн (выгруԅітігӧн)0,50,3 |
| Кыскалігӧн (нуигӧн): вӧлӧн (25 км)5,0–7,04,0 | Кыскалігӧн (нуігӧн): вӧлӧн (25 км.)5,0–7,04,0 |
| Кыскалігӧн (нуигӧн): ва кузя (25 км)4,03,0 | „ „ ва куԅа „ 4,03,0 |
| Кыскалігӧн (нуигӧн): автомобильӧн (25 км)0,750,25 | „ „ автомобіԉӧн „ 0,750,25 |
| Кыскалігӧн (нуигӧн): кӧрт туй кузя (25 км)-3,0 | „ „ кӧрттуј куԅа „-3,0 |
| Турун чинан нормаяс (видзигӧн, кыскалігӧн либӧ нуигӧн, этшаникӧн сеталігӧн либӧ вузалігӧн) Наркомснабӧн кадысь кадӧ выль пӧв видлавсьӧны да лӧсьӧдсьӧны став мукӧд пӧлӧс тӧваръяслы нормаяс лӧсьӧдлігӧн ӧтлаын. Сійӧ нормаяснас и колӧ туйдӧдчыны складъясын учёт вӧчигӧн да турун кокняммӧм весьтӧ чинтӧдъяс арталігӧн. | Турун чінан нормајас (віԇігӧн, кыскалігӧн ԉібӧ нуігӧн, ещаԋікӧн ԍеталігӧн ԉібӧ вузалігӧн) Наркомснабӧн каԁыԍ-каԁӧ выԉпӧв віԁлавԍӧны ԁа лӧԍӧԁԍӧны став мукӧԁ пӧлӧс тӧварјаслы нормајас лӧԍӧԁлігӧн ӧтлаын. Сіјӧ нормајаснас і колӧ тујԁӧԁчыны склаԁјасын учот вӧчігӧн ԁа турун кокԋаммӧм веԍтӧ чінтӧԁјас арталігӧн. |
| Ывла вылын кранитӧм | Ывла вылын краԋітӧм |
| Мыйкӧ понда кӧ турун видзанін оз позь вӧчны, либӧ вӧчӧмсӧ нюжӧдӧма да лоӧ видзны турунсӧ ывла вылын вевттӧг, колӧ лӧсьӧдны сылы условйӧ. | Мыјкӧ понԁа-кӧ турун віԇанін оз поԅ вӧчны, ԉібӧ вӧчӧмсӧ ԋужӧԁӧма ԁа лоӧ віԇны турунсӧ ывла вылын вевттӧг, колӧ лӧԍӧԁны сылы условіјӧ. |
| Турун кӧ колӧ дыр видзны, позьӧ сійӧс тэчны, кузьмӧс пирамида кодь зорӧдӧ крутӧй сигӧрӧн да вевттьыны брезентъясӧн. Брезентъяссӧ колӧ крепитны торъя сюръяяс йылӧ. Тадзи тэчӧмӧн турун вермас куйлыны видз вылын (му вылын) воысь дырджык. | Турун-кӧ колӧ ԁыр віԇны, поԅӧ сіјӧс течны, куԅмӧс піраміԁа-коԃ зорӧԁӧ крутӧј ԍігӧрӧн ԁа вевԏԏыны бреԅентјасӧн. Бреԅентјассӧ колӧ крепітны торја ԍурјајас јылӧ. Таԇі течӧмӧн турун вермас кујлыны віԇ вылын (му вылын) воыԍ ԁырҗык. |
| Уна турун недыр видзӧм вылӧ позьӧ тэчны гырысь зорӧдъясӧ-чукӧръясӧ (абу кӧ мукӧд пӧлӧс места). | Уна турун ԋеԁыр віԇӧм вылӧ поԅӧ течны гырыԍ зорӧԁјасӧ чукӧрјасӧ (абу-кӧ мукӧԁ пӧлӧс места). |
| Складъяс вӧчалігӧн да турун хранитігӧн колӧ туйдӧдчыны Наркомторгӧн да Наркомснабӧн лэдзӧм специальнӧй инструкцияӧн, кодӧс лоӧ дженьыдика сетӧма водзынджык. Сыкӧд ӧттшӧтш ми лыддям коланаӧн вайӧдны специальнӧй литератураысь босьтӧм мукӧд пӧлӧс тӧдмӧдъяс, кӧні эмӧсь бур индалӧмъяс. | Склаԁјас вӧчалігӧн ԁа турун храԋітігӧн колӧ тујԁӧԁчыны Наркомторгӧн ԁа Наркомснабӧн леԇӧм ԍпеціаԉнӧј інструкціјаӧн, коԁӧс лоӧ җеԋыԃіка ԍетӧма воԇынҗык. Сыкӧԁ ӧтщӧщ мі лыԃԃам коланаӧн вајӧԁны ԍпеціаԉнӧј ԉіԏератураыԍ боԍтӧм мукӧԁ пӧлӧс тӧԁмӧԁјас, кӧні емӧԍ бур інԁалӧмјас. |
| Н. П. Кириченколӧн чукӧртӧма ыджыд материал турун зорӧдъяс (сёрӧмъяс) вӧчалӧм кузя: гырысь-ӧ найӧ колӧны, уна-ӧ турун тӧрӧ, кыдзи вевттьыны да сідзи водзӧ, сідз жӧ кыдзи видлавны да выль пӧв тэчны тшыкны заводитӧм турун. Босьтам сійӧ уджысь со кутшӧм практическӧй индӧдъяс: | Н. П. Кіріченколӧн чукӧртӧма ыҗыԁ маԏеріал турун зорӧԁјас (ԍорӧмјас) вӧчалӧм куԅа: гырыԍ-ӧ најӧ колӧны, уна-ӧ турун тӧрӧ, кыԇі вевԏԏыны ԁа сіԇі воԇӧ, сіԇ-жӧ кыԇі віԁлавны ԁа выԉпӧв течны щыкны завоԃітӧм турун. Боԍтам сіјӧ уҗыԍ со кущӧм пракԏіческӧј інԁӧԁјас: |
| Турун зорӧдлысь (сёрӧмлысь, штабельлысь, бунтлысь) ыджда практика лыддьӧ медбурӧн 21,3 метр кузьта, 6,4 метр пасьта да 6,3 метр судта, куим вентиляционнӧй канал вӧчӧмӧн. Та ыджда зорӧдыс бур сійӧн, мый зэв регыдӧн позьӧ вевттьыны ӧти брезентӧн (пасьтаногыс) кыкнан сигӧрсӧ, бура видзӧ зэр ва сулалӧмысь дай кокниа тӧлалӧ. | Турун зорӧԁлыԍ (ԍорӧмлыԍ, штабеԉлыԍ, бунтлыԍ) ыҗԁа пракԏіка лыԃԃӧ меԁбурӧн 21,3 метр куԅта, 6,4 метр паԍта ԁа 6,3 метр суԁта, куім веԋԏіԉаціоннӧј канал вӧчӧмӧн. Та ыҗԁа зорӧԁыс бур сіјӧн, мыј зев регыԁӧн поԅӧ вевԏԏыны ӧԏі бреԅентӧн (паԍта ногыс) кыкнан ԍігӧрсӧ, бура віԇӧ зер ва сулалӧмыԍ ԁај кокԋіа тӧлалӧ. |
| Татшӧм зорӧдлӧн объёмыс 602,5 куб. метр ыджда. Сэтчӧ тӧрӧ со мыйта турун: | Тащӧм зорӧԁлӧн објомыс 602,5 куб. метр ыҗԁа. Сетчӧ тӧрӧ со мыјԁа турун: |
| вӧлӧн прессуйтӧм …. 870 центнер | вӧлӧн прессујтӧм .... 870 центԋер |
| киӧн прессуйтӧм …. 550 центнер | кіӧн „ „ .... 550 „ |
| Зорӧдъяс костӧ 4,2 м пасьта коластъяс колялӧмӧн гектар нёльӧд юкӧн вылӧ (1/4 га) позьӧ тӧрӧдны 10 зорӧд, кытчӧясӧ тӧрас вӧлӧн прессуйтӧм турун 10 сюрс центнер либӧ киӧн прессуйтӧм турун — 6 сюрс центнер. | Зорӧԁјас костӧ 4,2 м. паԍта коластјас коԉалӧмӧн гектар ԋоԉӧԁ јукӧн вылӧ (¼ га) поԅӧ тӧрӧԁны 10 зорӧԁ, кытчӧјасӧ тӧрас вӧлӧн прессујтӧм турун 10 ԍурс центԋер ԉібӧ кіӧн прессујтӧм турун — 6 ԍурс центԋер. |
| Зорӧд (сёрӧм) местаяс лӧсьӧдсьӧны тадзи: гожӧмын весалӧны турунысь, а тӧлын — лымйысь да йиясысь, сэсся весалӧны шобді либӧ ид идзас 0,5–0,7 метр кызта. Зорӧд, бокъясӧ кодйӧны канаваяс 49 см пасьта да 27 в судта, мусӧ сэтысь шыблалӧны зорӧдладорас да бура топӧдӧны (видз. серп.). Канаваяс колӧ вӧчавны ӧтарланьӧ пӧкатӧн ва визувтӧм вылӧ. | Зорӧԁ (ԍорӧм) местајас лӧԍӧԁԍӧны таԇі: гожӧмын весалӧны туруныԍ, а тӧлын — лымјыԍ ԁа јіјасыԍ, сеԍԍа весалӧны шобԁі ԉібӧ іԁ іԇас 0,5–0,7 метр кызта. Зорӧԁ, бокјасӧ коԁјӧны канавајас 49 см. паԍта ԁа 27 в суԁта, мусӧ сетыԍ шыблалӧны зорӧԁлаԁорас ԁа бура топӧԁӧны (віԇ. ԍерп.). Канавајас колӧ вӧчавны ӧтарлаԋӧ пӧкатӧн ва візывтӧм вылӧ. |
| Ӧтпырйӧн кӧ вӧчсьӧ уна зорӧд, канаваяс пыдди кокньыдджык вӧчавны зорӧдъяс костӧ паськыд воргаяс кыкнанладор боксяньыс ньывкмӧдӧмӧн да шӧрсӧ гураналӧмӧн. | Ӧтпырјӧн кӧ вӧчԍӧ уна зорӧԁ, канавајас пыԃԃі кокԋіԁҗык вӧчавны зорӧԁјас костӧ паԍкыԁ воргајас кыкнанлаԁор бокԍаԋыс ԋывкмӧԁӧмӧн ԁа шӧрсӧ гураналӧмӧн. |
| Гожӧмын прессуйтӧм турун сёрӧмӧ (зорӧдӧ) тэчигӧн колӧ соблюдайтны со кутшӧм правилӧяс: | Гожӧмын прессујтӧм турун ԍорӧмӧ (зорӧԁӧ) течігӧн колӧ собԉуԁајтны со кущӧм правілӧјас: |
| а) первой рад тюкъяс тэчсьӧны дорвыв костӧдлытӧг, паськыдджык коластъяс сюявсьӧны; | а) первој раԁ ԏукјас течԍӧны ԁорвыв костӧԁлытӧг, паԍкыԁҗык коластјас ԍујавԍӧны; |
| б) мукӧд 6–7 радъясыс тэчсьӧны сёрӧм шӧрӧ кузяланогыс 35–45 см паста канал кольӧмӧн (дорысь дорӧ); | б) мукӧԁ 6–7 раԁјасыс течԍӧны ԍорӧм шӧрӧ куԅала ногыс 35–45 см. паста канал коԉӧмӧн (ԁорыԍ-ԁорӧ); |
| в) сёрӧм шӧрвыйӧ вомӧнногыс кольсьӧны куим отдушина (тыртӧминъяс), сёрӧм бокъяссянь 6,6 метр сайӧ да мӧда-мӧд дінсьыс сы мындаӧн жӧ костӧдлӧмӧн; | в) ԍорӧм шӧрвыјӧ вомӧн ногыс коԉԍӧны куім отԁушіна (тыртӧмінјас), ԍорӧм бокјасԍаԋ 6,6 метр сајӧ ԁа мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс сымынԁаӧн-жӧ костӧԁлӧмӧн; |
| г) тюкъяс тэчсьӧны мӧда-мӧд вылас падвежӧн, кыдз позьӧ веськыдджыка (горизонтальнӧя), ортсысяньыс шыльыда, а пытшкас чунь тӧриг кымын коластъяс колялӧмӧн (вентиляция вылӧ); | г) ԏукјас течԍӧны мӧԁа мӧԁ вылас паԁвежӧн, кыԇ поԅӧ веԍкыԁҗыка (горізонтаԉнӧја), ортсыԍаԋыс шыԉыԁа, а пыщкас чуԋ тӧріг кымын коластјас коԉалӧмӧн (веԋԏіԉаціја вылӧ); |
| д) турун сёрӧмлӧн вылысыс вӧчсьӧ стена моз, веськыда; | ԁ) турун ԍорӧмлӧн вылысыс вӧчԍӧ ԍтена-моз, веԍкыԁа; |
| е) сёрӧм вылыс йывдыссьӧ поскӧн-поскӧн тюкъяс тэчӧмӧн. Медым йывдӧмыс артмас лӧсьыда, зорӧд помӧ шӧрвыяс сувтӧдсьӧ потш да потш йывсяньыс нюжӧдсьӧ сёрӧм пельпомъясӧ гез, код серти колӧ вӧчны сигӧрсӧ (йывдӧмсӧ); | е) ԍорӧм вылыс јывԁыԍԍӧ поскӧн-поскӧн ԏукјас течӧмӧн. Меԁым јывԁӧмыс артмас лӧԍыԁа, зорӧԁ помӧ шӧрвыјас сувтӧԁԍӧ пощ ԁа пощ јывԍаԋыс ԋужӧԁԍӧ ԍорӧм пеԉпомјасӧ гез, коԁ ԍерԏі колӧ вӧчны ԍігӧрсӧ (јывԁӧмсӧ); |
| ж) киӧн прессуйтӧм тюкъяс небыдджыкӧсь да абуджык шыльыдӧсь, сы понда сэтшӧм тюкъясысь тэчӧм сёрӧмын вылынджык индӧм кузялаа канал (п. б) оз вӧчсьы, а кольсӧ сӧмын 45×45 см пасьта нёльпельӧса тыртӧмин. Сёрӧм вомӧнногыс кольсьӧны 3 канал, кодъяс кольӧны 35–45 см пасьта, а судтанас медулыс радсяньыс медвылыс радӧдзыс. Сёрӧм пельӧсъяс крепиталӧны ньӧрйӧн. | ж) кіӧн прессујтӧм ԏукјас ԋебыԁҗыкӧԍ ԁа абуҗык шыԉыԁӧԍ, сыпонԁа сещӧм ԏукјасыԍ течӧм ԍорӧмын вылынҗык інԁӧм куԅалаа канал (п. б) оз вӧчԍы, а коԉсӧ сӧмын 45×45 см. паԍта ԋоԉпеԉӧса тыртӧмін. Ԍорӧм вомӧн ногыс коԉԍӧны 3 канал, коԁјас коԉӧны 35–45 см. паԍта, а суԁтанас меԁулыс раԁԍаԋыс меԁвылыс раԁӧԇыс. Ԍорӧм пеԉӧсјас крепіталӧны ԋӧрјӧн. |
| Тӧлын прессуйтӧм турун тэчӧны неуна мӧд ногӧнджык: сёрӧмлӧн ыджда чинтыссьӧ 4×15×21 см-ӧдз, сэсся сэні вӧчсьӧны 1 кузялаа да 2 вомӧна каналъяс. Найӧ куимнаныс ӧтгырсяӧсь. Тюкъяс костӧ коластъяс кольӧдсьӧны неуна гырысьджыка. | Тӧлын прессујтӧм турун течӧны ԋеуна мӧԁногӧнҗык: ԍорӧмлӧн ыҗԁа чінтыԍԍӧ 4×15×21 см-ӧԇ, сеԍԍа сені вӧчԍӧны 1 куԅалаа ԁа 2 вомӧна каналјас. Најӧ куімнаныс ӧтгырԍаӧԍ. Ԏукјас костӧ коластјас коԉӧԁԍӧны ԋеуна гырыԍҗыка. |
| Кӧтасьлӧм тюкъяс тэчлӧны первой 4 метр пасьта да 2 метр судта временнӧй сёрӧмъясӧ да вевттьӧны лёк поводдя дырйи брезентӧн. Косьмӧм бӧрын тюкъяс сёрӧмавлӧны выль пӧв вылынджык висьталӧм ногӧн. Ёна кӧтасьӧм тюкъяс (кытчӧ ваыс йиджӧма 10 см-ысь пыдӧджык) бурджыка тӧлӧдӧм могысь быд водса рад костӧ пуктавсьӧны пу стойкаяс. | Кӧтаԍлӧм ԏукјас течлӧны первој 4 метр паԍта ԁа 2 метр суԁта временнӧј ԍорӧмјасӧ ԁа вевԏԏӧны ԉок повоԃԃа ԁырјі бреԅентӧн. Коԍмӧм бӧрын ԏукјас ԍорӧмавлӧны выԉпӧв вылынҗык віԍталӧм ногӧн. Јона кӧтаԍӧм ԏукјас (кытчӧ ваыс јіҗӧма 10 см-ыԍ пыԁӧҗык) бурҗыка тӧлӧԁӧм могыԍ быԁ воԁса раԁ костӧ пуктавԍӧны пу стојкајас. |
| Турун сёрӧмъяс вевттьӧны 7×8,5 метр пасьта брезентъясӧн. Сёрӧмлӧн кӧ судтаыс 2,8 метрысь джуджыдджык оз ло, зэв удобнӧ вевттьыны ӧти брезентӧн, кодлӧн пасьтаыс вермас видзны зэрысь (сёрӧм вылысь дорӧд кӧ ӧшӧдчас на 15–20 см кымын). | Турун ԍорӧмјас вевԏԏӧны 7×8,5 метр паԍта бреԅентјасӧн. Ԍорӧмлӧн-кӧ суԁтаыс 2,8 метрыԍ җуҗыԁҗык оз ло, зев уԁобнӧ вевԏԏыны ӧԏі бреԅентӧн, коԁлӧн паԍтаыс вермас віԇны зерыԍ (ԍорӧм вылыԍ ԁорӧԁ-кӧ ӧшӧԁчас на 15–20 см. кымын). |
