| КЫДЗИ ДА МЫЙ ВӦСНА ВИСЬӦ КАРТУПЕЛЬ | КЫԆІ ԀА МЫЈ ВӦСНА ВІԌӦ КАРТУПЕԈ |
| ПАСЬКӦДНЫ КАРТУПЕЛЬ ВӦДИТАН ПЛОЩАДЬ | ПАԌКӦԀНЫ КАРТУПЕԈ ВӦԂІТАН ПЛОШЩАԂ |
| Ӧні сӧвет правительство нуӧдӧ социалистическӧй реконструкция сиктса овмӧсын совхозъяс стрӧитӧмӧн, колхозъяс ӧтувтӧмӧн да колхозъяс ёнмӧдӧмӧн. Тайӧ медбур туй му-видз овмӧс кыптӧмлы. | Ӧні сӧвет правіԏеԉство нуӧԁӧ соціаԉіԍԏіческӧј реконструкціја ԍіктса овмӧсын совхозјас стрӧітӧмӧн, колхозјас ӧтувтӧмӧн ԁа колхозјас јонмӧԁӧмӧн. Тајӧ меԁбур туј мувіԇ овмӧс кыптӧмлы. |
| Совхозъяс да колхозъяс успешнӧя стрӧитӧм вӧсна миян лоины гырысь вермӧмъяс и видз-му овмӧс паськӧдӧмын да ёнмӧдӧмын. Нянь проблема кызвынсӧ лои разрешитӧма нин. Сы бӧрся сувтӧ мӧд ыджыд мог — скӧт видзӧм паськӧдан мог, и кыдз торъя юкӧд скӧт видзӧмлӧн — порсь видзӧм паськӧдан мог. | Совхозјас ԁа колхозјас уԍпешнӧја стрӧітӧм вӧсна міјан лоіны гырыԍ вермӧмјас і віԇму овмӧс паԍкӧԁӧмын ԁа јонмӧԁӧмын. Ԋаԋ пробԉема кызвынсӧ лоі разрешітӧма-ԋін. Сы бӧрԍа сувтӧ мӧԁ ыҗыԁ мог — скӧтвіԇӧм паԍкӧԁан мог, і кыԇ торја јукӧԁ скӧтвіԇӧмлӧн — порԍвіԇӧм паԍкӧԁан мог. |
| Порсь видзӧм паськӧдӧм вылӧ зэв ёна колана картупель. | Порԍвіԇӧм паԍкӧԁӧм вылӧ зев јона колана картупеԉ. |
| Важӧн, кодыр гижлісны картупель бурлун йылысь, пыр шулывлісны, сійӧ пӧ медся ёнасӧ йӧзлы колана сёянтор. | Важӧн, коԁыр гіжлісны картупеԉ бурлун јылыԍ, пыр шулывлісны, сіјӧ-пӧ меԁԍа јонасӧ јӧзлы колана ԍојантор. |
| Ӧні миян водзын сулалӧ мог — индыны картупельӧс кыдз медколана продукт не йӧзӧс вердны, а гортса пемӧсъясӧс да пӧткаясӧс. Медводзын картупельӧс колӧ индыны медколана кӧрым пыдди порсьяслы, сэки миян унджык сёяныс лоӧ не картупель, а яй. | Ӧні міјан воԇын сулалӧ мог — інԁыны картупеԉӧс кыԇ меԁколана проԁукт ԋе јӧзӧс верԁны, а гортса пемӧсјасӧс ԁа пӧткајасӧс. Меԁвоԇын картупеԉӧс колӧ інԁыны меԁколана кӧрым пыԃԃі порԍјаслы, секі міјан унҗык ԍојаныс лоӧ ԋе картупеԉ, а јај. |
| Татшӧм мог пуктӧма сиктса овмӧс водзӧ дай сійӧс лоӧ пӧртӧма олӧмӧ. Ӧні зэв ыджыд вниманньӧ пуктыссьӧ скӧт видзӧм вылӧ, сідз жӧ и порсь видзӧм вылӧ. | Тащӧм мог пуктӧма ԍіктса овмӧс воԇӧ ԁај сіјӧс лоӧ пӧртӧма олӧмӧ. Ӧні зев ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ пуктыԍԍӧ скӧт віԇӧм вылӧ, сіԇ-жӧ і порԍ віԇӧм вылӧ. |
| Миянын яйыс этша сы понда, мый миян кӧрымным этша. | Міјанын јајыс еща сы понԁа, мыј міјан кӧрымным еща. |
| Медым унджык волі яй, колӧ унджык лӧсьӧдны кӧрым. Ёнджыка колӧ паськӧдны лиа да вына кӧрымъяс. | Меԁым унҗык волі јај, колӧ унҗык лӧԍӧԁны кӧрым. Јонҗыка колӧ паԍкӧԁны ԉіа ԁа вына кӧрымјас. |
| Картупель — зэв бур лиа кӧрым. Бура картупель быдманінъясын колӧ ыдждӧдны картупель улӧ площадьсӧ да паськӧдны порсь видзӧм. | Картупеԉ — зев бур ԉіа кӧрым. Бура картупеԉ быԁманінјасын колӧ ыҗԁӧԁны картупеԉ улӧ плошщаԃсӧ ԁа паԍкӧԁны порԍвіԇӧм. |
| Кӧні бура быдмӧ картупель, сійӧс вӧдитӧмыс лоӧ выгӧднӧджык нянь вӧдитӧм дорысь. Бура уджалӧмӧн да бура дӧзьӧритӧмӧн гектарысь позьӧ босьтны картупельсӧ 300 центнер. Тайӧ чукӧрыс ас пӧтӧслуннас водзсасьӧ 40 центнер мында сюкӧд. | Кӧні бура быԁмӧ картупеԉ, сіјӧс вӧԃітӧмыс лоӧ выгоԁнӧҗык ԋаԋ вӧԃітӧм ԁорыԍ. Бура уҗалӧмӧн ԁа бура ԁӧԅӧрітӧмӧн гектарыԍ поԅӧ боԍтны картупеԉсӧ 300 центԋер. Тајӧ чукӧрыс ас пӧтӧслуннас воԇсаԍӧ 40 центԋер мынԁа ԍукӧԁ. |
| Картупель — лоӧ бур колана культураӧн кӧдза вежлалӧмын. Картупель пуктылӧм бӧрас му ёна небзьӧ, мутшмӧ да бырӧны ёг турунъяс. | Картупеԉ — лоӧ бур колана куԉтураӧн кӧԇа вежлалӧмын. Картупеԉ пуктылӧм бӧрас му јона ԋебԅӧ, мущмӧ ԁа бырӧны јогтурунјас. |
| Картупель сырьевӧй база видз-му продуктаяс переработайтан промышленносьтлӧн. Картупельысь вӧчӧны крахмал, патока, спирт да с. в. | Картупеԉ сырјевӧј база віԇму проԁуктајас переработајтан промышԉенноԍтлӧн. Картупеԉыԍ вӧчӧны крахмал, патока, ԍпірт ԁа с. в. |
| Витвося планын картупель вылӧ пуктыссьӧ зэв ыджыд значенньӧ. | Вітвоԍа планын картупеԉ вылӧ пуктыԍԍӧ зев ыҗыԁ значеԋԋӧ. |
| Медым тыртны план, колхозъяслы колӧ ёна ыдждӧдны картупель пуктан площадьсӧ. | Меԁым тыртны план, колхозјаслы колӧ јона ыҗԁӧԁны картупеԉ пуктан плошщаԃсӧ. |
| Эм-ӧ миян возможносьт картупель улӧ площадьсӧ ыдждӧдны? Эм! Тайӧ позьӧ вӧчны эновтӧм муяс гӧрӧмӧн да коськӧм муяс бырӧдӧмӧн. | Ем-ӧ міјан возможноԍт картупеԉ улӧ плошщаԃсӧ ыҗԁӧԁны? Ем! Тајӧ поԅӧ вӧчны еновтӧм мујас гӧрӧмӧн ԁа коԍкӧм мујас бырӧԁӧмӧн. |
| КАРТУПЕЛЬ ВИСЬӦМЪЯСКӦД ВЕРМАСЬӦМ | КАРТУПЕԈ ВІԌӦМЈАСКӦԀ ВЕРМАԌӦМ |
| Социалистическӧй скӧт видзӧм паськӧдӧмын картупель зэв колана кӧрым, сы вӧсна колӧ ыджыдджык вниманньӧ пуктыны картупельсӧ бура вӧдитӧм вылӧ, картупель бӧрся дӧзьӧритӧм вылӧ. Оз кӧ тырмымӧн ло пуктӧма бура вӧдитӧм да дӧзьӧритӧм, сэки картупельыдлӧн урожайыс лоӧ ичӧт дай ёна быд пӧлӧс висьӧмъясӧн картупельыс висьмӧ. | Соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмын картупеԉ зев колана кӧрым, сы вӧсна колӧ ыҗыԁҗык вԋімаԋԋӧ пуктыны картупеԉсӧ бура вӧԃітӧм вылӧ, картупеԉ бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм вылӧ. Оз-кӧ тырмымӧн ло пуктӧма бура вӧԃітӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм, секі картупеԉыԁлӧн урожајыс лоӧ ічет ԁај јона быԁ пӧлӧс віԍӧмјасӧн картупеԉыс віԍмӧ. |
| Кутшӧм ёна висьӧ картупельыс да кутшӧм ыджыд вошӧм овлӧ сы понда, позьӧ аддзыны картупель баксьӧмӧн висьӧмысь. | Кущӧм јона віԍӧ картупеԉыс ԁа кущӧм ыҗыԁ вошӧм овлӧ сыпонԁа, поԅӧ аԁԇыны картупеԉ букԍӧмӧн віԍӧмыԍ. |
| Арталӧма, мый мукӧд воас, ӧткымын районъясын Сӧвет Союз пасьта, картупель висьӧм понда вошӧ 5–6 миллион тонна мында картупель. Дерт, висьӧм вӧснаыд оз быд во ӧткодя вош картупельыд. Васӧд местаясын, сьӧкыд, сёйӧд мусинмаинын тайӧ паськалӧ ёнджыка, косӧд да вылын, лыаа мусинъяс дорысь. Васӧд воясӧ сійӧ висьӧмыс ёнджыка паськалӧ косӧд вояс дорысь. Шоныд да васӧд воясӧ сійӧ паськалӧ сэтшӧм ёна, мый регыд пӧраӧн вермас кушӧдз бырӧдны картупельтӧ висьмӧм площадьяссьыс. | Арталӧма, мыј мукӧԁ воас, ӧткымын рајонјасын Сӧвет сојуз паԍта, картупеԉ віԍӧм понԁа вошӧ 5–6 міԉԉон тонна мынԁа картупеԉ. Ԃерт, віԍӧм вӧснаыԁ оз быԁво ӧткоԃа вош картупеԉыԁ. Васӧԁ местајасын, ԍӧкыԁ, ԍојӧԁ муԍінмаінын тајӧ паԍкалӧ јонҗыка, косӧԁ ԁа вылын, лыаа муԍінјас ԁорыԍ. Васӧԁ војасӧ сіјӧ віԍӧмыс јонҗыка паԍкалӧ косӧԁ војас ԁорыԍ. Шоныԁ ԁа васӧԁ војасӧ сіјӧ паԍкалӧ сещӧм јона, мыј регыԁ пӧраӧн вермас кушӧԇ бырӧԁны картупеԉтӧ віԍмӧм плошщаԃјасԍыс. |
| Ёнджыкасӧ да тшӧкыдджыка тайӧ висьӧмыс овлӧ миян союзын войвывса да шӧр районъясын. Шуам, Московскӧй районын куим воӧн ӧтчыд картупельыс висьлӧ зэв ёна. | Јонҗыкасӧ ԁа щӧкыԁҗыка тајӧ віԍӧмыс овлӧ міјан сојузын војвывса ԁа шӧр рајонјасын. Шуам, Московскӧј рајонын кујім воӧн ӧтчыԁ картупеԉыс віԍлӧ зев јона. |
| Тадз жӧ зэв ёна картупельыд вошӧ йывмӧдысь висьӧмъяс вӧсна. Шуам, важ Киевскӧй округын тайӧ висьӧм радиыс 1926-ӧд воӧ воши картупельыслӧн урожайыс 500 сюрс тонна мында, а тайӧ воыс эз вӧв омӧль воӧн быдтасъяслы. | Таԇ-жӧ зев јона картупеԉыԁ вошӧ јывмӧԁыԍ віԍӧмјас вӧсна. Шуам, важ Кіјевскӧј округын тајӧ віԍӧм раԃіыс 1926-ԁ воӧ воші картупеԉыслӧн урожајыс 500 ԍурс тонна мынԁа, а тајӧ воыс ез вӧв омӧԉ воӧн быԁтасјаслы. |
| Та серти ми аддзам, мый висьӧмъяс вӧсна вермас лоны ыджыд убытка. Мукӧд воас картупельлӧн урожайыс овлӧ зэв бур, а мукӧд воас кык-куим мындаӧн этшаджык. | Та ԍерԏі мі аԁԇам, мыј віԍӧмјас вӧсна вермас лоны ыҗыԁ убытка. Мукӧԁ воас картупеԉлӧн урожајыс овлӧ зев бур, а мукӧԁ воас кык-кујім мынԁаӧн ещаҗык. |
| Важӧн вӧлі мӧвпалӧны, мый тайӧ висьӧмысь некыдз он вермы мездысьны. Ӧтка олысьяс пӧшти ньӧти эз вермасьлыны картупель висьӧмъяскӧд. | Важӧн вӧлі мӧвпалӧны, мыј тајӧ віԍӧмыԍ ԋекыԇ он вермы мезԁыԍны. Ӧтка олыԍјас пӧшԏі ԋӧԏі ез вермаԍлыны картупеԉ віԍӧмјаскӧԁ. |
| Гырысь совхозъяслӧн да колхозъяслӧн опытъясыс шуӧны: картупель висьӧмъяскӧд вермасьӧмӧн позьӧ босьтны бур урожай. Колӧ лоны сідз, медым миян государствоын эз вӧв ни ӧти колхоз, код оз вермась картупель висьӧмъяскӧд. | Гырыԍ совхозјаслӧн ԁа колхозјаслӧн опытјасыс шуӧны: картупеԉ віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧмӧн поԅӧ боԍтны бур урожај. Колӧ лоны сіԇ, меԁым міјан госуԁарствоын ез вӧв ԋіӧԏі колхоз, коԁ оз вермаԍ картупеԉ віԍӧмјаскӧԁ. |
| МЫЙЛА ВИСЬӦ КАРТУПЕЛЬ? | МЫЈЛА ВІԌӦ КАРТУПЕԈ? |
| Картупель, сідз жӧ и мукӧд быдтасъяс, висьӧ уна пӧлӧс помкаяс вӧсна: лёк поводдя вӧсна, омӧль мусинъяс понда, тырмытӧм дӧзьӧритӧм понда да с. в. | Картупеԉ, сіԇ-жӧ-і мукӧԁ быԁтасјас, віԍӧ уна пӧлӧс помкајас вӧсна: ԉок повоԃԃа вӧсна, омӧԉ муԍінјас понԁа, тырмытӧм ԁӧԅӧрітӧм понԁа ԁа с. в. |
| Ёнджыкасӧ найӧ висьӧны, кор уськӧдчӧны на вылӧ быдпӧлӧс паразитъяс, лёк тшакъяс да бактерияяс. | Јонҗыкасӧ најӧ віԍӧны, кор уԍкӧԁчӧны на вылӧ быԁ пӧлӧс параԅітјас, ԉок щакјас ԁа бакԏеріјајас. |
| Паразитъясӧн шуӧны сэтшӧм ловъя ловъясӧс, кодъяс асьныс оз вермыны перйыны (лӧсьӧдны) сёяннысӧ. Найӧ овмӧдчӧны быдтасъяс пытшкӧ дай пӧткӧдчӧны сійӧн. Паразитъяс овмӧдчӧм бӧрын картупель висьмӧ. Кор унджык овмӧдчасны паразитъяс картупель пытшкӧ, сэк ёнджыка и висьмӧны. | Параԅітјасӧн шуӧны сещӧм ловјаловјасӧс, коԁјас аԍныс оз вермыны перјыны (лӧԍӧԁны) ԍојаннысӧ. Најӧ овмӧԁчӧны быԁтасјас пыщкӧ ԁај пӧткӧԁчӧны сіјӧн. Параԅітјас овмӧԁчӧм бӧрын картупеԉ віԍмӧ. Кор унҗык овмӧԁчасны параԅітјас картупеԉ пыщкӧ, сек јонҗыка і віԍмӧны. |
| Медся лёк паразитъясыс картупельлӧн — лёк тшакъяс да бактерияяс. | Меԁԍа ԉок параԅітјасыс картупеԉлӧн — ԉок щакјас ԁа бакԏеріјајас. |
| Бактерияясыс — синмӧн аддзытӧм ловъя ловъяс; найӧ сэтшӧм посниӧсь, мый ӧти войт ваӧ тӧрӧны уна миллионӧдз. Найӧ зэв ӧдйӧ паськалӧны да вайӧны зэв ыджыд вред быдтасъяслы. | Бакԏеріјајасыс — ԍінмӧн аԁԇытӧм ловјаловјас; најӧ сещӧм посԋіӧԍ, мыј ӧԏі војт ваӧ тӧрӧны уна міԉԉонӧԇ. Најӧ зев ӧԁјӧ паԍкалӧны ԁа вајӧны зев ыҗыԁ вреԁ быԁтасјаслы. |
