КОММУНИСТЪЯС КОММУԊІСТЈАС
Код дор сулавны? Коԁ ԁор сулавны?
Ӧти пӧлӧс йӧз быд ногыс видӧны, омӧльтӧны коммунистъясӧс. Найӧ пӧ сюра дявӧлъясыд и эмӧсь: дугдывтӧг грабитӧны йӧзтӧ, мырддялӧны быдтор, виалӧны. Рӧзбойник чукӧр пӧ коммунистъясыд, абу йӧз! Ӧԏі пӧлӧс јӧз быԁ ногыс віԁӧны, омӧԉтӧны коммуԋістјасӧс. Најӧ-пӧ ԍура ԃавӧлјасыԁ і емӧԍ: ԁугԁывтӧг грабітӧны јӧзтӧ, мырԃԃалӧны быԁтор, віјалӧны. Рӧзбојԋік чукӧр-пӧ коммуԋістјасыԁ, абу јӧз!
Мукӧдыс бара ошкӧны найӧс, на дор олӧны, отсасьӧны налы, найӧ чукӧрӧ пырӧны. Коммунистъясыд пӧ уджалысь йӧз дор сулалӧны, кокни, шуда олӧм налы перйӧны, мездӧны уна шогысь да сьӧкыд мырсьӧмысь. Мукӧԁыс бара ошкӧны најӧс, на-ԁор олӧны, отсаԍӧны налы, најӧ чукӧрӧ пырӧны. Коммуԋістјасыԁ-пӧ уҗалыԍ јӧз ԁор сулалӧны, кокԋі, шуԁа олӧм налы перјӧны, мезԁӧны уна шогыԍ ԁа ԍӧкыԁ мырԍӧмыԍ.
Кодлы эскыны^эскыны — верить/^? Код дор сулавны? Вайӧ жӧ гӧгӧрбок видзӧдламӧ: мый нӧ сійӧ коммунистыс лоӧ, мый вӧсна найӧ венсьӧны, пессьӧны, кыдз сійӧ коммунист чукӧрыс му вылас лоӧма? Коԁлы ескыны^Ескыны — верить/^? Коԁ ԁор сулавны? Вајӧ-жӧ гӧгӧр-бок віԇӧԁламӧ: мыј-нӧ сіјӧ коммуԋістыс лоӧ, мыј-вӧсна најӧ венԍӧны, песԍӧны, кыԇ сіјӧ коммуԋіст чукӧрыс му вылас лоӧма?
Кыдзи уджалысьяс лӧсьӧдісны ассьыныс партия. Кыԇі уҗалыԍјас лӧԍӧԁісны асԍыныс парԏіја.
Во кызь-комын сайын, сар дырйи, миян Россияын олӧмыс страсьт кодь вӧлі. Крестьянаясӧс, салдатъясӧс нӧйтлісны, розгаавлісны. Уна уджалысь йӧз дзонь губерняясӧн кулалісны тшыгысла, сьӧкыд олӧмысла да висьӧмъясысь. Сарскӧй чиновникъясыд прӧстӧй уджалысь йӧзтӧ ньӧти эз жалитлыны, ёна найӧс нартитісны. Во кыԅ-комын сајын сар-ԁырјі міјан Роԍԍіјаын олӧмыс страԍт-коԃ вӧлі. Креԍԏанајасӧс, салԁатјасӧс нӧјтлісны, розгаавлісны. Уна уҗалыԍ јӧз ԇоԋ губерԋајасӧн кулалісны щыгысла, ԍӧкыԁ олӧмысла ԁа віԍӧмјасыԍ. Сарскеј чіновԋікјасыԁ прӧстӧј уҗалыԍ јӧзтӧ ԋӧԏі ез жаԉітлыны, јона најӧс нарԏітісны.
Гырысь каръясса уджалысь йӧзыд пыр пикынӧсь вӧліны, эз лысьтлыны кыв шулыны асьнысӧ дорйӧм кузя. Ичӧтысянь донтӧм дон вылӧ уджавлісны пемыд дука мастерскӧйясын час 10, 14, 18 суткинас. Гырыԍ карјасса уҗалыԍ јӧзыԁ пыр пікынӧԍ вӧліны, ез лыԍтлыны кыв шулыны аԍнысӧ ԁорјӧм-куԅа. Ічӧтыԍаԋ ԁонтӧм ԁон-вылӧ уҗавлісны пемыԁ ԁука маԍԏерскејјасын час 10, 14, 18 суткінас.
Тюрмаяс, каторгаяс, пемыд, гажтӧм овтӧминъяс тырлісны бурджык, тӧдысьджык, збойджык уджалысь йӧзӧн да крестьянаӧн. Ԏурмајас, каторгајас, пемыԁ, гажтӧм овтӧм інјас тырлісны бурҗык, тӧԁыԍҗык, сбојҗык уҗалыԍ јӧзӧн ԁа креԍԏанаӧн.
