КУЙӦД КУЈӦԀ
Водзкыв. Воԇкыв.
Миян странаын ӧні вывті ӧдйӧ мунӧ сиктса овмӧсӧс социализм туй вылӧ вуджӧдӧм, став уджсӧ выль ног сувтӧдӧм. Талысь коланлунсӧ гӧгӧрвоисны нин уна миллион лыда крестьяна овмӧсъяс. Посни крестьяна овмӧсъясӧс колхозъясӧ ӧтувтӧм сӧмын вермас збыльысь кыпӧдны сиктса овмӧсӧс. Міјан странаын ӧні вывті ӧԁјӧ мунӧ ԍіктса овмӧсӧс соціаԉізм туј вылӧ вуҗӧԁӧм, став уҗсӧ выԉ ног сувтӧԁӧм. Талыԍ коланлунсӧ гӧгӧрвоісны-ԋін уна міԉԉон лыԁа креԍԏана овмӧсјас. Посԋі креԍԏана овмӧсјасӧс колхозјасӧ ӧтувтӧм сӧмын вермас збыԉыԍ кыпӧԁны ԍіктса овмӧсӧс.
Крестьяна посни овмӧсъясад гырысь машинаяснас уджавны эськӧ оз нин позь, наука тшӧктӧм серти нуӧдны овмӧс он нин вермы, весиг ӧд видз-му уджалан посни машинаяс, кӧлуй да вӧвъяс он вермы сэні (посни овмӧсад) бура используйтны. Некутшӧм бурмӧдӧм посни овмӧсъясын он вермы нуӧдны. Креԍԏана посԋі овмӧсјасаԁ гырыԍ машінајаснас уҗавны еԍкӧ оз-ԋін поԅ, наука щӧктӧм ԍерԏі нуӧԁны овмӧс он-ԋін вермы, веԍіг-ӧԁ віԇму уҗалан посԋі машінајас, кӧлуј ԁа вӧвјас он вермы сені (посԋі овмӧсаԁ) бура іспоԉзујтны. Ԋекущӧм бурмӧԁӧм посԋі овмӧсјасын он вермы нуӧԁны.
Тайӧ нигаас лоӧ висьталӧма, мый сетӧ куйӧдӧн му вынсьӧдӧм, лоӧны индӧдъяс, кыдзи дӧзьӧритны куйӧдсӧ, кыдзи, кор, кутшӧм му вынсьӧдны, медым муысь босьтны гырысьджык урожайяс. Тајӧ ԋігаас лоӧ віԍталӧма, мыј ԍетӧ кујӧԁӧн му вынԍӧԁӧм, лоӧны інԁӧԁјас, кыԇі ԁӧԅӧрітны кујӧԁсӧ, кыԇі, кор, кущӧм му вынԍӧԁны, меԁым муыԍ боԍтны гырыԍҗык урожајјас.
Крестьяна посни овмӧсъясын куйӧд сетӧ вӧлі пӧльзасӧ ёна этша, эз кужлыны найӧ куйӧдсӧ лӧсьӧдны-дӧзьӧритны да, эз тӧдлыны кыдзи, кутшӧм ногӧн ыджыдджык пӧльза вермӧ сетны да. Ичӧт овмӧсын сэсся эз вӧв тырмымӧн куйӧдыс. Креԍԏана посԋі овмӧсјасын кујӧԁ ԍетӧ вӧлі пӧԉзасӧ јона еща, ез кужлыны најӧ кујӧԁсӧ лӧԍӧԁны-ԁӧԅӧрітны-ԁа, ез тӧԁлыны кыԇі, кущӧм ногӧн ыҗыԁҗык пӧԉза вермӧ ԍетны-ԁа. Ічӧт овмӧсын сеԍԍа ез вӧв тырмымӧн кујӧԁыс.
Колхозын куйӧдыд эм тырмымӧн, дай скӧтсӧ бурджыка да лючки вердӧмнас бурджык куйӧдыс. Сэні бура позьӧ лӧсьӧдны да дӧзьӧритны куйӧдтӧ. Сӧмын колхозын куйӧд вермас сетны став пӧльзасӧ, кутшӧмӧс позьӧ босьтнысӧ куйӧдсьыс. Колхозын кујӧԁыԁ ем тырмымӧн, ԁај скӧтсӧ бурҗыка ԁа ԉучкі верԁӧмнас бурҗык кујӧԁыс. Сені бура поԅӧ лӧԍӧԁны ԁа ԁӧԅӧрітны кујӧԁтӧ. Сӧмын колхозын кујӧԁ вермас ԍетны став пӧԉзасӧ, кущӧмӧс поԅӧ боԍтнысӧ кујӧԁԍыс.
Тайӧ нигаыс тӧдмӧдас колхозникъясӧс, кыдзи вермасьны колхозса бур урожайяс вӧсна, куйӧдсӧ бура используйтӧмӧн. Тајӧ ԋігаыс тӧԁмӧԁас колхоԅԋікјасӧс, кыԇі вермаԍны колхозса бур урожајјас вӧсна, кујӧԁсӧ бура іспоԉзујтӧмӧн.
Кор позьӧ виччысьны бур урожай. Кор поԅӧ віԁчыԍны бур урожај.
Став быдмӧгъясыс — ловъяторъяс. Найӧ вермӧны овны, быдмыны кӧйдысасьны. Дерт, сы вылӧ налы колӧ тырмымӧн югыдыс, шоныдыс, ваыс, сёянторъясыс. Ӧтитор кӧ тайӧяс пиысь оз тырмы, быдмӧг кулӧ. Дзик ватӧг, либӧ дзик югыдтӧг быдмӧг оз вермы овны. Кӧдзыдінын сійӧ оз жӧ вермы быдмыны. Сідзкӧ быдмӧглы колӧны сылы лӧсялан условйӧяс. Став быԁмӧгјасыс — ловјаторјас. Најӧ вермӧны овны, быԁмыны кӧјԁысаԍны. Ԃерт, сы вылӧ налы колӧ тырмымӧн југыԁыс, шоныԁыс, ваыс, ԍојанторјасыс. Ӧԏітор-кӧ тајӧјас піыԍ оз тырмы, быԁмӧг кулӧ. Ԇік ватӧг, ԉібӧ ԇік југыԁтӧг быԁмӧг оз вермы овны. Кӧԇыԁінын сіјӧ оз-жӧ вермы быԁмыны. Сіԇ-кӧ быԁмӧглы колӧны сылы лӧԍалан условіјӧјас.
Колӧ кӧ кӧдзаысь босьтны бур урожай, колӧ сійӧс кӧдзны, кӧні эм сылы тырмымӧн сёянтор, шоныд, югыд да сідз водзӧ. Колӧ-кӧ кӧԇаыԍ боԍтны бур урожај, колӧ сіјӧс кӧԇны кӧні ем сылы тырмымӧн ԍојантор, шоныԁ, југыԁ ԁа сіԇ воԇӧ.
Дерт, му уджалысьяс лӧсьӧдны шоныдтӧ да югыдтӧ оз вермыны. А ваыд да сёянторъясыд кӧдзаыдлы ёнджыкасӧ морт сайын нин. Бура кӧ кутам муяс вӧдитны, вынсьӧдны, бура гӧрны мутӧ — сэки тырмымӧн лоӧ сёяныд, ваыд быдмӧгыслы. Ԃерт, му уҗалыԍјас лӧԍӧԁны шоныԁтӧ ԁа југыԁтӧ оз вермыны. А ваыԁ ԁа ԍојанторјасыԁ кӧԇаыԁлы јонҗыкасӧ морт сајын-ԋін. Бура-кӧ кутам мујас вӧԃітны, вынԍӧԁны, бура гӧрны мутӧ — секі тырмымӧн лоӧ ԍојаныԁ, ваыԁ быԁмӧгыслы.
Мый нӧ колӧ быдмӧглы? Медвойдӧр колӧ тырмымӧн ва, мед васӧ кокньыда вермис босьтны мусьыс, а сынӧдас весьшӧрӧ мед ваыс эз косьмы. Мӧд-кӧ, мед му пиын бура вермӧ ветлыны сынӧд, коді колӧ быдмӧг вужъясыслы лолавнысӧ, а медсясӧ бактерияяслы овнысӧ. Мыјнӧ колӧ быԁмӧглы? Меԁвојԁӧр колӧ тырмымӧн ва, меԁ васӧ кокԋіԁа верміс боԍтны муԍыс, а сынӧԁас веԍшӧрӧ меԁ ваыс ез коԍмы. Мӧԁ-кӧ, меԁ му піын бура вермӧ ветлыны сынӧԁ, коԁі колӧ быԁмӧг вужјасыслы лолавнысӧ, а меԁԍасӧ бакԏеріјајаслы овнысӧ.
Бактерияясӧс синмӧн он аддзы, найӧ зэв посньыдик ловъя ловъяс, олӧны вужъяс вылын, отсалӧны сісьмыны куйӧдлы, кулӧм вужъясыслы, артмӧдӧны пӧим, кӧні зэв уна сёянторъяс^Водзӧ тайӧ сёянторъяссӧ кутам шуны минерала сёянторъясӧн./^ да кодӧс мусьыс босьтӧны быдмӧгъясыс. Бакԏеріјајасӧс ԍінмӧн он аԁԇы, најӧ зев посԋіԃік ловјаловјас, олӧны вужјас вылын, отсалӧны сіԍмыны кујӧԁлы, кулӧм вужјасыслы, артмӧԁӧны пӧім, кӧні зев уна ԍојанторјас^Воԇӧ тајӧ ԍојанторјассӧ кутам шуны міԋерала ԍојанторјасӧн./^ ԁа коԁӧс муԍыс боԍтӧны быԁмӧгјасыс.
Кор быдмӧглы долыд быдмыны? Кор му вермӧ бура босьтны ас пиӧ зэр ва, бура вермӧ видзны сійӧс быдмӧглы, кор бура ветлӧ сынӧд му пиын, кор сынӧдыс тырмымӧн вужъясыслы, бактерияяслы. Татшӧмторъяс вермӧны лоны сӧмын небыд, рӧшкыд, посньыд шыдӧсакодь муын. Кор быԁмӧглы ԁолыԁ быԁмыны? Кор му вермӧ бура боԍтны ас піӧ зер ва, бура вермӧ віԇны сіјӧс быԁмӧглы, кор бура ветлӧ сынӧԁ му піын, кор сынӧԁыс тырмымӧн вужјасыслы, бакԏеріјајаслы. Тащӧмторјас вермӧны лоны сӧмын ԋебыԁ, рӧшкыԁ, посԋіԁ шыԁӧсакоԃ муын.
Небыд, посньыд шыдӧсакодь синма му бура вермӧ ас пиӧ босьтны зэр ва, видзны сійӧс. Татшӧм му вылысын оз кут ваыс пукавны, став ваыс кутас пырны му пиӧ, кӧтӧдас став му комӧкторъяссӧ. Ԋебыԁ, посԋіԁ шыԁӧсакоԃ ԍінма му бура вермӧ ас піӧ боԍтны зер ва, віԇны сіјӧс. Тащӧм му вылысын оз кут ваыс пукавны, став ваыс кутас пырны му піӧ, кӧтӧԁас став му комӧкторјассӧ.
Лёка вӧдитӧм муясӧ, сёрӧн гӧрӧм коськӧмъясӧ, кӧні муыс ёна топалӧма, чорзьӧма, бусмӧма, зэр ва оз вермы пырны. Сійӧ неуна вылыссӧ кӧтӧдас, пыдӧсӧ пырны ваыс оз вермы да визувтас шоръясӧ, сёнъясӧ. Татшӧм му оз вермы васӧ заптыны. Мыйӧн петас шонді, сэтшӧм му вылысь ваыс пыр и косьмас. Татшӧм лёк му вылӧ зэр некутшӧм пӧльза оз вай. Ԉока вӧԃітӧм мујасӧ, ԍорӧн гӧрӧм коԍкӧмјасӧ, кӧні муыс јона топалӧма, чорԅӧма, бусмӧма, зер ва оз вермы пырны. Сіјӧ ԋеуна вылыссӧ кӧтӧԁас, пыԁӧсӧ пырны ваыс оз вермы ԁа візывтас шорјасӧ, ԍонјасӧ. Тащӧм му оз вермы васӧ заптыны. Мыјӧн петас шонԁі, сещӧм му вылыԍ ваыс пыр і коԍмас. Тащӧм ԉок му вылӧ зер ԋекущӧм пӧԉза оз вај.
Шондіыд, дерт, и небыд му вылысь косьтӧ тшӧтш васӧ, сӧмын сылӧн вылысса пластыс вӧсньыдика косьмӧ, а му пытшсьыс оз вермы косьмынысӧ. Шонԁіыԁ, ԃерт, і ԋебыԁ му вылыԍ коԍтӧ щӧщ васӧ, сӧмын сылӧн вылысса пластыс вӧсԋіԃіка коԍмӧ, а му пыщԍыс оз вермы коԍмынысӧ.
Мыйла нӧ тадзи? Ва оз вермы ветлӧдлыны комӧкысь комӧкӧ. Комӧклӧн вылыс радыс косьмӧ, а пытшкыс кольӧ. Вылысса косьмӧм слӧйыс видзӧ комӧкъяс пытшкӧс косьмӧмысь. Мыјла-нӧ таԇі? Ва оз вермы ветлӧԁлыны комӧкыԍ комӧкӧ. Комӧклӧн вылыс раԁыс коԍмӧ, а пыщкыс коԉӧ. Вылысса коԍмӧм слӧјыс віԇӧ комӧкјас пыщкӧс коԍмӧмыԍ.
Небыд (поснидик комӧка) му шусьӧ структураа муӧн, а чорыд буса му — структуратӧм муӧн. Сідзкӧ структураа му зэра дырйи ёнджыка да бурджыка вермӧ заптыны ва ас пиас структуратӧм му дорысь, омӧльджыка косьмӧ зэр бӧрын. Ԋебыԁ (посԋіԃік комӧка) му шуԍӧ структураа муӧн, а чорыԁ буса му — структуратӧм муӧн. Сіԇ-кӧ, структураа му зера ԁырјі јонҗыка ԁа бурҗыка вермӧ заптыны ва ас піас структуратӧм му ԁорыԍ, омӧԉҗыка коԍмӧ зер бӧрын.
Водзын ми шулім, мый ва кындзи мулы колӧ сынӧд. Воԇын мі шулім, мыј ва кынԇі мулы колӧ сынӧԁ.
Тимирязевскӧй академиялӧн опытнӧй му вылын вӧліны видлӧгъяс. Лои тӧдмалӧма: бур структураа (небыд, посни шыдӧса) муын бура сійӧс вӧдитӧм бӧрын сынӧдыс быдмӧглы тырмӧ 12 лун кежлӧ, шӧркоддьӧм структураа муын — 8 лун кежлӧ, омӧль структураа муын — 2 лун кежлӧ. Ԏіміраԅевскӧј акаԃеміјалӧн опытнӧј му вылын вӧліны віԁлӧгјас. Лоі тӧԁмалӧма: бур структураа (ԋебыԁ, посԋі шыԁӧса) муын бура сіјӧс вӧԃітӧм бӧрын сынӧԁыс быԁмӧглы тырмӧ 12 лун кежлӧ, шӧркоԃԃем структураа муын — 8 лун кежлӧ, омӧԉ структураа муын — 2 лун кежлӧ.
Та серти аддзам — медбур муын быдмӧглы сынӧд тырмӧ 12 лун кежлӧ; сідзкӧ колӧ кыдзкӧ вӧчны, мед эськӧ муас вочасӧн сынӧдыс пырис. Та ԍерԏі аԁԇам — меԁбур муын быԁмӧглы сынӧԁ тырмӧ 12 лун кежлӧ; сіԇ-кӧ колӧ кыԇкӧ вӧчны, меԁ еԍкӧ муас вочасӧн сынӧԁыс пыріс.
Кыдзи позьӧ содтыны свежӧй сынӧдсӧ муас? Медъёна сынӧдыс муӧ пырӧ «му лолалӧмӧн». Войын, му кӧдздӧдлӧм бӧрын, му комӧкъяс топалӧны, ичӧтмӧны, комӧк костъясыс лоӧны гырысьджыкӧсь. Сэки сынӧд пырӧ муас. Лунын муыс бӧр шоналӧ, му комӧкъяс бӧр паськалӧны, костъясыс чинӧны, сынӧд бӧр петӧ мусьыс. Тадзи муыс лолалӧ, вежлалӧ сынӧдсӧ. Кыԇі поԅӧ соԁтыны ԍвежӧј сынӧԁсӧ муас? Меԁјона сынӧԁыс муӧ пырӧ „му лолалӧмӧн“. Војын, му кӧԇԁӧԁлӧм бӧрын, му комӧкјас топалӧны, ічӧтмӧны, комӧк костјасыс лоӧны гырыԍҗыкӧԍ. Секі сынӧԁ пырӧ муас. Лунын муыс бӧр шоналӧ, му комӧкјас бӧр паԍкалӧны, костјасыс чінӧны, сынӧԁ бӧр петӧ муԍыс. Таԇі муыс лолалӧ, вежлалӧ сынӧԁсӧ.
Структураа муын сынӧдлӧн вежласьӧм мунӧ кокньыдджыка, бурджыка структуратӧм муын дорысь. Структураа муын сынӧԁлӧн вежлаԍӧм мунӧ кокԋіԁҗыка, бурҗыка структуратӧм муын ԁорыԍ.
Бур, посни комӧка му позьӧ лӧсьӧдны бура да кадын уджалӧмӧн. Бур, посԋі комӧка му поԅӧ лӧԍӧԁны бура ԁа каԁын уҗалӧмӧн.
Сӧмын кутшӧм нӧ лоӧ тӧлк бура мусӧ гӧрӧмысь, медводдза зэрыс кӧ, шуам, кизьӧр няйтӧ вӧчас став комӧкъяссӧ да пӧртас мусӧ бӧр структуратӧм муӧ (буса, топыд, чорыд муӧ). Сідзкӧ оз ков сӧмын посни комӧкъяса му, а тшӧтш и ён комӧка. Мед эськӧ эз первой зэрнас жӧ комӧкъясыс кизьӧрмыны, разавны. Сӧмын кущӧм-нӧ лоӧ тӧлк бура мусӧ гӧрӧмыԍ, меԁвоԇԇа зерыс-кӧ, шуам, кіԅӧр ԋајтӧ вӧчас став комӧкјассӧ ԁа пӧртас мусӧ бӧр структуратӧм муӧ (буса, топыԁ, чорыԁ муӧ). Сіԇ-кӧ оз ков сӧмын посԋі комӧкјаса му, а щӧщ і јон комӧка. Меԁ еԍкӧ ез первој зернас-жӧ комӧкјасыс кіԅӧрмыны, разавны.
Мый нӧ колӧ вӧчны? Кутшӧм сэтшӧм клей колӧ, мед комӧкъясыс эськӧ эз ньӧдздыны. Сэтшӧм клейнас лоӧны быдмӧгъяслӧн сісьмӧм колясъясыс, перегнойыс. Кӧні уна татшӧм колясъясыс, сэні муыс сьӧд. Сійӧ медбур му. Мыјнӧ колӧ вӧчны? Кущӧм сещӧм кԉеј колӧ, меԁ комӧкјасыс еԍкӧ ез ԋӧԇԁыны. Сещӧм кԉејнас лоӧны быԁмӧгјаслӧн сіԍмӧм коԉасјасыс, перегнојыс. Кӧні уна тащӧм коԉасјасыс, сені муыс ԍӧԁ. Сіјӧ меԁбур му.
Быдсяма пӧлӧс му уджалӧм жугӧдлӧ, бырӧдӧ комӧкъястӧ, содтӧ муас буссӧ. Быдсяма пӧлӧс му уджалӧм жӧ му пытшкысь ӧддзӧдӧ перегной сісьмӧмсӧ, а перегнойыс, ми тӧдам нин, клеитӧ посньыдик му комӧкъяссӧ. Сідзкӧ медыджыд мог му уджалігӧн — кӧдзаяс быдмигчӧж кутны мусӧ посньыд комӧкаӧн да видзны бусӧ поснялӧмысь. Быԁԍама пӧлӧс му уҗалӧм жугӧԁлӧ, бырӧԁӧ комӧкјастӧ, соԁтӧ муас буссӧ. Быԁԍама пӧлӧс му уҗалӧм-жӧ му пыщкыԍ ӧԁԇӧԁӧ перегној сіԍмӧмсӧ, а перегнојыс, мі тӧԁам-ԋін, кԉеітӧ посԋіԃік му комӧкјассӧ. Сіԇ-кӧ меԁыҗыԁ мог му уҗалігӧн — кӧԇајас быԁміг чӧж кутны мусӧ посԋіԁ комӧкаӧн ԁа віԇны бусӧ посԋалӧмыԍ.
Муяс вылӧ омӧля воӧ урожай лёка сійӧс уджалӧм да омӧля вынсьӧдӧм вӧсна. Кужтӧг уджалӧмӧн муыд оз нин ло посни комӧка. Вылысса буса слӧйыс сэки первой зэрнас жӧ нильзяс да ӧтлаасяс сёй моз ӧти чукӧрӧ да мусӧ коркаалас. Мујас вылӧ омӧԉа воӧ урожај ԉока сіјӧс уҗалӧм ԁа омӧԉа вынԍӧԁӧм вӧсна. Кужтӧг уҗалӧмӧн муыԁ оз-ԋін ло посԋі комӧка. Вылысса буса слӧјыс секі первој зернас-жӧ ԋіԉԅас ԁа ӧтлааԍас ԍој-моз ӧԏі чукӧрӧ ԁа мусӧ коркаалас.