| Тшакъяс — зэв посньыдик турунъяс, сунис модааӧсь. Татшӧм лёк тшакъясыс пырӧны картупель корйӧ, иддзас, листъясас, нёнялӧны пӧтӧса торъяссӧ сылысь (видзӧд 2-ӧд серпас). Тшакъяслӧн вужъясыс, мыйӧн найӧ пӧткӧдчӧны, шусьӧны грибницаясӧн. | Щакјас — зев посԋіԃік турунјас, суԋіс моԁааӧԍ. Тащӧм ԉок щакјасыс пырӧны картупеԉ корјӧ, іԇԇас, ԉістјасас, ԋоԋалӧны пӧтӧса торјассӧ сылыԍ (віԇӧԁ 2-ԁ ԍерпас). Щакјаслӧн вужјасыс, мыјӧн најӧ пӧткӧԁчӧны, шуԍӧны грібԋіцајасӧн. |
| Медводдза серпасын (веськыдвылас) петкӧдлӧма вундӧм картупель поз. Тыдалӧны посньыдик розьяс, кодъяс шусьӧны клеткаясӧн; сэні тыдалӧны крахмал тусьяс. Крахмал кӧйдыс да клеткаяс костӧдыс мунӧ паразит тшакыс, коді и шусьӧ картупель висьӧмнас. | Меԁвоԇԇа ԍерпасын (веԍкыԁ вылас) петкӧԁлӧма вунԁӧм картупеԉ поз. Тыԁалӧны посԋіԃік роԅјас, коԁјас шуԍӧны кԉеткајасӧн; сені тыԁалӧны крахмал туԍјас. Крахмал кӧјԁыс ԁа кԉеткајас костӧԁыс мунӧ параԅіт щакыс, коԁі і шуԍӧ картупеԉ віԍӧмнас. |
| Быд ловъя лов ас бӧрас кольӧ ассьыс рӧдсӧ, кодӧн и содтӧ рӧдсӧ. Паськалӧмыс лёк тшакъяслӧн мунӧ кӧйдысъяссяньыс торъя ловъяс отсӧгӧн, кодъяс шусьӧны спораясӧн. Спораясыс артмӧны торъя увъяс йылас, кыдзи петкӧдлӧма медводдза серпас вылын шуйгалавылас. Мукӧд важ помъясас тӧдчӧ ичӧтик пӧльтчӧм мешӧк кодь — сійӧ и эм спораыс. Спораясыс воӧм бӧрас кокниа торъявлӧны да разалӧны тӧлӧн муяс вылӧ. Спораыс кӧ веськалӧ сылы колана условйӧяс вылӧ да овмӧдчан ногыс кӧ сылы бур — шоныд да мутшкӧс, сэн сійӧ и овмӧдчас да быдмас. Сэтысь быдмӧ сэтшӧм жӧ тшак да пондас висьмӧдавны быдтасъясӧс. | Быԁ ловјалов ас бӧрас коԉӧ асԍыс рӧԁсӧ, коԁӧн і соԁтӧ рӧԁсӧ. Паԍкалӧмыс ԉок щакјаслӧн мунӧ кӧјԁысјасԍаԋыс торја ловјас отсӧгӧн, коԁјас шуԍӧны спорајасӧн. Спорајасыс артмӧны торја увјас јылас, кыԇі петкӧԁлӧма меԁвоԇԇа ԍерпас вылын шујгалавылас. Мукӧԁ важ помјасас тӧԁчӧ ічеԏік пӧԉтчӧм мешӧккоԃ — сіјӧ і ем спораыс. Спорајасыс воӧм бӧрас кокԋіа торјавлӧны ԁа разалӧны тӧлӧн мујас вылӧ. Спораыс-кӧ веԍкалӧ сылы колана условіјӧјас вылӧ ԁа овмӧԁчан ногыс-кӧ сылы бур — шоныԁ ԁа мущкӧс, сен сіјӧ і овмӧԁчас ԁа быԁмас. Сетыԍ быԁмӧ сещӧм-жӧ щак ԁа понԁас віԍмӧԁавны быԁтасјасӧс. |
| КАРТУПЕЛЬ БАКШАСЬӦМ | КАРТУПЕԈ БАКШАԌӦМ |
| Медся ӧпаснӧй да медся лёк висьӧм картупельлӧн — бакшасьӧм. | Меԁԍа ӧпаснӧј ԁа меԁԍа ԉок віԍӧм картупеԉлӧн — бакшаԍӧм. |
| Зэв уна вошлывлӧ картупель тайӧ висьӧм вӧснаыс. Тайӧ висьӧмыс оз сӧмын муяс вылын висьмӧд да паськав, а вермас висьмӧдны и видзанінас. Веськалӧ кӧ сэтчӧ висьмӧм картупель, сэки ставыс чукӧрыс сісьмас. | Зев уна вошлывлӧ картупеԉ тајӧ віԍӧм вӧснаыс. Тајӧ віԍӧмыс оз сӧмын мујас вылын віԍмӧԁ ԁа паԍкав, а вермас віԍмӧԁны-і віԇанінас. Веԍкалӧ-кӧ сетчӧ віԍмӧм картупеԉ, секі ставыс чукӧрыс сіԍмас. |
| Тайӧ висьӧмыс картупельлӧн пондас тӧдчыны юль тӧлысь шӧрын, либӧ помнас, кор картупельыс заводитчӧ дзоридзавны. | Тајӧ віԍӧмыс картупеԉлӧн понԁас тӧԁчыны јуԉ тӧлыԍ шӧрын, ԉібӧ помнас, кор картупеԉыс завоԃітчӧ ԇоріԇавны. |
| Картупель бакшасьӧмӧн висьмыны вермас водзджык и сёрӧнджык поводдя да мукӧд условйӧяс вӧсна, шуам мусин вӧсна. Петкӧдчӧ тайӧ висьӧмыс сійӧн, мый картупель коръяс вылын лист доръясас лоӧны чутъяс. Коръяс пондасны омӧльтчыны, сьӧдӧдны, а сы бӧрын рудӧдасны (2-ӧд серпас). Тайӧ чутъяс дорас кор улысас эм кытшӧс кодь, коді тупкыссьӧма омӧлика рудов гӧн кодь пукӧн. Тшӧкыдджыка татшӧм гӧн кодь кытшсӧ позьӧ аддзыны зэра поводдяясӧ. Гежӧдиника овлывлӧны картупель кор вевдорас. | Картупеԉ бакшаԍӧмӧн віԍмыны вермас воԇҗык і ԍорӧнҗык повоԃԃа ԁа мукӧԁ условіјӧјас вӧсна, шуам муԍін вӧсна. Петкӧԁчӧ тајӧ віԍӧмыс сіјӧн, мыј картупеԉ корјас вылын ԉіст ԁорјасас лоӧны чутјас. Корјас понԁасны омӧԉтчыны, ԍӧԁӧԁны, а сы бӧрын руԁӧԁасны (2-ԁ ԍерпас). Тајӧ чутјас ԁорас кор улысас ем кыщӧс-коԃ, коԁі тупкыԍԍӧма омӧԉіка руԁов гӧнкоԃ пукӧн. Щӧкыԁҗыка тащӧм гӧнкоԃ кыщсӧ поԅӧ аԁԇыны зера повоԃԃајасӧ. Гежӧԃыԋіка овлывлӧны картупеԉ кор вевԁорас. |
| Чутыс быд лун ыдждӧ, сэсся паськалас кор пасьталаыс. Татшӧм чутъясыс овлӧны коръяс и, иддзас и. Кор да идз бакшасьӧмӧн висьмӧм бӧрас ставыс сьӧдӧдӧ да кос пӧраӧ нюкыртчӧ картупель кустыс, а зэра поводдяын сісьмӧ (коймӧд серпас). | Чутыс быԁлун ыҗԁӧ, сеԍԍа паԍкалас кор паԍталаыс. Тащӧм чутјасыс овлӧны корјас-і, іԇԇас-і. Кор ԁа іԇ бакшаԍӧмӧн віԍмӧм бӧрас ставыс ԍӧԁӧԁӧ ԁа кос пӧраӧ ԋукыртчӧ картупеԉ кустыс, а зера повоԃԃаын сіԍмӧ (којмӧԁ ԍерпас). |
| Висьӧм ёна паськалӧм бӧрын картупель муыд лоӧ быттьӧ кынмӧма ёна кӧдзыдӧн: коръясыс гылалӧны либӧ сісьмӧны, а кольӧ сӧмын кӧрйыслӧн иддзыс дзик сьӧд. Бакшасьӧмӧн висьӧм зэв ӧдйӧ паськалӧ. Тырмана татшӧм висьӧмлы веськавны ӧти местаӧ, медым кымынкӧ лун бӧрын висьмыны йӧр пасьталаыслы. | Віԍӧм јона паԍкалӧм бӧрын картупеԉ муыԁ лоӧ быԏԏӧ кынмӧма јона кӧԇыԁӧн: корјасыс гылалӧны ԉібӧ сіԍмӧны, а коԉӧ сӧмын кӧрјыслӧн іԇԇыс ԇік ԍӧԁ. Бакшаԍӧмӧн віԍӧм зев ӧԁјӧ паԍкалӧ. Тырмана тащӧм віԍӧмлы веԍкавны ӧԏі местаӧ, меԁым кымынкӧ лун бӧрын віԍмыны јӧр паԍталаыслы. |
| Кос пӧраӧ корсьыс висьӧм чутъясыс омӧля ыдждӧны косьмӧмысла. | Кос пӧраӧ корԍыс віԍӧм чутјасыс омӧԉа ыҗԁӧны коԍмӧмысла. |
| Висьӧмыс сымын ёна виӧ быдмӧгсӧ, кымын важӧн висьмӧма. Картупель висьмӧм бӧрын омӧля быдмӧ да посни лоӧ, либӧ оз и вермы вонысӧ. | Віԍӧмыс сымын јона віјӧ быԁмӧгсӧ, кымын важӧн віԍмӧма. Картупеԉ віԍмӧм бӧрын омӧԉа быԁмӧ ԁа посԋі лоӧ, ԉібӧ оз і вермы вонысӧ. |
| Корсьыс висьӧмыс вермас вуджны картупеляс, позъяс. | Корԍыс віԍӧмыс вермас вуҗны картупеԉас, позјас. |
| Зэра пӧраӧ спораыс ваыскӧд лэччас муӧ, сэсся ваыскӧд жӧ йиджӧ му пытшкас да висьмӧдӧ картупельлысь позсӧ. Картупельсьыс тайӧ висьӧмсӧ позьӧ тӧдны сы серти, мый картупель вылас лоӧны гӧптасьыштӧм сьӧд чутъяс. Позйыс ёна небзьӧ да рудӧдӧ тайӧ чутъяс увтіыс. Сьӧдӧдӧм чутъяс местасяньыс век паськалӧны водзӧ, ёна небзьӧ да бӧрас дзикӧдз ставнас сісьмӧ (4-ӧд серпас). | Зера пӧраӧ спораыс ваыскӧԁ летчас муӧ, сеԍԍа ваыскӧԁ-жӧ јіҗӧ му пыщкас ԁа віԍмӧԁӧ картупеԉлыԍ позсӧ. Картупеԉԍыс тајӧ віԍӧмсӧ поԅӧ тӧԁны сы ԍерԏі, мыј картупеԉ вылас лоӧны гӧптаԍыштӧм ԍӧԁ чутјас. Позјыс јона ԋебԅӧ ԁа руԁӧԁӧ тајӧ чутјас увтіыс. Ԍӧԁӧԁӧм чутјас местаԍаԋыс век паԍкалӧны воԇӧ, јона ԋебԅӧ ԁа бӧрас ԇікӧԇ ставнас сіԍмӧ (4-ӧԁ ԍерпас). |
| Картупель позъяс висьӧм сюрӧм бӧрас висьӧмыс вермас паськавны гожӧмбыд. Но тайӧ пӧраас висьӧмыс паськалӧ омӧля. Ёнджыкасӧ паськалӧ арся пӧраын, медъёнасӧ картупельсӧ босьтігӧн, керигӧн. Сэки кодйӧм позйыс инмӧ висьмӧм коръясас да висьмӧ сысянь. Картупельсьыс висьӧмыс тӧдчыны кутас висьмӧм бӧрас лун 4–5 бӧрти, а кӧдзыд кӧ, и сёрӧнджык, а мукӧд висьмӧм картупельясыс веськалӧны тӧв кежлӧ пуктігӧн кыдзи и дзоньвидзаяс. Тані висьӧмыс паськалӧ, а висьысьясыс ӧдйӧ сісьмӧны. Мукӧддырйиыс висьӧмыс вуджӧ висьмытӧм картупеляс. Найӧ висьмасны дай сісьмӧны, а висьӧмыс бара водзӧ мунӧ мукӧд дзоньвидзаяс вылӧ. Сы понда и ёнджыкасӧ сісьмӧм картупельыд сюрлывлӧ тӧвся куйлӧдан чукӧръясысь ӧти чукӧрысь. Бакшасьӧм висьӧмӧн висьмӧм картупельяс сэсся кокньыдджыка висьмӧны мукӧд висьӧмъясӧн. Висьӧмъясыс медся ёна паськалӧны чукӧрӧн видзигӧн, ӧти картупельсянь мӧдӧ вуджӧ да сідзӧн висьмӧдӧ ставсӧ. | Картупеԉ позјас віԍӧм ԍурӧм бӧрас віԍӧмыс вермас паԍкавны гожӧмбыԁ. Но тајӧ пӧраас віԍӧмыс паԍкалӧ омӧԉа. Јонҗыкасӧ паԍкалӧ арԍа пӧраын, меԁјонасӧ картупеԉсӧ боԍтігӧн, керігӧн. Секі коԁјӧм позјыс інмӧ віԍмӧм корјасас ԁа віԍмӧ сыԍаԋ. Картупеԉԍыс віԍӧмыс тӧԁчыны кутас віԍмӧм бӧрас лун 4–5 бӧрԏі, а кӧԇыԁ кӧ, і ԍорӧнҗык, а мукӧԁ віԍмӧм картупеԉјасыс веԍкалӧны тӧв кежлӧ пуктігӧн кыԇі і ԇоԋвіԇајас. Тані віԍӧмыс паԍкалӧ, а віԍыԍјасыс ӧԁјӧ сіԍмӧны. Мукӧԁ ԁырјіыс віԍӧмыс вуҗӧ віԍмытӧм картупеԉас. Најӧ віԍмасны ԁај сіԍмӧны, а віԍӧмыс бара воԇӧ мунӧ мукӧԁ ԇоԋвіԇајас вылӧ. Сыпонԁа і јонҗыкасӧ сіԍмӧм картупеԉыԁ ԍурлывлӧ тӧвԍа кујлӧԁан чукӧрјасыԍ ӧԏі чукӧрыԍ. Бакшаԍӧм віԍӧмӧн віԍмӧм картупеԉјас сеԍԍа кокԋіԁҗыка віԍмӧны мукӧԁ віԍӧмјасӧн. Віԍӧмјасыс меԁԍа јона паԍкалӧны чукӧрӧн віԇігӧн, ӧԏі картупеԉԍаԋ мӧԁӧ вуҗӧ ԁа сіԇӧн віԍмӧԁӧ ставсӧ. |
| Тулыснас кӧ висьысь картупельсӧ пуктыны, висьысь картупельяс век на пондасны висьны да сэсянь кутасны паськӧдны висьӧмсӧ коръяс, а корсяньыс мунӧ мукӧд позтыр коръясас. Тадзнас и висьӧмыс паськалӧ став йӧр пасьталаас. | Тулыснас-кӧ віԍыԍ картупеԉсӧ пуктыны, віԍыԍ картупеԉјас век-на понԁасны віԍны ԁа сеԍаԋ кутасны паԍкӧԁны віԍӧмсӧ корјас, а корԍаԋыс мунӧ мукӧԁ позтыр корјасас. Таԇнас і віԍӧмыс паԍкалӧ став јӧр паԍталаас. |
| Картупельлӧн бакшасьӧмӧн висьӧмыс виӧ корсӧ и картупель позтыръяссӧ не сӧмын гожӧмын, а тшӧтш и тӧлын. Ёнджыкасӧ висьмӧны гожӧмын, корйысь корйӧ да муысь муӧ вуджӧмӧн. | Картупеԉлӧн бакшаԍӧмӧн віԍӧмыс віјӧ корсӧ і картупеԉ позтырјассӧ ԋе сӧмын гожӧмын, а щӧщ і тӧлын. Јонҗыкасӧ віԍмӧны гожӧмын, корјыԍ-корјӧ ԁа муыԍ-муӧ вуҗӧмӧн. |
| КЫТЫСЬ БОСЬТЧӦ ТАЙӦ ВИСЬӦМЫС | КЫТЫԌ БОԌТԌӦ ТАЈӦ ВІԌӦМЫС |
| Картупельлӧн бакшасьӧм висьӧмыс заводитчӧ лёк тшакъяссянь — шусьӧны фитофтораясӧн. Та кузя и висьӧмсӧ унаысь тшӧтш шуӧны фитофтораӧн. Водзджык нин вӧлі висьталӧма, мый лёк тшакъясыс овмӧдчӧны картупель кор листъяс вылас, коръяс, картупеляс, кытысь и босьтӧны аслыныс сёянсӧ. | Картупеԉлӧн бакшаԍӧм віԍӧмыс завоԃітчӧ ԉок щакјасԍаԋ — шуԍӧны фітофторјасӧн. Та куԅа і віԍӧмсӧ унаыԍ щӧщ шуӧны фітофторӧн. Воԇҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј ԉок щакјасыс овмӧԁчӧны картупеԉ кор ԉістјас вылас, корјас, картупеԉас, кытыԍ і боԍтӧны аслыныс ԍојансӧ. |
| Лёк тшакъяс рӧдмӧны кор вылас, торъя увъяс йылын, кытчӧ чужӧны спораясыс да кысянь сэсся и паськалӧны. Шоныд да васӧд пӧра налы лоӧ зэв бур кадӧн, сэки зэв ӧдйӧ быдмӧны, паськалӧны да сетӧны бара сэтшӧм жӧ тшакъясӧс, а бӧрас сідзжӧ висьмӧдӧны быдтасъясӧс да 4–5 лун бӧрын наысь артмӧны бара тшакъяс. Васӧд да шоныд пӧраӧ тайӧ висьӧмыс зэв ӧдйӧ паськалӧ. | Ԉок щакјас рӧԁмӧны кор вылас, торја увјас јылын, кытчӧ чужӧны спорајасыс ԁа кыԍаԋ сеԍԍа-і паԍкалӧны. Шоныԁ ԁа васӧԁ пӧра налы лоӧ зев бур каԁӧн, секі зев ӧԁјӧ быԁмӧны, паԍкалӧны ԁа ԍетӧны бара сещӧм-жӧ щакјасӧс, а бӧрас сіԇ-жӧ віԍмӧԁӧны быԁтасјасӧс ԁа 4–5 лун бӧрын наыԍ артмӧны бара щакјас. Васӧԁ ԁа шоныԁ пӧраӧ тајӧ віԍӧмыс зев ӧԁјӧ паԍкалӧ. |
