Мойдъяс, сьыланкывъяс, висьтъяс йылысь Мојԁјас, ԍыланкывјас, віԍтјас-јылыԍ
Быд сиктын, быд грездын сьылӧны важ сьыланкывъяс, висьтавлӧны мойдъяс, висьтъяс. Найӧс важӧн нин лӧсьӧдлӧмаӧсь прӧстӧй, велӧдчытӧм коми йӧз. Сьывлӧмаӧсь, мойдлӧмаӧсь асланыс олӧм-вылӧм йылысь, керӧм-вӧчӧм йылысь, енлы эскӧм йылысь. Став олӧмыс, став мӧвпалӧмыс важ коми йӧзлӧн сьыланкывъясын, мойдъясын, бӧрдан кывъясын. Велӧдчытӧм коми йӧзыд гижавны найӧс эз кужлыны; сӧмын кывйӧн мӧда-мӧдлы висьтавлісны. Сьылӧны том йӧз важ коми сьыланкывъяс гажӧдчӧм кузя, пӧра коллялӧм кузя. Сьылӧны нем думайттӧг, сідзи. Чайтӧны сьыланкывтӧ прӧстӧй кыв бертлӧдлӧмӧн. Сьылӧм-мойдӧмтӧ теш туйӧ пуктӧны, мукӧдыс дажӧ грекӧн лыддьӧны; праздниккӧд паныд, либӧ асывводз пӧрысь йӧз оз весиг лэдзны сьывны ни мойдны. Оз гӧгӧрвоны налысь бурторсӧ. Эськӧ ёнджыка кӧ думыштан, казялан: быд кыв сьыланкывйын, мойдын, бӧрдӧдчанын, нӧдӧдчанын зэв дона. Уна сійӧ висьталӧ важ йӧз олӧм-вылӧм йылысь. Шуам, сьывсьӧ кыдзи том зон нылӧс гусялӧма. Сідзкӧ, сьыланкывсӧ лӧсьӧдігӧн невестаяссӧ жӧникъясыс гусявлывлӧмаӧсь, сэтшӧм модаыс вӧлӧма. Ӧні на Удораын сэтшӧм модаыс эм: жӧникъясыс невестаяссӧ гусявлӧны. Уна мойдын висьтавсьӧ: сар пӧ ыстіс ассьыс йӧзсӧ, багатыръяссӧ тыш вылӧ. Сідзкӧ, важӧн сар бердын пыр олӧмаӧсь сылӧн войтыръясыс (ӧнія ногӧн — салдатъясыс). Быԁ ԍіктын, быԁ грезԁын ԍылӧны важ ԍыланкывјас, віԍтавлӧны мојԁјас, віԍтјас. Најӧс важӧн-ԋін лӧԍӧԁлӧмаӧԍ прӧстӧј, велӧԁчытӧм комі јӧз. Ԍывлӧмаӧԍ, мојԁлӧмаӧԍ асланыс олӧм вылӧм-јылыԍ, керӧм-вӧчӧм-јылыԍ, јенлы ескӧм-јылыԍ. Став олӧмыс, став мӧвпалӧмыс важ комі јӧзлӧн ԍыланкывјасын, мојԁјасын, бӧрԁан кывјасын. Велӧԁчытӧм комі јӧзыԁ гіжавны најӧс ез кужлыны; сӧмын кывјӧн мӧԁа-мӧԁлы віԍтавлісны. Ԍылӧны том јӧз важ комі ԍыланкывјас гажӧԁчӧм-куԅа, пӧра коԉԉалӧм-куԅа. Ԍылӧны ԋем ԁумајттӧг, сіԇі. Чајтӧны ԍыланкывтӧ прӧстӧј кыв бертлӧԁлӧмӧн. Ԍылӧм-мојԁӧмтӧ ԏеш-тујӧ пуктӧны, мукӧԁыс ԁажӧ грекӧн лыԃԃӧны; праԅԋіккӧԁ паныԁ, ԉібӧ асыввоԇ пӧрыԍ јӧз оз веԍіг леԇны ԍывны ԋі мојԁны. Оз гӧгӧрвоны налыԍ бур-торсӧ. Еԍкӧ јонҗыка-кӧ ԁумыштан, каԅалан: быԁ кыв ԍыланкывјын, мојԁын, бӧрԁӧԁчанын, нӧԁӧԁчанын зев ԁона. Уна сіјӧ віԍталӧ важ јӧз олӧм-вылӧм-јылыԍ. Шуам, ԍывԍӧ кыԇі том зон нылӧс гуԍалӧма. Сіԇкӧ, ԍыланкывсӧ лӧԍӧԁігӧн ԋевестајассӧ жӧԋікјасыс гуԍавлывлӧмаӧԍ, сещӧм моԁаыс вӧлӧма. Ӧні-на Уԁораын сещӧм моԁаыс ем: жӧԋікјасыс ԋевестајассӧ гуԍавлӧны. Уна мојԁын віԍтавԍӧ: сар-пӧ ыстіс асԍыс јӧзсӧ, багатырјассӧ тыш вылӧ. Сіԇ-кӧ, важӧн сар берԁын пыр олӧмаӧԍ сылӧн војтырјасыс (ӧніја ногӧн — салԁатјасыс).