Мыйла му овлӧ вынтӧм? Воысь воӧ урожай босьтӧмӧн муысь уна вын, кӧдзаяслы уна сёянторъяс мунӧны, а бӧрсӧ муыслы либӧ ньӧти оз бергӧдчы, либӧ зэв этша бергӧдчӧ. Мыјла му овлӧ вынтӧм? Воыԍ-воӧ урожај боԍтӧмӧн муыԍ уна вын, кӧԇајаслы уна ԍојанторјас мунӧны, а бӧрсӧ муыслы ԉібӧ ԋӧԏі оз бергӧԁԍы, ԉібӧ зев еща бергӧԁԍӧ.
Колхозъяслы колӧ сідз бурмӧдны да вынсьӧдны мусӧ, медым кӧдзаяс сетісны бур урожай. Колхозјаслы колӧ сіԇ бурмӧԁны ԁа вынԍӧԁны мусӧ, меԁым кӧԇајас ԍетісны бур урожај.
Му бурмӧдӧмын, урожайяс кыпӧдӧмын зэв тӧдчантор — куйӧд. Му бурмӧԁӧмын, урожајјас кыпӧԁӧмын зев тӧԁчантор — кујӧԁ.
Мыйла куйӧдалӧны му. Мыјла кујӧԁалӧны му.
Лёка уджалӧм муяс вылад куйӧдыд вывті лӧсялӧ, бурмӧдӧ муыслысь структурасӧ. Кор куйӧд сісьмӧ, артмӧ сэтысь перегной, коді йитлӧ му комӧкъяссӧ. Комӧкъяс лоӧны топыдӧсь, оз жугласьны зэр ваӧн. Водзын ми шулім нин, мыйла колӧ татшӧм муыс. Сідзкӧ ӧні гӧгӧрвоана, мыйла колӧ куйӧд, кыдзи куйӧд отсалӧ лэптыны урожай. Сёйӧд муясӧс куйӧд небзьӧдас, оз кут лэдзны коркаасьны, а лыавыв шавъялан муӧс ёнджыка йитлас да муыс бурджыка пондас кутны ва. Куйӧд бурмӧдӧ мутӧ и мукӧд ногӧн. Сійӧ сьӧдӧдӧ мутӧ, а сьӧд муыд бурджыка шоналӧ, водзджык позьӧ гӧрны кӧдзны. Ԉока уҗалӧм мујас вылаԁ кујӧԁыԁ вывті лӧԍалӧ, бурмӧԁӧ муыслыԍ структурасӧ. Кор кујӧԁ сіԍмӧ, артмӧ сетыԍ перегној, коԁі јітлӧ му комокјассӧ. Комӧкјас лоӧны топыԁӧԍ, оз жуглаԍны зер ваӧн. Воԇын мі шулім-ԋін, мыјла колӧ тащӧм муыс. Сіԇ-кӧ ӧні гӧгӧрвоана, мыјла колӧ кујӧԁ, кыԇі кујӧԁ отсалӧ лептыны урожај. Ԍојӧԁ мујасӧс кујӧԁ ԋебԅӧԁас, оз кут леԇны коркааԍны, а лыавыв шавјалан муӧс јонҗыка јітлас ԁа муыс бурҗыка понԁас кутны ва. Кујӧԁ бурмӧԁӧ мутӧ і мукӧԁ ногӧн. Сіјӧ ԍӧԁӧԁӧ мутӧ, а ԍӧԁ муыԁ бурҗыка шоналӧ, воԇҗык поԅӧ гӧрны-кӧԇны.
Войвылад подзола муад куйӧдыд зэв бур. Татшӧминад куйӧдтӧ нинӧмӧн вежны он вермы: Војвылаԁ поԁзола муаԁ кујӧԁыԁ зев бур. Тащӧм-інаԁ кујӧԁтӧ ԋінӧмӧн вежны он вермы:
1. Куйӧд сетӧ муӧ сёянтор быдмӧгъяслы; 1. Кујӧԁ ԍетӧ муӧ ԍојантор быԁмӧгјаслы;
2. Бурмӧдӧ мулысь структурасӧ, небзьӧдӧ, кышӧдӧ мусӧ, васӧ ёнджыка кутӧ куйӧда муыс; 2. Бурмӧԁӧ мулыԍ структурасӧ, ԋебԅӧԁӧ, кышӧԁӧ мусӧ, васӧ јонҗыка кутӧ кујӧԁа муыс;
3. Небыд, кышыд му пиын кокньыда ветлӧ сынӧд, вужъясыслы отсалӧ быдмынысӧ; 3. Ԋебыԁ, кышыԁ му піын кокԋіԁа ветлӧ сынӧԁ, вужјасыслы отсалӧ быԁмынысӧ;
4. Посньыд комӧка му вермӧ ас пиӧ заптыны ва, оз лэдз косьмыны; 4. Посԋіԁ комӧка му вермӧ ас піӧ заптыны ва, оз леԇ коԍмыны;
5. Куйӧд шонтӧ мусӧ. 5. Кујӧԁ шонтӧ мусӧ.
Мыйысь куйӧдыс артмӧ да кутшӧм куйӧдъяс овлӧны. Мыјыԍ кујӧԁыс артмӧ ԁа кущӧм кујӧԁјас овлӧны.
Куйӧдлӧн вын овлӧ уна сикас, скӧт серти кӧрым серти да сідз водзӧ. Кујӧԁлӧн вын овлӧ уна ԍікас, скӧт ԍерԏі кӧрым ԍерԏі ԁа сіԇ воԇӧ.
Вӧв куйӧд — косджык мукӧд сикас куйӧдъяс дорысь. Чукӧрын ӧдйӧ шоналӧ; сы вӧсна сійӧс шуӧны пӧсь куйӧдӧн. Зэв бур татшӧм куйӧд кӧдзыд сёя муяс вылын. Лыа муяс вылын вӧв куйӧд, кыдз шуасны, ӧдйӧ сотчӧ, куйӧд выныс мусьыс зэрӧн регыд пожъяссьӧ да весьшӧрӧ вошӧ. Вӧв кујӧԁ — косҗык мукӧԁ ԍікас кујӧԁјас ԁорыԍ. Чукӧрын ӧԁјӧ шоналӧ; сы вӧсна сіјӧс шуӧны пӧԍ кујӧԁӧн. Зев бур тащӧм кујӧԁ кӧԇыԁ ԍоја мујас вылын. Лыа мујас вылын вӧв кујӧԁ, кыԇ шуасны, ӧԁјӧ сотчӧ, кујӧԁ выныс муԍыс зерӧн регыԁ пожјаԍԍӧ ԁа веԍшӧрӧ вошӧ.
Мӧс куйӧдын унджык ваыс, ньӧжйӧджык шоналӧ, ньӧжйӧджык сісьмӧ муын. Тайӧ куйӧдыс зэв бур лыа муяс вылын. Мӧс кујӧԁын унҗык ваыс, ԋӧжјӧҗык шоналӧ, ԋӧжјӧҗык сіԍмӧ муын. Тајӧ кујӧԁыс зев бур лыа мујас вылын.
Порсь куйӧд — медуль куйӧд. Муын мӧс куйӧд дорысь на ньӧжйӧ сісьмӧ. Сы вӧсна порсь куйӧд медбур петкӧдны лыа му вылӧ, либӧ сорлавны вӧв куйӧдкӧд либӧ ыж куйӧдкӧд. Порԍ кујӧԁ — меԁуԉ кујӧԁ. Муын мӧс кујӧԁ ԁорыԍ-на ԋӧжјӧ сіԍмӧ. Сы вӧсна порԍ кујӧԁ меԁбур петкӧԁны лыа му вылӧ, ԉібӧ сорлавны вӧв кујӧԁкӧԁ ԉібӧ ыж кујӧԁкӧԁ.
Ыж куйӧд — медкос, медпӧсь куйӧд. Сійӧ ёна мунӧ вӧв куйӧдлань. Сійӧ зэв ӧдйӧ сісьмӧ му пиад. Кос кадын косӧд му вылын ыж куйӧдыд весиг чинтывлӧ на урожайтӧ. Ыж кујӧԁ — меԁкос, меԁпӧԍ кујӧԁ. Сіјӧ јона мунӧ вӧв кујӧԁлаԋ. Сіјӧ зев ӧԁјӧ сіԍмӧ му піаԁ. Кос каԁын косӧԁ му вылын ыж кујӧԁыԁ веԍіг чінтывлӧ-на урожајтӧ.
Куйӧдыд тшӧтш и скӧт кӧрым сайын. Вердан кӧ скӧтӧс идзасӧн либӧ омӧлик турунӧн, куйӧдыс лоӧ омӧль, выныс сэні этша лоӧ. Мӧд сикас нин куйӧдыд лоӧ скӧтӧс бобӧнянь турунӧн либӧ вына сёянъясӧн (жмыкӧн, ӧтрубӧн, зӧрйӧн) тшӧтш вердігӧн. Сэки куйӧд артмас ёна бурджык, вынаджык. Видлӧгъяс петкӧдлісны, мый минерала вынъясыс скӧтӧн сёйӧм кӧрымысь ставнас бӧр петӧ куйӧдас. Сідз жӧ позьӧ шуны и азот йылысь. А азот быдмӧглы вывті ёна колӧ. А сійӧ унаысь муын оз тырмывлы. Мый скӧтӧн сёйӧм кӧрымысь став азотыс да пӧима (минерала) вынъясыс бӧр ставнас петӧны куйӧдӧ, петкӧдлӧны видлӧгъяс: Кујӧԁыԁ щӧщ і скӧт кӧрым сајын. Верԁан-кӧ скӧтӧс іԇасӧн ԉібӧ омӧԉік турунӧн, кујӧԁыс лоӧ омӧԉ, выныс сені еща лоӧ. Мӧԁ ԍікас-ԋін кујӧԁыԁ лоӧ скӧтӧс бобӧԋаԋ турунӧн ԉібӧ вына ԍојанјасӧн: жмыкӧн, ӧтрубӧн, зӧрјӧн щӧщ верԁігӧн. Секі кујӧԁ артмас јона бурҗык, вынаҗык. Віԁлӧгјас петкӧԁлісны, мыј міԋерала вынјасыс скӧтӧн ԍојӧм кӧрымыԍ ставнас бӧр петӧ кујӧԁас. Сіԇ-жӧ поԅӧ шуны і азот јылыԍ. А азот быԁмӧглы вывті јона колӧ. А сіјӧ унаыԍ муын оз тырмывлы. Мыј скӧтӧн ԍојӧм кӧрымыԍ став азотыс ԁа пӧіма (міԋерала) вынјасыс бӧр ставнас петӧны кујӧԁӧ, петкӧԁлӧны віԁлӧгјас:
Сьӧктаыс ульӧн Ԍӧктаыс уԉӧн
Сьӧктаыс косӧн (ньӧти ватӧг) Ԍӧктаыс косӧн (ԋеӧԏі ватӧг)
Сы пиын вӧлі Сы-піын вӧлі
азот азот
пӧим пӧім
Килограмм лыдӧн Кілограмм лыԁӧн
Кӧрым Кӧрым
98,0 98,0
21,0 21,0
0,31 0,31
1,46 1,46
Сэтысь куйӧд Сетыԍ кујӧԁ
81,8 81,8
10,5 10,5
0,30 0,30
1,46 1,46
Куйӧдлӧн выныс сэсся тшӧтш и вольӧс сайын. Вольӧс сюйӧны скӧт кок улӧ скӧт оланінас, мед косджык вӧлі скӧтыслӧн оланіныс. Сідзкӧ колӧ сэтшӧм вольӧс, коді вермас унджык куйӧд ва босьтны ас пытшкас, мед эз лэдз куйӧд ваыслы петны ортсыӧ. Сэсся ӧд ачыс вольӧсыс абу ӧткодь вына. Со кутшӧм вольӧслӧн мыйта выныс да мыйта вермӧ ас пиас босьтны васӧ: Кујӧԁлӧн выныс сеԍԍа щӧщ і воԉӧс сајын. Воԉӧс ԍујӧны скӧт кок улӧ скӧт оланінас, меԁ косҗык вӧлі скӧтыслӧн оланіныс. Сіԇ-кӧ колӧ сещӧм воԉӧс, коԁі вермас унҗык кујӧԁ ва боԍтны ас пыщкас, меԁ ез леԇ кујӧԁ ваыслы петны ортсыӧ. Сеԍԍа-ӧԁ ачыс воԉӧсыс абу ӧткоԃ вына. Со кущӧм воԉӧслӧн мыјԁа выныс ԁа мыјԁа вермӧ ас піас боԍтны васӧ:
Кутшӧм вольӧс Кущӧм воԉӧс
Быд 100 юкӧн кос вольӧс ас пиӧ босьтӧ ва Быԁ 100 јукӧн кос воԉӧс ас піӧ боԍтӧ ва
Быд 100 кг куйӧдын эм Быԁ 100 кг. кујӧԁын ем
Килограмм Кілограм
Азот Азот
Фосфор Фосфор
Калий Каԉіј
Кальций Каԉціј
Сю идзас Ԍу іԇас
170 170
0,4 0,4
0,25 0,25
0,8 0,8
0,3 0,3
Шырӧм идзас Шырӧм іԇас
260 260
Ид идзас Іԁ іԇас
200 200
0,6 0,6
0,28 0,28
1,6 1,6
0,4 0,4
Анькытш гӧридз Аԋкыщ гӧріԇ
280 280
1,2–2,0 1,2–2,0
0,3–0,4 0,3–0,4
0,6–1,8 0,6–1,8
1,6 1,6
Пу коръяс Пу корјас
200–300 200–300
1,0 1,0
0,25 0,25
0,25 0,25
1,8 1,8
Лыс Лыс
150–250 150–250
0,8 0,8
0,2 0,2
0,13 0,13
1,6 1,6
Пильнӧй пызь Піԉнӧј пыԅ
420 420
0,2 0,2
Трунда Трунԁа
500–1000 500–1000
1,2 1,2
0,05–0,2 0,05–0,2
0,03–0,1 0,03–0,1
0,2–1,0 0,2–1,0
Нитш Ԋіщ
300–400 300–400
1,0 1,0
0,16 0,16
0,3 0,3
0,3 0,3
Табличаысь тыдалӧ, мый медуна ва босьтӧны ас пиас трунда да нитш. Идзас тайӧяс дорысь ватӧ ёна этша вермӧ босьтны. Куйӧд ваын эмӧсь уна сёянторъяс быдмӧгъяслы. Сы вӧсна колӧ тӧждысьны, медым куйӧд ваыс весьшӧрӧ эз вош. Скӧт оланінтӧ колӧ вольсавны сідзи, мед куйӧд пиысь куйӧд ваыс эз визувт бокӧ, мед ставыс кольӧ куйӧд пиас. Куйӧд ва кутны позьӧ идзас вольӧс дінӧ нитш, трунда либӧ шырӧм идзас (14–20 см кузяӧс) содтӧмӧн. Скӧтӧс сӧстӧма видзӧм могысь вольӧс колӧ оз сӧмын скӧт ыджда сертиыс, но тшӧтш и кӧрым сертиыс. Улис сёянӧн скӧтӧс вердігӧн вольӧсыс унджык колӧ, куйӧд ваыс сэки унджык артмӧ да. Табԉіцаыԍ тыԁалӧ, мыј меԁуна ва боԍтӧны ас піас трунԁа ԁа ԋіщ. Іԇас тајӧјас ԁорыԍ ватӧ јона еща вермӧ боԍтны. Кујӧԁ ваын емӧԍ уна ԍојанторјас быԁмӧгјаслы. Сы вӧсна колӧ тӧжԁыԍны, меԁым кујӧԁ ваыс веԍшӧрӧ ез вош. Скӧт оланінтӧ колӧ воԉсавны сіԇі меԁ кујӧԁ піыԍ кујӧԁ ваыс ез візывт бокӧ, меԁ ставыс коԉӧ кујӧԁ піас. Кујӧԁ ва кутны поԅӧ іԇас воԉӧс ԁінӧ, ԋіщ, трунԁа ԉібӧ шырӧм іԇас (14–20 см. куԅаӧс) соԁтӧмӧн. Скӧтӧс сӧстӧма віԇӧм могыԍ воԉӧс колӧ оз сӧмын скӧт ыҗԁа ԍерԏіыс, но щӧщ і кӧрым ԍерԏіыс. Уԉіс ԍојанӧн скӧтӧс верԁігӧн воԉӧсыс унҗык колӧ, кујӧԁ ваыс секі унҗык артмӧ-ԁа.
Быд скӧт юр вылӧ колӧ вольӧсыс лун кежлӧ со мыйта:
Быԁ скӧт јур вылӧ колӧ воԉӧсыс лун кежлӧ со мыјԁа:
Вӧвлы .... 2,0–3,5 кг гӧгӧр Вӧвлы..........2,0–3,5 клгр. гӧгӧр
Мӧслы .... 2,5–5,0 кг гӧгӧр Мӧслы..........2,5–5,0 „ „
Порсьлы .... 1,0–1,5 кг гӧгӧр Порԍлы.........1,0–1,5 „ „
Ыжлы .... 0,5 кг гӧгӧр Ыжлы...........0,5 „ „
Мукӧдыс вольсалӧны скӧт оланінтӧ шабді да пыш чулльӧн. Сэки куйӧдыд артмӧ вывті омӧль. Оз жӧ ков вольсавны и гумлавывса колясъясӧс да сарайвывса колясъясӧн (турун чирйӧн). Сорлалан кӧ куйӧдтӧ сэтшӧм торъяснас, куйӧдсяньыд муыд ёна ёгӧссьӧ, уна ёг турун кӧйдысъяс сэні эмӧсь да. Торйӧн нин муыд ёна ёгӧссьӧ сэтшӧм куйӧдыс кӧ эз на удит сісьмынысӧ, ёг турун кӧйдысъясыс эз на удитны чужанлунсӧ воштынысӧ да. Ӧні тӧдмалам, мый эм куйӧдын, кутшӧм сёянторъяс эмӧсь сэні быдманторлы. Мукӧԁыс воԉсалӧны скӧт оланінтӧ шабԁі ԁа пыш чуԉԉӧн. Секі кујӧԁыԁ артмӧ вывті омӧԉ. Оз-жӧ ков воԉсавны і гумла вывса коԉасјасӧс ԁа сарајвывса коԉасјасӧн (турун чірјӧн). Сорлалан-кӧ кујӧԁтӧ сещӧм торјаснас, кујӧԁԍаԋыԁ муыԁ јона јогӧԍԍӧ, уна јог турун кӧјԁысјас сені емӧԍ-ԁа. Торјӧн-ԋін муыԁ јона јогӧԍԍӧ сещӧм кујӧԁыс-кӧ ез-на уԃіт сіԍмынысӧ, јог турун кӧјԁысјасыс ез-на уԃітны чужанлунсӧ воштынысӧ-ԁа. Ӧні тӧԁмалам, мыј ем кујӧԁын, кущӧм ԍојанторјас емӧԍ сені быԁманторлы.
Куйӧдын эм азот. Азот эм и перегноя муын. Подзола муяс вылын этша перегнойыс, сы вӧсна быдмӧглы сэні оз тырмы азотыс. Перегнойыс ачыс быдмӧглы сёян вылӧ оз мун. Перегнойсӧ войдӧр сісьтӧны бактерияяс да, сэтысь артмӧ селитра. Селитра — кокньыда сылысь соль. Сэні эм азот — быдмӧгъяслы зэв бур сёянтор. Куйӧдӧн азотсӧ муас сюйӧны да сійӧн и куйӧда му вылад бур урожайыс воӧ. Дерт, куйӧдыд сісьмытӧгыс вынсӧ оз сет быдмӧгъяслы. Куйӧдсьыс сісьмигас нин вӧлисти азотыс петӧ минерала сольясӧн. Куйӧдысь сӧмын сісьмӧм бӧрас быдмӧгыс вермӧ босьтны сёянсӧ. Кујӧԁын ем азот. Азот ем і перегноја муын. Поԁзола мујас вылын еща перегнојыс, сы вӧсна быԁмӧглы сені оз тырмы азотыс. Перегнојыс ачыс быԁмӧглы ԍојан вылӧ оз мун. Перегнојсӧ војԁӧр сіԍтӧны бакԏеріјајас ԁа сетыԍ артмӧ ԍеԉітра. Ԍеԉітра — кокԋіԁа сылыԍ соԉ. Сені ем азот — быԁмӧгјаслы зев бур ԍојантор. Кујӧԁӧн азотсӧ муас ԍујӧны ԁа сіјӧн і кујӧԁа му вылаԁ бур урожајыс воӧ. Ԃерт, кујӧԁыԁ сіԍмытӧгыс вынсӧ оз ԍет быԁмӧгјаслы. Кујӧԁԍыс сіԍмігас-ԋін вӧԉіԍԏі азотыс петӧ міԋерала соԉјасӧн. Кујӧԁыԍ сӧмын сіԍмӧм бӧрас быԁмӧгыс вермӧ боԍтны ԍојансӧ.