| Картупель корйыс кӧ тшыкӧ, тшакъясыс век пондасны сэні овны. Висьысь корйыс да картупельясыс кӧ кольӧны му вылӧ, сэні тшакъясыс оласны воан тулысӧдзыс да вермасны висьмӧдны картупельлысь выль пуктассӧ. Оз кӧ бура видзӧдлыны пуктігас картупель кӧйдыссӧ да бӧрйӧдны висьысь картупельяссӧ, сэки вермас висьӧмыс вуджны мусин вылас картупель кӧйдыссьыс, кыдзи вӧлі индӧма нин водзынджык вуджӧм йывсьыс. | Картупеԉ корјыс-кӧ щыкӧ, щакјасыс век понԁасны сені овны. Віԍыԍ корјыс ԁа картупеԉјасыс-кӧ коԉӧны му вылӧ, сені щакјасыс оласны воан тулысӧԇыс ԁа вермасны віԍмӧԁны картупеԉлыԍ выԉ пуктассӧ. Оз-кӧ бура віԇӧԁлыны пуктігас картупеԉ кӧјԁыссӧ ԁа бӧрјӧԁны віԍыԍ картупеԉјассӧ, секі вермас віԍӧмыс вуҗны муԍін вылас картупеԉ кӧјԁысԍыс, кыԇі вӧлі інԁӧма-ԋін воԇынҗык вуҗӧм јывԍыс. |
| КЫДЗИ ВИДЗНЫ КАРТУПЕЛЬӦС ТАЙӦ ВИСЬӦМЫСЬ? | КЫԆІ ВІԆНЫ КАРТУПЕԈӦС ТАЈӦ ВІԌӦМЫԌ? |
| Картупельлӧн висьӧмъяс ёнджыкасӧ паськалӧны лёка уджалан муяс вылын, лёк кӧйдысъясысь да. | Картупеԉлӧн віԍӧмјас јонҗыкасӧ паԍкалӧны ԉока уҗалан мујас вылын, ԉок кӧјԁысјасыԍ-ԁа. |
| Гырысь колхознӧй овмӧсъясын, муяссӧ ӧтувтӧмӧн, бурджыка уджалӧмӧн, бура вынсьӧдӧмӧн, бур кӧйдыс пуктӧмӧн урожайыс лоӧ бур ӧтка, посни овмӧсъясын дорысь. | Гырыԍ колхознӧј овмӧсјасын, мујассӧ ӧтувтӧмӧн, бурҗыка уҗалӧмӧн, бура вынԍӧԁӧмӧн, бур кӧјԁыс пуктӧмӧн урожајыс лоӧ бур ӧтка, посԋі овмӧсјасын ԁорыԍ. |
| Медым картупельӧс видзны висьӧмысь, кӧйдыссӧ колӧ босьтны дзоньвидзаӧс, коді эськӧ эз сетчы сісьмӧмыслы. | Меԁым картупеԉӧс віԇны віԍӧмыԍ, кӧјԁыссӧ колӧ боԍтны ԇоԋвіԇаӧс, коԁі еԍкӧн ез ԍетчы ԍіԍмӧмыслы. |
| Тӧдӧмысь, оз быд пӧлӧс картупель ӧткодя висьмы бакшасьӧм висьӧмнас. Мукӧдыс кокниа висьмӧ да зэв регыдӧн тшыкӧны, мӧдъяс омӧляджык, а мукӧд пӧлӧс картупельыс ньӧти оз висьмыв. | Тӧԁӧмыԍ, оз быԁ пӧлӧс картупеԉ ӧткоԃа віԍмы бакшаԍӧм віԍӧмнас. Мукӧԁыс кокԋіа віԍмӧ ԁа зев регыԁӧн щыкӧны, мӧԁјас омӧԉаҗык, а мукӧԁ пӧлӧс картупеԉыс ԋӧԏі оз віԍмыв. |
| Татшӧм пӧлӧс картупельыс, коді оз сетчы висьӧмыслы, шусьӧ висьӧмлы сетчытӧм пӧлӧсӧн (устойчивӧй сортӧн). Места условйӧяс серти вермас лоны ӧти районын висьмытӧм картупельыд, мӧд районын висьманаӧн. Быд колхозлы колӧ бура тӧдны, кутшӧмджык картупель вермас лоны сійӧ местаас висьмытӧмӧн. Татшӧм пӧлӧс картупельыс кӧ абу на паськалӧма колхозъясын да ӧтка гӧль да шӧркодя олысь крестьяна пӧвстын, пырысьтӧм-пыр жӧ колӧ меставывса агроном пыр лӧсьӧдны сэтшӧм висьмытӧм пӧлӧс картупель кӧйдыссӧ да пуктыны торъя му вылӧ, медым водзӧ тырмӧдны кӧйдысӧн не сӧмын колхозӧс, но сідзжӧ став гӧля да шӧркодя ӧтка олысь крестьянаӧс, ӧнӧдз колхозӧ пыртӧмъясӧс. | Тащӧм пӧлӧс картупеԉыс, коԁі оз ԍетчы віԍӧмыслы, шуԍӧ віԍӧмлы ԍетчытӧм пӧлӧсӧн (устојчівӧј сортӧн). Места условјӧјас ԍерԏі вермас лоны ӧԏі рајонын віԍмытӧм картупеԉыԁ, мӧԁ рајонын віԍманаӧн. Быԁ колхозлы колӧ бура тӧԁны, кущӧмҗык картупеԉ вермас лоны сіјӧ местаас віԍмытӧмӧн. Тащӧм пӧлӧс картупеԉыс-кӧ абу-на паԍкалӧма колхозјасын ԁа ӧтка гӧԉ ԁа шӧркоԃа олыԍ креԍԏана пӧвсын, пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ меставывса агроном пыр лӧԍӧԁны сещӧм віԍмытӧм пӧлӧс картупеԉ кӧјԁыссӧ ԁа пуктыны торја му вылӧ, меԁым воԇӧ тырмӧԁны кӧјԁысӧн ԋе сӧмын колхозӧс, но сіԇ-жӧ став гӧԉа ԁа шӧркоԃа ӧтка олыԍ креԍԏанаӧс, ӧнӧԇ колхозӧ пыртӧмјасӧс. |
| Босьтам кӧ петкӧдлӧм вылӧ свитезь, силезия, вольтман сорт картупель кӧйдыс, кодъяс озджык сетчыны висьӧмлы; народнӧй, ранньӧй роза да мукӧд ёнджыка сетчӧны висьӧмлы. | Боԍтам-кӧ петкӧԁлӧм вылӧ ԍвіԏеԅ, ԍіԉеԅіја, воԉтман сорт картупеԉ кӧјԁыс, коԁјас озҗык ԍетчыны віԍӧмлы; нароԁнӧј, раԋԋеј роза ԁа мукӧԁ јонҗыка ԍетчӧны віԍӧмлы. |
| Пуктытӧдзыс сорлалӧм картупель кӧйдыссӧ колӧ бура видлавны — абу-ӧ на пытшкын висьысь картупельясыс. | Пуктытӧԇыс сорлалӧм картупеԉ кӧјԁыссӧ колӧ бура віԁлавны — абу-ӧ на пыщкын віԍыԍ картупеԉјасыс. |
| Став висьысь да мукӧд пӧлӧс омӧль картупельсӧ кӧйдыс пытшсьыс колӧ шыблавны, а пуктыны сӧмын дзоньвидза картупельяссӧ. | Став віԍыԍ ԁа мукӧԁ пӧлӧс омӧԉ картупеԉсӧ кӧјԁыс пыщԍыс колӧ шыблавны, а пуктыны сӧмын ԇоԋвіԇа картупеԉјассӧ. |
| Пукты сӧмын дзоньвидза картупель. | Пукты сӧмын ԇоԋвіԇа картупеԉ. |
| Тӧд: лёк кӧйдысысь оз ло бур урожай. | Тӧԁ: ԉок кӧјԁысыԍ оз ло бур урожај. |
| Сыысь кындзи картупельтӧ пуктыны колӧ бӧрйӧмӧн, шӧркоддьӧмӧс, оз ёна гырысьӧс, ни посниӧс. Оз позь пуктыны зэв посниӧс, ни вундалӧм картупельяс. | Сыыԍ кыԋԇі картупеԉтӧ пуктыны колӧ бӧрјӧмӧн, шӧркоԃԃемӧс, оз јона гырыԍӧс, ԋі посԋіӧс. Оз поԅ пуктыны зев посԋіӧс, ԋі вунԁалӧм картупеԉјас. |
| Пуктытӧдзыс картупель кӧйдыстӧ колӧ косьтыны кос, югыдінын лун кык-куим. | Пуктытӧԇыс картупеԉ кӧјԁыстӧ колӧ коԍтыны кос, југыԁінын лун кык-кујім. |
| Картупельтӧ колӧ пуктыны вылынджык да лыа му вылӧ. Муыс мед вӧлі бура небзьӧдӧма да тырмымӧн бура вынсьӧдӧма. Пуктігас мед картупель улас на сюри небыд, вына му слӧйыс. Сы понда зэв колана мусӧ гӧрны не этшаджык 13 сантиметра пыднаӧд, медым картупельсӧ позис пуктыны 10 сантиметра пыднаӧ. Картупельсӧ пуктігас колӧ бура видзӧдны, медым найӧ эз веськавны бӧрӧздаас, а сантиметр 5 кымын вылӧджык, бӧрӧзда пыдӧссяньыс бокланьӧ. | Картупеԉтӧ колӧ пуктыны вылынҗык ԁа лыа му вылӧ. Муыс меԁ вӧлі бура ԋебԅӧԁӧма ԁа тырмымӧн бура вынԍӧԁӧма. Пуктігас меԁ картупеԉ улас-на ԍурі ԋебыԁ, вына му слӧјыс. Сыпонԁа зев колана мусӧ гӧрны ԋе ещаҗык 13 саԋԏіметра пыԁнаӧԁ, меԁым картупеԉсӧ поԅіс пуктыны 10 саԋԏіметра пыԁнаӧ. Картупеԉсӧ пуктігас колӧ бура віԇӧԁны, меԁым најӧ ез веԍкавны бӧрӧзԁаас, а саԋԏіметр 5 кымын вылӧҗык, бӧрӧзԁа пыԁӧсԍаԋыс боклаԋӧ. |
| Му позьӧ вынсьӧдны куйӧдӧн, сідзжӧ и минерала мувынсьӧданъясӧн. Ӧти гектар вылӧ куйӧд колӧ петкӧдны 100 либӧ 120 додь. Минерала мувынсьӧданысь позьӧ пуктыны: селитра, сернокислӧй аммоний да суперфосфат. Ӧти гектар вылӧ селитраыс колӧ пуктыны 1,5 центнер мында, сернокислӧй аммоний 2,5–3 центнер мында, а суперфосфат 4 центнер мында. | Му поԅӧ вынԍӧԁны кујӧԁӧн, сіԇ-жӧ-і міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн. Ӧԏі гектар вылӧ кујӧԁ колӧ петкӧԁны 100 ԉібӧ 120 ԁоԃ. Міԋерала мувынԍӧԁаныԍ поԅӧ пуктыны: ԍеԉітра, ԍернокіслӧј аммоԋіј ԁа суперфосфат. Ӧԏі гектар вылӧ ԍеԉітраыс колӧ пуктыны 1,5 центԋер мынԁа, ԍернокіслӧј аммоԋіј 2,5–3 центԋер мынԁа, а суперфосфат 4 центԋер мынԁа. |
| Видзчысьны колӧ ёна тшӧкыда пуктӧмысь. Лёка дӧзьӧритӧмӧн картупель му вылад ёна отсалӧ паськӧдны висьӧмъяс. Ляпкыда бугритӧмӧн лёк тшакъясыс зэр сорнас вермасны веськавны картупеляс да висьмӧдны найӧс. Картупельсӧ кӧ пуктӧма сёйӧд му вылӧ, бугритны колӧ 18–20 сантиметр пыдна, а лыа му вылын — сантиметр 14–16 пыдна да бугритігас колӧ видзчысьны пуктӧм картупельяссӧ вӧрӧшитӧмысь да кор вужъяссӧ дойдалӧмысь. | Віԁчыԍны колӧ јона щӧкыԁа пуктӧмыԍ. Ԉока ԁӧԅӧрітӧмӧн картупеԉ му вылаԁ јона отсалӧ паԍкӧԁны віԍӧмјас. Ԉапкыԁа бугрітӧмӧн ԉок щакјасыс зер сорнас вермасны веԍкавны картупеԉас ԁа віԍмӧԁны најӧс. Картупеԉсӧ-кӧ пуктӧма ԍојӧԁ му вылӧ, бугрітны колӧ 18–20 саԋԏіметр пыԁна, а лыа му вылын — саԋԏіметр 14–16 пыԁна ԁа бугрітігас колӧ віԁчіԍны пуктӧм картупеԉјассӧ вӧрӧшітӧмыԍ ԁа кор вужјассӧ ԁојԁалӧмыԍ. |
| Став тайӧ мерасӧ индӧма сы вылӧ, медым видзны картупельӧс медводдза висьмӧдӧмсьыс. Но тайӧ вермасьӧмъясыс оз на прамӧя видзны картупельтӧ висьмӧмсьыд, висьӧмыс вермӧ на вуджны мӧд муяс вылысь. Видзчысьны позяс висьӧм вуджӧмсьыс сӧмын сэк, кор орчча муяс вылас пуктӧма висьмытӧм пӧлӧс кӧйдысӧн да сэні тшӧтш вермасьӧны висьӧмъясыскӧд. | Став тајӧ мерасӧ інԁӧма сы вылӧ, меԁым віԇны картупеԉӧс меԁвоԇԇа віԍмӧԁӧмԍыс. Но тајӧ вермаԍӧмјасыс оз на прамӧја віԇны картупеԉтӧ віԍмӧмԍыԁ, віԍӧмыс вермӧ-на вуҗны мӧԁ мујас вылыԍ. Віԁчыԍны поԅас віԍӧм вуҗӧмԍыс сӧмын сек, кор ортча мујас вылас пуктӧма віԍмытӧм пӧлӧс кӧјԁысӧн ԁа сені щӧщ вермаԍӧны віԍӧмјасыскӧԁ. |
| Висьӧмъясыскӧд медбур вермасянтор лоӧ кутшӧмкӧ яд сорасӧн картупель коръяссӧ пызйӧм, коді эськӧ эз тшыкӧд картупель корсӧ да идз увъяссӧ, а виаліс тшакъяслысь кӧйдысъяссӧ, кор найӧ тӧлӧн мунӧны картупель коръяс вылас. | Віԍӧмјасыскӧԁ меԁбур вермаԍантор лоӧ кущӧм-кӧ јаԁ сорасӧн картупеԉ корјассӧ пызјӧм, коԁі еԍкӧн ез щыкӧԁ картупеԉ корсӧ ԁа іԇ увјассӧ, а віјаліс щакјаслыԍ кӧјԁысјассӧ, кор најӧ тӧлӧн мунӧны картупеԉ корјас вылас. |
| Лекарствоӧн картупель коръясӧс киськалӧмас ковмас некымын рӧскодъяс, кодӧс колӧ тшӧктыны вӧчны. Сійӧ рӧскодыс вештысяс урожайнас. | Ԉекарствоӧн картупеԉ корјасӧс кіԍкалӧмас ковмас ԋекымын рӧскоԁјас, коԁӧс колӧ щӧктыны вӧчны. Сіјӧ рӧскоԁыс вештыԍас урожајнас. |
| Московскӧй районын вӧчӧм опытъяс серти кизьӧриник бордоса сорасӧн картупель кор киськалӧм содтӧма урожайсӧ (пызйытӧм сертиыс) лыа му вылын 40 прӧчент мында, а сёйӧд му вылын 23 прӧчент мында. | Московскӧј рајонын вӧчӧм опытјас ԍерԏі кіԅӧріԋік борԁосскӧј сорасӧн картупеԉ кор кіԍкалӧм соԁтӧма урожајсӧ (пызјытӧм ԍерԏіыс) лыа му вылын 40 прӧчент мынԁа, а ԍојӧԁ му вылын 23 прӧчент мынԁа. |
| Бордоса кизьӧриник киськалан сорасыс вӧчсьӧ ыргӧн купоросысь известка ваӧн. | Борԁосскӧј кіԅӧріԋік кіԍкалан сорасыс вӧчԍӧ ыргӧн купоросыԍ іԅвестка ваӧн. |
| Тайӧ вӧчсьӧ тадз: пу пельсаӧ сорлалӧны ӧти килограмм ыргӧн купорос этшаник пуӧм ва пытшкын, бӧрвылас тыртӧны ваӧн, медым лоис литра 50 кымын. Мӧд пельсаӧ гудралӧны 0,75 килограмм кусӧдтӧм бур известка, а сэсся кисьтӧны 50 литра ва да бура гудралӧны. Сэсся сорлалӧм известкаа ва этшаникӧн кисьталӧны ыргӧн купорос сорас пытшкӧ. Кисьтігас пыр колӧ сійӧс гудравны беддьӧн. Кор сорлалӧм артмас, пыр жӧ колӧ сійӧн киськавны, а он кӧ киськав — растворыс зэв ёна омӧльтчӧ, чинӧ лечитан свойствоыс. Картупель киськалӧмыс вӧчсьӧ опрыскивательӧн. | Тајӧ вӧчԍӧ таԇ: пупеԉсаӧ сорлалӧны ӧԏі кілограмм ыргӧн купорос ещаԋік пуӧм ва пыщкын, бӧрвылас тыртӧны ваӧн, меԁым лоіс ԉітра 50 кымын. Мӧԁ пеԉсаӧ гуԁралӧны 0,75 кілограмм кусӧԁтӧм бур іԅвестка, а сеԍԍа кіԍтӧны 50 ԉітра ва ԁа бура гуԁралӧны. Сеԍԍа сорлалӧм іԅвесткаа ва ещаԋікӧн кіԍталӧны ыргӧн купорос сорас пыщкӧ. Кіԍтігас пыр колӧ сіјӧс гуԁравны беԃԃӧн. Кор сорлалӧм артмас, пыр-жӧ колӧ сіјӧн кіԍкавны, а он-кӧ кіԍкав — растворыс зев јона омӧԉтчӧ, чінӧ ԉечітан својствоыс. Картупеԉ кіԍкалӧмыс вӧчԍӧ опрысківаԏеԉӧн. |
