ВӦР УДЖАЛАН СТРУМЕНТЪЯС ДА ОРУДДЬӦЯС ВӦР УҖАЛАН СТРУМЕНТЈАС ԀА ӦРУԂԂӦЈАС
КЫВВОДЗ КЫВВОԆ
Миян вӧр ужалӧмын рационализация вермӧ мунны уна вожӧн: вӧр лэдзӧмын став пӧлӧс ужъяс (производственнӧй процессъяс) механизируйтӧм, киӧн уджалан да вӧлӧн кыскалан приспособленньӧяс бурмӧдӧм, удж лючки организуйтӧм да мукӧд. Та ногӧн струментъяс йылысь вопрос колӧ лыддьыны вывті коланаӧн, сылы сетсьӧ ыджыд значенньӧ. Тайӧ нигалӧн мог — тӧдмавны, велӧдны вӧр уджалан струментъяс, медым бурмӧдны (усовершенствуйтны) найӧс да сетны уджалан оруддьӧяслысь бурджык, ёнджыка рентабельнӧй образечьяс. Улынджык гижалӧма уджалан оруддьӧяс да струментъяс, кодъясӧн ёнджыка вӧдитчӧны вӧр лэдзан уджын. Міјан вӧр ужалӧмын раціонаԉізаціја вермӧ мунны уна вожӧн: вӧрлеԇӧмын став пӧлӧс ужјас (проізвоԁственнӧј процессјас) мехаԋіԅірујтӧм, кіӧн уҗалан ԁа вӧлӧн кыскалан пріспособԉеԋԋӧјас бурмӧԁӧм, уҗ ԉучкі оргаԋізујтӧм ԁа мукӧԁ. Та ногӧн струментјас јылыԍ вопрос колӧ лыԃԃыны вывті коланаӧн, сылы ԍетԍӧ ыҗыԁ значеԋԋӧ. Тајӧ ԋігалӧн мог — тӧԁмавны, велӧԁны вӧр уҗалан струментјас, меԁым бурмӧԁны (усовершенствујтны) најӧс ԁа ԍетны уҗалан ӧруԃԃӧјаслыԍ бурҗык, јонҗыка рентабеԉнӧј обраԅецјас. Улынҗык гіжалӧма уҗалан ӧруԃԃӧјас ԁа струментјас, коԁјасӧн јонҗыка вӧԃітчӧны вӧрлеԇан уҗын.
1. ВӦР УДЖАЛАН СТРУМЕНТЪЯСЛӦН ЗНАЧЕННЬӦ 1. ВӦР УҖАЛАН СТРУМЕНТЈАСЛӦН ЗНАЧЕԊԊӦ
Вӧр лэдзӧм кузя производственнӧй заданньӧяс содӧны быд во. Пятилетка помасигкежлӧ миян колӧ сетны страналы 280 миллион кубометр древесина^Тайӧ лыдсӧ выль пӧв видлалӧны ыдждӧдӧмлань./^. Татшӧм уна вӧрыс лэдзсьӧ важ, дедовскӧй способъясӧн: черӧн да пилаӧн. Арталӧм серти вӧр уджалан струментъяс колӧны со мыйта: керасян черъяс — 1 миллион 400 сюрс, поткӧдчан черъяс — 400 сюрс, шпал лӧсъян черъяс — 200 сюрс, шклюдъяс (шпал да брус лӧсалан черъяс) — 500 сюрс. Обычнӧй уджын ӧти пӧлӧс черӧн тшупӧны пу, кырссьӧны керъяс, керавлӧны увъяс, вӧчалӧны бӧчка пӧвъяс (дзавъяс) да мукӧд тор. Татшӧм уджыс вывті нерациональнӧй дай требуйтӧ рабочӧйлысь унджык вын. Ӧд некӧн абу сэтшӧм чер, коді эськӧ быд уджӧ ӧткодя шогмис. Ӧні миян эм став условйӧяс (верманлуныс) государство пытшкӧсса производство паськӧдӧм вылӧ, медым сетны вӧр лэдзанінъясӧ тырмымӧн да бур качествоа струментъяс; бур чер, пила либӧ мукӧд пӧлӧс оруддьӧяс ёна кыпӧдӧны уджлысь производительносьт да рабочӧйлысь нажӧтка, дай бур струментӧн уджалігӧн рабочӧй омӧльджыка мудзӧ. Босьтам пример вылӧ пила реж вӧчӧм (пила рӧзводкаалӧм). Пу пӧрӧда серти лючки режъялӧм пилаӧн уджалігӧн вӧр лэдзысь рабочӧйлы омӧльджыка колӧ вӧрны (этшаджыкысь вӧчны движенньӧ). Сӧмын миян обычнӧя овлӧ сідзи, мый чорыд пулы кӧть небыд пулы пила реж вӧчсьӧ ӧткодя (ӧткодь уголӧн). Сыысь кындзи, струментлӧн кӧ качествоыс омӧль, улын качествоа продукция и петӧ. Вӧрлеԇӧм куԅа проізвоԁственнӧј заԁаԋԋӧјас соԁӧны быԁ во. Пјаԏіԉетка помаԍіг кежлӧ міјан колӧ ԍетны страналы 280 міԉԉон кубометр ԁревеԍіна^Тајӧ лыԁсӧ выԉпӧв віԁлалӧны ыҗԁӧԁӧмлаԋ./^. Тащӧм уна вӧрыс леԇԍӧ важ, ԃеԁовскӧј способјасӧн: черӧн ԁа пілаӧн. Арталӧм ԍерԏі вӧр уҗалан струментјас колӧны со мыјԁа: кераԍан черјас — 1 міԉԉон 400 ԍурс, поткӧԁчан черјас — 400 ԍурс, шпал лӧсјан черјас — 200 ԍурс, шкԉуԁјас (шпал ԁа брус лӧсалан черјас) — 500 ԍурс. Обычнӧј уҗын ӧԏі пӧлӧс черӧн щупӧны пу, кырԍԍӧны керјас, керавлӧны увјас, вӧчалӧны бӧчка пӧвјас (ԇавјас) ԁа мукӧԁ тор. Тащӧм уҗыс вывті ԋераціонаԉнӧј ԁај требујтӧ робочӧјлыԍ унҗык вын. Ӧԁ ԋекӧн абу сещӧм чер, коԁі еԍкӧ быԁ уҗӧ ӧткоԃа шогміс. Ӧні міјан ем став условјӧјас (верманныс) госуԁарство пыщкӧсса проізвоԁство паԍкӧԁӧм вылӧ меԁым ԍетны вӧрлеԇанінјасӧ тырмымӧн ԁа бур качествоа струментјас; бур чер, піла ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс ӧруԃԃӧјас јона кыпӧԁӧны уҗлыԍ проізвоԃіԏеԉноԍт ԁа робочӧјлыԍ нажетка, ԁај бур струментӧн уҗалігӧн робочӧј омӧԉҗыка муԇӧ. Боԍтам прімер вылӧ піла реж вӧчӧм (піла розвоԁкаалӧм). Пу пӧрӧԁа ԍерԏі ԉучкі режјалӧм пілаӧн уҗалігӧн вӧрлеԇыԍ робочӧјлы омӧԉҗыка колӧ вӧрны (ещаҗыкыԍ вӧчны ԃвіжеԋԋӧ). Сӧмын міјан обычнӧја овлӧ сіԇі, мыј чорыԁ пулы кӧԏ ԋебыԁ пулы піла реж вӧчԍӧ ӧткоԃа (ӧткоԃ уголӧн). Сыыԍ кыԋԇі, струментлӧн-кӧ качествоыс омӧԉ, улын качествоа проԁукціја і петӧ.
Скандинавскӧй странаяс — Швеция, Норвегия — аддзӧны вӧр лэдзан струментъяс бурмӧдӧмын рационализация пуктӧм да ӧтырышъя корсьӧны способъяс, кыдз эськӧ ёнджыка найӧс бурмӧдны. Найӧ лыддьӧны весиг, мый механическӧй пилаяс оз пыр сетны сымда производительносьт, мыйта сетӧны бура лӧсьӧдӧм киӧн уджалан пилаяс да черъяс. Но тайӧ вермӧ лоны частновладельческӧй овмӧс нуӧдан условйӧясын, кӧні уджалан кад абу ограничитӧма. А социализм стрӧитан условйӧясын колӧ пыксьыны механическӧй струментъясӧн уджалӧм вылӧ, ручнӧй удж машиннӧй уджӧн вежӧм вылӧ. Скаԋԃінавскӧј странајас — Швеціја, Норвегіја — аԁԇӧны вӧрлеԇан струментјас бурмӧԁӧмын раціонаԉізаціја пуктӧм ԁа ӧтырышԍа корԍӧны способјас, кыԇ еԍкӧ јонҗыка најӧс бурмӧԁны. Најӧ лыԃԃӧны веԍіг, мыј мехаԋіческӧј пілајас оз пыр ԍетны сымԁа проізвоԃіԏеԉноԍт, мыјԁа ԍетӧны бура лӧԍӧԁӧм кіӧн уҗалан пілајас ԁа черјас. Но тајӧ вермӧ лоны частновлаԃеԉческӧј овмӧс нуӧԁан условјӧјасын, кӧні уҗалан каԁ абу ограԋічітӧма. А соціаԉізм стрӧітан условјӧјасын колӧ пыкԍыны мехаԋіческӧј струментјасӧн уҗалӧм вылӧ, ручнӧј уҗ машіннӧј уҗӧн вежӧм вылӧ.
Карелияса опытнӧй вӧр станцияын вӧчавлісны вывті интереснӧй наблюденньӧяс уна пӧлӧс пилаясӧн да черъясӧн ужалӧм вылын. Струмент качество серти со кыдзи вежласьӧ пуясысь пес да керъяс орйӧдлӧм вылӧ колан кад: Кареԉіјаса опытнӧј вӧр станціјаын вӧчавлісны вывті іԋԏереснӧј набԉуԃеԋԋӧјас уна пӧлӧс пілајасӧн ԁа черјасӧн ужалӧм вылын. Струмент качество ԍерԏі со кыԇі вежлаԍӧ пујасыԍ пес ԁа керјас орјӧԁлӧм вылӧ колан каԁ:
Киӧн уджалӧмӧн ӧтчыд вундӧм вылӧ (ӧти рез вылӧ) мунӧ кад Кіӧн уҗалӧмӧн ӧтчыԁ вунԁӧм вылӧ (ӧԏі рез вылӧ) мунӧ каԁ
Пулӧн кызта(сантим. лыд) Пулӧн кызта(саԋԏім. лыԁ)
Пес вылӧ орӧдӧм(секунд лыд) Пес вылӧ орӧԁӧм(ԍекунԁ лыԁ)
Кер вылӧ орӧдӧм(секунд лыд) Кер вылӧ орӧԁӧм(ԍекунԁ лыԁ)
8 8
6–20 6–20
— —
10 10
9–30 9–30
— —
12 12
10–38 10–38
— —
14 14
11–43 11–43
— —
16 16
12–50 12–50
25–67 25–67
18 18
20–63 20–63
30–78 30–78
20 20
20–93 20–93
32–105 32–105
22 22
30–79 30–79
52–110 52–110
24 24
49–98 49–98
43–130 43–130
26 26
40–105 40–105
89–121 89–121
28 28
62–143 62–143
128 128
30 30
84–150 84–150
148 148
32 32
132 132
150–171 150–171
34 34
155 155
180 180
36 36
180 180
— —
38 38
209 209
— —
40 40
234–238 234–238
— —
42 42
263 263
— —
Тайӧ таблича сертиыс 28 см кыза пу (диаметрӧн) бур струментӧн ӧтчыд орӧдӧм вылӧ мунӧ 62 секунд, а лёк струментӧн — 143 секунд (кык костас воӧ 81 секунд). Мӧд ногӧн кӧ шуны, лёк струментӧн чинӧ уджлӧн производительносьт пӧшти 2,5 пӧв. Тайӧ табличаыс лючки индӧ уджалан струментъяс бура бӧрйыны колӧм вылӧ (тані петкӧдлӧма пилаясӧс). Шыбитны пила уль руа местаӧ (васӧдінӧ), кольны лым пытшкӧ чер — сійӧ лоӧ омӧльтчӧдны налысь качествосӧ. Струмент пыр колӧ видзны бура, косінын да мед вӧлі исправнӧй. Тајӧ табԉіца ԍерԏіыс 28 см. кыза пу (ԃіаметрӧн) бур струментӧн ӧтчыԁ орӧԁӧм вылӧ мунӧ 62 ԍекунԁ, а ԉок струментӧн — 143 ԍекунԁ (кык костас воӧ 81 ԍекунԁ). Мӧԁ-ногӧн-кӧ шуны, ԉок струментӧн чінӧ уҗлӧн проізвоԃіԏеԉноԍт пӧшԏі 2,5 пӧв. Тајӧ табԉіцаыс ԉучкі інԁӧ уҗалан струментјас бура бӧрјыны колӧм вылӧ (тані петкӧԁлӧма пілајасӧс). Шыбытны піла уԉ руа местаӧ (васӧԁ інӧ), коԉны лым пыщкӧ чер — сіјӧ лоӧ омӧԉтчӧԁны налыԍ качествосӧ. Струмент пыр колӧ віԇны бура, кос інын ԁа меԁ вӧлі ісправнӧј.
Вӧр уджаланінъясӧ гырысь партияясӧн ыстӧм струментъяс колӧ видлавны (прӧверитны) да сӧмын сы бӧрын сетавны рабочӧйяслы. Вӧр уҗаланінјасӧ гырыԍ парԏіјајасӧн ыстӧм струментјас колӧ віԁлавны (прӧверітны) ԁа сӧмын сы бӧрын ԍетавны робочӧјјаслы.