Куйӧдын нӧшта эм фосфор. Фосфорыд вынтӧм муяс вылын оз жӧ овлы тырмымӧн. Куйӧд фосфорнад мутӧ вынсьӧдӧ жӧ. Фосфор уна эм куйӧд ваын. Куйӧд ваыс кӧ оз пышйы ортсыӧ куйӧдсьыс, куйӧдысь фосфор оз вош. Кујӧԁын нӧшта ем фосфор. Фосфорыԁ вынтӧм мујас вылын оз-жӧ овлы тырмымӧн. Кујӧԁ фосфорнаԁ мутӧ вынԍӧԁӧ-жӧ. Фосфор уна ем кујӧԁ ваын. Кујӧԁ ваыс-кӧ оз пышјы ортсыӧ кујӧԁԍыс, кујӧԁыԍ фосфор оз вош.
Куйӧдын эм ещӧ калий. Калийӧн медгӧль лыа му. Сёя муяс вылын калий эм тырмымӧн. Кујӧԁын ем јешщӧ каԉіј. Каԉіјӧн меԁгӧԉ лыа му. Ԍоја мујас вылын каԉіј ем тырмымӧн.
Сідзкӧ куйӧд пиын эм куим сикас мувынсьӧдан. Тайӧ табличаын петкӧдлӧма, уна-ӧ свежӧй куйӧдын эмӧсь вынсьӧданторъяс: Сіԇ-кӧ кујӧԁ піын ем кујім ԍікас мувынԍӧԁан. Тајӧ табԉіцаын петкӧԁлӧма, уна-ӧ ԍвежӧј кујӧԁын емӧԍ вынԍӧԁанторјас:
Кутшӧм куйӧд Кущӧм кујӧԁ
Мыйяс да кымын прӧчент эм куйӧдын Мыјјас ԁа кымын процент ем кујӧԁын
ва ва
кос сёян кос ԍојан
азот азот
фосфор фосфор
калий каԉіј
Ыж куйӧд .... Ыж кујӧԁ ....
65 65
35 35
0,8 0,8
0,2 0,2
0,7 0,7
Вӧв куйӧд .... Вӧв „ ....
71 71
29 29
0,6 0,6
0,3 0,3
0,5 0,5
Мӧс куйӧд .... Мӧс „ ....
78 78
22 22
0,3 0,3
0,2 0,2
0,4 0,4
Шӧркоддьӧма .... Шӧркоԃԃема ....
72 72
28 28
0,57 0,57
0,23 0,23
0,53 0,53
Колхозниклы оз ков вунӧдны — азот кокньыда вермӧ куйӧдысь пышйыны, вошны. Колхоԅԋіклы оз ков вунӧԁны — азот кокԋіԁа вермӧ кујӧԁыԍ пышјыны, вошны.
Быдсӧн тӧданныд, скӧт оланінын нырад чаткӧ нашатырнӧй спирт дук. Сійӧ куйӧдсьыс сынӧдас петысь азотлӧн дукыс. Шуӧны сійӧ дука газсӧ аммиакӧн. Колӧ кужны, кыдзи видзны, кутны аммиаксӧ пышйӧмысь. Торйӧн уна аммиакыс петӧ куйӧд косьмигас. Тайӧн куйӧд воштӧ уна вын. Быԁсӧн тӧԁанныԁ, скӧт оланінын ныраԁ чаткӧ нашатырнӧј ԍпірт ԁук. Сіјӧ кујӧԁԍыс сынӧԁас петыԍ азотлӧн ԁукыс. Шуӧны сіјӧ ԁука газсӧ амміакӧн. Колӧ кужны кыԇі віԇны, кутны амміаксӧ пышјӧмыԍ. Торјӧн уна амміакыс петӧ кујӧԁ коԍмігас. Тајӧн кујӧԁ воштӧ уна вын.
Уна-ӧ куйӧд сетӧ скӧт. Уна-ӧ кујӧԁ ԍетӧ скӧт.
Колхозлы колӧ тӧдны, уна-ӧ сылӧн лоӧ либӧ эм куйӧд. Колӧ сійӧс тӧдны, медым лӧсьӧдны куйӧд петкӧдан норма, кытчӧ мыйта кутшӧм куйӧд петкӧдны. Колхозлы колӧ тӧԁны, уна-ӧ сылӧн лоӧ ԉібӧ ем кујӧԁ. Колӧ сіјӧс тӧԁны, меԁым лӧԍӧԁны кујӧԁ петкӧԁан норма, кытчӧ мыјԁа кущӧм кујӧԁ петкӧԁны.
Уна ногӧн позьӧ артавны, мыйта эм либӧ мыйта лоӧ куйӧд. Унаногӧн поԅӧ артавны мыјԁа ем ԉібӧ мыјԁа лоӧ кујӧԁ.
Ӧти ног позьӧ артавны тадзи: тӧдмалӧны, уна-ӧ быд лун вердас сетсьӧ (сьӧктанас). Вердас джын сьӧкта дінас содтӧны лунся вольӧсыслысь сьӧктасӧ. Мый лоӧ, сійӧс босьтны нёль пӧв. Тайӧ и лоӧ лунся куйӧдлӧн сьӧктаыс. Кымын лун олас скӧтыс вонас, сымда лунысь и артавны вогӧгӧрся свежӧй куйӧдсӧ. Ӧԏі ног поԅӧ артавны таԇі: тӧԁмалӧны, уна-ӧ быԁлун верԁас ԍетԍӧ (ԍӧктанас). Верԁас җын ԍӧкта ԁінас соԁтӧны лунԍа воԉӧсыслыԍ ԍӧктасӧ. Мыј лоӧ, сіјӧс боԍтны ԋоԉ пӧв. Тајӧ і лоӧ лунԍа кујӧԁлӧн ԍӧктаыс. Кымын лун олас скӧтыс вонас, сымԁа луныԍ і артавны во гӧгӧрԍа ԍвежӧј кујӧԁсӧ.
Мӧд ногӧн артавсьӧ со кыдзи: Вӧвлысь сьӧктасӧ содтӧны 22 пӧв, мӧслысь — 27, порсьлы — 30 пӧв. Сійӧ лоӧ наысь лоӧм куйӧдлӧн сьӧктаыс. Мӧԁ ногӧн артавԍӧ со кыԇі: Вӧвлыԍ ԍӧктасӧ соԁтӧны 22 пӧв, мӧслыԍ — 27, порԍлы — 30 пӧв. Сіјӧ лоӧ наыԍ лоӧм кујӧԁлӧн ԍӧктаыс.
Куйӧд артавны позьӧ таблича серти: Кујӧԁ артавны поԅӧ табԉіца ԍерԏі:
Ӧти юрысь Ӧԏі јурыԍ
Во чӧжӧн артмӧ свежӧй куйӧд Во чӧжӧн артмӧ ԍвежӧј кујӧԁ
Во чӧжӧн лоӧ пӧжсьӧм куйӧд Во чӧжӧн лоӧ пӧжԍӧм кујӧԁ
Мӧслӧн Мӧслӧн
10–13 тонна 10–13 тонна
6,5–10,0 т. 6,5–10,0 т.
Вӧвлӧн Вӧвлӧн
8–10 т. 8–10 „
6,0–8,0 т. 6,0–8,0 „
Порсьлӧн Порԍлӧн
1,2–2,0 т. 1,2–2,0 „
1,0–1,3 т. 1,0–1,3 „
Ыжлӧн Ыжлӧн
0,6–1,0 т. 0,6–1,0 „
0,5–10 т. 0,5–10 „
Мыйла колӧ видзны куйӧд. Мыјла колӧ віԇны кујӧԁ.
Куйӧдтӧ лоӧ видзны (хранитны) во чӧж. Петкӧдтӧдзыс водзджык артмӧм куйӧдыс ёна вежсьӧ, весиг уна вын воштӧ кужтӧгыд видзигӧн. Кујӧԁтӧ лоӧ віԇны (краԋітны) во чӧж. Петкӧԁтӧԇыс воԇҗык артмӧм кујӧԁыс јона вежԍӧ, веԍіг уна вын воштӧ кужтӧгыԁ віԇігӧн.
Колян кӧ куйӧд гырысь чукӧрӧ, ӧдйӧ сійӧ шоналӧ, кутас кывны сэтысь аммиак дук, куйӧд чукӧрыс кутас чинны, кыдз шуасны, сотчыны да дырӧн пӧрас перегнойӧ. Та выйӧдз куйӧдтӧ воштӧны бактерияяс. Эмӧсь кык пӧлӧс бактерияяс: сынӧдӧн олысь бактерияяс да сынӧдтӧг олысь бактерияяс. Коԉан-кӧ кујӧԁ гырыԍ чукӧрӧ, ӧԁјӧ сіјӧ шоналӧ, кутас кывны сетыԍ амміак ԁук, кујӧԁ чукӧрыс кутас чінны, кыԇ шуасны, сотчыны ԁа ԁырӧн пӧрас перегнојӧ. Та выјӧԇ кујӧԁтӧ воштӧны бакԏеріјајас. Емӧԍ кык пӧлӧс бакԏеріјајас: сынӧԁӧн олыԍ бакԏеріјајас ԁа сынӧԁтӧг олыԍ бакԏеріјајас.
Нӧшта нин ёнджыка выныс куйӧдлӧн вошӧ кышыда куйлігӧн, кор пырыс сынӧдыс ветлӧ. Куйӧд чукӧр пиас сэки ёна рӧдмӧны сынӧдӧн олысь бактерияяс да сісьтӧны куйӧдсӧ. Куйӧд чукӧрыс сэні шоналӧ, сотчӧ. Сэки петӧ куйӧдсьыс мыйтакӧ азот аммиакӧн, а мукӧд азотыс пӧрӧ селитраӧ. Селитра зэр ваын вермӧ сывны да визувтны бокӧ. Нӧшта-ԋін јонҗыка выныс кујӧԁлӧн вошӧ кышыԁа кујлігӧн, кор пырыс сынӧԁыс ветлӧ. Кујӧԁ чукӧр піас секі јона рӧԁмӧны сынӧԁӧн олыԍ бакԏеріјајас ԁа сіԍтӧны кујӧԁсӧ. Кујӧԁ чукӧрыс сені шоналӧ, сотчӧ. Секі петӧ кујӧԁԍыс мыјԁакӧ азот амміакӧн, а мукӧԁ азотыс пӧрӧ ԍеԉітраӧ. Ԍеԉітра зер ваын вермӧ сывны ԁа візывтны бокӧ.
Тадзи кӧ видзан куйӧдтӧ кык кымын вежон, зэв ӧдйӧ кутас чинны куйӧд чукӧрыд, выныс вошны да. Дырджык тадзи куйӧд видзӧмӧн куйӧдыс лоӧ ставыс ӧткодь сьӧд. Сэні кольӧны сӧмын минерала вынъяс, а мусинсӧ (структурасӧ мулысь) татшӧм куйӧд оз вермы бурмӧдны. Таԇі-кӧ віԇан кујӧԁтӧ кык кымын вежон, зев ӧԁјӧ кутас чінны кујӧԁ чукӧрыԁ, выныс вошны-ԁа. Ԁырҗык таԇі кујӧԁ віԇӧмӧн кујӧԁыс лоӧ ставыс ӧткоԃ ԍӧԁ. Сені коԉӧны сӧмын міԋерала вынјас, а муԍінсӧ (структурасӧ) мулыԍ тащӧм кујӧԁ оз вермы бурмӧԁны.
Мӧд ногӧн мунӧ куйӧдлӧн воӧмыс сынӧдтӧг, кор ёна топыда куйлӧ сійӧ, куйӧд коластъясыс тырӧмаӧсь куйӧд ваӧн. Сэтшӧм куйӧд сісьмӧ зэв ньӧжйӧ, бӧрыннас дзикӧдз дугдӧ. Сэсся выныс озджык вош. Мӧԁ ногӧн мунӧ кујӧԁлӧн воӧмыс сынӧԁтӧг, кор јона топыԁа кујлӧ сіјӧ, кујӧԁ коластјасыс тырӧмаӧԍ кујӧԁ ваӧн. Сещӧм кујӧԁ сіԍмӧ зев ԋӧжјӧ, бӧрыннас ԇікӧԇ ԁугԁӧ. Сеԍԍа выныс озҗык вош.
Кыдзи куйӧд видзны скӧт кок улын, картаын. Кыԇі кујӧԁ віԇны скӧт кок улын, картаын.
Колхозъясӧ ӧтувтчытӧм крестьяна куйӧд видзӧны скӧт кок улас, картаас. Скӧт топӧдӧ куйӧдсӧ. Куйӧдыс вольӧсыскӧд бура сорласьӧ. Мед скӧтлы вӧлі кос, колӧ бурджыка вольсавны идзасӧн. Сынӧдыс топалӧм куйӧдад оз пыр да, куйӧдыс омӧля сісьмӧ, регыд дугдӧ. Выныс сэсся оз вош куйӧдыслӧн. Сӧмын мед картаыд бур вӧлі, мед муас эз йидж ваыс, колӧ карта пыдӧстӧ бура шыльӧдны, 9–12 см кыза топыда сёявны. Сёйыс оз лэдз куйӧд васӧ муас пырны. Куйӧд петкӧдӧм бӧрын карта пыдӧсад бур вольсавны трунда 1 метр кызта кымын. Колхозјасӧ ӧтувтчытӧм креԍԏана кујӧԁ віԇӧны скӧт кок улас, картаас. Скӧт топӧԁӧ кујӧԁсӧ. Кујӧԁыс воԉӧсыскӧԁ бура сорлаԍӧ. Меԁ скӧтлы вӧлі кос, колӧ бурҗыка воԉсавны іԇасӧн. Сынӧԁыс топалӧм кујӧԁаԁ оз пыр-ԁа, кујӧԁыс омӧԉа сіԍмӧ, регыԁ ԁугԁӧ. Выныс сеԍԍа оз вош кујӧԁыслӧн. Сӧмын меԁ картаыԁ бур вӧлі, меԁ муас ез јіҗ ваыс, колӧ карта пыԁӧстӧ бура шыԉӧԁны, 9–12 см. кыза топыԁа ԍојавны. Ԍојыс оз леԇ кујӧԁ васӧ муас пырны. Кујӧԁ петкӧԁӧм бӧрын карта пыԁӧсаԁ бур воԉсавны трунԁа 1 метр кызта кымын.
Куйӧд ва некутшӧм ногӧн оз ков лэдзны бокӧ. Кујӧԁ ва ԋекущӧм ногӧн оз ков леԇны бокӧ.
Куйӧдсьыс выныс пожъяссьӧ да ванас картасьыс петӧ ортсӧ медсясӧ сы понда, карта пыдӧсыс абу рӧвнӧй да, картаас зэр ваыс, войтваыс пырӧны да. Медым картаын куйӧдыс эз пожъяссьы, мед выныс сылӧн ванас эз мун ортсӧ, колӧ карта гӧгӧрыд ортсысяньыс канава кодйыны. Сійӧ канаваӧдыс войтваыс, зэр ваыс да, кутас бокӧ визувтны, оз пыр картаас. Кујӧԁԍыс выныс пожјаԍԍӧ ԁа ванас картаԍыс петӧ ортсӧ меԁԍасӧ сы понԁа, карта пыԁӧсыс абу рӧвнӧј-ԁа, картаас зер ваыс, војтваыс пырӧны-ԁа. Меԁым картаын кујӧԁыс ез пожјаԍԍы, меԁ выныс сылӧн ванас ез мун ортсӧ, колӧ карта гӧгӧрыԁ ортсыԍаԋыс канава коԁјыны. Сіјӧ канаваӧԁыс војтваыс, зер ваыс-ԁа кутас бокӧ візывтны, оз пыр картаас.
Куйӧд ва — зэв бур мувынсьӧдан. Сійӧс колӧ чукӧртны сы вылӧ нарошнӧ лӧсьӧдӧм, гӧгӧр топыда тупкӧм гуӧ. Кујӧԁ ва — зев бур мувынԍӧԁан. Сіјӧс колӧ чукӧртны сы вылӧ нарошнӧ лӧԍӧԁӧм, гӧгӧр топыԁа тупкӧм гуӧ.
Картаын, гидын лясни вӧчӧны сідзи, мед эськӧ позис сійӧс новлӧдлыны, мед позис ӧти местаысь мӧд местаӧ пуктыны. Лясни местасӧ колӧ вежлавны со мыйла: ӧти местаын пыр сулалігӧн лясни бердас уна куйӧдыс чукӧрмӧ, лясниыс лоӧ улын, скӧтыслы ёна лоӧ судзӧдчыны сёян дінас: сэсся ляснилысь местасӧ вежлалӧмӧн картаад куйӧдыс гӧгӧр ӧткодьджык лоӧ. Картаын, гіԁын ԉаԍԋі вӧчӧны сіԇі, меԁ еԍкӧ поԅіс сіјӧс новлӧԁлыны, меԁ поԅіс ӧԏі местаыԍ мӧԁ местаӧ пуктыны. Ԉаԍԋі местасӧ колӧ вежлавны со мыјла: ӧԏі местаын пыр сулалігӧн ԉасԋі берԁас уна кујӧԁыс чукӧрмӧ, ԉаԍԋіыс лоӧ улын, скӧтыслы јона лоӧ суԇӧԁчыны ԍојан ԁінас: сеԍԍа ԉаԍԋілыԍ местасӧ вежлалӧмӧн картааԁ кујӧԁыс гӧгӧр ӧткоԃҗык лоӧ.
Скӧтыд ӧд пырджык лясни бердад олӧ. Сэні бурджык куйӧдыс артмӧ, дай унджык артмӧ, а мукӧд (ляснитӧм пельӧсъясас) куйӧдыс озджык артмы, сэті пыр кос. Скӧтыԁ-ӧԁ пырҗык ԉаԍԋі берԁаԁ олӧ. Сені бурҗык кујӧԁыс артмӧ, ԁај унҗык артмӧ, а мукӧԁ (ԉаԍԋітӧм пеԉӧсјасас) кујӧԁыс озҗык артмы, сеті пыр кос.
Кӧдзыд картаясын дырджык вольсавлытӧг скӧт мышкас чукӧрмӧ уна куйӧд, кӧдзыднад сэтчӧ чукӧрӧн кынмӧ, чорзьӧ да мешайтчӧ скӧтыслы, дойдалӧ сійӧс, сэті местаыс абу рӧвнӧй. Ӧти местаӧ бур куйӧд, а мӧдлаӧ омӧльджык куйӧд артмӧмысла он и тӧд, он куж, кытчӧ-кытысь-мыйта куйӧдсӧ петкӧдны. Кӧԇыԁ картајасын ԁырҗык воԉсавлытӧг скӧт мышкас чукӧрмӧ уна кујӧԁ, кӧԇыԁнаԁ сетчӧ чукӧрӧн кынмӧ, чорԅӧ ԁа мешајтчӧ скӧтыслы, ԁојԁалӧ сіјӧс, сеті местаыс абу рӧвнӧј. Ӧԏі местаӧ бур кујӧԁ, а мӧԁлаӧ омӧԉҗык кујӧԁ артмӧмысла он і тӧԁ, он куж кытчӧ кытыԍ мыјԁа кујӧԁсӧ петкӧԁны.
Куйӧд бурджык видзны куйӧд видзанінын. Кујӧԁ бурҗык віԇны кујӧԁ віԇанінын.
Колхозъясын скӧттӧ видзӧны стойлаясын. Куйӧдсӧ сэки лоӧ видзны нарошнӧ сылы лӧсьӧдӧм местаын. Стойлаын скӧт куйӧдыд, дерт, оз сорсьы вольӧсыскӧд. Сы понда колхозлы медпервой лоӧ тӧждысьны, мед эз пышйы, визувт ортсӧ куйӧд ваыс стойласяньыс. Стойла джодж пырыс мед куйӧд ваыс эз пыр пытшкас. Джоджас колӧ вӧчны ската жӧлӧбкодьясӧс. Сійӧ жӧлӧбъяс кузяыс медым куйӧд ваыс ӧдйӧ визувтас куйӧд видзанінас либӧ нарошнӧ сылы лӧсьӧдӧм гуӧ. Колхозјасын скӧттӧ віԇӧны стојлӧјасын. Кујӧԁсӧ секі лоӧ віԇны нарошнӧ сылы лӧԍӧԁӧм местаын. Стојлӧын скӧт кујӧԁыԁ, ԃерт, оз сорԍы воԉӧсыскӧԁ. Сы понԁа колхозлы меԁпервој лоӧ тӧжԁыԍны, меԁ ез пышјы, візывт ортсӧ кујӧԁ ваыс стојлӧԍаԋыс. Стојлӧ җоҗ пырыс меԁ кујӧԁ ваыс ез пыр пыщкас. Җоҗас колӧ вӧчны ската жӧлӧбкоԃјасӧс. Сіјӧ жӧлӧбјас куԅаыс меԁым кујӧԁ ваыс ӧԁјӧ візывтас кујӧԁ віԇанінас ԉібӧ нарошнӧ сылы лӧԍӧԁӧм гуӧ.
Кыдзи вӧчны куйӧд видзанін. Кыԇі вӧчны кујӧԁ віԇанін.
Куйӧд видзанінсӧ вӧчны скӧт картаыскӧд орччӧн, тшӧкыдджыкасӧ вой банас. Вой банӧджык вӧчӧны сы понда, мед куйӧдыс озджык шонав, озджык косьмы шондісяньыс. Вӧчӧны сійӧс гу кодйӧмӧн либӧ рӧвнӧй инӧ. Кујӧԁ віԇанінсӧ вӧчны скӧт картаыскӧԁ ортчӧн, щӧкыԁҗыкасӧ вој банас. Вој банӧҗык вӧчӧны сы понԁа, меԁ кујӧԁыс озҗык шонав, озҗык коԍмы шонԁіԍаԋыс. Вӧчӧны сіјӧс гу коԁјӧмӧн ԉібӧ рӧвнӧј інӧ.