| Татшӧм вӧла киськалан машинасӧ петкӧдлӧма 6-ӧд серпас вылын. | Тащӧм вӧла кіԍкалан машінасӧ петкӧԁлӧма 6-ԁ ԍерпас вылын. |
| Ӧти гектар картупель пызйӧм вылӧ тырмана растворыд 600 литр гӧгӧр. Киськавны (пызйыны) колӧ сідзи, медым сорасыс кор вылас эз чукӧрмы визувтмӧн, а мед лысва моз пуксис коръяс вылас пасьталаыс. Оз ков пызйынытӧ зэр водзвылын, вермас сійӧ бӧр ставыс пожъяссьыны. Картупель висьмӧм бӧрын пырысьтӧм-пыр жӧ колӧ сійӧс киськавны, пызйыны. | Ӧԏі гектар картупеԉ пызјӧм вылӧ тырмана растворыԁ 600 ԉітр гӧгӧр. Кіԍкавны (пызјыны) колӧ сіԇі, меԁым сорасыс кор вылас ез чукӧрмы візувтмӧн, а меԁ лысва моз пукԍіс корјас вылас паԍталаыс. Оз ков пызјынытӧ зер воԇвылын, вермас сіјӧ бӧр ставыс пожјаԍԍыны. Картупеԉ віԍмӧм бӧрын пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ сіјӧс кіԍкавны, пызјыны. |
| КАРТУПЕЛЬЛӦН РУШМӦМ ДА СІСЬМӦМ | КАРТУПЕԈЛӦН РУШМӦМ ԀА СІԌМӦМ |
| Тшӧкыда овлӧ, мый кутшӧмкӧ помкаяс ради картупель ёна заводитчӧ рушмыны. Тайӧ висьӧмыс эм гожӧмбыд. Торъя пӧраӧ тайӧ рушмӧмыс овлӧ уна помкаяс вӧсна. Тайӧ висьӧмнас ёнджыка висьмӧ картупельыд сёйӧд муяс вылын. Водз тулыссянь, кор сулалӧ на кӧдзыд поводдя, тайӧ висьӧмыс лоӧ тшакъяссянь — ризоктониясянь. Шоныдджык поводдяӧ висьӧмыс зэв ёна паськалӧ вертициллиум тшакъясысь, а нӧшта нин ёна разалӧ жар пӧраӧ фузариум тшакъясысь. Поводдя вежласигъясын картупельлы рушмӧм висьӧмъяссӧ вермӧны сетны бактерияяс и. Кӧть кутшӧм паразитсянь висьмас картупельыд, пӧшти ставыс ӧткодьӧсь. Вертициллиумӧн, фузариумӧн да мукӧд бактерияясӧн висьмӧны ӧтмоза. | Щӧкыԁа овлӧ, мыј кущӧмкӧ помкајас раԃі картупеԉ јона завоԃітчӧ рушмыны. Тајӧ віԍӧмыс ем гожӧмбыԁ. Торја пӧраӧ тајӧ рушмӧмыс овлӧ уна помкајас вӧсна. Тајӧ віԍӧмнас јонҗыка віԍмӧ картупеԉыԁ ԍојӧԁ мујас вылын. Воԇ тулысԍаԋ, кор сулалӧ-на кӧԇыԁ повоԃԃа, тајӧ віԍӧмыс лоӧ щакјасԍаԋ — різоктоԋіјаԍаԋ. Шоныԁҗык повоԃԃаӧ віԍӧмыс зев јона паԍкалӧ верԏіціԉԉіум щакјасыԍ, а нӧшта-ԋін јона разалӧ жар пӧраӧ фузаріум щакјасыԍ. Повоԃԃа вежлаԍігјасын картупеԉлы рушмӧм віԍӧмјассӧ вермӧны ԍетны бакԏеріјајас-і. Кӧԏ кущӧм параԅітԍаԋ віԍмас картупеԉыԁ, пӧшԏі ставыс ӧткоԃӧԍ. Верԏіціԉԉіумӧн, фузаріумӧн ԁа мукӧԁ бакԏеріјајасӧн віԍмӧны ӧтмоза. |
| Вертициллиум вӧсна (рушмӧм) висьӧмыс пондас тӧдчыны картупель дзоридзавтӧдзыс. Картупельлӧн вошӧмыс мунӧ дзордзавтӧдзыс и дзоридзалӧм бӧрас вежон кык кымын мында. | Верԏіціԉԉіум вӧсна (рушмӧм) віԍӧмыс понԁас тӧԁчыны картупеԉ ԇоріԇавтӧԇыс. Картупеԉлӧн вошӧмыс мунӧ ԇорԇавтӧԇыс і ԇоріԇалӧм бӧрас вежон кык кымын мынԁа. |
| Висьмӧм бӧрас коръясыс улыс боктіыс пондасны вижӧдны да нярмыны. Сэтӧні лоӧны гырысь сьӧд чутъяс, сэсся корйыс нярмас, дай кулӧ. Тайӧ висьӧмыс век кайӧ иддзӧдыс вывланьӧ да сэсся висьмӧ став корйыс. Мукӧддырйиыс висьӧ сӧмын ӧти кор, а мукӧддырйиыс став кустыс (7-ӧд серпас). | Віԍмӧм бӧрас корјасыс улыс боктіыс понԁасны віжӧԁны ԁа ԋармыны. Сетӧні лоӧны гырыԍ ԍӧԁ чутјас, сеԍԍа корјыс ԋармас, ԁај кулӧ. Тајӧ віԍӧмыс век кајӧ іԇԇӧԁыс вывлаԋӧ ԁа сеԍԍа віԍмӧ став корјыс. Мукӧԁ ԁырјіыс віԍӧ сӧмын ӧԏі кор, а мукӧԁ ԁырјіыс став кустыс (7-ԁ ԍерпас). |
| Нярмӧм висьӧмнас водз висьмӧмысла картупель оз вермы вынсявны, дай урожайыс лоӧ омӧль. Быдтас водз висьмӧмысла да ёна висьӧмысла урожайыс ёна чинӧ. Мукӧддырйиыс картупельыс висьӧм радиыс вошӧ 25 прӧчент мында, либӧ нӧшта на унджык. Пыр нин висьысь кустӧн быдмысь картупельсьыд урожайыс лоӧ висяна. Вертициллиумӧн висигӧн картупельыд оз сісьмы. Тайӧ висьӧмнас висигӧн картупельыс вермас кольны дзоньӧн. Но сійӧ кӧйдыс вылӧ кольны оз ньӧти шогмы сы понда, мый сійӧ ньӧти оз чуж, а чужас кӧ — зэв омӧлик лоӧ дай зэв регыдӧн кулӧ бӧр. Сӧмын зэв нин шоч картупель дзоньвидза чужлас, но бӧрвылас и сійӧ нярмас (рушмас) да кулӧ, урожайыс оз и лолы. | Ԋармӧм віԍӧмнас воԇ віԍмӧмысла картупеԉ оз вермы вынԍавны ԁај урожајыс лоӧ омӧԉ. Быԁтас воԇ віԍмӧмысла ԁа јона віԍӧмысла урожајыс јона чінӧ. Мукӧԁ ԁырјіыс картупеԉыс віԍӧм раԃіыс вошӧ 25 прӧчент мынԁа, ԉібӧ нӧшта-на унҗык. Пыр-ԋін віԍыԍ кустӧн быԁмыԍ картупеԉԍыԁ урожајыс лоӧ віԍана. Верԏіціԉԉіумӧн віԍігӧн картупеԉыԁ оз сіԍмы. Тајӧ віԍӧмнас віԍігӧн картупеԉыс вермас коԉны ԇоԋӧн. Но сіјӧ кӧјԁыс вылӧ коԉны оз ԋӧԏі шогмы сыпонԁа, мыј сіјӧ ԋӧԏі оз чуж, а чужас-кӧ — зев омӧԉік лоӧ ԁај зев регыԁӧн кулӧ бӧр. Сӧмын зев-ԋін шоч картупеԉ ԇоԋвіԇа чужлас, но бӧрвылас і сіјӧ ԋармас (рушмас) ԁа кулӧ, урожајыс оз-і лолы. |
| Висьысь картупельтӧ позьӧ тӧдны шӧри вундӧмӧн. Висьысь картупель пом дортіыс небыд, дай эмӧсь вижкодь чутъяс гӧгӧрыс (8-ӧд серпас). Вертициллиумӧн висьӧм картупельлӧн урожайыс чинӧ дай оз понды чужны. | Віԍыԍ картупеԉтӧ поԅӧ тӧԁны шӧрі вунԁӧмӧн. Віԍыԍ картупеԉ пом ԁортіыс ԋебыԁ, ԁај емӧԍ віжкоԃ чутјас гӧгӧрыс (8-ԁ ԍерпас). Верԏіціԉԉіумӧн віԍӧм картупеԉлӧн урожајыс чінӧ ԁај оз понԁы чужны. |
| Фузариумӧн картупель висьӧм пӧшти ӧткодь, мый петкӧдлӧма вертициллиумлысь. Торъялӧ сӧмын сійӧн, мый фузариумӧн висигӧн нярмӧ ӧдйӧнджык вертициллиумӧн дорысь. Урожайыс висьысь позтыръяссьыс лоӧ зэв этша дзоньвидза дорысь дай тӧвнас ёна сісьмӧ. Татшӧм картупельыд оз жӧ шогмы кӧйдыс вылӧ, сідзжӧ ньӧти оз чужны либӧ чужас кӧ — зэв регыдӧн кулӧ бӧр. | Фузаріумӧн картупеԉ віԍӧм пӧшԏі ӧткоԃ, мыј петкӧԁлӧма верԏіціԉԉіумлыԍ. Торјалӧ сӧмын сіјӧн, мыј фузаріумӧн віԍігӧн ԋармӧ ӧԁјӧнҗык верԏіціԉԉіумӧн ԁорыԍ. Урожајыс віԍыԍ позтырјасԍыс лоӧ зев еща ԇоԋвіԇа ԁорыԍ ԁај тӧвнас јона сіԍмӧ. Тащӧм картупеԉыԁ оз-жӧ шогмы кӧјԁыс вылӧ, сіԇ-жӧ ԋӧԏі оз чужны ԉібӧ чужас-кӧ — зев регыԁӧн кулӧ бӧр. |
| Фузариумӧн висьысь картупельяссӧ позьӧ тӧдмавны вундалӧмӧн жӧ. Татӧні вертициллиумӧн висьысьлӧн моз жӧ эмӧсь рудіник чутъяс картупель пасьтаыс. | Фузаріумӧн віԍыԍ картупеԉјассӧ поԅӧ тӧԁмавны вунԁалӧмӧн-жӧ. Татӧні верԏіціԉԉіумӧн віԍыԍлӧн моз-жӧ емӧԍ руԁыԋік чутјас картупеԉ паԍтаыс. |
| Зэв ӧдйӧ да ёна паськалӧ нярмӧм висьӧмыс, кор картупельыс висьмас бактерияяссянь. Висьӧмыс мунӧ тадзи: мукӧддырйиыс кустсьыс корйыс нярмылӧ. Войнас нярмӧмыс бырӧ бӧр. Мӧд луннас бара нярмӧ корйыс водзӧ, и войнас бырны оз вермы, сэсся сійӧ помӧдз нярмас да кулӧ (лёздас). | Зев ӧԁјӧ ԁа јона паԍкалӧ ԋармӧм віԍӧмыс, кор картупеԉыс віԍмас бакԏеріјајасԍаԋ. Віԍӧмыс мунӧ таԇі: мукӧԁ ԁырјіыс кустԍыс корјыс ԋармылӧ. Војнас ԋармӧмыс бырӧ бӧр. Мӧԁ луннас бара ԋармӧ корјыс воԇӧ, і војнас бырны оз вермы, сеԍԍа сіјӧ помӧԇ ԋармас ԁа кулӧ (ԉозԁас). |
| Корйыслӧн вожъясыс сідзжӧ вежласьӧны — кажитчӧны быттьӧ польдӧмаӧсь. Зэв регыдӧн висьмӧм корйыс дзикӧдз вошӧ, оз вермы быдмынысӧ. Висьмӧм радиыс висьлӧм позтырсьыс урожайсӧ сетӧ зэв этша. Унджыкысьсӧ тані урожайыс висяна жӧ лоӧ. Тайӧ висьӧмыс картупельяс вылас лоӧ фузариумӧн моз жӧ, сідз жӧ висьӧмыс пондас тӧдчыны картупеляс рудіник чутъясӧн, доргӧгӧрыс кытшӧн. Висьӧмсӧ позьӧ тӧдмавны сідзжӧ шӧри вундылӧмӧн (8-ӧд серпас). Тайӧ висьӧмсӧ картупельлысь шулывлӧны кытша корув сісьӧн. Висьысь картупельясыс оз чужны, дай тӧвнас ёна сісьмӧны. | Корјыслӧн вожјасыс сіԇ-жӧ вежлаԍӧны — кажітчӧны быԏԏӧ поԉԁӧмаӧԍ. Зев регыԁӧн віԍмӧм корјыс ԇікӧԇ вошӧ, оз вермы быԁмынысӧ. Віԍмӧм раԃіыс віԍлӧм позтырԍыс урожајсӧ ԍетӧ зев еща. Унҗыкыԍсӧ тані урожајыс віԍана-жӧ лоӧ. Тајӧ віԍӧмыс картупеԉјас вылас лоӧ фузаріумӧн моз-жӧ, сіԇ-жӧ віԍӧмыс понԁас тӧԁчыны картупеԉас руԁыԋік чутјасӧн, ԁоргӧгӧрыс кыщӧн. Віԍӧмсӧ поԅӧ тӧԁмавны сіԇ-жӧ шӧрі вунԁылӧмӧн (8-ԁ ԍерпас). Тајӧ віԍӧмсӧ картупеԉлыԍ шулывлӧны кыща корув сіԍӧн. Віԍыԍ картупеԉјасыс оз чужны, ԁај тӧвнас јона сіԍмӧны. |
| Мукӧддырйиыс бактерияясӧн висьмӧм корйыс заводитчӧ нярмыны улысса листъяссяньыс, найӧ пондасны вижӧдны да сы бӧрын висьӧмыс паськалӧ кор пасьталаыс. Висьмӧм корсяньыс вуджӧ мукӧд коръясас да сы бӧрын быдмигас нярмас пасьталаыс. Татшӧм быдтас корйыслӧн иддзыс сьӧдӧдас му дінтіыс да сісьмас. Сы понда тайӧ висьӧмыс шусьӧ сісь кока висьӧмӧн. Сісь кока висьӧм картупельлӧн лоӧ ёна водз — дзоридзавтӧдзыс. Кок сісьмӧм бӧрас листъяс вылас тӧдчыны кутасны уна пӧлӧс сьӧд чутъяс. | Мукӧԁ ԁырјіыс бакԏеріјајасӧн віԍмӧм корјыс завоԃітчӧ ԋармыны улысса ԉістјасԍаԋыс, најӧ понԁасны віжӧԁны ԁа сыбӧрын віԍӧмыс паԍкалӧ кор паԍталаыс. Віԍмӧм корԍаԋыс вуҗӧ мукӧԁ корјасас ԁа сы бӧрын быԁмігас ԋармас паԍталаыс. Тащӧм быԁтас корјыслӧн іԇԇыс ԍӧԁӧԁас му ԁінтіыс ԁа сіԍмас. Сы понԁа тајӧ віԍӧмыс шуԍӧ сіԍ кока віԍӧмӧн. Сіԍ кока віԍӧм картупеԉлӧн лоӧ јона воԇ — ԇорԇавтӧԇыс. Кок сіԍмӧм бӧрас ԉістјас вылас тӧԁчыны кутасны уна пӧлӧс ԍӧԁ чутјас. |
| Кор тайӧ висьӧмыс паськалӧ ӧдйӧ, сэки картупель урожайыд ньӧти оз ло. Тайӧ висьӧмыс кӧ заводитчас сёрӧнджык, сэки висьысь кустъяссьыс эськӧ урожай лоӧ на, но унджыкысьсӧ картупельыс лоӧ висьысь. Найӧ заводитчӧны сісьмыны сійӧ местасяньыс, кодъяс заводитчӧны быдмыныс важ картупель дінсяньыс (мам дінсяньыс). Сісьмӧмыс пырӧ картупель пытшкас да косьмӧ, мый понда картупель пытшкыс лоӧ тӧщӧ, а доргӧгӧрыс сьӧдӧдӧ (9-ӧд серпас). Татшӧм висьысь картупельыд оз туй кӧйдыс вылӧ. | Кор тајӧ віԍӧмыс паԍкалӧ ӧԁјӧ, секі картупеԉ урожајыԁ ԋӧԏі оз ло. Тајӧ віԍӧмыс-кӧ завоԃітчас ԍорӧнҗык, секі віԍыԍ кустјасԍыс еԍкӧн урожај лоӧ-на, но унҗыкыԍсӧ картупеԉыс лоӧ віԍыԍ. Најӧ завоԃітчӧны сіԍмыны сіјӧ местаԍаԋыс, коԁјас завоԃітчӧны быԁмыныс важ картупеԉ ԁінԍаԋыс (мам ԁінԍаԋыс). Сіԍмӧмыс пырӧ картупеԉ пыщкас ԁа коԍмӧ, мыј понԁа картупеԉ пыщкыс лоӧ тӧшщӧ, а ԁор гӧгӧрыс ԍӧԁӧԁӧ (9-ԁ ԍерпас). Тащӧм віԍыԍ картупеԉыԁ оз туј кӧјԁыс вылӧ. |
| Дзик тадзи жӧ картупельыд рушмӧ ризоктония висьӧмӧн (11-ӧд серпас). Тайӧн висьмӧм бӧрын картупель кор гӧгӧрыс лоӧ рудовъеджыд кудель кодь йӧг, коді вевттьӧ вылыссӧ корйыслысь гӧгӧрбок. Тайӧ овлывлӧ картупель дзоридзавтӧдзыс на. Мукӧддырйиыс тшакыс висьмӧдӧ улысладорсӧ корйыслысь. Сэки картупельыс быдмӧ ньӧжйӧджык, но нинӧм торъя омӧль таысь оз тыдав. | Ԇік таԇі-жӧ картупеԉыԁ рушмӧ різоктоԋіја віԍӧмӧн (11 ԍерпас). Тајӧн віԍмӧм бӧрын картупеԉ кор гӧгӧрыс лоӧ руԁов јеҗыԁ куԃеԉкоԃ јӧг, коԁі вевԏԏӧ вылыссӧ корјыслыԍ гӧгӧрбок. Тајӧ овлывлӧ картупеԉ ԇоріԇавтӧԇыс-на. Мукӧԁ ԁырјіыс щакыс віԍмӧԁӧ улыслаԁорсӧ корјыслыԍ. Секі картупеԉыс быԁмӧ ԋӧжјӧнҗык, но ԋінӧм торја омӧԉ таыԍ оз тыԁав. |