Гырысь каръясса уджалысь пытшкын велӧдчӧм мортыд дерт унджык вӧлі крестьяна пытшкын дорысь. Найӧ чорыда сувтісны ас туй вылас (вермасьны озыръяскӧд, перйыны кокниджык олӧм), 1898 воын нин ӧтувтчисны ӧти чукӧрӧ, социал-демократическӧй партияӧн кутісны шусьыны. Сійӧ партияыс пондіс велӧдны, нуӧдны уджалысьясӧс косясьны саркӧд дворянакӧд, капиталистъяскӧд. Гырыԍ карјасса уҗалыԍ пыщкын велӧԁчӧм мортыԁ, ԃерт, унҗык вӧлі креԍԏана пыщкын ԁорыԍ. Најӧ чорыԁа сувтісны ас туј вылас (вермаԍны озырјаскӧԁ, перјыны кокԋіҗык олӧм), 1898 воын-ԋін ӧтувтчісны ӧԏі чукӧрӧ, сотсіал-ԃемокраԏіческеј парԏіјаӧн кутісны шуԍыны. Сіјӧ парԏіјаыс понԁіс велӧԁны, нуӧԁны уҗалыԍјасӧс коԍаԍны саркӧԁ ԁворанакӧԁ, капітаԉістјаскӧԁ.
Коді нӧ сійӧ «большевикыс»? Коԁі-нӧ сіјӧ „боԉшӧвікыс“?
Уджалысь йӧз чукӧрӧ веськалӧмаӧсь уна ёна велӧдчӧм йӧз. Найӧ петӧмаӧсь уджалысь йӧз пытшкысь жӧ. Дерт эськӧ сэтшӧмъясыдлы эз жӧ вӧв зэв кокни да долыд овнысӧ сар дырйи да, уджыс, оланногыс налӧн кыскис найӧс озыр йӧзланьӧ. Найӧ пыр зілисны кык сикас йӧзлысь зыксӧ бурӧн артмӧдны. Этшаник кӧ сетчасны сар да озыр йӧз — капиталистъяс, сы вылӧ бурасьӧны. Найӧ полісны вывті ёна революция паськалӧмысь. Уҗалыԍ јӧз чукӧрӧ веԍкалӧмаӧԍ уна јона велӧԁчӧм јӧз. Најӧ петӧмаӧԍ уҗалыԍ јӧз пыщкыԍ-жӧ. Ԃерт еԍкӧ сещӧмјасыԁлы ез-жӧ вӧв зев кокԋі ԁа ԁолыԁ овнысӧ сар-ԁырјі ԁа, уҗыс, оланногыс налӧн кыскіс најӧс озырјӧзлаԋӧ. Најӧ пыр зіԉісны кык ԍікас јӧзлыԍ зыксӧ бурӧн артмӧԁны. Ещаԋік-кӧ ԍетчасны сар ԁа озыр јӧз — капітаԉістјас, сы-вылӧ бураԍӧны. Најӧ полісны вывті јона ревоԉутсіја паԍкалӧмыԍ.
Сы вӧсна 1903 воын мӧд государствоын (заграничаын) чукӧртчылігӧн (съезд вылын) уджалысьяслӧн партияыс торъялі кык пельӧ: унджыкыс кольччисны ас туй вылас — вермасьны помӧдз саркӧд да озыр йӧзкӧд; этшаджыкыс — бурӧн лӧсьӧдчыны, сӧмын мӧда-мӧдӧс вывті дзескӧдӧмысь дугӧдны. Сы вӧсна уджалысь йӧз партияын унджыкыс водзӧ мунысьыс, выль, кокньыдджык, бурджык оланног лӧсьӧдысь йӧзыс пондісны шусьыны «большевикъясӧн». Сэн унджыкыс вӧлі карса пабрик-заводын уджалысь йӧз. Найӧ ӧд ми воккодь крестьяна дорысь вежӧраӧсьджык вӧліны: унджыкыс велӧдчӧм, тӧдӧны кыдз колӧ путкыльтны важ оланногсӧ да лӧсьӧдны выль олӧм. Этшаджыкыс, бурӧн лӧсьӧдчысьясыс, шусисны «меньшевикъясӧн». Сэтчӧ пырисны озыр йӧз дорджык олысь велӧдчӧм йӧзыд да не сэтшӧм сюсь уджалысьяс. Сы-вӧсна 1903 воын мӧԁ госуԁарствоын (заграԋітсаын) чукӧртчылігӧн (сјезԁ вылын) уҗалыԍјаслӧн парԏіјаыс торјалі кык пеԉӧ: унҗыкыс коԉтчісны ас туј вылас — вермаԍны помӧԇ саркӧԁ ԁа озыр јӧзкӧԁ; ещаҗыкыс — бурӧн лӧԍӧԁчыны, сӧмын мӧԁа-мӧԁӧс вывті ԇескӧԁӧмыԍ ԁугӧԁны. Сы-вӧсна уҗалыԍ јӧз парԏіјаын унҗыкыс воԇӧ муныԍыс, выԉ, кокԋіԁҗык, бурҗык оланног лӧԍӧԁыԍ јӧзыс понԁісны шуԍыны „боԉшӧвікјасӧн“. Сен унҗыкыс вӧлі карса пабрік-завоԁын уҗалыԍ јӧз. Најӧ-ӧԁ мі-воккоԃ креԍԏана ԁорыԍ вежӧраӧԍҗык вӧліны: унҗыкыс велӧԁчӧм, тӧԁӧны кыԇ колӧ путкыԉтны важ оланногсӧ ԁа лӧԍӧԁны выԉ олӧм. Ещаҗыкыс, бурӧн лӧԍӧԁчыԍјасыс шуԍісны „меԋшӧвікјасӧн“. Сетчӧ пырісны озыр јӧз-ԁорҗык олыԍ велӧԁчӧм јӧзыԁ ԁа ԋе сещӧм ԍуԍ уҗалыԍјас.