2. ВӦР ПӦРӦДАН СТРУМЕНТЪЯС 2. ВӦР ПӦРӦԀАН СТРУМЕНТЈАС
Пӧперешнӧй пила. Пӧперешнӧй пила колӧ лоны бур укладысь вӧчӧм. Пилаяс вӧчалӧны уна пӧлӧс укладысь: кисьтӧм укладысь, тигельнӧйысь, электростальысь. Главнӧй требованньӧ — пила мед вӧлі вӧчӧма чорыд, крепыд да пасьтала ӧткодя калитӧм укладысь. Ставыс тайӧ углерод сайын, уна-ӧ лоӧ босьтӧма сійӧс шӧр пыдди, нормальнӧй пыдди. Ӧтсер калитӧм колӧ сы понда, медым пила быдлаті ӧткодя ён да ӧтмоз нюклясьӧ. Нюкыльтны кӧ пила, сылӧн колӧ бӧр важ кодьӧдзыс веськавны. Уклад чорыдлун вӧсна пилалӧн дырджык олӧ вӧчӧм режйыс, пиньяслы позьӧ вӧчны бурджык (ёнджыка пӧлезнӧй) форма, сэсся озджык жугавлы дай оз сэтшӧм регыдӧн ныжмы. Пила оз ков лоны трӧпӧк да оз ков чирйысьны кын пу да увъяс пилитігӧн. Мукӧддырйи вӧчлӧны пила кӧртысь. Тӧдӧмысь, качество налӧн омӧль да производительносьтыс зэв улын. Пӧперешнӧј піла. Пӧперешнӧј піла колӧ лоны бур уклаԁыԍ вӧчӧм. Пілајас вӧчалӧны уна пӧлӧс уклаԁыԍ: кіԍтӧм уклаԁыԍ, ԏігеԉнӧјыԍ, еԉектростаԉыԍ. Главнӧј требоваԋԋӧ — піла меԁ вӧлі вӧчӧма чорыԁ, крепыԁ ԁа паԍтала ӧткоԃа каԉітӧм уклаԁыԍ. Ставыс тајӧ угԉероԁ сајын, уна-ӧ лоӧ боԍтӧма сіјӧс шӧр пыԃԃі, нормаԉнӧј пыԃԃі. Ӧтԍер каԉітӧм колӧ сыпонԁа, меԁым піла быԁлаті ӧткоԃа јон ԁа ӧтмоз ԋукԉаԍӧ. Ԋукыԉтны-кӧ піла, сылӧн колӧ бӧр важкоԃӧԇыс веԍкавны. Уклаԁ чорыԁлун вӧсна пілалӧн ԁырҗык олӧ вӧчӧм режјыс, піԋјаслы поԅӧ вӧчны бурҗык (јонҗыка поԉезнӧј) форма, сеԍԍа озҗык жугавлы ԁај оз сещӧм регыԁӧн ныжмы. Піла оз ков лоны трӧпек ԁа оз ков чірјыԍны кын пу ԁа увјас піԉітігӧн. Мукӧԁ ԁырјі вӧчлӧны піла кӧртыԍ. Тӧԁӧмыԍ, качество налӧн омӧԉ ԁа проізвоԃіԏеԉноԍтыс зев улын.
Быд пилаын торйӧдӧны (торйӧн лыддьӧны): пласт (полотно, либӧ тшӧкаяс), пиньяс да воропъяс. Пилаын быд пиньлӧн эмӧсь аслыс часьтъяс: 1) йыв — А, 2) вуж — БВ, 3) судта — ВГ, 4) граньяс — АБ, АВ, 5) ёсьтан угол — ВДЭ 6) кеслан угол — а. Ӧти пинь йывсянь мӧдӧдз кык костыс (АД) шусьӧ пинь воськолӧн (шаг). Кеслан уголӧн лыддьыссьӧ пила пинь кык боксяньыс кеслігӧн (тӧчитігӧн) артмӧм дорышыс. Быԁ пілаын торјӧԁӧны (торјӧн лыԃԃӧны): пласт (полотно, ԉібӧ щӧкајас), піԋјас ԁа воропјас. Пілаын быԁ піԋлӧн емӧԍ аслыс чаԍтјас: 1) јыв — А, 2) вуж — БВ, 3) суԁта — ВГ, 4) граԋјас — АБ, АВ, 5) јоԍтан угол — ВԀЕ 6) кеслан угол — а. Ӧԏі піԋ јывԍаԋ мӧԁӧԇ кык костыс (АԀ) шуԍӧ піԋ воԍколӧн (шаг). Кеслан уголӧн лыԃԃыԍԍӧ піла піԋ кык бокԍаԋыс кеслігӧн (тӧчітігӧн) артмӧм ԁорышыс.
Пила пласт вӧчлӧны мукӧддырйи уна розьясӧн — не сплошнӧйӧн. Опытъяс петкӧдлӧны, мый татшӧм пилаӧн уджалігӧн пила пызь веськалӧ розьясас да падмӧдӧ уджсӧ. Сы понда налӧн производительносьт ёна улын. Пилаяслӧн кузьта овлӧ уна пӧлӧс. Медся ёна овлӧны татшӧм размеръяс: кузьта — 107, 117, 142 см; пасьта шӧрӧдыс — 15–18 см, помъясӧдыс — 10–12 см; кызта — 1–1,4 мм. Пилалысь улыс дор чукыльсӧ шуӧны радиусӧн. Радиус овлӧ 1–1,5 см мында. Пила пиньлӧн судта овлӧ 15–18 мм, вужлӧн пасьтаыс — 10–13 см. Пилалӧн сьӧкта — 1–2 килограмм. Піла пласт вӧчлӧны мукӧԁ ԁырјі уна роԅјасӧн — ԋе сплошнӧјӧн. Опытјас петкӧԁлӧны, мыј тащӧм пілаӧн уҗалігӧн пілапыԅ веԍкалӧ роԅјасас ԁа паԁмӧԁӧ уҗсӧ. Сы-понԁа налӧн проізвоԃіԏеԉноԍт јона улын. Пілајаслӧн куԅта овлӧ уна пӧлӧс. Меԁԍа јона овлӧны тащӧм размерјас: куԅта — 107, 117, 142 см; паԍта шӧрӧԁыс — 15–18 см., помјасӧԁыс — 10–12 см; кызта — 1–1,4 мм. Пілалыԍ улыс ԁор чукыԉсӧ шуӧны раԃіусӧн. Раԃіус овлӧ 1–1,5 см мынԁа. Піла піԋлӧн суԁта овлӧ 15–18 мм, вужлӧн паԍтаыс — 10–13 см. Пілалӧн ԍӧкта — 1–2 кілограмм.
Пила помъясӧ крепитсьӧны воропъяс. Вороп крепитӧм овлӧ уна нога. Америкаын эмӧсь пояйтӧм воропъяс. Миянын ёнджыкасӧ пила помъясӧ клепайтӧны пысъяс, кытчӧ тувъявсьӧ воропыс. Мукӧддырйи воропъяс тувъялӧны чургӧдчӧм ёсьяс вылӧ, кодъясӧс крепитӧма пысъяс пыдди пила помъясӧ. Татшӧм ёсьяс вылӧ позьӧ садитны пу вороп кыдзи колӧ да кыдзи лӧсьыдджык уджавны. Сы понда найӧ лыддьыссьӧны ёнджыка удобнӧйӧн. Американечьяс пуктӧны ыджыд значенньӧ пила воропъяслы. Налы колӧ, мед ӧдйӧ позьӧ вӧлі торйӧдны воропсӧ пила дінысь да бӧр пуктыны. Улынджык серпасъясӧн петкӧдлӧма пила воропъяслысь системаяс, кутшӧмъясӧн вӧдитчӧны Америкаын. Піла помјасӧ крепітԍӧны воропјас. Вороп крепітӧм овлӧ уна нога. Амерікаын емӧԍ појајтӧм воропјас. Міјанын јонҗыкасӧ піла помјасӧ кԉопајтӧны пысјас, кытчӧ тувјавԍӧ воропыс. Мукӧԁ ԁырјі воропјас тувјалӧны чургӧԁчӧм јоԍјас вылӧ, коԁјасӧс крепітӧма пысјас пыԃԃі піла помјасӧ. Тащӧм јоԍјас вылӧ поԅӧ саԃітны пу вороп кыԇі колӧ ԁа кыԇі лӧԍыԁҗык уҗавны. Сыпонԁа најӧ лыԃԃыԍԍӧны јонҗыка уԁобнӧјӧн. Амерікаԋечјас пуктӧны ыҗыԁ значеԋԋӧ піла воропјаслы. Налы колӧ меԁ ӧԁјӧ поԅӧ вӧлі торјӧԁны воропсӧ піла ԁіныԍ ԁа бӧр пуктыны. Улынҗык ԍерпасјасӧн петкӧԁлӧма піла воропјаслыԍ ԍіԍԏемајас, кущӧмјасӧн вӧԃітчӧны Амерікаын.
2-ӧд серпас вылын петкӧдлӧм вороп позьӧ крепитны любӧй местаті: ручка улыс помӧдыс, шӧрӧдыс дай мӧдар помӧдыс. Вороп позьӧ уна ногӧн бергӧдлыны да колӧм серти крепитны пила бердӧ, пила пласт пӧперег ногыс. Крепитӧм вылӧ пилаас вӧчӧма розь. 3-ӧд серпас петкӧдлӧ вороп крепитӧмлысь мӧд система. Сэні пилаын абу некутшӧм розь. Вороп крепитсьӧ пила бердӧ бергӧдлӧмӧн. 4, 5 да 6-ӧд серпасъяс вылын петкӧдлӧма мукӧд ногӧн воропъяс крепиталӧм. 6-ӧд серпас вылын петкӧдлӧм вороп позьӧ зэв регыдӧн босьтны пила бердысь. 7-ӧд серпас вылын петкӧдлӧм вороп помӧ йитӧма предохранитель, коді видзӧ доймӧмысь ки. 2-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧм вороп поԅӧ крепітны ԉубӧј местаті: ручка улыс помӧԁыс, шӧрӧԁыс ԁај мӧԁар помӧԁыс. Вороп поԅӧ уна ногӧн бергӧԁлыны ԁа колӧм ԍерԏі крепітны піла берԁӧ, піла пласт пӧперӧг ногыс. Крепітӧм вылӧ пілаас вӧчӧма роԅ. 3-ԁ ԍерпас петкӧԁлӧ вороп крепітӧмлыԍ мӧԁ ԍіԍԏема. Сені пілаын абу ԋекущӧм роԅ. Вороп крепітԍӧ піла берԁӧ бергӧԁлӧмӧн. 4, 5 ԁа 6-ԁ ԍерпасјас вылын петкӧԁлӧма мукӧԁ ногӧн воропјас крепіталӧм. 6-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧм вороп поԅӧ зев регыԁӧн боԍтны піла берԁыԍ. 7-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧм вороп помӧ јітӧма преԁохраԋіԏеԉ, коԁі віԇӧ ԁојмӧмыԍ кі.
Заводысь лэдзӧм пила лӧсьӧдтӧг оз туй. Сылӧн пиньясыс ставыс мунӧны ӧткодя, ӧти визьӧд да, пилитӧм туй оз лэдз пилалы пырны пуӧ (векньыд). Та понда пилалы восьтӧны «реж» («рӧзводка») — пинь йывъяссӧ паськӧдлӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Сідзӧн артмӧ пилитӧм туйыс паськыдджык да пилипызьыс петӧ ортсӧ. Пила реж колӧ восьтыны зэв кужӧмӧн. Режлӧн пасьта вӧчсьӧ пилитан пу серти, ёна-ӧ сійӧ чорыд. Реж колӧ вӧчны сідзжӧ ёна веськыда, медым пиньяс вӧлі паськӧдлӧма кыкнанладорас ӧтсер; ньӧти пинь оз ков петны лишнӧй бокӧ. Кыдз сюрӧ режъялӧм пилалӧн ёна улын качествоыс. Пила пиньяс кӧ паськӧдлӧма ӧтар боксяньыс ёнджыка мӧдар сертиыс, пила кутас пырны бокӧ ыджыдджык режладорас, — пилитӧм туй лоӧ пинёв, чукля. Ӧткымын пиньяс кӧ ёнджыка петӧны бокӧ (кӧть кодарас), а мукӧдыс омӧльджыка, сэки найӧ ӧдйӧнджык ныжмӧны, сьӧктӧдӧны удж дай регыдджык вермӧны жугавны. Пилитӧм туй сэки оз ло шыльыд. Режъялӧны пила аслыснога струментӧн, коді шусьӧ рӧзводкаӧн. Завоԁыԍ леԇӧм піла лӧԍӧԁтӧг оз туј. Сылӧн піԋјасыс ставыс мунӧны ӧткоԃа, ӧԏі віԅӧԁ-ԁа, піԉітӧм туј оз леԇ пілалы пырны пуӧ (векԋыԁ). Тапонԁа пілалы воԍтӧны „реж“ („розвоԁка“) — піԋ јывјассӧ паԍкӧԁлӧны ӧтарӧ-мӧԁарӧ. Сіԇӧн артмӧ піԉітӧм тујыс паԍкыԁҗык ԁа піԉіпыԅыс петӧ ортсӧ. Піла реж колӧ воԍтыны зев кужӧмӧн. Режлӧн паԍта вӧчԍӧ піԉітан пу ԍерԏі, јона-ӧ сіјӧ чорыԁ. Реж колӧ вӧчны сіԇ-жӧ јона веԍкыԁа, меԁым піԋјас вӧлі паԍкӧԁлӧма кыкнанла ԁорас ӧтԍер; ԋіӧԏі піԋ оз ков петны ԉішнӧј бокӧ. Кыԇ ԍурӧ режјалӧм пілалӧн јона улын качествоыс. Піла піԋјас-кӧ паԍкӧԁлӧма ӧтар бокԍаԋыс јонҗыка мӧԁар ԍерԏіыс, піла кутас пырны бокӧ ыҗыԁҗык режла ԁорас, — піԉітӧм туј лоӧ піԋов, чукԉа. Ӧткымын піԋјас-кӧ јонҗыка петӧны бокӧ (кӧԏ коԁарас), а мукӧԁыс омӧԉҗыка, секі најӧ ӧԁјӧнҗык ныжмӧны, ԍӧктӧԁӧны уҗ ԁај регыԁҗык вермӧны жугавны. Піԉітӧм туј секі оз ло шыԉыԁ. Режјалӧны піла аслыс нога струментӧн, коԁі шуԍӧ розвоԁкаӧн.
Реж восьтӧм бӧрын пила пиньяс колӧ кеслыны (тӧчитны), медым пиньлӧн дорышыс бурджыка да кокньыдджыка вундіс пусӧ. Кеслӧны пиньяс сідзи, медым дорыс лоӧ ӧтарлань пӧлӧса. Пиньяс колӧ кеслыны ӧтарӧ-мӧдарӧ дорӧн: медводдза пиньлысь кӧ босьтӧма шуйга дорышсӧ, мӧд пиньлысь колӧ босьтны — веськыдсӧ, сідзи водзӧ. Реж воԍтӧм бӧрын піла піԋјас колӧ кеслыны (тӧчітны), меԁым піԋлӧн ԁорышыс бурҗыка ԁа кокԋіԁҗыка вунԁіс пусӧ. Кеслӧны піԋјас сіԇі, меԁым ԁорыс лоӧ ӧтарлаԋ пӧлӧса. Піԋјас колӧ кеслыны ӧтарӧ-мӧԁарӧ ԁорӧн: меԁвоԇԇа піԋлыԍ-кӧ боԍтӧма шујга ԁорышсӧ, мӧԁ піԋлыԍ колӧ боԍтны — веԍкыԁсӧ, сіԇі воԇӧ.