| Брезент помӧ вӧчалӧм кольчаяс крепитавсьӧны сёрӧм бокса тюкъясӧ тувъявлӧм бедьяс бердӧ либӧ сёрӧм кок улӧ водтӧдӧм сьӧкыд потш бердӧ. Но татшӧм крепитӧмъяс оз вермыны кутны брезент тӧвзьӧдӧмысь весиг шӧркоддьӧм тӧлӧн. Та понда рекомендуйтсьӧ пуктавны сёрӧм вылӧ дор гӧгӧрыс да брезент ӧтлаасянінъясӧ 5 гоз стрӧпила потшъяс. | Бреԅент помӧ вӧчалӧм коԉчајас крепітавԍӧны ԍорӧм бокса ԏукјасӧ тувјавлӧм беԃјас берԁӧ ԉібӧ ԍорӧм кокулӧ воԁтӧԁӧм ԍӧкыԁ пощ берԁӧ. Но тащӧм крепітӧмјас оз вермыны кутны бреԅент тӧвԅӧԁӧмыԍ веԍіг шӧркоԃԃем тӧлӧн. Тапонԁа рекоменԁујтԍӧ пуктавны ԍорӧм вылӧ ԁор гӧгӧрыс ԁа бреԅент ӧтлааԍанінјасӧ 5 гоз стропіла пощјас. |
| Сыысь кындзи, тайӧ потшъяс вылӧ вомӧнногыс пуктыссьӧ нӧшта кык рад потш да кузялаа потшъяскӧд вежӧн мунанінтіыс кӧртавсьӧны гезйӧн либӧ сутугаӧн. | Сыыԍ кыԋԇі, тајӧ пощјас вылӧ вомӧн ногыс пуктыԍԍӧ нӧшта кык раԁ пощ ԁа куԅалаа пощјаскӧԁ вежӧн мунан інтіыс кӧртавԍӧны гезјӧн ԉібӧ сутугаӧн. |
| Кык брезент ӧтлаасянінті колӧ найӧс вежӧнавны 1 метр пасьта. | Кык бреԅент ӧтлааԍанінті колӧ најӧс вежӧнавны 1 метр паԍта. |
| Тӧлын дыр видзӧм вылӧ брезентӧн вевттьӧм абуджык надёжнӧй, идзасӧн вевттьӧм дорысь. Сы понда брезентъясӧн вевттьыны сӧмын ӧти вежон кежлӧ, кытчӧдз сёрӧмыс дзикӧдз оз пуксьы. | Тӧлын ԁыр віԇӧм вылӧ бреԅентӧн вевԏԏӧм абуҗык наԃожнӧј, іԇасӧн вевԏԏӧм ԁорыԍ. Сыпонԁа бреԅентјасӧн вевԏԏыны сӧмын ӧԏі вежон кежлӧ, кытчӧԇ ԍорӧмыс ԇікӧԇ оз пукԍы. |
| Сёрӧм пуксьӧм бӧрын заводитӧны сійӧс вевттьыны (тӧлын) сю да шобді идзасӧн. Вевттьыны колӧ татшӧм ногӧн: | Ԍорӧм пукԍӧм бӧрын завоԃітӧны сіјӧс вевԏԏыны (тӧлын) ԍу ԁа шобԁі іԇасӧн. Вевԏԏыны колӧ тащӧм ногӧн: |
| 1) нёль сигӧр дорӧ быд тшупӧдӧ тувъявсьӧ ӧти беддьӧн, кодъяс колӧны 0,7 метр кузьта; тайӧ бедьясыс крепыда кутӧны тӧлӧн вевт косялӧмысь. Сӧмын мед зэр ва оз лэччы бедьяс кузя турун тюкъясӧ, рекомендуйтсьӧ турун тюкъяс пыдди дор радас пуктавны идзас кольтаяс да кӧртавлыны найӧс тюк кӧртӧдъяс бердӧ либӧ сигӧр дорса вевтсӧ личкыны сьӧкыд потшъясӧн; | 1) ԋоԉ ԍігӧр ԁорӧ быԁ щупӧԁӧ тувјавԍӧ ӧԏі беԃԃӧн, коԁјас колӧны 0,7 метр куԅта; тајӧ беԃјасыс крепыԁа кутӧны тӧлӧн вевт коԍалӧмыԍ. Сӧмын меԁ зер ва оз летчы беԃјас куԅа турун ԏукјасӧ, рекоменԁујтԍӧ турун ԏукјас пыԃԃі ԁор раԁас пуктавны іԇас коԉтајас ԁа кӧртавлыны најӧс ԏук кӧртӧԁјас берԁӧ, ԉібӧ ԍігӧр ԁорса вевтсӧ ԉічкыны ԍӧкыԁ пощјасӧн; |
| 2) вевттьысьӧны обычнӧя витӧн, на пытшкысь кык рабочӧй лӧсьӧдлӧны идзассӧ — бӧрйӧдлӧны куранӧн да кӧртавлӧны пластӧ, кодлӧн кузьтаыс лоӧ 2,5 метр кымын; пасьтаыс 1,0 метр кымын да кызтаыс 0,5 метр кымын, кык рабочӧй босьтӧны тайӧ пластсӧ кольта мыччалан лэбын йылӧ (давальнича, рожна) да лэптӧны сёрӧм вылӧ, а витӧд рабочӧйыс, главнӧй вевттьысьысьыс, первой тыртӧ идзасӧн тшупӧдъяссӧ да сэсся вылас вольсалӧ бура кыз слӧй (0,5 метр кызтаӧдз), куранӧн мичаа шыльӧдӧмӧн (сыналӧмӧн); | 2) вевԏԏыԍӧны обычнӧја вітӧн, на пыщкыԍ кык робочӧј лӧԍӧԁлӧны іԇассӧ — бӧрјӧԁлӧны куранӧн ԁа кӧртавлӧны пластӧ, коԁлӧн куԅтаыс лоӧ 2,5 метр кымын; паԍтаыс 1,0 метр кымын ԁа кызтаыс 0,5 метр кымын, кык робӧчӧј боԍтӧны тајӧ пластсӧ коԉта мытчалан лебын јылӧ (ԁаваԉԋіча, рожна) ԁа лептӧны ԍорӧм вылӧ, а вітӧԁ робочӧјыс, главнӧј вевԏԏыԍыԍыс, первој тыртӧ іԇасӧн щупӧԁјассӧ ԁа сеԍԍа вылас воԉсалӧ бура кыз слӧј (0,5 метр кызтаӧԇ), куранӧн міча шыԉӧԁӧмӧн (сыналӧмӧн); |
| 3) идзас пукталӧм бӧрын сигӧр йылӧ пукталӧны кокньыдик потшъяс босьтлытӧм вылӧ; сідз жӧ босьтлытӧм вылӧ пуктавсьӧны сьӧкыд потшъяс сигӧр доръясӧ (сёрӧм помъясас), а кузялаа улыс дор пӧлӧныс пуктавсьӧны потшъяс бӧр босьтӧм вылӧ, — найӧс босьталӧны идзас пуксьӧм, топалӧм бӧрын, мед эськӧ эз кутны ва визувтӧмысь, коді вермас пырны турунӧ; | 3) іԇас пукталӧм бӧрын ԍігӧр јылӧ пукталӧны кокԋыԃік пощјас боԍтлытӧм вылӧ; сіԇ-жӧ боԍтлытӧм вылӧ пуктавԍӧны ԍӧкыԁ пощјас ԍігӧр ԁорјасӧ (ԍорӧм помјасас), а куԅалаа улыс ԁор пӧлӧныс пуктавԍӧны пощјас бӧр боԍтӧм вылӧ, — најӧс боԍталӧны іԇас пукԍӧм, топалӧм бӧрын, меԁеԍкӧ ез кутны ва візувтӧмыԍ, коԁі вермас пырны турунӧ; |
| 4) вевт бӧрся колӧ ёна наблюдайтны да лоӧны кӧ ёна вӧйӧминъяс (гуранъяс), колӧ найӧс выльысь тыртны идзасӧн важ вевт бердас кутышталӧмӧн. | 4) вевт бӧрԍа колӧ јона набԉуԁајтны ԁа лоӧны-кӧ јона вӧјӧмінјас (гуранјас), колӧ најӧс выԉыԍ тыртны іԇасӧн важ вевт берԁас кутышталӧмӧн. |
| 21 м × 6,5 м × 5,5 м ыджда сёрӧм вевттьӧм вылӧ мунӧ 50 центнер кымын идзас. | 21 м. × 6,5 м. × 5,5 м. ыҗԁа ԍорӧм вевԏԏӧм вылӧ мунӧ 50 центԋер кымын іԇас. |
| Сорӧмъяс дӧзьӧритӧм татшӧм: | Сорӧмјас ԁӧԅӧрітӧм тащӧм: |
| 1) тӧлын вой кежлӧ да лунын пургаяс дырйи вентиляционнӧй каналъяс да тыртӧминъяс (отдушинаяс) тупкавсьӧны водзвыв лӧсьӧдӧм идзас кольтаясӧн; | 1) тӧлын вој кежлӧ ԁа лунын пургајас ԁырјі веԋԏіԉаціоннӧј каналјас ԁа тыртӧмінјас (отԁушінајас) тупкавԍӧны воԇвыв лӧԍӧԁӧм іԇас коԉтајасӧн; |
| 2) сёрӧм вылысь лым колӧ весавны усьӧм бӧрас пырысьтӧм-пыр жӧ; весалӧны мусяньыс кузь зіб йылӧ садитӧм зыртан пӧвйӧн; весавны кӧ ковмас сёрӧм вылӧ кайӧмӧн, сэк кок улӧ колӧ пуктыны пӧвйысь вӧчӧм либӧ палича пос, а сытӧг ветлыны вевт вывті оз позь, мед вевтыс оз торксьы; | 2) ԍорӧм вылыԍ лым колӧ весавны уԍӧм бӧрас пырыԍтӧм-пыр-жӧ; весалӧны муԍаԋыс куԅ зіб јылӧ саԃітӧм зыртан пӧвјӧн; весавны-кӧ ковмас ԍорӧм вылӧ кајӧмӧн, сек кокулӧ колӧ пуктыны пӧвјыԍ вӧчӧм ԉібӧ паԉіча пос, а сытӧг ветлыны вевт вывті оз поԅ, меԁ вевтыс оз торкԍы; |
| 3) сёрӧмын кӧ заводитас туруныс шонавны, кодӧс позьӧ тӧдны ру кайӧм серти да идзас кӧтасьӧм серти, сэк пырысьтӧм-пыр жӧ колӧ сійӧ местасӧ косявны пыдӧсӧдзыс тюкъяссӧ босьталӧмӧн, медым артмас 0,7 метр пасьта коридор; | 3) ԍорӧмын-кӧ завоԃітас туруныс шонавны, коԁӧс поԅӧ тӧԁны ру кајӧм ԍерԏі ԁа іԇас кӧтаԍӧм ԍерԏі, сек пырыԍтӧм-пыр жӧ колӧ сіјӧ местасӧ коԍавны пыԁӧсӧԇыс ԏукјассӧ боԍталӧмӧн, меԁым артмас 0,7 метр паԍта коріԁор; |
| 4) сёрӧмысь турун нуалӧм бӧрын идзас вольӧссӧ колӧ бура куртны, медым местасӧ кыдз позьӧ ёнджыка косьтыны, сэсся вольӧсыс кӧ сісьмӧма, выльысь вольсавны сійӧ оз туй, медым пӧдӧм дукыс оз вудж свежӧй турунас. | 4) ԍорӧмыԍ турун нуалӧм бӧрын іԇас воԉӧссӧ колӧ бура куртны, меԁым местасӧ кыԇ поԅӧ јонҗыка коԍтыны, сеԍԍа воԉӧсыс-кӧ сіԍмӧма, выԉыԍ воԉсавны сіјӧ оз туј, меԁым пӧԁӧм ԁукыс оз вуҗ ԍвежӧј турунас. |
| Сарайясын да лэбувъясын турун видзӧм | Сарајјасын ԁа лебувјасын турун віԇӧм |
| Гырысь овмӧсъясын турун видзанінъяс юксьӧны нёль группа вылӧ: | Гырыԍ овмӧсјасын турун віԇанінјас јукԍӧны ԋоԉ группа вылӧ: |
| 1) телегаӧн каян джоджтӧм да бокса стенъястӧм сарай, | 1) ԏеԉегаӧн кајан җоҗтӧм ԁа бокса ԍԏенјастӧм сарај, |
| 2) сэтшӧм жӧ сарай, но бокса стенъяса, | 2) сещӧм-жӧ сарај, но бокса ԍԏенјаса, |
| 3) стенъястӧм, но телегаӧн каян джоджа сарай, | 3) ԍԏенјастӧм, но ԏеԉегаӧн кајан җоҗа сарај, |
| 4) телегаӧн каян джоджа да стенъяса сарай. | 4) ԏеԉегаӧн кајан җоҗа ԁа ԍԏенјаса сарај. |
| Став татшӧм турун видзанінъясыс зэв гырысьӧсь да дона сувтӧны. Сы понда посниджык колхозъяслы да совхозъяслы найӧ оз туйны. Татшӧм колхозъясыс да совхозъясыс стрӧиталӧны негырысь да прӧстӧйджык турун видзанінъяс, кодъяс ёнджыкасӧ торъялӧны мӧда-мӧд дінсьыс не ортсыса виднас, а ыджданас да материалнас, мыйысь стрӧитӧма. | Став тащӧм турун віԇанінјасыс зев гырыԍӧԍ ԁа ԁона сувтӧны. Сыпонԁа посԋіҗык колхозјаслы ԁа совхозјаслы најӧ оз тујны. Тащӧм колхозјасыс ԁа совхозјасыс стрӧіталӧны ԋегырыԍ ԁа прӧстӧјҗык турун віԇанінјас, коԁјас јонҗыкасӧ торјалӧны мӧԁа мӧԁ ԁінԍыс ԋе ортсыса віԁнас, а ыҗԁанас ԁа маԏерјалнас, мыјыԍ стрӧітӧма. |
| Найӧс позьӧ торйӧдны татшӧм кык группа вылӧ: | Најӧс поԅӧ торјӧԁны тащӧм кык группа вылӧ: |
| І. Лэбувъяс (навесъяс): | І. Лебувјас (навесјас): |
| 1) кык боксянь стенкаяса, дранеч вевта пу лэбув, | 1) кык бокԍаԋ ԍԏенкајаса, ԁраԋеч вевта пу лебув, |
| 2) черепицаӧн вевттьӧм сэтшӧм жӧ лэбув. | 2) черепіцаӧн вевԏԏӧм сещӧм жӧ лебув. |
| 3) кӧрт вевта сэтшӧм жӧ лэбув. | 3) кӧрт вевта сещӧм-жӧ лебув. |
| ІІ. Сарайяс: | ІІ. Сарајјас: |
| 1) нёльнан боксянь тупкӧса, дранеч вевта пу сарай, | 1) ԋоԉнан бокԍаԋ тупкӧса, ԁраԋеч вевта пу сарај, |
| 2) черепицаӧн вевттьӧм сэтшӧм жӧ сарай, | 2) черепіцаӧн вевԏԏӧм сещӧм-жӧ сарај, |
| 3) кӧрт вевта сэтшӧм жӧ сарай. | 3) кӧрт вевта сещӧм-жӧ сарај. |
| Став лыддьӧдлӧм турун видзанінъяс ӧткодь сямаӧсь, нёль пельӧсаӧсь, кык боклань сигӧраӧсь. Ыдждаыс ёнджыка овлӧ 7,1 м пасьта да 28,4 м кузьта, судтаыс 1,8-сянь 3,5 метрӧдз; кыкнан помас вӧчӧма вӧлӧн пыран воротаяс. Мукӧддырйи вӧчӧны нӧшта машина видзанінъяс (купол кодь гӧгрӧс помещенньӧ), сідзжӧ содтӧд лэбувъяс (сарай бокӧ). | Став лыԃԃӧԁлӧм турун віԇанінјас ӧткоԃ ԍамаӧԍ, ԋоԉ пеԉӧсаӧԍ, кык боклаԋ ԍігӧраӧԍ. Ыҗԁаыс јонҗыка овлӧ 7,1 м. паԍта ԁа 28,4 м. куԅта, суԁтаыс 1,8-ԍаԋ 3,5 метрӧԇ; кыкнан помас вӧчӧма вӧлӧн пыран воротајас. Мукӧԁ ԁырјі вӧчӧны нӧшта машіна віԇанінјас (куполкоԃ гӧгрӧс помешщеԋԋӧ), сіԇ-жӧ соԁтӧԁ лебувјас (сарај бокӧ). |
| Турун видзанін стрӧитӧмлӧн дон артавсьӧ со кутшӧм ногӧн ^Водзынджык вайӧдӧм сметаяс оз позь лыддьыны урочнӧй положенньӧ серти лӧсьӧдӧм обычнӧй сметаясӧн, а босьтӧма турун видзанінъяс кӧзяйственнӧй способӧн стрӧитӧм кузя материалъясысь./^: | Турунвіԇанін стрӧітӧмлӧн ԁон артавԍӧ со кущӧм ногӧн^Воԇынҗык вајӧԁӧм сметајас оз поԅ лыԃԃыны урочнӧј положеԋԋӧ ԍерԏі лӧԍӧԁӧм обычнӧј ԍметајасӧн, а боԍтӧма турун віԇанінјас кӧԅајственнӧј способӧн стрӧітӧм куԅа маԏерјалјасыԍ./^: |
| Полусарай (лэбув) стрӧитӧм вылӧ смета | Полусарај (лебув) стрӧітӧм вылӧ ԍмета |
| (Помещенньӧлӧн кузьта — 28,4 м, судта — 2,8 м, вевттьыны кортӧн, тӧрас вӧлӧн прессуйтӧм турун 1000 центнерӧдз) | (Помешщеԋԋӧлӧн куԅта — 28,4 м., суԁта — 2,8 м., вевԏԏыны кортӧн, тӧрас вӧлӧн прессујтӧм турун 1000 центԋерӧԇ) |
| 1. 26 гӧгрӧс кер …. 6,4 м кузьта, 20 см кызта | 1. 26 гӧгрӧс кер .... 6,4 м. куԅта 20 см. кыз. |
| 2. 32 гӧгрӧс кер …. 6,4 м кузьта, 17 см кызта | 2. 32 „ „ .... 6,4 „ „ 17 „ „ |