Тайӧ чукӧртчывтӧдз большевикъяс вензьылісны сӧмын озыр крестьянин партиякӧд (кулакъяс дор олысь партия — социалист-революционеръяс). Ӧні лоӧ вензьыны нӧшта меньшевикъяскӧд. Тајӧ чукӧртчывтӧԇ боԉшӧвікјас венԅылісны сӧмын озыр креԍԏаԋін парԏіјакӧԁ (кулакјас-ԁор олыԍ парԏіја — сотсіаԉіст-ревоԉутсіоԋерјас). Ӧні лоӧ венԅыны нӧшта меԋшӧвікјаскӧԁ.
Унджык крестьянаыс сійӧ кадын немтор эз и кывлыны большевикъяс йывсьыд. Дай карса уджалысьясыс на унаӧн эз эскыны (веритны) налы, мунісны паныд. Унҗык креԍԏанаыс сіјӧ каԁын ԋемтор ез і кывлыны боԉшӧвікјас-јывԍыԁ. Ԁај карса уҗалыԍјасыс-на унаӧн ез ескыны (верітны) налы, мунісны паныԁ.
Дзонь дас куим во да джын ковмис косясьны большевикъяслы. Дас куим во да джын мысти вӧлись уджалысьяс казялісны на понда сьӧлӧмысь тӧждысьысьясӧс, налы кокни да личыд олӧм корсьысьясӧс. Со пӧ тай кодъяс большевикъясыд вӧлӧмаӧсь: миян дор олысьяс, миян понда тӧждысьысьяс. Ԇоԋ ԁас кујім во ԁа җын ковміс коԍаԍны боԉшӧвікјаслы. Ԁас кујім во ԁа җын-мыԍԏі вӧԉіԍ уҗалыԍјас каԅалісны на-понԁа ԍӧлӧмыԍ тӧжԁыԍыԍјасӧс, налы кокԋі ԁа ԉічыԁ олӧм корԍыԍјасӧс. Со пӧ-тај коԁјас боԉшӧвікјасыԁ вӧлӧмаӧԍ: міјан-ԁор олыԍјас, міјан-понԁа тӧжԁыԍыԍјас.
Мыйла уджалысьяс мунӧны большевикъяскӧд? Мыјла уҗалыԍјас мунӧны боԉшӧвікјаскӧԁ?
Быд морт ӧні тӧдӧ Сӧвет власьт йылысь. Сӧвет власьт дырйи уджалысьяс асьныс нуӧдӧны олӧмсӧ. Быдлаӧ бӧрйыссьӧ морт уджалысь йӧз пиысь. Нем уджтӧм баринъястӧ ӧні некытчӧ оз бӧрйыны. Быԁ морт ӧні тӧԁӧ Сӧвет-влаԍт-јылыԍ. Сӧвет-влаԍт-ԁырјі уҗалыԍјас аԍныс нуӧԁӧны олӧмсӧ. Быԁлаӧ бӧрјыԍԍӧ морт уҗалыԍ јӧз піыԍ. Ԋем уҗтӧм барінјастӧ ӧні ԋекытчӧ оз бӧрјыны.
Большевикъясыд ӧд и сетісны Сӧвет власьттӧ. 1917 воын апрель тӧлысьын «Гӧрд дӧрапасас»^Гӧрд дӧрапас — Красное знамя/^ налӧн вӧлі гижӧма: «Став власьтсӧ Сӧветъяслы». Боԉшӧвікјасыԁ-ӧԁ і ԍетісны Сӧвет-влаԍттӧ. 1917 воын апреԉ тӧлыԍын „Гӧрԁ ԁӧра пас“-ас^Гӧрԁ ԁӧра пас — знамя/^ налӧн вӧлі гіжӧма: „Став влаԍтсӧ Сӧветјаслы“.