Сьыланкывъясысь, мойданкывъясысь позьӧ тӧдмавны важ коми йӧзлысь эскӧмсӧ, Кристос вераӧ пыртӧдз важ енъяслы юрбитӧмсӧ. Быд сикас енсӧ налысь позьӧ тӧдмавны. Сэсся ӧд нӧшта важ сьыланкывъяд, мойданкывъяд, висьтъясад став коми кывйыс, коми сёрниыс кольӧма. Ӧні ӧд со миян коми кывйыд рочкӧд нин сорласьӧма, роч нисьӧ комиӧн сёрнитам — «кыдъя рочӧн», кыдзи шуӧны. Сы вӧсна нин медся ёна колӧ чукӧртны важ сьыланкывъястӧ да мойдъястӧ, коми кывсӧ тӧдӧдны, велӧдчыны дзик комиӧн сёрнитны. Сэсся бара жӧ водзӧ кежлӧ чукӧртӧмыд водзын олысьяслы бур. Найӧ пондасны тӧдны важ батьяслысь, пӧчьяслысь, пӧльяслысь олӧмсӧ, кыдз найӧ, кутшӧм туйӧд воисны ӧнія выйӧдзыс. Ԍыланкывјасыԍ, мојԁанкывјасыԍ поԅӧ тӧԁмавны важ комі јӧзлыԍ ескӧмсӧ, Крістос вераӧ пыртӧԇ важ јенјаслы јурбітӧмсӧ. Быԁ ԍікас јенсӧ налыԍ поԅӧ тӧԁмавны. Сеԍԍа-ӧԁ нӧшта важ ԍыланкывјаԁ, мојԁан кывјаԁ, віԍтјасаԁ став комі кывјыс, комі ԍорԋіыс коԉӧма. Ӧні-ӧԁ со міјан комі кывјыԁ рочкӧԁ-ԋін сорлаԍӧма, роч-ԋіԍӧ-коміӧн ԍорԋітам, „кыԁја рочӧн“ кыԇі шуӧны. Сы-вӧсна-ԋін меԁԍа јона колӧ чукӧртны важ ԍыланкывјастӧ ԁа мојԁјастӧ, комі кывсӧ тӧԁӧԁны, велӧԁчыны ԇік коміӧн ԍорԋітны. Сеԍԍа бара-жӧ воԇӧ кежлӧ чукӧртӧмыԁ воԇын олыԍјаслы бур. Најӧ понԁасны тӧԁны важ баԏјаслыԍ, пӧчјаслыԍ, пӧԉјаслыԍ олӧмсӧ, кыԇ најӧ, кущӧм тујӧԁ воісны ӧніја-выјӧԇыс.
