Сёйӧм-юӧм Ԍојӧм-јуӧм
Морт оз вермы овны сёйтӧг-ютӧг. Мортлӧн олігӧн пыр вошӧ вын, киссьӧ туша. Киссьӧм, вошӧм выныс мортлӧн бӧр содӧ сёян-юанысь. Морт ловъя машина. Сійӧ ньӧтчыд оз лӧньлы дзикӧдз, пыр сылы колӧ шонтан тор машиналы моз. Машина ломтытӧг сувтас уджалӧмысь, морт сёян-юантӧг кулӧ. Дзоньвидза морт пытшкын шоныд 37°. Морт пытшкӧсӧ чукӧрмӧ суткиӧн 30,72 литр пузьӧдӧм валӧн мында шоныд. Сійӧ шоныдсӧ ми сэсся разӧдам ас гӧгӧрӧ, воздухӧ лолалӧмӧн, пӧсьӧн, асмогасьӧмӧн. Сёян мортлы буретш сы мында и колӧ, мыйта сійӧ сетӧ разӧдӧ ас пытшсьыс. Морт оз вермы овны ԍојтӧг-јутӧг. Мортлӧн олігӧн пыр вошӧ вын, кіԍԍӧ туша. Кіԍԍӧм, вошӧм выныс мортлӧн бӧр соԁӧ ԍојан-јуаныԍ. Морт ловја машіна. Сіјӧ ԋӧтчыԁ оз лӧԋлы ԇікӧԇ, пыр сылы колӧ шонтан тор машіналы-моз. Машіна ломтытӧг сувтас уҗалӧмыԍ, морт ԍојан-јуантӧг кулӧ. Ԇоԋвіԇа морт пыщкын шоныԁ 37°. Морт пыщкӧсӧ чукӧрмӧ суткіӧн 30,72 ԉітр пуԅӧԁӧм валӧн мынԁа шоныԁ. Сіјӧ шоныԁсӧ мі сеԍԍа разӧԁам ас гӧгӧрӧ, возԁукӧ лолалӧмӧн, пӧԍӧн, асмогаԍӧмӧн. Ԍојан мортлы бурӧщ сы-мынԁа і колӧ, мыјԁа сіјӧ ԍетӧ разӧԁӧ ас пыщԍыс.
Кымын уна морт уджалӧ, сымын уна сёян сылы колӧ. Мед ми тӧдам, кутшӧм сёянӧн морт вермӧ ёнлунсӧ, дзоньвидзалунсӧ видзны, колӧ тӧдны войдӧр, мыйысь артмӧма миян тушаным. Кымын уна морт уҗалӧ, сымын уна ԍојан сылы колӧ. Меԁ мі тӧԁам кущӧм ԍојанӧн морт вермӧ јонлунсӧ, ԇоԋвіԇалунсӧ віԇны, колӧ тӧԁны војԁӧр мыјыԍ артмӧма міјан тушаным.
