КРЕСТЬЯНА БУНТЪЯС КРЕԌԎАНА БУНТЈАС
Зэв важӧн нин, сюрс во сайын, рытыв государствоса князьяс, корольяс кутісны асьнысӧ медыджыдӧ пуктыны му вылас, ва вылас да став йӧз вылас. Видз-мусӧ, вӧр-васӧ, крестьянаӧс тшӧтш лыддисны ассьыныс. Дворяналы, графъяслы, баронъяслы, аркирейяслы, манастыръяслы, вичкояслы козьнавлісны видз-мусӧ крестьянаяснас, дзонь деревняясӧн. Дворянаыс сы пыдди князьяслы отсасисны воюйтны. Крестьяналысь му выланыс уджалӧмысь найӧ босьтісны зэв ыджыд оброк. Оброксӧ крестьяна мынтісны дворянаыслы нянь-солӧн да уджалӧмӧн. Крестьяна вӧліны рабъяс дворяналӧн. Найӧс позьӧ вӧлі вузавны, вины, кӧть мый керны. Зев важӧн-ԋін, ԍурс во сајын, рытыв госуԁарствоса кԋаԅјас, короԉјас кутісны аԍнысӧ меԁ ыҗыԁӧ пуктыны му вылас, ва вылас ԁа став јӧз вылас. Віԇ-мусӧ, вӧр-васӧ, креԍԏанаӧс щӧщ лыԃԃісны асԍыныс. Ԁвораналы, грапјаслы, баронјаслы, аркірејјаслы, манастырјаслы, вічкојаслы коԅнавлісны віԇ-мусӧ креԍԏанајаснас, ԇоԋ ԃеревԋајасӧн. Ԁворанаыс сы-пыԃԃі кԋаԅјаслы отсаԍісны војујтны. Креԍԏаналыԍ му выланыс уҗалӧмыԍ најӧ боԍтісны зев ыҗыԁ оброк. Оброксӧ креԍԏана мынтісны ԁворанаыслы ԋаԋ-солӧн ԁа уҗалӧмӧн. Креԍԏана вӧліны рабјас ԁвораналӧн. Најӧс поԅӧ вӧлі вузавны, віны, кӧԏ мыј керны.
Тӧвар лотӧдз крестьяналы кокньыдджык вӧлі овны. Сэки вӧлі сӧмын оброктӧ перйӧны помещикъясыд аслыныс сёйӧм-юӧм вылӧ. Сэсся мыйӧн тӧварыд кутіс лоны, сэки помещикыдлы деньга ковмис пыр ӧтарӧ унджык да унджык. Вотыд, оброкыд да уджыд крестьяналӧн лунысь лунӧ содіс. Крестьянатӧ дзикӧдз пикӧ воштісны, лун и вой уджӧдісны мед унджык деньга пычкыны аслыныс чӧскыда сёян-юан, бур паськӧм, гажа олӧм вылӧ. Пышйыны крестьяналы некытчӧ. Лои сы бӧрын крестьяналы скӧрмыны, кыпӧдчыны, кинысӧ лэптыны вир юысьяс выланыс, бунтуйтчыны. Тӧвар лотӧԇ креԍԏаналы кокԋіԁҗык вӧлі овны. Секі вӧлі сӧмын оброктӧ перјӧны помешщікјасыԁ аслыныс ԍојӧм-јуӧм вылӧ. Сеԍԍа мыјӧн тӧварыԁ кутіс лоны, секі помешщікыԁлы ԃеԋга ковміс пыр ӧтарӧ унҗык ԁа унҗык. Вотыԁ, оброкыԁ ԁа уҗыԁ креԍԏаналӧн луныԍ-лунӧ соԁіс. Креԍԏанатӧ ԇікӧԇ пікӧ воштісны, лун і вој уҗӧԁісны меԁ унҗык ԃеԋга пычкыны аслыныс чӧскыԁа ԍојан-јуан, бур паԍкӧм, гажа олӧм-вылӧ. Пышјыны креԍԏаналы ԋекытчӧ. Лоі сы бӧрын креԍԏаналы скӧрмыны, кыпӧԁчыны, кінысӧ лептыны вірјуыԍјас выланыс, бунтујтчыны.