| Мукӧддырйиыс тшакыс ёна паськалӧ да бӧрвылас тупкӧ став корсӧ, сэки быдтас дугдӧ быдмыныс. Вылыс коръясыс читкыртчӧны, гартчӧны гӧгӧрыс. Тшак увтіыс корйыс кулӧ дай быдтасыс ставнас нёрмас. Мукӧддырйиыс быдтас кор вылас лоӧны рана кодьяс, сэсся сэті сісьмӧ, сьӧдӧдӧ да йывса вожъясыс косьмасны. | Мукӧԁ ԁырјіыс щакыс јона паԍкалӧ ԁа бӧрвылас тупкӧ став корсӧ, секі быԁтас ԁугԁӧ быԁмыныс. Вылыс корјасыс чіткыртчӧны, гартчӧны гӧгӧрыс. Щак увтіыс корјыс кулӧ ԁај быԁтасыс ставнас ԋормас. Мукӧԁ ԁырјіыс быԁтас кор вылас лоӧны ранакоԃјас, сеԍԍа сеті сіԍмӧ, ԍӧԁӧԁӧ ԁа јывса вожјасыс коԍмасны. |
| Мукӧддырйиыс быдтасыс висьмӧ йывсяньыс, сэки пырысьтӧм-пыр йывса вожъясыс кулӧны (10-ӧд серпас). Висьмӧм корлӧн да картупельлӧн вылысас лоӧны лӧм кодь гаг лудӧмъяс. Тайӧс вӧчӧны грибница тшакъясыс. Татшӧм лӧм кодьясас и овмӧдчӧны висьмӧдысь тшакъясыс. | Мукӧԁ ԁырјіыс быԁтасыс віԍмӧ јывԍаԋыс, секі пырыԍтӧм-пыр јывса вожјасыс кулӧны (10-ԁ ԍерпас). Віԍмӧм корлӧн ԁа картупеԉлӧн вылысас лоӧны лӧмкоԃ гаг луԁӧмјас. Тајӧс вӧчӧны грібԋіца щакјасыс. Тащӧм лӧмкоԃјасас і овмӧԁчӧны віԍмӧԁыԍ щакјасыс. |
| Тайӧ висьӧмыс вуджӧ картупельыскӧд либӧ мусӧ висьмӧдӧмӧн. | Тајӧ віԍӧмыс вуҗӧ картупеԉыскӧԁ ԉібӧ мусӧ віԍмӧԁӧмӧн. |
| Ризоктонияӧн висьмӧм картупель регыдӧн сісьмӧ. Сісьмӧмнас нӧшта на содӧны висьмӧдысь паразитъясыс да урожайыс век ёнджыка вошӧ. Нярмӧмыс картупельлӧн ризоктонияӧн ёнджыкасӧ овлывлӧ лыа мусин вылын Лыа му вылад тайӧ висьӧмыс картупельтӧ ёнджыка висьмӧдӧ мукӧд муяс вылын дорысь. | Різоктоԋіјаӧн віԍмӧм картупеԉ регыԁӧн сіԍмӧ. Сіԍмӧмнас нӧшта-на соԁӧны віԍмӧԁыԍ параԅітјасыс ԁа урожајыс век јонҗыка вошӧ. Ԋармӧмыс картупеԉлӧн різоктоԋіјаӧн јонҗыкасӧ овлывлӧ лыа муԍін вылын Лыа му вылаԁ тајӧ віԍӧмыс картупеԉтӧ јонҗыка віԍмӧԁӧ мукӧԁ мујас вылын ԁорыԍ. |
| КЫТЫСЬ БОСЬТЧӦ ТАЙӦ ВИСЬӦМЫС | КЫТЫԌ БОԌТԌӦ ТАЈӦ ВІԌӦМЫС |
| Водзынджык нин вӧлі висьталӧма, мый вертициллиумӧн, фузариумӧн да бактерияясӧн висьысь картупель ньӧти оз чуж, а кӧть и чужлас — зэв регыдӧн кулӧ бӧр. Тшакъясыс да бактерияясыс, кодӧн висьмӧма картупельыс, найӧ сійӧн оз кувны, а вуджасны мусинмас да пондасны сэні овны. Найӧ сэні пӧткӧдчӧны воддза урожайсьыс тшыкӧм картупель колясъяснас. Мӧд боксянь кӧ, мусинмыс висьмӧ арнас тайӧ тшакъяснас да бактерияяснас, кодыр шыблалӧны висьысь картупельяссӧ да коръяссӧ арнас кериганыс — босьтіганыс. | Воԇынҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј верԏіціԉԉіумӧн, фузаріумӧн ԁа бакԏеріјајасӧн віԍыԍ картупеԉ ԋӧԏі оз чуж, а кӧԏ і чужлас — зев регыԁӧн кулӧ бӧр. Щакјасыс ԁа бакԏеріјајасыс, коԁӧн віԍмӧма картупеԉыс, најӧ сіјӧн оз кувны, а вуҗасны муԍінмас ԁа понԁасны сені овны. Најӧ сені пӧткӧԁчӧны воԇԇа урожајԍыс щыкӧм картупеԉ коԉасјаснас. Мӧԁ бокԍаԋ-кӧ, муԍінмыс віԍмӧ арнас тајӧ щакјаснас ԁа бакԏеріјајаснас, коԁыр шыблалӧны віԍыԍ картупеԉјассӧ ԁа корјассӧ арнас керыганыс — боԍтыганыс. |
| Пуктігас кӧ дзоньвидза картупельыс веськалӧ матӧ вертициллиум, фузариум либӧ бактерия грибница тшак висьӧмъяс дінӧ, выль быдмысь картупельыд вермас дзолявывсяньыс висьмыны, нӧшта нин картупельсӧ кӧ пудъясны гагъяс, либӧ вундысьлӧма мыйӧнкӧ. Первойсӧ паразитъясыс омӧля паськалӧны, сэки быдтасыс кажитчӧ дзоньвидзаӧн. Бӧрынджык, кор поводдяыс лоӧ шоныдджык, сэки тшакъяс да паразитъяс пондасны ӧдйӧ быдмыны кор пытшкас да быдтасыс сэсся нярмас. | Пуктігас-кӧ ԇоԋвіԇа картупеԉыс веԍкалӧ матӧ верԏіціԉԉіум, фузаріум ԉібӧ бакԏеріја грібԋіца щаквіԍӧмјас ԁінӧ, выԉ быԁмыԍ картупеԉыԁ вермас ԇоԉавывԍаԋыс віԍмыны, нӧшта-ԋін картупеԉсӧ-кӧ пуԁјасны гагјас, ԉібӧ вунԁыԍлӧма мыјӧн-кӧ. Первојсӧ параԅітјасыс омӧԉа паԍкалӧны, секі быԁтасыс кажітчӧ ԇоԋвіԇаӧн. Бӧрынҗык, кор повоԃԃаыс лоӧ шоныԁҗык, секі щакјас ԁа параԅітјас понԁасны ӧԁјӧ быԁмыны кор пыщкас ԁа быԁтасыс сеԍԍа ԋармас. |
| Висьмӧдан бактерияяссӧ вуджӧдӧны уна сикас гагъяс. | Віԍмӧԁан бакԏеріјајассӧ вуҗӧԁӧны уна ԍікас гагјас. |
| Ризоктонияӧн картупельлӧн висьмӧмыс петӧ ёнджыкасӧ важ висьысь картупельяссяньыс, кодъяс висьӧны нин кӧйдыссяньыс. Мӧд боксянь, быдмысь картупельыс тшӧкыда висьмӧ лёк тшакъясӧн, кодъяс кольлӧны мусинмас. | Різоктоԋіјаӧн картупеԉлӧн віԍмӧмыс петӧ јонҗыкасӧ важ віԍыԍ картупеԉјасԍаԋыс, коԁјас віԍӧны-ԋін кӧјԁысԍаԋыс. Мӧԁ бокԍаԋ, быԁмыԍ картупеԉыс щӧкыԁа віԍмӧ ԉок щакјасӧн, коԁјас коԉлӧны муԍінмас. |
| КЫДЗИ ВЕРМАСЬНЫ ТАТШӦМ ВИСЬӦМЪЯСЫСКӦД | КЫԆІ ВЕРМАԌНЫ ТАЩӦМ ВІԌӦМЈАСЫСКӦԀ |
| Сы понда, мый висьысь картупельяс оз чужны, либӧ воштӧны висигас чужанлунсӧ, тӧждысьны колӧ картупельтӧ пуктігӧн, медым эз веськавны висьысь картупельясыс, а пуктыссис сӧмын дзоньвидзаясыс. Гожӧмнас колӧ картупель кустъяс бӧрсяыд нуӧдны бур дӧзьӧр. | Сыпонԁа, мыј віԍыԍ картупеԉјас оз чужны, ԉібӧ воштӧны віԍігас чужан лунсӧ, тӧжԁыԍны колӧ картупеԉтӧ пуктігӧн, меԁым ез веԍкавны віԍыԍ картупеԉјасыс, а пуктыԍԍіс сӧмын ԇоԋвіԇајасыс. Гожӧмнас колӧ картупеԉ кустјас бӧрԍаыԁ нуӧԁны бур ԁӧԅӧр. |
| Дзоньвидза кустъяс пӧвстас кӧ эмӧсь висьысь кустъяс, найӧс колӧ нетшкыны, медым ёна эз паськав висьӧмыс. | Ԇоԋвіԇа кустјас пӧвсас-кӧ емӧԍ віԍыԍ кустјас, најӧс колӧ ԋещкыны, меԁым јона ез паԍкав віԍӧмыс. |
| Гожся удж дырйи (бугритігӧн да киськалігӧн) колӧ бура видзӧдавны, абу-ӧ кӧнкӧ овмӧдчӧма нин висьӧмыс. Сы понда быд колхозницалы да колхозниклы колӧ тӧдны, дзоньвидза-ӧ картупельыс, либӧ, абу-ӧ овмӧдчӧма сэтчӧ кутшӧмкӧ висьӧм. | Гожԍа уҗ ԁырјі (бугрітігӧн ԁа кіԍкалігӧн) колӧ бура віԇӧԁавны, абу-ӧ кӧнкӧ овмӧԁчӧма-ԋін віԍӧмыс. Сы-понԁа быԁ колхоԅԋіцалы ԁа колхоԅԋіклы колӧ тӧԁны, ԇоԋвіԇа-ӧ картупеԉыс, ԉібӧ, абу-ӧ овмӧԁчӧма сетчӧ кущӧмкӧ віԍӧм. |
| Бур эськӧ лои, картупельсӧ босьттӧдзыс, кынмывтӧдзыс кӧ видзӧдавлан кустъяссӧ. | Бур еԍкӧн лоі, картупеԉсӧ боԍттӧԇыс кынмывтӧԇыс-кӧ віԇӧԁавлан кустјассӧ. |
| Сэки колӧ став висьысь кустъясӧ идравны картупель урожай босьттӧдзыс да тэчны торйӧн. Сэтшӧм идзсӧ да корсӧ урожайсьыс колӧ бырӧдны, а босьтӧм картупель урожайсӧ некутшӧм ногӧн оз ков сорлавны висян картупельясыскӧд да кӧйдыс вылӧ кольны ньӧти оз шогмы. | Секі колӧ став віԍыԍ кустјасӧ іԁравны картупеԉ урожај боԍттӧԇыс ԁа течны торјӧн. Сещӧм іԇсӧ ԁа корсӧ урожајԍыс колӧ бырӧԁны, а боԍтӧм картупеԉ урожајсӧ ԋекущӧм ногӧн оз ков сорлавны віԍан картупеԉјасыскӧԁ ԁа кӧјԁыс вылӧ коԉны ԋӧԏі оз шогмы. |
| Арсяньыс жӧ колӧ сэтшӧм картупельсӧ видзны, медым эз тшык. | Арԍаԋыс-жӧ колӧ сещӧм картупеԉсӧ віԇны, меԁым ез щык. |
| Тулысын пуктытӧдзыс бара колӧ бура видлавны картупель кӧйдыссӧ, шыблавны став висьысь картупельсӧ да пуктыны бур дзоньвидза картупельяссӧ. Водзынджык нин вӧлі висьталӧма, мый пуктан кӧть дзоньвидза кӧйдысӧн, но сійӧ оз на нинӧм висьтав урожайлысь дзоньвидза бурлунсӧ сы понда, мый овлӧ мусинмыс висьӧ, либӧ кольӧм вося паразитъясыс висьмӧдӧны петассӧ. Сы понда колӧ тшӧтш видзӧдлыны мусин дзоньвидзалун вылӧ да оз ков быд воӧ картупельтӧ пуктыны ӧти местаӧ, а сы местаӧ пуктыны мукӧд пӧлӧс кӧдзаяс. | Тулысын пуктытӧԇыс бара колӧ бура віԁлавны картупеԉ кӧјԁыссӧ, шыблавны став віԍыԍ картупеԉсӧ ԁа пуктыны бур ԇоԋвіԇа картупеԉјассӧ. Воԇынҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј пуктан-кӧԏ ԇоԋвіԇа кӧјԁысӧн, но сіјӧ оз-на ԋінӧм віԍтав урожајлыԍ ԇоԋвіԇа бурлунсӧ сы понԁа мыј овлӧ муԍінмыс віԍӧ, ԉібӧ коԉӧм воԍа параԅітјасыс віԍмӧԁӧны петассӧ. Сы понԁа колӧ щӧщ віԇӧԁлыны муԍін ԇоԋвіԇалун вылӧ ԁа оз ков быԁ воӧ картупеԉтӧ пуктыны ӧԏі местаӧ, а сы местаӧ пуктыны мукӧԁ пӧлӧс кӧԇајас. |
| Тайӧ паразитъясыс картупель кындзи висьмӧдӧны тшӧтш мукӧд быдтасъясӧс и; шуам вертициллиум тшыкӧдӧ томатъяс, ӧгурчи, дыня, соя да с. в. Фузариум висьмӧдӧ томатӧс, мувыв анькытшӧс. Ризоктония — свеклӧӧс, морковӧс, лицеринӧс, лукйӧс, турнепсӧс, анькытшӧс, фасольӧс, капустаӧс, да с. в. Сідзкӧ тайӧ паразитъясыс вермӧны пӧткӧдчыны мукӧд быдтасъясӧн и. Ставсӧ тайӧс колӧ колхозъясын гӧра-кӧдза кежлӧ лӧсьӧдчигӧн артавны. Оз позь пуктыны либӧ кӧдзны тайӧ быдтасъяссӧ картупель бӧрын либӧ картупельсӧ тайӧ пуктасъяс бӧрас. Кӧть код ногыс кӧдзаясыс лоӧны ёнджыка висьмӧмаӧсь, а мусинмас ёнджыка содасны паразитъясыс. | Тајӧ параԅітјасыс картупеԉ кыԋԇі віԍмӧԁӧны щӧщ мукӧԁ быԁтасјасӧс-і; шуам верԏіціԉԉіум щыкӧԁӧ томатјас, ӧгурчі, ԁыԋа, соја ԁа с. в. Фузаріум віԍмӧԁӧ томатӧс, мувыв аԋкыщӧс. Різоктоԋіја — ԍвеклӧӧс, морковӧс, ԉіцерінӧс, лукӧс, турԋепсӧс, аԋкыщӧс, фасоԉӧс, капустаӧс, ԁа с. в. Сіԇкӧ, тајӧ параԅітјасыс вермӧны пӧткӧԁчыны мукӧԁ быԁтасјасӧн-і. Ставсӧ тајӧс колӧ колхозјасын гӧра-кӧԇа кежлӧ лӧԍӧԁчігӧн артавны. Оз поԅ пуктыны ԉібӧ кӧԇны тајӧ быԁтасјассӧ картупеԉ бӧрын ԉібӧ картупеԉсӧ тајӧ пуктасјас бӧрас. Кӧԏ коԁ ногыс кӧԇајасыс лоӧны јонҗыка віԍмӧмаӧԍ, а муԍінмас јонҗыка соԁасны параԅітјасыс. |
| Сідзжӧ оз ков лэдзны висьмӧдны мусинсӧ шыблас коръясӧн да мукӧд колясъясӧн, эз ков найӧс шыблавны му вылӧ. Колӧ идравны сідзжӧ и дзоньвидза кустъяслысь коръяссӧ, медым паразитъясыс сэн эз вермыны овмӧдчыны да висьмӧдны муысь урожайсӧ босьтӧм бӧрын. | Сіԇ-жӧ оз ков леԇны віԍмӧԁны муԍінсӧ шыблас корјасӧн ԁа мукӧԁ коԉасјасӧн, ез ков најӧс шыблавны му вылӧ. Колӧ іԁравны сіԇ-жӧ і ԇоԋвіԇа кустјаслыԍ корјассӧ, меԁым параԅітјасыс сен ез вермыны овмӧԁчыны ԁа віԍмӧԁны муыԍ урожајсӧ боԍтӧм бӧрын. |
| Бур эськӧ вӧлі ризоктонияӧн висьмӧм пуктан картупельсӧ мыськавны формалинӧн либӧ сулема сорасӧн. | Бур еԍкӧн вӧлі різоктоԋіјаӧн віԍмӧм пуктан картупеԉсӧ мыԍкавны формаԉінӧн ԉібӧ суԉема сорасӧн. |
| Кыдзи тайӧс вӧчны — лоӧ висьталӧма водзынджык. | Кыԇі тајӧс вӧчны — лоӧ віԍталӧма воԇынҗык. |
| КАРТУПЕЛЬЛӦН ГАГПУДӦМ (ПАРША) | КАРТУПЕԈЛӦН ГАГПУԀӦМ (ПАРША) |
| Картупель гагпудӧм (парша) овлывлӧ уна районъясын. Тайӧ петкӧдчӧ сійӧн, мый картупель вылысас висьмӧм бӧрас лоӧны аня кодьяс — лӧм кодь гапудӧмъяс. Джудждаыс гагпудӧмъясыслӧн овлӧ уна пӧлӧс: тайӧ лоӧ кутшӧмкӧ помка вӧсна либӧ кутшӧмкӧ сикас висьӧмъяс вӧсна. | Картупеԉ гагпуԁӧм (парша) овлывлӧ уна рајонјасын. Тајӧ петкӧԁԍӧ сіјӧн, мыј картупеԉ вылысас віԍмӧм бӧрас лоӧны аԋакоԃјас лӧмкоԃ гапуԁӧмјас. Җуҗтаыс гагпуԁӧмјасыслӧн овлӧ уна пӧлӧс: тајӧ лоӧ кущӧмкӧ помка вӧсна, ԉібӧ кущӧмкӧ ԍікас віԍӧмјас вӧсна. |