Став мукӧд сикас партияыс: озыръяс, социалист-революционеръяс, меньшевикъясыд тшӧтш и, юръяснысӧ лэптісны, ыджыд гӧлӧсӧн кутісны равзыны: оз пӧ ков власьтсӧ сӧветъяслы сетны. Став мукӧԁ ԍікас парԏіјаыс: озырјас, сотсіаԉіст-ревоԉутсіоԋерјас, меԋшӧвікјасыԁ щӧщ і, јурјаснысӧ лептісны, ыҗыԁ гӧлӧсӧн кутісны равзыны: оз-пӧ ков влаԍтсӧ Сӧветјаслы ԍетны.
Большевикъяс эз повзьыны наысь, чорыда сулалісны аслас туй вылын. Йӧз налӧн ӧтарӧ соді: уджалысьяс, крестьянаяс мӧдісны на дор. Боԉшӧвікјас ез повԅыны наыԍ, чорыԁа сулалісны аслас туј вылын. Јӧз налӧн ӧтарӧ соԁі: уҗалыԍјас, креԍԏанајас мӧԁісны на-ԁор.
Со ӧд, помещикъяслысь, попъяслысь, манастыръяслысь мырддисны мусӧ, юклісны уджалысьяслы. Коді сійӧ вӧчис? Коді мед войдӧр горӧдіс: «Став мусӧ уджалысьлы»? Дерт жӧ сійӧ, кодлӧн сьӧлӧмыс висис уджалысь гӧль йӧз понда, коді ловсӧ эз жалит найӧс мездыны капитал кипод улысь — большевикъяс. Со-ӧԁ, помешщікјаслыԍ, попјаслыԍ, манастырјаслыԍ мырԃԃісны мусӧ, јуклісны уҗалыԍјаслы. Коԁі сіјӧ вӧчіс? Коԁі меԁ војԁӧр горӧԁіс: „Став мусӧ уҗалыԍлы“? Ԃерт-жӧ сіјӧ, коԁлӧн ԍӧлӧмыс віԍіс уҗалыԍ гӧԉ јӧз-понԁа, коԁі ловсӧ ез жаԉіт најӧс мезԁыны капітал кі поԁ улыԍ — боԉшӧвікјас.
Вӧвліны мукӧд партияяс, кывнас зэв жӧ жалитлісны крестьянатӧ, пыр вӧлі кӧсйӧны налы кутшӧмкӧ му юкны, да кӧсйысьӧм кежсьыс тай коли. Вӧвліны мукӧԁ парԏіјајас, кывнас зев-жӧ жаԉітлісны креԍԏанатӧ, пыр вӧлі кӧсјӧны налы кущӧмкӧ му јукны, ԁа кӧсјыԍӧм кежԍыс-тај коԉі.
Меньшевикъяслы, социалист-революционеръяслы, сёрни сертиыс кӧ, зэв вӧлі мустӧм войнаыд. Асьныс ньӧти эз зільны кусӧдны сійӧс, пыр отсасисны нюжӧдны, ӧтвылысь олісны горш «союзникъяскӧд». Сӧмын тай большевикъясыд помалісны войнатӧ. Уна уджалысь, уна крестьяна пуктісны ловсӧ тайӧ война дырйи помещиклы да фабрикантлы барыш кульӧм вӧсна. Уна уджйӧз чӧжисны сар да Керенскӧй. Мый дыраӧн, кутшӧм сьӧкыда эськӧ лои мынтыны сійӧс уджалысь йӧзлы война бӧрын. Большевикъясыд чышкыштісны, вуштыштісны став уджйӧзсӧ. «Огӧ жӧ пӧ налысь кодйӧм гурансӧ пондӧй тыртны!» Сэсся большевикъясыд нем уджтӧм дась нянь сёйысьяслысь мырддялісны банкъяссӧ (деньга видзанін), пабрикаяссӧ, заводъяссӧ, сім перъянінъяссӧ^Сім перъянін — рудник/^, гырысь керкаяссӧ, сетісны уджалысь йӧзлы. «Быд вӧчӧм торйысь пӧ вӧчысьыслы аслыс бурсӧ колӧ босьтны». Ставыс тайӧ лои 1917 воын октябр тӧлысьын. Октябрса революция вужнас путкыльтіс важ олӧмсӧ, восьтіс син нэмӧвӧя казаклысь, уджалысь мортлысь. Регыд тай сійӧ аддзис код бӧрся колӧ мунны. Збыль пӧ тай большевикъясыд ас ёртъяс вӧлӧмаӧсь, оз пӧръявлыны, оз ылӧдлыны миянӧс. Видзӧдтӧ мыйта бур вӧчисны, асьным лоим мортъяс. Сӧмын водзӧ колӧ кужны овны. Меԋшӧвікјаслы, сотсіаԉіст-ревоԉутсіоԋерјаслы