РОЧ КРЕСТЬЯНА БУНТЪЯС РОЧ КРЕԌԎАНА БУНТЈАС
Рытыввыв государствоса крестьяна моз жӧ роч крестьяна важӧнсянь олісны дворяна-помещик кипод улын. Крестьяналӧн асланыс немтор эз вӧв. Видз-му, вӧр-ва лыддьысис помещикъяслӧн. Крестьяна видз-му вӧдитӧмысь мынтісны зэв ыджыд оброк помещикъяслы. Тӧвар лоӧм бӧрын роч крестьяналӧн олӧм пыр ӧтарӧ сьӧкті рытыввывсалӧн моз жӧ. Томджык, збойджык крестьяна помещикъяс дзескӧдӧмысь пышъялісны лунвыв муӧ: Дон ю вылӧ, Украинаӧ. Сэні найӧ чукӧрӧн ӧтвылысь овмӧдчалісны, асьнысӧ шуисны казакъясӧн — вӧльнӧй мортъясӧн. Найӧ тотараяскӧд и мукӧдкӧд воюйтӧмӧн олісны. Роч муӧ кольччысьяслӧн вывті сьӧкыд олӧмныс лунысь лунӧ кутіс лоны. Налы сӧмын коли бунтуйтчӧмӧн водзсасьны. Иван Грознӧй сар бӧрын вӧлі «смутнӧй пӧра»: эз коль законнӧй наследникыс сылӧн да. Сэки ёна крестьяна бунтуйтчис выль сарӧс пуктытӧдз. Выль сар Микайлӧ Педӧрӧвич вӧлі медводдза сар Романов рӧдысь. Романовъяссянь крестьяналӧн дзикӧдз олӧмныс сьӧктіс, омӧльтчис. Оброк мынтӧм кындзи лоӧ вӧлі ас кошта выланыс видзны воеводаясӧс, налы жалӧванньӧ мынтыны. Вочасӧн крестьянаыд лоины асланыс помещикъяслӧн. Закон серти помещик вермӧ вӧлі крестьянасӧ скӧтӧс моз вузавны базар вылын, вежны быдтор вылӧ, янсӧдны гозъяӧс, челядьӧс бать-мамысь. Тӧдӧмысь, сідзитӧ олігад крестьяна бунт кыптӧм вылӧ и нимкодясьлісны. Рытыввыв госуԁарствоса креԍԏана-моз-жӧ роч креԍԏана важӧнԍаԋ олісны ԁворана-помешщік кіпоԁулын. Креԍԏаналӧн асланыс ԋемтор ез вӧв. Віԇ-му, вӧр-ва лыԃԃыԍіс помешщікјаслӧн. Креԍԏана віԇ-му вӧԃітӧмыԍ мынтісны зев ыҗыԁ оброк помешщікјаслы. Тӧвар лоӧм бӧрын роч креԍԏаналӧн олӧм пыр ӧтарӧ ԍӧкті рытыввывсалӧн-моз-жӧ. Томҗык, збојҗык креԍԏана помешщікјас ԇескӧԁӧмыԍ пышјалісны лунвыв муӧ: Ԁон ју вылӧ, Украінаӧ. Сені најӧ чукӧрӧн ӧтвылыԍ овмӧԁчалісны, аԍнысӧ шуісны казакјасӧн — вӧԉнӧј мортјасӧн. Најӧ тотарајаскӧԁ і мукӧԁкӧԁ војујтӧмӧн олісны. Роч муӧ коԉтчыԍјаслӧн вывті ԍӧкыԁ олӧмныс луныԍ-лунӧ кутіс лоны. Налы сӧмын коԉі бунтујтчӧмӧн воԇсаԍны. Іван Грознӧј сар бӧрын вӧлі „смутнӧј пӧра“: ез коԉ законнӧј наԍԉеԃԋікыс сылӧн-ԁа. Секі јона креԍԏана бунтујтчіс выԉ сарӧс пуктытӧԇ. Выԉ сар Мікајлӧ Пеԁӧрӧвіч вӧлі меԁ воԇԇа сар Рӧманов рӧԁыԍ. Рӧманӧвјасԍаԋ креԍԏаналӧн ԇікӧԇ олӧмныс ԍӧктіс, омӧԉтчіс. Оброк мынтӧм-кынԇі лоӧ вӧлі ас кошта выланыс віԇны војевоԁајасӧс, налы жалӧваԋԋӧ мынтыны. Вочасӧн креԍԏанаыԁ лоіны асланыс помешщікјаслӧн. Закон ԍерԏі помешщік вермӧ вӧлі креԍԏанасӧ скӧтӧс-моз вузавны базар вылын, вежны быԁтор вылӧ, јансӧԁны гозјаӧс, чеԉаԃӧс баԏ-мамыԍ. Тӧԁӧмыԍ, сіԇітӧ олігаԁ креԍԏана бунт кыптӧм вылӧ і ԋімкоԃаԍлісны.