Гуыс мед эз вӧв ӧти метрысь джуджыдджык. Сэсся гусӧ колӧ кодйыны кузьмӧсӧн либӧ гӧгрӧсӧн. Гу пыдӧссӧ да стенаяссӧ колӧ эжны, мед куйӧд ваыс оз мун пырыс, трамбуйтӧны сёйӧн кыза да вывтіыс изъясӧн. Куйӧд видзан гуыс мед вӧлі пӧката куйӧд ва чукӧртан юкмӧсланьыс. Гуыс меԁ ез вӧв ӧԏі метрыԍ җуҗыԁҗык. Сеԍԍа гусӧ колӧ коԁјыны куԅмӧсӧн ԉібӧ гӧгрӧсӧн. Гу пыԁӧссӧ ԁа ԍԏенајассӧ колӧ ежны, меԁ кујӧԁ ваыс оз мун пырыс, трамбујтӧны ԍојӧн кыза ԁа вывтіыс ізјасӧн. Кујӧԁ віԇан гуыс меԁ вӧлі пӧката кујӧԁ ва чукӧртан јукмӧслаԋыс.
Торйӧн нин топыда колӧ вӧчны стенъяссӧ, мед куйӧд ваыс эз пыр, эз йидж муас. Сёйӧд местаад сійӧс кокньыда позьӧ вӧчны. Сёйсӧ бура трамбуйтны да сруб сюйны, мед гуыс оз кыр. Торјӧн-ԋін топыԁа колӧ вӧчны ԍтенјассӧ, меԁ кујӧԁ ваыс ез пыр, ез јіҗ муас. Ԍојӧԁ местааԁ сіјӧс кокԋіԁа поԅӧ вӧчны. Ԍојсӧ бура трамбујтны ԁа сруб ԍујны, меԁ гуыс оз кыр.
А лыаа местаӧ колӧ сёйсӧ вайны боксьыс. Гу стен да сруб костсӧ колӧ бура трамбуйтны. А гу пыдӧссӧ эськӧ бур вӧлі тшӧтш цементавны. А лыаа местаӧ колӧ ԍојсӧ вајны бокԍыс. Гу ԍтен ԁа сруб костсӧ колӧ бура трамбујтны. А гу пыԁӧссӧ еԍкӧ бур вӧлі щӧщ цементавны.
Куйӧд видзанінсӧ колӧ вӧчны шыльыд инӧ, гу кодйытӧг, пыдӧссӧ бара жӧ колӧ вӧчны, мед куйӧд ваыс оз йидж. Пӧкатсӧ куйӧд видзанін пыдӧсыслысь колӧ вӧчны куйӧд ва видзан гуланьыс. Куйӧд ва видзан гуыс вӧчсьӧ унджыкысьсӧ куйӧд видзан места бердас. Кујӧԁ віԇанінсӧ колӧ вӧчны шыԉыԁ інӧ, гу коԁјытӧг, пыԁӧссӧ бара-жӧ колӧ вӧчны, меԁ кујӧԁ ваыс оз јіҗ. Пӧкатсӧ кујӧԁ віԇанін пыԁӧсыслыԍ колӧ вӧчны кујӧԁ ва віԇан гулаԋыс. Кујӧԁ ва віԇан гуыс вӧчԍӧ унҗыкыԍсӧ кујӧԁ віԇан места берԁас.
Куйӧд видзанінсӧ колӧ вӧчны овмӧсын скӧт лыд сертиыс. Ми висьталім нин, уна-ӧ кутшӧм скӧтысь чукӧрмӧ куйӧдыс. А куйӧдлӧн турасыс куйӧд сісьмӧм саяс. Кујӧԁ віԇанінсӧ колӧ вӧчны овмӧсын скӧт лыԁ ԍерԏіыс. Мі віԍталім-ԋін, уна-ӧ кущӧм скӧтыԍ чукӧрмӧ кујӧԁыс. А кујӧԁлӧн турасыс кујӧԁ сіԍмӧм сајас.
Со кутшӧм пӧлӧс куйӧдъяслӧн уна-ӧ сьӧктаыс (ӧти кубическӧй метрын тоннаӧн). Со кущӧм пӧлӧс кујӧԁјаслӧн уна-ӧ ԍӧктаыс (ӧԏі кубіческӧј метрын тоннаӧн).
Ёна идзаса мӧс куйӧд .... 0,43 Јона іԇаса мӧс кујӧԁ .... 0,43
Свежӧй мӧс куйӧд .... 0,7 Ԍвежӧј мӧс кујӧԁ .... 0,7
Сісьмӧм мӧс куйӧд .... 1,05 Сіԍмӧм мӧс кујӧԁ .... 1,05
Свежӧй вӧв куйӧд .... 0,4 Ԍвежӧј вӧв кујӧԁ .... 0,4
Сісьмӧм вӧв куйӧд .... 1,13 Сіԍмӧм вӧв кујӧԁ .... 1,13
Тайӧ лыдпасъяс сертиыс сэсся кокньыд нин артавны, ыджыд-ӧ колӧ овмӧслы куйӧд видзаніныд. Тајӧ лыԁпасјас ԍерԏіыс сеԍԍа кокԋіԁ-ԋін артавны, ыҗыԁ-ӧ колӧ овмӧслы кујӧԁ віԇаніныԁ.
Тӧдмавны куйӧд видзанінлы колан местасӧ позьӧ со кутшӧм таблича серти: Тӧԁмавны кујӧԁ віԇанінлы колан местасӧ поԅӧ со кущӧм табԉіца ԍерԏі:
Ӧти скӧт юр вылӧ колӧ со мый ыджда куйӧд видзанін улӧ местаыс (квадрата метрӧн): Ӧԏі скӧт јур вылӧ колӧ со мыјыжԁа кујӧԁ віԇанін улӧ местаыс (кваԁрата метрӧн):
Мӧс вылӧ .... 11,5 Мӧс вылӧ .... 11,5
Вӧв вылӧ .... 6,8 Вӧв вылӧ .... 6,8
Порсь вылӧ .... 1,5 Порԍ вылӧ .... 1,5
Ыж вылӧ .... 1,1 Ыж вылӧ .... 1,1
Тайӧ лыдпасъясыс, дерт, ыджыдджыкӧсь. Тані лыд вылӧ босьтсьӧ сісьмытӧм куйӧдыс. Во чӧжнад куйӧдтӧ чукӧртігӧн улысса пластъясыс удитасны нин сісьмыны, топаласны, тураснас чинӧны да местаыс этшаджык нин колӧ. Заграничаын вӧчӧны куйӧд видзан местатӧ ӧти мӧс вылӧ 3–4 квадрата метр да вӧв вылӧ 2–2,5 квадрата метр. Тајӧ лыԁпасјасыс, ԃерт, ыҗыԁҗыкӧԍ. Тані лыԁ вылӧ боԍтԍӧ сіԍмытӧм кујӧԁыс. Во чӧжнаԁ кујӧԁтӧ чукӧртігӧн улысса пластјасыс уԃітасны-ԋін сіԍмыны, топаласны, тураснас чінӧны ԁа местаыс ещаҗык-ԋін колӧ. Заграԋіцаын вӧчӧны кујӧԁ віԇан местатӧ ӧԏі мӧс вылӧ 3–4 кваԁрата метр, ԁа вӧв вылӧ 2–2,5 кваԁрата метр.
Лючки кӧ вӧчӧма куйӧд видзанінсӧ — пыдӧсас оз пыр, оз йидж куйӧд ваыс, эм кӧ куйӧд васӧ чукӧртан гу, да куйӧд видзаніныс вой банын картасяньыс, сэки куйӧд видзанінсӧ оз и ков вевттьынысӧ. Сӧмын мед бокисяньыс зэр ваыс эз во сэтчӧ, колӧ гӧгӧрыс неыджыд канава кодйыны. Сэсся куйӧдсӧ сэтчӧ новлыны, мед вӧлі лӧсьыдджык. Ԉучкі-кӧ вӧчӧма кујӧԁ віԇанінсӧ — пыԁӧсас оз пыр, оз јіҗ кујӧԁ ваыс, ем-кӧ кујӧԁ васӧ чукӧртан гу, ԁа кујӧԁ віԇаніныс вој банын картаԍаԋыс, секі кујӧԁ віԇанінсӧ оз і ков вевԏԏынысӧ. Сӧмын меԁ бокыԍаԋыс зер ваыс ез во сетчӧ, колӧ гӧгӧрыс ԋеыҗыԁ канава коԁјыны. Сеԍԍа кујӧԁсӧ сетчӧ новлыны, меԁ вӧлі лӧԍыԁҗык.
Кыдзи дӧзьӧритны куйӧдсӧ куйӧд видзанінас. Кыԇі ԁӧԅӧрітны кујӧԁсӧ кујӧԁ віԇанінас.
Ми висьтавлім нин, мися, куйӧд ӧдйӧ сісьмӧ да уна вын сэтысь вошӧ, куйӧдас сынӧдыс понда. Сідзкӧ куйӧдтӧ колӧ топыда тэчны, мед сынӧдыс эз веськав куйӧд чукӧр пытшкас. Сы понда куйӧд видзанінӧ куйӧдтӧ быд петкӧдігӧн колӧ ёна талялӧмӧн лӧдны. Мі віԍтавлім-ԋін, міԍа, кујӧԁ ӧԁјӧ сіԍмӧ ԁа уна вын сетыԍ вошӧ, кујӧԁас сынӧԁыс понԁа. Сіԇ-кӧ кујӧԁтӧ колӧ топыԁа течны, меԁ сынӧԁыс ез веԍкав кујӧԁ чукӧр пыщкас. Сы понԁа кујӧԁ віԇанінӧ кујӧԁтӧ быԁ петкӧԁігӧн колӧ јона таԉалӧмӧн лӧԁны.
Став пӧлӧс скӧтыслысь куйӧдсӧ колӧ сорӧмӧн лӧднысӧ, мед ӧткодьджык став куйӧдыс лоис. Чукӧрӧ тэчигӧн оз ков кыдз сюрӧ куйӧдтӧ тэчны. Став пӧлӧс скӧтыслыԍ кујӧԁсӧ колӧ сорӧмӧн лӧԁнысӧ, меԁ ӧткоԃҗык став кујӧԁыс лоіс. Чукӧрӧ течігӧн оз ков кыԇ ԍурӧ кујӧԁтӧ течны.
Куйӧдтӧ дӧзьӧритны абу сьӧкыд: гожӧмнас вежонын ӧтчыд да тӧвнас тӧлысьын ӧтчыд колӧ киськавны сійӧс куйӧд ваӧн. Киськалӧны куйӧдсӧ, медым неуна кӧтӧдыштны да чорыд куйӧд костъяссӧ тыртны. Оз став куйӧд ватӧ ков киськавны куйӧд вылад, а сӧмын мыйкӧ мында, мед сӧмын куйӧдыслӧн вылысыс кӧтасьыштіс. Кујӧԁтӧ ԁӧԅӧрітны абу ԍӧкыԁ: гожӧмнас вежонын ӧтчыԁ ԁа тӧвнас тӧлыԍын ӧтчыԁ колӧ кіԍкавны сіјӧс кујӧԁ ваӧн. Кіԍкалӧны кујӧԁсӧ, меԁым ԋеуна кӧтӧԁыштны ԁа чорыԁ кујӧԁ костјассӧ тыртны. Оз став кујӧԁ ватӧ ков кіԍкавны кујӧԁ вылаԁ, а сӧмын мыјкӧ мынԁа, меԁ сӧмын кујӧԁыслӧн вылысыс кӧтаԍыштіс.
Гу пыдӧсас куйӧд ваыс дыр сулалӧмысла сукмӧ. Сійӧ сук нильӧг васӧ эськӧ колӧ черпнитны да лэдзны куйӧд вылас. Тайӧ сук куйӧд ваыс тыртас став костъяссӧ куйӧд чукӧрсьыс да оз кут пырны куйӧд пытшкас сынӧдыс. Гу пыԁӧсас кујӧԁ ваыс ԁыр сулалӧмысла сукмӧ. Сіјӧ сук ԋіԉӧг васӧ еԍкӧ колӧ черпԋітны ԁа леԇны кујӧԁ вылас. Тајӧ сук кујӧԁ ваыс тыртас став костјассӧ кујӧԁ чукӧрԍыс ԁа оз кут пырны кујӧԁ пыщкас сынӧԁыс.
Торйӧн нин колӧ топыда тэчны куйӧдтӧ доргӧгӧртіыс. Доргӧгӧртіыс кыши-поши тэчӧмысла куйӧдыс кутас косьмыны, выныс пондас сылӧн уна вошны. Торјӧн-ԋін колӧ топыԁа течны кујӧԁтӧ ԁор гӧгӧртіыс. Ԁор гӧгӧртіыс кыші-поші течӧмысла кујӧԁыс кутас коԍмыны, выныс понԁас сылӧн уна вошны.
Мед ёнджыка, топыдджыка пуксяс куйӧдыс, бур сэтчӧ лэдзны скӧтӧс. Найӧ кокъяснаныс ёна топӧдасны. Меԁ јонҗыка, топыԁҗыка пукԍас кујӧԁыс, бур сетчӧ леԇны скӧтӧс. Најӧ кокјаснаныс јона топӧԁасны.
Куйӧдыс кӧ кутас косьмыны, а куйӧд ваыс абу сійӧс киськавнысӧ, колӧ киськавны ваӧн, мед оз уна вош куйӧдсьыс выныс. Кујӧԁыс-кӧ кутас коԍмыны, а кујӧԁ ваыс абу сіјӧс кіԍкавнысӧ, колӧ кіԍкавны ваӧн, меԁ оз уна вош кујӧԁԍыс выныс.
Куйӧд видзаніныс кӧ кузьмӧс, куйӧдсӧ колӧ тэчны неыджыд участокъясӧн ӧтар помсяньыс. Кор куйӧд чукӧрыс лыбас 1,5–2,0 метр джудждаӧдз, сы вылӧ позьӧ тэчны трунда либӧ му 13–17 сантиметр кыза кымын. Сійӧ видзӧ куйӧдсӧ косьмӧмысь да газъяс петӧмсьыс. Кујӧԁ віԇаніныс-кӧ куԅмӧс, кујӧԁсӧ колӧ течны ԋеыҗыԁ участокјасӧн ӧтар помԍаԋыс. Кор кујӧԁ чукӧрыс лыбас 1,5–2,0 метр җуҗԁаӧԇ, сы вылӧ поԅӧ течны трунԁа ԉібӧ му 13–17 саԋԏіметр кыза кымын. Сіјӧ віԇӧ кујӧԁсӧ коԍмӧмыԍ ԁа газјас петӧмԍыс.
Кор колхоз тшӧкыда кутас киськавны куйӧдсӧ став чукӧрмӧм куйӧд ванас, сэки куйӧдыс ӧдйӧ сісьмӧ. Ӧдйӧ сісьмӧ со мый понда: куйӧд ваыс вӧтлӧ куйӧд пытшсьыс тшыкӧм сынӧдсӧ да улӧ визувтіг-лэччигас кыскӧ ас бӧрсяыс свежӧй сынӧдсӧ. Сійӧн ёна рӧдмӧны-паськалӧны бактерияяс. А ми висьтавлім нин, мый бактерияяс ӧдйӧ сісьтӧны куйӧдсӧ, чинтӧны куйӧдлысь сьӧктасӧ да йӧрышсӧ. Кор колхоз щӧкыԁа кутас кіԍкавны кујӧԁсӧ став чукӧрмӧм кујӧԁ ванас, секі кујӧԁыс ӧԁјӧ сіԍмӧ. Ӧԁјӧ сіԍмӧ со мыј понԁа: кујӧԁ ваыс вӧтлӧ кујӧԁ пыщԍыс щыкӧм сынӧԁсӧ ԁа улӧ візывтіг-летчігас кыскӧ ас бӧрԍаыс ԍвежӧј сынӧԁсӧ. Сіјӧн јона рӧԁмӧны-паԍкалӧны бакԏеріјајас. А мі віԍтавлім-ԋін, мыј бакԏеріјајас ӧԁјӧ сіԍтӧны кујӧԁсӧ, чінтӧны кујӧԁлыԍ ԍӧктасӧ ԁа јӧрышсӧ.
Кыдз сюрӧ куйӧдтӧ видзигӧн, дӧзьӧриттӧг, куйӧдыд воштӧ 60 прӧчент азотсӧ, а лючки видзӧмӧн, бура дӧзьӧритӧмӧн вошӧ куйӧдысь азот выныс уна вылӧ нин 20%. А фосфорит да калий куйӧдыд ньӧти оз вошты, куйӧд видзанінын кӧ пыдӧсыс да стенъясыс оз лэдзны куйӧд васӧ муас пырны. Водзынджык висьтавлім нин, уна-ӧ кутшӧм вынъяс эмӧсь свежӧй куйӧдын. Став пӧлӧс скӧтлӧн сора да джынвыйӧ пӧжсьӧм (полуперепревший) куйӧдын со мыйта да кутшӧм вынъяс эмӧсь: ва — 75 %, азот — 0,5%, фосфор кислота — 0,2%, калий — 0,5%. Кыԇ ԍурӧ кујӧԁтӧ віԇігӧн, ԁӧԅӧріттӧг, кујӧԁыԁ воштӧ 60 прӧчент азотсӧ, а ԉучкі віԇӧмӧн, бура ԁӧԅӧрітӧмӧн вошӧ кујӧԁыԍ азот выныс уна вылӧ-ԋін 20%. А фосфоріт ԁа каԉіј кујӧԁыԁ ԋӧԏі оз вошты, кујӧԁ віԇанінын-кӧ пыԁӧсыс ԁа ԍтенјасыс оз леԇны кујӧԁ васӧ муас пырны. Воԇынҗык віԍтавлім-ԋін уна-ӧ кущӧм вынјас емӧԍ ԍвежӧј кујӧԁын. Став пӧлӧс скӧтлӧн сора ԁа җынвыјӧ пӧжԍӧм (полуперепревшіј) кујӧԁын со мыјԁа ԁа кущӧм вынјас емӧԍ: ва — 75 %, азот — 0,5%, фосфор кіслота — 0,2%, каԉіј — 0,5%.
Колӧ ещӧ индыны тані, кыдзи ӧтувтчытӧм крестьяна видзлывлӧны куйӧдсӧ. Куйӧдсӧ чукӧртӧны карта мыш вылас. Зэригъясӧн сэтчӧ ваыс веськалӧ вевтсяньыс, пожъялӧ куйӧдсьыс вынсӧ, а кос кадӧ — куйӧдыс сэтысь ӧдйӧ косьмӧ. Став бур выныс куйӧдсьыс весьшӧрӧ вошӧ, кайӧ сынӧдас да пырӧ муас, а му вылас нин вына куйӧд пыддиыс петӧ сӧмын идзасыс, дай сійӧ нин джын выйӧ вынтӧм. Тадзи куйӧдтӧ видзны некутшӧма оз позь. Тайӧ ёна ыджыд урон вайӧ овмӧслы. Колӧ јешщӧ інԁыны тані, кыԇі ӧтувтчытӧм креԍԏана віԇлывлӧны кујӧԁсӧ. Кујӧԁсӧ чукӧртӧны карта мыш вылас. Зерігјасӧн сетчӧ ваыс веԍкалӧ вевтԍаԋыс, пожјалӧ кујӧԁԍыс вынсӧ, а кос каԁӧ — кујӧԁыс сетыԍ ӧԁјӧ коԍмӧ. Став бур выныс кујӧԁԍыс веԍшӧрӧ вошӧ, кајӧ сынӧԁас ԁа пырӧ муас, а му вылас-ԋін вына кујӧԁ пыԃԃіыс петӧ сӧмын іԇасыс, ԁај сіјӧ-ԋін җын выјӧ вынтӧм. Таԇі кујӧԁтӧ віԇны ԋекущӧма оз поԅ. Тајӧ јона ыҗыԁ урон вајӧ овмӧслы.
Кыдзи выль ногӧн куйӧдсӧ видзӧны. Кыԇі выԉ ногӧн кујӧԁсӧ віԇӧны.
Заграничаын куйӧдтӧ видзӧм-дӧзьӧритӧм зэв колана уджӧн лыддьӧны. Сэні пыр зільӧны тӧдмавны, кыдзи эськӧ бурджык куйӧдтӧ видзны, кутшӧм ногӧн бурджык дӧзьӧритны сійӧс, мед куйӧдлӧн выныс ньӧти эз вош, мед ёнджыка вермис мусӧ сійӧ бурмӧдны. Заграԋіцаын кујӧԁтӧ віԇӧм, ԁӧԅӧрітӧм зев колана уҗӧн лыԃԃӧны. Сені пыр зіԉӧны тӧԁмавны, кыԇі еԍкӧ бурҗык кујӧԁтӧ віԇны, кущӧм-ногӧн бурҗык ԁӧԅӧрітны сіјӧс, меԁ кујӧԁлӧн выныс ԋӧԏі ез вош, меԁ јонҗыка верміс мусӧ сіјӧ бурмӧԁны.
Германияын лӧсьӧдӧны, кыдз шуасны, пӧсь куйӧд либӧ благороднӧй куйӧд. Гермаԋіјаын лӧԍӧԁӧны, кыԇ шуасны, пӧԍ кујӧԁ ԉібӧ благороԁнӧј кујӧԁ.