ԍорԋі-ԍерԏіыс-кӧ зев вӧлі мустӧм војнаыԁ. Аԍныс ԋӧԏі ез зіԉны кусӧԁны сіјӧс, пыр отсаԍісны ԋужӧԁны, ӧтвылыԍ олісны горш „сојуԅԋікјаскӧԁ“. Сӧмын-тај боԉшӧвікјасыԁ помалісны војнатӧ. Уна уҗалыԍ, уна креԍԏана пуктісны ловсӧ тајӧ војна-ԁырјі помешщіклы ԁа пабрікантлы барыш куԉӧм-вӧсна. Уна уҗјӧз чӧжісны сар ԁа Керенскеј. Мыј ԁыраӧн, кущӧм ԍӧкыԁа еԍкӧ лоі мынтыны сіјӧс уҗалыԍ јӧзлы војна бӧрын. Боԉшӧвікјасыԁ чышкыштісны, вуштыштісны став уҗјӧзсӧ. „Огӧ-жӧ-пӧ налыԍ коԁјӧм гурансӧ понԁӧј тыртны!“ Сеԍԍа боԉшӧвікјасыԁ ԋемуҗтӧм ԁаԍ ԋаԋ ԍојыԍјаслыԍ мырԃԃалісны банкјассӧ (ԃеԋга віԇан ін), пабрікајассӧ, завоԁјассӧ, сім перјан інјассӧ,^Сім перјан ін — рудник/^ гырыԍ керкајассӧ, ԍетісны уҗалыԍ јӧзлы. „Быԁ вӧчӧм торјыԍ-пӧ вӧчыԍыслы аслыс бурсӧ колӧ боԍтны“. Ставыс тајӧ лоі 1917 воын окԏабр тӧлыԍын. Окԏабрса ревоԉутсіја вужнас путкыԉтіс важ олӧмсӧ, воԍтіс ԍін немӧвӧја казаклыԍ, уҗалыԍ мортлыԍ. Регыԁ-тај сіјӧ аԁԇіс коԁ бӧрԍа колӧ мунны. Збыԉ-пӧ-тај боԉшӧвікјасыԁ ас јортјас вӧлӧмаӧԍ, оз пӧрјавлыны, оз ылӧԁлыны міјанӧс. Віԇӧԁ-тӧ мыјԁа бур вӧчісны, аԍным лоім мортјас. Сӧмын воԇӧ колӧ кужны овны.
Тайӧ став пондаыс большевикъясыд мусаӧсь лоины уджалысь йӧзлы. Тајӧ став-понԁаыс боԉшӧвікјасыԁ мусаӧԍ лоіны уҗалыԍ јӧзлы.
Большевик и коммунист сійӧ ӧти. Боԉшӧвік і коммуԋіст сіјӧ ӧԏі.
Унаӧн чайтӧны большевиксӧ да коммунистсӧ мӧд-мӧд мортӧн. Большевикыд пӧ ӧд мый, найӧ пӧ прамӧй йӧз. Коммунистъяс пӧ тай дурӧны, найӧс пӧ ми огӧ радейтӧй. Унаӧн чајтӧны боԉшӧвіксӧ ԁа коммуԋістсӧ мӧԁ-мӧԁ мортӧн. Боԉшӧвікыԁ-пӧ-ӧԁ мыј, најӧ-пӧ прамеј јӧз. Коммуԋістјас-пӧ-тај ԁурӧны, најӧс пӧ мі огӧј раԃејтӧј.
Абу сідз, бур ёртъяс! Большевикыд да коммунистыд сійӧ дзик ӧти. 1918 воын тулысын большевикъяс чукӧртчылісны ӧтилаӧ (съезд вылӧ) сёрнитны, тӧлкуйтны. Сэк ассьыныс партиянысӧ шуисны найӧ нимтыны «коммунистическӧйӧн», асьнысӧ «коммунистъясӧн». Войдӧр налӧн партияыс вӧлі шусьӧ «социал-демократ большевик партияӧн». Партия нимсӧ большевикъяс вежисны нарошнӧ, мед оз сорлавны найӧс мукӧд социалистическӧй, социал-демократическӧй партияяскӧд. Сэтшӧмъясыс ӧд сӧмын кывнас революциятӧ вӧчисны, вӧчигас паныд сувтісны. Абу сіԇ, бур јортјас! Боԉшӧвікыԁ ԁа коммуԋістыԁ сіјӧ ԇік ӧԏі. 1918 воын тулысын боԉшӧвікјас чукӧртчылісны ӧԏілаӧ (сјезԁ вылӧ) ԍорԋітны, тӧлкујтны. Сек асԍыныс парԏіјанысӧ шуісны најӧ ԋімтыны „коммуԋіԍԏіческејӧн“, аԍнысӧ „коммуԋістјасӧн“. Војԁӧр налӧн парԏіјаыс вӧлі шуԍӧ „сотсіал-ԃемократ боԉшӧвік парԏіјаӧн“. Парԏіја ԋімсӧ боԉшӧвікјас вежісны нарошнӧ, меԁ оз сорлавны најӧс мукӧԁ сотсіаԉіԍԏіческеј, сотсіал-ԃемокраԏіческеј парԏіјајаскӧԁ. Сещӧмјасыс-ӧԁ сӧмын кывнас ревоԉутсіјатӧ вӧчісны, вӧчігас паныԁ сувтісны.