Морт пытшкын мед уна ва. Шуам 65,52 кг кӧ кыскӧ морт, сэтӧн 49,14 кг ва нин. Весиг лыын ваыд эм. Ва кындзи уна эм белок, чипан колькса еджыдыс. Яй, шабді (сухожилие), вем артмӧма сійӧ белокысь. Сы бӧрын сэсся гос эм. Мыйкӧ мында сов. Вот кутшӧмторъяс мортлӧн олігас, уджалігас пыр бырӧ. Сійӧ ставсӧ мортлы бӧр колӧ пытшкас сюйны сёянӧн. Уна пӧлӧс сёян пытшкын эм сійӧ став коланторйыс мортлы: ва, белок, гос, сов, крахмал. Крахмал медуна быдманторъясын — няньын, картупельын, шыдӧсъясын, анькытшын, сійӧ мортлы зэв жӧ колантор, шоныдсӧ шонтыны ӧддзӧдӧ морт пытшкын. Быд сёянын эм быдпӧлӧс пӧтӧсыс мыйкӧ мындаӧн, сӧмын абу ӧтмындаӧн: ӧти сёянын унджык гос, мукӧдтор этша; мӧдын белок уна, мукӧдтор этша. Сы вӧсна ӧти пӧлӧс сёянысь морт умӧ, висьӧмӧ вермӧ усьны. Морт пыщкын меԁ уна ва. Шуам 65,52 кілогр.-кӧ кыскӧ морт, сетӧн 49,14 кілогр. ва-ԋін. Веԍіг лыын ваыԁ ем. Ва-кынԇі уна ем белок, чіпан коԉкса јеҗыԁыс. Јај, шабԁі (сухожилие), вем, артмӧма сіјӧ белокыԍ. Сы бӧрын сеԍԍа гос ем. Мыјкӧ мынԁа сов. Вот кущӧм торјас мортлӧн олігас, уҗалігас пыр бырӧ. Сіјӧ ставсӧ мортлы бӧр колӧ пыщкас ԍујны ԍојанӧн. Уна пӧлӧс ԍојан пыщкын ем сіјӧ став коланторыс мортлы: ва, белок, гос, сов, тракмал. Тракмал меԁ уна быԁман торјасын — ԋаԋын, картупеԉын, шыԁӧсјасын, аԋкыщын, сіјӧ мортлы зев-жӧ колантор, шоныԁсӧ шонтыны ӧԁԇӧԁӧ морт пыщкын. Быԁ ԍојанын ем быԁ пӧлӧс пӧтӧсыс мыјкӧ мынԁаӧн, сӧмын абу ӧтмынԁаӧн: ӧԏі ԍојанын унҗык гос, мукӧԁтор еща; мӧԁын белок уна, мукӧԁтор еща. Сы-вӧсна ӧԏі пӧлӧс ԍојаныԍ морт умӧ, віԍӧмӧ вермӧ уԍны.
Яйын вывті уна белок, вель уна гос, крахмал ньӧти абу. Няньын вывті уна крахмал, этша белок и пӧшти ньӧти гос. Сы вӧсна и колӧ миянлы сёянтӧ сорлӧдлыны, вежлӧдлыны уллюнъя, кослунъя сёянӧн. Сідзи кӧ кутам сёйны, сэки миян пытшкӧ пырас став коланторыс. Белок миян пытшкысь быд уджӧн олігӧн бырӧ, гос — сьӧкыд уджъясӧн, висигӧн. Сов пырӧ лыясӧ, вирӧ и мукӧд кизьӧрторъясӧ; петӧ пытшкысь пӧсьӧн, синваӧн, асмогӧн. Вӧлӧмкӧ мортлы колӧ медуна ва, сійӧн медсьӧкыд овлӧ горш косьмигӧн. Морт сёйтӧг куш юӧмӧн вермӧ овны 3–4 вежонӧдз. Ютӧг и сёйтӧг ӧти вежонысь дыр некод оз вермы овны. Унаӧн тӧдӧны, дыр дубӧн сёйӧмысь морт вермӧ висьмыны. Јајын вывті уна белок, веԉ уна гос, тракмал ԋӧԏі абу. Ԋаԋын вывті уна тракмал, еща белок і пӧшԏі ԋӧԏі гос. Сы-вӧсна і колӧ міјанлы ԍојантӧ сорлӧԁлыны, вежлӧԁлыны уԉԉунја, кослунја ԍојанӧн. Сіԇі-кӧ кутам ԍојны, секі міјан пыщкӧ пырас став коланторыс. Белок міјан пыщкыԍ быԁ уҗӧн олігӧн бырӧ, гос — ԍӧкыԁ уҗјасӧн, віԍігӧн. Сов пырӧ лыјасӧ, вірӧ і мукӧԁ кіԅер торјасӧ; петӧ пыщкыԍ пӧԍӧн, ԍінваӧн, асмогӧн. Вӧлӧмкӧ мортлы колӧ меԁ уна ва, сіјӧн меԁ ԍӧкыԁ овлӧ горш коԍмігӧн. Морт ԍојтӧг куш јуӧмӧн вермӧ овны 3–4 вежонӧԇ. Јутӧг і ԍојтӧг ӧԏі вежоныԍ ԁыр ԋекоԁ оз вермы овны. Унаӧн тӧԁӧны, ԁыр ԁубӧн ԍојӧмыԍ морт вермӧ віԍмыны.