Важ сьыланкывъясысь, мойдъясысь ми тӧдмалам важ коми йӧзлысь мӧвпалӧмсӧ. Найӧ чайтлӧмаӧсь став зверсӧ, став быдтас-пуктассӧ, став пусӧ на моз жӧ оліг, морткӧд сёрнитны вермиг. Дзик быдторлысь чайтлӧмаӧсь лов. Важ ԍыланкывјасыԍ, мојԁјасыԍ мі тӧԁмалам важ комі јӧзлыԍ мӧвпалӧмсӧ. Најӧ чајтлӧмаӧԍ став ԅверсӧ, став быԁтас-пуктассӧ, став пусӧ на-моз-жӧ оліг, морткӧԁ ԍорԋітны верміг. Ԇік быԁ торлыԍ чајтлӧмаӧԍ лов.
Мойдъясын ош морткӧд овлӧма, морт моз сёрнитлӧма, гӧтрасьлӧма нывбабаяс вылӧ. Ошъяс, кӧинъяс, ручьяс ас костас йӧз моз жӧ сёрнитӧны. Важ йӧз зверъяссьыд морт дорысь ёнджыка повлӧмаӧсь. Морттӧ пӧ ӧд тӧдан, регыд сійӧс гӧгӧрвоан. Зверсьыд быть пов: он ӧд тӧд, мый сійӧ мӧвпалӧ. Полӧмысла важ йӧзыд юрбитлӧмаӧсь зверъясыслы. Уна йӧз ен пыдди пуктылӧмаӧсь змейӧс. Сэсся важ коми йӧз кевмысьлӧмаӧсь кулӧм йӧзлы, найӧ ловлы. Кулӧм йӧзыд пӧ ӧд ёна тӧждысьӧны миян вӧсна, ёна отсасьӧны. Мойдъяс серти быд мортлӧн эм лов — орт. Сійӧ ортыс быд лёкысь да омӧльысь морттӧ видзӧ. Важ висьтъясын шусьӧ: кулӧм морттӧ кӧ пӧ омӧля сьылӧдан, кутас сёйны ловъяяссӧ. Ӧнӧдз на сиктъясын висьтавласны кӧрт пиня еретникъясӧс, вежӧмъясӧс. Наысь пӧ верман мездысьны сӧмын паччӧр вылӧ кайӧмӧн, либӧ шойсӧ кытчӧкӧ ылӧджык оланінъясысь гуалӧмӧн. Сэсся коми йӧз эскылӧмаӧсь вӧрсаяслы, васаяслы, пывсян айкалы, рыныш айкалы, олысялы (домовой). Вӧрсаяс повзьӧдлывлӧмаӧсь вӧралысьясӧс, васаяс пӧдтывлӧмаӧсь йӧзӧс ваын. Васа пӧ кыскас мортӧс ваӧ, сюяс сылы вомас ассьыс ыджыд няксӧ (нёньсӧ) да и пӧдтас. Быд висьӧм пӧ керсьысьяс ыстӧны: босьтасны шевасӧ висьысьлысь да ыстасны дзоньвидза морт вылӧ. Мојԁјасын ош морткӧԁ овлӧма, морт-моз ԍорԋітлӧма, гӧтраԍлӧма ныв-бабајас вылӧ. Ошјас, кӧјінјас, ручјас ас костас јӧз-моз-жӧ ԍорԋітӧны. Важ јӧз ԅверјасԍыԁ морт ԁорыԍ јонҗыка повлӧмаӧԍ. Морттӧ-пӧ-ӧԁ тӧԁан, регыԁ сіјӧс гӧгӧрвоан. Ԅверԍыԁ быԏ пов: он-ӧԁ тӧԁ, мыј сіјӧ мӧвпалӧ. Полӧмысла важ јӧзыԁ јурбітлӧмаӧԍ ԅверјасыслы. Уна јӧз јен-пыԃԃі пуктылӧмаӧԍ ԅмејӧс. Сеԍԍа важ комі јӧз кевмыԍлӧмаӧԍ кулӧм јӧзлы, најӧ ловлы. Кулӧм јӧзыԁ-пӧ-ӧԁ јона тӧжԁыԍӧны міјан-вӧсна, јона отсаԍӧны. Мојԁјас-ԍерԏі быԁ мортлӧн ем лов — орт. Сіјӧ ортыс быԁ ԉокыԍ ԁа омӧԉыԍ морттӧ віԇӧ. Важ віԍтјасын шуԍӧ: кулӧм морттӧ-кӧ-пӧ омӧԉа