Мый нӧ сійӧ «коммунист» кывйыс лоӧ? Мыј-нӧ сіјӧ „коммуԋіст“ кывјыс лоӧ?
Ӧтув уджалана котыра олӧм дор сулалысь йӧз шусьӧны коммунистъясӧн. Найӧ кӧсйӧны став му пасьталаас лӧсьӧдны йӧз пытшкас сэтшӧм олӧм. Медвойдӧр тайӧ нимыс кыптіс во 74 сайын кымын нин. 1848 воын медъёна уджалысь йӧз дор олысь кык морт, уджалысь йӧзӧс велӧдысьяс — Маркс да Энгельс, лэдзисны «Коммунистическӧй манифест» нима гижӧд. Тайӧ гижӧднас найӧ чуксалісны став уджалысь йӧзӧс ӧтувтчӧмӧн сувтны паныд озыр йӧзлы, мездысьны на кӧрт кипод улысь. Энгельс да Маркс дырся на дор олысьяс асьнысӧ коммунистъясӧн нин нимтылісны. Ӧнія большевикъясыд со сэсся и вежисны ассьыныс нимнысӧ, важ ногыс кутісны шусьыны, медводдза велӧдысьясыс ног. Ӧтув уҗалана котыра олӧм-ԁор сулалыԍ јӧз шуԍӧны коммуԋістјасӧн. Најӧ кӧсјӧны став му паԍталаас лӧԍӧԁны јӧз пыщкас сещӧм олӧм. Меԁ војԁӧр тајӧ ԋімыс кыптіс во 74 сајын кымын-ԋін. 1848 воын меԁ јона уҗалыԍ јӧз-ԁор олыԍ кык морт, уҗалыԍ јӧзӧс велӧԁыԍјас — Маркс ԁа Енгеԉс, леԇісны „Коммуԋіԍԏіческеј маԋіпест“-ԋіма гіжӧԁ. Тајӧ гіжӧԁнас најӧ чуксалісны став уҗалыԍ јӧзӧс ӧтувтчӧмӧн сувтны паныԁ озыр јӧзлы, мезԁыԍны на кӧрт кіпоԁ улыԍ. Енгеԉс ԁа Маркс-ԁырԍа на ԁор олыԍјас аԍнысӧ коммуԋістјасӧн-ԋін ԋімтылісны. Ӧніја боԉшӧвікјасыԁ со сеԍԍа і вежісны асԍыныс ԋімнысӧ, важ ногыс кутісны шуԍыны, меԁвоԇԇа велӧԁыԍјасыс ног.
Кутшӧм йӧз нӧ сідзкӧ коммунистъясыд? Кущӧм јӧз-нӧ сіԇкӧ коммуԋістјасыԁ?
Коммунистъясыд вӧчисны революция, найӧ нуӧдісны сэк став уджсӧ, юралісны. Коммуԋістјасыԁ вӧчісны ревоԉутсіја, најӧ нуӧԁісны сек став уҗсӧ, јуралісны.
Коммунистъяслы вывті мустӧм вӧлі сарскӧй войнаыд. Сійӧ ӧд капиталистъяслы да помещикъяслы бур, — сӧмын барыштӧ курав. Коммунистъясыд лэптӧны ӧружйӧтӧ сӧмын капиталистъяскӧд вермасигӧн, уджалысь йӧзӧс нартитӧмысь мездігӧн да Сӧвет власьт дырйи лӧсьӧдӧмтор, вӧчӧмтор видзны. Коммуԋістјаслы вывті мустӧм вӧлі сарскеј војнаыԁ. Сіјӧ-ӧԁ капітаԉістјаслы ԁа помешщікјаслы бур, — сӧмын барыштӧ курав. Коммуԋістјасыԁ лептӧны ӧружіјӧтӧ сӧмын капітаԉістјаскӧԁ вермаԍігӧн, уҗалыԍ јӧзӧс нарԏітӧмыԍ мезԁігӧн ԁа Сӧвет-влаԍт-ԁырјі лӧԍӧԁӧм тор, вӧчӧм тор віԇны.
