ВИСЬӦМ НОВЛӦДЛЫСЬЯС ВІԌӦМ НОВЛӦԀЛЫԌЈАС
Гутъяс, тойяс, пытшъяс, номъяс вуджӧдӧны висьысьяс вылысь висьӧм дзоньвидзаяслы. Гутјас, тојјас, пыщјас, номјас вуҗӧԁӧны віԍыԍјас вылыԍ віԍӧм ԇоԋвіԇајаслы.
Гутъяс вуджӧдӧны биа висьӧм (брюшной тиф), холера, гырд мыт; тойяс — кык пӧлӧс биа висьӧм (сыпной и возвратный тиф); номъяс — кынтан висьӧм (лихорадка); пытшъяс — писти висьӧм, чума. Гутјас вуҗӧԁӧны біја віԍӧм (брюшной тиф), коԉера, гырԁ мыт; тојјас — кык пӧлӧс біја віԍӧм (сыпной и возвратный тиф); номјас — кынтан віԍӧм (лихорадка); пыщјас — піԍкі віԍӧм, чума.
Кыдзи нӧ найӧ новлӧдлӧны висьӧмъяссӧ? Кыԇі-нӧ најӧ новлӧԁлӧны віԍӧмјассӧ?
Гутъяс (тӧданныд, быдлаӧ найӧ пуксьӧны) висьысь асмогасьӧм пытшкын луасясны, няйтчасны, сэсся лэбасны нянь вылад, сёян-юанад, йӧв пытшкад, ва пытшкад, висьӧмсӧ дзоньвидза мортыдлы вуджӧдасны. Дзоньвидза морт нинӧм тӧдтӧгыд сэтшӧм сёян-юансьыд висьмас. Гутјас (тӧԁанныԁ быԁлаӧ најӧ пукԍӧны) віԍыԍ асмогаԍӧм пыщкын луаԍасны, ԋајтчасны, сеԍԍа лебасны ԋаԋ вылаԁ, ԍојан-јуанаԁ, јӧв пыщкаԁ, ва пыщкаԁ, віԍӧмсӧ ԇоԋвіԇа мортыԁлы вуҗӧԁасны. Ԇоԋвіԇа морт ԋінӧм тӧԁтӧгыԁ сещӧм ԍојан-јуанԍыԁ віԍмас.
Ном кӧдзыд (кынтан) висьӧмӧн висьысьлысь вирсӧ нёнялас, лэбас дзоньвидза морт вылӧ, ёсь нырнас писькӧдас яйсӧ дай лэдзас висьӧмсӧ сылы. Ном кӧԇыԁ (кынтан) віԍӧмӧн віԍыԍлыԍ вірсӧ ԋоԋалас, лебас ԇоԋвіԇа морт вылӧ, јоԍ нырнас піԍкӧԁас јајсӧ ԁај леԇас віԍӧмсӧ сылы.
Той сідзи жӧ биа висьысь мортлысь вирсӧ юӧм мысти дзоньвидза мортӧс курччас. Морт гыжъялас курччӧминсӧ вирӧдз дай висьмас. Тој сіԇі-жӧ біја віԍыԍ мортлыԍ вірсӧ јуӧм-мыԍԏі ԇоԋвіԇа мортӧс куртчас. Морт гыжјалас куртчӧм інсӧ вірӧԇ ԁај віԍмас.
Сӧмын зэв этша та йылысь тӧдысьыс эм. Миян йӧз пелькӧдчӧмтӧ оз пыдди пуктыны, оз удж туйӧ лыддьыны. «Кысь нӧ пӧ эштан крестьяниныд пелькӧдчыны». Висьӧм новлӧдлысьясыд быдлаын жуӧны. Быд пельӧсӧ, костӧ, щельӧ, ёг пытшкӧ, куйӧдӧ, няйт паськӧм костъясӧ, вурысӧ найӧ пукталӧны ассьыныс колькнысӧ (серовъяс). Эськӧ няйттӧ, йӧгтӧ быд пельӧсысь кӧ пыр весалан да гудъян, тойыд, пытшыд, гутыд бырӧны, висьӧмыд озджык паськав. Сӧмын зев еща та-јылыԍ тӧԁыԍыс ем. Міјан јӧз пеԉкӧԁчӧмтӧ оз пыԃԃі пуктыны, оз уҗ тујӧ лыԃԃыны. „Кыԍ-нӧ-пӧ ештан креԍԏаԋіныԁ пеԉкӧԁчыны“. Віԍӧм новлӧԁлыԍјасыԁ быԁлаын жуӧны. Быԁ пеԉӧсӧ, костӧ, шщеԉӧ, јог пыщкӧ, кујӧԁӧ, ԋајт паԍкӧм костјасӧ, вурысӧ најӧ пукталӧны асԍыныс коԉкнысӧ (ԍеровјас). Еԍкӧ ԋајттӧ, јӧгтӧ быԁ пеԉӧсыԍ-кӧ пыр весалан ԁа гуԁјан, тојыԁ, пыщыԁ, гутыԁ бырӧны, віԍӧмыԁ озҗык паԍкав.