ԍылӧԁан, кутас ԍојны ловјајассӧ. Ӧнӧԇ-на ԍіктјасын віԍтавласны кӧрт піԋа јерӧԏԋікјасӧс, вежӧмјасӧс. Наыԍ-пӧ верман мезԁыԍны сӧмын паччӧр вылӧ кајӧмӧн, ԉібӧ шојсӧ кытчӧкӧ ылӧҗык олан інјасыԍ гуалӧмӧн. Сеԍԍа комі јӧз ескылӧмаӧԍ вӧрсајаслы, васајаслы, пывԍан ајкалы, рыныш ајкалы, олыԍалы (домовой). Вӧрсајас повԅӧԁлывлӧмаӧԍ вӧралыԍјасӧс, васајас пӧԁтывлӧмаӧԍ јӧзӧс ваын. Васа-пӧ кыскас мортӧс ваӧ, ԍујас сылы вомас асԍыс ыҗыԁ ԋаксӧ (ԋоԋсӧ) ԁа і пӧԁтас. Быԁ віԍӧм-пӧ керԍыԍјас ыстӧны: боԍтасны шевасӧ віԍыԍлыԍ ԁа ыстасны ԇоԋвіԇа морт вылӧ.
Лоины коми йӧз пӧвстын памъяс, тунъяс. Памъяс, ӧнія тунъяс моз, кевмысьлісны енъяс водзын, ваялісны налы козинъяс. Памъяс лӧсьӧдлісны важ вера. Найӧ вӧлі шуӧны: «став югыд вылас ыджыдыс, ставсӧ ловзьӧдысьыс пӧ эм Лов. Сылӧн пӧ чужӧма кык пи: бур — мӧдар югыдын олысь Ен, да лёк — Омӧль (Ёма). Ен да Омӧль вӧчӧмаӧсь став мувыв олӧмсӧ. Енлӧн пӧ эм меж. Сійӧ межыс пӧ мукӧддырйи ас изкиӧн изӧ, да сійӧ изӧм шыыс пӧ гымыд и лоӧ. Ӧшкамӧшкаыд пӧ Ен мӧсъяслӧн ветлӧдлан туйыс. Скӧтыс пӧ Енлӧн гут мында дорысь уна. Енлӧн пӧ синмыс, аслас пиыс — Шонді. Шондіыд пӧ кулӧм йӧз вылын ыджыд, найӧс грекъяссьыныс мыждӧ. Шондіыд лунын видзӧ став мусӧ, войын видзӧ Енлӧн мӧд пи — Войпель. Войпельсӧ рисуйтлӧмаӧсь верзьӧмӧн, куим, либӧ квайт, либӧ ӧкмыс юра гундыркӧд тышкасьӧмӧн. Гундырыс — бордъя ош. (Вотякъяслӧн ӧні на ошсӧ гундырӧн шуӧны). Лоіны комі јӧз пӧвсын памјас, тунјас. Памјас, ӧніја тунјас-моз, кеммыԍлісны јенјас воԇын, вајалісны налы коԅінјас. Памјас лӧԍӧԁлісны важ вера. Најӧ вӧлі шуӧны: „став југыԁ вылас ыҗыԁыс, ставсӧ ловԅӧԁыԍыс-пӧ ем Лов. Сылӧн-пӧ чужӧма кык пі: бур — мӧԁар југыԁын олыԍ Јен, ԁа ԉок — Омӧԉ (Јома). Јен ԁа Омӧԉ вӧчӧмаӧԍ став мувыв олӧмсӧ. Јенлӧн пӧ ем меж. Сіјӧ межыс-пӧ мукӧԁ-ԁырјі ас ізкіӧн ізӧ, ԁа сіјӧ ізӧм шыыс-пӧ гымыԁ і лоӧ. Ӧшка-мӧшкаыԁ-пӧ Јен мӧсјаслӧн ветлӧԁлан тујыс. Скӧтыс-пӧ Јенлӧн гут-мынԁа ԁорыԍ уна. Јенлӧн-пӧ ԍінмыс, аслас піыс — Шонԁі. Шонԁіыԁ-пӧ кулӧм јӧз вылын ыҗыԁ, најӧс грекјасԍыныс мыжԁӧ. Шонԁіыԁ лунын віԇӧ став мусӧ, војын віԇӧ Јенлӧн мӧԁ пі — Војпеԉ. Војпеԉсӧ рісујтлӧмаӧԍ верԅӧмӧн, кујім, ԉібӧ квајт, ԉібӧ ӧкмыс јура гунԁыркӧԁ тышкаԍӧмӧн. Гунԁырыс — борԁја ош. (Воԏакјаслӧн ӧні-на ошсӧ гунԁырӧн шуӧны).