Тадзи куйӧдсӧ лӧсьӧдны ёна кутісны зільны и миян Сӧвет Союзын. Таԇі кујӧԁсӧ лӧԍӧԁны јона кутісны зіԉны і міјан Сӧвет Сојузын.
Татшӧм куйӧдыс вынаджык, мусӧ ёнджыка бурмӧдӧ. Тащӧм кујӧԁыс вынаҗык, мусӧ јонҗыка бурмӧԁӧ.
Куйӧд видзанінын кӧ топыда да ульӧн видзигӧн быдмӧгъяслы колан быд 100 юкӧн сёянторйысь вошӧ 32–33 % (коймӧд юкӧныс), выль ногыс куйӧдсӧ видзигӧн вошӧ уна пырысь 16–19 юкӧн. Куйӧд видзанінын азот вошӧ 19–22 прӧчентӧдз, а выль ногӧн куйӧдсӧ видзигӧн кык пӧв этшаджык вошӧ азотыс, либӧ 4–12 прӧчент сӧмын. Кујӧԁ віԇанінын-кӧ топыԁа ԁа уԉӧн віԇігӧн быԁмӧгјаслы колан быԁ 100 јукӧн ԍојанторјыԍ вошӧ 32–33 % (којмӧԁ јукӧныс), выԉ ногыс кујӧԁсӧ віԇігӧн вошӧ уна пырыԍ 16–19 јукӧн. Кујӧԁ віԇанінын азот вошӧ 19–22 процентӧԇ, а выԉ ногӧн кујӧԁсӧ віԇігӧн кык пӧв ещаҗык вошӧ азотыс, ԉібӧ 4–12 процент сӧмын.
Азота мувынсьӧданъясыд дона сулалӧны. Сідзкӧ ёна выгӧднӧ куйӧдтӧ бура видзны-дӧзьӧритны, медым сэні унджык азотыс вӧлі. Сійӧн чинас минерала мувынсьӧданъяс вылӧ рӧскодыс. Азота мувынԍӧԁанјасыԁ ԁона сулалӧны. Сіԇкӧ јона выгӧԁнӧ кујӧԁтӧ бура віԇны-ԁӧԅӧрітны, меԁым сені унҗык азотыс вӧлі. Сіјӧн чінас міԋерала мувынԍӧԁанјас вылӧ рӧскоԁыс.
Колӧ и миян колхозъяслы босьтчывны сідзи куйӧдсӧ видзны. Германияын кодь куйӧд кӧ вермам лӧсьӧдны, ёна муясыд содтасны урожайястӧ. Колӧ і міјан колхозјаслы боԍтԍывны сіԇі кујӧԁсӧ віԇны. Гермаԋіјаын коԃ кујӧԁ-кӧ вермам лӧԍӧԁны, јона мујасыԁ соԁтасны урожајјастӧ.
Медкокньыда благороднӧй куйӧд позьӧ лӧсьӧдны со кутшӧм ногӧн. Меԁ кокԋіԁа благороԁнӧј кујӧԁ поԅӧ лӧԍӧԁны со кущӧм ногӧн.
Колӧ лӧсьӧдны сэтшӧм площадка, мед оз йидж му пытшкас куйӧд ваыс, а визувтӧ куйӧд ва гуӧ. А эм кӧ нарошнӧ куйӧд видзанін (код йылысь ӧнӧдз сёрнитім), позьӧ сійӧс используйтны. Колӧ лӧԍӧԁны сещӧм плошщаԁка, меԁ оз јіҗ му пыщкас кујӧԁ ваыс, а візывтӧ кујӧԁ ва гуӧ. А ем-кӧ нарошнӧ кујӧԁ віԇанін (коԁјылыԍ ӧнӧԇ ԍорԋітім), поԅӧ сіјӧс іспоԉзујтны.
Площадкасӧ колӧ вӧчны вылынджык индӧм куйӧд видзанінын моз жӧ. Мед вӧлі площадкаыс пӧката — куйӧд ваыслы гуас визувтны. Площадка вылас куйӧдсӧ тэчтӧдз колӧ лӧсьӧдны чагъяс, лысъяс да мукӧд сэтшӧмтор — 27,7 сантиметр кыза. Сэсся ӧд кыши-поши вольӧссяньыс куйӧдыс бурджыка шоналӧ и. Плошщаԁкасӧ колӧ вӧчны вылынҗык інԁӧм кујӧԁ віԇанінын-моз-жӧ. Меԁ вӧлі плошщаԁкаыс пӧката кујӧԁ ваыслы гуас візывтны. Плошщаԁка вылас кујӧԁсӧ течтӧԇ колӧ лӧԍӧԁны чагјас, лысјас ԁа мукӧԁ сещӧмтор — 27,7 саԋԏіметр кыза. Сеԍԍа-ӧԁ кыші-поші воԉӧсԍаԋыс кујӧԁыс бурҗыка шоналӧ-і.
Вольӧссӧ тэчӧм бӧрын заводитӧны куйӧдсӧ лӧдны. Колӧ сійӧс лӧдны кужӧмӧн, медым куйӧдыс бурджык лои. Колӧ тэчны кыдз позьӧ кокньыдджыка, нёль вожа вила йылысь пыркӧдӧмӧн да доргӧгӧрсяньыс. Топыд пластъясӧн тэчны оз позь, колӧ ёна торйӧдлыны. Воԉӧссӧ течӧм бӧрын завоԃітӧны кујӧԁсӧ лӧԁны. Колӧ сіјӧс лӧԁны кужӧмӧн, меԁым кујӧԁыс бурҗык лоі. Колӧ течны кыԇ поԅӧ кокԋыԁҗыка, ԋоԉ вожа віла јылыԍ пыркӧԁӧмӧн, ԁа ԁоргӧгӧрԍаԋыс. Топыԁ пластјасӧн течны оз поԅ, колӧ јона торјӧԁлыны.
Доргӧгӧрыс колӧ идзаса куйӧдсӧ тэчны, а чукӧр шӧрланьыс посни куйӧдсӧ. Шӧрас жӧ тэчӧны порсь куйӧд ыж куйӧдкӧд да вӧв куйӧдкӧд сорӧмӧн. Ставыс тайӧ вӧчсьӧ сы понда, медым куйӧдыс регыдджык да бурджыка шоналіс. Куйӧд чукӧрсӧ вӧчӧны нёль пельӧсаӧс, 2,5 квадратнӧй метрасянь 10 квадратнӧй метрӧдз, сы серти мыйта лун чӧжнас куйӧдыс чукӧрмӧ. Куйӧд чукӧрыс мед эз вӧв ӧти метраысь джуджыдджык, мед эз топав ёна улысса куйӧдыс. Ԁор гӧгӧрыс колӧ іԇаса кујӧԁсӧ течны, а чукӧр шӧрлаԋыс посԋі кујӧԁсӧ. Шӧрас-жӧ течӧны порԍ кујӧԁ ыж кујӧԁкӧԁ ԁа вӧв кујӧԁкӧԁ сорӧмӧн. Ставыс тајӧ вӧчԍӧ сы понԁа, меԁым кујӧԁыс регыԁҗык ԁа бурҗыка шоналіс. Кујӧԁ чукӧрсӧ вӧчӧны ԋоԉ пеԉесаӧс, 2,5 кваԁратнӧј метраԍаԋ 10 кваԁратнӧј метрӧԇ, сы ԍерԏі мыјԁа лун чӧжнас кујӧԁыс чукӧрмӧ. Кујӧԁ чукӧрыс меԁ ез вӧв ӧԏі метраыԍ җуҗыԁҗык, меԁ ез топав јона улысса кујӧԁыс.
Кокньыдика тэчӧм куйӧдыд ӧдйӧ шоналӧ да лун куим-нёль мысти куйӧд пытшкас шоныдыс кайӧ 60 градусӧдз. Кокԋіԃіка течӧм кујӧԁыԁ ӧԁјӧ шоналӧ ԁа лун кујім ԋоԉ мыԍԏі кујӧԁ пыщкас шоныԁыс кајӧ 60 граԁусӧԇ.
Ленинградын видлӧгъяс петкӧдлісны, мый 60 градусӧдз шоныдыс кайӧ сӧмын квайтӧд луннас. Ԉеԋінграԁын віԁлӧгјас петкӧԁлісны, мыј 60 граԁусӧԇ шоныԁыс кајӧ сӧмын квајтӧԁ луннас.
Благороднӧй куйӧд лӧсьӧдігӧн абу важнӧ, дыр-ӧ куйлас куйӧдыс чукӧрас, а важнӧ, мед индӧм выйӧдзыс шоналіс. Колӧ лӧсьӧдны градусник, медым тӧдны, ёна-ӧ нин куйӧдыс шоналіс. Благороԁнӧј кујӧԁ лӧԍӧԁігӧн абу важнӧ, ԁыр-ӧ кујлас кујӧԁыс чукӧрас, а важнӧ, меԁ інԁӧм выјӧԇыс шоналіс. Колӧ лӧԍӧԁны граԁуԍԋік, меԁым тӧԁны јона-ӧ-ԋін кујӧԁыс шоналіс.
60 градусӧдзыс шоналӧм бӧрын куйӧд чукӧрсӧ топӧдӧны. Бура топӧдӧмӧн куйӧдыс бурджык дай гӧгӧр ӧткодьджык лоӧ. 60 граԁусӧԇыс шоналӧм бӧрын кујӧԁ чукӧрсӧ топӧԁӧны. Бура топӧԁӧмӧн кујӧԁыс бурҗык ԁај гӧгӧр ӧткоԃҗык лоӧ.
Топӧдны куйӧдсӧ позьӧ кокӧн. Куйӧдсӧ талялысьясыс сувтӧны куйӧд чукӧр дорас ортсыланьысь чужӧмӧн да заводитӧны доръяссяньыс топӧдны, сысянь пыр ньӧжйӧникӧн шӧрланьыс талялігтырйиыс мунӧны. Топӧԁны кујӧԁсӧ поԅӧ кокӧн. Кујӧԁсӧ таԉалыԍјасыс сувтӧны кујӧԁ чукӧр ԁорас ортсылаԋыԍ чужӧмӧн ԁа завоԃітӧны ԁорјасԍаԋыс топӧԁны, сыԍаԋ пыр ԋӧжјӧԋікӧн шӧрлаԋыс таԉаліг тырјіыс мунӧны.
Воддза чукӧрыскӧд орччӧн мӧд куйӧд чукӧр тэчӧны. Куйӧд чукӧръяссӧ топӧдігас налысь костъяссӧ колӧ бура тыртны куйӧдӧн. Воԇԇа чукӧрыскӧԁ ортчӧн мӧԁ кујӧԁ чукӧр течӧны. Кујӧԁ чукӧрјассӧ топӧԁігас налыԍ костјассӧ колӧ бура тыртны кујӧԁӧн.
Кор лоӧ пуктӧма первойя рад чукӧръяссӧ, сы вылӧ заводитӧны тэчны мӧд рад, кытчӧдз топӧдӧм куйӧд чукӧрыс оз кай 2–3 метр джудждаӧдз. Кор лоӧ пуктӧма первојја раԁ чукӧрјассӧ, сы вылӧ завоԃітӧны течны мӧԁ раԁ, кытчӧԇ топӧԁӧм кујӧԁ чукӧрыс оз кај 2–3 метр җуҗԁаӧԇ.
Площадкаыс кӧ абу вевт улын да куйӧд чукӧр вылас усьӧ зэр ваыс, колӧ сійӧс вевттьыны пӧвъясӧн, сідзнас регыдджык шоналӧ куйӧд чукӧрыс. Плошщаԁкаыс-кӧ абу вевт улын ԁа кујӧԁ чукӧр вылас уԍӧ зер ваыс, колӧ сіјӧс вевԏԏыны пӧвјасӧн, сіԇнас регыԁҗык шоналӧ кујӧԁ чукӧрыс.
Топӧдӧм куйӧдсӧ кольӧны куйлыны тӧлысь 3–6 кежлӧ кымын. Сы бӧрын туйӧ нин му вылӧ петкӧдны. Топӧԁӧм кујӧԁсӧ коԉӧны кујлыны тӧлыԍ 3–6 кежлӧ кымын. Сы бӧрын тујӧ-ԋін му вылӧ петкӧԁны.
Восьса чукӧръясын воӧдӧм куйӧдыд абу ставыс ӧткодь бурлуннас. Куйӧдыс чукӧр пытшкас бура пӧжсьӧ, а доргӧгӧртіыс тшаксялӧ (грибокъяс паськалӧны). Медым чукӧрас став куйӧдыс вӧлі ӧткодь бур, куйӧдсӧ воӧдны вӧчӧны нарошнӧ помещенньӧ, шусьӧ сійӧ бродильникӧн. Сэні куйӧдыс артмӧ ставыс ӧткодь дай бакшасьтӧм. Воԍса чукӧрјасын воӧԁӧм кујӧԁыԁ абу ставыс ӧткоԃ бурлуннас. Кујӧԁыс чукӧр пыщкас бура пӧжԍӧ, а ԁор гӧгӧртіыс щакԍалӧ (грібокјас паԍкалӧны). Меԁым чукӧрас став кујӧԁыс вӧлі ӧткоԃ бур, кујӧԁсӧ воӧԁны вӧчӧны нарӧшнӧ помешщеԋԋӧ, шуԍӧ сіјӧ броԃіԉԋікӧн. Сені кујӧԁыс артмӧ ставыс ӧткоԃ ԁај бакшаԍтӧм.
Вӧчсьӧ тайӧ бродильникыс со кыдзи: пыдӧсас ва йиджтӧм площадка вылас сюръяяс вылӧ тэчӧны вевт. Сюръяяссӧ сувтӧдалӧны мӧда-мӧд дінсяньыс 3,5 метр выйӧ, мед лоӧны сюръяясысь сюръяясӧ квадрата площадкаяс 10 квадрата метра ыдждаӧсь. Сюръяясас вӧчсьӧны пазъяс, кытчӧ сюйсьӧны пӧвъяс куйӧд чукӧрмӧм сертиыс. Вӧчԍӧ тајӧ броԃіԉԋікыс со кыԇі: пыԁӧсас ва јіҗтӧм плошщаԁка вылас ԍурјајас вылӧ течӧны вевт. Ԍурјајассӧ сувтӧԁалӧны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 3,5 метр выјӧ, меԁ лоӧны ԍурјајасыԍ ԍурјајасӧ кваԁрата плошщаԁкајас 10 кваԁрата метра ыҗԁаӧԍ. Ԍурјајасас вӧчԍӧны пазјас, кытчӧ ԍујԍӧны пӧвјас кујӧԁ чукӧрмӧм ԍерԏіыс.
Быд мӧслы вылӧ бродильникыс мед вӧлі 4 квадрата метр, куйӧд чукӧрыс кӧ лоӧ джуджданас 2–2,5 метр. Бродильниклы вевтсӧ позьӧ не вӧчны. Быԁ мӧслы вылӧ броԃіԉԋікыс меԁ вӧлі 4 кваԁрата метр, кујӧԁ чукӧрыс-кӧ лоӧ җуҗԁанас 2–2,5 метр. Броԃіԉԋіклы вевтсӧ поԅӧ ԋе вӧчны.
Миян куйӧдыд медсясӧ тӧлын чукӧрмӧ. Сэки кокньыдика, кышыдика тэчӧм куйӧдыд эськӧ оз нин шонав, а весиг пыдӧсӧдзыс кынмас. Ӧдвакӧ куйӧдтӧ верман 60 градусӧдзыд пӧсьӧдны. Сы понда колхозъяслы ми тшӧктам благороднӧй куйӧдсӧ воӧдны босьтчывны первойсӧ видлӧг пыдди. Удайтчас кӧ видлӧгыс, сы вылӧ уджыс оз вош весьшӧрӧ, куйӧдыс вештас зэв бура видлӧг вылас вӧчӧм рӧскодсӧ. Міјан кујӧԁыԁ меԁԍасӧ тӧлын чукӧрмӧ. Секі кокԋіԃіка, кышіԃіка течӧм кујӧԁыԁ еԍкӧ оз-ԋін шонав, а веԍіг пыԁӧсӧԇыс кынмас. Ӧԁва-кӧ кујӧԁтӧ верман 60 граԁусӧԇыԁ пӧԍӧԁны. Сы понԁа колхозјаслы мі щӧктам благороԁнӧј кујӧԁсӧ воӧԁны боԍтԍывны первојсӧ віԁлӧг пыԃԃі. Уԁајтчас-кӧ віԁлӧгыс, сы вылӧ уҗыс оз вош веԍшӧрӧ, кујӧԁыс вештас зев бура віԁлӧг вылас вӧчӧм рӧскоԁсӧ.
Кор петкӧдны куйӧд. Кор петкӧԁны кујӧԁ.
Куйӧдлӧн мусӧ бурмӧдны верманлуныс абу сӧмын куйӧдсӧ дӧзьӧритӧм сайын, а тшӧтш и сійӧс му вылас петкӧдӧм сайын. Бур, вына куйӧдтӧ верман ёна вынтӧммӧдны му вылас петкӧдӧм бӧрын. Куйӧдлӧн выныс му вылас петкӧдӧм бӧрын вермас весьшӧрӧ вошны. Кујӧԁлӧн мусӧ бурмӧԁны верманлуныс абу сӧмын кујӧԁсӧ ԁӧԅӧрітӧм сајын, а щӧщ і сіјӧс му вылас петкӧԁӧм сајын. Бур вына кујӧԁтӧ верман јона вынтӧммӧԁны му вылас петкӧԁӧм бӧрын. Кујӧԁлӧн выныс му вылас петкӧԁӧм бӧрын вермас веԍшӧрӧ вошны.
Весиг сэтшӧм прӧстӧй уджъяссӧ, шуам, телегаӧ либӧ доддьӧ куйӧдтӧ сӧвтӧм — и сійӧс колӧ кужӧмӧн вӧчны. Веԍіг сещӧм прӧстӧј уҗјассӧ, шуам, ԏеԉегаӧ ԉібӧ ԁоԃԃӧ кујӧԁтӧ сӧвтӧм — і сіјӧс колӧ кужӧмӧн вӧчны.
Картаысь либӧ куйӧд видзанінысь куйӧдтӧ сӧвтігӧн колӧ куйӧдсӧ чукӧрсьыс пыдӧсӧдзыс дорвыв перйыны, медым сорласяс пӧжсьӧмыс, пӧжсьытӧмыс, сісьмӧмыс да сісьмытӧм куйӧдыс. Заграничаын куйӧдсӧ вундавны лӧсьӧдӧмаӧсь нарошнӧ пуртъяс. Сійӧн жӧ и турунсӧ зорӧдысь перъялӧны. Картаыԍ ԉібӧ кујӧԁ віԇаніныԍ кујӧԁтӧ сӧвтігӧн колӧ кујӧԁсӧ чукӧрԍыс пыԁӧсӧԇыс ԁорвыв перјыны, меԁым сорлаԍас пӧжԍӧмыс, пӧжԍытӧмыс, сіԍмӧмыс ԁа сіԍмытӧм кујӧԁыс. Заграԋіцаын кујӧԁсӧ вунԁавны лӧԍӧԁӧмаӧԍ нарошнӧ пуртјас. Сіјӧн-жӧ і турунсӧ зорӧԁыԍ перјалӧны.
Колӧ кӧ, шуам, гектар му вылӧ петкӧдны 360 центнер куйӧд, быд 100 квадрата метр вылӧ кӧлӧ кисьтны 3,6 центнер, либӧ додь куйӧд мында кымын. Му вылад кӧ кисьтавны куйӧдсӧ (додь) 10 метр коластӧн мӧда-мӧд дінсьыс (кузя ногыс и вомӧныс), сэки гектар му вылӧ петкӧдны ковмас 360 центнер гӧгӧр куйӧд. Колӧ-кӧ, шуам, гектар му вылӧ петкӧԁны 360 центԋер кујӧԁ, быԁ 100 кваԁрата метр вылӧ кӧлӧ кіԍтны 3,6 центԋер, ԉібӧ ԁоԃ кујӧԁ мынԁа кымын. Му вылаԁ-кӧ кіԍтавны кујӧԁсӧ (ԁоԃ) 10 метр коластӧн мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс (куԅа ногыс і вомӧныс), секі гектар му вылӧ петкӧԁны ковмас 360 центԋер гӧгӧр кујӧԁ.
Ёна вермас вошны куйӧдлӧн выныс и кыдз сюрӧ петкӧдӧмысла да кужтӧг сійӧс гӧрӧмысла. Јона вермас вошны кујӧԁлӧн выныс і кыԇ ԍурӧ петкӧԁӧмысла ԁа кужтӧг сіјӧс гӧрӧмысла.
Куйӧд петкӧдӧны колхозъясын тӧлын либӧ гожӧмын. Кујӧԁ петкӧԁӧны колхозјасын тӧлын ԉібӧ гожӧмын.
Войвывса местаясын, шуам, важ Олонецкӧй губ., Коми обласьтын да мукӧдлаын куйӧдтӧ петкӧдӧны идлы. Дерт эськӧ нинӧм лёкыс эз вӧв сыысь, ид бӧрас кӧ муыс эз мун коськӧмӧ (эз тыртӧм вӧв), а муніс нянь улӧ либӧ турун кӧдза улӧ. Сэк эськӧ куйӧд выныс эз вош весьшӧрӧ сэтшӧма, эз пожъяссьы гожӧмбыдсӧ му тыртӧг куйлӧм пондаыс. Војвывса местајасын, шуам, важ Олоԋецкӧј губ., Комі облаԍтын ԁа мукӧԁлаын кујӧԁтӧ петкӧԁӧны іԁлы. Ԃерт, еԍкӧ ԋінӧм ԉокыс ез вӧв сыыԍ, іԁ бӧрас-кӧ муыс ез мун коԍкӧмӧ (ез тыртӧм вӧв), а муніс ԋаԋ улӧ ԉібӧ турун кӧԇа улӧ. Сек еԍкӧ кујӧԁ выныс ез вош веԍшӧрӧ сещӧма, ез пожјаԍԍы гожӧмбыԁсӧ му тыртӧг кујлӧм понԁаыс.