| 3. 20 гӧгрӧс кер …. 8,5 м кузьта, — | 3. 20 „ „ .... 8,5 „ „ — „ „ |
| 4. 2 гӧгрӧс кер …. 6,4 м кузьта, — | 4. 2 „ „ .... 6,4 „ „ — „ „ |
| 5. 5 гӧгрӧс кер …. 6,4 м кузьта, 15,5 см кызта | 5. 5 „ „ .... 6,4 „ „ 15,5 „ „ |
| 6. 4 гӧгрӧс кер …. 8,5 м кузьта, 15,5 см кызта | 6. 4 „ „ .... 15,5 „ „ |
| 7. 200 тьӧс, дор босьтӧмӧн …. 6,4 м кузьта, 6,6 см кызта | 7. 200 ԏӧс, ԁор боԍтӧмӧн .... 6,4 „ „ 6,6 „ „ |
| 8. 250 тьӧс, дор босьттӧг …. 4,2 м кузьта, 6,6 см кызта | 8. 250 „ „ боԍттӧг .... 4,2 „ „ 6,6 „ „ |
| 9. Кӧрт тув 15 см кузьта …. 10 кг. | 9. Кӧрттув 15 см. куԅта .... 10 кілогр. |
| 10. Кӧрт тув 12,8 см кузьта …. 4 кг. | 10. „ 12,8 „ „ .... 4 „ |
| 11. Кӧрт тув 7,6 см кузьта …. 18 кг. | 11. „ 7 6 „ „ .... 18 „ |
| 12. Вевттьысян кӧрт (3,7 кг сьӧкта листъяс) …. 2539 кг. | 12. Вевԏԏыԍан кӧрт (3,7 кг. ԍӧкта ԉістјас) .... 2539 „ |
| 13. Пуӧм вый (олифа) — 16 кг. да голланд. сажа — 4 кг. | 13. Пуӧм выј (оԉіфа) — 16 кг. ԁа голланԁ. сажа — 4 кг. |
| 14. Вевттьысян да краситчан уджъяс. | 14. Вевԏԏыԍан ԁа краԍітчан уҗјас. |
| 15. Плӧтничнӧй уджъяс. | 15. Плӧԏԋічнӧј уҗјас. |
| 16. Стрӧитчан материал да мукӧдтор кыскалӧм (вайӧм). | 16. Стрӧітчан маԏерјал ԁа мукӧԁтор кыскалӧм (вајӧм). |
| Ыджыд сарай стрӧитӧм вылӧ (28,4×14,4×3,5 метр ыдждаӧс, машиннӧй отделенньӧсӧ шӧрас лӧсьӧдӧмӧн) колӧны со мыйта материалъяс: | Ыҗыԁ сарај стрӧітӧм вылӧ (28,4×14,4×3,5 метр ыҗԁаӧс, машіннӧј отԃеԉеԋԋӧсӧ шӧрас лӧԍӧԁӧмӧн) колӧны со мыјԁа маԏерјалјас: |
| 1. 4,2 м кузьта 26,6 см кызта сюръяяс …. 16 шт. | 1. 4,2 м. куԅта 26,6 см кызта ԍурјајас .... 16 шт. |
| 2. 2,8 м кузьта 217,7 см кызта сюръяяс …. 26 шт. | 2. 2,8 „ „ 17,7 „ „ .... 26 „ |
| 3. 4,9 м кузьта 217,7 см кызта стрӧпилӧяс …. 14 шт. | 3. 4,9 „ „ 17,7 „ „ стрӧпілӧјас .... 14 „ |
| 4. 7,8 м кузьта 222,2 см кызта кладьяс …. 7 шт. | 4. 7,8 „ „ 22,2 „ „ клаԃјас .... .... 7 ш. |
| 5. 2,1 см кызта тьӧсъяс либӧ гӧрбушъяс …. 200 шт. | 5. 2,1 см. кызта ԏӧсјас ԉібӧ гӧрбушјас .... 200 „ |
| 6. 8,5 м кузьта 13,3 см кызта развалъяс …. 200 шт. | 6. 8,5 м. куԅта 13,3 см. кызта развалјас .... 200 „ |
| 7. 8,0 м кузьта 22,2 см кызта керъяс пытшкӧс крепиталӧм вылӧ …. 7 шт. | 7. 8,0 „ „ 22,2 „ „ керјас пыщкӧс крепіталӧм вылӧ .... 7 „ |
| 8. Ворота вӧчан тьӧсъяс …. 50 шт. | 8. Ворота вӧчан ԏӧсјас .... 50 „ |
| 9. Кӧрт листъяс …. 580 шт. | 9. Кӧрт ԉістјас .... 580 „ |
| Татшӧм сарай стрӧитӧм сувтас 3500 шайтӧ. | Тащӧм сарај стрӧітӧм сувтас 3500 шајтӧ. |
| Турун видзанін стрӧитӧмлысь дон арталӧм вылӧ колӧ вӧр материаллысь кузьтасӧ да кызтасӧ вуджӧдны кубометръяс вылӧ да сэсся вӧлисти вӧр складса прейскурант кузя определитны стрӧитан донсӧ. | Турун віԇанін стрӧітӧмлыԍ ԁон арталӧм вылӧ колӧ вӧр маԏерјаллыԍ куԅтасӧ ԁа кызтасӧ вуҗӧԁны кубометрјас вылӧ ԁа сеԍԍа вӧԉіԍԏі вӧр склаԁса прејскурант куԅа опреԃеԉітны стрӧітан ԁонсӧ. |
| Совхозцентрлӧн сарай | Совхозцентрлӧн сарај |
| Колхозъяслы да совхозъяслы, кодъяслы оз ковны гырысь турун видзанінъяс, лӧсялӧ прӧстӧйджык турун видзанін, кодӧс проектируйтӧма 1930 воын Совхозцентрлӧн проектировочнӧй бюро джынвыйӧ тупкӧса, американскӧй лэбувъяс вылысь. Сарайлӧн кузьта — 28 м, пасьта — 11,5 м, судта — 10,5 м. Сэтчӧ тӧрӧ прессуйтӧм турун — 170 тонна. Сарай вӧчсьӧ дӧскаясысь, торъя фермаясӧ тувъялӧмӧн. Фермаяссӧ крепиталӧны кӧрт свезьясӧн. Вевтлӧн гладь сигӧръяс — толевӧй (картонысь), а крутӧй сигӧръяс — гонтовӧй (посни пӧвъясысь). Сарай бокъяс тупкалӧма (эжӧма) дӧскаясӧн судта джынйӧдзыс. Турун сюйӧны вылыссяньыс, механическӧй способӧн — «гранферъясӧн». | Колхозјаслы ԁа совхозјаслы, коԁјаслы оз ковны гырыԍ турун віԇанінјас, лӧԍалӧ прӧстӧјҗык турун віԇанін, коԁӧс проекԏірујтӧма 1930 воын Совхозцентрлӧн проекԏіровочнӧј бјуро җынвыјӧ тупкӧса, амеріканскӧј лебувјас вылыԍ. Сарајлӧн куԅта — 28 м., паԍта — 11,5 м., суԁта — 10,5 м. Сетчӧ тӧрӧ прессујтӧм турун — 170 тонна. Сарај вӧчԍӧ ԁӧскајасыԍ, торја фермајасӧ тувјалӧмӧн. Фермајассӧ крепіталӧны кӧрт свеԅјасӧн. Вевтлӧн глаԃ ԍігӧрјас — тоԉевӧј (картоныԍ), а крутӧј ԍігӧрјас — гонтовӧј (посԋі пӧвјасыԍ). Сарај бокјас тупкалӧма (ежӧма) ԁӧскајасӧн суԁта җынјӧԇыс. Турун ԍујӧны вылысԍаԋыс, мехаԋіческӧј способӧн — „гранферјасӧн“. |
| Сарайӧ 8,25 м судта турун сюйӧмӧн сарай пытшкӧслӧн ыджда лоӧ 28 × 11,5 × 8,25 = 2656 куб. метр, стрӧйба места (площадь) — 322 кв. метр, валӧвӧй кубатура — 3220 метр. | Сарајӧ 8,25 м. суԁта турун ԍујӧмӧн сарај пыщкӧслӧн ыҗԁа лоӧ 28 × 11,5 × 8,25 = 2656 куб. метр, стрӧјба места (плошщаԃ) — 322 кв. метр, валӧвӧј кубатура — 3220 метр. |
| Сарайлӧн сулалан дон став накладнӧй рӧскодъясӧн (Моск. обл. стр. контроль смета серти) — 3313 шайт | Сарајлӧн сулалан ԁон став наклаԁнӧј рӧскоԁјасӧн (Моск. обл. стр. контроԉ ԍмета ԍерԏі) — 3313 шајт |
| валӧвӧй кубатуралӧн 1 метр …. 1 ш. 03 ур. | валӧвӧј кубатуралӧн 1 метр .... 1 ш. 03 ур. |
| стрӧйба месталӧн 1 метр …. 10 ш. 29 ур. | стрӧјба месталӧн 1 метр .... 10 „ 29 „ |
| ӧти тонна вылӧ …. 19 ш. 49 ур. | ӧԏі тонна вылӧ .... 19 „ 49 „ |
| Хлебоцентрлӧн лэбув | Хԉебоцентрлӧн лебув |
| Гырысьджык колхозъяслы да совхозъяслы позьӧ рекомендуйтны Хлебоцентрӧн проектируйтӧм восьса лэбув, кытчӧ тӧрӧ 333 тонна россыпнӧй турун либӧ 833 тонна прессуйтӧм турун. Лэбувлӧн кузьта — 55 м, пасьта — 15,7 м, судта — 6,8 м. Пытшкӧслӧн кубатура — 4180 куб. метр. Лэбув вӧчсьӧ 6,4, 7,0 да 8,5 м кузьта пожӧм керъясысь, вевттьӧны тольӧн (картонӧн) либӧ кӧртӧн. Джодж — прӧстӧй идзас вольӧсысь да трамбуйтӧма, мед лоӧ вылынджык. | Гырыԍҗык колхозјаслы ԁа совхозјаслы поԅӧ рекоменԁујтны Хԉебоцентрӧн проекԏірујтӧм воԍса лебув, кытчӧ тӧрӧ 333 тонна россыпнӧј турун ԉібӧ 833 тонна прессујтӧм турун. Лебувлӧн куԅта — 55 м., паԍта — 15,7 м., суԁта — 6,8 м. Пыщкӧслӧн кубатура — 4180 куб. метр. Лебув вӧчԍӧ 6,4, 7,0 ԁа 8,5 м. куԅта пожӧм керјасыԍ, вевԏԏӧны тоԉӧн (картонӧн) ԉібӧ кӧртӧн. Җоҗ — прӧстӧј іԇас воԉӧсыԍ ԁа трамбујтӧма, меԁ лоӧ вылынҗык. |
| Лэбувлӧн сулалан дон 1929 вося смета кузя: | Лебувлӧн сулалан ԁон 1929 воԍа ԍмета куԅа: |
| 1. Уджалан вын вылӧ …. 1623 шайт. | 1. Уҗалан вын вылӧ .... 1623 шајт. |
| 2. Материалъяс …. 5535 шайт. | 2. Маԏерјалјас .... 5535 „ |
| 3. Материал вайӧм (кыскалӧм) …. 1730 шайт. | 3. Маԏерјал вајӧм (кыскалӧм) .... 1730 „ |
| 4. Содтӧд уджъяс …. 260 шайт. | 4. Соԁтӧԁ уҗјас .... 260 „ |
| 5. Организационнӧй рӧскодъяс (6 %) …. 585 шайт. | 5. Оргаԋізаціоннӧј рӧскоԁјас (6 %) .... 585 „ |
| 6. Водзвыв тӧдтӧм рӧскодъяс (0,25 %) …. 24 шайт. | 6. Воԇвыв тӧԁтӧм рӧскоԁјас (0,25 %) .... 24 „ |
| Ставыс …. 9757 шайт. | Ставыс .... 9757 шајт. |
| Толевӧй вевт сулалӧ: | Тоԉевӧј вевт сулалӧ: |
| 1. Уджалан вын …. 760 шайт. | 1. Уҗалан вын .... 760 шајт. |
| 2. Материалъяс …. 3500 шайт. | 2. Маԏерјалјас .... 3500 „ |
| Ставыс …. 4260 ш. | Ставыс .... 4260 ш. |
| Кӧрт вевт сулалӧ: | Кӧрт вевт сулалӧ: |
| 1. Вевт ув вӧчӧм да уджалан вын …. 537 шайт. | 1. Вевт ув вӧчӧм ԁа уҗалан вын .... 537 шајт. |
| 2. Кӧрт …. 2731 шайт. | 2. Кӧрт .... 2731 „ |
| Ставыс …. 3268 ш. | Ставыс .... 3268 ш. |
| Комилеслӧн лэбув | Коміԉеслӧн лебув |
| Комилес проект кузя лэбув стрӧитӧм вылӧ колӧ 96,0 кв. метр пасьта площадь. Лэбувлӧн кубатура лоӧ 336,0 куб. метр ыджда. Сэтчӧ кутас тӧрны 20 тонна турун. | Коміԉес проект куԅа лебув стрӧітӧм вылӧ колӧ 96,0 кв. метр паԍта плошщаԃ. Лебувлӧн кубатура лоӧ 336,0 куб. метр ыҗԁа. Сетчӧ кутас тӧрны 20 тонна турун. |
| Комилес проект кузя лэбув стрӧитӧм вылӧ смета лӧсьӧдӧма кӧзяйственнӧй способӧн вӧр заптӧмӧн. | Коміԉес проект куԅа лебув стрӧітӧм вылӧ ԍмета лӧԍӧԁӧма кӧԅајственнӧј способӧн вӧр заптӧмӧн. |
| Лэбув стрӧитӧм вылӧ колӧ: | Лебув стрӧітӧм вылӧ колӧ: |
| 1. Гӧгрӧс вӧр | 1. Гӧгрӧс вӧр |
| 22 см кызта — 5,77 куб. метр. | 22 см. кызта — 5,77 куб. метр. |
| 20 см кызта — 20,0 куб. метр. | 20 „ „ — 20,0 „ |
| 18 см кызта — 6,43 куб. метр. | 18 „ „ — 6,43 „ |
| Ставыс . . . 32,2 к. м. | Ставыс .... 32,2 к. м. |
| 2. Уджалан вын: | 2. Уҗалан вын: |
| му кодйысьяс 2,90 — 10 шайт дон | му коԁјыԍјас 2,90–10 шајт ԁон |
| плӧтникъяс 34,10 — 126 шайт дон | плӧԏԋікјас 34,10–126 „ „ |
| вӧр лэдзысьяс 5,19 — 13 шайт дон | вӧрлеԇыԍјас 5,19–13 „ „ |
| кыскасьысьяс 4,55 — 19 шайт дон | кыскаԍыԍјас 4,55–19 „ „ |
| пилитчысьяс 25,0 — 110 шайт дон | піԉітчыԍјас 25,0–110 „ „ |
| рабочӧйяс 2,66 — 6 шайт дон | робочӧјјас 2,66–6 „ „ |
| Ставыс …. 264 шайт дон | Ставыс .... 264 шајт ԁон |
| 3. Содтӧд рӧскодъяс . . . 94 шайт | 3. Соԁтӧԁ рӧскоԁјас .... 94 шајт |
| Ставнас сувтас 358 шайт. | Ставнас сувтас 358 шајт. |
| Тупкӧса турун видзанінъяс стрӧитігӧн торъя вниманньӧ колӧ пуктыны вентиляция да джодж вӧчӧм вылӧ: медым турун оз тшык, колӧ сійӧс дугдывтӧг тӧлӧдны. Турун тӧлӧдӧм вылӧ медся ёна вӧчавлӧны задвижкаяс либӧ воссян ӧшиньяс, отдушинаяс, вышка ӧшиньяс да сідзи водзӧ. | Тупкӧса турун віԇанінјас стрӧітігӧн торја вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны веԋԏіԉаціја ԁа җоҗ вӧчӧм вылӧ: меԁым турун оз щык, колӧ сіјӧс ԁугԁывтӧг тӧлӧԁны. Турун тӧлӧԁӧм вылӧ меԁԍа јона вӧчавлӧны заԁвіжкајас ԉібӧ воԍԍан ӧшыԋјас, отԁушінајас, вышка ӧшіԋјас ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Джодж колӧ вольсавны мусянь 0,5–0,7 метр вылнаӧ, медым улысӧдыс кутас ветлыны тӧв. | Җоҗ колӧ воԉсавны муԍаԋ 0,5–0,7 метр выллаӧ, меԁым улысӧԁыс кутас ветлыны тӧв. |
| Сарайӧ либӧ лэбулӧ турун тэчӧны ывла вывса сёрӧмъясӧ моз жӧ, сӧмын мед тюкъясыс оз топыда инмыны стенъяс бердас. | Сарајӧ ԉібӧ лебулӧ турун течӧны ывлавывса ԍорӧмјасӧ моз-жӧ, сӧмын меԁ ԏукјасыс оз топыԁа інмыны ԍԏенјас берԁас. |
| Турун видзан основнӧй правилӧяс | Турун віԇан основнӧј правілӧјас |
