СУД
«Закон тӧдтӧм вылӧ ыстысьны некодлы оз позь»
Некӧн, некутшӧм странаын абу сэтшӧм судыс, кутшӧм ӧні миян Сӧветса Республикаын. Быдлаын, быд государствоын власьт да суд капиталистъяс, помещикъяс киын; быдлаын судитӧны буржуйяс дор, дорйӧны ассьыныс олӧм да увтыртӧны гӧльӧс да крестьянаӧс. Сӧмын миян, Сӧветса Республикаын, власьт дорын да суд дорын сизимӧд во нин сулалӧны уджалысь йӧз — рабочӧйяс да крестьяна. Тӧдӧмысь, сідзӧн, миян законъяс дорйӧны уджалысь йӧзӧс, видзӧны налысь олӧмсӧ. Сы понда быдӧнлы колӧ тӧдны асланым власьтлысь законъяс, тӧдмавны кутшӧм миян суд.
Важӧн, сар дырйи, Роч муын вӧліны судъяс: Правительствующӧй Сенат, Судебнӧй Палатаяс, Окружнӧй Судъяс, Мирӧвӧй суддяяс, Городскӧй суддяяс, Губернскӧй Присутствояс, Уезднӧй Съездъяс да Земскӧй Начальникъяс. Быдлаын сэні пукалісны суддяяс дворяна да помещикъяс пӧвстысь; кыдзи вермисны пӧдтісны да увтыртісны уджалысь йӧзӧс — рабочӧйӧс да крестьянаӧс. Крестьяналӧн вӧлі асланыс сӧмын волостнӧй суд. Сэні судитлісны ӧти-кӧ, сар закон серти, мӧд-кӧ, сэні позьӧ вӧлі судитчыны сӧмын крестьяна костын. Некутшӧм чиновникӧс ни поп-дякӧс волостнӧй суд судитны эз вермыв.
Ӧнія Народнӧй Судлӧн система ӧти: гӧльӧс и озырӧс судитӧ ӧти Народнӧй Суд.
1. Народнӧй Суддя ӧтнасӧн (заседательястӧг) вӧчӧ делӧяс: а) гозъя торйӧдчӧм йылысь; б) вера вӧсна военнӧй службаысь мынтӧдчӧм йылысь; в) овмӧс йылысь, коді вермӧ кольны кулысьяс бӧрын; г) разрешенньӧтӧг лыйсян ӧружйӧ видзӧм йылысь; д) йӧз документӧн (пашпортӧн) олӧм йылысь; дь) видлалӧ нотариус вылӧ норасьӧмъяс; е) сетӧ судебнӧй приказъяс, ж) решайтӧ мукӧд посньыдик делӧяс.
2. Став мукӧд деласӧ, коді абу подсуднӧ Губернскӧй да Верховнӧй Судъяслы, решайтӧ Народнӧй Суддя кык заседателькӧд.
3. Обласьтса (Губерняса) Суд: а) видлалӧ Народнӧй Судлысь водзӧ судӧ сетӧмъяс; б) ачыс решайтӧ гырысь делӧяс.
4. Верховнӧй Суд (мед ыджыд судыс, Мӧскуаын), сідз жӧ, кыдз и Губернскӧй (Областнӧй), ачыс судитӧ Республикаысь медся гырысь мыжъяссӧ, видлалӧ Обласьтса Судлысь водзӧ судӧ сетӧмъяс.
Народнӧй Судлысь да суддялысь решенньӧяс да пригӧвӧръяс водзӧ сетсьӧ (кассационнӧй жалӧба) асланыс Губерняса (Обласьтса) Судӧ, решенньӧяс да пригӧвӧръяс Обласьтса Судлысь водзӧ — Верховнӧйӧ.
Народнӧй Суд Коми Обласьтын уджалӧ 18-лаын (видзӧд водзӧ).
Татшӧм Народнӧй Судысь кындзи эмӧсь нӧшта временнӧй, кыдзи шусьӧны, специальнӧй судъяс: а) Военнӧй Трибуналъяс — решайтӧны сӧмын военнӧй делӧяс; б) Военно-транспортнӧй Трибуналъяс — судитӧны гырысь туйяс вылын мыж вӧчӧмысь; в) Народнӧй Судлӧн особӧй Трудӧвӧй Сессияяс — судитӧны трудӧвӧй законъяс торкӧмысь; г) Арбитражнӧй Комиссияяс — решайтӧны имущественнӧй споръяс государственнӧй органъяслысь; д) земельнӧй Комиссияяс — решайтӧны делӧяс видз-му йылысь да семья костын юксьӧм йылысь.