Оз сӧмын висигӧн ков пелькӧдчыны да бырӧдны найӧс. Колӧ быд лунъя олігӧн, ас гӧгӧртӧ пелька, мичаа видзны, водзвыв видзчысьны висьӧмъясысь. Дурка олысь йӧз пытшкад висьӧмыд воас кӧ, зэв ӧдйӧ, ёна паськалӧ. Оз сӧмын віԍігӧн ков пеԉкӧԁчыны-ԁа бырӧԁны најӧс. Колӧ быԁ лунја олігӧн, ас гӧгӧртӧ пеԉка, мічаа віԇны, воԇвыв віԁчыԍны віԍӧмјасыԍ. Ԁурка олыԍ јӧз пыщкаԁ віԍӧмыԁ воас-кӧ, зев-ӧԁјӧ, јона паԍкалӧ.
Воас кӧ биа висьӧм, колӧ медвойдӧр тойясӧс бырӧдны босьтчыны. Дӧрӧм-гач, став паськӧм еджыда видзны. Чужӧмаӧсь кӧ нин тойяс кӧлуйӧ — колӧ ён кунваӧн мыськавны да пуны ёна. Сэки тойясыс и серовъясыс кулӧны и дугдасны водзӧ чужӧмысь. Сы бӧрын колӧ ӧтарӧ пелька овны: дорӧм-гач няйтӧдз оз ков новлыны, асьтӧ пелька видзны (пывсьыны), керка пытшкӧс пелькӧдны. Пывсян бӧрын пыр колӧ выль мыськӧм дӧрӧм-гач пасьтавны. Воас-кӧ біја віԍӧм, колӧ меԁ војԁӧр тојјасӧс бырӧԁны боԍтчыны. Ԁӧрӧм-гач, став паԍкӧм јеҗыԁа віԇны. Чужӧмаӧԍ-кӧ-ԋін тојјас кӧлујӧ — колӧ јон кунваӧн мыԍкавны ԁа пуны јона. Секі тојјасыс і ԍеровјасыс кулӧны і ԁугԁасны воԇӧ чужӧмыԍ. Сы бӧрын колӧ ӧтарӧ пеԉка овны: ԁорӧм-гач ԋајтӧԇ оз ков новлыны, аԍтӧ пеԉка віԇны (пывԍыны), керка пыщкӧс пеԉкӧԁны. Пывԍан бӧрын пыр колӧ выԉ мыԍкӧм ԁӧрӧм-гач паԍтавны.
Пытшъяс чужӧны джодж костъясӧ, муӧсь джоджъясӧ. Найӧ пышйӧны карасинӧн киськалӧмысь. Пыщјас чужӧны җоҗ костјасӧ, муӧԍ җоҗјасӧ. Најӧ пышјӧны караԍінӧн кіԍкалӧмыԍ.
Кынтӧм висьӧмӧн (лихорадка) висянінъясысь колӧ бырӧдны номъясӧс. Номъяс чужӧны, йывмӧны визувттӧм ваясын, прудъясын, нюръясын, бӧрӧздаясын, ва гуранъясын, мукӧддырйи весиг войт ва дозъясын. Позьӧ кӧ, колӧ сэтшӧм васӧдінъяссӧ дзикӧдз косьтыны. Косьтынысӧ кӧ оз позь сэтшӧм ваяссӧ, колӧ киськавны карасинӧн, либӧ нерпӧн. Карасинысь найӧ кулӧны. Кынтӧм-віԍӧмӧн (лихорадка) віԍан інјасыԍ колӧ бырӧԁны номјасӧс. Номјас чужӧны, јывмӧны візувттӧм вајасын, пруԁјасын, ԋурјасын, бӧрӧзԁајасын, ва гуранјасын, мукӧԁ-ԁырјі веԍіг војт ва ԁозјасын. Поԅӧ-кӧ колӧ сещӧм васӧԁ інјассӧ ԇікӧԇ коԍтыны. Коԍтыны-сӧ-кӧ оз поԅ сещӧм вајассӧ, колӧ кіԍкавны караԍінӧн, ԉібӧ ԋерпӧн. Караԍіныԍ најӧ кулӧны.