Ыджыд крестьянскӧй бунт кыпӧдліс Донса казак Стенька Разин. Уна помещикӧс сэки виисны, овмӧснысӧ сотісны, сӧмын асланыс ӧтувтчыны кужтӧм вӧсна, пемыдлун вӧсна крестьянатӧ помещикъяс правительствокӧд бӧр вермисны. Правительство сё сюрс морт крестьяна пӧвстысь виис. Разинӧс Мӧскуаын став йӧз син водзын виисны, вичкоясын попъяс анафемаӧ сетісны — ёрисны. Ыҗыԁ креԍԏанскӧј бунт кыпӧԁліс Ԁонса казак Ԍԏеԋка Раԅін. Уна помешщікӧс секі віісны, овмӧснысӧ сотісны, сӧмын асланыс ӧтувтчыны кужтӧм-вӧсна, пемыԁлун-вӧсна креԍԏанатӧ помешщікјас правіԏеԉствокӧԁ бӧр вермісны. Правіԏеԉство ԍо ԍурс морт креԍԏана пӧвсыԍ вііс. Раԅінӧс Мӧскуаын став јӧз ԍін воԇын віісны, вічкојасын попјас анапемаӧ ԍетісны — јорісны.
Петыр Великӧй дырйи нӧшта на ёна сьӧктіс олӧм крестьяналӧн. Вотъяс лунысь-лун содіны. Сэтчӧдз эз вӧв рекрут босьтӧм. Сійӧ кутіс кыкысь во пиын том йӧзӧс нуны салдатӧ. Петр Веԉікӧј-ԁырјі нӧшта-на јона ԍӧктіс олӧм креԍԏаналӧн. Вотјас луныԍ-лун соԁіны. Сетчӧԇ ез вӧв рекрут боԍтӧм. Сіјӧ кутіс кыкыԍ во піын том јӧзӧс нуны салԁатӧ.
Екатерина II крестьянаӧс дзикӧдз топӧдіс, дзескӧдіс. Сійӧ роч мусьыс став крестьянасӧ козьнавліс аслас другъясыслы, весиг Украинаса крестьянаӧс крепитіс. Крестьяна веськыд пикӧ воисны. Закон вӧлі оз лэдз норасьны помещикъяс вылӧ. Норасьысьӧсь вӧлі розгаалӧны. Јекаԏеріна II креԍԏанаӧс ԇікӧԇ топӧԁіс, ԇескӧԁіс. Сіјӧ роч муԍыс став креԍԏанасӧ коԅнавліс аслас ԁругјасыслы, веԍіг Украінаса креԍԏанаӧс крепітіс. Креԍԏана веԍкыԁ пікӧ воісны. Закон вӧлі оз леԇ нораԍны помешщікјас вылӧ. Нораԍыԍӧԍ вӧлі розгаалӧны.