Пила пиньяс овлӧны уна пӧлӧс, уна формаа. Медся ёна паськалӧма куим пельӧса пиньяс, кодъяслӧн куимнан бокыс ӧтыджда (ӧткодь бокъяса треугольник — 8-ӧд серпас). Піла піԋјас овлӧны уна пӧлӧс, уна формаа. Меԁԍа јона паԍкалӧма кујім пеԉӧса піԋјас, коԁјаслӧн кујімнан бокыс ӧтыжԁа (ӧткоԃ бокјаса треугоԉԋік — 8-ԁ ԍерпас).
Продольнӧй пилаяслӧн медся ёна овлӧны кузьмӧс ёсь пиньяс (ёсь пельӧса треугольник, 9-ӧд серпас). Проԁоԉнӧј пілајаслӧн меԁԍа јона овлӧны куԅмӧс јоԍ піԋјас (јоԍ пеԉӧса треугоԉԋік, 9-ӧԁ ԍерпас).
Пӧперешнӧй пила вундӧ кыкнанладорӧ кыскалігӧн ӧткодя, а продольнӧй пила — сӧмын увланьӧ кыскигӧн. Киӧн пилитчигӧн став сьӧкыдыс кылӧ улысса пилитчысьлы; вылыссаыс сӧмын веськӧдлӧ пиласӧ. Пӧперешнӧй пила пиньяслӧн овлӧны мукӧд пӧлӧс формаяс, кутшӧмъясӧс петкӧдлӧма 10-ӧд серпас вылын; продольнӧй пила пиньяс петкӧдлӧма 11 да 12-ӧд серпасъяс вылын. Пӧперешнӧј піла вунԁӧ кыкнанла ԁорӧ кыскалігӧн ӧткоԃа, а проԁоԉнӧј піла — сӧмын увлаԋӧ кыскігӧн. Кіӧн піԉітчігӧн став ԍӧкыԁыс кылӧ улысса піԉітчыԍлы; вылыссаыс сӧмын веԍкӧԁлӧ піласӧ. Пӧперешнӧј піла піԋјаслӧн овлӧны мукӧԁ пӧлӧс формајас, кущӧмјасӧс петкӧԁлӧма 10-ԁ ԍерпас вылын; проԁоԉнӧј піла піԋјас петкӧԁлӧма 11 ԁа 12-ԁ ԍерпасјас вылын.
Америкаын вӧдитчӧны аслыспӧлӧс, сложнӧй пиньяса пилаясӧн (13-ӧд серпас). Сэтшӧм пила пиньяс (а) ньӧти абу кеслӧма ни абу режъялӧма. Сійӧ оз вунды, а нетшкӧ пусӧ стружки моз. Татшӧм пила лыддьыссьӧ ёна производительнӧйӧн. Куим пельӧса пиньяса пилаяс вӧр лэдзанінъясысь вочасӧн бырӧны, — найӧс вежӧны сложнӧй пиньяса пилаяс. Америкаын, кыдзи и унджык европейскӧй странаясын, куим пельӧса пиньяс оз употребляйтчыны. Пиньяслӧн форма кутшӧм бы эз вӧв, найӧс вӧчӧма сідзи, медым вундысь пиньяс вӧліны сори-кості пила пызь шыблалысь пиньяскӧд. Найӧ шусьӧны «вундалысь» да «весалысь» пиньясӧн. Амерікаын вӧԃітчӧны аслыс пӧлӧс, сложнӧј піԋјаса пілајасӧн (13-ԁ ԍерпас). Сещӧм піла піԋјас (а) ԋӧԏі абу кеслӧма ԋі абу режјалӧма. Сіјӧ оз вунԁы, а ԋещкӧ пусӧ стружкі моз. Тащӧм піла лыԃԃыԍԍӧ јона проізвоԃіԏеԉнӧјӧн. Кујім пеԉӧса піԋјаса пілајас вӧрлеԇанінјасыԍ вочасӧн бырӧны, — најӧс вежӧны сложнӧј піԋјаса пілајас. Амерікаын, кыԇі-і унҗык јевропејскӧј странајасын, кујім пеԉӧса піԋјас оз употребԉајтчыны. Піԋјаслӧн форма кущӧм бы ез вӧв, најӧс вӧчӧма сіԇі, меԁым вунԁыԍ піԋјас вӧліны сорі-кості пілапыԅ шыблалыԍ піԋјаскӧԁ. Најӧ шуԍӧны „вунԁалыԍ“ ԁа „весалыԍ“ піԋјасӧн.
Вундалысь пиньяс кеслысьӧны ӧчередьӧн. Ӧти джынйыс ӧтарӧ, мӧд джынйыс мӧдарӧ. Например, вундалысь нёль пинь пытшкысь, кодъясӧс ӧтлаын колӧ лыддьыны ӧти пиньӧн (13-ӧд серпас), кыкыс кеслыссьӧны веськыд боксяньыс, мӧд кыкыс — шуйга боксяньыс. Вундалысь пиньяс кузьджыкӧсь весалысь пиньяс дорысь. Весалысь пиньяс оз кеслыссьыны, а клепайтчыссьӧны доръясӧдыс. Налӧн могыс — сӧмын весавны пилитӧм туй. Вунԁалыԍ піԋјас кеслыԍӧны ӧчереԁӧн. Ӧԏі җынјыс ӧтарӧ, мӧԁ җынјыс мӧԁарӧ. Напрімер, вунԁалыԍ ԋоԉ піԋ пыщкыԍ, коԁјасӧс ӧтлаын колӧ лыԃԃыны ӧԏі піԋӧн (13-ԁ ԍерпас), кыкыс кеслыԍԍӧны веԍкыԁ бокԍаԋыс, мӧԁ кыкыс — шујга бокԍаԋыс. Вунԁалыԍ піԋјас куԅҗыкӧԍ весалыԍ піԋјас ԁорыԍ. Весалыԍ піԋјас оз кеслыԍԍыны, а кԉопајтчыԍԍӧны ԁорјасӧԁыс. Налӧн могыс — сӧмын весавны піԉітӧм туј.
Германияса да швецияса пилаяслысь форма петкӧдлӧма 14-ӧд серпас вылын. Налӧн пиньяс торъялӧны сійӧн, мый первой да коймӧд пиньяссӧ костӧдӧ мӧд пиньыс, кодлысь вундӧма джынсӧ. Гермаԋіјаса ԁа швеціјаса пілајаслыԍ форма петкӧԁлӧма 14-ԁ ԍерпас вылын. Налӧн піԋјас торјалӧны сіјӧн, мыј первој ԁа којмӧԁ піԋјассӧ костӧԁӧ мӧԁ піԋыс, коԁлыԍ вунԁӧма җынсӧ.
Пила кеслӧм да режъялӧм. Пила пиньяслӧн гырся бӧрйыссьӧ удж серти. Ёнджыка гырысь пиньяс овлӧны продольнӧй пилаяслӧн, рамаа пилаяслӧн да пес пилитан пилаяслӧн. Сэтшӧм уджъяс вылӧ, кытчӧ требуйтчӧ бура да точнӧя пилитӧм, босьтсьӧны посни пиньяс. Посни пиньясӧн обычнӧя вӧдитчӧны ёна чорыд пуяс пилитігӧн. Кымын небыд пу, сымын паськыд колӧ лоны пила реж, сымын ичӧта колӧ ёсьтӧм. Германияын примитӧма ёсьтан угол 35–40°, американечьяс, мӧдарӧ, лыддьӧны коланаӧн ыдждӧдны сійӧс 60°-ӧдз. Миян примитӧма ёсьтан угол 35–40°. Пила реж колӧ вӧчны (пиньяс рӧзводитны) сідзи, медым пилитӧм туй вӧлі кызджык пила кызта серти; не кӧ сідзи вӧчны, пила кутас сибдыны (топавны) да оз пыр пуӧ, а пила пызь оз кут киссьыны. Піла кеслӧм ԁа режјалӧм. Піла піԋјаслӧн гырԍа бӧрјыԍԍӧ уҗ ԍерԏі. Јонҗыка гырыԍ піԋјас овлӧны проԁоԉнӧј пілајаслӧн, рамаа пілајаслӧн ԁа пес піԉітан пілајаслӧн. Сещӧм уҗјас вылӧ, кытчӧ требујтчӧ бура ԁа точнӧја піԉітӧм, боԍтԍӧны посԋі піԋјас. Посԋі піԋјасӧн обычнӧја вӧԃітчӧны јона чорыԁ пујас піԉітігӧн. Кымын ԋебыԁ пу, сымын паԍкыԁ колӧ лоны піла реж, сымын ічӧта колӧ јоԍтӧм. Гермаԋіјаын прімітӧма јоԍтан угол 35–40°, амерікаԋечјас, мӧԁарӧ, лыԃԃӧны коланаӧн ыҗԁӧԁны сіјӧс 60°-ӧԇ. Міјан прімітӧма јоԍтан угол 35–40°. Піла реж колӧ вӧчны (піԋјас розвоԃітны) сіԇі, меԁым піԉітӧм туј вӧлі кызҗык піла кызта ԍерԏі; ԋе-кӧ сіԇі вӧчны, піла кутас ԍібԁыны (топавны) ԁа оз пыр пуӧ, а пілапыԅ оз кут кіԍԍыны.
Пила реж восьтыссьӧ торъя рӧзводкаӧн (15-ӧд серпас), кодӧс вӧчӧма металлическӧй пластинкаысь (мукӧддырйи овлӧ чорыд пуысь). Пластинка доръясӧ кыкнан боксяньыс вӧчӧма кымынкӧ тшупӧд — веськыд выемкаяс. Пластинка тувъялӧма пу вороп помӧ (мукӧддырйи овлӧ металлическӧй вороп). Пиньяс паськӧдлӧны рӧзводкаӧн сори-кості, ӧтиӧс ӧтарӧ, мӧдӧс мӧдарӧ. Паськӧдлігӧн пиньяс босьтавсьӧны рӧзводка выемкаӧн (тшупӧдӧн). Пинь колӧ нюкыльтны не ставнас, сӧмын сылысь йывсӧ. Пиньлысь вуждін некутшӧма оз ков вӧрзьӧдны — сійӧ зэв тӧдчана тор. Унаысь лючки режъявны кужтӧм понда жугӧдлӧны пиньяс. Пила реж оз позь вӧчны кӧдзыдінын, — сійӧс колӧ вӧчны помещенньӧын. Кӧдзыдінтӧгыс кӧ некыдз оз позь, пила колӧ шонтыны ной торйӧн либӧ рузумӧн зыралӧмӧн. Кӧдзыд йылын режъялӧм пилаяс чирйысьӧны. Пиньяс кӧ вывті чорыдӧсь (укладыс), рекомендуйтсьӧ найӧс небзьӧдны — топӧдлыны пӧсь щипцыӧн. Тадзи небзьӧдӧм пинь колӧ рӧзводитны дзикӧдз кӧдзалӧм бӧрын. Піла реж воԍтыԍԍӧ торја розвоԁкаӧн (15-ԁ ԍерпас), коԁӧс вӧчӧма метаԉԉіческӧј плаԍԏінкаыԍ (мукӧԁ ԁырјі овлӧ чорыԁ пуыԍ). Плаԍԏінка ԁорјасӧ кыкнан бокԍаԋыс вӧчӧма кымынкӧ щупӧԁ — веԍкыԁ выјомкајас. Плаԍԏінка тувјалӧма пу вороп помӧ (мукӧԁ ԁырјі овлӧ метаԉԉіческӧј вороп). Піԋјас паԍкӧԁлӧны розвоԁкаӧн сорі-кості, ӧԏіӧс ӧтарӧ, мӧԁӧс мӧԁарӧ. Паԍкӧԁлігӧн піԋјас боԍтавԍӧны розвоԁка выјомкаӧн (щупӧԁӧн). Піԋ колӧ ԋукыԉтны ԋе ставнас, сӧмын сылыԍ јывсӧ. Піԋлыԍ вужԁін ԋекущӧма оз ков вӧрԅӧԁны — сіјӧ зев тӧԁчана тор. Унаыԍ ԉучкі режјавны кужтӧм понԁа жугӧԁлӧны піԋјас. Піла реж оз поԅ вӧчны кӧԇыԁ інын, — сіјӧс колӧ вӧчны помешщеԋԋӧын. Кӧԇыԁ інтӧгыс-кӧ ԋекыԇ оз поԅ, піла колӧ шонтыны ној торјӧн ԉібӧ рузумӧн зыралӧмӧн. Кӧԇыԁ јылын режјалӧм пілајас чірјыԍӧны. Піԋјас-кӧ вывті чорыԁӧԍ (уклаԁыс), рекоменԁујтԍӧ најӧс ԋебԅӧԁны — топӧԁлыны пӧԍ щіпцыӧн. Таԇі ԋебԅӧԁӧм піԋ колӧ рӧзвоԃітны ԇікӧԇ кӧԇалӧм бӧрын.
Кос, сиртӧм пуяс пилитӧм вылӧ пиньяс паськӧдлӧны омӧльджыка кос сира пуяслы серти. Кос, ԍіртӧм пујас піԉітӧм вылӧ піԋјас паԍкӧԁлӧны омӧԉҗыка кос ԍіра пујаслы ԍерԏі.
Небыдджык да ёнджыка уль пуяслы пила режлӧн пасьта вӧчсьӧ 1 миллиметрӧдз, чорыд да кос пуяслы — 0,5–0,6 миллиметр. Ԋебыԁҗык ԁа јонҗыка уԉ пујаслы піла режлӧн паԍта вӧчԍӧ 1 міԉԉіметрӧԇ, чорыԁ ԁа кос пујаслы — 0,5–0,6 міԉԉіметр.
Зэв важнӧ пила режлысь пасьта (ыджда) вӧчны точнӧя, та понда мукӧддырйи употребляйтӧны аслыспӧлӧс рӧзводка; кытчӧ садитӧма сюра обойма. Кор ми восьтам пила реж, рӧзводкалӧн сюрыс пыксьӧ пила пластӧ (полотно) да оз лэдз лишнӧй ёна паськӧдны пинь (16-ӧд серпас). Пила реж видлалӧны шаблонӧн (17 да 18 серп.), коді пуктысьсӧ пилаӧ да висьталӧ, ӧткодя-ӧ паськӧдлӧма пиньяс. Зев важнӧ піла режлыԍ паԍта (ыҗԁа) вӧчны точнӧја, тапонԁа мукӧԁ ԁырјі употребԉајтӧны аслыс пӧлӧс розвоԁка; кытчӧ саԃітӧма ԍура обојма. Кор мі воԍтам піла реж рӧзвоԁкалӧн ԍурыс пыкԍӧ піла пластӧ (полотно) ԁа оз леԇ ԉішнӧј јона паԍкӧԁны піԋ (16-ԁ ԍерпас). Піла реж віԁлалӧны шаблонӧн (17 ԁа 18 ԍерп.), коԁі пуктыԍсӧ пілаӧ ԁа віԍталӧ, ӧткоԃа-ӧ паԍкӧԁлӧма піԋјас.