Коммунистъясыд быд ногыс тӧждысьӧны ӧтувтны став му пасьтала уджалысь йӧзсӧ, крестьянасӧ, ӧти партияӧ, лӧсьӧдны став му пасьтавывса уджалысь йӧзлӧн ӧтувтчӧм — Коммунистическӧй Интернационал. Коммуԋістјасыԁ быԁ ногыс тӧжԁыԍӧны ӧтувтны став му паԍтала уҗалыԍ јӧзсӧ, креԍԏанасӧ, ӧԏі парԏіјаӧ, лӧԍӧԁны став му паԍта-вывса уҗалыԍ јӧзлӧн ӧтувтчӧм — Коммуԋіԍԏіческеј Іԋԏернатсіонал.
Уджалысьяс му пасьтаыс пондісны ӧтувтчыны 1919 восянь. Сійӧ чукӧрын эмӧсь ужалысьяс миян муысь — Россияысь, Германияысь, Венгрияысь, Австрияысь, Америкаысь, Швецияысь, Норвегияысь, Италияысь, Швейцарияысь, Болгарияысь, Румынияысь, Голландияысь, Англияысь, Францияысь, дай уналаысь на ещӧ эмӧсь. Ӧтувтчӧм йӧзыс ас муас коммунистъясӧн жӧ шусьӧны. Уҗалыԍјас му паԍтаыс понԁісны ӧтувтчыны 1919 воԍаԋ. Сіјӧ чукӧрын емӧԍ ужалыԍјас міјан муыԍ — Роԍԍіјаыԍ, Гермаԋіјаыԍ, Венгріјаыԍ, Австріјаыԍ, Амерікаыԍ, Шветсіјаыԍ, Норвегіјаыԍ, Ітаԉіјаыԍ, Швејтсаріјаыԍ, Болгаріјаыԍ, Румыԋіјаыԍ, Голлаԋԃіјаыԍ, Ангԉіјаыԍ, Прантсіјаыԍ ԁај уналаыԍ на јешщӧ емӧԍ. Ӧтувтчӧм јӧзыс ас муас коммуԋістјасӧн-жӧ шуԍӧны.
Тадзнад ӧтувтчӧмӧн уджалысь йӧз вӧлись вермасны шыбитны ас вывсьыныс сьӧкыд изсӧ, нэм кежлӧ лӧньӧдны капиталистъясӧс. Ӧтувтчӧмӧн сӧмын вермасны кусӧдны нэм кежлӧ зык, кось, война йӧз костысь. Став уджалысь ӧтувтчӧм мысти бырӧ мортлӧн мӧда-мӧдӧс дзескӧдӧм. Оз ло сэк некутшӧм олӧм дышъяслы, нем уджтӧмъяслы. Оз понды сэк некод вынысь вывті уджавны. Лӧсьӧдасны уджсӧ и шойччӧгсӧ ӧтмоз став костас. Таԇнаԁ ӧтувтчӧмӧн уҗалыԍ јӧз вӧԉіԍ вермасны шыбытны ас вывԍыныс ԍӧкыԁ ізсӧ, нем кежлӧ лӧԋӧԁны капітаԉістјасӧс. Ӧтувтчӧмӧн сӧмын вермасны кусӧԁны нем кежлӧ зык, коԍ, војна јӧз костыԍ. Став уҗалыԍ ӧтувтчӧм-мыԍԏі бырӧ мортлӧн мӧԁа-мӧԁӧс ԇескӧԁӧм. Оз ло сек ԋекущӧм олӧм ԁышјаслы, ԋемуҗтӧмјаслы. Оз понԁы сек ԋекоԁ выныԍ вывті уҗавны. Лӧԍӧԁасны уҗсӧ і шојтчӧгсӧ ӧтмоз став костас.
Со мый вӧсна косясьӧны коммунистъясыд, со кутшӧм олӧмӧдз кӧсйӧны найӧ воштыны йӧзӧс. Со-мыј-вӧсна коԍаԍӧны коммуԋістјасыԁ, со кущӧм олӧмӧԇ кӧсјӧны најӧ воштыны јӧзӧс.
Кодъяс пырӧны коммунистӧ? Коԁјас пырӧны коммуԋістӧ?
Коммунист партияӧ пырӧны вежӧраджык, сюсьджык йӧзыс уджалысь да крестьяна пиысь. Коммуԋіст парԏіјаӧ пырӧны вежӧраҗык, ԍуԍҗык јӧзыс уҗалыԍ ԁа креԍԏана піыԍ.