| Гагпудӧмыс вермӧ лоны омӧль поводдя либӧ мусин вӧсна, сідзжӧ нидзувъяс да уна пӧлӧс паразит тшакъяс вӧсна. Гагпудӧм картупельыс, кодӧс пудйӧны паразит тшакъяс, лоӧ зэв мисьтӧм серӧсь. Гагпудӧм висьӧмъясыс овлӧны ёгӧссьӧмъяс, чикрасьӧмъясысь да прӧстӧ лӧмӧссьӧм кодьяс (12-ӧд серпас). | Гагпуԁӧмыс вермӧ лоны омӧԉ повоԃԃа ԉібӧ муԍін вӧсна, сіԇ-жӧ ԋіԇувјас ԁа уна пӧлӧс параԅіт щакјас вӧсна. Гагпуԁӧм картупеԉыс, коԁӧс пуԁјӧны параԅіт щакјас, лоӧ зев міԍтӧм ԍерӧԍ. Гагпуԁӧм віԍӧмјасыс овлӧны јогӧԍԍӧмјас, чікраԍӧмјасыԍ ԁа прӧстӧ лӧмӧԍԍӧмкоԃјас (12-ӧԁ ԍерпас). |
| Лӧмӧссьӧм модаа гагпудӧмнас картупель вылысас артмӧны паськыд лӧм кодьяс. Лӧм кодь гагпудӧмъясыс быдмӧны-паськалӧны кытш модаӧн, картупель корсӧ орйӧдлӧмӧн. Кор гагпудӧмӧн висьмӧны томиник нэр картупельяс, гагпудӧмыс пырӧ картупеляс пыдӧдз, а сёрӧнджык висьмӧмъясыс тшыкӧдӧны сӧмын картупель кор вежӧссӧ-веркӧссӧ. Ёна висьмӧм картупельыс бӧрвылас потласьӧ. | Лӧмӧԍԍӧм моԁаа гагпуԁӧмнас картупеԉ вылысас артмӧны паԍкыԁ лӧмкоԃјас. Лӧмкоԃ гагпуԁӧмјасыс быԁмӧны-паԍкалӧны кыщ моԁаӧн, картупеԉ корсӧ орјӧԁлӧмӧн. Кор гагпуԁӧмӧн віԍмӧны томыԋік нер картупеԉјас, гагпуԁӧмыс пырӧ картупеԉас пыԁӧԇ, а ԍорӧнҗык віԍмӧмјасыс щыкӧԁӧны сӧмын картупеԉ кор вежӧссӧ-веркӧссӧ. Јона віԍмӧм картупеԉыс бӧрвылас потлаԍӧ. |
| Ёгӧссьӧмӧн висьмӧм картупель вылын первойсӧ артмӧны посньыдик торъя кольк кодьяс. Бӧрвылас татшӧм кольк кодьыслӧн кытшыс потласьӧ крест на крест. Потлӧминъясыс сьӧдӧдӧны да сэсь пондас вижов пызьӧн моз киссьыны порошок — тайӧ спораыс паразитъясыслӧн гагпудӧмсьыс киссьӧм бӧрас висьмӧдӧ мусинсӧ, а бӧрыннас висьмӧдӧны мӧд воӧн пуктӧм картупель кӧйдыссӧ. | Јогӧԍԍӧмӧн віԍмӧм картупеԉ вылын первојсӧ артмӧны посԋіԃік торја коԉккоԃјас. Бӧрвылас тащӧм коԉккоԃыслӧн кыщыс потлаԍӧ крест на крест. Потлӧм інјасыс ԍӧԁӧԁӧны ԁа сеԍ понԁас віжов пыԅӧн моз кіԍԍыны порошок — тајӧ спораыс параԅітјасыслӧн гагпуԁӧмԍыс кіԍԍӧм бӧрас віԍмӧԁӧ муԍінсӧ, а бӧрыннас віԍмӧԁӧны мӧԁ воӧн пуктӧм картупеԉ кӧјԁыссӧ. |
| Чукрасьӧм либӧ сьӧдӧдан паршаӧн шуӧны ризоктонияӧн висьмӧмъясӧс. | Чукраԍӧм ԉібӧ ԍӧԁӧԁан паршаӧн шуӧны різоктоԋіјаӧн віԍмӧмјасӧс. |
| Ризоктонияӧн висьысь картупель кустъясын унаысь артмывлӧны бородавкаяс. Мукӧддырйиыс найӧ овлӧны кор пытшкас. Та вӧсна картупеляс лоӧны дойяс, а кышыс потласяс да торъявлӧ картупель дінсьыс. | Різоктоԋіјаӧн віԍыԍ картупеԉ кустјасын унаыԍ артмывлӧны бороԁавкајас. Мукӧԁ ԁырјіыс најӧ овлӧны кор пыщкас. Та вӧсна картупеԉас лоӧны ԁојјас, а кышыс потлаԍас ԁа торјавлӧ картупеԉ ԁінԍыс. |
| Паршаӧн висигӧн картупельлӧн чинӧ урожайыс да лёк лоӧ продуктыслӧн бурлуныс. | Паршаӧн віԍігӧн картупеԉлӧн чінӧ урожајыс ԁа ԉок лоӧ проԁуктыслӧн бурлуныс. |
| Паршанас картупель висьмӧ пырджык мусинмас, кытчӧ паразитъясыс вермӧны веськавны картупель кӧйдыскӧд. Паршаыд оз этшаысь висьмӧдлы мусинсӧ. Висьмӧм мусинмысь оз вермы кутны дзоньвидзалунсӧ томиник картупельлысь некутшӧм протравитӧм ни дзоньвидза кӧйдысӧн пуктӧм. Та вӧсна колӧ мый вермӧмысь вермасьны мусин висьмӧмыскӧд. Сы могысь оз ков быд воӧ пуктыны ӧти местаӧ картупельтӧ, а колӧ вежлавны нянь быдтасъяскӧд либӧ турункӧд. Висьмӧм мусинма местаас картупельтӧ пуктыны колӧ сӧмын кык либӧ куим во борын. Паршаӧн висьмӧм мусинсӧ оз ков вынсьӧдны куйӧдӧн, а колӧ вежны сійӧс минерала мувынсьӧданъясӧн. Абу кӧ минерала мувынсьӧданъясыс — позьӧ куйӧдавны, но сӧмын культураа быдтасъяс улӧ, кодъяс лоӧны картупель бӧрын. | Паршанас картупеԉ віԍмӧ пырҗык муԍінмас, кытчӧ параԅітјасыс вермӧны веԍкавны картупеԉ кӧјԁыскӧԁ. Паршаыԁ оз ещаыԍ віԍмӧԁлы муԍінсӧ. Віԍмӧм муԍінмыԍ оз вермы кутны ԇоԋвіԇалунсӧ томыԋік картупеԉлыԍ ԋекущӧм протравітӧм-ԋі ԇоԋвіԇа кӧјԁысӧн пуктӧм. Та вӧсна колӧ мыј вермӧмыԍ вермаԍны муԍін віԍмӧмыскӧԁ. Сы могыԍ оз ков быԁ воӧ пуктыны ӧԏі местаӧ картупеԉтӧ, а колӧ вежлавны ԋаԋ быԁтасјаскӧԁ ԉібӧ турункӧԁ. Віԍмӧм муԍінма местаас картупеԉтӧ пуктыны колӧ сӧмын кык ԉібӧ кујім во борын. Паршаӧн віԍмӧм муԍінсӧ оз ков вынԍӧԁны кујӧԁӧн, а колӧ вежны сіјӧс міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн. Абу-кӧ міԋерала мувынԍӧԁанјасыс — поԅӧ кујӧԁавны, но сӧмын куԉтураа быԁтасјас улӧ, коԁјас лоӧны картупеԉ бӧрын. |
| Колхознӧй овмӧсъясын, кӧні став уджыс мунӧ план серти, картупель кӧйдыссӧ колӧ водзвыв лӧсьӧдӧны. | Колхознӧј овмӧсјасын, кӧні став уҗыс мунӧ план ԍерԏі, картупеԉ кӧјԁыссӧ колӧ воԇвыв лӧԍӧԁӧны. |
| Кӧйдыс босьтӧм вылӧ пуктӧны бурджык картупельсӧ торъя участокъясӧ, кытысь и босьтӧны бур кӧйдыссӧ. | Кӧјԁыс боԍтӧм вылӧ пуктӧны бурҗык картупеԉсӧ торја участокјасӧ, кытыԍ і боԍтӧны бур кӧјԁыссӧ. |
| Бур кӧйдысыс кӧ оз ло — картупельсӧ позьӧ дезинфицируйтны, дай сӧмын паршаӧн висьмытӧм картупельяссӧ. | Бур кӧјԁысыс-кӧ оз ло — картупеԉсӧ поԅӧ ԃеԅінфіцірујтны ԁај сӧмын паршаӧн віԍмытӧм картупеԉјассӧ. |
| Картупель кӧйдыс дезинфицируйтсьӧ со кыдзи: пу пельсаӧ лӧсьӧдӧны формалин сорас. Сы вылӧ кизьӧртӧны 40 прӧчента формалин ва сорӧн. Босьтӧны ӧти юкӧн формалин вылӧ 120 юкӧн ва, либӧ 1 литр формалин соралӧны 120 литр вакӧд. Сэсся картупельсӧ сӧвтӧны гежӧдик мешӧкӧ да сюйӧны формалин сораса пельсаӧ 2 час дыра кежлӧ. Сы бӧрын пельсасьыс мешӧксӧ лэптӧны, картупельсӧ разӧдлӧмӧн косьтӧны, дай сэсся пуктыны лоӧ дась. | Картупеԉ кӧјԁыс ԃеԅінфіцірујтчӧ со кыԇі: пу пеԉсаӧ лӧԍӧԁӧны формаԉін сорас. Сы вылӧ кіԅӧртӧны 40 прӧчента формаԉін ва сорӧн. Боԍтӧны ӧԏі јукӧн формаԉін вылӧ 120 јукӧн ва, ԉібӧ 1 ԉітр формаԉін соралӧны 120 ԉітр вакӧԁ. Сеԍԍа картупеԉсӧ сӧвтӧны гежӧԃік мешӧкӧ ԁа ԍујӧны формаԉін сораса пеԉсаӧ 2 час ԁыра кежлӧ. Сы бӧрын пеԉсаԍыс мешӧксӧ лептӧны, картупеԉсӧ разӧԁлӧмӧн коԍтӧны, ԁај сеԍԍа пуктыны лоӧ ԁаԍ. |
| Нӧшта на бурджык лоӧ, шонтыны кӧ формалин сорассӧ 50 градусӧдз Цельсий серти. Сы могысь шонтӧны пӧртйын дас кымын литра ва пузьытӧдзыс, сэсся дасьтӧны пельсаӧ джын мындасӧ либӧ неуна унджык кӧдзыд ва да шонтӧны сійӧс пӧртсьыс кисьтан пуӧм пӧсь ванас. Кор тадзисӧ лоӧ лӧсьӧдӧма 120 литра (50 градуса шоныд) васӧ, пельсаас кисьтӧны 1 литра формалин, беддьӧн гудралӧны да сорасас картупельсӧ лэдзлӧны кык минут кежлӧ. Мешӧкъяссӧ лэпталӧны, картупельсӧ кисьталӧны чукӧрӧ да вевттялӧны мешӧкъяснас либӧ брезентӧн, а пельсаӧ выльысь сӧвтӧны картупель тыра мешӧкъяссӧ. Сы могысь, мый воддза мешӧкъяссӧ сӧвтлӧм бӧрын сорасыд пельсаас кӧдзалӧ, бур эськӧ вӧлі, содтыны кӧ сэтчӧ выльысь формалинсӧ ёна пӧсь ваӧн. Сы ради пельсаас сорасыслӧн выныс бӧр каяс 50 градусӧдз. Пӧсь формалин сорас пытшкын протравитӧм картупельсӧ брезент улын видзӧны 2 час дыра. Сэсся картупельсӧ косьтӧны дай пуктӧны. | Нӧшта-на бурҗык лоӧ, шонтыны-кӧ формаԉін сорассӧ 50 граԁусӧԇ Цеԉԍіја ԍерԏі. Сымогыԍ шонтӧны пӧртјын ԁаскымын ԉітра ва пуԅытӧԇыс, сеԍԍа ԁаԍтӧны пеԉсаӧ җынмынԁасӧ ԉібӧ ԋеуна унҗык кӧԇыԁ ва ԁа шонтӧны сіјӧс пӧртԍыс кіԍтан пуӧм пӧԍ ванас. Кор таԇісӧ лоӧ лӧԍӧԁӧма 120 ԉітра (50 граԁуса шоныԁ) васӧ, пеԉсаас кіԍтӧны 1 ԉітра формаԉін, беԃԃӧн гуԁралӧны ԁа сорасас картупеԉсӧ леԇлӧны кык мінут кежлӧ. Мешӧкјассӧ лепталӧны, картупеԉсӧ кіԍталӧны чукӧрӧ ԁа вевԏԏалӧны мешӧкјаснас ԉібӧ бреԅентӧн, а пеԉсаӧ выԉыԍ сӧвтӧны картупеԉ тыра мешӧкјассӧ. Сымогыԍ, мыј воԇԇа мешӧкјассӧ сӧвтлӧм бӧрын сорасыԁ пеԉсаас кӧԇалӧ, бур еԍкӧн вӧлі, соԁтыны-кӧ сетчӧ выԉыԍ формаԉінсӧ јона пӧԍ ваӧн. Сы раԃі пеԉсаас сорасыслӧн выныс бӧр кајас 50 граԁусӧԇ. Пӧԍ формаԉін сорас пыщкын протравітӧм картупеԉсӧ бреԅент улын віԇӧны 2 час ԁыра. Сеԍԍа картупеԉсӧ коԍтӧны ԁај пуктӧны. |
| Сулема сорас пытшкын картупель протравитігӧн колӧ босьтны: 12 грамм сулема да 12 литра ва. Тайӧ сорас пытшкас сідзжӧ картупельсӧ лэдзлӧны пельсаӧ мешӧкъясӧн да видзӧны 1½–2 час дыра. Сэсся лэпталасны, косьтасны, дай пуктӧны. | Суԉема сорас пыщкын картупеԉ протравітігӧн колӧ боԍтны: 12 грамм суԉема ԁа 12 ԉітра ва. Тајӧ сорас пыщкас сіԇжӧ картупеԉсӧ леԇлӧны пеԉсаӧ мешӧкјасӧн ԁа віԇӧны 1½–2 час ԁыра. Сеԍԍа лепталасны, коԍтасны, ԁај пуктӧны. |
| Колӧ тӧдны, мый сулемаӧн картупельтӧ протравитны бурджык дай ёнджыка протравитӧ формалин дорсьыд. Но сулемаыд зэв яда да протравитчигад колӧ ёна видзчысьны. Сулеманад протравитӧм картупельтӧ оз позь сёйны мортлы ни пемӧсъяслы. Протравитӧм бӧрас сорас коляссӧ колӧ кисьтны гуӧ да тыртны. Уджалігад колӧ видзчысьны, медым сулемаыс эз веськав вомад, синмад да с. в. Уджалӧм бӧрас колӧ бура мыссьыны майтӧгӧн. | Колӧ тӧԁны, мыј суԉемаӧн картупеԉтӧ протравітны бурҗык ԁај јонҗыка протравітӧ формаԉін ԁорԍыԁ. Но суԉемаыԁ зев јаԁа ԁа протравітчігаԁ колӧ јона віԁчыԍны. Суԉеманаԁ протравітӧм картупеԉтӧ оз поԅ ԍојны мортлы-ԋі пемӧсјаслы. Протравітӧм бӧрас сорас коԉассӧ колӧ кіԍтны гуӧ ԁа тыртны. Уҗалігаԁ колӧ віԁчыԍны, меԁым суԉемаыс ез веԍкав вомаԁ, ԍінмаԁ ԁа с. в. Уҗалӧм бӧрас колӧ бура мыԍԍыны мајтӧгӧн. |
| ЙЫВМАН ВИСЬӦМ | ЈЫВМАН ВІԌӦМ |
| Тайӧ висьӧмъясыс кындзи нӧшта зэв ёна висьӧдӧ картупельтӧ „Йывман висьӧм“. Картупельыс тайӧ висьӧмнас воысь воӧ посняммӧ, зэв ёна йывмӧ, кодӧс и шуӧны картупель йывман висьӧмӧн. | Тајӧ віԍӧмјасыс кыԋԇі нӧшта зев јона віԍӧԁӧ картупеԉтӧ „Јывман віԍӧм“. Картупеԉыс тајӧ віԍӧмнас воыԍ-воӧ посԋаммӧ, зев јона јывмӧ, коԁӧс і шуӧны картупеԉ јывман віԍӧмӧн. |
| Тайӧ висьӧмыс петӧ картупель дзоридзалігас. Сэки висьысь кустъясыс дугдӧны быдмыныс, кольччӧ дзоньвидза кустъяссьыс, лоӧны весь кузяӧн кымын дженьыдӧсь дзоньвидза кустъяс дорсьыс, а мукӧддырйиыс и джын кузяыс на сӧмын. Висьысь картупельлӧн корйыс да листъясыс лоӧны посниӧсь, чукырӧсь, лёкногаӧсь да быттьӧ гартчӧмаӧсь. Мукӧддырйиыс висьысь кустъясыслӧн листъясыс тупкысьӧмаӧсь вижовъеджыд чутъясӧн. | Тајӧ віԍӧмыс петӧ картупеԉ ԇоріԇалігас. Секі віԍыԍ кустјасыс ԁугԁӧны быԁмыныс, коԉтчӧ ԇоԋвіԇа кустјасԍыс, лоӧны веԍкуԅаӧн кымын җеԋыԁӧԍ ԇоԋвіԇа кустјас ԁорԍыс, а мукӧԁ ԁырјіыс і җынкуԅаыс-на сӧмын. Віԍыԍ картупеԉлӧн корјыс ԁа ԉістјасыс лоӧны посԋіӧԍ, чукырӧԍ, ԉокногаӧԍ ԁа быԏԏӧ гартчӧмаӧԍ. Мукӧԁ ԁырјіыс віԍыԍ кустјасыслӧн ԉістјасыс тупкыԍӧмаӧԍ віжов јеҗыԁ чутјасӧн. |