| Зэрысь да лымйысь турун видзӧм — вывті коланатор. Сы понда ми тані дженьыдика висьталам мӧд пӧв, мый вӧлі вылынджык висьталӧма нин. | Зерыԍ ԁа лымјыԍ турун віԇӧм — вывті коланатор. Сыпонԁа мі тані җеԋыԃіка віԍталам мӧԁпӧв, мыј вӧлі вылынҗык віԍталӧма-ԋін. |
| Колӧ наблюдайтны, медым прессуйттӧдз турун эз кӧтасьлы зэрӧн. Пресс дорӧ ӧтпырйӧн вайӧм уна турун колӧ тэчны бура сыналӧм зорӧдӧ, а этшаджык турун колӧ идравны лэбулӧ, либӧ вевттьыны брезентъясӧн (вонъясӧн). Доддьын кӧтасьӧм турун зорӧдӧ тэчтӧдз либӧ прессуйтӧм водзвылын колӧ бура косьтыны. | Колӧ набԉуԁајтны, меԁым прессујттӧԇ турун ез кӧтаԍлы зерӧн. Пресс ԁорӧ ӧтпырјӧн вајӧм уна турун колӧ течны бура сыналӧм зорӧԁӧ, а ещаҗык турун колӧ іԁравны лебулӧ, ԉібӧ вевԏԏыны бреԅентјасӧн (вонјасӧн). Ԁоԃԃын кӧтаԍӧм турун зорӧԁӧ течтӧԇ ԉібӧ прессујтӧм воԇвылын колӧ бура коԍтыны. |
| Тӧвся кадын колӧ примитны став мераяс, медым турун оз лымйӧссьы. Турун зорӧд джынъялігӧн колӧ сійӧс бура весавны лымйысь да кыскыны ӧтпырйӧ уна вӧлӧн. Турун додь сыналігӧн некутшӧма оз ков чукӧртны сыналӧм турунсӧ лым сорӧн да тэчны додь вылӧ. Прессуйтчан пунктӧ вайӧм турун некутшӧма оз ков шыблавны кушинӧ чукӧръясӧ, либӧ лёдзьясӧ, турун колӧ идравны лэбулӧ, а абу кӧ лэбулыс — тэчны зорӧдӧ, бура сынавны да вевттьыны брезентӧн либӧ идзасӧн. | Тӧвԍа каԁын колӧ прімітны став мерајас, меԁым турун оз лымјӧԍԍы. Турун зорӧԁ җынјалігӧн колӧ сіјӧс бура весавны лымјыԍ ԁа кыскыны ӧтпырјӧ уна вӧлӧн. Турун ԁоԃ сыналігӧн ԋекущӧма оз ков чукӧртны сыналӧм турунсӧ лым сорӧн ԁа течны ԁоԃ вылӧ. Прессујтчан пунктӧ вајӧм турун ԋекущӧма оз ков шыблавны кушінӧ чукӧрјасӧ, ԉібӧ ԉоԇјасӧ, турун колӧ іԁравны лебулӧ, а абу-кӧ лебулыс — течны зорӧԁӧ, бура сынавны ԁа вевԏԏыны бреԅентӧн ԉібӧ іԇасӧн. |
| Прессуйтӧм бӧрын турун тюкъяс колӧ тэчны лэбулӧ утшъяс вылӧ (вольӧс вылӧ). Лэбулыс кӧ абу, тюкъяс тэчсьӧны штабельясӧ сюмӧдысь, потшъясысь да идзасысь вольсалӧм вольӧс вылӧ. | Прессујтӧм бӧрын турун ԏукјас колӧ течны лебулӧ ущјас вылӧ (воԉӧс вылӧ). Лебулыс-кӧ абу, ԏукјас течԍӧны штабеԉјасӧ ԍумӧԁыԍ, пощјасыԍ ԁа іԇасыԍ воԉсалӧм воԉӧс вылӧ. |
| Вольӧс колӧ пуктыны бура кыза, медым дзикӧдз видзны турунсӧ мусянь ульсалӧмысь. | Воԉӧс колӧ пуктыны бура кыза, меԁым ԇікӧԇ віԇны турунсӧ муԍаԋ уԉсалӧмыԍ. |
| Штабельяс вӧчавсьӧны сувтса веськыд бокъясӧн да вевттьыссьӧны (жугавлытӧм) идзасӧн либӧ турунӧн, кодлӧн слӧйыс колӧ лоны 0,5-сянь 1,0 метр кызтаӧдз. Штабель вылын идзас либӧ турун вевт колӧ бура сынавны да топӧдны. Гожӧмын штабельяс рекомендуйтсьӧ вевттьыны россыпнӧй турунӧн. Бура кӧ сынавны, турун вевт ёнджыка видзӧ кӧтасьӧмысь, омӧля пуксьӧм идзас вевт дорысь. Та вылӧ позьӧ используйтны эжӧр турун. | Штабеԉјас вӧчавԍӧны сувтса веԍкыԁ бокјасӧн ԁа вевԏԏыԍԍӧны (жугавлытӧм) іԇасӧн ԉібӧ турунӧн, коԁлӧн слӧјыс колӧ лоны 0,5-ԍаԋ 1,0 метр кызтаӧԇ. Штабеԉ вылын іԇас ԉібӧ турун вевт колӧ бура сынавны ԁа топӧԁны. Гожӧмын штабеԉјас рекоменԁујтԍӧ вевԏԏыны россыпнӧј турунӧн. Бура-кӧ сынавны, турун вевт јонҗыка віԇӧ кӧтаԍӧмыԍ, омӧԉа пукԍӧм іԇас вевт ԁорыԍ. Тавылӧ поԅӧ іспоԉзујтны ежӧр турун. |
| Зэр ва бокӧ вештӧм могысь штабельяс гӧгӧр колӧ кодйыны канаваяс либӧ воргаяс. Штабельяс колӧ вӧчавны помногнас сыланьӧ, кодарсянь медся ёна овлӧ тӧв. Найӧс колӧ костӧдлыны мӧда-мӧд дінсьыс бокногыс 15 метрӧн, а помногыс — 10–15 метрӧн. | Зерва бокӧ вештӧм могыԍ штабеԉјас гӧгӧр колӧ коԁјыны канавајас ԉібӧ воргајас. Штабеԉјас колӧ вӧчавны помногнас сылаԋӧ, коԁарԍаԋ меԁԍа јона овлӧ тӧв. Најӧс колӧ костӧԁлыны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс бокногыс 15 метрӧн, а помногыс — 10–15 метрӧн. |
| Складын турун бӧрся контроль кутӧм | Склаԁын турун бӧрԍа контроԉ кутӧм |
| Лёкногӧн прессуйтӧм либӧ зэрӧн, лымйӧн кӧтасьлӧм турун вочасӧн заводитӧ тшыкны да бӧрас оз кут туйны кӧрым вылӧ. Та понда турун видзигӧн медвойдӧр колӧ наблюдайтны, медым сійӧ оз тшык, а заводитас кӧ сісьмыны, примитны колана мераяс. | Ԉокногӧн прессујтӧм ԉібӧ зерӧн, лымјӧн кӧтаԍлӧм турун вочасӧн завоԃітӧ щыкны ԁа бӧрас оз кут тујны кӧрым вылӧ. Тапонԁа турун віԇігӧн меԁвојԁӧр колӧ набԉуԁајтны, меԁым сіјӧ оз щык, а завоԃітас-кӧ сіԍмыны, прімітны колана мерајас. |
| Турунлысь тшыкны заводитчӧм медводз да медъёна позьӧ тӧдны турун шоналӧм серти да температура (жар) кыптӧм серти. Температура кыптӧм тӧдмалӧны аслыспӧлӧс термометрӧн (градусникӧн), но позьӧ тӧдны сідз жӧ прӧстӧ киӧн видлалӧмӧн, либӧ ру кайӧм серти, идзас вевт кӧтасьӧм серти, сідз жӧ тюкъяс видлалӧмӧн (тшыкны заводитӧм тюкъяс штабельысь корсигӧн). | Турунлыԍ щыкны завоԃітчӧм меԁвоԇ ԁа меԁјона поԅӧ тӧԁны турун шоналӧм ԍерԏі ԁа ԏемпература (жар) кыптӧм ԍерԏі. Ԏемпература кыптӧм тӧԁмалӧны аслыс пӧлӧс ԏермометрӧн (граԁуԍԋікӧн), но поԅӧ тӧԁны сіԇ-жӧ прӧстӧ кіӧн віԁлалӧмӧн, ԉібӧ ру кајӧм ԍерԏі, іԇас вевт кӧтаԍӧм ԍерԏі, сіԇ жӧ ԏукјас віԁлалӧмӧн (щыкны завоԃітӧм ԏукјас штабеԉыԍ корԍігӧн). |
| Сюрас кӧ подозрительнӧй тюк, тӧлын колӧ пыртны сійӧс керкаӧ да гӧгӧрбок бура видлавны. Тшыкны заводитчӧм позьӧ тӧдны со мыйяс серти: | Ԍурас-кӧ поԁозріԏеԉнӧј ԏук, тӧлын колӧ пыртны сіјӧс керкаӧ ԁа гӧгӧрбок бура віԁлавны. Щыкны завоԃітчӧм поԅӧ тӧԁны со мыјјас ԍерԏі: |
| 1) тюклӧн улыс бокас мукӧддырйи тӧдчӧны лым слӧйяс, кодъяс веськалӧны пресс камераӧ туруныскӧд ӧтлаын да тшӧтш сюрӧны прессуйтны, | 1) ԏуклӧн улыс бокас мукӧԁ ԁырјі тӧԁчӧны лым слӧјјас, коԁјас веԍкалӧны пресс камераӧ туруныскӧԁ ӧтлаын ԁа щӧщ ԍурӧны прессујтны, |
| 2) подозрительнӧй тюклӧн улыс бокыс век шыльыд, быттьӧкӧ куйлӧмла пуксьӧма, | 2) поԁозріԏеԉнӧј ԏуклӧн улыс бокыс век шыԉыԁ, быԏԏӧкӧ кујлӧмла пукԍӧма, |
| 3) подозрительнӧй тюклӧн бокъясыс абу пушыдӧсь, кыдз колӧ лоны кос турунлӧн, а топыдӧсь, туруныс кӧ васӧда да прессуйтӧма лым сорӧн, | 3) поԁозріԏеԉнӧј ԏуклӧн бокјасыс абу пушыԁӧԍ, кыԇ колӧ лоны кос турунлӧн, а топыԁӧԍ, туруныс кӧ васӧԁа ԁа прессујтӧма лым сорӧн, |
| 4) уль тюк озджык вермы бӧр чеччыны. Шыбитны кӧ джоджӧ, кос тюк бӧр чеччыштӧ мач моз, а уль тюк водӧ места вылас пластӧн, | 4) уԉ ԏук озҗык вермы бӧр четчыны. Шыбытны-кӧ җоҗӧ, кос ԏук бӧр четчыштӧ мач моз, а уԉ ԏук воԁӧ места вылас пластӧн, |
| 5) кос тюк вылын сутуга кӧртӧд оз личав, а уль тюк вылын личалӧ да сутуга местаас кольӧ сім туй, | 5) кос ԏук вылын сутуга кӧртӧԁ оз ԉічав, а уԉ ԏук вылын ԉічалӧ ԁа сутуга местаас коԉӧ сім туј, |
| 6) тшыкӧм турунлӧн рӧмыс бурӧй да тюк вылын лоӧны пемыд печатъяс. | 6) щыкӧм турунлӧн рӧмыс бурӧј ԁа ԏук вылын лоӧны пемыԁ печатјас. |
| 7) турунлысь ульсалӧм (вакӧт) позьӧ тӧдны сідз жӧ киӧн видлалӧмӧн. Сэсся сэтшӧм турунлӧн дукыс пырджык вежсьӧ: чӧскыд дук (аромат) сылӧн вошӧ, сы пыдди кутас кывны пӧдӧм дук. | 7) турунлыԍ уԉсалӧм (вакӧт) поԅӧ тӧԁны сіԇ жӧ кіӧн віԁлалӧмӧн. Сеԍԍа сещӧм турунлӧн ԁукыс пырҗык вежԍӧ: чӧскыԁ ԁук (аромат) сылӧн вошӧ, сыпыԃԃі кутас кывны пӧԁӧм ԁук. |
| А. Девель рекомендуйтӧ прессуйтӧм турунлысь бурлун тӧдмалан зэв практичнӧй способ. | А. Ԃевеԉ рекоменԁујтӧ прессујтӧм турунлыԍ бурлун тӧԁмалан зев пракԏічнӧј способ. |
| Прессуйтӧм турун тюк сувтӧдсьӧ пом вылас сувтсӧн (городки моз) да шӧр сутуга кӧртӧд кузяыс пилитӧны тюксӧ пилаӧн 35–45 см пыднаӧдз. | Прессујтӧм турун ԏук сувтӧԁԍӧ пом вылас сувтсӧн (гороԁкі моз) ԁа шӧр сутуга кӧртӧԁ куԅаыс піԉітӧны ԏуксӧ пілаӧн 35–45 см. пыԁаӧԇ. |
| Турунын кӧ вакӧтыс (влажносьт) 18%-ысь унджык, пила пырӧ сьӧкыда, сибдалӧмӧн. Кос да вакӧта турун позьӧ тӧдыштны сідз жӧ пила шы серти. Видлӧг пыдди позьӧ пилитлыны ӧтчыд первой кос тюк, сэсся уль тюк. Пила шылӧн торъялӧмыс пыр жӧ кутас тӧдчыны. Сыысь кындзи, пилипызь вылысь (чукӧртны кӧ сійӧс еджыд бумага лист вылӧ) позьӧ аддзыны турунлысь бакшасьӧм либӧ кутшӧмджык турунлӧн качествоыс. | Турунын-кӧ вакӧтыс (влажноԍт) 18%-ыԍ унҗык, піла пырӧ ԍӧкыԁа, ԍібԁалӧмӧн. Кос ԁа вакӧта турун поԅӧ тӧԁыштны сіԇ-жӧ піла шы ԍерԏі. Віԁлӧг пыԃԃі поԅӧ піԉітлыны ӧтчыԁ первој кос ԏук, сеԍԍа уԉ ԏук. Піла шылӧн торјалӧмыс пыр-жӧ кутас тӧԁчыны. Сыыԍ кыԋԇі, піԉіпыԅ вылыԍ (чукӧртны-кӧ сіјӧс јеҗыԁ бумага ԉіст вылӧ) поԅӧ аԁԇыны турунлыԍ бакшаԍӧм ԉібӧ кущӧмҗык турунлӧн качествоыс. |
| Тюк пилитӧм бӧрын, пилитӧм джынъяссӧ колӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ паськӧдны. Сэк пилитӧм туйсьыс ставыс кутас зэв бура тыдавны: тӧдчӧ кӧтасьлӧм лёк да чирйысьӧм турун прессуйтӧм, а рӧм сертиыс позьӧ тӧдны, кор турунсӧ пуктӧма (ас кадын, водзджык либӧ сёрджык). | Ԏук піԉітӧм бӧрын, піԉітӧм җынјассӧ колӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ паԍкӧԁны. Сек піԉітӧм тујԍыс ставыс кутас зев бура тыԁавны: тӧԁчӧ кӧтаԍлӧм ԉок ԁа чірјыԍӧм турун прессујтӧм, а рӧм ԍерԏіыс поԅӧ тӧԁны, кор турунсӧ пуктӧма (аскаԁын, воԇҗык ԉібӧ ԍорҗык). |
| Колӧ кӧ, пилитӧм туйысь, вылыс слӧй шыбитӧм бӧрын, позьӧ босьтны 3–6,5 кг мында проба да бӧрйӧдлыны турун сикасъяс вылӧ. | Колӧ-кӧ, піԉітӧм тујыԍ, вылыс слӧј шыбытӧм бӧрын, поԅӧ боԍтны 3–6,5 кг. мынԁа проба ԁа бӧрјӧԁлыны турун ԍікасјас вылӧ. |
| Медым штабельын турун тшыкӧм водзӧ эз паськав, подозрительнӧй тюкъяс колӧ бӧрйыны, косявлыны да торйӧдны дзикӧдз тшыкӧминъяссӧ мукӧд дінсьыс; на пытшкысь тшыктӧм уль турун (вакӧта турун) косьтыссьӧ шонді водзын да выль пӧв прессуйтчыссьӧ. | Меԁым штабеԉын турун щыкӧм воԇӧ ез паԍкав, поԁозріԏеԉнӧј ԏукјас колӧ бӧрјыны, коԍавлыны ԁа торјӧԁны ԇікӧԇ щыкӧмінјассӧ мукӧԁ ԁінԍыс; напыщкыԍ щыктӧм уԉ турун (вакӧта турун) коԍтыԍԍӧ шонԁі воԇын ԁа выԉпӧв прессујтчыԍԍӧ. |
| Татшӧм переработка (тюк косявлӧм да выль пӧв прессуйтӧм) колӧ вӧчны сӧмын тулыс пуксьӧмсянь, а тӧлын бурджык сӧмын бӧрйӧдлыны (торйӧдны) кӧтасьлӧм да шоналысь тюкъяс да кольны сідзи бур поводдя пуксьытӧдз. | Тащӧм переработка (ԏук коԍавлӧм ԁа выԉпӧв прессујтӧм) колӧ вӧчны сӧмын тулыс пукԍӧмԍаԋ, а тӧлын бурҗык сӧмын бӧрјӧԁлыны (торјӧԁны) кӧтаԍлӧм ԁа шоналыԍ ԏукјас ԁа коԉны сіԇі бур повоԃԃа пукԍытӧԇ. |
| НКТорглӧн инструкция | НКТорглӧн інструкціја |