Ӧнӧдз на мукӧдлаас мутӧ куим переменаӧн уджалӧны. Ид бӧрын муыс мунӧ коськӧмӧ. Гожӧмнас коськӧм муысь куйӧд выныс ёна пожъяссьӧ, пырӧ пыдӧ му пытшкас, торйӧн нин лыаа муысь. Уна вын весьшӧрӧ вошӧ. Куйӧдным сідз нин оз тырмы, дай сійӧ ог кужӧй используйтны бурджыка. Ӧнӧԇ-на мукӧԁлаас мутӧ кујім переменаӧн уҗалӧны. Іԁ бӧрын муыс мунӧ коԍкӧмӧ. Гожӧмнас коԍкӧм муыԍ кујӧԁ выныс јона пожјаԍԍӧ, пырӧ пыԁӧ му пыщкас, торјӧн-ԋін лыаа муыԍ. Уна вын веԍшӧрӧ вошӧ. Кујӧԁным сіԇ-ԋін оз тырмы, ԁај сіјӧ ог кужӧ іспоԉзујтны бурҗыка.
Гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы колӧ ставыслы пырны, ӧтувтчыны колхозъясӧ, муяссӧ уджавны уна переменаӧн, турунъяс сэтчӧ кӧдзӧмӧн, мед ид бӧрас эз мун коськӧмӧ муыс, а мед сэні лои кӧдзӧма бобӧнянь, картупель либӧ корнеплодъяс. Гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема олыԍ креԍԏаналы колӧ ставыслы пырны, ӧтувтчыны колхозјасӧ, мујассӧ уҗавны уна переменаӧн, турунјас сетчӧ кӧԇӧмӧн, меԁ іԁ бӧрас ез мун коԍкӧмӧ муыс, а меԁ сені лоі кӧԇӧма бобӧԋаԋ, картупеԉ ԉібӧ корԋеплоԁјас.
Сӧмын дерт бурджык лоӧ куйӧдтӧ петкӧдны сюлы. Сы йылысь и водзӧ кутас мунны сёрниыс тайӧ нигаас. Сӧмын, ԃерт, бурҗык лоӧ кујӧԁтӧ петкӧԁны ԍулы. Сы јылыԍ і воԇӧ кутас мунны ԍорԋіыс тајӧ ԋігаас.
Гожӧмын куйӧд коськӧмӧ петкӧдӧны юнь тӧлысь помын гӧгӧр. Кисьтӧны му вылӧ посньыдик чукӧръясӧ да оз гӧрны мусӧ, кытчӧдз став муясыс оз куйӧдавсьы. Куйӧдсӧ петкӧдасны гашкӧ вежон кык. Сы бӧрын куйӧдсӧ разӧдасны да нӧшта на сутки-мӧд куйлӧдасны да вӧлисти гӧрасны. Гожӧмын кујӧԁ коԍкӧмӧ петкӧԁӧны јуԋ тӧлыԍ помын гӧгӧр. Кіԍтӧны му вылӧ посԋіԃік чукӧрјасӧ ԁа оз гӧрны мусӧ, кытчӧԇ став мујасыс оз кујӧԁавԍы. Кујӧԁсӧ петкӧԁасны гашкӧ вежон кык. Сы бӧрын кујӧԁсӧ разӧԁасны ԁа нӧшта-на суткі мӧԁ кујлӧԁасны ԁа вӧԉіԍԏі гӧрасны.
Тадзнад, кӧть кутшӧм нин бур куйӧд, уна вын весьшӧрӧ воштас. Кышыда кисьтӧм куйӧд чукӧрас шоныд поводдя дырйиыд ёна рӧдмӧны бактерияяс да уна азот вошӧ куйӧдсьыс. Косьмигас нӧшта нин ӧдйӧ сісьмӧ (разлагайтчӧ) куйӧдыс. Зэръясыс куйӧдсьыс вынсӧ пожъялӧны. Куйӧдсьыс кольӧ сӧмын кос идзас, сылӧн нин некутшӧм вын абу. Таԇнаԁ, кӧԏ кущӧм-ԋін бур кујӧԁ, уна вын веԍшӧрӧ воштас. Кышыԁа кіԍтӧм кујӧԁ чукӧрас шоныԁ повоԃԃа ԁырјіыԁ јона рӧԁмӧны бакԏеріјајас ԁа уна азот вошӧ кујӧԁԍыс. Коԍмігас нӧшта-ԋін ӧԁјӧ сіԍмӧ (разлагајтчӧ) кујӧԁыс. Зерјасыс кујӧԁԍыс вынсӧ пожјалӧны. Кујӧԁԍыс коԉӧ сӧмын кос іԇас, сылӧн-ԋін ԋекущӧм вын абу.
Куйӧд чукӧр местаас выныс весьшӧрӧ уна лоӧ, а мукӧдлаас оз и прамӧя сюр выныс. Оз и ӧткодя сэсся кӧдзаыс быдмы. Кыті усьӧ няньыс, а мукӧдлатіыс зэв чийӧба (омӧля) кайӧ дай шоч, ёг турунъяс сэсся вевттьӧны кӧдзасӧ. Оз ӧти кадӧ и во тадзи быдмысь няньыд. Кујӧԁ чукӧр местаас выныс веԍшӧрӧ уна лоӧ, а мукӧԁлаас оз і прамӧја ԍур выныс. Оз і ӧткоԃа сеԍԍа кӧԇаыс быԁмы. Кыті уԍӧ ԋаԋыс, а мукӧԁлатіыс зев чіӧба (омӧԉа) кајӧ ԁај шоч, јог турунјас сеԍԍа вевԏԏӧны кӧԇасӧ. Оз ӧԏі каԁӧ і во таԇі быԁмыԍ ԋаԋыԁ.
Водзджык кӧ чукӧртан му вывсьыд няньтӧ, уна кольӧ вежӧн, вотӧмӧн. Виччысьны кӧ кутан ставыслысь воӧмсӧ, водз воӧма няньыс киссьыны мӧдас, вундігас шепыс ёна чегӧ. Воԇҗык-кӧ чукӧртан му вывԍыԁ ԋаԋтӧ, уна коԉӧ вежӧн, вотӧмӧн. Віԁчыԍны-кӧ кутан ставыслыԍ воӧмсӧ, воԇ воӧма ԋаԋыс кіԍԍыны мӧԁас, вунԁігас шепыс јона чегӧ.
Му вылӧ куйӧдтӧ петкӧдӧм бӧрын мусӧ кыдз позьӧ колӧ регыдджык гӧрны. Му вылӧ кујӧԁтӧ петкӧԁӧм бӧрын мусӧ кыԇ поԅӧ колӧ регыԁҗык гӧрны.
Туласа опытнӧй му вылын петкӧдісны гектар вылӧ 360 центнер куйӧд да му вылас кисьталӧм бӧрын пыр жӧ мусӧ гӧрисны. Гектар му вылысь урожайыс воис 17 центнер сю. Мӧд 360 центнер куйӧд гектар му вылӧ жӧ вӧлі петкӧдӧма, сӧмын петкӧдӧм бӧрас эз пырысь-пыр гӧрны, а куйӧдыс неыджыд чукӧръясын куйліс кык вежон. Сэтысь нин урожайыс воис сӧмын 15 центнер. 360 центнер жӧ куйӧдсӧ вӧлі петкӧдӧма коймӧд гектар му вылӧ да пыр жӧ вӧлі разӧдӧма да кык вежон бӧрын мусӧ гӧрӧма. Сэтысь урожайыс воис 15,05 центнер. Со мый петкӧдлісны Туласа опытнӧй мулӧн сизим вося видлӧгъясыс. Туласа опытнӧј му вылын петкӧԁісны гектар вылӧ 360 центԋер кујӧԁ ԁа му вылас кіԍталӧм бӧрын пыр-жӧ мусӧ гӧрісны. Гектар му вылыԍ урожајыс воіс 17 центԋер ԍу. Мӧԁ 360 центԋер кујӧԁ гектар му вылӧ-жӧ вӧлі петкӧԁӧма, сӧмын петкӧԁӧм бӧрас ез пырыԍ пыр гӧрны, а кујӧԁыс ԋеыҗыԁ чукӧрјасын кујліс кык вежон. Сетыԍ-ԋін урожајыс воіс сӧмын 15 центԋер. 360 центԋер-жӧ кујӧԁсӧ вӧлі петкӧԁӧма којмӧԁ гектар му вылӧ ԁа пыр-жӧ вӧлі разӧԁӧма ԁа кык вежон бӧрын мусӧ гӧрӧма. Сетыԍ урожајыс воіс 15,05 центԋер. Со мыј петкӧԁлісны Туласа опытнӧј мулӧн ԍіԅім воԍа віԁлӧгјасыс.
Татысь тыдалӧ, мый урожайыс неуна содыштӧ, куйӧдтӧ кӧ петкӧдӧм бӧрас пыр жӧ разӧдан, чукӧръясӧ кольӧм серти. Татшӧмторсӧ петкӧдлісны и Полтаваса опытнӧй станциялӧн кызь вося видлӧгъясыс. Татыԍ тыԁалӧ, мыј урожајыс ԋеуна соԁыштӧ, кујӧԁтӧ-кӧ петкӧԁӧм бӧрас пыр жӧ разӧԁан, чукӧрјасӧ коԉӧм ԍерԏі. Тащӧм торсӧ петкӧԁлісны і Полтаваса опытнӧј станціјалӧн кыԅ воԍа віԁлӧгјасыс.
Сійӧ станцияас юньын гӧрӧм коськӧм вылын, кытчӧ вӧлі куйӧдсӧ петкӧдӧма апрельын, сю урожай воис 18,64 центнер гектар вылысь. А юньын гӧрӧм коськӧм вылын, кытчӧ куйӧдсӧ петкӧдӧма регыд гӧртӧдзыс, урожайыс воис нин 20,13 центнер. Куйӧд петкӧдӧмыс бӧрын пырысь-пыр гӧрӧмыс вӧсна урожайыс содіс куйӧд петкӧдӧм бӧрас дыр гӧртӧм му вылын серти 1,45 центнер вылӧ. Сіјӧ станціјаас јуԋын гӧрӧм коԍкӧм вылын, кытчӧ вӧлі кујӧԁсӧ петкӧԁӧма апреԉын, ԍу урожај воіс 18,64 центԋер гектар вылыԍ. А јуԋын гӧрӧм коԍкӧм вылын, кытчӧ кујӧԁсӧ петкӧԁӧма регыԁ гӧртӧԇыс, урожајыс воіс-ԋін 20,13 центԋер. Кујӧԁ петкӧԁӧмыс бӧрын пырыԍ пыр гӧрӧмыс вӧсна урожајыс соԁіс кујӧԁ петкӧԁӧм бӧрас ԁыр гӧртӧм му вылын ԍерԏі 1,45 центԋер вылӧ.
Апрельын куйӧдсӧ петкӧдӧм коськӧм вылын да майын сійӧс гӧрӧмӧн урожайыс воис 23,5 центнер, а майын куйӧдсӧ петкӧдӧм коськӧм вылын пырысь-пыр жӧ куйӧд вывтіыс гӧрӧмӧн сю урожайыс воис нин 24,8 центнер гектар вылысь. Апреԉын кујӧԁсӧ петкӧԁӧм коԍкӧм вылын ԁа мајын сіјӧс гӧрӧмӧн урожајыс воіс 23,5 центԋер, а мајын кујӧԁсӧ петкӧԁӧм коԍкӧм вылын пырыԍ пыр-жӧ кујӧԁ вывтіыс гӧрӧмӧн ԍу урожајыс воіс-ԋін 24,8 центԋер гектар вылыԍ.
Сідзкӧ бурджык гӧрны коськӧмтӧ куйӧдсӧ сэтчӧ петкӧдӧм бӧрын пыр жӧ. Тайӧ правилӧяс сертиыс жӧ петкӧдны колӧ куйӧдтӧ тулысын, кӧть арын. Сіԇ-кӧ бурҗык гӧрны коԍкӧмтӧ кујӧԁсӧ сетчӧ петкӧԁӧм бӧрын пыр-жӧ. Тајӧ правілӧјас ԍерԏіыс-жӧ петкӧԁны колӧ кујӧԁтӧ тулысын, кӧԏ арын.
Тӧлын куйӧдтӧ петкӧдігӧн куйӧдлӧн мулы бурлуныс сы сайын, кыдзи куйӧдсӧ видзан му вылас шондӧдӧмсяньыс гӧртӧдзыс. Тӧлын кујӧԁтӧ петкӧԁігӧн кујӧԁлӧн мулы бурлуныс сы сајын, кыԇі кујӧԁсӧ віԇан му вылас шонԁӧԁӧмԍаԋыс гӧртӧԇыс.
Тӧлын му вылӧ сю улӧ куйӧд петкӧдӧны кык ногӧн: му вылас ёна гырысь чукӧръясӧ лэдзӧны куйӧдсӧ либӧ посньыдик чукӧръясӧ лэдзӧны. Тӧлын му вылӧ ԍу улӧ кујӧԁ петкӧԁӧны кык ногӧн: му вылас јона гырыԍ чукӧрјасӧ леԇӧны кујӧԁсӧ, ԉібӧ посԋіԃік чукӧрјасӧ леԇӧны.
Гырысь чукӧръясӧ лэдзигӧн колӧ кыдз позьӧ ёнджыка топӧдны куйӧдсӧ, да куйӧд чукӧрыс мед эз вӧв метрысь джуджыдджык да кык метрысь паськыдджык, а кузьтанас кӧть мый кузьта вӧч. Джуджыдджыкасӧ да паськыдджыкасӧ куйӧд чукӧръяссӧ оз ков кисьтны сы понда, мед куйӧдыс эз пӧсяв, мед эз вошты сы вӧсна вынсӧ. Сэсся ёна джуджыд чукӧрас пыдзыртчысьӧ куйӧдсьыс куйӧд ваыс да сійӧн оз сӧмын куйӧдыс омӧльтчы, а сыысь кындзи нӧшта оз ӧткодя вынсяв муыс, куйӧд чукӧрыс улас няньыс усьмӧн быдмас, а мукӧдлатіыс чийӧб лоӧ. Гырыԍ чукӧрјасӧ леԇігӧн колӧ кыԇ поԅӧ јонҗыка топӧԁны кујӧԁсӧ, ԁа кујӧԁ чукӧрыс меԁ ез вӧв метрыԍ җуҗыԁҗык ԁа кык метрыԍ паԍкыԁҗык, а куԅтанас кӧԏ мыј куԅта вӧч. Җуҗыԁҗыкасӧ ԁа паԍкыԁҗыкасӧ кујӧԁ чукӧрјассӧ оз ков кіԍтны сы понԁа, меԁ кујӧԁыс ез пӧԍав, меԁ ез вошты сы вӧсна вынсӧ. Сеԍԍа јона җуҗыԁ чукӧрас пыԇыртчыԍӧ кујӧԁԍыс кујӧԁ ваыс ԁа сіјӧн оз сӧмын кујӧԁыс омӧԉтчы, а сыыԍ кынԇі нӧшта оз ӧткоԃа вынԍав муыс, кујӧԁ чукӧрыс улас ԋаԋыс уԍмӧн быԁмас, а мукӧԁлатіыс чіӧб лоӧ.
Торйӧн ёна колӧ топӧдны чукӧр доргӧгӧрсӧ да чукӧр вывсӧ, медым куйӧд чукӧр пытшкас эз пыр сынӧдыс да тувсов ваыс. Куйӧд чукӧр пытшті мунысь ваыс ёна нуӧ куйӧдсьыс вынсӧ. Торјӧн јона колӧ топӧԁны чукӧр ԁоргӧгӧрсӧ ԁа чукӧр вывсӧ, меԁым кујӧԁ чукӧр пыщкас ез пыр сынӧԁыс ԁа тувсов ваыс. Кујӧԁ чукӧр пыщті муныԍ ваыс јона нуӧ кујӧԁԍыс вынсӧ.
Тулыснас куйӧдыс сылӧ-небзьӧ да ёна босьтчӧ сісьмыны. Медым эз кут сісьмыны куйӧдыс чукӧрас, колӧ сійӧс нӧшта бурджыка топӧдны да вылас лэптыны (тыртны) муӧн сантиметр 17 кымын джуджда. Мыйӧн сэсся помасяс тувсов кӧдзаыс, пыр жӧ колӧ куйӧдтӧ разӧдны да мусӧ гӧрны. Тулыснас кујӧԁыс сылӧ-ԋебԅӧ ԁа јона боԍтԍӧ сіԍмыны. Меԁым ез кут сіԍмыны кујӧԁыс чукӧрас, колӧ сіјӧс нӧшта бурҗыка топӧԁны ԁа вылас лептыны (тыртны) муӧн саԋԏіметр 17 кымын җуҗта. Мыјӧн сеԍԍа помаԍас тувсов кӧԇаыс, пыр-жӧ колӧ кујӧԁтӧ разӧԁны ԁа мусӧ гӧрны.
Ичӧт чукӧръясӧ куйӧд кисьтігӧн тӧвнас куйӧд чукӧръясыс кынмасны. Кынмӧм куйӧд чукӧр пытшкад бактерияяс овны оз вермыны. Сідзкӧ сы боксянь куйӧд вын вошӧмысь повны оз ков, куйӧдыд сэки оз сісьмы. Ічӧт чукӧрјасӧ кујӧԁ кіԍтігӧн тӧвнас кујӧԁ чукӧрјасыс кынмасны. Кынмӧм кујӧԁ чукӧр пыщкаԁ бакԏеріјајас овны оз вермыны. Сіԇ-кӧ, сы бокԍаԋ кујӧԁ вын вошӧмыԍ повны оз ков, кујӧԁыԁ секі оз сіԍмы.
Куйӧдсӧ кӧ петкӧдӧма тувсов кӧдзаяс улӧ, тулыснас, мыйӧн позьны кутас петны му вылӧ, пыр жӧ колӧ разӧдны да гӧрны мусӧ. Сэки тувсов ваыс да зэрыс оз удитны куйӧдсӧ пожъявны. А сёрмӧдчан кӧ тайӧн, уна вын куйӧдлӧн вошас. Кујӧԁсӧ-кӧ петкӧԁӧма тувсов кӧԇајас улӧ, тулыснас, мыјӧн поԅны кутас петны му вылӧ, пыр-жӧ колӧ разӧԁны ԁа гӧрны мусӧ. Секі тувсов ваыс ԁа зерыс оз уԃітны кујӧԁсӧ пожјавны. А ԍормӧԁчан-кӧ тајӧн, уна вын кујӧԁлӧн вошас.
Тӧлын куйӧдтӧ коськӧм вылӧ петкӧдігӧн дерт бурджык гырысь чукӧръясӧ кисьтавны. А мыйӧн шондӧдас, бура топӧдны-талявны да мунас тыртыштны. Сӧмын гӧртӧдзыс гырысь чукӧръястӧ бара лоӧ телега вылын разӧдны да уджыс сідзсӧ уна. Та понда абу выгӧднӧ тӧлын куйӧдтӧ петкӧдны. Тӧлын кујӧԁтӧ коԍкӧм вылӧ петкӧԁігӧн, ԃерт, бурҗык гырыԍ чукӧрјасӧ кіԍтавны. А мыјӧн шонԁӧԁас бура топӧԁны-таԉавны ԁа мунас тыртыштны. Сӧмын гӧртӧԇыс гырыԍ чукӧрјастӧ бара лоӧ ԏеԉега вылын разӧԁны ԁа уҗыс сіԇсӧ уна. Та понԁа абу выгӧԁнӧ тӧлын кујӧԁтӧ петкӧԁны.
Колӧ бура артыштны быд колхозлы, кор да кыдзи выгӧднӧджык, бурджык куйӧд му вылӧ петкӧдны. Колӧ бура артыштны быԁ колхозлы кор ԁа кыԇі выгӧԁнӧҗык, бурҗык кујӧԁ му вылӧ петкӧԁны.
Кыдзи гӧрны куйӧдалӧм му. Кыԇі гӧрны кујӧԁалӧм му.
Ми ӧні тӧдам нин — куйӧдсьыс вынсӧ быдмӧгыс веськыда босьтны оз вермы. Куйӧдыслы первой колӧ сісьмыны. Сійӧс сісьтӧны бактерияяс. Сӧмын сісьмӧм куйӧдсьыс быдмӧгыс босьтӧ минеральнӧй сёянторсӧ аслыс. Сійӧн и быдмӧ да урожайсӧ сетӧ кӧдзаыд. Сідзкӧ куйӧдтӧ муас колӧ сідз сюйны, мед эськӧ сылы сісьмынысӧ вӧлі сэні сынӧд да ва. Сынӧдыс да ваыс колӧны бактерияяслы. Колӧ тӧдны, пыдӧ-ӧ гӧрны куйӧдсӧ. Мі ӧні тӧԁам-ԋін — кујӧԁԍыс вынсӧ быԁмӧгыс веԍкыԁа боԍтны оз вермы. Кујӧԁыслы первој колӧ сіԍмыны. Сіјӧс сіԍтӧны бакԏеріјајас. Сӧмын сіԍмӧм кујӧԁԍыс быԁмӧгыс боԍтӧ міԋераԉнӧј ԍојанторсӧ аслыс. Сіјӧн і быԁмӧ ԁа урожајсӧ ԍетӧ кӧԇаыԁ. Сіԇ-кӧ кујӧԁтӧ муас колӧ сіԇ ԍујны, меԁ еԍкӧ сылы сіԍмынысӧ вӧлі сені сынӧԁ ԁа ва. Сынӧԁыс ԁа ваыс колӧны бакԏеріјајаслы. Колӧ тӧԁны пыԁӧ-ӧ гӧрны кујӧԁсӧ.