Кокниджык вылӧ пила реж восьтӧны мукӧддырйи омӧлика вӧчыштӧм станок вылын, кытчӧ пуктӧны пиласӧ нёриньтӧмӧн да паськӧдлӧны первой ӧти боксӧ, сэсся — мӧдсӧ. Кокԋіҗык вылӧ піла реж воԍтӧны мукӧԁ ԁырјі омӧԉіка вӧчыштӧм станок вылын, кытчӧ пуктӧны піласӧ ԋоріԋтӧмӧн ԁа паԍкӧԁлӧны первој ӧԏі боксӧ, сеԍԍа — мӧԁсӧ.
Пила кеслыссьӧ куим грана напилӧкӧн (19-ӧд серпас). Піла кеслыԍԍӧ кујім грана напілокӧн (19-ԁ ԍерпас).
Пила топӧдӧны вывлань пиньясӧн, нёриньтӧмӧн. Пиньлысь босьтӧны (зыртӧны) кык боксӧ ньывкйӧн. Пила кеслыны да лӧсьӧдлыны колӧ торъя мортлы. Кутас кӧ тайӧ уджсӧ вӧчны быд вӧр лэдзысь, сӧмын воштӧма лоӧ кад, дай сыысь кындзи оз быдӧн куж тайӧс лючки вӧчны. Колӧ централизируйтны тайӧ уджсӧ да сетавны вӧр лэдзысьяслы пилаяс дзикӧдз гӧтӧвитӧм бӧрын нин. Пила лӧсьӧдлысь да кеслысь колӧ лоны 30 уджалысь вылӧ ӧти. Тайӧ торъя ёна колӧ бригадаясӧн уджалігӧн. Піла топӧԁӧны вывлаԋ піԋјасӧн, ԋоріԋтӧмӧн. Піԋлыԍ боԍтӧны (зыртӧны) кык боксӧ ԋывкјӧн. Піла кеслыны ԁа лӧԍӧԁлыны колӧ торја мортлы. Кутас-кӧ тајӧ уҗсӧ вӧчны быԁ вӧрлеԇыԍ, сӧмын воштӧма лоӧ каԁ, ԁај сыыԍ кыԋԇі, оз быԁӧн куж тајӧс ԉучкі вӧчны. Колӧ центраԉіԅірујтны тајӧ уҗсӧ ԁа ԍетавны вӧрлеԇыԍјаслы пілајас ԇікӧԇ гӧтӧвітӧм бӧрын-ԋін. Піла лӧԍӧԁлыԍ ԁа кеслыԍ колӧ лоны 30 уҗалыԍ вылӧ ӧԏік. Тајӧ торја јона колӧ брігаԁајасӧн уҗалігӧн.
Мукӧд пӧлӧс пилаяс. Пӧперешнӧй пила кындзи овлӧны нӧшта трезубъяс (лучкӧвӧй пилаяс — 20 да 21 серпас). Татшӧм пилаӧн уджалӧ ӧти морт. Пилитӧны сійӧн вӧсни вӧр. Овлӧны нӧшта ножовка-пилаяс (22-ӧд серпас). Ножовкалӧн воропыс ӧти помас, американскӧй ножовкалӧн — кыкнан помас (23-ӧд серпас). Мукӧԁ пӧлӧс пілајас. Пӧперешнӧј піла кыԋԇі овлӧны нӧшта трезубјас (лучкӧвӧј пілајас — 20 ԁа 21 ԍерпас). Тащӧм пілаӧн уҗалӧ ӧԏі морт. Піԉітӧны сіјӧн вӧсԋі вӧр. Овлӧны нӧшта ножовка-пілајас (22-ԁ ԍерпас). Ножовкалӧн воропыс ӧԏі помас, амеріканскӧј ножовкалӧн — кыкнан помас (23-ԁ ԍерпас).
Быдсяма пилалӧн пластыс (полотно) колӧ лоны бура шлифуйтӧма. Пила колӧ видзны кос местаын да мавтлыны сійӧс карасинӧн. Быԁԍама пілалӧн пластыс (полотно) колӧ лоны бура шԉіпујтӧма. Піла колӧ віԇны кос местаын ԁа мавтлыны сіјӧс караԍінӧн.
Пасъям нӧшта киӧн уджалан «Компис» пила. Сылӧн главнӧй часьтъясыс — кык трубка, кодъяс пырӧны мӧда-мӧд пытшкас. Вылыс да улыс помъясас крепитӧма вожкаяс (вилкаяс). Тайӧ вожкаяснас трубкаяс крепитсьӧны пуӧ да муӧ. Пасјам нӧшта кіӧн уҗалан „Компіс“ піла. Сылӧн главнӧј чаԍтјасыс — кык трубка, коԁјас пырӧны мӧԁа-мӧԁ пыщкас. Вылыс ԁа улыс помјасас крепітӧма вожкајас (вілкајас). Тајӧ вожкајаснас трубкајас крепітԍӧны пуӧ ԁа муӧ.
Сэсся пилалӧн эм стержень, а стерженяс — вешласян муфта (дженьыдик трубка), кытчӧ крепитӧма сутуга пружина. Тайӧ пружина помас йитӧма пиласӧ, стержень кузя муфта вешталӧмӧн пружина позьӧ лӧсьӧдны любӧй вылнаӧ (24-ӧд серпасъяс). Кор рабочӧй кыскӧ асланьыс пила — пружина зэлавлӧ да бӧр воӧ аслас местаас. Сідзӧн пружина вежӧ мӧд рабочӧйӧс, код пыдди кыскалӧ пиласӧ мӧдар помсяньыс. Сеԍԍа пілалӧн ем ԍԏержеԋ, а ԍԏержеԋас — вешлаԍан муфта (җеԋіԃік трубка), кытчӧ крепітӧма сутуга пружіна. Тајӧ пружіна помас јітӧма піласӧ, ԍԏержеԋ куԅа муфта вешталӧмӧн пружіна поԅӧ лӧԍӧԁны ԉубӧј вылаӧ (24-ԁ ԍерпасјас). Кор робочӧј кыскӧ аслаԋыс піла — пружіна зелавлӧ ԁа бӧр воӧ аслас местаас. Сіԇӧн пружіна вежӧ мӧԁ робочӧјӧс, коԁ пыԃԃі кыскалӧ піласӧ мӧԁар помԍаԋыс.
Татшӧм пилалӧн кузьта (вунданіныслӧн) овлӧ 1145 миллиметр, пасьта — 66–75 миллиметр. Пиньяслӧн костъясыс вуждінӧдыс — 5 мм, йылӧдыс — 11 мм. Пилалӧн реж (рӧзводка) — 0,15 мм, пластлӧн кызта пинь дінӧдыс — 1,10 мм, мӧдар дорыс — 0,75 мм. Став пилалӧн (трубкаяснас и ставнас) сьӧкта — 3 килограмм. Тащӧм пілалӧн куԅта (вунԁан іныслӧн) овлӧ 1145 міԉԉіметр, паԍта — 66–75 міԉԉіметр. Піԋјаслӧн костјасыс вужԁінӧԁыс — 5 мм., јылӧԁыс — 11 мм. Пілалӧн реж (розвоԁка) — 0,15 мм., пластлӧн кызта піԋ ԁінӧԁыс — 1,10 мм., мӧԁар ԁорыс — 0,75 мм. Став пілалӧн (трубкајаснас і ставнас) ԍӧкта — 3 кілограмм.
Пилалӧн производительносьт бура вылын. Ӧткодялӧм могысь вайӧдам татшӧм таблича: Пілалӧн проізвоԃіԏеԉноԍт бура вылын. Ӧткоԃалӧм могыԍ вајӧԁам тащӧм табԉіца:
Киӧн уджалан да «Компис» пилаяслӧн производительносьт. Кіӧн уҗалан ԁа „Компіс“ пілајаслӧн проізвоԃіԏеԉноԍт.
«Компис» пила „Компіс“ піла
Прӧстӧй пӧперешнӧй пила. Прӧстӧј пӧперешнӧј піла.
Пулӧн кызта диаметр пилитанінті (см лыд) Пулӧн кызта ԃіаметр піԉітан інті (см. лыԁ)
1 см пилитӧм вылӧ шӧркоддьӧма мунӧ кад (сек. лыд) 1 см піԉітӧм вылӧ шӧркоԃԃема мунӧ каԁ (ԍек. лыԁ)
Пулӧн кызта (диаметр) пилитанінті (см лыд) Пулӧн кызта (ԃіаметр) піԉітан інті (см. лыԁ)
1 см пилитӧм вылӧ шӧркоддьӧма мунӧ кад (сек. лыд.) 1 см. піԉітӧм вылӧ шӧркоԃԃема мунӧ каԁ (ԍек. лыԁ.)
24 24
4,20 4,20
28 28
6,2 6,2
28 28
4,90 4,90
27 27
9,8 9,8
37 37
7,30 7,30
36 36
11,8 11,8
41 41
9,65 9,65
42 42
17,8 17,8
Миянын татшӧм пилаыс зэв жӧ колана тор. Міјанын тащӧм пілаыс зев-жӧ колана тор.
Чер. Кад лыддьӧм висьталӧ, мый черлӧн уджалӧм босьтӧ кад 35 прӧчентӧдз, коді мунӧ уджалысьлӧн вӧр лэдзӧм вылын. Тайӧ тшӧктӧ пуктыны черлы колана вниманньӧ. Ӧд збыльысь, черӧн унаысь кырссьылӧны вӧр, тшупӧны пӧрӧдігӧн пу, кералӧны увъяс, пӧрлӧдлӧны посни вӧр. Весиг механическӧй пилаясӧн уджалігӧн колӧ водзвыв черӧн тшупыштны пу. Черъяс лӧсьӧдӧма пӧперег ног пу орйӧдлӧм вылӧ дай кузяла ног поткӧдлӧм вылӧ (поткӧдчан чер — колун). Чер. Каԁ лыԃԃӧм віԍталӧ, мыј черлӧн уҗалӧм боԍтӧ каԁ 35 прӧчентӧԇ, коԁі мунӧ уҗалыԍлӧн вӧрлеԇӧм вылын. Тајӧ щӧктӧ пуктыны черлы колана вԋімаԋԋӧ. Ӧԁ збыԉыԍ, черӧн унаыԍ кырԍԍылӧны вӧр, щупӧны пӧрӧԁігӧн пу, кералӧны увјас, пӧрлӧԁлӧны посԋі вӧр. Веԍіг мехаԋіческӧј пілајасӧн уҗалігӧн колӧ воԇвыв черӧн щупыштны пу. Черјас лӧԍӧԁӧма пӧперӧг ног пу орјӧԁлӧм вылӧ ԁај куԅала ног поткӧԁлӧм вылӧ (поткӧԁчан чер — колун).
Быд черӧ садитсьӧ пу. Сэсся ачыс черыс (кӧртыс) юксьӧ уна часьтъяс вылӧ: тыш (ӧбук), пласт (полотно, либӧ тшӧка) да дор. Дорлӧн пуладор помыс шусьӧ чер бӧжӧн, мӧдар помыс — чер нырӧн. Быԁ черӧ саԃітԍӧ пу. Сеԍԍа ачыс черыс (кӧртыс) јукԍӧ уна чаԍтјас вылӧ: тыш (ӧбук), пласт (полотно, ԉібӧ щӧка) ԁа ԁор. Ԁорлӧн пулаԁор помыс шуԍӧ чер бӧжӧн, мӧԁар помыс — чер нырӧн.
Черлысь судта мерайтӧны чер дор шӧрсянь чер тыш шӧрӧ веськыд визь нуӧдӧмӧн. Тышладорас эм чер пу садитан розь. Черлыԍ суԁта мерајтӧны чер ԁор шӧрԍаԋ чер тыш шӧрӧ веԍкыԁ віԅ нуӧԁӧмӧн. Тышлаԁорас ем черпу саԃітан роԅ.
Черын эм тыш, коді пыксьӧ чер пуӧ да сійӧс ёнмӧдӧ чер дор дінті кыкнан боксӧ вӧсньӧдӧмыс шусьӧ ёсьтан уголӧн (25-ӧд серпас). Черын ем тыш, коԁі пыкԍӧ черпуӧ ԁа сіјӧс јонмӧԁӧ чер ԁор ԁінті кыкнан боксӧ вӧсԋӧԁӧмыс шуԍӧ јоԍтан уголӧн (25-ӧԁ ԍерпас).
Удж серти черъяс колӧ юклыны уна пӧлӧс вылӧ. Миян пӧшти быдлаын ӧти черӧн вӧчӧны став пӧлӧс уджсӧ. Тайӧс оз позь лыддьыны лючкиӧн. Ӧні миян научнӧй организацияяс лӧсьӧдалӧны черъяслы стандартъяс, медым вӧчавны быд уджлы аслыспӧлӧс чер. Уҗ ԍерԏі черјас колӧ јуклыны уна пӧлӧс вылӧ. Міјан пӧшԏі быԁлаын ӧԏі черӧн вӧчӧны став пӧлӧс уҗсӧ. Тајӧс оз поԅ лыԃԃыны ԉучкіӧн. Ӧні міјан научнӧј оргаԋізаціјајас лӧԍӧԁалӧны черјаслы станԁартјас, меԁым вӧчавны быԁ уҗлы аслыс пӧлӧс чер.
Видзӧдлам, кутшӧм уджъяс дінӧ колӧ чер. Віԇӧԁлам, кущӧм уҗјас ԁінӧ колӧ чер.
Пу кералӧм (тшупӧм). Тайӧ уж сьӧкыд, сэтчӧ колӧ чорыда кучкӧм, сьӧкыд чер, медым сійӧ эз сибды пуӧ, а пыдӧджык пырис да чеччӧдліс гырысь чагъяс. Пукералӧм (щупӧм). Тајӧ уж ԍӧкыԁ, сетчӧ колӧ чорыԁа кучкӧм, ԍӧкыԁ чер, меԁым сіјӧ ез ԍібԁы пуӧ, а пыԁӧҗык пыріс ԁа четчӧԁліс гырыԍ чагјас.
Нӧшта снаженджык да сьӧкыдджык колӧ лоны пес поткӧдлан чер. Сійӧ бура поткӧдӧ пес аслас сьӧктаӧн. Лэчыд дор вӧчны сылы оз ков. Прӧстӧй чер серти сійӧ кызджык (тув модаа), дай пуыс кузьджык. Нӧшта снаженҗык ԁа ԍӧкыԁҗык колӧ лоны пес поткӧԁлан чер. Сіјӧ бура поткӧԁӧ пес аслас ԍӧктаӧн. Лечыԁ ԁор вӧчны сылы оз ков. Прӧстӧј чер ԍерԏі сіјӧ кызҗык (тув моԁаа), ԁај пуыс куԅҗык.