| СССР-са Наркомторгӧн 1930 воӧ август 14 лунӧ лэдзӧма торъя инструкция складъясын турун видзӧм кузя, кӧні гижалӧма тшӧтш, кыдзи примитны кранитӧм вылӧ турун, кыдзи кранитны россыпнӧй да прессуйтӧм турун да кыдзи сійӧс дӧзьӧритны. | СССР-са Наркомторгӧн 1930 воӧ август 14 лунӧ леԇӧма торја інструкціја склаԁјасын турун віԇӧм куԅа, кӧні гіжалӧма щӧщ, кыԇі прімітны краԋітӧм вылӧ турун, кыԇі краԋітны россыпнӧј ԁа прессујтӧм турун ԁа кыԇі сіјӧс ԁӧԅӧрітны. |
| Складъясӧ турун чукӧртӧмын медколан условйӧӧн лоӧ — турунсӧ качество серти сортъяс вылӧ торйӧдлӧмӧн тэчӧм, а ковмас кӧ — уна пӧлӧс турун партияяс торйӧдлыны тшӧтш ӧткодь типъяс вылӧ. | Склаԁјасӧ турун чукӧртӧмын меԁколан условіјӧӧн лоӧ — турунсӧ качество ԍерԏі сортјас вылӧ торјӧԁлӧмӧн течӧм, а ковмас-кӧ — уна пӧлӧс турун парԏіјајас торјӧԁлыны щӧщ ӧткоԃ ԏіпјас вылӧ. |
| Складӧ колӧ примитавны да тэчны ӧтлаӧ сӧмын дзоньвидза да кос турун, а мукӧдсӧ тэчны торйӧн косьтӧм да бӧрйӧдлӧм вылӧ. | Склаԁӧ колӧ прімітавны ԁа течны ӧтлаӧ сӧмын ԇоԋвіԇа ԁа кос турун, а мукӧԁсӧ течны торјӧн коԍтӧм ԁа бӧрјӧԁлӧм вылӧ. |
| Тӧлын прессуйтӧм турун позьӧ бара видзны сӧмын регыдик да кӧдзыд дырйи. | Тӧлын прессујтӧм турун поԅӧ бара віԇны сӧмын регыԃік ԁа кӧԇыԁ ԁырјі. |
| Склад места колӧ бӧрйыны олан керкаяссянь 50 метрысь не матӧджык. 20–30 м коластъяс колӧ вӧчны складысь складӧ. | Склаԁ места колӧ бӧрјыны олан керкајасԍаԋ 50 метрыԍ ԋе матӧҗык. 20–30 м. коластјас колӧ вӧчны склаԁыԍ-склаԁӧ. |
| Пӧжаръясысь видзӧм могысь складъяс гӧгӧр рекомендуйтсьӧ вӧчавны видзан полосаяс (зонаяс) — гӧрны му эжсӧ 10–12 метр пасьта, зорӧдъяссянь 40 м сайӧд. | Пӧжарјасыԍ віԇӧм могыԍ склаԁјас гӧгӧр рекоменԁујтԍӧ вӧчавны віԇан полосајас (зонајас) — гӧрны му ежсӧ 10–12 метр паԍта, зорӧԁјасԍаԋ 40 м. сајӧԁ. |
| Россыпнӧй турун кранитӧм | Россыпнӧј турун краԋітӧм |
| Зорӧдлысь ыджда вӧчны сы серти, ёна-ӧ кос туруныс. Пасьта овлӧ 4 метрӧдз да судта — 6–6,5 метрӧдз. Вакӧта турун колӧ тэчны торйӧн, посниджык зорӧдъясӧ. Колӧ видзчысьны шонді лэччӧм бӧрын либӧ зэрӧм бӧрын турун косьтытӧг зорӧд тэчӧмысь. | Зорӧԁлыԍ ыҗԁа вӧчны сыԍерԏі, јона-ӧ кос туруныс. Паԍта овлӧ 4 метрӧԇ ԁа суԁта — 6–6,5 метрӧԇ. Вакӧта турун колӧ течны торјӧн, посԋіҗык зорӧԁјасӧ. Колӧ віԁчыԍны шонԁі летчӧм бӧрын ԉібӧ зерӧм бӧрын турун коԍтытӧг зорӧԁ течӧмыԍ. |
| Зорӧд гӧгӧр кодйыссьӧ канава этша вылӧ 0,2 м пасьта да 0,4–0,5 м судтаӧдз. Муыс шыблавсьӧ зорӧдладорас. | Зорӧԁ гӧгӧр коԁјыԍԍӧ канава ещавылӧ 0,2 м. паԍта ԁа 0,4–0,5 м. суԁтаӧԇ. Муыс шыблавԍӧ зорӧԁлаԁорас. |
| Прессуйтӧм турун кранитӧм | Прессујтӧм турун краԋітӧм |
| Штабель местаӧ вольсавсьӧ идзас, сюмӧд, пӧвъяс либӧ мукӧд пӧлӧс материал. | Штабеԉ местаӧ воԉсавԍӧ іԇас, ԍумӧԁ, пӧвјас ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс маԏерјал. |
| Идзас вольӧс топӧдтӧг вольсавсьӧ 50–70 см кызта. Вольӧс кӧ сюмӧдысь да потшъясысь, первой вольсавсьӧ сюмӧд рад, сэсся сы вылӧ пуктавсьӧны кык пӧвсӧн потшъяс. Сы бӧрын бара вольсавсьӧ сюмӧд рад да сы вылӧ идзас слӧй. Дзик потшъясысь вольӧс вольсавсьӧ кык радысь: ӧтиыс — кузяланогӧн, мӧдыс — вомӧнногӧн. Вольӧс боклы оз ков чургӧдчыны штабель улысь. | Іԇас воԉӧс топӧԁтӧг воԉсавԍӧ 50–70 см. кызта. Воԉӧс-кӧ ԍумӧԁыԍ ԁа пощјасыԍ, первој воԉсавԍӧ ԍумӧԁ раԁ, сеԍԍа сывылӧ пуктавԍӧны кык пӧвсӧн пощјас. Сыбӧрын бара воԉсавԍӧ ԍумӧԁ раԁ ԁа сы вылӧ іԇас слӧј. Ԇік пощјасыԍ воԉӧс воԉсавԍӧ кык раԁыԍ: ӧԏіыс — куԅаланогӧн, мӧԁыс — вомӧнногӧн. Воԉӧс боклы оз ков чургӧԁчыны штабеԉ улыԍ. |
| Штабельяслӧн гырся рекомендуйтсьӧ: пасьта — 5,5 м, кузьта — 15–21 м да 8 тюк судта, карниз вӧчан радсӧ да вевтсӧ лыддьытӧг. | Штабеԉјаслӧн гырԍа рекоменԁујтԍӧ: паԍта — 5,5 м., куԅта — 15–21 м. ԁа 8 ԏук суԁта, карԋіз вӧчан раԁсӧ ԁа вевтсӧ лыԃԃытӧг. |
| Медулыс радӧ тюкъяс пуктавсьӧны неуна костӧдлӧмӧн, а мукӧд радъясыс — переменаӧн кузяланог да вомӧнног вентиляционнӧй ходъяс вӧчалӧмӧн. Кузялаа ходъяс вӧчавсьӧны чётнӧй радъясӧ, а вомӧна ходъяс — нечётнӧйӧ. Кузялаа ходъяслӧн пасьта — 0,25 метр гӧгӧр. Найӧ вӧчавсьӧны быд кык тюк косталӧм бӧрын. | Меԁулыс раԁӧ ԏукјас пуктавԍӧны ԋеуна костӧԁлӧмӧн, а мукӧԁ раԁјасыс — переменаӧн куԅаланог ԁа вомӧнног веԋԏіԉаціоннӧј хоԁјас вӧчалӧмӧн. Куԅалаа хоԁјас вӧчавԍӧны чотнӧј раԁјасӧ, а вомӧна хоԁјас — ԋечотнӧјӧ. Куԅалаа хоԁјаслӧн паԍта — 0,25 метр гӧгӧр. Најӧ вӧчавԍӧны быԁ кык ԏук косталӧм бӧрын. |
| Та ногӧн, штабельлӧн кӧ пасьтаыс 5½ метр, кузялаа ход вӧчсьӧ куим. Сы гырся жӧ вомӧна ходъяс вӧчавсьӧны быд куим тюк косталӧм бӧрын. | Таногӧн, штабеԉлӧн кӧ паԍтаыс 5½ метр, куԅалаа хоԁ вӧчԍӧ куім. Сыгырԍа-жӧ вомӧна хоԁјас вӧчавԍӧны быԁ кујім ԏук косталӧм бӧрын. |
| Штабельлӧн ӧкмысӧд радыс, коді шусьӧ «карнизнӧйӧн», тэчсьӧ костӧдлытӧг да тюклысь нёльӧд юкӧнсӧ стенасьыс ортсӧ чургӧдӧмӧн. Тадзӧн став вентиляционнӧй ходъясыс штабель вылысӧд тупкыссьӧны, шӧр ходъясыс кындзи, кодъяс петкӧдсьӧны карниз слӧй пыр да вевт пырыс ывлаӧдз (ортсӧдз). | Штабеԉлӧн ӧкмысӧԁ раԁыс, коԁі шуԍӧ „карԋізнӧјӧн“, течԍӧ костӧԁлытӧг ԁа ԏуклыԍ ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ ԍԏенаԍыс ортсӧ чургӧԁӧмӧн. Таԇӧн став веԋԏіԉаціоннӧј хоԁјасыс штабеԉ вылысӧԁ тупкыԍԍӧны, шӧр хоԁјасыс кыԋԇі, коԁјас петкӧԁԍӧны карԋіз слӧј пыр ԁа вевт пырыс ывлаӧԇ (ортсӧԇ). |
| Гожся прессуйтӧм турун тэчигӧн кузялаа да вомӧна вентиляционнӧй ходъяслӧн лыдыс чинтыссьӧ да обычнӧя вӧчсьӧ сӧмын ӧти кузялаа да ӧти вомӧна ходъяс. | Гожԍа прессујтӧм турун течігӧн куԅалаа ԁа вомӧна веԋԏіԉаціоннӧј хоԁјаслӧн лыԁыс чінтыԍԍӧ ԁа обычнӧја вӧчԍӧ сӧмын ӧԏі куԅалаа ԁа ӧԏі вомӧна хоԁјас. |
| Штабельлӧн вевт вӧчсьӧ крутӧйджыка (45 градусӧдз) 4 судта тюкъясысь, кодъясӧс тэчӧны поскӧн поскӧн. Медводдза да коймӧд радъясас вӧчӧны кузяла нога ӧти вентиляционнӧй ходӧн, кодъяс ӧтлаасьӧны вевт пыр нуӧдӧм сувтса ходкӧд (колодецкӧд). | Штабеԉлӧн вевт вӧчԍӧ крутӧјҗыка (45 граԁусӧԇ) 4 суԁта ԏукјасыԍ, коԁјасӧс течӧны поскӧн поскӧн. Меԁвоԇԇа ԁа којмӧԁ раԁјасас вӧчӧны куԅаланога ӧԏі веԋԏіԉаціоннӧј хоԁӧн, коԁјас ӧтлааԍӧны вевт пыр нуӧԁӧм сувтса хоԁкӧԁ (колоԃецкӧԁ). |
| Зэрысь да лымйысь видзӧм могысь вевт вылӧ вольсавсьӧ 0,5 метр кызтаӧдз идзас, коді сынавсьӧ куранӧн, а вылысас пуктавсьӧны поньӧдъяс либӧ брезентъяс, кодъясӧс мича поводдя дырйи колӧ босьтавлыны. | Зерыԍ ԁа лымјыԍ віԇӧм могыԍ вевт вылӧ воԉсавԍӧ 0,5 метр кызтаӧԇ іԇас, коԁі сынавԍӧ куранӧн, а вылысас пуктавԍӧны поԋӧԁјас ԉібӧ бреԅентјас, коԁјасӧс міча повоԃԃа ԁырјі колӧ боԍтавлыны. |
| Штабель пыр да вевт пыр мунысь сувтса колодецъяс (трубаяс) тупкавсьӧны вылыссяньыс 2 сигӧра посньыдик вевтъясӧн, кодъясӧс ӧшйӧдӧны штабель вевтӧ сутшкалӧм 4 кок йылӧ (0,75 м кузьта ёсь бедьяс йылӧ). | Штабеԉ пыр ԁа вевт пыр муныԍ сувтса колоԃецјас (трубајас) тупкавԍӧны вылысԍаԋыс 2 ԍігӧра посԋіԃік вевтјасӧн, коԁјасӧс ӧшјӧԁӧны штабеԉ вевтӧ сущкалӧм 4 кок јылӧ (0,75 м. куԅта јоԍ беԃјас јылӧ). |
| Медым штабель лоас ёнджык, зурыдджык, сійӧс колӧ вӧчны веськыд формаӧн, а бокъяссӧ колӧ лэптыны стена моз веськыда. Ёнджык вылӧ жӧ штабельын кипаяс (тюкъяс) тэчсьӧны падвежӧн (мӧда-мӧдныслысь помъяссӧ тальччӧмӧн). | Меԁым штабеԉ лоас јонҗык, зурыԁҗык, сіјӧс колӧ вӧчны веԍкыԁ формаӧн, а бокјассӧ колӧ лептыны ԍԏена моз веԍкыԁа. Јонҗык вылӧ-жӧ штабеԉын кіпајас (ԏукјас) течԍӧны паԁвежӧн (мӧԁа-мӧԁныслыԍ помјассӧ таԉтчӧмӧн). |
| Киӧн прессуйтӧм турун кипаяс оз овлыны ӧткодь шыльыдӧсь, а лёкногаӧсьджык да оз ӧткодя пуксьыны. Сэсся найӧ нёль пельӧсаӧсь (квадратнӧйӧсь) да оз позь тэчны падвежӧн (переплётӧн). Сы понда ёнджык вылӧ пельӧс кипаяс колӧ мӧда-мӧд дінас крепитавны, костъясас сюмӧд пукталӧмӧн. | Кіӧн прессујтӧм турун кіпајас оз овлыны ӧткоԃ шыԉыԁӧԍ, а ԉокногаӧԍҗык ԁа оз ӧткоԃа пукԍыны. Сеԍԍа најӧ ԋоԉ пеԉӧсаӧԍ (кваԁратнӧјӧԍ) ԁа оз поԅ течны паԁвежӧн (перепԉотӧн). Сыпонԁа јонҗык вылӧ пеԉӧс кіпајас колӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінас крепітавны, костјасас ԍумӧԁ пукталӧмӧн. |
| Прессуйтӧм турун штабельясӧ тэчигӧн колӧ: | Прессујтӧм турун штабеԉјасӧ течігӧн колӧ: |
| а) кипаяс (тюкъяс) тэчны дорыш вылас, | а) кіпајас (ԏукјас) течны ԁорыш вылас, |
| б) штабельлысь ортсы стенаяссӧ тэчны топыда, костӧдлытӧг, а пытшкӧсас кипаяс костын колявны тӧвлы ветлӧм вылӧ 2 см. пасьта коласъяс; | б) штабеԉлыԍ ортсы ԍԏенајассӧ течны топыԁа, костӧԁлытӧг, а пыщкӧсас кіпајас костын коԉавны тӧвлы ветлӧм вылӧ 2 см. паԍта коласјас; |
| в) не тэчны штабельӧ турун зэригӧн, лым тӧвзьысигӧн да сідзи водзӧ, | в) ԋе течны штабеԉӧ турун зерігӧн, лым тӧвԅыԍігӧн ԁа сіԇі воԇӧ, |
| г) мыйкӧ понда кӧ штабель тэчӧм оз эшты, вой кежлӧ колӧ тупкывны сійӧс брезентӧн либӧ идзасӧн, медым оз кӧтась зэрӧн либӧ лымйӧн, | г) мыјкӧ понԁа-кӧ штабеԉ течӧм оз ешты, вој кежлӧ колӧ тупкывны сіјӧс бреԅентӧн ԉібӧ іԇасӧн, меԁым оз кӧтаԍ зерӧн ԉібӧ лымјӧн, |
| д) сюся видзӧдны, медым кипаяс вӧліны бурӧсь да не тэчны штабельӧ со кутшӧмъясӧс: | ԁ) ԍуԍа віԇӧԁны, меԁым кіпајас вӧліны бурӧԍ ԁа ԋе течны штабеԉӧ со кущӧмјасӧс: |
| 1) уна пӧлӧс рӧма турун кипаяс, кӧні туруныс оз вермы лоны ӧти сикас, | 1) уна пӧлӧс рӧма турун кіпајас, кӧні туруныс оз вермы лоны ӧԏі ԍікас, |
| 2) лым сорӧн да турун чир сорӧн прессуйтӧм кипаяс, | 2) лым сорӧн ԁа турун чір сорӧн прессујтӧм кіпајас, |
| 3) быд боксянь шылясьӧм кипаяс, кодъяслӧн вылысыс сылакодь; тайӧ висьталӧ, мый прессуйтігас туруныс вӧлӧма ульджык, | 3) быԁ бокԍаԋ шыԉаԍӧм кіпајас, коԁјаслӧн вылысыс сылакоԃ; тајӧ віԍталӧ, мыј прессујтігас туруныс вӧлӧма уԉҗык, |
| 4) бакшасьӧм печатъяса (сӧкъяс шузигӧн кормӧминъяса) кипаяс, | 4) бакшаԍӧм печатјаса (сокјас шуԅігӧн кормӧмінјаса) кіпајас, |
| 5) тшыкӧм либӧ сісь дука кипаяс; тайӧ висьталӧ, мый туруныс сотчӧма (шузьӧма), | 5) щыкӧм ԉібӧ сіԍ ԁука кіпајас; тајӧ віԍталӧ, мыј туруныс сотчӧма (шуԅӧма), |