Помещикъяс дор сувтісны попъяс, манастыръяс, аркирейяс: налӧн ӧд асланыс тшӧтш вӧліны муясыд. Найӧ сэки и кыпӧдісны крестьяналы ентӧ, мӧдар югыдтӧ. Кутісны велӧдны — енсянь пӧ сэтшӧм олӧмыс. Ен пӧ шуӧма быдӧнлы чужигас кодлы кыдзи таладор югыдад овны. Ен пӧ шуӧма кодлы помещикавны, кодлы уджавны. Грек пӧ ыджыд лоӧ ен вылад элясьны. Сійӧ пӧ ӧд тӧдӧ кодлы мый сетны. Таладорын кӧ пӧ сьӧкыд — мӧдар югыдын лӧсьыд лоӧ. Помещикъяс вылад бунтуйтчӧмыд пӧ ӧд ен вылӧ ки лэптӧм жӧ лоӧ. Со кыдзи пемыд йӧзтӧ пӧрйӧдлісны. Помешщікјас-ԁор сувтісны попјас, манастырјас, аркірејјас: налӧн-ӧԁ асланыс щӧщ вӧліны мујасыԁ. Најӧ секі і кыпӧԁісны креԍԏаналы јентӧ, мӧԁар југыԁтӧ. Кутісны велӧԁны — јенԍаԋ-пӧ сещӧм олӧмыс. Јен-пӧ шуӧма быԁӧнлы чужігас коԁлы кыԇі талаԁор југыԁаԁ овны. Јен-пӧ шуӧма коԁлы помешщікавны, коԁлы уҗавны. Грек-пӧ ыҗыԁ лоӧ јен вылаԁ еԉаԍны. Сіјӧ-пӧ-ӧԁ тӧԁӧ коԁлы мыј ԍетны. Талаԁорын-кӧ-пӧ ԍӧкыԁ — мӧԁар југыԁын лӧԍыԁ лоӧ. Помешщікјас вылаԁ бунтујтчӧмыԁ-пӧ-ӧԁ јен вылӧ кі лептӧм-жӧ лоӧ. Со кыԇі пемыԁ јӧзтӧ пӧрјӧԁлісны.
Медвойдӧр кыпӧдчисны Италияса крестьяна. Сы бӧрын Францияын вӧлі бунт, сэсся Англияын, Германияын. Медся чорыда Францияса крестьяна кыпӧдчылісны прансузскӧй революция дырйи 1789 воын. Сӧмын быдлаын вермылісны крестьянаӧс помещикъяс, крестьяна ӧтувтчыны кужтӧм вӧсна, пемыдлуныс вӧсна. 1848 воса прансуз революция Европаӧс дзоньнас шызьӧдіс. Быд государствоын крестьяна кыпӧдчалісны, лӧсьӧдчалісны пыркнитны пельпомъяс вывсьыныс помещикъясӧс. Германияын крестьяна сы бӧрын регыд жӧ кыпӧдісны революция. Правительстволы быть лои бырӧдны крепостничество. Австрияын сідзжӧ крестьяна бунтъяс кыпӧдлісны, правительствоыслы лои крестьянаӧс лэдзавны помещикъяс ордысь. Меԁ војԁӧр кыпӧԁчісны Ітаԉіјаса креԍԏана. Сы бӧрын Прантсіјаын вӧлі бунт, сеԍԍа Ангԉіјаын, Гермаԋіаын. Меԁԍа чорыԁа Прантсіјаса креԍԏана кыпӧԁчылісны Прантсузкӧј ревоԉутсіја-ԁырјі 1789 воын. Сӧмын быԁлаын вермылісны креԍԏанаӧс помешщікјас креԍԏана ӧтувтчыны кужтӧм-вӧсна, пемыԁлуныс-вӧсна. 1848 воса прантсуз ревоԉутсіја Јевропаӧс ԇоԋнас шыԅӧԁіс. Быԁ госуԁарствоын креԍԏана кыпӧԁчалісны, лӧԍӧԁчалісны пыркԋітны пеԉпомјас вывԍыныс помешщікјасӧс. Гермаԋіјаын креԍԏана сы бӧрын регыԁ-жӧ кыпӧԁісны ревоԉутсіја. Правіԏеԉстволы быԏ лоі бырӧԁны крепоԍԋічество. Австріјаын сіԇ-жӧ креԍԏана бунтјас кыпӧԁлісны, правіԏеԉствоыслы лоі креԍԏанаӧс леԇавны помешщікјас орԁыԍ.
Мыйӧн Европаса государствояс крестьянаӧс лэдзалісны помещик кипод улысь, пыр и ланьталісны крестьяна бунтъяс. Ирландияын крестьяна ӧнӧдз на англияса помещикъяс улынӧсь олӧны. Мыјӧн Јевропаса госуԁарствојас креԍԏанаӧс леԇалісны помещік кіпоԁулыԍ, пыр і лаԋталісны креԍԏана бунтјас. Ірлаԋԃіјаын креԍԏана ӧнӧԇ-на ангԉіјаса помешщікјас улынӧԍ олӧны.
Мукӧд государствоын ӧні крестьяналы сӧмын капитализм вӧсна сьӧкыд овны, сійӧн быдлаын вежӧраджык йӧз мырсьӧны социализм лӧсьӧдӧм вӧсна. Мукӧԁ госуԁарствоын ӧні креԍԏаналы сӧмын капітаԉізм-вӧсна ԍӧкыԁ овны, сіјӧн быԁлаын вежӧраҗык јӧз мырԍӧны сотсіаԉізм лӧԍӧԁӧм-вӧсна.
Комиӧн
Важ коми гижӧд