Сьӧкыд сёйӧд муяс колӧ гӧрны ляпкыдджыка, сантиметр 9–11 джуджда кымын. Ляпкыдджыка сійӧс колӧ гӧрны сы понда, сёйӧд муыс ас пырыс озджык лэдз сынӧдсӧ да. Пыдӧджык кӧ таысь гӧран, куйӧдыс ньӧжйӧ, дыр сісьмӧ. Куйӧдалӧм коськӧмтӧ кӧ пыдӧ гӧран, мӧд пӧлыс гӧрны (путшкынысӧ) он бура вермы, куйӧдыс бӧр му вылысас лыбас. Сэсся пинёвтігас дорас куйӧдыс чукӧрмӧ. Тадзнад куйӧдыс оз удит сісьмыны сю ӧзимыслы да оз и вермы сійӧ сюыдлысь урожайсӧ лэптыны. Ԍӧкыԁ ԍојӧԁ мујас колӧ гӧрны ԉапкыԁҗыка, саԋԏіметр 9–11 җуҗԁа кымын. Ԉапкыԁҗыка сіјӧс колӧ гӧрны сы понԁа, ԍојӧԁ муыс ас пырыс озҗык леԇ сынӧԁсӧ-ԁа. Пыԁӧҗык-кӧ таыԍ гӧран, кујӧԁыс ԋӧжјӧ, ԁыр сіԍмӧ. Кујӧԁалӧм коԍкӧмтӧ-кӧ пыԁӧ гӧран, мӧԁ пӧлыс гӧрны (пущкынысӧ) он бура вермы, кујӧԁыс бӧр му вылысас лыбас. Сеԍԍа піԋовтігас ԁорас кујӧԁыс чукӧрмӧ. Таԇнаԁ кујӧԁыс оз уԃіт сіԍмыны ԍу ӧԅімыслы ԁа оз і вермы сіјӧ ԍуыԁлыԍ урожајсӧ лептыны.
Кокни лыаа муяс колӧ нин гӧрны пыдӧджык — сантиметр 15–18 кымын джуджда. Татшӧм мусӧ куйӧднас пыдӧджык колӧ гӧрны сы понда, медым эз вывті ӧдйӧ, регыдӧн сісьмы куйӧдыс, лыаа муад ваыс да сынӧдыс бура пырӧны да, бактерияясыс ёна рӧдмӧны да. Кокԋі лыаа мујас колӧ-ԋін гӧрны пыԁӧҗык — саԋԏіметр 15–18 кымын җуҗԁа. Тащӧм мусӧ кујӧԁнас пыԁӧҗыкыс колӧ гӧрны сы понԁа, меԁым ез вывті ӧԁјӧ, регыԁӧн сіԍмы кујӧԁыс, лыаа муаԁ ваыс ԁа сынӧԁыс бура пырӧны-ԁа, бакԏеріјајасыс јона рӧԁмӧны-ԁа.
Кокни лыаа муад ляпкыда гӧрӧм куйӧдыд ӧдйӧ сісьмас да первойя зэръяснас жӧ и выныс пожъяссяс мусьыс, некутшӧм пӧльзатӧг вошас. Кокԋі лыаа муаԁ ԉапкыԁа гӧрӧм кујӧԁыԁ ӧԁјӧ сіԍмас ԁа первојја зерјаснас-жӧ і выныс пожјаԍԍас муԍыс, ԋекущӧм пӧԉзатӧг вошас.
Джуджыда-ляпкыда гӧрӧмыд тшӧтш и поводдя сайын да ёна-ӧ ва либӧ кос муыс. Җуҗыԁа-ԉапкыԁа гӧрӧмыԁ щӧщ і повоԃԃа сајын ԁа јона-ӧ ва ԉібӧ кос муыс.
Муыслӧн кӧ выліыс кос да оз зэрась, куйӧдтӧ пыдӧджык колӧ сюйны. Колӧ сідз гӧрны, мед гӧрыштӧм пласт костъясас эз чурвидзны ортсыас куйӧдсьыс идзас чукӧръясыс. Куйӧдтӧ ставсӧ муас сюйтӧг муыс ӧдйӧджык косьмӧ дай оз ӧткодя быдлаын сісьмы куйӧдыс. Муыслӧн-кӧ выліыс кос ԁа оз зераԍ, кујӧԁтӧ пыԁӧҗык колӧ ԍујны. Колӧ сіԇ гӧрны, меԁ гӧрыштӧм пласт костјасас ез чурвіԇны ортсіас кујӧԁԍыс іԇас чукӧрјасыс. Кујӧԁтӧ ставсӧ муас ԍујтӧг муыс ӧԁјӧҗык коԍмӧ ԁај оз ӧткоԃа быԁлаын сіԍмы кујӧԁыс.
Куйӧдалӧм мутӧ гӧригӧн быть колӧ куйӧд лэдзысь. Куйӧдсӧ бӧрӧздаас вочасӧн лэдзӧмӧн куйӧдыс ставыс пырӧ муас. Кујӧԁалӧм мутӧ гӧрігӧн быԏ колӧ кујӧԁ леԇыԍ. Кујӧԁсӧ бӧрӧзԁаас вочасӧн леԇӧмӧн кујӧԁыс ставыс пырӧ муас.
Кутшӧм муяс вылын ёна-ӧ содтӧ урожайсӧ куйӧдыс. Кущӧм мујас вылын јона-ӧ соԁтӧ урожајсӧ кујӧԁыс.
Сьӧкыд сёйӧд муяс вылад куйӧдыд первойя кӧдзаыслысь урожайсӧ оз ёна содты, сійӧ медсясӧ содтӧ первой кӧдза бӧрас мунысь кӧдзаяслысь урожайяссӧ кымынкӧ во чӧж (сійӧн и медсясӧ оз ков куйӧдтӧ петкӧдны куим переменаӧн уджалігӧн ид улӧ, мӧд вонас муыс коськӧм улын да). Ԍӧкыԁ ԍојӧԁ мујас вылаԁ кујӧԁыԁ первојја кӧԇаыслыԍ урожајсӧ оз јона соԁты, сіјӧ меԁԍасӧ соԁтӧ первој кӧԇа бӧрас муныԍ кӧԇајаслыԍ урожајјассӧ кымынкӧ во чӧж (сіјӧн і меԁԍасӧ оз ков кујӧԁтӧ петкӧԁны куім переменаӧн уҗалігӧн іԁ улӧ, мӧԁ вонас муыс коԍкӧм улын-ԁа).
Кокни лыа муяс вылын куйӧд первой вонас жӧ (первой кӧдзаыслысь жӧ) урожайсӧ тӧдчымӧн содтӧ, сы бӧрын сэсся омӧльджыка нин содтӧ урожайяссӧ. Куйӧдыслӧн выныс сэтысь ёнджыка пожъяссьӧ, весьшӧрӧ вошӧ. А кос кад дырйи кокни лыаа му вылад куйӧдыд вермӧ и чинтыны на урожайсӧ. Кокԋі лыа мујас вылын кујӧԁ первој вонас-жӧ (первој кӧԇаыслыԍ-жӧ) урожајсӧ тӧԁчымӧн соԁтӧ, сы бӧрын сеԍԍа омӧԉҗыка-ԋін соԁтӧ урожајјассӧ. Кујӧԁыслӧн выныс сетыԍ јонҗыка пожјаԍԍӧ, веԍшӧрӧ вошӧ. А кос каԁ ԁырјі кокԋі лыа му вылаԁ кујӧԁыԁ вермӧ і чінтыны-на урожајсӧ.
Опытнӧй станцияяслӧн уджыс, видлӧгъясыс петкӧдлӧны — куйӧдыд урожайтӧ медъёна содтӧ лыаа му (супесь) вылын. Урожайыс сэні содӧ 5,1 центнерсянь 15,3 центнерӧдз, либӧ 10,2 центнер гектар вылӧ. Опытнӧј станціјајаслӧн уҗыс, віԁлӧгјасыс петкӧԁлӧны — кујӧԁыԁ урожајтӧ меԁјона соԁтӧ лыаа му (супеԍ) вылын. Урожајыс сені соԁӧ 5,1 центԋерԍаԋ 15,3 центԋерӧԇ, ԉібӧ 10,2 центԋер гектар вылӧ.
Сёйӧдджык (суглинок) му вылын куйӧд омӧльджыка вермӧ содтыны кӧдзалысь урожайсӧ. Сэні содӧ гектар вылын урожайыс 15,3 центнерсянь 20,8 центнерӧдз, либӧ 5,5 центнер гектар вылӧ. Ԍојӧԁҗык (сугԉінок) му вылын кујӧԁ омӧԉҗыка вермӧ соԁтыны кӧԇалыԍ урожајсӧ. Сені соԁӧ гектар вылын урожајыс 15,3 центԋерԍаԋ 20,8 центԋерӧԇ, ԉібӧ 5,5 центԋер гектар вылӧ.
Сэсся ӧд урожай кыпалӧмыд и куйӧд качество саяс. А куйӧдыслӧн качествоыс мый сайын, ми сёрнитім нин. Сеԍԍа-ӧԁ урожај кыпалӧмыԁ і кујӧԁ качество сајас. А кујӧԁыслӧн качествоыс мыј сајын, мі ԍорԋітім-ԋін.
Качество сертиыс кутшӧм куйӧд ёна-ӧ содтӧ урожайсӧ, вайӧдам Мӧскуаса опытнӧй станциялысь видлӧгъяс. Качество ԍерԏіыс кущӧм кујӧԁ јона-ӧ соԁтӧ урожајсӧ, вајӧԁам Мӧскуаса опытнӧј станціјалыԍ віԁлӧгјас.
Свежӧй мӧс куйӧдӧн гектар вылысь воис 17,5 центнер сю. Мӧс куйӧдӧн жӧ, сӧмын куйӧдсӧ босьтӧма чукӧр шӧрсьыс, урожайыс воис 20,7 центнер гектар вылысь. Куйӧд чукӧр пыдӧссьыс куйӧдӧн гектар му вылысь урожайыс воис 18,5 центнер. Ԍвежӧј мӧс кујӧԁӧн гектар вылыԍ воіс 17,5 центԋер ԍу. Мӧс кујӧԁӧн-жӧ, сӧмын кујӧԁсӧ боԍтӧма чукӧр шӧрԍыс, урожајыс воіс 20,7 центԋер гектар вылыԍ. Кујӧԁ чукӧр пыԁӧсԍыс кујӧԁӧн гектар му вылыԍ урожајыс воіс 18,5 центԋер.
Вӧв куйӧдӧн урожайыс воис 21,6 центнер гектарысь. Порсь куйӧдӧн воис 19,5 центнер гектар вылӧ. Вӧв кујӧԁӧн урожајыс воіс 21,6 центԋер гектарыԍ. Порԍ кујӧԁӧн воіс 19,5 центԋер гектар вылӧ.
Медуна содтӧ урожайтӧ вӧв куйӧд, сы бӧрын мӧс куйӧд, сэсся порсь куйӧд. Меԁуна соԁтӧ урожајтӧ вӧв кујӧԁ, сы бӧрын мӧс кујӧԁ, сеԍԍа порԍ кујӧԁ.
Кутшӧма содӧны разнӧй кӧдзаяслӧн урожайяс куйӧд вылын Кущӧма соԁӧны разнӧј кӧԇајаслӧн урожајјас кујӧԁ вылын
Оз быд пӧлӧс кӧдза ӧткодя быдмы куйӧдалӧм му вылын. Ӧти кӧдзаяс сетӧны бур урожай свежӧй куйӧд вылын, мукӧдыс бура быдмӧны куйӧд бӧрас мӧд вонас (мӧд кӧдзанас). Ӧти кӧдзаяслысь куйӧдыд урожайтӧ содтӧмысь кындзи бурмӧдӧ и качествосӧ. А мукӧд кӧдзаыслысь урожайсӧ оз содты либӧ качествоыс урожайыслӧн омӧльтчӧ. Оз быԁ пӧлӧс кӧԇа ӧткоԃа быԁмы кујӧԁалӧм му вылын. Ӧԏі кӧԇајас ԍетӧны бур урожај ԍвежӧј кујӧԁ вылын, мукӧԁыс бура быԁмӧны кујӧԁ бӧрас мӧԁ вонас (мӧԁ кӧԇанас). Ӧԏі кӧԇајаслыԍ кујӧԁыԁ урожајтӧ соԁтӧмыԍ кынԇі бурмӧԁӧ і качествосӧ. А мукӧԁ кӧԇаыслыԍ урожајсӧ оз соԁты ԉібӧ качествоыс урожајыслӧн омӧԉтчӧ.
Арся кӧдзаяс улӧ (сю улӧ, шобді улӧ) куйӧд петкӧдӧны коськӧм вылӧ. Кӧдзаыслӧн урожайыс тшӧтш и коськӧм дӧзьӧритӧм сайын да куйӧдсӧ петкӧдӧм кад сайын. Видзӧдлам ӧні первой кутшӧм коськӧмъяс овлӧны. Арԍа кӧԇајас улӧ (ԍу улӧ, шобԁі улӧ) кујӧԁ петкӧԁӧны коԍкӧм вылӧ. Кӧԇаыслӧн урожајыс щӧщ і коԍкӧм ԁӧԅӧрітӧм сајын ԁа кујӧԁсӧ петкӧԁӧм каԁ сајын. Віԇӧԁлам ӧні первој кущӧм коԍкӧмјас овлӧны.
1. Сёръя коськӧм. Ид бӧрын либӧ зӧр бӧрын коськӧм улӧ мунысь мусӧ мӧд вонас гожӧмӧдзыс (юньӧдз) кольӧны гӧртӧгыс. Гӧрӧны, куйӧдсӧ гожӧмнас петкӧдасны да. А сыӧдз видзӧны му вылас скӧтсӧ. 1. Ԍорја коԍкӧм. Іԁ бӧрын ԉібӧ зӧр бӧрын коԍкӧм улӧ муныԍ мусӧ мӧԁ вонас гожӧмӧԇыс (јуԋӧԇ) коԉӧны гӧртӧгыс. Гӧрӧны, кујӧԁсӧ гожӧмнас петкӧԁасны-ԁа. А сыӧԇ віԇӧны му вылас скӧтсӧ.
2. Сьӧд коськӧм. Сідзи шусьӧ сы понда, пыр сэтысь ёг турунсӧ бырӧдӧны да, оз лэдзлыны муыслы вежӧдны турунъяснас да (пинёвтӧмӧн). Гӧрӧны сійӧс ид да зӧр чукӧртан вонас арнас. Куйӧдсӧ петкӧдӧны арсяньыс. 2. Ԍӧԁ коԍкӧм. Сіԇі шуԍӧ сы понԁа, пыр сетыԍ јог турунсӧ бырӧԁӧны-ԁа, оз леԇлыны муыслы вежӧԁны турунјаснас-ԁа (піԋовтӧмӧн). Гӧрӧны сіјӧс іԁ ԁа зӧр чукӧртан вонас арнас. Кујӧԁсӧ петкӧԁӧны арԍаԋыс.
3. Воддза коськӧм. Кор гӧрӧны мусӧ тулыснас, сэки жӧ и куйӧдсӧ петкӧдӧны. Миян водз коськӧмтӧ гӧрны колӧ майын (майся коськӧм). 3. Воԇԇа коԍкӧм. Кор гӧрӧны мусӧ тулыснас, секі-жӧ і кујӧԁсӧ петкӧԁӧны. Міјан воԇ коԍкӧмтӧ гӧрны колӧ мајын (мајса коԍкӧм).
4. Тыра коськӧм. Кор коськӧмас, медым сійӧ сю кӧдзтӧдзыс эз куйлы весьшӧрӧ, кӧдзӧны зӧр сора вика (турун вылӧ) либӧ регыд воысь кутшӧмкӧ мӧд кӧдза. Кӧдзӧны коськӧмас, медым эськӧ коськӧмсӧ путшкигкежлас (мӧдысьыс гӧригкежлӧ) бӧр нин чукӧртны му вывсьыс кӧдзасӧ. Коськӧмсьыс кӧдзасӧ чукӧртӧм бӧрын сюсӧ кӧдзтӧдзыс муыс удитас на шойччыны, удитан сійӧс колӧм ногӧн дӧзьӧритны. Куйӧдсӧ татшӧм коськӧмас петкӧдӧны арнас, коськӧмса кӧдза улас. Тыра коԍкӧм. Кор коԍкӧмас, меԁым сіјӧ ԍу кӧԇтӧԇыс ез кујлы веԍшӧрӧ, кӧԇӧны зӧр сора віка, (турун вылӧ), ԉібӧ регыԁ воыԍ кущӧмкӧ мӧԁ кӧԇа. Кӧԇӧны коԍкӧмас, меԁым еԍкӧ коԍкӧмсӧ пущкіг кежлас (мӧԁыԍыс гӧріг кежлӧ) бӧр-ԋін чукӧртны му вывԍыс кӧԇасӧ. Коԍкӧмԍыс кӧԇасӧ чукӧртӧм бӧрын ԍусӧ кӧԇтӧԇыс муыс уԃітас-на шојтчыны, уԃітан сіјӧс колӧм ногӧн ԁӧԅӧрітны. Кујӧԁсӧ тащӧм коԍкӧмас петкӧԁӧны арнас, коԍкӧмса кӧԇа улас.
Кутшӧм коськӧм вылӧ кутшӧма лӧсялӧ куйӧд, сы кузя со мый петкӧдлӧны опытнӧй муяс: Кущӧм коԍкӧм вылӧ кущӧма лӧԍалӧ кујӧԁ, сы куԅа со мыј петкӧԁлӧны опытнӧј мујас:
Опытнӧй станцияяс да муяс Опытнӧј станціјајас ԁа мујас
Гектар вылӧ сю урожай (центнерӧн) Гектар вылӧ ԍу урожај (центԋерӧн)
Сёръя коськӧм. Ԍорја коԍкӧм.
Сьӧд коськӧм. Ԍӧԁ коԍкӧм.
Воддза коськӧм. Воԇԇа коԍкӧм.
Зӧр сора викаӧн тырсьӧдӧм коськӧм. Зӧр сора вікаӧн тырԍӧԁӧм коԍкӧм.
к-тӧг кујӧԁтӧг
к-а кујӧԁалӧмӧн
к-тӧг кујӧԁтӧг
к-а кујӧԁалӧмӧн
к-тӧг кујӧԁтӧг
к-а кујӧԁалӧмӧн
к-тӧг кујӧԁтӧг
к-а кујӧԁалӧмӧн
Вяткаса Вјаткаса
14,8 14,8
20,2 20,2
16,0 16,0
22 22
15,4 15,4
20,7 20,7
12 12
14,0 14,0
Козьмодемьянскса Коԅмоԃемјанскса
10,8 10,8
12,8 12,8
22,8 22,8
14,6 14,6
22,5 22,5
7,47 7,47
Симбилейск Ԍімбіԉејск
11,1 11,1
15,1 15,1
14,7 14,7
15,6 15,6
13,9 13,9
16,2 16,2
11,1 11,1
Мӧскуаса Мӧскуаса
16,2 16,2
22,0 22,0
20,1 20,1
Шӧркоддьӧма Шӧркоԃԃема
10,9 10,9
14,7 14,7
13,8 13,8
19,3 19,3
13,7 13,7
18,9 18,9
9,8 9,8
13,1 13,1
Уна-ӧ содіс куйӧд вӧснаыс Уна-ӧ соԁіс кујӧԁ вӧснаыс
3,8 3,8
5,5 5,5
6,2 6,2
3,3 3,3
Тайӧ табличасьыс тыдалӧ — медыджыд урожай водз да сьӧд коськӧмъяс вылын. Сэні жӧ медъёна содтӧ урожайсӧ и куйӧдыс. Тајӧ табԉіцаԍыс тыԁалӧ — меԁыҗыԁ урожај воԇ ԁа ԍӧԁ коԍкӧмјас вылын. Сені-жӧ меԁјона соԁтӧ урожајсӧ і кујӧԁыс.
Татысь тыдалӧ: медым бура используйтны куйӧд, медым куйӧдыс унджык пӧльза сетіс, колӧ лючки мутӧ дӧзьӧритны, уджавны. А муяс лючки (правильнӧя) дӧзьӧритны, уджавны позьӧ бара жӧ сӧмын гырысь, ӧтувъя овмӧсын. Татыԍ тыԁалӧ — меԁым бура іспоԉзујтны кујӧԁ, меԁым кујӧԁыс унҗык пӧԉза ԍетіс, колӧ ԉучкі мутӧ ԁӧԅӧрітны, уҗавны. А мујас ԉучкі (правіԉнӧја) ԁӧԅӧрітны, уҗавны поԅӧ бара-жӧ сӧмын гырыԍ, ӧтувја овмӧсын.