Омӧльысь коми йӧзыд ёна повлӧмаӧсь; повлӧмысла и кевмысьлӧмаӧсь. Двина вом дорын сувтӧдлӧмаӧсь сылы вичко, вичко пытшкас вӧлӧма зарни идол. Сійӧ вичкоас кевмысьлӧмаӧсь квайт пам. Ен да Омӧль кындзи важ коми йӧзлӧн ещӧ вӧлӧма Зарни Ань, нывбаба ен. Сійӧс рисуйтлӧмаӧсь кага моздора пӧрысь бабаӧн, дінас сулалӧ пӧчӧн шуысьыс. Зарни Аньлы юрбитӧмсӧ коми йӧз буракӧ вайӧмаӧсь лунвылысь, Персияысь. Сэні нывбаба ен вӧлӧма — Анахит. Нывбаба енмыслы вичкояссӧ Персияын и коми йӧз сувтӧдавлӧмаӧсь юдоръясӧ. Ӧні тай юдоръясын эмӧсь гырысь мылькъяс, гашкӧ найӧ Зарни Аньыдлӧн вичкоясыс и вӧліны да. Зарни Аньсӧ буракӧ кулӧм йӧз енмӧн лыддьывлӧмаӧсь. Шулӧмаӧсь — Зарни Ань вичкодор вӧрын пу коръяс пытшкас пӧ кулӧм йӧзлӧн ловъясныс олӧны. Омӧԉыԍ комі јӧзыԁ јона повлӧмаӧԍ; повлӧмысла і кеммыԍлӧмаӧԍ. Ԁвіна-вом ԁорын сувтӧԁлӧмаӧԍ сылы вічко, вічко пыщкас вӧлӧма зарԋі іԁол. Сіјӧ вічкоас кевмыԍлӧмаӧԍ квајт пам. Јен ԁа Омӧԉ кынԇі важ комі јӧзлӧн јешщӧ вӧлӧма Зарԋі-Аԋ, ныв-баба јен. Сіјӧс рісујтлӧмаӧԍ кага мозԁора пӧрыԍ бабаӧн, ԁінас сулалӧ пӧчӧн шуыԍыс. Зарԋі-Аԋлы јурбітӧмсӧ комі јӧз, буракӧ, вајӧмаӧԍ лунвылыԍ, Перԍіјаыԍ. Сені ныв-баба јен вӧлӧма — Анакіт. Ныв-баба јенмыслы вічкојассӧ Перԍіјаын і комі јӧз сувтӧԁавлӧмаӧԍ јуԁорјасӧ. Ӧні-тај јуԁорјасын емӧԍ гырыԍ мыԉкјас, гашкӧ најӧ Зарԋі-Аԋыԁлӧн вічкојасыс і вӧліны-ԁа. Зарԋі-Аԋсӧ, буракӧ, кулӧм јӧз јенмӧн лыԃԃывлӧмаӧԍ. Шулӧмаӧԍ — Зарԋі-Аԋ вічкоԁор вӧрын пу корјас пыщкас-пӧ кулӧм јӧзлӧн ловјасныс олӧны.