| 6) пӧсялӧм кипаяс, кодъяслӧн пӧсялӧмыс тӧдчӧ ки улын. | 6) пӧԍалӧм кіпајас, коԁјаслӧн пӧԍалӧмыс тӧԁчӧ кі улын. |
| ІІ-ӧд ЮКӦД | ІІ-ԁ ЈУКӦԀ |
| ТУРУН КЫСКАЛӦМ (НУӦМ) | ТУРУН КЫСКАЛӦМ (НУӦМ) |
| Кӧрт туй кузя нуӧм | Кӧрттуј куԅа нуӧм |
| Кӧрт туй кузя нуӧм сувтӧ турун заготовитӧм кузя став рӧскодъяс пытшкысь коймӧд юкӧныс кымын, турунсӧ кӧ лоӧ вайӧма иналан местаӧдзыс (вузаланінӧдзыс). Та понда зэв ыджыд значенньӧ эм грузитан техника бурмӧдӧм сайын: бур ногӧн грузитӧмӧн чинӧны накладнӧй рӧскодъяс, озджык ков повны туй вылын груз вошӧмысь, дай озджык чирйысь да кокняммы туруныс. | Кӧрттуј куԅа нуӧм сувтӧ турун заготовітӧм куԅа став рӧскоԁјас пыщкыԍ којмӧԁ јукӧныс кымын, турунсӧ-кӧ лоӧ вајӧма іналан местаӧԇыс (вузаланінӧԇыс). Тапонԁа зев ыҗыԁ значеԋԋӧ ем груԅітан ԏехԋіка бурмӧԁӧм сајын: бур ногӧн груԅітӧмӧн чінӧны наклаԁнӧј рӧскоԁјас, озҗык ков повны туј вылын груз вошӧмыԍ, ԁај озҗык чірјыԍ ԁа кокԋаммы туруныс. |
| Восьса платформаяс вылӧ али тупкӧса вагонъясӧ бурджык грузитны турун? Та йылысь висьталӧны уна ногӧн. Экономитны кӧ сьӧм да чинтыны рӧскодъяс, бурджык нуны турун восьса платформаяс вылын, кытчӧ тӧрӧ туруныс унджык тупкӧса вагонӧ дорысь, но колӧ повны груз тшыкӧмысь, торъя нин абуӧсь кӧ брезентъяс. Озджык ков повны турун тшыкӧмысь тупкӧса вагонъясын. Та понда важӧн турун качество понда тӧждысьысь потребительяс ёнджыка нулісны турунсӧ тупкӧса вагонъясын. | Воԍса платформајас вылӧ аԉі тупкӧса вагонјасӧ бурҗык груԅітны турун? Тајылыԍ віԍталӧны уна ногӧн. Економітны-кӧ ԍӧм ԁа чінтыны рӧскоԁјас, бурҗык нуны турун воԍса платформајас вылын, кытчӧ тӧрӧ туруныс унҗык тупкӧса вагонӧ ԁорыԍ, но колӧ повны груз щыкӧмыԍ, торја-ԋін абуӧԍ-кӧ бреԅентјас. Озҗык ков повны турун щыкӧмыԍ тупкӧса вагонјасын. Тапонԁа важӧн турун качество понԁа тӧжԁыԍыԍ потребіԏеԉјас јонҗыка нулісны турунсӧ тупкӧса вагонјасын. |
| Кыдзи бурджыка используйтны ӧнія формаа да ӧнія гырся тупкӧса вагонъяс — сылӧн значенньӧыс зэв ыджыд. Тайӧс бура разрешитӧм ёнджыкасӧ овлӧ кыктор сайын: тюкъяслы подходящӧй ыджда лӧсьӧдӧм сайын да грузитны кужӧм сайын. | Кыԇі бурҗыка іспоԉзујтны ӧніја формаа ԁа ӧніја гырԍа тупкӧса вагонјас — сылӧн значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ. Тајӧс бура разрешітӧм јонҗыкасӧ овлӧ кык тор сајын: ԏукјаслы поԁхоԃашщӧј ыҗԁа лӧԍӧԁӧм сајын ԁа груԅітны кужӧм сајын. |
| Хлебоцентр тшӧктӧм кузя вӧлі вӧчалӧма пробнӧй погрузкаяс, кодъяс сетісны сідзжӧ некытчӧ туйтӧм результатъяс. Тупкӧса вагонъясӧ тӧрисны уна вылӧ 135–160 тюкӧн, либӧ 5–6 тоннаӧн. Платформаяс вылӧ тӧрисны уна вылӧ 270 тюкӧн, либӧ 11–12 тоннаӧн. | Хԉебоцентр щӧктӧм куԅа вӧлі вӧчалӧма пробнӧј погрузкајас, коԁјас ԍетісны сіԇ жӧ ԋекытчӧ тујтӧм резуԉтатјас. Тупкӧса вагонјасӧ тӧрісны унавылӧ 135–160 ԏукӧн, ԉібӧ 5–6 тоннаӧн. Платформајас вылӧ тӧрісны унавылӧ 270 ԏукӧн, ԉібӧ 11–12 тоннаӧн. |
| Тыдалӧ, тайӧ вопроссӧ колӧ зэв бура исследуйтны турун прессъяс унифицируйтан вопроскӧд йитӧмӧн. | Тыԁалӧ, тајӧ вопроссӧ колӧ зев бура іԍԍԉеԁујтны турун прессјас уԋіфіцірујтан вопроскӧԁ јітӧмӧн. |
| А. Девель висьталӧм серти, войнаӧдз тупкӧса вагонӧ грузитан норма кайліс 220 тюкӧдз, либӧ 10 тоннаӧдз, а платформа вылӧ — 15–16 тоннаӧдз. | А. Ԃевеԉ віԍталӧм ԍерԏі, војнаӧԇ тупкӧса вагонӧ груԅітан норма кајліс 220 ԏукӧԇ, ԉібӧ 10 тоннаӧԇ, а платформа вылӧ — 15–16 тоннаӧԇ. |
| Кӧть кыдз, а турун новлӧдлӧны кыкнан ногыс: восьса платформаяс вылын и тупкӧса вагонъясын. Та понда колӧ тӧдмасьны тайӧ кыкнан ногыс грузитӧмкӧд. | Кӧԏ кыԇ, а турун новлӧԁлӧны кыкнан ногыс: воԍса платформајас вылын і тупкӧса вагонјасын. Тапонԁа колӧ тӧԁмаԍны тајӧ кыкнан ногыс груԅітӧмкӧԁ. |
| Тані сетам ӧткодялан таблицаяс, уна-ӧ сувтӧ тупкӧса вагонъясын да восьса платформаяс вылын турун нуӧм. Донсӧ арталӧма уръясӧн ӧти километр нуӧмысь. | Тані ԍетам ӧткоԃалан табԉіцајас, уна-ӧ сувтӧ тупкӧса вагонјасын ԁа воԍса платформајас вылын турун нуӧм. Ԁонсӧ арталӧма урјасӧн ӧԏі кілометр нуӧмыԍ. |
| Тупкӧса вагонъясын турун нуан дон | Тупкӧса вагонјасын турун нуан ԁон |
| Прессуйтан системаТонна лыдТурун нуан дон 16 кг-ысь (уръясӧн) | Прессујтан ԍіԍԏемаТонна лыԁТурун нуан ԁон 16 кг-ыԍ (урјасӧн) |
| 100 км вылӧ300 км вылӧ500 км вылӧ | 100 км. вылӧ300 км. вылӧ500 км. вылӧ |
| Ручнӧй3,77,713,417,0 | Ручнӧј3,77,713,417,0 |
| Коннӧй5,34,79,311,8 | Коннӧј5,34,79,311,8 |
| Механическӧй6,53,47,69,6 | Мехаԋіческӧј6,53,47,69,6 |
| Грузитан норма6,6——— | Груԅітан норма6,6——— |
| Платформаяс вылын турун нуан дон | Платформајас вылын турун нуан ԁон |
| Прессуйтан системаТонна лыдТурун нуан дон 16 кг-ысь (уръясӧн) | Прессујтан ԍіԍԏемаТонна лыԁТурун нуан ԁон 16 кг-ыԍ (урјасӧн) |
| 100 км вылӧ300 км вылӧ500 км вылӧ1000 км вылӧ | 100 км. вылӧ300 км. вылӧ500 км. вылӧ1000 км. вылӧ |
| Ручнӧй8,24,38,410,316,5 | Ручнӧј8,24,38,410,316,5 |
| Коннӧй10,63,56,98,813,5 | Коннӧј10,63,56,98,813,5 |
| Механическӧй13,03,36,88,713,4 | Мехаԋіческӧј13,03,36,88,713,4 |
| Грузитан норма10,0———— | Груԅітан норма10,0———— |
| Восьса платформаяс вылӧ грузитӧм | Воԍса платформајас вылӧ груԅітӧм |
| Кӧрт туй вывса инструкция серти — «Восьса вагонъясӧ тӧваръяс грузитӧм йылысь инструкция» серти, колӧ соблюдайтны платформаяс вылӧ турун грузитігӧн со кутшӧм общӧй правилӧяс: | Кӧрттуј вывса інструкціја ԍерԏі — „Воԍса вагонјасӧ тӧварјас груԅітӧм јылыԍ інструкціја“ ԍерԏі, колӧ собԉуԁајтны платформајас вылӧ турун груԅітігӧн со кущӧм общӧј правілӧјас: |
| 1) Тюкъяс колӧ пуктавны мӧда-мӧд вылас падвежӧн: улыс рад тюкъяслысь мӧда-мӧд дінас инманінсӧ колӧ тупкавны вылыс радса тюкъяснас, ӧти рад тюкъяс пуктавсьӧны кузьтанас платформа кузяланогӧн, сы вылӧ мӧд рад — платформа вомӧнногӧн. | 1) Ԏукјас колӧ пуктавны мӧԁа-мӧԁ вылас паԁвежӧн: улыс раԁ ԏукјаслыԍ мӧԁа-мӧԁ ԁінас інманінсӧ колӧ тупкавны вылыс раԁса ԏукјаснас, ӧԏі раԁ ԏукјас пуктавԍӧны куԅтанас платформа куԅала ногӧн, сывылӧ мӧԁ раԁ — платформа вомӧн ногӧн. |
| 2) Тюк кӧрталан сутуга помъяс (гӧрӧдъяс) колӧ лӧсьӧдлыны тюк вылысладорас либӧ улысладорас. Медвылыс радлӧн сутуга помъяс колӧ лоны улысладорас, медым эз вермыны косявлыны брезент вевтсӧ. | 2) Ԏук кӧрталан сутуга помјас (гӧрӧԁјас) колӧ лӧԍӧԁлыны ԏук вылысла ԁорас ԉібӧ улысла ԁорас. Меԁвылыс раԁлӧн сутуга помјас колӧ лоны улысла ԁорас, меԁым ез вермыны коԍавлыны бреԅент вевтсӧ. |
| 3) Платформа вылӧ тюкъяс грузитны колӧны стойкаяс 8-сянь 12-ӧдз, кузьтаӧн 3,0 метр да кызтаӧн йыв орӧдӧмӧд 7–9 см. Стойкаяс оз ков вӧчны пипуысь да ньывпуысь. | 3) Платформа вылӧ ԏукјас груԅітны колӧны стојкајас 8-ԍаԋ 12-ӧԇ, куԅтаӧн 3,0 метр ԁа кызтаӧн јыв орӧԁӧмӧԁ 7–9 см. Стојкајас оз ков вӧчны піпуыԍ ԁа ԋывпуыԍ. |
| 4) Стойкаяс кӧртавлысьӧны платформа вомӧнногыс кыклаті: стойка шӧрӧд да вылысӧдыс. Грузитӧм помалӧм бӧрын турун кӧртавсьӧ вылыссяньыс платформа пӧперегӧн дай кузяланогыс креставсьӧ ӧти буферсянь мӧдӧ. | 4) Стојкајас кӧртавлыԍӧны платформа вомӧн ногыс кыклаті: стојка шӧрӧԁ ԁа вылысӧԁыс. Груԅітӧм помалӧм бӧрын турун кӧртавԍӧ вылысԍаԋыс платформа поперегӧн ԁај куԅала ногыс креставԍӧ ӧԏі буферԍаԋ мӧԁӧ. |
| 5) Стойкаяс да грузитӧм турун медъёнасӧ кӧртавлӧны сотӧм (небзьӧдӧм) сутугаӧн, кодлӧн кызтаыс колӧ лоны 4–5 мм, но позьӧ кӧртавлыны и 2 см кызта пенькӧвӧй гезъясӧн. | 5) Стојкајас ԁа груԅітӧм турун меԁјонасӧ кӧртавлӧны сотӧм (ԋебԅӧԁӧм) сутугаӧн, коԁлӧн кызтаыс колӧ лоны 4–5 мм., но поԅӧ кӧртавлыны і 2 см. кызта пеԋкӧвӧј гезјасӧн. |
| 6) Кыдз стойкаяс крепитавны, сідзи и платформаяс кӧртавлыны колӧ кык пӧвста сутугаӧн (4 мм) сэтшӧм ногӧн, медым сутуга помъясыс воисны ӧтилаӧ. Паныда стойка гӧгӧр сутуга колӧ гартыштны кык пӧв. | 6) Кыԇ стојкајас крепітавны, сіԇі і платформајас кӧртавлыны колӧ кык пӧвса сутугаӧн (4 мм.) сещӧм ногӧн, меԁым сутуга помјасыс воісны ӧԏілаӧ. Паныԁа стојка гӧгӧр сутуга колӧ гартыштны кык пӧв. |
| 7) Мукӧд кӧрт туйясыс требуйтӧны нӧшта судта ногыс куим пӧв крепитӧм. Брезентӧн вевттигӧн колӧ, медым кык брезент ӧтлаасянінті водзвывсаыс (поезд мунӧм серти) тальччис бӧрвывса брезентыслысь дорсӧ. | 7) Мукӧԁ кӧрттујјасыс требујтӧны нӧшта суԁта ногыс кујім пӧв крепітӧм. Бреԅентӧн вевԏԏігӧн колӧ, меԁым кык бреԅент ӧтлааԍанінті воԇвывсаыс (појезԁ мунӧм ԍерԏі) таԉтчіс бӧрвывса бреԅентыслыԍ ԁорсӧ. |
| 8) Платформа вылӧ турун лэптыссьӧ габарит серти (джуджыда-ӧ тӧрӧ кӧрт туй посъяс увті, кыті лоӧ мунны платформалы) да овлӧ обычнӧя 2,5 м судта. | 8) Платформа вылӧ турун лептыԍԍӧ габаріт ԍерԏі (җуҗыԁа-ӧ тӧрӧ кӧрттуј посјас увті, кыті лоӧ мунны платформалы) ԁа овлӧ обычнӧја 2,5 м. суԁта. |
| Унджык турун грузитны вермӧм пресс система сайын да вагон гырся сайын. Сы понда габаритсӧ (кытчӧдз позьӧ медджуджыда грузитны) учитывайтӧмӧн, платформаяс вылӧ позьӧ грузитны уна ногӧн, унджык либӧ этшаджык. | Унҗык турун груԅітны вермӧм пресс ԍіԍԏема сајын ԁа вагон гырԍа сајын. Сыпонԁа габарітсӧ (кытчӧԇ поԅӧ меԁҗуҗыԁа груԅітны) учітывајтӧмӧн, платформајас вылӧ поԅӧ груԅітны уна ногӧн, унҗык ԉібӧ ещаҗык. |
| Ӧкмыс рад судта позьӧ грузитны сӧмын Интернационал системаа коннӧй пресс улысь тюкъяс. Унджыкысьсӧ грузитлӧны 8 рад судта (кыдз «Интернационал» системаа механическӧй пресс улысь тюкъяс, сідзи и «Г. Саде» системаа ӧти да кык вӧлӧн уджалан прессъяс улысь тюкъяс да мук.). | Ӧкмыс раԁ суԁта поԅӧ груԅітны сӧмын Інтернаціонал ԍіԍԏемаа коннӧј пресс улыԍ ԏукјас. Унҗыкыԍсӧ груԅітлӧны 8 раԁ суԁта (кыԇ Інԏернаціонал ԍіԍԏемаа мехаԋіческӧј пресс улыԍ ԏукјас, сіԇі-і Г. Саԃе ԍіԍԏемаа ӧԏі ԁа кык вӧлӧн уҗалан прессјас улыԍ ԏукјас ԁа мук.). |