Сэтшӧм олӧмсьыд крестьяна бара зэв ыджыд бунт лэптісны. Сійӧ бунтыс шусьӧ Пугачов бунтӧн. Кыпӧдысьыс вӧлі Донса казак Пугачов. Дерт сарлӧн войскаыд ёнджык вӧлі пемыд крестьяна дорсьыд да бара на найӧ вермисны. Пугачовӧс уна йӧзкӧд тшӧтш виисны. Сідзтӧ олігад пӧльза видз-му уджалӧмысь эз кут лоны некодлы. Государство ачыс кутіс омӧльтчыны. Помысь лёк вояс воисны. Йӧз тшыгъялӧны, висьӧны, кулӧны. Помещикъяс крестьянасӧ лёк вояснас вӧтлавны кутісны, мед оз ков вердны. Николай І дырйи 556 бунтӧдз вӧлі Роч му пасьтала. Правительство казяліс — тадзи пӧ сэсся оз позь овны, колӧ пӧ лэдзны, мездыны крестьянаӧс, повзисны революция кыптӧмысь. 1861 воын Александр II лэдзис закон, крестьяна пӧ та бӧрти вӧльнӧйӧсь, кытчӧ гаж позьӧ мунны. Сӧмын мусӧ крестьяналы эз сет, ставыс коли помещикъяслы. Крестьяналы лои зэв донӧн ньӧбавны помещикъяслысь мусӧ да кӧртмавны. Крестьянаыд мыйӧн аддзисны ылӧдӧмтӧ, куш сійӧ вонас кыпӧдлісны 784 крестьянскӧй бунт. Сещӧм олӧмԍыԁ креԍԏана бара зев ыҗыԁ бунт лептісны. Сіјӧ бунтыс шуԍӧ Пугачов бунтӧн. Кыпӧԁыԍыс вӧлі Ԁонса казак Пугачов. Ԃерт сарлӧн војскаыԁ јонҗык вӧлі пемыԁ креԍԏана-ԁорԍыԁ-ԁа бара-на најӧ вермісны. Пугачовӧс уна јӧзкӧԁ щӧщ віісны. Сіԇтӧ олігаԁ пӧԉза віԇ-му уҗалӧмыԍ ез кут лоны ԋекоԁлы. Госуԁарство ачыс кутіс омӧԉтчыны. Помыԍ ԉок војас воісны. Јӧз щыгјалӧны, віԍӧны, кулӧны. Помешщікјас креԍԏанасӧ ԉок војаснас вӧтлавны кутісны меԁ оз ков верԁны. Ԋіколај І-ԁырјі 556 бунтӧԇ вӧлі роч му паԍтала. Правіԏеԉство каԅаліс — таԇі-пӧ сеԍԍа оз поԅ овны, колӧ-пӧ леԇны, мезԁыны креԍԏанаӧс, повԅісны ревоԉутсіја кыптӧмыԍ. 1861 воын Аԉексанԁр II леԇіс закон, креԍԏана-пӧ та-бӧрԏі вӧԉнӧјӧԍ, кытчӧ гаж поԅӧ мунны. Сӧмын мусӧ креԍԏаналы ез ԍет, ставыс коԉі помешщікјаслы. Креԍԏаналы лоі зев ԁонӧн ԋӧбавны помешщікјаслыԍ мусӧ ԁа кӧртмавны. Креԍԏанаыԁ мыјӧн аԁԇісны ылӧԁӧмтӧ, куш сіјӧ вонас кыпӧԁлісны 784 креԍԏанскӧј бунт.
Во комын-нелямын мысти крестьяна дзикӧдз дзескавлісны муысь. 1906 воын бара 27 губерня пасьтала вӧлі крестьяна бунтъясыд. Сэтшӧм жӧ бунтъяс вӧліны ӧнія Февралься революция бӧрын. Сӧмын Октябрся революцияыд дзикӧдз пом пуктіс крестьяна бунтъяслы: сетіс тыр вӧля и му. Во комын-ԋеԉамын-мыԍԏі креԍԏана ԇікӧԇ ԇескавлісны муыԍ. 1906 воын бара 27 губерԋа паԍтала вӧлі креԍԏана бунтјасыԁ. Сещӧм-жӧ бунтјас вӧліны ӧніја Певраԉса ревоԉутсіја бӧрын. Сӧмын Окԏабрса ревоԉутсіјаыԁ ԇікӧԇ пом пуктіс креԍԏана бунтјаслы: ԍетіс тыр вӧԉа і му.
Мӧд Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн съезд лэдзис декрет босьтны муяс помещикъяслысь, вичкояслысь, манастыръяслысь и сетны прӧста крестьяналы. Мӧԁ Ставрочмувывса Сӧветјаслӧн сјезԁ леԇіс ԃекрет боԍтны мујас помешщікјаслыԍ, вічкојаслыԍ, манастырјаслыԍ і ԍетны прӧста креԍԏаналы.
Комиӧн
Важ коми гижӧд