| Овлӧ на и сідзи, мый листъясыс кӧть висьысь картупельыслӧн вежӧсь, но листъясыслӧн ӧтар джынйыс век нин сьӧдӧдӧма, а мӧд джынйыс — югыдвижджык. Кор вылас видзӧдӧмӧн позьӧ аддзыны уна пӧлӧс йывман висьӧмъясӧс, быд висьӧм мунӧ аслыспӧлӧс ногӧн: ӧтикъяс — чикрасьӧмӧн, мӧдъяс — кӧрсьӧмӧн, коймӧдъяс гартчӧмӧн лист серӧссьӧмӧн да. Нӧшта эм ӧти пӧлӧс висьӧм, коді шусьӧ „кудритчӧмӧн“. Кудритчӧм висьӧмыс синмад медся ёна шыбитчӧ. Сылӧн дженьыда быдмӧ тушаыс, дай топыд да сук лист костъяса. | Овлӧ-на і сіԇі, мыј ԉістјасыс кӧԏ віԍыԍ картупеԉыслӧн вежӧԍ, но ԉістјасыслӧн ӧтар җынјыс век-ԋін ԍӧԁӧԁӧма, а мӧԁҗынјыс — југыԁ віжҗык. Кор вылас віԇӧԁӧмӧн поԅӧ аԁԇыны уна пӧлӧс јывман віԍӧмјасӧс, быԁ віԍӧм мунӧ аслас пӧлӧс ногӧн: ӧԏікјас — чікраԍӧмӧн, мӧԁјас — кӧрԍӧмӧн, којмӧԁјас гартчӧмӧн ԉіст ԍерӧԍԍӧмӧн ԁа. Нӧшта ем ӧԏі пӧлӧс віԍӧм, коԁі шуԍӧ „куԁрітчӧмӧн“. Куԁрітчӧм віԍӧмыс ԍінмаԁ меԁԍа јона шыбытчӧ. Сылӧн җеԋыԁа быԁмӧ тушаыс, ԁај топыԁ ԁа сук ԉіст костјаса. |
| Кудритчӧм висьысьлӧн листъясыс абу картупель корлӧн кодьӧсь, а нач фасоль либӧ сирень листъяс модааӧсь: иддзыс вӧсни, гӧгрӧс, абу гранйӧсь (13, 14, 15, 16-ӧд серпасъяс). | Куԁрітчӧм віԍыԍлӧн ԉістјасыс абу картупеԉ корлӧн коԃӧԍ, а нач фасоԉ ԉібӧ ԍіреԋ ԉістјас моԁааӧԍ: іԇԇыс вӧсԋі, гӧгрӧс, абу гранјӧԍ (13, 14, 15, 16-ӧԁ ԍерпасјас). |
| Картупель босьтігӧн тайӧ висьӧмтӧ он сэтшӧма вермы тӧдны. Сэки позьӧ тӧдны сӧмын сы серти, мый висьысь позтыръясыс посни картупеляӧсь, урожайсӧ сетӧны ичӧтӧс да. Кӧйдыссӧ кӧ пуктӧма гӧрд, либӧ кельгов картупель, сэки висьысь кустъясыс оз и дзоридзавны. | Картупеԉ боԍтігӧн тајӧ віԍӧмтӧ он сещӧма вермы тӧԁны. Секі поԅӧ тӧԁны сӧмын сы ԍерԏі, мыј віԍыԍ позтырјасыс посԋі картупеԉаӧԍ, урожајсӧ ԍетӧны ічӧтӧс-ԁа. Кӧјԁыссӧ кӧ пуктӧма гӧрԁ, ԉібӧ кеԉԁов картупеԉ, секі віԍыԍ кустјасыс оз і ԇоріԇавны. |
| Тайӧ висьӧмъяссӧ бура тӧдмалӧм бӧрын шуӧны, мый оз став висьӧмыс ӧткодя тшыкӧд быдтасъяссӧ, мукӧдыс на пиысь — чикрасьӧм, гартчӧм да кӧрсьӧм медся ёна тшыкӧдӧны, а сера рӧмаӧн да лист серӧссянаӧн — тшыкӧдӧны омӧльджыка. | Тајӧ віԍӧмјассӧ бура тӧԁмалӧм бӧрын шуӧны, мыј оз став віԍӧмыс ӧткоԃа щыкӧԁ быԁтасјассӧ, мукӧԁыс на піыԍ — чікраԍӧм, гартчӧм ԁа кӧрԍӧм меԁԍа јона щыкӧԁӧны, а ԍера рӧмаӧн ԁа ԉіст ԍерӧԍԍанаӧн — щыкӧԁӧны омӧԉҗыка. |
| Тӧдмалӧма, мый воддзаясыс тшыкӧдӧны ёнджыка, а шӧркодь сортыс — омӧльджыка. Бӧръя пӧлӧсыслӧн урожайыс тайӧ висьӧмсьыс озджык вош воддза дорсьыс. | Тӧԁмалӧма мыј воԇԇајасыс щыкӧԁӧны јонҗыка, а шӧркоԃ сортыс — омӧԉҗыка. Бӧрја пӧлӧсыслӧн урожајыс тајӧ віԍӧмԍыс озҗык вош воԇԇа ԁорԍыс. |
| Босьтігас кӧть и кажитчӧ картупельыс висьысь кустъяссьыс дзоньвидзаӧн, но на пытшкысь век на жӧ сюрасны висьысь картупельясыд, кодъяс нӧшта ёнджыка висьмӧны, воддза мам позтыр дорсьыс, урожайыс лоӧ этшаджык, дай картупельясыс лоӧны посньыдӧсь. Сідзкӧ йывман висьӧмыд паськалӧ ёнджыкасӧ картупель кӧйдыссяньыс. Татысь тыдалӧ, кӧйдыс вылад оз ков босьтны картупельтӧ висьысь кустъясысь. | Боԍтігас кӧԏ і кажітчӧ картупеԉыс віԍыԍ кустјасԍыс ԇоԋвіԇаӧн, но на пыщкыԍ век-на-жӧ ԍурасны віԍыԍ картупеԉјасыԁ, коԁјас нӧшта јонҗыка віԍмӧны, воԇԇа мам позтыр ԁорԍыс, урожајыс лоӧ ещаҗык, ԁај картупеԉјасыс лоӧны посԋыԁӧԍ. Сіԇ-кӧ јывман віԍӧмыԁ паԍкалӧ јонҗыкасӧ картупеԉ кӧјԁысԍаԋыс. Татыԍ тыԁалӧ, кӧјԁыс-вылаԁ оз ков боԍтны картупеԉтӧ віԍыԍ кустјасыԍ. |
| Но став лёкыс сыын, мый висьӧмыд оз сӧмын разав висьысь картупельыскӧд, а вермас висьмыны дзоньвидза быдтасыс му вылас и, кодъяс веськалӧны висьысь кустъяс дінас. Висьмӧны найӧ вужсяньыс, уна пӧлӧс нидзувъяссянь, личинкаяссянь, гагъяссянь либӧ нёнялысь гагъяссянь — пытшъяссянь, лудікъяссянь, кор найӧ веськалӧны висьысь кор вывсьыс дзоньвидза быдтасъяс вылас. Бӧрынджык висьмӧм дзоньвидза кустъяслысь и кӧть нем он вермы гӧгӧрвоны, но картупельыс сісьмӧ мӧд вонас дай сэтысь лоӧ висьысь куст (17-ӧд серп.) | Но став ԉокыс сыын, мыј віԍӧмыԁ оз сӧмын разав віԍыԍ картупеԉыскӧԁ, а вермас віԍмыны ԇоԋвіԇа быԁтасыс му вылас-і, коԁјас веԍкалӧны віԍыԍ кустјас ԁінас. Віԍмӧны најӧ вужԍаԋыс, уна пӧлӧс ԋіԇувјасԍаԋ, ԉічінкајасԍаԋ, гагјасԍаԋ ԉібӧ ԋоԋалыԍ гагјасԍаԋ — пыщјасԍаԋ, луԁікјасԍаԋ, кор најӧ веԍкалӧны віԍыԍ кор вывԍыс ԇоԋвіԇа быԁтасјас вылас. Бӧрынҗык віԍмӧм ԇоԋвіԇа кустјаслыԍ і кӧԏ ԋем он вермы гӧгӧрвоны, но картупеԉыс сіԍмӧ мӧԁ вонас ԁај сетыԍ лоӧ віԍыԍ куст (17-ӧԁ ԍерп.) |
| КЫДЗИ ВЕРМАСЬНЫ ЙЫВМАН ВИСЬӦМКӦД | КЫԆІ ВЕРМАԌНЫ ЈЫВМАН ВІԌӦМКӦԀ |
| Ӧти-кӧ — картупельтӧ колӧ пуктыны дзоньвидза кӧйдысӧн, мӧд-кӧ — орчча муяс вылын мед вӧдитісны висьтӧм картупель жӧ. Колхозъясын тайӧ сідзи и лоӧ, а ӧтка гӧль да шӧркодя олысьясыдкӧд муясӧн орччӧн вӧдитчигӧн колӧ лӧсьӧдны сідз, медым найӧ муяссянь висьӧмъяс эз вуджны. | Ӧԏі-кӧ — картупеԉтӧ колӧ пуктыны ԇоԋвіԇа кӧјԁысӧн, мӧԁ-кӧ — ортча мујас вылын меԁ вӧԃітісны віԍтӧм картупеԉ-жӧ. Колхозјасын тајӧ сіԇі-і лоӧ, а ӧтка гӧԉ ԁа шӧркоԃа олыԍјасыԁкӧԁ мујасӧн ортчӧн вӧԃітчігӧн колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁым најӧ мујасԍаԋ віԍӧмјас ез вуҗны. |
| Кӧйдыс вылад дзоньвидза картупельсӧ колӧ бӧрйыны урожайсӧ босьтігӧн. | Кӧјԁыс вылаԁ ԇоԋвіԇа картупеԉсӧ колӧ бӧрјыны урожајсӧ боԍтігӧн. |
| Вермас лоны, мый висьысь кӧйдысыд веськалас на кӧйдыс вылад да висьӧм лоӧ му вылас. Медым эськӧ висьӧмыс эз ёна паськав му вылас, колӧ висьысь кустъяссӧ шыблавны. Тайӧс колӧ вӧчны кыдз верман водзджык. Водзынджык нин вӧлі висьталӧма, мый позьӧ тӧдмавны висьысь кустъяссӧ картупель кор сертиыс. Сідзкӧ колӧ му вывсьыс висьысь кустъяссӧ пыр вочасӧн шыблавны дзоридзалігчӧжыс. | Вермас лоны, мыј віԍыԍ кӧјԁысыԁ веԍкалас-на кӧјԁыс вылаԁ ԁа віԍӧм лоӧ му вылас. Меԁым еԍкӧн віԍӧмыс ез јона паԍкав му вылас, колӧ віԍыԍ кустјассӧ шыблавны. Тајӧс колӧ вӧчны кыԇ верман воԇҗык. Воԇынҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј поԅӧ тӧԁмавны віԍыԍ кустјассӧ картупеԉ кор ԍерԏіыс. Сіԇкӧ, колӧ му вывԍыс віԍыԍ кустјассӧ пыр вочасӧн шыблавны ԇоріԇаліг чӧжыс. |
| Медым висьысь кустъяссӧ шыблалӧм вылӧ не видзны уна кад, колӧ шыблавны сӧмын сэтысь, кыті водзвывсянь индыссьӧ кольны кӧйдыс вылас. Шыблалӧм кустсьыс картупельыс вермас мунны пемӧсъяслы кӧрым вылӧ. Ёнджыка нетшкыны ковмас сӧмын первой вонас. Мӧд вонас лоӧ этшаджык, а коймӧд вонас нӧшта этша. | Меԁым віԍыԍ кустјассӧ шыблалӧм вылӧ ԋе віԇны уна каԁ, колӧ шыблавны сӧмын сетыԍ, кыті воԇвывԍаԋ інԁыԍԍӧ коԉны кӧјԁыс вылас. Шыблалӧм кустԍыс картупеԉыс вермас мунны пемӧсјаслы кӧрым вылӧ. Јонҗыка ԋещкыны ковмас сӧмын первој вонас. Мӧԁ вонас лоӧ ещаҗык, а којмӧԁ вонас нӧшта еща. |
| Колӧ бура тӧдны, мый картупельтӧ некор оз ков пуктыны вундалӧмӧн, сэки ёнджыка вермас висьӧмыс паськавны. Кӧйдыс вылас кӧ кольӧмаӧсь висьысь картупельяс, вундалігад пуртнас вермас вуджны висьӧмыс дзоньвидза картупельясас. Сы понда колӧ кӧйдыс вылад босьтны шӧркоддьӧмджык картупель да пуктігас пуктыны вундавтӧг дзоньнас, ӧткӧн-ӧткӧн быд позйӧ. | Колӧ бура тӧԁны, мыј картупеԉтӧ ԋекор оз ков пуктыны вунԁалӧмӧн, секі јонҗыка вермас віԍӧмыс паԍкавны. Кӧјԁыс вылас-кӧ коԉӧмаӧԍ віԍыԍ картупеԉјас, вунԁалігаԁ пуртнас вермас вуҗны віԍӧмыс ԇоԋвіԇа картупеԉјасас. Сыпонԁа колӧ кӧјԁыс вылаԁ боԍтны шӧркоԃԃемҗык картупеԉ ԁа пуктігас пуктыны вунԁавтӧг ԇоԋнас, ӧткӧн-ӧткӧн быԁ позјӧ. |
| КАРТУПЕЛЬЫД БЫДМАС — МӦВПЫШТ, КЫДЗИ СІЙӦС ВИДЗНЫ | КАРТУПЕԈЫԀ БЫԀМАС — МӦВПЫШТ, КЫԆІ СІЈӦС ВІԆНЫ |
| Картупель висьӧмыд зэв кокниа паськалӧ урожай босьтігас, та вылӧ колӧ бурджыка видзӧдлыны. Картупельтӧ босьтны колӧ заводитны сэк, кор бура нин сійӧ воас, а корйыс мед кулӧма нин пужйӧн. Корйыс кӧ веж на, медбур лоӧ картупель босьтны заводитчытӧдзыс лун кык-куим водзын корсӧ сылысь ытшкыны да силосуйтны. | Картупеԉ віԍӧмыԁ зев кокԋіа паԍкалӧ урожај боԍтігас, та вылӧ колӧ бурҗыка віԇӧԁлыны. Картупеԉтӧ боԍтны колӧ завоԃітны сек, кор бура-ԋін сіјӧ воас, а корјыс меԁ кулӧма-ԋін пужјӧн. Корјыс кӧ веж-на, меԁбур лоӧ картупеԉ боԍтны завоԃітчытӧԇыс лун кык-кујім воԇын корсӧ сылыԍ ыщкыны ԁа ԍілосујтны. |
| Картупельтӧ керны колӧ кос пӧраӧ. Босьтӧм картупельсӧ сэки жӧ бура видзӧдавны да сортируйтны. Висьысь картупельяссӧ пыр жӧ колӧ торйӧдны, а вундассьӧмъяссӧ позьӧ сёйны, либӧ вердны скӧтъяслы. Кӧйдыс вылӧ да тӧв кежлӧ колӧ картупельсӧ кольны вундасьтӧмъясӧс, дзоньвидзаяссӧ. | Картупеԉтӧ керны колӧ кос пӧраӧ. Боԍтӧм картупеԉсӧ секі-жӧ бура віԇӧԁавны ԁа сорԏірујтны. Віԍыԍ картупеԉјассӧ пыр-жӧ колӧ торјӧԁны, а вунԁаԍԍӧмјассӧ поԅӧ ԍојны, ԉібӧ верԁны скӧтјаслы. Кӧјԁысвылӧ ԁа тӧв кежлӧ колӧ картупеԉсӧ коԉны вунԁаԍтӧмјасӧс, ԇоԋвіԇајассӧ. |
| Идравтӧдзыс картупельтӧ колӧ бура косьтыны да вӧлись сы бӧрын пуктавны видзанінъясӧ либӧ пӧдвалъясӧ. | Іԁравтӧԇыс картупеԉтӧ колӧ бура коԍтыны ԁа вӧԉіԍ сы бӧрын пуктавны віԇанінјасӧ ԉібӧ пӧԁвалјасӧ. |
| Бӧрвылас зэв колана примитны мераяс сы вылӧ, медым тӧвся картупель видзанін вӧлі бурджык условйӧясын. Картупель видзанінсӧ колӧ вӧчны косӧд местаӧ, мед эз пукав сэні мусинса ваыс. Видзаніныс медым вӧлі косӧд, дай мед позис сійӧс тӧлӧдыштавлыны. Зэв колана, медым температураыс тӧв чӧжыс эз лыб 1–2 градусысь вылӧджык Цельсий серти. Тӧвся видзанінас картупельсӧ кисьтавтӧдз, видзанінсӧ колӧ бура весавны да дезинфицируйтны. Сідзжӧ оз ков кисьтавны кыз слӧйӧн. | Бӧрвылас зев колана прімітны мерајас сывылӧ, меԁым тӧвԍа картупеԉ віԇанін вӧлі бурҗык условіјӧјасын. Картупеԉ віԇанінсӧ колӧ вӧчны косӧԁ местаӧ, меԁ ез пукав сені муԍінса ваыс. Віԇаніныс меԁым вӧлі косӧԁ, ԁај меԁ поԅіс сіјӧс тӧлӧԁыштавлыны. Зев колана, меԁым ԏемператураыс тӧв чӧжыс ез лыб 1–2 граԁусыԍ вылӧҗык Цеԉԍіја ԍерԏі. Тӧвԍа віԇанінас картупеԉсӧ кіԍтавтӧԇ, віԇанінсӧ колӧ бура весавны ԁа ԃеԅінфіцірујтны. Сіԇ-жӧ оз ков кіԍтавны кыз слӧјӧн. |
| КЫДЗИ ПОЗЬӦ СОДТЫНЫ КАРТУПЕЛЬЛЫСЬ УРОЖАЙСӦ | КЫԆІ ПОԄӦ СОԀТЫНЫ КАРТУПЕԈЛЫԌ УРОЖАЈСӦ |
| Колхозъясыд зэв бура вермасны содтыны картупельлысь урожайсӧ да тыртны видз-му овмӧслысь планъяссӧ. | Колхозјасыԁ зев бура вермасны соԁтыны картупеԉлыԍ урожајсӧ ԁа тыртны віԇму овмӧслыԍ планјассӧ. |