Пу кырссьӧм да червизялӧм. Тайӧс уджавны колӧ кокни да лэчыд чер. Дорыс сылӧн вӧчсьӧ паськыдджыка, медым паськыдджыка жӧ и вермис босьтны. Кырссьысигӧн да червизялігӧн сьӧктаӧн нинӧм не вӧчны. Сы понда тайӧ уджлы чер мед вӧлі лӧсьыда вӧчӧма, шыльӧдӧма да доръяссӧ полируйтӧма. Тані ставсӧ веськӧдӧма сы вылӧ, медым ӧдйӧнджык позис уджавны. Сӧмын колӧ шуны, мый черӧн кырссьӧм лыддьӧны нецелесообразнӧйӧн. Кырссьысьӧмын черӧс вочасӧн вежӧны кырссьысян зыръяс (лопатаяс), кодъяслӧн продуктивносьтыс ыджыдджык. Пу кырԍԍӧм ԁа червіԅалӧм. Тајӧс уҗавны колӧ кокԋі ԁа лечыԁ чер. Ԁорыс сылӧн вӧчԍӧ паԍкыԁҗыка, меԁым паԍкыԁҗыка-жӧ-і верміс боԍтны. Кырԍԍыԍігӧн ԁа червіԅалігӧн ԍӧктаӧн ԋінӧм ԋе вӧчны. Сы понԁа тајӧ уҗлы чер меԁ вӧлі лӧԍыԁа вӧчӧма, шыԉӧԁӧма ԁа ԁорјассӧ поԉірујтӧма. Тані ставсӧ веԍкӧԁӧма сы вылӧ, меԁым ӧԁјӧнҗык поԅіс уҗавны. Сӧмын колӧ шуны, мыј черӧн кырԍԍӧм лыԃԃӧны ԋецеԉесообразнӧјӧн. Кырԍԍыԍӧмын черӧс вочасӧн вежӧны кырԍԍыԍан зырјас (лопатајас), коԁјаслӧн проԁукԏівноԍтыс ыҗыԁҗык.
Увъяс керавлӧм. Тайӧс уджавны колӧ чер керасян чер кодь жӧ, сӧмын сы серти кокньыдджык. Чорыда сӧталӧм оз ков. Чер колӧ лоны лэчыд. Увъяслы паськыд дор оз ков. Увјас керавлӧм. Тајӧс уҗавны колӧ чер кераԍан чер коԃ-жӧ, сӧмын сы ԍерԏі кокԋіԁҗык. Чорыԁа сӧталӧм оз ков. Чер колӧ лоны лечыԁ. Увјаслы паԍкыԁ ԁор оз ков.
Черъяс вӧчавсьӧны кӧртысь дорсӧ укладалӧмӧн. Медся бурӧсь дзик укладысь вӧчӧм черъяс. Кӧрт черъяс оз туйны. Пилаын моз жӧ черлы колӧ бура калитлӧм уклад, медым сійӧ эз нырав ни эз чеччав. Чер колӧ дорны лӧсьыда, шыльыда, бокъяссӧ колӧ шлифуйтны, дорсӧ тупкыны лакӧн дзик дорсӧ кындзи да полируйтны. Черјас вӧчавԍӧны кӧртыԍ ԁорсӧ уклаԁалӧмӧн. Меԁԍа бурӧԍ ԇік уклаԁыԍ вӧчӧм черјас. Кӧрт черјас оз тујны. Пілаын моз-жӧ черлы колӧ бура каԉітлӧм уклаԁ, меԁым сіјӧ ез нырав-ԋі ез четчав. Чер колӧ ԁорны лӧԍыԁа, шыԉыԁа, бокјассӧ колӧ шԉіфујтны, ԁорсӧ тупкыны лакӧн ԇік ԁорсӧ кынԇі ԁа поԉірујтны.
Чер пулӧн кузьта вермӧ лоны удж серти уна пӧлӧс: кымын кузь чер пу, сымын ён лоӧ кучкӧм. Ёнджыка кузь чер пу вӧчсьӧ поткӧдчан черлы, дженьыдджык — плӧтничнӧй черлы. Чер пу вылӧ медбур пуӧн лоӧ ясень, сэсся кыдз да клён. Материал колӧ лоны дзик кос. Уль чер пу регыдӧн личалӧ, дугдывтӧг лоӧ тувъявлыны. Чер пу пом вӧчсьӧ неуна кузьджыка да увлань чукыльтыштӧмӧн, медым чер, кыдз шуӧны вӧр лэдзысьяс, «крепыда пукаліс киын» да эз мын. Чер пулӧн вылыс вӧчсьӧ шыльыда. Шыльӧдны сійӧс наждачнӧй бумагаӧн («шкуркаӧн»). Чер пу тувъялӧм бӧрын позьӧ зэлӧдны сійӧс тувйӧн. Чер пулысь кузьта вӧчӧны 80–90 сантиметр. Черпулӧн куԅта вермӧ лоны уҗ ԍерԏі уна пӧлӧс: кымын куԅ черпу, сымын јон лоӧ кучкӧм. Јонҗыка куԅ черпу вӧчԍӧ поткӧԁчан черлы, җеԋыԁҗык — плӧԏԋічнӧј черлы. Черпу вылӧ меԁбур пуӧн лоӧ јаԍеԋ, сеԍԍа кыԇ ԁа кԉон. Маԏеріал колӧ лоны ԇік кос. Уԉ черпу регыԁӧн ԉічалӧ, ԁугԁывтӧг лоӧ тувјавлыны. Черпу пом вӧчԍӧ ԋеуна куԅҗыка ԁа увлаԋ чукыԉтыштӧмӧн, меԁым чер, кыԇ шуӧны вӧрлеԇыԍјас, „крепыԁа пукаліс кіын“ ԁа ез мын. Черпулӧн вылыс вӧчԍӧ шыԉыԁа. Шыԉӧԁны сіјӧс нажԁачнӧј бумагаӧн („шкуркаӧн“). Черпу тувјалӧм бӧрын поԅӧ зелӧԁны сіјӧс тувјӧн. Черпулыԍ куԅта вӧчӧны 80–90 саԋԏіметр.
Черӧн уджалігӧн колӧ тӧдны пулысь чорыдлунсӧ. Кымын чорыд древесина (пу), сымын кузь да вӧсни колӧ лоны черлӧн дор. Небыд пулы колӧ паськыд тышка, паськыд дора да ёнджыка сьӧкыд чер. Ёсьтан угол — ыджыдджык. Черлӧн сьӧкта овлӧ 1-сянь да 4 килограммӧдз (поткӧдчан черъяс). Черӧн уҗалігӧн колӧ тӧԁны пулыԍ чорыԁлунсӧ. Кымын чорыԁ ԁревеԍіна (пу), сымын куԅ ԁа вӧсԋі колӧ лоны черлӧн ԁор. Ԋебыԁ пулы колӧ паԍкыԁ тышка, паԍкыԁ ԁора ԁа јонҗыка ԍӧкыԁ чер. Јоԍтан угол — ыҗыԁҗык. Черлӧн ԍӧкта овлӧ 1-ԍаԋ ԁа 4 кілограммӧԇ (поткӧԁчан черјас).
Удж серти колӧ торйӧдны со кутшӧм пӧлӧс черъяс. Уҗ ԍерԏі колӧ торјӧԁны со кущӧм пӧлӧс черјас.
Вӧр лэдзан американскӧй чер (26 да 27-ӧд серпасъяс) лӧсьӧдӧма кыдз пуяс тшуплӧм вылӧ. Дорыс сылӧн гӧгрӧскодь, ачыс — векни. Бокъяссӧ неуна кызӧдӧма. Сьӧкта — 1500-сянь 2100 граммӧдз. Чер пу — кузь да чукля. Сылӧн кузьта — 60–80 см. Дорлӧн пасьта — 55–58 см. Вӧрлеԇан амеріканскӧј чер (26 ԁа 27-ԁ ԍерпасјас) лӧԍӧԁӧма кыԇ пујас щуплӧм вылӧ. Ԁорыс сылӧн гӧгрӧс коԃ, ачыс — векԋі. Бокјассӧ ԋеуна кызӧԁӧма. Ԍӧкта — 1.500-ԍаԋ 2.100 граммӧԇ. Черпу — куԅ ԁа чукԉа. Сылӧн куԅта — 60–80 см. Ԁорлӧн паԍта — 55–58 см.
Увъяс керавлігӧн пӧльзуйтчӧны паськыдджык дора черӧн американскӧй чер серти. Дорлӧн пасьта — 160 миллиметрӧдз, тышлӧн — 60 миллиметр. Черлӧн судта — 177 мм. Чер пу дженьыдджык — 50–60 см. Сьӧкта — 1400 грамм. Увјас керавлігӧн пӧԉзујтчӧны паԍкыԁҗык ԁора черӧн амеріканскӧј чер ԍерԏі. Ԁорлӧн паԍта — 160 міԉԉіметрӧԇ, тышлӧн — 60 міԉԉіметр. Черлӧн суԁта — 177 мм. Черпу җеԋыԁҗык — 50–60 см. Ԍӧкта — 1.400 грамм.
Шпал да брус лӧсалӧм вылӧ колӧ шклюд нима чер (28-ӧд серпас). Дорлӧн пасьта — 370 мм. Чер пу — веськыд, 70–80 сантиметр кузьта. Сьӧкта — 2–3 килограмм. Тӧчитӧны сӧмын ӧти боксяньыс. Шпал ԁа брус лӧсалӧм вылӧ колӧ шкԉуԁ ԋіма чер (28-ԁ ԍерпас). Ԁорлӧн паԍта — 370 мм. Черпу — веԍкыԁ, 70–80 саԋԏіметр куԅта. Ԍӧкта — 2–3 кілограмм. Тӧчітӧны сӧмын ӧԏі бокԍаԋыс.
Пес поткӧдлӧм вылӧ пӧльзуйтчӧны поткӧдчан черӧн (сьӧкыд чер — колун). Дорлӧн пасьта — 120 мм, судта — 200 мм. Тышлӧн пасьта — 70 мм. Сьӧкта — 2100 грамм (29-ӧд серпас, древесина институтӧн вӧчӧм проект серти). Пес поткӧԁлӧм вылӧ пӧԉзујтчӧны поткӧԁчан черӧн (ԍӧкыԁ чер — колун). Ԁорлӧн паԍта — 120 мм., суԁта — 200 мм. Тышлӧн паԍта — 70 мм. Ԍӧкта — 2.100 грамм (29-ԁ ԍерпас, ԁревеԍіна інԍԏітутӧн вӧчӧм проект ԍерԏі).
Древесина тӧдмалан научно-исследовательскӧй институт лӧсьӧдалӧ быдсяма черъяслы стандартъяс. Интереснӧй стандарт лӧсасян черлӧн (30-ӧд серпас), вӧр лэдзан кокни черлӧн (31-ӧд серпас) да вӧр лэдзан универсальнӧй черлӧн (32-ӧд серпас). Интереснӧй сідзжӧ Швецияын вӧдитчан черъяслӧн типъяс (33-ӧд серпас). Ԁревеԍіна тӧԁмалан научно-ісԍԉеԁоваԏеԉскӧј інԍԏітут лӧԍӧԁалӧ быԁԍама черјаслы станԁартјас. Іԋԏереснӧј станԁарт лӧсаԍан черлӧн (З0-ԁ ԍерпас), вӧрлеԇан кокԋі черлӧн (31-ԁ ԍерпас) ԁа вӧрлеԇан уԋіверсаԉнӧј черлӧн (32-ԁ ԍерпас). Іԋԏереснӧј сіԇ-жӧ Швеціјаын вӧԃітчан черјаслӧн ԏіпјас (33-ԁ ԍерпас).
Черъяс тӧчитӧны тӧчила из вылын. Черјас тӧчітӧны тӧчіла із вылын.
Вольсян струментъяс. Керъяс вольны чер пыдди употребляйтӧны кык воропа гогын — наструг (34-ӧд серпас). Воԉԍан струментјас. Керјас воԉны чер пыԃԃі употребԉајтӧны кык воропа гогын — наструг (34-ԁ ԍерпас).
Тайӧ гогыныс уклад дора, неуна чукля, помъясас тувъялӧма кык пу вороп. Гогын тӧчитӧны ӧтар боксяньыс. Гогынлӧн босьтан дорыс вӧсньыдджык, мӧдарыс (тышыс) — кызджык. Рабочӧй уджалӧ кыкнан кинас. Тајӧ гогыныс уклаԁ ԁора, ԋеуна чукԉа, помјасас тувјалӧма кык пу вороп. Гогін тӧчітӧны ӧтар бокԍаԋыс. Гогынлӧн боԍтан ԁорыс вӧсԋіԁҗык, мӧԁарыс (тышыс) — кызҗык. Робочӧј уҗалӧ кыкнан кінас.
Гогынӧн уджалӧны нарошнӧ вӧчӧм кӧбылка вылын (35-ӧд серпас). Тайӧн уджавны кокниджык, рабочӧйлы оз ков копыртчыны муӧдз. Кӧбылкаын эм колодка, коді вермӧ бергӧдчыны. Кер пуктӧны кӧбылка вылӧ да вольӧны. Гогынӧн уҗалӧны нарошнӧ вӧчӧм кӧбылка вылын (35-ԁ ԍерпас). Тајӧн уҗавны кокԋіҗык, робочӧјлы оз ков копыртчыны муӧԇ. Кӧбылкаын ем колоԁка, коԁі вермӧ бергӧԁчыны. Кер пуктӧны кӧбылка вылӧ ԁа воԉӧны.
Эм нӧшта укладысь вӧчӧм вольсян зыр, коді шусьӧ скребкаӧн (36-ӧд серпас). Зырлы ӧти бокас вӧчӧма крук — керъяс бергӧдлыны. Бӧръя кадын паськавны мӧдісны шведскӧй вольсян зыръяс (37 да 38-ӧд серпас). Ем нӧшта уклаԁыԍ вӧчӧм воԉԍан зыр, коԁі шуԍӧ скребкаӧн (36-ԁ ԍерпас). Зырлы ӧԏі бокас вӧчӧма крук керјас бергӧԁлыны. Бӧрја каԁын паԍкавны мӧԁісны швеԁскӧј воԉԍан зырјас (37 ԁа 38-ԁ ԍерпас).
Укладысь вӧчӧм вольсян зыръяс, кодъясӧс уна ногӧн садитӧма вороп помӧ, уджын ёнджыка продуктивнӧйӧсь черъяс серти. Уклаԁыԍ вӧчӧм воԉԍан зырјас, коԁјасӧс уна ногӧн саԃітӧма вороп помӧ, уҗын јонҗыка проԁукԏівнӧјӧԍ черјас ԍерԏі.