Сэсся ёна колӧ видзчысьны ном курччалӧмъясысь. Ывлаясӧд ветлӧдлігад колӧ чужӧмъястӧ тупкыны номдӧраӧн. Керкаад пырӧмысь ӧшиньястӧ колӧ дӧраӧн зэвтны (сеткаӧн). Сеԍԍа јона колӧ віԁчыԍны ном куртчалӧмјасыԍ. Ывлајасӧԁ ветлӧԁлігаԁ колӧ чужӧмјастӧ тупкыны номԁӧраӧн. Керкааԁ пырӧмыԍ ӧшіԋјастӧ колӧ ԁӧраӧн зевтны (ԍеткаӧн).
Кытчӧ воасны холера, биа висьӧм (брюшной тиф), гырд мыт, сэтысь колӧ мырсьыны бырӧдны гутъясӧс. Гутъяс колькъяснысӧ пукталӧны куйӧдӧ, асмогасянінъясӧ (закодъясӧ), лӧкань кисьталанінъясӧ, быдсяма няйтӧ, ёг пытшкӧ. Сійӧн колӧ керка-карта гӧгӧр, ӧшинь увъяс пелька видзны, весавны, тупкавны, идравны, мед гутъяс некытчӧ оз вермыны йывмӧдчыны. Колӧ корсюрӧ киськавны извесьтӧн, лыаӧн, трундаӧн. Сэсся колӧ керкаясысь бырӧдны гутъясӧс. Дзикӧдз ӧд найӧс бырӧдны он вермы. Мед найӧ сёян-юан вылӧ эз пуксьыны, колӧ ставсӧ вевттьӧмӧн пыр видзны. Кытчӧ воасны коԉера, біја віԍӧм (брюшной тиф), гырԁ мыт, сетыԍ колӧ мырԍыны бырӧԁны гутјасӧс. Гутјас коԉкјаснысӧ пукталӧны кујӧԁӧ, асмогаԍан інјасӧ (закоԁјасӧ), лӧкаԋ кіԍталан інјасӧ, быԁԍама ԋајтӧ, јог пыщкӧ. Сіјӧн колӧ керка-карта гӧгӧр, ӧшіԋувјас пеԉка віԇны, весавны, тупкавны, іԁравны, меԁ гутјас ԋекытчӧ оз вермыны јывмӧԁчыны. Колӧ кор-ԍурӧ кіԍкавны іԅвеԍтӧн, лыаӧн, трунԁаӧн. Сеԍԍа колӧ керкајасыԍ бырӧԁны гутјасӧс. Ԇікӧԇ-ӧԁ најӧс бырӧԁны он вермы. Меԁ најӧ ԍојан-јуан вылӧ ез пукԍыны, колӧ ставсӧ вевԏԏӧмӧн пыр віԇны.
Тадзи колӧ вермасьны висьӧм разӧдысь гагъяскӧд. Сӧмын оз ков вунӧдны: гутъясыд, тойясыд, пытшъясыд, лудікъясыд йывмӧны, разалӧны дурка оланінын, пемыд, гӧль йӧз костын. Сійӧн миянлы колӧ мырсьыны медвойдӧр олӧмсӧ йӧзыслысь вежны, лӧсьӧдны, кокньӧдны. Сӧмын вежӧра, мезмӧм йӧз вермасны мездысьны висьӧм разӧдысьясысь, висьӧмъясысь. Выль олӧмсӧ лӧсьӧдны, вежӧра йӧзсӧ быдтыны босьтчис Сӧвет власьт. Таԇі колӧ вермаԍны віԍӧм разӧԁыԍ гагјаскӧԁ. Сӧмын оз ков вунӧԁны: гутјасыԁ, тојјасыԁ, пыщјасыԁ, луԁікјасыԁ јывмӧны, разалӧны ԁурка олан інын, пемыԁ, гӧԉ јӧз костын. Сіјӧн міјанлы колӧ мырԍыны меԁ војԁӧр олӧмсӧ јӧзыслыԍ вежны, лӧԍӧԁны, кокԋӧԁны. Сӧмын вежӧра, мезмӧм јӧз вермасны мезԁыԍны віԍӧм разӧԁыԍјасыԍ, віԍӧмјасыԍ. Выԉ олӧмсӧ лӧԍӧԁны, вежӧра јӧзсӧ быԁтыны боԍтԍіс Сӧвет-влаԍт.
Комиӧн гижис
Ӧньӧ Агни
Важ коми гижӧд