Бара жӧ кӧдзыд, шоныд дыръясӧ абу ӧткодь сёйӧмыд. Тӧлын кӧдзыдінъясын туша мортлӧн ӧдйӧ кӧдзалӧ, сэки колӧ уна гос да крахмал мортлы, сӧмын ӧд найӧ шоныдтӧ сетӧны миянлы. Гожӧмын шоныдінъясын позьӧ овны мортлы гостӧг, крахмалтӧг, куш быдманторъяс вылын, йӧв вылын. Бара-жӧ кӧԇыԁ, шоныԁ ԁырјасӧ абу ӧткоԃ ԍојӧмыԁ. Тӧлын кӧԇыԁ інјасын туша мортлӧн ӧԁјӧ кӧԇалӧ, секі колӧ уна гос ԁа тракмал мортлы, сӧмын-ӧԁ најӧ шоныԁтӧ ԍетӧны міјанлы. Гожӧмын шоныԁ інјасын поԅӧ овны мортлы гостӧг, тракмалтӧг, куш быԁман торјас вылын, јӧв вылын.
Оз ков сёянтӧ уна лӧсьӧдны, колӧ бурӧс сӧмын. Сёяныд мед зэв бур, этшаджык да бур. Лёк сёянысь — абу кӧ сы пытшкын гос, сов, сакар, — морт вермас висьмыны, омӧльтчыны. Оз ков ԍојантӧ уна лӧԍӧԁны, колӧ бурӧс сӧмын. Ԍојаныԁ меԁ зев бур, ещаҗык ԁа бур. Ԉок ԍојаныԍ — абу-кӧ сы пыщкын гос, сов, сакар, — морт вермас віԍмыны, омӧԉтчыны.
Сэсся вывті уна эм пуӧм-пӧжалӧм сайын. Бура пуӧм-пӧжалӧм сёянысь сӧмын мортлы пӧльза лоӧ. Шуам со белок, гос, сов, крахмал, сакар медколанторъяс эськӧ мортлы да, босьтам кӧ ставсӧ да ӧтилаӧ гудралам, эськӧ некод вомӧ оз босьт сэтшӧмтортӧ. Сійӧ жӧ торъясысь морт кужӧ зэв чӧскыд, пӧтӧс сёян пуны-пӧжавны, шуласны тай — дукнас пӧ ли видзӧдлӧмнас пӧтан. Сэтшӧм сёянысь сӧмын мортлы ыджыд бур лоӧ. Сы вӧсна быд кӧзяйкалы колӧ велӧдчыны чӧскыд, пӧтӧс сёян лӧсьӧдны. Сеԍԍа вывті уна ем пуӧм-пӧжалӧм сајын. Бура пуӧм-пӧжалӧм ԍојаныԍ сӧмын мортлы пӧԉза лоӧ. Шуам со белок, гос, сов, тракмал, сакар меԁ коланторјас еԍкӧ мортлы-ԁа, боԍтам-кӧ ставсӧ ԁа ӧԏілаӧ гуԁралам, еԍкӧ ԋекоԁ вомӧ оз боԍт сещӧм тортӧ. Сіјӧ-жӧ торјасыԍ морт кужӧ зев чӧскыԁ, пӧтӧс ԍојан пуны-пӧжавны, шуласны-тај — ԁукнас-пӧ ԉі віԇӧԁлӧмнас пӧтан. Сещӧм ԍојаныԍ сӧмын мортлы ыҗыԁ бур лоӧ. Сы-вӧсна быԁ кӧԅајкалы колӧ велӧԁчыны чӧскыԁ, пӧтӧс ԍојан лӧԍӧԁны.
Комиӧн
Важ коми гижӧд