Мукӧд дінысь торъялӧ «Идеал» нима вольсян зыр (39-ӧд серпас). Ёна-ӧ ӧдйӧ вольсян зырйӧн мунӧ удж гогынӧн да черӧн серти, тыдалӧ со кутшӧм табличаысь: Мукӧԁ ԁіныԍ торјалӧ „Іԃеал“ ԋіма воԉԍан зыр (39-ӧԁ ԍерпас). Јона-ӧ ӧԁјӧ воԉԍан зырјӧн мунӧ уҗ гогынӧн, ԁа черӧн ԍерԏі, тыԁалӧ со кущӧм табԉіцаыԍ:
2,1 метр кузя пропсъяс вольӧм. 2,1 метр куԅа пропсыјас воԉӧм
Диаметр сантиметрӧн. Ԃіаметр саԋԏіметрӧн.
Кад минутӧн да секундӧн Каԁ мінутӧн ԁа ԍекунԁӧн
Зыр Зыр
Чер Чер
Гогын Гогін
10 10
2 м. 31 с. 2 м. 31 с.
2 м. 35 с. 2 м. 35 с.
4 м. 5 с. 4 м. 5 с.
12 12
3 „ 1 „ 3 „ 1 „
3 „ 3 „ 3 „ 3 „
4 „ 15 „ 4 „ 15 „
14 14
3 „ 28 „ 3 „ 28 „
3 „ 32 „ 3 „ 32 „
4 „ 20 „ 4 „ 20 „
16 16
3 „ 41 „ 3 „ 41 „
3 „ 50 „ 3 „ 50 „
4 „ 40 „ 4 „ 40 „
18 18
3 „ 49 „ 3 „ 49 „
4 „ — „ 4 „ — „
4 „ 55 „ 4 „ 55 „
20 20
4 „ 7 „ 4 „ 7 „
4 „ 15 „ 4 „ 15 „
5 „ 5 „ 5 „ 5 „
Пӧпуттьӧ колӧ сувтлыны кер бергӧдлан струмент вылын. Шусьӧ сійӧ кондакӧн (либӧ вертун, 40-ӧд серпас). Бергӧдлӧм могысь черӧн сӧтавны кер помӧ оз позь, — сӧталӧмӧн тшыкӧ кер. Пӧпуԏԏӧ колӧ сувтлыны кер бергӧԁлан струмент вылын. Шуԍӧ сіјӧ конԁакӧн (ԉібӧ вертун, 40-ԁ ԍерпас). Бергӧԁлӧм могыԍ черӧн сӧтавны кер помӧ оз поԅ, — сӧталӧмӧн щыкӧ кер.
Кондаклӧн чукыльтӧм крук вӧчсьӧ кӧрт полосаысь, кодӧс колӧ калитны. Кондак тышкӧ вӧчсьӧ майӧг сюян розь (кольча). Конԁаклӧн чукыԉтӧм крук вӧчԍӧ кӧрт полосаыԍ, коԁӧс колӧ каԉітны. Конԁак тышкӧ вӧчԍӧ мајӧг ԍујан роԅ (коԉча).
Отсасян струментъяс. Вылынджык лыддьӧдлӧм оруддьӧяс лоӧны главнӧйясӧн. Наысь кындзи, уджалігӧн лоӧ вӧдитчыны уна пӧлӧс отсасян струментъясӧн. Сідз, например, пес поткӧдлігӧн либӧ пу пӧрӧдігӧн (кражъялігӧн), топӧдӧ кӧ сійӧ пилатӧ, ковмас сэтчӧ прӧстӧй тув, коді овлӧ кӧртысь либӧ пуысь. Тув кӧ абу кӧрт, колӧ вӧчны чорыд пуысь. Тув пырӧ пуӧ да паськӧдӧ пилитӧм туй либӧ поткӧдӧ пес чурка. Отсаԍан струментјас. Вылынҗык лыԃԃӧԁлӧм ӧруԃԃӧјас лоӧны главнӧјјасӧн. Наыԍ кыԋԇі, уҗалігӧн лоӧ вӧԃітчыны уна пӧлӧс отсаԍан струментјасӧн. Сіԇ, напрімер, пес поткӧԁлігӧн ԉібӧ пу пӧрӧԁігӧн (кражјалігӧн), топӧԁӧ-кӧ сіјӧ пілатӧ, ковмас сетчӧ прӧстӧј тув, коԁі овлӧ кӧртыԍ ԉібӧ пуыԍ. Тув-кӧ абу кӧрт, колӧ вӧчны чорыԁ пуыԍ. Тув пырӧ пуӧ ԁа паԍкӧԁӧ піԉітӧм туј ԉібӧ поткӧԁӧ пес чурка.
Вӧр лэдзысьяс пӧльзуйтчӧны мукӧддырйи нӧшкӧн (кувалдаӧн). Нӧш — пуысь либӧ кӧртысь вӧчӧм ыджыд мӧлӧт, кодӧн кучкалӧны тувйӧ либӧ черӧ вуж вылысь пу пӧрӧдігӧн, пила топӧдігӧн, пес поткӧдлігӧн. Вӧрлеԇыԍјас пӧԉзујтчӧны мукӧԁ ԁырјі нӧшкӧн (кувалԁаӧн). Нӧш — пуыԍ ԉібӧ кӧртыԍ вӧчӧм ыҗыԁ мӧлӧт, коԁӧн кучкалӧны тувјӧ ԉібӧ черӧ вуж вылыԍ пу пӧрӧԁігӧн, піла топӧԁігӧн, пес поткӧԁлігӧн.
Пӧрӧдчигӧн сулалан пу вылӧ ӧшйӧм пу уськӧдігӧн пӧльзуйтчӧны гезйӧн. Пӧрӧԁчігӧн сулалан пу вылӧ ӧшјӧм пу уԍкӧԁігӧн пӧԉзујтчӧны гезјӧн.
Сійӧ жӧ гезнас кыскалӧны (матысталӧны) бунтъясӧ керъяс вӧвтӧг либӧ вӧлӧн чукӧртігӧн. Сіјӧ-жӧ гезнас кыскалӧны (матыԍталӧны) бунтјасӧ керјас вӧвтӧг ԉібӧ вӧлӧн чукӧртігӧн.
Уна пӧлӧс зоръяс, майӧгъяс, потшъяс колӧны керъяс бергӧдлігӧн, штабельӧ тэчигӧн, додьясӧ, телегаясӧ пукталігӧн да сідзи водзӧ. Уна пӧлӧс зорјас, мајӧгјас, пощјас колӧны керјас бергӧԁлігӧн, штабеԉӧ течігӧн, ԁоԃјасӧ, ԏеԉегајасӧ пукталігӧн ԁа сіԇі воԇӧ.
Вӧрын пес пилитігӧн вӧр лэдзысь вӧчӧ специальнӧй кӧбылка. Сы вылӧ используйтчыссьӧ пулӧн лапаяса вужйыс. Вӧрын пес піԉітігӧн вӧрлеԇыԍ вӧчӧ ԍпеціаԉнӧј кӧбылка. Сы вылӧ іспоԉзујтчыԍԍӧ пулӧн лапајаса вужјыс.
Пӧрӧдчан да пу орйӧдлан струментъяс кындзи, вӧр лэдзанінъясын вӧдитчӧны нӧшта мерайтчан струментъясӧн. На пытшкысь видзӧдлам со кутшӧмъясӧс. Пӧрӧԁчан ԁа пу орјӧԁлан струментјас кыԋԇі, вӧрлеԇанінјасын вӧԃітчӧны нӧшта мерајтчан струментјасӧн. На пыщкыԍ віԇӧԁлам со кущӧмјасӧс.
Мерайтчан вилка (41-ӧд серпас). Сійӧн мерайтӧны сулалан пулысь диаметр (кызта) морӧс вылнаті да вӧчӧм керлысь диаметр. Вилкаяс овлӧны пуысь либӧ кӧртысь. Сэні вӧчалӧма сантиметр лыда деленньӧяс. Вилка позьӧ паськӧдны пу кызта серти. Овлӧны зэв удобнӧй куснялан (складнӧй) вилкаяс Мерајтчан вілка (41-ԁ ԍерпас). Сіјӧн мерајтӧны сулалан пулыԍ ԃіаметр (кызта) морӧс вылаті ԁа вӧчӧм керлыԍ ԃіаметр. Вілкајас овлӧны пуыԍ ԉібӧ кӧртыԍ. Сені вӧчалӧма саԋԏіметр лыԁа ԃеԉеԋԋӧјас. Вілка поԅӧ паԍкӧԁны пу кызта ԍерԏі. Овлӧны зев уԁобнӧј кусԋалан (склаԁнӧј) вілкајас
Сэсся уджалігӧн пыр колӧ сьӧрысь вӧдитны куснялан метр. Пӧлезнӧ сідзжӧ рулетка (42-ӧд серпас). Лента сэн овлӧ металлическӧй либӧ дӧраысь. Рулеткаӧн мерайтӧны керлысь кузьта. Рулетка ленталӧн кузьта овлӧ уна пӧлӧс: 5, 10, 20 метр. Сеԍԍа уҗалігӧн пыр колӧ ԍӧрыԍ вӧԃітны кусԋалан метр. Поԉезнӧ сіԇ-жӧ руԉетка (42-ԁ ԍерпас). Ԉента сен овлӧ метаԉԉіческӧј ԉібӧ ԁӧраыԍ. Руԉеткаӧн мерајтӧны керлыԍ куԅта. Руԉетка ԉенталӧн куԅта овлӧ уна пӧлӧс: 5, 10, 20 метр.
3. МЕХАНИЧЕСКӦЙ ПИЛАЯС 3. МЕХАԊІЧЕСКӦЈ ПІЛАЈАС
Кутшӧма бы эз вӧв рационализируйтӧма киӧн уджалан струментъяс, уна вӧр уджаланінъясын — вывті паськыд вӧръясын — век жӧ колӧ кутны установка вӧр лэдзӧмын ставпӧлӧс удж механизируйтӧм вылӧ. Кущӧма-бы ез вӧв раціонаԉіԅірујтӧма кіӧн уҗалан струментјас, уна вӧр уҗаланінјасын — вывті паԍкыԁ вӧрјасын — век-жӧ колӧ кутны установка вӧрлеԇӧмын став пӧлӧс уҗ мехаԋіԅірујтӧм вылӧ.
Вӧр промышленносьт паськӧдӧмкӧд, заграничаӧ нуан вӧр унджык лэдзӧмкӧд да пытшкӧсса рынок вылӧ тырмымӧн вӧр петкӧдӧмкӧд ӧттшӧтш колӧ корсьны мераяс, кыдз эськӧ ӧдйӧджык нуӧдны вӧр лэдзан удж. Мукӧд местаясысь локтысь рабочӧйясӧн, кодъяс обычнӧя уджалӧны ки помысь (механизациятӧг), миянлы не освоитны регыдӧн татшӧм паськыд вӧръяссӧ. Вӧр промышԉенноԍт паԍкӧԁӧмкӧԁ, заграԋічаӧ нуан вӧр унҗык леԇӧмкӧԁ ԁа пыщкӧсса рынок вылӧ тырмымӧн вӧр петкӧԁӧмкӧԁ ӧтщӧщ колӧ корԍны мерајас, кыԇ еԍкӧ ӧԁјӧнҗык нуӧԁны вӧрлеԇан уҗ. Мукӧԁ местајасыԍ локтыԍ робочӧјјасӧн, коԁјас обычнӧја уҗалӧны кіпомыԍ (мехаԋізаціјатӧг), міјанлы ԋе освоітны регыԁӧн тащӧм паԍкыԁ вӧрјассӧ.
Тайӧ вӧлі эськӧ вывті нерациональнӧ. Кипом уджлӧн любӧй производительносьт, кутшӧм бы ыджыд эз вӧв, оз вермы водзсасьны механическӧй уджкӧд. Тајӧ вӧлі еԍкӧ вывті ԋераціонаԉнӧ. Кіпом уҗлӧн ԉубӧј проізвоԃіԏеԉноԍт, кущӧм бы ыҗыԁ ез вӧв, оз вермы воԇсаԍны мехаԋіческӧј уҗкӧԁ.
Тасянь вывод — колӧ механизируйтны вӧр лэдзӧм. Машина уджалӧ ӧдйӧнджык продуктивнӧйджык киӧн уджалан пила серти да чер серти. Та понда вӧр лэдзӧм механизируйтӧмӧн и шуӧма нуӧдны вӧр овмӧсын индустриализация. Суӧдны да панйыны Америкаӧс лоӧ кокниджык, кор ми тыртам уджсӧ машинаясӧн. Колӧ ӧні жӧ веськӧдны вниманньӧ механизмъясӧн да машинаясӧн вӧдитчыны кужысь йӧзӧс лӧсьӧдӧм вылӧ, медым первойяссӧ оз лоны сьӧкыдторъяс (йӧрмӧмъяс). Татӧг оз позь колӧм серти паськӧдны вӧр уджалӧм. Механическӧй способӧн вуж вылысь пу пилитӧм, орйӧдлӧм, пес пилитӧм да поткӧдлӧм — со кутшӧм цельӧ колӧ мунны. Кымын ӧдйӧ ми сэтчӧ воам, сымын бур. Колӧ стрӧитавны аслыным заводъяс, кодъяс эськӧ, вӧр лэдзан уджлы медся бур механизмъяс бӧрйӧм бӧрын, вӧчалісны механизация нуӧдан кӧлуй да оруддьӧяс. Таԍаԋ вывоԁ — колӧ мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм. Машіна уҗалӧ ӧԁјӧнҗык проԁукԏівнӧјҗык кіӧн уҗалан піла ԍерԏі ԁа чер ԍерԏі. Та понԁа вӧрлеԇӧм мехаԋіԅірујтӧмӧн і шуӧма нуӧԁны вӧр овмӧсын інԁустріаԉізаціја. Суӧԁны ԁа панјыны Амерікаӧс лоӧ кокԋіҗык, кор мі тыртам уҗсӧ машінајасӧн. Колӧ ӧні-жӧ веԍкӧԁны вԋімаԋԋӧ мехаԋізмјасӧн ԁа машінајасӧн вӧԃітчыны кужыԍ јӧзӧс лӧԍӧԁӧм вылӧ, меԁым первојјассӧ оз лоны ԍӧкыԁторјас (јӧрмӧмјас). Татӧг оз поԅ колӧм ԍерԏі паԍкӧԁны вӧр уҗалӧм. Мехаԋіческӧј способӧн вуж вылыԍ пу піԉітӧм, орјӧԁлӧм, пес піԉітӧм ԁа поткӧԁлӧм — со кущӧм цеԉӧ колӧ мунны. Кымын ӧԁјӧн мі сетчӧ воам, сымын бур. Колӧ стрӧітавны аслыным завоԁјас, коԁјас еԍкӧ, вӧрлеԇан уҗлы меԁԍа бур мехаԋізмјас бӧрјӧм бӧрын, вӧчалісны мехаԋізаціја нуӧԁан кӧлуј ԁа ӧруԃԃӧјас.