| Медым тӧрӧдны платформа вылӧ, мыйта вермӧ лэптыны, прессуйтӧм турун колӧ грузитны тадзи: «Интернационал» системаа коннӧй прессӧн прессуйтӧм турун — тыр 7 рад да 2 рад йывдӧмӧн (конусӧн); медвылыс радсӧ колӧ тэчны 4 тюкысь: куим тюк кузяланогӧн да ӧтикӧс вомӧнногыс; «Г. Саде» системаа коннӧй прессӧн да моторнӧй прессъясӧн прессуйтӧм турун — тыр 6 рад да 2 рад йывдӧмӧн; медвылыс рад колӧ тэчны клеткаӧн 3 тюкысь: кык тюк кузяланогӧн да ӧтикӧс вомӧнногӧн. | Меԁым тӧрӧԁны платформа вылӧ мыјԁа вермӧ лептыны, прессујтӧм турун колӧ груԅітны таԇі: Інтернаціонал ԍіԍԏемаа коннӧј прессӧн прессујтӧм турун — тыр 7 раԁ ԁа 2 раԁ јывԁӧмӧн (конусӧн); меԁвылыс раԁсӧ колӧ течны 4 ԏукыԍ: куім ԏук куԅала ногӧн ԁа ӧԏікӧс вомӧн ногыс; Г. Саԃе ԍіԍԏемаа коннӧј прессӧн ԁа моторнӧј прессјасӧн прессујтӧм турун — тыр 6 раԁ ԁа 2 раԁ јывԁӧмӧн; меԁвылыс раԁ колӧ течны кԉеткаӧн 3 ԏукыԍ: кык ԏук куԅала ногӧн ԁа ӧԏікӧс вомӧн ногӧн. |
| Сутугаӧн кӧртавлан ног эм уна пӧлӧс. Ӧні ёнджыкасӧ кӧртавлӧны крестӧн-крестӧн: буферъяссянь медвылыс (8-ӧд) радӧ лэптӧмӧн, а кӧкъямысӧд рад вылын бара креставсьӧ да кымынкӧ пӧв гартыштсьӧ грузитчан крукӧн. Кӧртавлӧм вылӧ сутуга мунӧ 40 кг-ӧдз, но позьӧ сійӧс чинтыны 32 кг-ӧдз, сувтӧдлӧма кӧ платформа помъясас (векни бокъясас) торъя стойкаяс. | Сутугаӧн кӧртавлан ног ем уна пӧлӧс. Ӧні јонҗыкасӧ кӧртавлӧны крестӧн-крестӧн: буферјасԍаԋ меԁвылыс (8-ԁ) раԁӧ лептӧмӧн, а кӧкјамысӧԁ раԁ вылын бара креставԍӧ ԁа кымынкӧ пӧв гартышԍӧ груԅітчан крукӧн. Кӧртавлӧм вылӧ сутуга мунӧ 40 кг-ӧԇ, но поԅӧ сіјӧс чінтыны 32 кг-ӧԇ, сувтӧԁлӧма-кӧ платформа понјасас (векԋі бокјасас) торја стојкајас. |
| И. П. Кариченко рекомендуйтӧ грузитны платформаяс вылӧ турун со кутшӧм ногӧн: | І. П. Каріченко рекоменԁујтӧ груԅітны платформајас вылӧ турун со кущӧм ногӧн: |
| Турун сёрӧмсянь кӧ кӧрт туй дорӧдз 75 метрысь абу ылынджык, платформа вылӧ турун ваявсьӧ подӧн, куим мортӧн, а 75 метрысь кӧ ылынджык — тюкъяс кыскавсьӧны вӧлӧн ^Пунктъяссянь станцияӧ турун кыскалігӧн колӧ следитны, медым тюкъяс тэчисны доддьӧ дорыш вылас, сідзӧн озджык личавны тюкъясыс./^. Платформа вылӧ тюкъяс тэчтӧдз сувтӧдлысьӧны стойкаяс. Стойка помъясыс лӧсавсьӧны буретша сюян туй сертиыс, а личыдӧсь кӧ лоӧны, зэлӧдсьӧны тувъясӧн. Стойкалы оз ков чургӧдчыны платформа джодж вылыссянь 2,8 метрысь джуджыдджыка. Стойкалӧн кузьтаыс ставнас колӧ лоны 2,8 метр да кызтаыс 6,6 сантиметр, платформа кӧ вевттьыссьӧ брезентъясӧн, стойкалысь вылыс помсӧ колӧ гӧгрӧстыштны, медым ёсь дорышъясыс эз косявлыны брезентсӧ. Стойкаяс сувтӧдлысьӧны платформа бокъясӧ вӧчӧм туй лыд серти. Платформа дорӧ кӧрт тувъясӧн тувъявлыны содтӧд стойкаяс оз ков, — вӧчӧма кӧ платформа вылӧ 8 стойка туй, сійӧ тырмӧ нин. Гырысь платформаяс вылӧ помъясас сувтӧдлыны стойкаяс оз ков, но киӧн прессуйтӧм (ручнӧй прессовка) тюкъяс грузитігӧн, тюкъясыс кӧ личыдӧсь да лёкногаӧсь, татшӧм стойкаяссӧ сувтӧдлыны колӧ, медым тэчӧмыс эз вежнясь да тюкъясыс эз вошавны. | Турун ԍорӧмԍаԋ-кӧ кӧрттуј ԁорӧԇ 75 метрыԍ абу ылынҗык, платформа вылӧ турун вајавԍӧ поԁӧн, кујім мортӧн, а 75 метрыԍ-кӧ ылынҗык — ԏукјас кыскавԍӧны вӧлӧн^Пунктјасԍаԋ станціјаӧ турун кыскалігӧн колӧ сԉеԃітны, меԁым ԏукјас течісны ԁоԃԃӧ ԁорыш вылас сіԇӧн озҗык ԉічавны ԏукјасыс./^. Платформа вылӧ ԏукјас течтӧԇ сувтӧԁлыԍӧны стојкајас. Стојка помјасыс лӧсавԍӧны буреща ԍујан туј ԍерԏіыс а ԉічыԁӧԍ-кӧ лоӧны, зелӧԁԍӧны тувјасӧн. Стојкалы оз ков чургӧԁчыны платформа җоҗ вылысԍаԋ 2,8 метрыԍ җуҗыԁҗыка. Стојкалӧн куԅтаыс ставнас колӧ лоны 2,8 метр ԁа кызтаыс 6,6 саԋԏіметр, платформа-кӧ вевԏԏыԍԍӧ бреԅентјасӧн, стојкалыԍ вылыс помсӧ колӧ гӧгрӧстыштны, меԁым јоԍ ԁорышјасыс ез коԍавлыны бреԅентсӧ. Стојкајас сувтӧԁлыԍӧны платформа бокјасӧ вӧчӧм туј лыԁ ԍерԏі. Платформа ԁорӧ кӧрттувјасӧн тувјавлыны соԁтӧԁ стојкајас оз ков, — вӧчӧма кӧ платформа вылӧ 8 стојка туј, сіјӧ тырмӧ ԋін. Гырыԍ платформајас вылӧ помјасас сувтӧԁлыны стојкајас оз ков но кіӧн прессујтӧм (ручнӧј прессовка) ԏукјас груԅітігӧн, ԏукјасыс кӧ ԉічыԁӧԍ ԁа ԉокногаӧԍ, тащӧм стојкајассӧ сувтӧԁлыны колӧ, меԁым течӧмыс ез вежԋаԍ ԁа ԏукјасыс ез вошавны. |
| Стойкаяс позьӧ вӧчавны быдсяма пӧлӧс пуысь (пожӧм, коз, дуб, ясень, ловпу, бадь, вишня да мук.), нинпуысь да пипуысь кындзи; позьӧ пуктавны и не гӧгрӧс, а поткӧдлӧм (пилитӧм) пласта пуяс, сӧмын мед вылыс помыс 6,6 см-ысь вӧсниджык эз вӧв. Коннӧй прессовка тюкъяс 6 рад либӧ ручнӧй прессовка 4 рад пукталӧм бӧрын, колӧ быд стойка пара домавлыны вомӧнногыс 8-ӧд №-а сутугаӧн нёль пӧвстӧн, либӧ ёна нин этшапырысь кык пӧвстӧн. Стойка гӧгӧр сутугасӧ колӧ кымынкӧ пӧв гартыштны, медым лоас этша вылӧ нёль пӧвста. | Стојкајас поԅӧ вӧчавны быԁԍама пӧлӧс пуыԍ (пожӧм, коз, ԁуб, јаԍеԋ, лопу, баԃ, вішԋа ԁа мук.), ԋінпуыԍ ԁа піпуыԍ кынԇі; поԅӧ пуктавны і ԋе гӧгрӧс, а поткӧԁлӧм (піԉітӧм) пласта пујас, сӧмын меԁ вылыс помыс 6,6 см-ыԍ вӧсԋіҗык ез вӧв. Коннӧј прессовка ԏукјас 6 раԁ ԉібӧ ручнӧј прессовка 4 раԁ пукталӧм бӧрын, колӧ быԁ стојка пара ԁомавлыны вомӧн ногыс 8-ԁ №-а сутугаӧн ԋоԉ пӧвсӧн, ԉібӧ јона-ԋін еща пырыԍ кык пӧвсӧн. Стојка гӧгӧр сутугасӧ колӧ кымынкӧ пӧв гартыштны, меԁым лоас еща вылӧ ԋоԉ пӧвса. |
| Тайӧ кӧрталӧм бӧрын вылысас пуктавсьӧ сизимӧд рад коннӧй прессовка да витӧд рад ручнӧй прессовка тюкъяс; кӧкъямысӧд рад коннӧй да квайтӧд рад ручнӧй прессовка тэчсьӧ кык орчча тюкъясысь, кыдзи петкӧдлӧма серпас вылын. Та ногӧн платформа кузяланогыс лоӧны тшупӧдъяс. Тайӧ радлӧн тюкъясыс зэлӧдсьӧны буферъясӧ домалӧм кык пӧвста сутугаӧн. Медвылыс радыс (коннӧй прессовкалӧн ӧкмысӧд, ручнӧйлӧн — сизимӧд рад) тэчсьӧ ӧти орчча тюкъясысь да кӧртавсьӧ кык пӧвста сутугаӧн жӧ, коді мунӧ кык сутугаысь вӧчӧм треугольниксянь. Треугольниклӧн помъясыс домавсьӧны буферъяс бердӧ, а йылыс водӧ платформа борт шӧрсьыс неуна вылӧджык; кузялаа кӧртӧд вомӧн мунӧны пӧперега кӧртӧдъяс кольча лыд серти, кымынӧс вӧчӧма платформа бокӧ (6, 8, 10). Тайӧ кӧртӧдъясыс кык пӧвса сутугаысь жӧ. | Тајӧ кӧрталӧм бӧрын вылысас пуктавԍӧ ԍіԅімӧԁ раԁ коннӧј прессовка ԁа вітӧԁ раԁ ручнӧј прессовка ԏукјас; кӧкјамысӧԁ раԁ коннӧј ԁа квајтӧԁ раԁ ручнӧј прессовка течԍӧ кык ортча ԏукјасыԍ, кыԇі петкӧԁлӧма ԍерпас вылын. Та ногӧн платформа куԅала ногыс лоӧны щупӧԁјас. Тајӧ раԁлӧн ԏукјасыс зелӧԁԍӧны буферјасӧ ԁомалӧм кык пӧвса сутугаӧн. Меԁвылыс раԁыс (коннӧј прессовкалӧн ӧкмысӧԁ, ручнӧјлӧн — ԍіԅімӧԁ раԁ) течԍӧ ӧԏі ортча ԏукјасыԍ ԁа кӧртавԍӧ кык пӧвса сутугаӧн-жӧ, коԁі мунӧ кык сутугаыԍ вӧчӧм треугоԉԋікԍаԋ. Треугоԉԋіклӧн помјасыс ԁомавԍӧны буферјас берԁӧ, а јылыс воԁӧ платформа борт шӧрԍыс ԋеуна вылӧҗык; куԅалаа кӧртӧԁ вомӧн мунӧны пӧперега кӧртӧԁјас коԉча лыԁ ԍерԏі, кымынӧс вӧчӧма платформа бокӧ (6, 8, 10). Тајӧ кӧртӧԁјасыс кык пӧвса сутугаыԍ-жӧ. |
| 9,2 метр кузьта да 2,8 метр пасьта платформа вылӧ грузитсьӧ шӧркоддьӧма 320–330 тюк (коннӧй прессовка), кодъяслӧн гырсяыс 90×45×40 сантиметр. Платформаын кӧ стойкаяс 6 гоз да кольчаяс 8 гоз, кӧртасян сутуга (№ 8) мунӧ: | 9,2 метр куԅта ԁа 2,8 метр паԍта платформа вылӧ груԅітԍӧ шӧркоԃԃема 320–330 ԏук (коннӧј прессовка), коԁјаслӧн гырԍаыс 90×45×40 саԋԏіметр. Платформаын-кӧ стојкајас 6 гоз ԁа коԉчајас 8 гоз, кӧртаԍан сутуга (№ 8) мунӧ: |
| 6 гоз стойка кӧртавлӧм вылӧ 2 пӧвста сутугаӧн .... 93,5 метр — 8,9 кг | 6 гоз стојка кӧртавлӧм вылӧ 2 пӧвса сутугаӧн .... 93,5 метр — 8,9 кг |
| Вомӧна кӧртӧдъяс вылӧ 8 гоз кольчаӧн да кык пӧвста сутугаӧн .... 147,8 метр — 13,9 кг | Вомӧна кӧртӧԁјас вылӧ 8 гоз коԉчаӧн ԁа кык пӧвса сутугаӧн .... 147,8 „ 13,9 „ |
| Кузяла нога 3 кӧртӧд вылӧ кык пӧвста сутуга .... 109,1 метр — 10,6 кг | Куԅала нога 3 кӧртӧԁ вылӧ кык пӧвса сутуга .... 109,1 „ 10,6 „ |
| Кык буфернӧй треугольник вылӧ кык пӧвста сутуга .... 28,4 метр — 2,9 кг | Кык буфернӧј треугоԉԋік вылӧ кык пӧвса сутуга .... 28,4 „ 2,9 „ |
| Ставыс .... 78,8 метр — 36,3 кг | Ставыс .... 78,8 „ 36,3 „ |
| Ручнӧй прессовка турун грузитсьӧ сы ыджда жӧ платформа вылӧ 123–132 тюк (115×98×62 см гырся тюкъяс). 6 гоз стойкаӧн да 8 гоз кольчаясӧн мунӧ кӧртасьӧм вылӧ 8-ӧд №-а сутуга 36,3 кг гӧгӧр. Матӧдз нуӧм вылӧ турун грузитігӧн кӧртӧд позьӧ чинтыны 24 килограммӧдз. | Ручнӧј прессовка турун груԅітԍӧ сы ыҗԁа-жӧ платформа вылӧ 123–132 ԏук (115×98×62 см. гырԍа ԏукјас). 6 гоз стојкаӧн ԁа 8 гоз коԉчајасӧн мунӧ кӧртаԍӧм вылӧ 8-ԁ № а сутуга 36,3 кг. гӧгӧр. Матӧԇ нуӧм вылӧ турун груԅітігӧн кӧртӧԁ поԅӧ чінтыны 24 кілограммӧԇ. |
| 3,5 миллиметр кызта сутуга кӧртӧд № 3 мунӧ: коннӧй прессовка тюкъяс грузитігӧн — 53 кг, а ручнӧй прессовка тюкъяс грузитігӧн — 61 кг. | 3,5 міԉԉіметр кызта сутуга кӧртӧԁ № 3 мунӧ: коннӧј прессовка ԏукјас груԅітігӧн — 53 кг, а ручнӧј прессовка ԏукјас груԅітігӧн — 61 кг. |
| Кӧрт туй вылын турун веситігӧн реквизит — стойкаяс, кӧртӧдъяс да мук. тор — ставнас пырӧ турунӧ. Сы понда турунлысь чистӧй вес арталӧм вылӧ колӧ шыбитны 300 кг реквизит вылӧ. | Кӧрттуј вылын турун веԍітігӧн реквіԅіт — стојкајас, кӧртӧԁјас ԁа мук. тор — ставнас пырӧ турунӧ. Сыпонԁа турунлыԍ чістӧј вес арталӧм вылӧ колӧ шыбытны 300 кг. реквіԅіт вылӧ. |
| Турун грузитны колӧ заводитны воддза платформаяссяньыс. Грузитӧм водзвылын рекомендуйтсьӧ прӧверитны вагонлысь сьӧктасӧ. | Турун груԅітны колӧ завоԃітны воԇԇа платформајасԍаԋыс. Груԅітӧм воԇвылын рекоменԁујтԍӧ прӧверітны вагонлыԍ ԍӧктасӧ. |
| Турун грузитӧм бӧрын платформаяс колӧ вевттьыны вылыссяньыс да бокъяссяньыс брезентъясӧн, а идзас вевт оз рекомендуйтчыссьы вӧчавны: опыт петкӧдліс сійӧс некытчӧ туйтӧмӧн. | Турун груԅітӧм бӧрын платформајас колӧ вевԏԏыны вылысԍаԋыс ԁа бокјасԍаԋыс бреԅентјасӧн, а іԇас вевт оз рекоменԁујтчыԍԍы вӧчавны: опыт петкӧԁліс сіјӧс ԋекытчӧ тујтӧмӧн. |
| Тупкӧса вагонӧ грузитӧм | Тупкӧса вагонӧ груԅітӧм |
| Тупкӧса (вевта) вагонъясын турун нуны абуджык выгоднӧ платформаяс вылын дорысь, но лоӧ новлӧдлыны сійӧс и тупкӧса вагонъясын. | Тупкӧса (вевта) вагонјасын турун нуны абуҗык выгоԁнӧ платформајас вылын ԁорыԍ, но лоӧ новлӧԁлыны сіјӧс і тупкӧса вагонјасын. |