Комияскӧд ӧткодь кодь сёрниа йӧзлӧн, финнъяслӧн, эм енъяс йылысь зэв кузь сьыланкыв «Калевала». Сійӧс чукӧртӧма, гижӧма Лёнрот. Сійӧ Финляндияас быд пельӧсӧ волӧма, быдлаысь корсялӧма, гижалӧма ставнас сьыланкывсӧ. Лыддян «Калеваласӧ» да син водзад лоӧ важ финнъяслӧн олӧм-вылӧмныс, керӧм-вӧчӧмныс, эскӧмныс. Сэтшӧм сьыланкывйыс, тыдалӧ, вӧлӧма и комияслӧн; кӧнсюрӧ торъясыс сюрлӧ на. Миянлы, коми йӧзлы, сідз жӧ колӧ чукӧртны став важ сьыланкывъяссӧ, мойдъяссӧ. Уна нин миян сьыланкывйыс вошӧма, вунӧма. Оз нин сьывны важ олӧм йылысь, этша нин коли мойдысьыс. Колӧ эськӧ кӧть мый кольӧма сійӧс видзны дзикӧдз вошӧмсьыс, гижавны, чукӧртны. Важ коми йӧз олӧм йылысь некутшӧм гижӧдъяс абуӧсь, сійӧс вермам тӧдмавны сӧмын сьыланкывъяс серти, мойдъяс серти. Этшаник сьыланкывъяс гижӧма нин: тотараяскӧд венсьӧм йылысь, Казань кар босьтӧм йылысь. Коміјаскӧԁ ӧткоԃ-коԃ ԍорԋіа јӧзлӧн, Пінјаслӧн, ем зев куԅ јенјас-јылыԍ ԍыланкыв „каԉевала“. Сіјӧс чукӧртӧма, гіжӧма Ԉенрот. Сіјӧ Пінԉаԋԃіјаас быԁ пеԉӧсӧ волӧма, быԁлаыԍ корԍалӧма, гіжалӧма ставнас ԍыланкывсӧ. Лыԃԃан каԉеваласӧ ԁа ԍін воԇаԁ лоӧ важ пінјаслӧн олӧм-вылӧмныс, керӧм-вӧчӧмныс, ескӧмныс. Сещӧм ԍыланкывјыс, тыԁалӧ, вӧлӧма і коміјаслӧн; кӧн-ԍурӧ торјасыс ԍурлӧ-на. Міјанлы, комі јӧзлы, сіԇ-жӧ колӧ чукӧртны став важ ԍыланкывјассӧ, мојԁјассӧ. Уна-ԋін міјан ԍыланкывјыс вошӧма, вунӧма. Оз-ԋін ԍывны важ олӧм-јылыԍ, еща-ԋін коԉі мојԁыԍыс. Колӧ еԍкӧ кӧԏ мыј коԉӧма сіјӧс віԇны ԇікӧԇ вошӧмԍыс, гіжавны, чукӧртны. Важ комі јӧз олӧм-јылыԍ ԋекущӧм гіжӧԁјас абуӧԍ, сіјӧс вермам тӧԁмавны сӧмын ԍыланкывјас-ԍерԏі, мојԁјас-ԍерԏі. Ещаԋік ԍыланкывјас гіжӧма-ԋін: тотарајаскӧԁ венԍӧм-јылыԍ, Казаԋ кар боԍтӧм-јылыԍ.
Ёртъяс, эн яндысьӧй, эн полӧй висьтавлыны важ сьыланкывъяс, мойдъяс, бӧрдӧдчан кывъяс! Йӧз костса висьтъяс — йӧз вежӧрлӧн озырлуныс! Отсалӧй чукӧртныс сійӧ озырлунсӧ! Гижалӧй, коді мый тӧдад, мый кывлад важ коми йӧз йывсьыд! Јортјас, ен јанԁыԍӧј, ен полӧј віԍтавлыны важ ԍыланкывјас, мојԁјас, бӧрԁӧԁчан кывјас! Јӧз костса віԍтјас — јӧз вежӧрлӧн озырлуныс! Отсалӧј чукӧртныс сіјӧ озырлунсӧ! Гіжалӧј, коԁі мыј тӧԁаԁ, мыј кывлаԁ важ комі јӧз-јывԍыԁ!
Комиӧн гижис
Чеусова Анна
Важ коми гижӧд