Уголовнӧй делӧясӧ вӧчсьӧ дознание либӧ следствие. Дознание вӧчӧ Милиция, следствиесӧ — Народнӧй Следовательяс.
Следовательскӧй участок миян Коми обласьтын 5 (видзӧд водзӧ). Мед лючки-ладнӧ вӧлі вӧчсьӧ дознание да следствие, сійӧ видзӧдӧны Прокуроръяс (Государственнӧй Прокуратура). Найӧ сэсся тшӧтш видзӧдӧны, мед быдӧн ладнӧ исполняйтіс Сӧветса законъяс, да суд вылын обвиняйтӧны мыжаясӧс.
Йӧзлы отсасьны, законъяс индавны, Губерняса (Обласьтса) Судъясын эмӧсь дорйысьысьяс (защитникъяс, Коллегия защитников). Тшӧктӧмӧн найӧ петалӧны суд вылӧ гражданскӧй споръяс дырйи да уголовнӧй делӧын.
Наказанньӧ йылысь.
Сӧветскӧй закон оз старайтчы важ моз водзӧс босьтны мыжаяслысь, оз старайтчы сійӧс мучитны да тюрмаын сісьтыны. Закон старайтчӧ сэтшӧм мортсӧ веськыд туй вылӧ петкӧдны, мед эськӧ водзӧ вермас йӧзкӧд бура овны. Сы понда Сӧветса Суд первой гӧгӧрбок тӧдмалас: тӧдӧмӧн али тӧдтӧг преступник вӧчис мыжсӧ, кутшӧм сійӧ морт, абу-ӧ враг Республикалы, и сэки сӧмын сетас наказанньӧ либӧ лэдзӧ общество ки вылӧ.
Кутшӧм наказанньӧяс вермӧ сетны суд?
Миян Уголовнӧй Кодексын эм со кымын пӧлӧс наказанньӧяс:
1) Вӧтлыны Республикаысь мыйкӧдыра кежлӧ либӧ пыр кежлӧ;
2) Пуксьӧдны тюрмаӧ (йӧртны Исправдомӧ, Ардомӧ) топыда видзӧмӧн либӧ топӧдтӧг, во джынсянь дас воӧдз;
3) Мырдӧн уджӧдны казна удж вылын сизим лунсянь воӧдз;
4) Условнӧй наказанньӧ (выльысь сюртӧдз лэдзӧны);
5) Овмӧс мырддьыны (босьтны государствоӧ) ставсӧ либӧ мыйтакӧ;
6) Штрап сюйны;
7) Лишитны праваясысь;
8) Чӧвтны службаысь;
9) Дивитны йӧз син водзын (общественнӧй порицание);
10) Тшӧктыны вештыны мыжсӧ буртор вӧчӧмӧн. Обласьтса (Губерняса) Судъяс, Верховнӧй Суд да Военнӧй Трибуналъяс вермӧны судитны гырысь мыжъясысь мед чорыда: мыжмӧм мортӧс лыйлыны.
Судебнӧй пошлина да сборъяс.
Судебнӧй пошлина босьтсьӧ казнаӧ быд гражданскӧй делӧын первойя да воча сетӧм (искӧвӧй) прошенньӧысь. Иск кӧ явитӧма 10-сянь 50 шайтӧдз зарниӧн, — босьтсьӧ пошлина 1% (быд шайтысь ӧти урӧн); 50-сянь 500 шайтӧдз, — 2%, 500-ысь кӧ унджык, — 3%.
Искыс кӧ (корсян торйыс) 10 шайтысь улынджык, либӧ делӧыс кӧ абу имущество (кӧлуй, керка-карта, сьӧм) йылысь, сэки судебнӧй пошлина оз босьтсьы ньӧти.
Кассационнӧй жалобаысь (решенньӧ обжалуйтігӧн) пошлина босьтсьӧ джын мында.
Местнӧй сбор босьтсьӧ сымда жӧ, мыйта и судебнӧй пошлина.