| Та вылӧ колӧ: | Та вылӧ колӧ: |
| Ӧти-кӧ, бурмӧдны мусин небзьӧдан уджсӧ, картупель бӧрся дӧзьӧрсӧ, бурмӧдны став условйӧсӧ тайӧ быдтас культураыслысь. | Ӧԏі-кӧ, бурмӧԁны муԍін ԋебԅӧԁан уҗсӧ, картупеԉ бӧрԍа ԁӧԅӧрсӧ, бурмӧԁны став условіјӧсӧ тајӧ быԁтас куԉтураыслыԍ. |
| Мӧд-кӧ, ыджыд вниманньӧ колӧ пуктыны висьӧмъяс да вредительясысь мездысьӧм вылӧ. | Мӧԁ-кӧ, ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны віԍӧмјас ԁа вреԃіԏеԉјасыԍ мезԁыԍӧм вылӧ. |
| Бур эськӧ вӧлі, нуӧдны кӧ ставнас вермасьӧмсӧ кыкнан боксяньыс да вермасьны водзвыв лӧсьӧдӧм план серти. | Бур еԍкӧн вӧлі, нуӧԁны-кӧ ставнас вермаԍӧмсӧ кыкнан бокԍаԋыс ԁа вермаԍны воԇвыв лӧԍӧԁӧм план ԍерԏі. |
| Ӧд сиктса овмӧс колхозъяскӧд ӧтувтӧмӧн видз-му овмӧсын реконструкция нуӧдсьӧ сы вылӧ, медым гырысь колхозъяс видз-му овмӧс уджсӧ нуӧдісны водзвыв лӧсьӧдӧм план серти, гырысьджык пӧльза босьтӧмӧн да воысь воӧ паськӧдны да бурмӧдны овмӧссӧ. Удж механизируйтӧмыд колхознӧй овмӧсад ёна кокньӧдӧ да вичмӧдӧ уджалан вынсӧ, сетӧ кад уджавны сэтшӧм уджсӧ, кутшӧмӧс эськӧ ӧтка овмӧс некор эз эштыв да эз вермыв нуӧдны. | Ӧԁ ԍіктса овмӧс колхозјаскӧԁ ӧтувтӧмӧн віԇму овмӧсын реконструкціја нуӧԁԍӧ сы вылӧ, меԁым гырыԍ колхозјас віԇму овмӧс уҗсӧ нуӧԁісны воԇвыв лӧԍӧԁӧм план ԍерԏі, гырыԍҗык пӧԉза боԍтӧмӧн ԁа воыԍ-воӧ паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны овмӧссӧ. Уҗ мехаԋіԅірујтӧмыԁ колхознӧј овмӧсаԁ јона кокԋӧԁӧ ԁа вічмӧԁӧ уҗалан вынсӧ, ԍетӧ каԁ уҗавны сещӧм уҗсӧ, кущӧмӧс еԍкӧ ӧтка овмӧс ԋекор ез ештыв ԁа ез вермыв нуӧԁны. |
| Гырысь колхознӧй овмӧсъясад эмджык верманлуныс дай колӧ тайӧс вӧчны. Торйӧдны уджалысьясӧс да велӧдны, мед кужисны найӧ нуӧдны тайӧ либӧ мӧд удж, коді сетӧ надея сы вылӧ, мый быд аслыспӧлӧс удж лоӧ вӧчӧма аслас пӧраӧ, мукӧд уджъяс эндӧдтӧг. | Гырыԍ колхознӧј овмӧсјасаԁ емҗык верманлуныс ԁај колӧ тајӧс вӧчны. Торјӧԁны уҗалыԍјасӧс ԁа велӧԁны, меԁ кужісны најӧ нуӧԁны тајӧ, ԉібӧ мӧԁ уҗ, коԁі ԍетӧ наԃеја сывылӧ, мыј быԁ аслас пӧлӧс уҗ лоӧ вӧчӧма аслас пӧраӧ, мукӧԁ уҗјас енԁӧԁтӧг. |
| Быд колхозын колӧ торйӧдны мортӧс, коді эськӧ нуӧдіс висьӧмъяскӧд да вредительяскӧд вермасян удж да медым тайӧ уджыс муніс ставыс план кузя. Нӧшта на висьталам, мый колӧ тӧдны картупельӧс висьӧмъясысь видзӧмын. | Быԁ колхозын колӧ торјӧԁны мортӧс, коԁі еԍкӧ нуӧԁіс віԍӧмјаскӧԁ ԁа вреԃіԏеԉјаскӧԁ вермаԍан уҗ ԁа меԁым тајӧ уҗыс муніс ставыс план куԅа. Нӧшта-на віԍталам, мыј колӧ тӧԁны картупеԉӧс віԍӧмјасыԍ віԇӧмын. |
| Медводз колӧ тӧдны, мый му вылын висьӧмыс заводитчӧ унаторсянь. | Меԁвоԇ колӧ тӧԁны, мыј му вылын віԍӧмыс завоԃітчӧ уна торԍаԋ. |
| Висьӧмыс заводитчас ӧти местаӧ, сэсянь вуджас мӧд местаӧ дай висьмӧдас дзик дзоньвидза быдтасъясӧс. | Віԍӧмыс завоԃітчас ӧԏі местаӧ, сеԍаԋ вуҗас мӧԁ местаӧ ԁај віԍмӧԁас ԇік ԇоԋвіԇа быԁтасјасӧс. |
| Медся нин колӧ повны, заводитчӧма кӧ висьӧмыс тшакъяссянь, коді тшыкӧдалӧ му веркӧсса торъяссӧ — коръяссӧ да йывсьыс вожъяссӧ. Тшаклысь кӧйдыссӧ зэв ылӧдз вермӧны новлӧдлыны лэбачьяс, гагъяс да тӧв. Кӧть и омӧльджыка, но поланаӧсь мупытшкӧсса тшакъяс, кодъяс олӧны мусинмас да висьмӧдӧны жӧ быдтасъяссӧ. Колӧ тӧдны налысь няйт кокӧн кокниа вуджӧмсӧ, телега кытшъясӧн да му уджалан кӧлуйӧн — тракторӧн, плугӧн, пиняӧн да кӧдзан машинаӧн вуджӧмсӧ. | Меԁԍа-ԋін колӧ повны, завоԃітчӧма-кӧ віԍӧмыс щакјасԍаԋ, коԁі щыкӧԁалӧ му веркӧсса торјассӧ — корјассӧ ԁа јывԍыс вожјассӧ. Щаклыԍ кӧјԁыссӧ зев ылӧԇ вермӧны новлӧԁлыны лебачјас, гагјас ԁа тӧв. Кӧԏ і омӧԉҗыка, но поланаӧԍ мупыщкӧсса щакјас, коԁјас олӧны муԍінмас ԁа віԍмӧԁӧны-жӧ быԁтасјассӧ. Колӧ тӧԁны налыԍ ԋајт кокӧн кокԋіа вуҗӧмсӧ, ԏеԉега кыщјасӧн ԁа му уҗалан кӧлујӧн — тракторӧн, плугӧн, піԋаӧн ԁа кӧԇан машінаӧн вуҗӧмсӧ. |
| Висьӧмыд кӧ лоӧ му вылын, сэки омӧль нин лоӧ дзоньвидза быдтасъясыдлы. | Віԍӧмыԁ-кӧ лоӧ мувылын, секі омӧԉ-ԋін лоӧ ԇоԋвіԇа быԁтасјасыԁлы. |
| Сы понда ёна колӧ видзчысьны висьӧмъяссӧ новлӧдлӧмысь, а висьмас кӧ, колӧ регыдджык кутчысьны сыкӧд вермасьны, медым бырӧдны сылысь паськалӧмсӧ да видзны быдтасӧс висьӧмысь. | Сыпонԁа јона колӧ віԁчыԍны віԍӧмјассӧ новлӧԁлӧмыԍ, а віԍмас-кӧ, колӧ регыԁҗык кутчіԍны сыкӧԁ вермаԍны, меԁым бырӧԁны сылыԍ паԍкалӧмсӧ ԁа віԇны быԁтасӧс віԍӧмыԍ. |
| Он кӧ пӧраӧ заводитчы висьӧмъясыскӧд вермасьны, найӧ ёна вермасны паськавны да чинтыны урожайтӧ. | Он-кӧ пӧраӧ завоԃітчы віԍӧмјасыскӧԁ вермаԍны, најӧ јона вермасны паԍкавны ԁа чінтыны урожајтӧ. |
| Картупельлӧн висьӧмыс ёнджыкасӧ паськалӧ кӧйдыс картупельсяньыс. Сы понда медся ёна пуктан кӧйдыс вылас колӧ видзӧдлыны. Мед вӧлі пуктігкежлад бур кӧйдыс, колӧ босьтігас чукӧртны дзоньвидза кустъясысь да дӧзьӧритны, медым не висьмӧдны кӧйдыссӧ новлӧдлігас да видзигас. | Картупеԉлӧн віԍӧмыс јонҗыкасӧ паԍкалӧ кӧјԁыс картупеԉԍаԋыс. Сыпонԁа меԁԍа јона пуктан кӧјԁыс вылас колӧ віԇӧԁлыны. Меԁ вӧлі пуктіг кежаԁ бур кӧјԁыс, колӧ боԍтігас чукӧртны ԇоԋвіԇа кустјасыԍ ԁа ԁӧԅӧрітны, меԁым ԋе віԍмӧԁны кӧјԁыссӧ новлӧԁлігас ԁа віԇігас. |
| Бурджык эськӧ вӧлі, кӧйдыс вылад кӧ картупельтӧ пуктан торъя му вылӧ, кодӧс пуктыны бура бӧрйӧм висьтӧм картупельӧн. | Бурҗык еԍкӧн вӧлі, кӧјԁыс вылаԁ-кӧ картупеԉтӧ пуктан торја му вылӧ, коԁӧс пуктыны бура бӧрјӧм віԍтӧм картупеԉӧн. |
| Медым видзтыны сійӧ му вывсьыс висьӧм сюрӧмсьыс, бӧрйӧм кӧйдыссӧ колӧ протравитны формалин сорасӧн. | Меԁым віԇтыны сіјӧ му вывԍыс віԍӧм ԍурӧмԍыс, бӧрјӧм кӧјԁыссӧ колӧ протравітны формаԉін сорасӧн. |
| Кӧйдыс картупель пуктанінсӧ гожӧмбыд колӧ дӧзьӧритны, кодъясӧс индӧма план серти, кодӧс индӧма быд аслыс пӧлӧс висьӧмлы. | Кӧјԁыс картупеԉ пуктанінсӧ гожӧмбыԁ колӧ ԁӧԅӧрітны, коԁјасӧс інԁӧма план ԍерԏі, коԁӧс інԁӧма быԁ аслыс пӧлӧс віԍӧмлы. |
| Став висьысь кустъяссӧ му вылысь аддзӧм бӧрын колӧ бырӧдны. Медым картупельыд эзджык сісьмы сісьман висьӧмӧн, колӧ пуктассӧ кӧть ӧтиысь киськавны бордосскӧй жидкосьтӧн. Медся нин ёна да бура колӧ видлавны картупель кӧйдыссӧ босьтігас, кодӧс босьтӧм бӧрас косьтӧны бура шонді водзын да дезинфицируйтӧм видзанінӧ кисьталӧны. Тулыснас кӧйдыссӧ пуктытӧдзыс выльысь на видлалӧны. Пуктынытӧ колӧ дзоньвидза, быдса да шӧркодь картупельясӧс. Дерт, бурджык лӧсьӧдны овмӧсад устойчивӧй сорт картупель, найӧ кӧ ас бурлуннас лоӧны сэтшӧмӧсь, кутшӧмӧс колӧ босьтны сэтысь (сёян картупель, скӧтлы вердан, либӧ техническӧй — мыйкӧ сэтысь вӧчны). Сы понда, мый висьӧм сетысьӧн вермас лоны мусинмыс, колӧ вежны кӧйдыссӧ, зэв колана, медым картупельыд быд воӧ эз пуктыссьы ӧти местаӧ, ӧти му вылӧ, а лоис вежлалӧма мукӧд культураяскӧд. | Став віԍыԍ кустјассӧ му вылыԍ аԁԇӧм бӧрын колӧ бырӧԁны. Меԁым картупеԉыԁ езҗык сіԍмы сіԍман віԍӧмӧн, колӧ пуктассӧ кӧԏ ӧԏіыԍ кіԍкавны борԁосскӧј жіԁкоԍԏӧн. Меԁԍа ԋін јона ԁа бура колӧ віԁлавны картупеԉ кӧјԁыссӧ боԍтігас, коԁӧс боԍтӧм бӧрас коԍтӧны бура шонԁі воԇын ԁа ԃеԅінфіцірујтӧм віԇанінӧ кіԍталӧны. Тулыснас кӧјԁыссӧ пуктытӧԇыс выԉыԍ-на віԁлалӧны. Пуктынытӧ колӧ ԇоԋвіԇа, быԁса ԁа шӧркоԃ картупеԉјасӧс. Ԃерт, бурҗык лӧԍӧԁны овмӧсаԁ устојчівӧј сорт картупеԉ, најӧ-кӧ ас бурлуннас лоӧны сещӧмӧԍ, кущӧмӧс колӧ боԍтны сетыԍ (ԍојан картупеԉ, скӧтлы верԁан, ԉібӧ ԏехԋіческӧј — мыјкӧ сетыԍ вӧчны). Сыпонԁа, мыј віԍӧм ԍетыԍӧн вермас лоны муԍінмыс, колӧ вежны кӧјԁыссӧ, зев колана, меԁым картупеԉыԁ быԁ воӧ ез пуктыԍԍы ӧԏі местаӧ, ӧԏі му вылӧ, а лоіс вежлалӧма мукӧԁ куԉтурајаскӧԁ. |
| Сідзкӧ колӧ тӧдны, мый ӧткымын висьӧмъяс картупельлӧн вермӧны кутчысьны мукӧд культураясӧ и. Сы понда оз ков лэдзны, медым гӧра-кӧдза вежлалӧмас пуктыны сёйӧм культура, кодӧс висьмӧдӧны картупельлӧн висьӧмъясыс, а сідзжӧ оз позь пуктыны картупельсӧ татшӧм культураяс бӧрас. Бурджык кӧдзны картупель бӧрас кутшӧмкӧ злак. | Сіԇкӧ колӧ тӧԁны, мыј ӧткымын віԍӧмјас картупеԉлӧн вермӧны кутчіԍны мукӧԁ куԉтурајасӧ-і. Сыпонԁа оз ков леԇны, меԁым гӧра-кӧԇа вежлалӧмас пуктыны ԍојӧм куԉтура, коԁӧс віԍмӧԁӧны картупеԉлӧн віԍӧмјасыс, а сіԇ-жӧ оз поԅ пуктыны картупеԉсӧ тащӧм куԉтурајас бӧрас. Бурҗык кӧԇны картупеԉ бӧрас кущӧмкӧ злак. |
| Планӧвӧй да ӧтувйӧн нуӧдан овмӧсын, кор ставсӧ водзвыв бура видлалӧма да примитӧма колана пӧраӧ став мерасӧ висьӧмъяскӧд вермасьӧм вылӧ, сэки картупельыд бурджыка быдмас. | Планӧвӧј ԁа ӧтувјӧн нуӧԁан овмӧсын, кор ставсӧ воԇвыв бура віԁлалӧма ԁа прімітӧма колана пӧраӧ став мерасӧ віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧм вылӧ, секі картупеԉыԁ бурҗыка быԁмас. |
| Колӧ видзӧдны, медым эз ёгӧссьы картупель муясыс картупель урожай колясъяснас. Ёнджыка колӧ видзӧдны кор муас вӧлі висьӧмыс. Сідзкӧ став коляссӧ картупель урожайлысь — корсӧ, посньыд картупельсӧ да висьысьяссӧ колӧ идравны му вывсьыс, ёнджыка сісь картупельсӧ колӧ шыблавны, а мукӧдсӧ используйтны скӧтлы сёян вылӧ. | Колӧ віԇӧԁны, меԁым ез јогӧԍԍы картупеԉ мујасыс картупеԉ урожај коԉасјаснас. Јонҗыка колӧ віԇӧԁны кор муас вӧлі віԍӧмыс. Сіԇкӧ, став коԉассӧ картупеԉ урожајлыԍ — корсӧ, посԋіԁ картупеԉсӧ ԁа віԍыԍјассӧ колӧ іԁравны му вывԍыс, јонҗыка сіԍ картупеԉсӧ колӧ шыблавны, а мукӧԁсӧ іспоԉзујтны скӧтлы ԍојан вылӧ. |
| Колхознӧй муяс вылӧ уна пӧлӧс висьӧмъяс ёнджыкасӧ картупельлӧн вуджӧ ӧтка олысь муяс вылысь, налӧн муясыс матынӧсь да, колхоз водзын сулалӧ мог — кыскыны ӧтка олысьӧс висьӧмъяскӧд вермасьӧм вылӧ. Тадзикӧн бура позьӧ нуӧдны висьӧмъяскӧд вермасьӧмсӧ дай лоӧ зэв бур агитацияӧн ӧтувъя уджӧ ӧтка гӧля да шӧркодя олысь крестьянаӧс кыскыны колхозӧ, кодъяс ӧнӧдз на эз ставӧн гӧгӧрвоны колхознӧй гырысь овмӧсъяслысь бурлунсӧ. | Колхознӧј мујас вылӧ уна пӧлӧс віԍӧмјас јонҗыкасӧ картупеԉлӧн вуҗӧ ӧтка олыԍ мујас вылыԍ, налӧн мујасыс матынӧԍ-ԁа, колхоз воԇын сулалӧ мог — кыскыны ӧтка олыԍӧс віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧм вылӧ. Таԇікӧн бура поԅӧ нуӧԁны віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧмсӧ ԁај лоӧ зев бур агітаціјаӧн ӧтувја уҗӧ ӧтка гӧԉа ԁа шӧркоԃа олыԍ креԍԏанаӧс кыскыны колхозӧ, коԁјас ӧнӧԇ-на ез ставӧн гӧгӧрвоны колхознӧј гырыԍ овмӧсјаслыԍ бурлунсӧ. |
Комиӧн
Важ коми гижӧд