Ошкӧны коммунистъясӧс, ковмас кӧ — сулалӧны на дор найӧс гӧгӧрвоысь уджалысь йӧз. Збыль пӧ тай найӧ миян вӧсна пессьӧны, миянлы кокни олӧм корсьӧны. Ошкӧны коммуԋістјасӧс, коммас кӧ сулалӧны на-ԁор — најӧс гӧгӧрвоыԍ уҗалыԍ јӧз. Збыԉ-пӧ-тај најӧ міјан-вӧсна песԍӧны, міјанлы кокԋі олӧм корԍӧны.
Коді паныд мунӧ коммунистъяслы? Коԁі паныԁ мунӧ коммуԋістјаслы?
Коммунистъясӧс синнаныс оз вермыны аддзыны, быд ногыс видӧны, быдсяма лёк юӧрсӧ на йылысь кыпӧдӧны чӧвтӧм саръяс, чиновникъяс, важ помещикъяс, капиталистъяс, вузасьысьяс, попъяс, манакъяс, уна велӧдчӧм озыр дор сулалысь йӧз да нинӧм гӧгӧрвотӧм озыр крестьяна (кулакъяс). Вузасьысьяслы, поп-дяклы да манакъяслы дерт нин коммунистъясыд вывті мустӧмӧсь. Ӧд коммунистъясыд мырддисны налысь мусӧ, оз лэдзны важ моз пӧрйӧдлыны пемыд гӧль йӧзӧс. Коммуԋістјасӧс ԍіннаныс оз вермыны аԁԇыны, быԁ ногыс віԁӧны, быԁԍама ԉок јуӧрсӧ на-јылыԍ кыпӧԁӧны чӧвтӧм сарјас, чіновԋікјас, важ помешщікјас, капітаԉістјас, вузаԍыԍјас, попјас, манакјас, уна велӧԁчӧм озыр-ԁор сулалыԍ јӧз ԁа ԋінӧм гӧгӧрвотӧм озыр креԍԏана (кулакјас). Вузаԍыԍјаслы, поп-ԃаклы ԁа манакјаслы ԃерт-ԋін коммуԋістјасыԁ вывті мустӧмӧԍ. Ӧԁ коммуԋістјасыԁ мырԃԃісны налыԍ мусӧ, оз леԇны важ-моз пӧрјӧԁлыны пемыԁ гӧԉ јӧзӧс.
Гижсьӧй коммунист партияӧ! Гіжԍӧј коммуԋіст парԏіјаӧ!
Му вылад йӧзыслӧн кык сикас олан ногыс: нем уджтӧм горш йӧзлӧн озыра, гылыда, судзсяна олӧм да тільсьысь-пессьысь йӧзлӧн гӧля, судзсьытӧма, сир курыд шог олӧм. Му вылаԁ јӧзыслӧн кык ԍікас олан ногыс: ԋемуҗтӧм горш јӧзлӧн озыра, гылыԁа, суԇԍана олӧм; ԁа тіԉԍыԍ-песԍыԍ јӧзлӧн гӧԉа, суԇԍытӧма, ԍір курыԁ шог олӧм.
Коммунистъясыд пыр на вӧвліны бӧръя йӧз дорыс, пыр на дорйывлісны уджалысьясӧс. Ӧні, дзикӧдз найӧс мездӧм кузя, коммунистъясыд озыр йӧзыдлы воча ӧружйӧясӧн сувтісны. Коммуԋістјасыԁ пыр-на вӧвліны бӧрја јӧз-ԁорыс, пыр-на ԁорјывлісны уҗалыԍјасӧс. Ӧні ԇікӧԇ најӧс мезԁӧм-куԅа, коммуԋістјасыԁ озыр јӧзыԁлы воча ӧружіјӧјасӧн сувтісны.
Ёртъяс, зільӧй гӧгӧрвоны збыльсӧ коммунистъяс йывсьыд, накӧд мунӧй водзӧ, отсалӧй налы мездыны став му пасьтала уджалысь йӧзсӧ уджавны вӧляысь аслыныс вылӧ. Јортјас, зіԉӧј гӧгӧрвоны збыԉсӧ коммуԋістјас-јывԍыԁ, накӧԁ мунӧ воԇӧ, отсалӧ налы мезԁыны став-му паԍтала уҗалыԍ јӧзсӧ уҗавны вӧԉаыԍ аслыныс вылӧ.
Кымын ӧдйӧ вын содас коммунистъяслӧн, сымын регыд пӧдас важ оланног, сымын регыд став мортыс лоӧ збыльысь мортӧн. Кымын ӧԁјӧ вын соԁас коммуԋістјаслӧн, сымын регыԁ пӧԁас важ оланног, сымын регыԁ став мортыс лоӧ збыԉыԍ мортӧн.
Комиӧн гижис
Чеусова Анна
Важ коми гижӧд