Медся первой вӧлі изобретитӧма механическӧй пилаяс, кодъяс уджалӧны парӧн (парӧвӧйяс); на бӧрын электрическӧй пилаяс, сэсся пытшкӧсса сотчӧмӧн (внутренньӧй сгоранньӧӧн) уджалан пилаяс. Меԁԍа первој вӧлі ізобреԏітӧма мехаԋіческӧј пілајас, коԁјас уҗалӧны парӧн (парӧвӧјјас); на бӧрын еԉектріческӧј пілајас, сеԍԍа пыщкӧсса сотчӧмӧн (внутреԋԋӧј сгораԋԋӧӧн) уҗалан пілајас.
На пытшкысь медбӧръяыс уджын лои медся продуктивнӧй. Сійӧ мукӧд серти кокни, лӧсьыд новлӧдлыны, ӧткодя уджалӧ вуж вылысь пӧрӧдігӧн и орйӧдлігӧн (кражъялігӧн). Сідзкӧ тайӧ пилалы медся ёна колӧ паськавны вӧр лэдзанінъясын. Ставпӧлӧс механическӧй пилаяс вӧчалӧма ӧти принципӧн — бергалӧ помасьлытӧм (кытшовтана) чеп, кытчӧ садиталӧма вундалан да весалан пиньяс. Чепсӧ ӧшйӧдӧма пила пласт (полотно) вылӧ. Сійӧс бергӧдлӧ неыджыд мотор. На пыщкыԍ меԁбӧрјаыс уҗын лоі меԁԍа проԁукԏівнӧј. Сіјӧ мукӧԁ ԍерԏі кокԋі, лӧԍыԁ новлӧԁлыны, ӧткоԃа уҗалӧ вуж вылыԍ пӧрӧԁігӧн і орјӧԁлігӧн (кражјалігӧн). Сіԇ-кӧ, тајӧ пілалы меԁԍа јона колӧ паԍкавны вӧрлеԇанінјасын. Став пӧлӧс мехаԋіческӧј пілајас вӧчалӧма ӧԏі прінціпӧн — бергалӧ помаԍлытӧм (кыщовтана) чеп, кытчӧ саԃіталӧма вунԁалан ԁа весалан піԋјас. Чепсӧ ӧшјӧԁӧма піла пласт (полотно) вылӧ. Сіјӧс бергӧԁлӧ ԋеыҗыԁ мотор.
«Ринко» пилалӧн (43-ӧд серп.) сьӧкта 38 килограмм. Вӧдитчӧны сійӧн кык рабочӧй. Уджалӧ бур бензинӧн, ӧти часӧн сотӧ 1 литр. Помасьлытӧм уклад чеп вӧчӧма йӧзвиясӧн. Жугалӧ кӧ, быд йӧзви позьӧ босьтны да вежны выльӧн. Пиньяс сідзжӧ босьтланаӧс. Медым уджалігӧн чеп оз сибды пиньясӧ вӧчалӧма выступъяс, кодъяс бергалӧны пила пластӧ вӧчӧм гуранӧд (жӧлӧбӧд). Пила бергӧдлан моторлӧн выныс овлӧ 8 вӧв вын мындаӧдз. Ӧти секундӧн бергӧдчӧ чеп 6 метр кузя. Уджавны кӧ пилаӧн во гӧгӧр чӧж, чеп лоӧ вежлавны во пытшкын кыкысь. Пилаӧн позьӧ уджавны кутшӧм ногӧн колӧ. Водзвыв колӧ пусӧ тшупыштны черӧн, медым пӧрӧдны сійӧс колӧм серти (кодарӧ колӧ); костас колӧ тувъявны тув да потшкӧн либӧ майӧгӧн йӧткыны пусӧ кодарӧ колӧ. Уджавны медбур кад — гожӧм, тулыс, ар. Тӧлын лым веськалӧ моторӧ (моторсӧ нинӧмӧн абу тупкӧма). Колӧ сувтӧдны мог — лӧсьӧдны тупкӧдъяс (предохранительяс). „Рінко“ пілалӧн (43-ӧԁ ԍерп.) ԍӧкта 38 кілограмм. Вӧԃітчӧны сіјӧн кык робочӧј. Уҗалӧ бур бенԅінӧн, ӧԏі часӧн сотӧ 1 ԉітр. Помаԍлытӧм уклаԁ чеп вӧчӧма јӧзвіјасӧн. Жугалӧ-кӧ, быԁ јӧзві поԅӧ боԍтны ԁа вежны выԉӧн. Піԋјас сіԇ-жӧ боԍтланаӧс. Меԁым уҗалігӧн чеп оз ԍібԁы піԋјасӧ вӧчалӧма выступјас, коԁјас бергалӧны піла пластӧ вӧчӧм гуранӧԁ (жӧлӧбӧԁ). Піла бергӧԁлан моторлӧн выныс овлӧ 8 вӧв вын мынԁаӧԇ. Ӧԏі ԍекунԁӧн бергӧԁчӧ чеп 6 метр куԅа. Уҗавны-кӧ пілаӧн во гӧгӧр чӧж, чеп лоӧ вежлавны во пыщкын кыкыԍ. Пілаӧн поԅӧ уҗавны кущӧм ногӧн колӧ. Воԇвыв колӧ пусӧ щупыштны черӧн, меԁым пӧрӧԁны сіјӧс колӧм ԍерԏі (коԁарӧ колӧ); костас колӧ тувјавны тув ԁа пощкӧн ԉібӧ мајӧгӧн јӧткыны пусӧ коԁарӧ колӧ. Уҗавны меԁбур каԁ — гожӧм, тулыс, ар. Тӧлын лым веԍкалӧ моторӧ (моторсӧ ԋінӧмӧн абу тупкӧма). Колӧ сувтӧԁны мог — лӧԍӧԁны тупкӧԁјас (преԁохраԋіԏеԉјас).
Джуджыд лым дырйи уджавны сьӧкыдджык. Медся кыз пу, кутшӧмӧс позьӧ пилитны «Ринко» пилаӧн, — 80 см. Мавтлыссьӧ пила вый сора бензинӧн. Пилалӧн производительносьт — 120 кубометрӧдз лун. Вуж вылысь пӧрӧдӧ пила ӧти лунӧн 250 пуӧдз (25 сантиметр кыза пуяс). Җуҗыԁ лым ԁырјі уҗавны ԍӧкыԁҗык. Меԁԍа кыз пу, кущӧмӧс поԅӧ піԉітны „Рінко“ пілаӧн, — 80 см. Мавтлыԍӧ піла выј сора бенԅінӧн. Пілалӧн проізвоԃіԏеԉноԍт — 120 кубометрӧԇ лун. Вуж вылыԍ пӧрӧԁӧ піла ӧԏі лунӧн 250 пуӧԇ (25 саԋԏіметр кыза пујас).
Карелияса опытнӧй станцияын уджалысь Дамберг ёрт арталіс 1 кубометр древесина пилитӧмлысь асдон да кайис 17,05 урӧ. Пила сулалӧ 750 шайт. Пилаӧн вӧдитчӧм вылӧ колӧ велӧдчыны (квалификация). Но тайӧ абу сьӧкыдтор, — рабочӧйяс кокниа велалӧны. «Ринко» пила ремонтируйтӧм вылӧ колӧ лӧсьӧдны ремонтнӧй база. Кареԉіјаса опытнӧј станціјаын уҗалыԍ Ԁамберг јорт арталіс 1 кубометр ԁревеԍіна піԉітӧмлыԍ асԁон ԁа кајіс 17,05 урӧ. Піла сулалӧ 750 шајт. Пілаӧн вӧԃітчӧм вылӧ колӧ велӧԁчыны (кваԉіфікаціја). Но тајӧ абу ԍӧкыԁтор, — робочӧјјас кокԋіа велалӧны. „Рінко“ піла ремонԏірујтӧм вылӧ колӧ лӧԍӧԁны ремонтнӧј база.
Карелияса опытнӧй вӧр станцияын уджалысь Альбрехт ёрт сетӧ «Ринко» пилалысь производительносьт татшӧм лыдпасъясӧн^Альбрехт. Вӧр лэдзӧмын рационализация да механизация нуӧдӧм./^: Кареԉіјаса опытнӧј вӧр станціјаын уҗалыԍ Аԉбрехт јорт ԍетӧ „Рінко“ пілалыԍ проізвоԃіԏеԉноԍт тащӧм лыԁпасјасӧн^Аԉбрехт. Вӧрлеԇӧмын раціонаԉізаціја ԁа мехаԋізаціја нуӧԁӧм./^:
«Ринко» пилалӧн производительносьт „Рінко“ пілалӧн проізвоԃіԏеԉноԍт
Морӧс вылнаті пулӧн кызта сантим. лыдӧн Морӧс вылаті пулӧн кызта саԋԏім. лыԁӧн
10 10
14 14
18 18
22 22
26 26
30 30
34 34
36 36
Шӧркоддьӧма орӧдӧм вылӧ секунда лыдӧн Шӧркоԃԃема орӧԁӧм вылӧ ԍекунԁа лыԁӧн
2 2
4 4
6 6
7 7
13 13
16 16
18 18
19 19
«Сектор» нима пила изобретитӧма Швецияын. Сылӧн моторыс 5 вӧв вына. Моторсӧ позьӧ босьтлыны да нуны торйӧн. Моторысь ӧприч пилалӧн эм рама, чеп да бергӧдлан вал. Пилалӧн рама — нёль пельӧса. Секундаӧн бергӧдчӧ чеп 11 метр. Пилаӧн уджавны колӧ куим рабочӧй да мунӧ уна бензин. Бензин колӧ зэв бур сорт, авиационнӧй. Пилалӧн сьӧкта — 80 килограмм; сулалӧ сійӧ 1000 шайт. „Ԍектор“ ԋіма піла ізобреԏітӧма Швеціјаын. Сылӧн моторыс 5 вӧв вына. Моторсӧ поԅӧ боԍтлыны ԁа нуны торјӧн. Моторыԍ ӧпріч пілалӧн ем рама, чеп ԁа бергӧԁлан вал. Пілалӧн рама — ԋоԉ пеԉӧса. Ԍекунԁаӧн бергӧԁчӧ чеп 11 метр. Пілаӧн уҗавны колӧ кујім робочӧј ԁа мунӧ уна бенԅін. Бенԅін колӧ зев бур сорт, авіаціоннӧј. Пілалӧн ԍӧкта — 80 кілограмм; сулалӧ сіјӧ 1000 шајт.
«Сектор» пилалӧн производительносьт «Ринко» пила серти лыддьыссьӧ вылынджык, но сійӧ, сьӧкыд да, ёна паськавны вӧрын оз вермы. А складъясын вермас уджавны ёна бура. „Ԍектор“ пілалӧн проізвоԃіԏеԉноԍт „Рінко“ піла ԍерԏі лыԃԃыԍԍӧ вылынҗык, но сіјӧ ԍӧкыԁ-ԁа, јона паԍкавны вӧрын оз вермы. А склаԁјасын вермас уҗавны јона бура.
Тані вайӧдӧм таблича петкӧдлӧ, кутшӧма уджалӧны «Ринко» да «Сектор» пилаяс киӧн уджалан пила серти. Тані вајӧԁӧм табԉіца петкӧԁлӧ, кущӧма уҗалӧны „Рінко“ ԁа „Ԍектор“ пілајас кіӧн уҗалан піла ԍерԏі.
«Ринко», «Сектор» да киӧн уджалан пилаяслысь удж ӧткодялӧм. „Рінко“, „Ԍектор“ ԁа кіӧн уҗалан пілајаслыԍ уҗ ӧткоԃалӧм.
Кад, лыддьӧма секундъясӧн Каԁ лыԃԃӧма ԍекунԁјасӧн
«Сектор» пила „Ԍектор“ піла
«Ринко» пила „Рінко“ піла
Ручнӧй пила Ручнӧј піла
16 16
5,4 5,4
8,0 8,0
53,0 53,0
18 18
6,4 6,4
11,0 11,0
59,0 59,0
20 20
8,0 8,0
15,0 15,0
66,0 66,0
22 22
9,8 9,8
19,0 19,0
88,0 88,0
24 24
10,6 10,6
22,0 22,0
96,0 96,0
26 26
12,8 12,8
25,0 25,0
104,0 104,0
28 28
14,1 14,1
27,0 27,0
140,0 140,0
30 30
15,1 15,1
30,0 30,0
150,0 150,0
32 32
17,7 17,7
32,0 32,0
160,0 160,0
34 34
19,1 19,1
38,0 38,0
187,0 187,0
36 36
20,8 20,8
42,0 42,0
198,0 198,0
38 38
23,0 23,0
44,0 44,0
209,0 209,0
44 44
30,0 30,0
55,0 55,0
264,0 264,0
Сьӧкыдӧн жӧ колӧ лыддьыны «Рапид» нима пила. Сылӧн конструкцияыс зэв ёна лӧсялӧ «Ринко» пилакӧд. «Рапид» пилалӧн сьӧкта — 75 килограмм; доныс — 500 шайтӧдз. Ужалӧ «Ринко» пила моз жӧ. Ԍӧкыԁӧн-жӧ колӧ лыԃԃыны „Рапіԁ“ ԋіма піла. Сылӧн конструкціјаыс зев јона лӧԍалӧ „Рінко“ пілакӧԁ. „Рапіԁ“ пілалӧн ԍӧкта — 75 кілограмм; ԁоныс — 500 шајтӧԇ. Ужалӧ „Рінко“ піла моз-жӧ.