| Тупкӧса вагонӧн пӧльзуйтчигӧн колӧ медвойдӧр убедитчыны, мед сійӧ вӧлі сӧстӧм, мед выльӧн эз вӧв нуӧма сэні ёна дука торъяс, кодъяслӧн колины вагон пытшкын туйясыс да лоӧ повны турун дук вежсьӧмысь. | Тупкӧса вагонӧн пӧԉзујтчігӧн колӧ меԁвојԁӧр убеԃітчыны, меԁ сіјӧ вӧлі сӧстӧм, меԁ выԉӧн ез вӧв нуӧма сені јона ԁука торјас, коԁјаслӧн коԉіны вагон пыщкын тујјасыс ԁа лоӧ повны турун ԁук вежԍӧмыԍ. |
| Тюкъяс тэчигӧн колӧ зільны, медым тӧрӧдны кыдз позьӧ унджык тюкъяс. Унджык тюк тӧрӧдӧм медвойдӧр вагон ыджда сайын. Вагонлӧн ыджда овлӧ: кузьта — 6,4 м, пасьта — 2,75 м, судта — 2,22 м. | Ԏукјас течігӧн колӧ зіԉны, меԁым тӧрӧԁны кыԇ поԅӧ унҗык ԏукјас. Унҗык ԏук тӧрӧԁӧм меԁвојԁӧр вагон ыҗԁа сајын. Вагонлӧн ыҗԁа овлӧ: куԅта — 6,4 м , паԍта — 2,75 м., суԁта — 2,22 м. |
| Война воясӧ мукӧддырйи позьліс грузитны, тюк гырся серти, 200–220 тюкӧдз. Ӧти кывйӧн кӧ шуны, вагонлысь кубатура бурджыка используйтӧмын решающӧй роль ворсӧ тюклӧн ыдждаыс да формаыс. | Војна војасӧ мукӧԁ ԁырјі поԅліс груԅітны, ԏук гырԍа ԍерԏі, 200–220 ԏукӧԇ. Ӧԏі кывјӧн кӧ шуны, вагонлыԍ кубатура бурҗыка іспоԉзујтӧмын решајушщӧј роԉ ворсӧ ԏуклӧн ыҗԁаыс ԁа формаыс. |
| Война водзвывса инструкцияяс серти, кор позьӧ вӧлі грузитны медулыс радӧ 46 тюкӧдз, а став вагонӧ 220 тюкӧдз, улыс радсӧ тэчлісны 67-ӧд серпас вылын петкӧдлӧм ногӧн. | Војна воԇвывса інструкціјајас ԍерԏі, кор поԅӧ вӧлі груԅітны меԁулыс раԁӧ 46 ԏукӧԇ, а став вагонӧ 220 ԏукӧԇ, улыс раԁсӧ течлісны 67-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧм ногӧн. |
| Ӧнія практика татшӧм грузитӧмсӧ оз тӧд. Тюклӧн ыдждаыс фактически век овлӧ ыджыдджык теоретическӧй нормаяс серти. Сы понда фактически тӧрлӧ грузитны уна вылӧ сӧмын 166 тюкӧдз. Татшӧмъяс дырйи тюкъяс тэчсьӧны со кутшӧм ногӧн: | Ӧніја пракԏіка тащӧм груԅітӧмсӧ оз тӧԁ. Ԏуклӧн ыҗԁаыс факԏіческі век овлӧ ыҗыԁҗык ԏеореԏіческӧј нормајас ԍерԏі. Сыпонԁа факԏіческі тӧрлӧ груԅітны уна вылӧ сӧмын 166 ԏукӧԇ. Тащӧмјас ԁырјі ԏукјас течԍӧны со кущӧм ногӧн: |
| Тупкӧса вагонӧ 85×45×90 см гырся тюкъяс тэчан ног | Тупкӧса вагонӧ 85×45×90 см. гырԍа ԏукјас течан ног |
| Вагон помӧ стен бердас медводдза штабельлӧн 1 радыс тэчсьӧ 6 тюкысь, кодъяс пуктавсьӧны вагон кузяла ногӧн со кыдзи: | Вагон помӧ ԍԏен берԁас меԁвоԇԇа штабеԉлӧн 1 раԁыс течԍӧ 6 ԏукыԍ, коԁјас пуктавԍӧны вагон куԅала ногӧн со кыԇі: |
| І рад. 1 2 3 4 5 6 Ставыс 6 тюк | І раԁ. 1 2 3 4 5 6 Ставыс 6 ԏук |
| Векни бок вылас. Пластӧн. | Векԋі бок вылас Пластӧн |
| Тані вит тюк пуктӧма векни дор вылас (бок вылас), квайтӧдсӧ — пластӧн. | Тані віт ԏук пуктӧма векԋі ԁор вылас (бок вылас), квајтӧԁсӧ — пластӧн. |
| Та вылӧ 2-ӧд рад тэчсьӧ: ӧти тюк — пластӧн, вит тюк — векни бок вылас. | Та вылӧ 2-ԁ раԁ течԍӧ: ӧԏі ԏук — пластӧн, віт ԏук — векԋі бок вылас. |
| ІІ рад. І 2 3 4 5 6 Ставыс 6 тюк | ІІ раԁ. І 2 3 4 5 6 Ставыс 6 ԏук |
| Пластӧн. Векни бок вылас. | Пластӧн: Векԋі бок вылас |
| 3-радын: Вит тюк — векни бок вылас, ӧти — пластӧн. | 3-раԁын: Віт ԏук — векԋі бок вылас, ӧԏі — пластӧн. |
| ІІІ рад 1 2 3 4 5 6 Ставыс 6 тюк | ІІІ раԁ 1 2 3 4 5 6 Ставыс 6 ԏук |
| Векни бок вылас. Пластӧн. | Векԋі бок вылас пластӧн |
| Вевт улӧ 4 да 5-ӧд радъяс тэчсьӧны пластӧн. Первой колӧ пуктавны тюкъяссӧ кык бокас, сэсся медбӧрын сюйны шӧрас. | Вевт улӧ 4 ԁа 5-ԁ раԁјас течԍӧны пластӧн. Первој колӧ пуктавны ԏукјассӧ кык бокас, сеԍԍа меԁбӧрын ԍујны шӧрас. |
| ІV да V радъяс 1 2 3 4 5 Ставыс 2 радын 10 тюк | ІV ԁа V раԁјас 1 2 3 4 5 Ставыс 2 раԁын 10 ԏук |
| Ставыс медводдза штабельын 28 тюк. | Ставыс меԁвоԇԇа штабеԉын 28 ԏук. |
| Та ногӧн жӧ да сы мында жӧ тэчсьӧ мӧд штабельӧ. Ставыс кык штабельын лоӧ 56 тюк. | Та ногӧн жӧ ԁа сы мынԁа жӧ течԍӧ мӧԁ штабеԉӧ. Ставыс кык штабеԉын лоӧ 56 ԏук. |
| Дзик та ногӧн жӧ тэчсьӧ кык штабель вагон мӧдар помас (56 тюк). Вагон кык помын ставыс лоӧ 112 тюк. | Ԇік та ногӧн-жӧ течԍӧ кык штабеԉ вагон мӧԁар помас (56 ԏук). Вагон кык помын ставыс лоӧ 112 ԏук. |
| Вагон кыкнан помӧ (ӧдзӧссянь веськыдвыв да шуйгавыв) тюкъяс тэчсьӧны помногнас, вагон кузяланогӧн жӧ. | Вагон кыкнан помӧ (ӧԇӧсԍаԋ веԍкыԁвыв ԁа шујгавыв) ԏукјас течԍӧны помногнас, вагон куԅала ногӧн-жӧ. |
| Вагон шӧрӧ тюкъяс грузитсьӧны татшӧм ногӧн: медводдза штабельӧ (пӧдса ӧдзӧс бердӧ) 1 да 3-ӧд радъясас тюкъяс тэчсьӧны помногнас ӧдзӧсланьӧ да пластӧн (паськыд бок вылас). | Вагон шӧрӧ ԏукјас груԅітԍӧны тащӧм ногӧн: меԁвоԇԇа штабеԉӧ (пӧԁса ӧԇӧс берԁӧ) 1 ԁа 3-ԁ раԁјасас ԏукјас течԍӧны помногнас ӧԇӧслаԋӧ ԁа пластӧн (паԍкыԁ бок вылас). |
| Вагон кузяла ног ортсы стенка: | Вагон куԅала ног ортсы ԍԏенка: |
| І да ІІ радъяс 1 2 3 4 5 Ставыс 2 радын 10 тюк | І ԁа ІІ раԁјас 1 2 3 4 5 Ставыс 2 раԁын 10 ԏук |
| Пластӧн | Пластӧн |
| Вомӧннога медводдза штабельлӧн коймӧд, нёльӧд да витӧд радъясыс тэчсьӧны пластӧн жӧ, нёль тюкӧн радӧ. | Вомӧннога меԁвоԇԇа штабеԉлӧн којмӧԁ, ԋоԉӧԁ ԁа вітӧԁ раԁјасыс течԍӧны пластӧн-жӧ, ԋоԉ ԏукӧн раԁӧ. |
| ІІІ–V радъяс 1 2 3 4 Ставыс 3 радын 12 тюк | ІІІ-V раԁјас 1 2 3 4 Ставыс 3 раԁын 12 ԏук |
| Пластӧн | Пластӧн |
| Ставсӧ вит радӧ лоӧ тэчӧма 22 тюк. | Ставсӧ віт раԁӧ лоӧ течӧма 22 ԏук. |
| Та ногӧн жӧ да та мында тюк жӧ тэчсьӧ мӧд вомӧна штабельӧ (ӧдзӧсланьӧ). | Та ногӧн жӧ ԁа та мынԁа ԏук-жӧ течԍӧ мӧԁ вомӧна штабеԉӧ (ӧԇӧслаԋӧ). |
| Пыран ӧдзӧс дорӧ кольӧм тыртӧм местаӧ тэчсьӧны тюкъяс пласт ногыс, кык кузьта (вагон кузяланогӧн) да вит судта. Ставсӧ татчӧ лоӧ пуктӧма 2 × 5 = 10 тюк. | Пыран ӧԇӧс ԁорӧ коԉӧм тыртӧм местаӧ течԍӧны ԏукјас пласт ногыс, кык куԅта (вагон куԅала ногӧн) ԁа віт суԁта. Ставсӧ татчӧ лоӧ пуктӧма 2х5=10 ԏук. |
| Та ногӧн ставсӧ лоӧ грузитӧма ӧти вагонӧ 166 тюк. | Та ногӧн ставсӧ лоӧ груԅітӧма ӧԏі вагонӧ 166 ԏук. |
| Ва кузя турун нуӧм | Ва куԅа турун нуӧм |
| Россыпнӧй турун неылӧдз нуигӧн унаысь пӧльзуйтчылӧны пуръясӧн (видзӧд серпас). Нинӧм и шуны, гырысь операцияяс дырйи да прессуйтӧмӧн пуръяс вылын турун нуны оз шогмы. Сэтшӧмъяс дырйи турун нуӧны баржаясӧн. | Россыпнӧј турун ԋеылӧԇ нуігӧн унаыԍ пӧԉзујтчылӧны пурјасӧн (віԇӧԁ ԍерпас). Ԋінӧм і шуны, гырыԍ операціјајас ԁырјі ԁа прессујтӧмӧн пурјас вылын турун нуны оз шогмы. Сещӧмјас ԁырјі турун нуӧны баржајасӧн. |
| Шӧркоддьӧм баржаӧ, кодлӧн кузьтаыс 80 м да пасьтаыс 14 м, тӧрӧ грузитны рассыпнӧй турун 600 тоннаӧдз. Сідзжӧ унджык тӧрӧ и прессуйтӧм турун. | Шӧркоԃԃем баржаӧ, коԁлӧн куԅтаыс 80 м. ԁа паԍтаыс 14 м., тӧрӧ груԅітны рассыпнӧј турун 600 тоннаӧԇ. Сіԇ жӧ унҗык тӧрӧ і прессујтӧм турун. |
| Баржаясӧн пӧльзуйтчигӧн медвойдӧр колӧ убедитчыны, мый сэтчӧдз сійӧ баржаын эз вӧв нуӧма ёна дука тӧваръяс: карасин да мукӧд сэтшӧм тор. Сідз жӧ колӧ видлавны сылысь шогмӧмсӧ, мед ва оз пыр да сідзи водзӧ. Баржа пыдӧсӧ (трюм) тюкъяс тэчӧм вылӧ колӧ вольсавны торъя джодж баржа пыдӧссянь 3/4 м вылаӧ, сэсся штабельяс тэчигӧн сідз жӧ кольсьӧ баржа боксянь 3/4 м пасьта коласт. Баржа пытшкӧ турун тэчсьӧ нёль штабельӧ, на костӧ ветлан коластъяс вӧчалӧмӧн. Сы бӧрын грузитӧны турун палуба вылӧ, тэчӧны вывлань векнялан штабельясӧ да вевттьӧны брезентъясӧн. | Баржајасӧн пӧԉзујтчігӧн меԁвојԁӧр колӧ убеԃітчыны, мыј сетчӧԇ сіјӧ баржаын ез вӧв нуӧма јона ԁука тӧварјас: караԍін ԁа мукӧԁ сещӧм тор. Сіԇ-жӧ колӧ віԁлавны сылыԍ шогмӧмсӧ, меԁ ва оз пыр ԁа сіԇі воԇӧ. Баржа пыԁӧсӧ (трюм) ԏукјас течӧм вылӧ колӧ воԉсавны торја җоҗ баржа пыԁӧсԍаԋ ¾ м. вылаӧ, сеԍԍа штабеԉјас течігӧн сіԇ-жӧ коԉԍӧ баржа бокԍаԋ ¾ м. паԍта коласт. Баржа пыщкӧ турун течԍӧ ԋоԉ штабеԉӧ, на костӧ ветлан коластјас вӧчалӧмӧн. Сыбӧрын груԅітӧны турун палуба вылӧ, течӧны вывлаԋ векԋалан штабеԉјасӧ ԁа вевԏԏӧны бреԅентјасӧн. |
| Баржалысь шогмӧм тӧдмалӧны пытшкас ва пырӧм серти. Баржалысь нырсӧ (шакша), кытчӧ биасьӧны, эжӧны тьӧскӧн, либӧ тупкӧны брезентӧн. | Баржалыԍ шогмӧм тӧԁмалӧны пыщкас ва пырӧм ԍерԏі. Баржалыԍ нырсӧ (шакша), кытчӧ біјаԍӧны, ежӧны ԏӧскӧн, ԉібӧ тупкӧны бреԅентӧн. |
| Берег дорӧ баржа матыстӧм бӧрын, вӧчалӧны тырмымӧн посъяс. 1,5 м пасьта да 20 м. кузьта пос вӧчӧм вылӧ колӧны материалъяс: | Берег ԁорӧ баржа матыԍтӧм бӧрын, вӧчалӧны тырмымӧн посјас. 1,5 м. паԍта ԁа 20 м. куԅта пос вӧчӧм вылӧ колӧны маԏеріалјас: |
| 2 м кузьта 18 см кызта керъяс …. 5 шт. | 2 м. куԅта 18 см. кызта керјас .... 5 шт. |
| 8 м кузьта 12 см кызта керъяс …. 10 шт. | 8 м. „ 12 см. „ .... 10 „ |
| 4 м кузьта 2 см кызта 18 см пасьта дӧскаяс …. 40 шт. | 4 м. „ 2 см. „ 18 см паԍта ԁӧскајас .... 40 „ |
| 10 м кузьта 2 см кызта 18 см пасьта гӧрбушъяс …. 10 шт. | 10 м. „ 2 см. „ 18 см „ гӧрбушјас .... 10 „ |
| 15 см кузьта кӧрттув …. 2 кг. | 15 см. „ кӧрттув .... 2 кг. |
| 160 тоннаысь унджык грузитігӧн турун тэчсьӧ кык чукӧрӧ (бунтӧ), кодъяслӧн судтаыс колӧ лоны 7–8 метр. Первой бунтыс тэчсьӧ сійӧ баржа джынъяс, кодыс матынджык берегсянь. Бунт тэчигӧн кольӧны костъяс: бортсянь да шакшасянь (баржа ныр тупкӧдсянь) — 3/5 м пасьта, кильсянь — 1/3 м пасьта да бӧжсянь (кормасянь) — 6–8 копань пасьта. | 160 тоннаыԍ унҗык груԅітігӧн турун течԍӧ кык чукӧрӧ (бунтӧ), коԁјаслӧн суԁтаыс колӧ лоны 7–8 метр. Первој бунтыс течԍӧ сіјӧ баржа җынјас, коԁыс матынҗык берегԍаԋ. Бунт течігӧн коԉӧны костјас: бортԍаԋ ԁа шакшаԍаԋ (баржа ныр тупкӧԁԍаԋ) — ⅗ м. паԍта, кіԉԍаԋ — ⅓ м. паԍта ԁа бӧжԍаԋ (кормаԍаԋ) — 6–8 копаԋ паԍта. |
| Баржаысь ва койӧм вылӧ турун чукӧръяс увті вӧчавсьӧны вомӧн ветлан туйяс (проходъяс), кодъяслӧн пасьтаыс колӧ лоны 2 м гӧгӧр да судтаыс 4 метрӧдз. Вылысас вольсалӧны майӧгъяс да тыртӧны турунӧн. | Баржаыԍ ва којӧм вылӧ турун чукӧрјас увті вӧчавԍӧны вомӧн ветлан тујјас (прохоԁјас), коԁјаслӧн паԍтаыс колӧ лоны 2 м. гӧгӧр ԁа суԁтаыс 4 метрӧԇ. Вылысас воԉсалӧны мајӧгјас ԁа тыртӧны турунӧн. |
| Ӧти барка бокысь турун ректӧм бӧрын бергӧдӧны береглань баржалысь мӧд боксӧ. | Ӧԏі барка бокыԍ турун ректӧм бӧрын бергӧԁӧны береглаԋ баржалыԍ мӧԁ боксӧ |
Комиӧн
Важ коми гижӧд