Гербӧвӧй сбор босьтсьӧ быд гражданскӧй делӧысь Гербӧвӧй Устав кузя.
Канцелярскӧй сбор перйысьӧ сэки, кор босьтӧны гражданскӧй да уголовнӧй делӧясысь копияяс, справкаяс, удостоверенньӧяс, свидетельствояс да мукӧд пӧлӧс документъяс. Босьтсьӧ дас ур (10 коп. зар.) быд лист бокысь.
Прошенньӧ гижигӧн быд корсян торлысь донсӧ колӧ гижны (оценитны) зарниӧн. Сы серти курс кузя босьтсьӧ пошлина да сборъяс.
Судебнӧй пошлина да став мукӧд сборыс оз босьтсьы: а) государственнӧй органъяслысь, кодъяслысь оз перйыссьы прӧмыслӧвӧй налог, б) найӧлысь, кодъяс корсьӧны уджалӧмысь дон да сёйны-юны сьӧм, в) уджалысь йӧзлысь, кодъясӧс суддя либӧ Суд шуасны мынтысьны вермытӧмӧн.
Судебнӧй пошлина, местнӧй сбор да гербӧвӧй сбор уголовнӧй делӧясысь оз босьтсьы ньӧти.
Народнӧй Судлӧн участокъяс Коми Обласьтын.
Кыдзи шусьӧ участок. Нарсудлӧн оланін. Кутшӧм сиктъяс (вӧлӧсьтъяс) пырӧны участок улӧ.
Сыктывдін карув (Сысольскӧй уезд).
1-й.Сыктывдін кар.Сыктывдін кар.
2-ӧд.Выльгорт.Выльгорт, Сёська, Слӧбӧда, Зеленеч.
3-ӧд.Ыб. Паджга, Нювчим завод, Ыб, Межадор.
4-ӧд.Визин.Волся, Поёл, Визин, Чуклӧм, Кебра.
5-ӧд.Палауз.Палауз, Грива, Ужга, Койгорт, Кажым зав.
6-ӧд.Паспоруб.Паспоруб, Лойма, Читаево, Абъячой.
7-ӧд.Ношуль.Черныш, Ношуль, Летка, Верколузье.
Кулӧмдін карув.
1-й.Кулӧмдін.Кулӧмдін, Керчомъя, Воч.
2-ӧд.Пӧддельнӧй.Дереваннӧй, Руч, Аныб, Пӧддельнӧй, Вомын, Шойнаты, Ыджыдвидз, Висер, Одыб.
3-ӧд.Кӧрткерӧс.Нёбдін, Важкуа, Пезмӧг, Кӧрткерӧс, Маджа, Визябӧж, Позты, Мордін.
4-ӧд.Помӧсдін.Нэмдін, Мыс, Пожӧг, Помӧсдін, Изьвайыв, Мылдін, Саваяг, Тшугӧрдін.
Емдін карув.
1-й.Емдін.Емдін, Зӧвсьӧрт, Айкатыла, Гам.
2-ӧд.Паль.Паль, Час, Проньдор, От.
3-ӧд.Княжпогост.Серегов, Ыб, Сьӧська, Туръя, Княжпогост, Серегово-Горск., Онежйӧ.
4-ӧд.Слӧбӧда.Ёвкӧдж, Важгорт, Сёльдін, Кослан, Йӧртымдін, Слӧбӧда.
Изьва карув.
1-й.Изьва.Уктавом, Кедвавом, Кулим, Гам, Мокчой, Букур, Ыб, Изьва.
2-ӧд.Краснӧйбор.Краснӧйбор, Галпи, Тшелляюр, Няшабӧж, Кыдзкар.
3-ӧд. Усвавом.Кипиёва, Усвавом, Колва, Бӧлбан, Лыжавом, Кӧжва.
Народнӧй следовательяс Обласьтын.
1-й.Сыктывдін кар.1, 2 да 3 уч. Нар. Судлӧн Сыктывдін карулысь.
2-ӧд.Абъячой.4, 5, 6 да 7 уч. Нар. Судлӧн Сыктывдін карулысь.
3-ӧд. Кулӧмдін.Кулӧмдін карув.
4-ӧд.Емдін.Емдін карув.
5-ӧд.Изьва.Изьва карув.
Комиӧн