«Урал» нима пилалӧн вын этшаджык, ставыс 3 вӧв вын мында. Сьӧкта — 28 кг. Ӧти секундаӧн бергӧдчӧ чеп 10 метр кузя. Тайӧ пила — кокни, уджалӧ ӧдйӧ. Сы понда сійӧс колӧ рекомендуйтны вӧр лэдзанінъясӧ. 70 сантиметр кызта чорыд пу пилитӧ 1,5 минутаӧн. Чеп вӧчӧма торъя йӧзвиясысь йитлӧмӧн. Жугалӧ кӧ, быд йӧзви позьӧ кокниа вежны. Мотор тупкӧма кожухӧн (футлярӧн): лым ни посни увъяс оз пырны моторӧ. Уджалӧ сійӧ вый сора бензинӧн. Обслуживайтӧм вылӧ колӧ кык рабочӧй. „Урал“ ԋіма пілалӧн вын ещаҗык, ставыс 3 вӧв вын мынԁа. Ԍӧкта — 28 кгр. Ӧԏі ԍекунԁаӧн бергӧԁчӧ чеп 10 метр куԅа. Тајӧ піла — кокԋі, уҗалӧ ӧԁјӧ. Сыпонԁа сіјӧс колӧ рекоменԁујтны вӧрлеԇанінјасӧ. 70 саԋԏіметр кызта чорыԁ пу піԉітӧ 1,5 мінутаӧн. Чеп вӧчӧма торја јӧзвіјасыԍ јітлӧмӧн. Жугалӧ-кӧ, быԁ јӧзві поԅӧ кокԋіа вежны. Мотор тупкӧма кожухӧн (футԉарӧн): лым ԋі посԋі увјас оз пырны моторӧ. Уҗалӧ сіјӧ выј сора бенԅінӧн. Обслужівајтӧм вылӧ колӧ кык робочӧј.
«Дольмар» пилалӧн (44 серп.) эмӧсь кокъяс, кодъяс вылӧ сувтӧдсьӧ пилаыс муӧ. Часӧн сотӧ 1,5 литр бензин. Луннас уджалӧ квайт морткӧд воча (80 кубометрӧдз). Моторлӧн вын — 7 вӧв вын мында, сэтчӧ вӧчӧма шум надзмӧдан приспособленньӧ (глушитель); мукӧдторйӧн пӧшти нинӧмӧн оз торъяв мукӧд пӧлӧс пилаяс дінысь. Эм нӧшта пилаяс кеслан приспособленньӧ. Неыджыд тӧчила из бергӧдлыссьӧ моторӧн. Пила тӧчитны тырмӧ 10 минут. Пилалӧн сьӧкта — 58 килограмм. Пила позьӧ сувтӧдны быд ногыс: пилитӧ бокног (водігӧн) и сувтсӧн (дорыш ног). „Ԁоԉмар“ пілалӧн (44 ԍерп.) емӧԍ кокјас, коԁјас вылӧ сувтӧԁԍӧ пілаыс муӧ. Часӧн сотӧ 1,5 ԉітр бенԅін. Луннас уҗалӧ квајт морткӧԁ воча (80 кубометрӧԇ). Моторлӧн вын — 7 вӧв вын мынԁа, сетчӧ вӧчӧма шум наԇмӧԁан пріспособԉеԋԋӧ (глушіԏеԉ); мукӧԁ торјӧн пӧшԏі ԋінӧмӧн оз торјав мукӧԁ пӧлӧс пілајас ԁіныԍ. Ем нӧшта пілајас кеслан пріспособԉеԋԋӧ. Ԋеыҗыԁ тӧчіла із бергӧԁлыԍӧ моторӧн. Піла тӧчітны тырмӧ 10 мінут. Пілалӧн ԍӧкта — 58 кілограмм. Піла поԅӧ сувтӧԁны быԁногыс: піԉітӧ бокног (воԁігӧн) і сувтсӧн (ԁорыш ног).
Эмӧсь нӧшта ножовка-пилаяс (45-ӧд серпас), кодъяс ужалӧны моторӧн жӧ. Пила крепитсьӧ мыр бердӧ либӧ кер бердӧ да уджалӧ, кыдзи морт ӧти воропа пилаӧн. Гырсянас тайӧ пилаяс абу ӧткодьӧсь. Сьӧкта — 55 килограмм да унджык. Ножовкаяс абу на ёна паськалӧмаӧсь. Эмӧсь немецкӧй да американскӧй системаяс. Емӧԍ нӧшта ножовка-пілајас (45-ԁ ԍерпас), коԁјас ужалӧны моторӧн-жӧ. Піла крепітԍӧ мыр берԁӧ ԉібӧ кер берԁӧ ԁа уҗалӧ, кыԇі морт ӧԏі воропа пілаӧн. Гырԍанас тајӧ пілајас абу ӧткоԃӧԍ. Ԍӧкта — 55 кілограмм ԁа унҗык. Ножовкајас абу-на јона паԍкалӧмаӧԍ. Емӧԍ ԋемецкӧј ԁа амеріканскӧј ԍіԍԏемајас.
Лыддьӧдлӧм пилаяс кындзи эмӧсь «Эрко», «Штиль», «Сектор» (46 серп.), «Рекорд», «Сирабо», «Вад», «Арбор» системаяс. Миян уджаланінъясын медся колӧ паськӧдны «Ринко» да «Урал» пилаяс. Лыԃԃӧԁлӧм пілајас кыԋԇі емӧԍ „Ерко“, „Шԏіԉ“, „Ԍектор“ (46 ԍерп.), „Рекорԁ“, „Ԍірабо“, „Ваԁ“, „Арбор“ ԍіԍԏемајас. Міјан уҗаланінјасын меԁԍа колӧ паԍкӧԁны „Рінко“ ԁа „Урал“ пілајас.
Электрическӧй пилаяс уджалӧны токӧн. Тайӧ пиласӧ новлӧдлӧны тележка вылын. Пилаӧн бур пӧльзуйтчыны, кӧні матын эм электрическӧй станция. Сідзкӧ татшӧм пилаясӧн позьӧ уджавны гырысь складъясын (вӧр материал видзанінъясын), вӧр пилитан заводъясын, кӧні эм долготтьӧ — орйӧдлытӧм пуяс. Еԉектріческӧј пілајас уҗалӧны токӧн. Тајӧ піласӧ новлӧԁлӧны ԏеԉежка вылын. Пілаӧн бур пӧԉзујтчыны кӧні матын ем еԉектріческӧј станціја. Сіԇ-кӧ, тащӧм пілајасӧн поԅӧ уҗавны гырыԍ склаԁјасын (вӧр маԏеріал віԇанінјасын), вӧрпіԉітан завоԁјасын, кӧні ем ԁолгоԏԏӧ — орјӧԁлытӧм пујас.
Парӧвӧй пилаяс гырысьӧсь да сьӧкыдӧсь. Вӧрын новлӧдчыны сійӧн сьӧкыд, торъя нин лым вывті. Вӧр лэдзанінъясын найӧ эз вермыны паськӧдны. Парӧвӧј пілајас гырыԍӧԍ ԁа ԍӧкыԁӧԍ. Вӧрын новлӧԁчыны сіјӧн ԍӧкыԁ, торја-ԋін лым вывті. Вӧрлеԇанінјасын најӧ ез вермыны паԍкӧԁны.
4. ШПАЛ ДА ПЕС ПИЛИТАН СТАНОКЪЯС 4. ШПАЛ ԀА ПЕС ПІԈІТАН СТАНОКЈАС
Быд страналы ёна колӧны шпалъяс. Тайӧ колӧмыс тшӧктӧ механизируйтны шпал вӧчан удж. Черӧн шпал вӧчӧм вылӧ колӧны торъя квалифицированнӧй рабочӧйяс — шпал лӧсалысьяс. Сэсся уджыс мунӧ ньӧжйӧ. Тадзи жӧ позьӧ шуны быдсяма пӧлӧс брусъяс, слипперъяс да мукӧд тор вӧчалӧм йылысь. Быԁ страналы јона колӧны шпалјас. Тајӧ колӧмыс щӧктӧ мехаԋіԅірујтны шпал вӧчан уҗ. Черӧн шпал вӧчӧм вылӧ колӧны торја кваԉіфіцірованнӧј робочӧјјас — шпал лӧсалыԍјас. Сеԍԍа уҗыс мунӧ ԋӧжјӧ. Таԇі-жӧ поԅӧ шуны быԁԍама пӧлӧс брусјас, ԍԉіперјас ԁа мукӧԁ тор вӧчалӧм јылыԍ.
Шпал пилитан станокъяс, кодъясӧн ӧні уджалам, ёнджыкасӧ вайӧма Америкаысь. Медся ёна паськалӧма Тюрнерлӧн станок. Сылӧн пилаыс циркульнӧй, торйӧн пукталан пиньяса. Станоклы двигательӧн вермӧ лоны трактор. Станок дінӧ кыскавсьӧны кражъяс, кодъясӧс и пилиталӧ сійӧ шпалъяс вылӧ, брусъяс вылӧ да сідзи водзӧ. Шпал піԉітан станокјас, коԁјасӧн ӧні уҗалам, јонҗыкасӧ вајӧма Амерікаыԍ. Меԁԍа јона паԍкалӧма Ԏурԋерлӧн станок. Сылӧн пілаыс ціркуԉнӧј, торјӧн пукталан піԋјаса. Станоклы ԁвігаԏеԉӧн вермӧ лоны трактор. Станок ԁінӧ кыскавԍӧны кражјас, коԁјасӧс і піԉіталӧ сіјӧ шпалјас вылӧ, брусјас вылӧ ԁа сіԇі воԇӧ.
Ӧти станок пилитӧ 8 часа уджалан лунӧн 35 кубометрӧдз. Шпал кындзи краж шӧрысь пилиталӧ пӧвъяс (дӧскаяс). Тайӧ пилалӧн вундӧм туй паськыд — 7 миллиметрӧдз. Экономия боксянь станокъясӧс колӧ лыддьыны зэв выгӧднӧйӧн. Бӧръя каднас миян СССР-ын вӧчавсьӧны татшӧм станокъяс «Механик» заводын. Ӧԏі станок піԉітӧ 8 часа уҗалан лунӧн 35 кубометрӧԇ. Шпал кыԋԇі, краж шӧрыԍ піԉіталӧ пӧвјас (ԁӧскајас). Тајӧ пілалӧн вунԁӧм туј паԍкыԁ — 7 міԉԉіметрӧԇ. Економіја бокԍаԋ станокјасӧс колӧ лыԃԃыны зев выгӧԁнӧјӧн. Бӧрја каԁнас міјан СССР-ын вӧчавԍӧны тащӧм станокјас „Мехаԋік“ завоԁын.
Пасъям нӧшта ӧти машина — пес пилитан станок. Сійӧ уджалӧ гӧгрӧс пилаӧн, кодӧс бергӧдлӧ приводнӧй ремень. Ременьсӧ нуӧдӧма вал вывті, кӧні пилаыс, сэсся йитӧма трактор махӧвиккӧд. Тракторыс лоӧ двигательӧн. Пила улӧ лӧсьӧдлӧны пес вылӧ вундалан пуяс (хлыстъяс да долготтьӧ). Кор ӧтилаын уджыс бырӧ, станок тракторкӧд ӧтлаын нуӧны мӧдлаӧ. Пасјам нӧшта ӧԏі машіна — пес піԉітан станок. Сіјӧ уҗалӧ гӧгрӧс пілаӧн, коԁӧс бергӧԁлӧ прівоԁнӧј ремеԋ. Ремеԋсӧ нуӧԁӧма валвывті, кӧні пілаыс, сеԍԍа јітӧма трактор маховіккӧԁ. Тракторыс лоӧ ԁвігаԏеԉӧн. Піла улӧ лӧԍӧԁлӧны пес вылӧ вунԁалан пујас (хлыстјас ԁа ԁолгоԏԏӧ). Кор ӧԏілаын уҗыс бырӧ, станок тракторкӧԁ ӧтлаын нуӧны мӧԁлаӧ.
Пес пилитан станокъяс помӧ вӧчӧны мукӧддырйи пес поткӧдлан приспособленньӧяс. Сэки лоӧ дзонь оборудованньӧ, коді ӧтпырйӧн пилитӧ и поткӧдлӧ пес. Станок обслуживайтӧм вылӧ колӧ кык рабочӧй. Пес піԉітан станокјас помӧ вӧчӧны мукӧԁ ԁырјі пес поткӧԁлан пріспособԉеԋԋӧјас. Секі лоӧ ԇоԋ оборуԁоваԋԋӧ, коԁі ӧтпырјӧн піԉітӧ і поткӧԁлӧ пес. Станок обслужівајтӧм вылӧ колӧ кык робочӧј.
Пес пилитан станокъяс кӧкъямыс часа уджалан лунӧн ӧддзӧдӧны производительносьт 80 кубометрӧдз. Пес піԉітан станокјас кӧкјамыс часа уҗалан лунӧн ӧԁԇӧԁӧны проізвоԃіԏеԉноԍт 80 кубометрӧԇ.
Шпал пилитан, пес пилитан да пес поткӧдлан станокъяс гижалӧмысь ми аддзам, мый налы двигательӧн колӧ лоны трактор. Тайӧ боксянь ми ставнас используйтам тракторӧс вӧр лэдзигӧн. Нӧшта на паськыда позьӧ используйтны тракторӧс вӧр кыскалігӧн. Тракторъяслӧн эм бура уна система, сӧмын оз быдӧнӧс позь ӧткодя выгӧдаӧн используйтны. Вӧр кыскалӧм вылӧ колӧны гусеничнӧй тракторъяс. Заграничнӧй тракторъяс пиысь медся шогманаӧн лыддьыссьӧны «Катерпиллер» да «Клетрак» системаяс, асланым странаын вӧчӧмъяс пиысь — «Коммунар». Шпал пилитан да мукӧд станокъясӧн уджавны колӧны «Фордзон» да «Интернационал» тракторъяс. Шпал піԉітан, пес піԉітан ԁа пес поткӧԁлан станокјас гіжалӧмыԍ мі аԁԇам, мыј налы ԁвігаԏеԉӧн колӧ лоны трактор. Тајӧ бокԍаԋ мі ставнас іспоԉзујтам тракторӧс вӧрлеԇігӧн. Нӧшта-на паԍкыԁа поԅӧ іспоԉзујтны тракторӧс вӧр кыскалігӧн. Тракторјаслӧн ем бура уна ԍіԍԏема, сӧмын оз быԁӧнӧс поԅ ӧткоԃа выгӧԁаӧн іспоԉзујтны. Вӧр кыскалӧм вылӧ колӧны гуԍеԋічнӧј тракторјас. Заграԋічнӧј тракторјас піыԍ меԁԍа шогманаӧн лыԃԃыԍԍӧны „Катерпіԉԉер“ ԁа „Кԉетрак“ ԍіԍԏемајас, асланым странаын вӧчӧмјас піыԍ — „Коммунар“. Шпал піԉітан ԁа мукӧԁ станокјасӧн уҗавны колӧны „Форԁзон“ ԁа „Інтернаціонал“ тракторјас.
Вӧр овмӧсын, сэтчӧс условйӧяс серти, тракторъясӧн позьӧ уджавны бура уна тор. Тракторъясӧс водзвыв колӧ испытайтны. Вӧр овмӧсын, сетчӧс условјӧјас ԍерԏі, тракторјасӧн поԅӧ уҗавны бура уна тор. Тракторјасӧс воԇвыв колӧ іспытајтны.
Комиӧн гижис
Василей Ёгор
Важ коми гижӧд