Чистӧй, водз коськӧмъяс куйӧдалӧмӧн медрегыд позьӧ кыпӧдны сю урожайяс. Чістӧј, воԇ коԍкӧмјас кујӧԁалӧмӧн — меԁ регыԁ поԅӧ кыпӧԁны ԍу урожајјас.
Колхозъясын он вермы пыр петкӧдны куйӧдтӧ кор колӧ. Шуам, сьӧд коськӧм вылӧ колӧ куйӧдтӧ петкӧдны арнас, кор став уджалысьыслы лоӧ няньяс да пуктасъяс идравны. А кутшӧма нӧ урожайсӧ коськӧмыс содтас, арнас кӧ коськӧмсӧ гӧран да куйӧдсӧ тулыснас сэтчӧ петкӧдан? Колхозјасын он вермы пыр петкӧԁны кујӧԁтӧ кор колӧ. Шуам, ԍӧԁ коԍкӧм вылӧ колӧ кујӧԁтӧ петкӧԁны арнас, кор став уҗалыԍыслы лоӧ ԋаԋјас ԁа пуктасјас іԁравны. А кущӧма-нӧ урожајсӧ коԍкӧмыс соԁтас, арнас-кӧ коԍкӧмсӧ гӧран ԁа кујӧԁсӧ тулыснас сетчӧ петкӧԁан?
Козьмодемьянскӧй му вылын видлӧгъясыс со мый петкӧдлӧны: арын мусӧ куйӧднас гӧригӧн чистӧй коськӧм вылын урожайыс воис 23,2 центнер гектарысь, а арын гӧрлӧм коськӧмсӧ тулыснас выль пӧв куйӧдӧн гӧрӧмӧн гектарысь воис нин сӧмын 20,4 центнер гектарысь. Тулысын куйӧдсӧ гӧрӧмӧн гектар коськӧмын урожайыс воис 2,8 центнер этшаджык. Сэтшӧмтор жӧ петкӧдліс и Паишевскӧй опытнӧй мулӧн 13 вося видлӧгыс. Коԅмоԃемјанскӧј му вылын віԁлӧгјасыс со мыј петкӧԁлӧны: арын мусӧ кујӧԁнас гӧрігӧн чістӧј коԍкӧм вылын урожајыс воіс 23,2 центԋер гектарыԍ, а арын гӧрлӧм коԍкӧмсӧ тулыснас выԉпӧв кујӧԁӧн гӧрӧмӧн гектарыԍ воіс-ԋін сӧмын 20,4 центԋер гектарыԍ. Тулысын кујӧԁсӧ гӧрӧмӧн гектар коԍкӧмын урожајыс воіс 2,8 центԋер ещаҗык. Сещӧмтор-жӧ петкӧԁліс і Паішевскӧј опытнӧј мулӧн 13 воԍа віԁлӧгыс.
Дерт, унджык урожайыд воӧ унджык куйӧдӧн. Мӧскуа обласьтса опытнӧй му вылын куйӧдавтӧм коськӧм бӧрын сю воис 19,3 центнер гектарысь, а 18 тонна куйӧд петкӧдӧмӧн му вылӧ воис гектарысь 21,7 центнер. Содӧма куйӧдалӧм вӧсна 2,55 центнер. Ԃерт, унҗык урожајыԁ воӧ унҗык кујӧԁӧн. Мӧскуа облаԍтса опытнӧј му вылын кујӧԁавтӧм коԍкӧм бӧрын ԍу воіс 19,3 центԋер гектарыԍ, а 18 тонна кујӧԁ петкӧԁӧмӧн му вылӧ воіс гектарыԍ 21,7 центԋер. Соԁӧма кујӧԁалӧм вӧсна 2,55 центԋер.
36 тонна куйӧд петкӧдӧм му вылӧ гектарысь воӧма 22,4 центнер. 36 тонна куйӧдыс содтӧма 3 центнер нянь. 36 тонна кујӧԁ петкӧԁӧм му вылӧ гектарыԍ воӧма 22,4 центԋер. 36 тонна кујӧԁыс соԁтӧма 3 центԋер ԋаԋ.
Сідзкӧ сю улӧ бурджык куйӧд нормаӧн лыддьыссьӧ 18 тонна куйӧд гектар вылӧ. Сіԇ-кӧ ԍу улӧ бурҗык кујӧԁ нормаӧн лыԃԃыԍԍӧ 18 тонна кујӧԁ гектар вылӧ.
Кутшӧма да кымын кӧдзалысь содтӧ урожайяссӧ куйӧд. Кущӧма ԁа кымын кӧԇалыԍ соԁтӧ урожајјассӧ кујӧԁ.
Куйӧдыд ӧд оз сӧмын ӧти кӧдзалысь содты урожайтӧ. Содтӧ и сы бӧрын мунысь кӧдзаяслысь, торйӧн нин картупельлысь урожайсӧ. Кујӧԁыԁ-ӧԁ оз сӧмын ӧԏі кӧԇалыԍ соԁты урожајтӧ. Соԁтӧ і сы бӧрын муныԍ кӧԇајаслыԍ, торјӧн-ԋін картупеԉлыԍ урожајсӧ.
Урожаяссӧ сю бӧрас куйӧдыслӧн содтӧмыс — му саяс, куйӧд качество да куйӧд лыд саяс. Урожајассӧ ԍу бӧрас кујӧԁыслӧн соԁтӧмыс — му сајас, кујӧԁ качество ԁа кујӧԁ лыԁ сајас.
Ми висьталім нин, мися, вӧв куйӧд ӧдйӧджык сісьмӧ да мӧс куйӧд сертиыс выныс регыдджык бырӧ. Мі віԍталім-ԋін, міԍа, вӧв кујӧԁ ӧԁјӧҗык сіԍмӧ ԁа мӧс кујӧԁ ԍерԏіыс выныс регыԁҗык бырӧ.
Сідзжӧ и му саяс урожайыд. Кокни лыаа му вылын куйӧдыс пыр жӧ ёна содтас урожайтӧ, сӧмын регыд и бырӧ сійӧ муас куйӧд выныс. Сіԇ-жӧ і му сајас урожајыԁ. Кокԋі лыаа му вылын кујӧԁыс пыр-жӧ јона соԁтас урожајтӧ, сӧмын регыԁ і бырӧ сіјӧ муас кујӧԁ выныс.
Сёй муяс вылын куйӧдыд эськӧ и оз ёна содты урожайсӧ да бара дыр тӧдчӧ сылӧн выныс. Ԍој мујас вылын кујӧԁыԁ еԍкӧ і оз јона соԁты урожајсӧ ԁа бара ԁыр тӧԁчӧ сылӧн выныс.
Мӧскуа обласьтувса станцияын уна вося видлӧгъяс петкӧдлісны, дыр-ӧ тӧдчӧ куйӧдыслӧн выныс урожайяс содтӧм боксянь: Мӧскуа облаԍтувса станціјаын уна воԍа віԁлӧгјас петкӧԁлісны, ԁыр-ӧ тӧԁчӧ кујӧԁыслӧн выныс урожајјас соԁтӧм бокԍаԋ:
Кӧдзаясыс со кыдзи мунісны воысь-воӧ Кӧԇајасыс со кыԇі мунісны воыԍ-воӧ
Гектар вылын урожай (цент.) Гектар вылын урожај (цент.)
Содіс урожайыс прӧчентӧн. Соԁіс урожајыс процентӧн.
куйӧдтӧг кујӧԁтӧг
куйӧдалӧма 18 тонна куйӧдӧн кујӧԁалӧма 18 тонна кујӧԁӧн
Сю .... Ԍу ....
20,5 20,5
23,2 23,2
113 113
Бобӧнянь .... Бобӧԋаԋ ....
41,2 41,2
45,6 45,6
110 110
Зӧр .... Зӧр ....
15,7 15,7
19,5 19,5
124 124
Зӧр сора вика .... Зӧр сора віка ....
16,2 16,2
29,2 29,2
112 112
Татысь аддзам — куйӧд содтӧ урожайсӧ дорвыв нёль во чӧж. Татыԍ аԁԇам — кујӧԁ соԁтӧ урожајсӧ ԁорвыв ԋоԉ во чӧж.
Мӧскуа обласьтувса опытнӧй мулӧн видлӧгъясыс петкӧдлісны: 36 тонна куйӧд вынсьӧдӧм му вылысь урожайясыс воисны унджык 18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧм му вылысь серти: первой кӧдзаыслӧн (сюлӧн) — 2% вылӧ, мӧд кӧдзаыслӧн (картупельлӧн) — 15% вылӧ, коймӧд кӧдзаыслӧн (зӧрлӧн) — 21% вылӧ, нёльӧд кӧдзаыслӧн (бобӧняньлӧн) — 76% вылӧ. Мӧскуа облаԍтувса опытнӧј мулӧн віԁлӧгјасыс петкӧԁлісны: 36 тонна кујӧԁ вынԍӧԁӧм му вылыԍ урожајјасыс воісны унҗык 18 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм му вылыԍ ԍерԏі: первој кӧԇаыслӧн (ԍулӧн) — 2% вылӧ, мӧԁ кӧԇаыслӧн (картупеԉлӧн) — 15% вылӧ, којмӧԁ кӧԇаыслӧн (зӧрлӧн) — 21% вылӧ, ԋоԉӧԁ кӧԇаыслӧн (бобӧԋаԋлӧн) — 76% вылӧ.
Сідзкӧ, медым тӧдны, кутшӧм куйӧд норма мед выгӧднӧ петкӧдны му вылӧ, колӧ лыд вылӧ босьтны и первойя урожай бӧрас содӧм мукӧд урожайяссӧ. Сіԇ-кӧ меԁым тӧԁны, кущӧм кујӧԁ норма меԁ выгӧԁнӧ петкӧԁны му вылӧ, колӧ лыԁ вылӧ боԍтны і первојја урожај бӧрас соԁӧм мукӧԁ урожајјассӧ.
Кутшӧма лӧсялӧ куйӧд картупельлы, шабділы да мукӧд кӧдзаяслы. Кущӧма лӧԍалӧ кујӧԁ картупеԉлы, шабԁілы ԁа мукӧԁ кӧԇајаслы.
Нечернозёмнӧй полосаын да лесостеп чернозём вылын картупельлы куйӧд медъёна лӧсялӧ, содтӧ урожайсӧ. Ԋечерноԅомнӧј полосаын ԁа ԉесоԍԏеп черноԅом вылын картупеԉлы кујӧԁ меԁјона лӧԍалӧ, соԁтӧ урожајсӧ.
Со кутшӧм урожайыс воӧ картупельлӧн кокньыд да йитлӧсджык (связнӧйджык) муяс вылын: Со кущӧм урожајыс воӧ картупеԉлӧн кокԋіԁ ԁа јітлӧсҗык (ԍвјазнӧјҗык) мујас вылын:
Опытнӧй муяс Опытнӧј мујас
Кутшӧм му вылын Кущӧм му вылын
Картупельлӧн урожайыс гектар вылысь (центнерӧн) Картупеԉлӧн урожајыс гектар вылыԍ (центԋерӧн)
куйӧдтӧг кујӧԁтӧг
18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн 18 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧмӧн
36 тонна куйӧдӧнвынсьӧдӧмӧн 36 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧмӧн
содіс 18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн соԁіс 18 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧмӧн
содіс 36 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн соԁіс 36 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧмӧн
Мӧскуа бердса Мӧскуа берԁса
Лыаа (супесь) Лыаа (супеԍ)
106 106
155 155
191 191
49 49
85 85
Тимохинскса Ԏімохінскса
Йитлӧсджык Јітлӧсҗык
139 139
181 181
42 42
Кыкнан нормаыс ёна содтісны картупельлысь урожайсӧ. Центнер картупель содӧ 0,42 тонна куйӧдысь. Ӧдвакӧ кутшӧмкӧ мӧд кӧдзалысь куйӧдыд картупельлысь кодя урожайтӧ содтас да куйӧдыд асьсӧ сэтшӧм бура вештас. Картупельлӧн и куйӧд петкӧдӧмсянь коймӧд вонас (сю бӧрын пуктігӧн) ёна содӧ урожайыс. Кыкнан нормаыс јона соԁтісны картупеԉлыԍ урожајсӧ. Центԋер картупеԉ соԁӧ 0,42 тонна кујӧԁыԍ. Ӧԁва-кӧ кущӧмкӧ мӧԁ кӧԇалыԍ кујӧԁыԁ картупеԉлыԍ коԃа урожајтӧ соԁтас ԁа кујӧԁыԁ аԍсӧ сещӧм бура вештас. Картупеԉлӧн і кујӧԁ петкӧԁӧмԍаԋ којмӧԁ вонас (ԍу бӧрын пуктігӧн) јона соԁӧ урожајыс.
Картупельтӧ колӧ пуктыны му вылад сю бӧрын (куйӧд бӧрас мӧд кӧдзаӧн нуӧдны). Овмӧсын кӧ оз став муас тырмы куйӧдыд, картупель улӧ медвойдӧр колӧ петкӧдны куйӧдсӧ. Картупеԉтӧ колӧ пуктыны му вылаԁ ԍу бӧрын (кујӧԁ бӧрас мӧԁ кӧԇаӧн нуӧԁны). Овмӧсын-кӧ оз став муас тырмы кујӧԁыԁ, картупеԉ улӧ меԁвојԁӧр колӧ петкӧԁны кујӧԁсӧ.
Корнеплодъяс (мӧс сёркни, скӧтлы вердан свеклӧ, галан, скӧтлы вердан морков) сідзжӧ ёна бурджыка быдмӧны куйӧд вылад. Найӧс куйӧдалӧм му вылӧ жӧ колӧ пуктыны. Корԋеплоԁјас (мӧс ԍоркԋі, скӧтлы верԁан ԍвеклӧ, галан, скӧтлы верԁан морков) сіԇ-жӧ јона бурҗыка быԁмӧны кујӧԁ вылаԁ. Најӧс кујӧԁалӧм му вылӧ-жӧ колӧ пуктыны.
Пӧжсьытӧм куйӧд колӧ петкӧдны арын, а пӧжсьӧма куйӧд позьӧ петкӧдны тулысын. Пӧжԍытӧм кујӧԁ колӧ петкӧԁны арын, а пӧжԍӧма кујӧԁ поԅӧ петкӧԁны тулысын.
Шабді свежӧй куйӧдалӧм му вылӧ оз ков кӧдзны, сэки ёна быдмӧ шабді пытшкад ёг турун. Шабԁі ԍвежӧј кујӧԁалӧм му вылӧ оз ков кӧԇны, секі јона быԁмӧ шабԁі пыщкаԁ јог турун.
Сылы колӧ дерт вына му, сӧмын мед эз вӧв ёг туруна муыс. Сэтшӧм му вылӧ и колӧ кӧдзны шабдісӧ. Позьӧ кӧдзны шабдітӧ куйӧд вылӧ кӧдзӧм корнеплод либӧ картупель бӧрын. Сылы колӧ, ԃерт, вына му, сӧмын меԁ ез вӧв јог туруна муыс. Сещӧм му вылӧ і колӧ кӧԇны шабԁісӧ. Поԅӧ кӧԇны шабԁітӧ кујӧԁ вылӧ кӧԇӧм корԋеплоԁ ԉібӧ картупеԉ бӧрын.
Зӧр сора вика да мукӧд сора кӧдзаяс кӧдзӧны пырджык коськӧм вылӧ. Налысь урожайтӧ свежӧй куйӧдыд ёна содтӧ. Зӧр сора віка ԁа мукӧԁ сора кӧԇајас кӧԇӧны пырҗык коԍкӧм вылӧ. Налыԍ урожајтӧ ԍвежӧј кујӧԁыԁ јона соԁтӧ.
Мый сетӧ куйӧд минерала мувынсьӧданъяскӧд тшӧтш му вынсьӧдігӧн. Мыј ԍетӧ кујӧԁ міԋерала мувынԍӧԁанјаскӧԁ щӧщ му вынԍӧԁігӧн.
Муяс вынсьӧдны куйӧд тырмытӧмла опытнӧй учрежденньӧяс тӧдмалісны, позьӧ-ӧ тырмытӧм куйӧд пыдди муӧ сюйны минерала мувынсьӧданъяс. Мујас вынԍӧԁны кујӧԁ тырмытӧмла опытнӧј учрежԃеԋԋӧјас тӧԁмалісны, поԅӧ-ӧ тырмытӧм кујӧԁ пыԃԃі муӧ ԍујны міԋерала мувынԍӧԁанјас.
Шуам, колхозын кӧ куйӧдыс эм сӧмын 18 тоннаӧн гектар вылӧ, сійӧ дерт этша. Оз-ӧ позь мусӧ куйӧдсьыс кындзи минерала мувынсьӧданъясӧн нӧшта вынсьӧдны? Шуам, колхозын-кӧ кујӧԁыс ем сӧмын 18 тоннаӧн гектар вылӧ, сіјӧ, ԃерт, еща. Оз-ӧ поԅ мусӧ кујӧԁԍыс кынԇі міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн нӧшта вынԍӧԁны?
Вӧлӧмкӧ позьӧ. Вӧлӧм-кӧ поԅӧ.
Со мый петкӧдлӧны та кузя Центрально-промышленнӧй станцияяслӧн видлӧгъясыс. Со мыј петкӧԁлӧны та куԅа Центраԉно-промышԉеннӧј станціјајаслӧн віԁлӧгјасыс.
Шуйскӧй опытнӧй му вылын (Ивановскӧй обл.) шӧркоддьӧма подзола му вылын квайт переменаӧн уджалігӧн (коськӧм, сю, бобӧнянь, шабді, зӧр) воисны татшӧм урожайяс: Шујскӧј опытнӧј му вылын (Івановскӧј обл.) шӧркоԃԃема поԁзола му вылын квајт переменаӧн уҗалігӧн (коԍкӧм, ԍу, бобӧԋаԋ, шабԁі, зӧр) воісны тащӧм урожајјас:
Мыйӧн кутшӧма вынсьӧдӧма Мыјӧн кущӧма вынԍӧԁӧма центԋерӧн
центнерӧн центнерӧн
Гектарысь сю урожай Гектарысь сю урожай
содіс вынсьӧдӧмыс понда урожайыс соԁіс вынԍӧԁӧмыс понԁа урожајыс
Вынсьӧдтӧм му Вынԍӧԁтӧм му
10,7 10,7
18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧм му 18 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм му
16,6 16,6
5,9 5,9
36 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧм му 36 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм му
18,0 18,0
7,8 7,8
18 тонна куйӧдӧн да 1,8 центнер томас-шлакӧн вынсьӧдӧм му 18 тонна кујӧԁӧн ԁа 1,8 центԋер томасшлакӧн вынԍӧԁӧм му
18,0 18,0
8,7 8,7
18 тонна дінӧ 1,8 центнер томас-шлак содтӧм кыпӧдіс урожайсӧ сюлысь 36 тонна куйӧд кодя жӧ. 18 тонна ԁінӧ 1,8 центԋер томасшлак соԁтӧм кыпӧԁіс урожајсӧ ԍулыԍ 36 тонна кујӧԁ коԃа-жӧ.
Мишенскӧй опытнӧй му вылын сизим переменаӧн уджалігӧн 18 тонна куйӧд дінӧ 1,8 тонна томас-шлак содтӧмыс бара жӧ 36 тонна куйӧд кодя сюлысь урожайсӧ содтіс. Мішенскӧј опытнӧј му вылын ԍіԅім переменаӧн уҗалігӧн 18 тонна кујӧԁ ԁінӧ 1,8 тонна томасшлак соԁтӧмыс бара-жӧ 36 тонна кујӧԁ коԃа ԍулыԍ урожајсӧ соԁтіс.
Куйӧд тырмытӧм дырйи позьӧ мутӧ вынсьӧдны тшӧтш и минерала мувынсьӧданъясӧн. Кујӧԁ тырмытӧм ԁырјі поԅӧ мутӧ вынԍӧԁны щӧщ і міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн.
Бӧръя каднас ёна пыдди пуктӧны войвылын подзола муяс известкаалӧм. Куйӧдкӧд муӧ сюйӧм извесьтыд содтӧ куйӧдлысь мувынсьӧдан вынсӧ, бырӧдӧ мулысь вреднӧй свойствосӧ. Бӧрја каԁнас јона пыԃԃі пуктӧны војвылын поԁзола мујас іԅвесткаалӧм. Кујӧԁкӧԁ муӧ ԍујӧм іԅвеԍԏыԁ соԁтӧ кујӧԁлыԍ мувынԍӧԁан вынсӧ, бырӧԁӧ мулыԍ вреԁнӧј својствосӧ.
Извесьткӧд куйӧд сюйӧм збыльысь ёна бурмӧдӧ мутӧ, сэки му сетӧ вӧвлытӧм гырысь урожайяс. Іԅвеԍԏкӧԁ кујӧԁ ԍујӧм збыԉыԍ јона бурмӧԁӧ мутӧ, секі му ԍетӧ вӧвлытӧм гырыԍ урожајјас.
Со, Вяткаса опытнӧй станциялӧн видлӧгыс: Со, Вјаткаса опытнӧј станціјалӧн віԁлӧгыс:
Центнерӧн Центԋерӧн
Сю урожай 1926 да 1927 воясӧ (шӧр.) Ԍу урожај 1926 ԁа 1927 војасӧ (шӧр.)
Содіс урожайыс гектар вылӧ Соԁіс урожајыс гектар вылӧ
Куйӧдтӧг Кујӧԁтӧг
9,3 9,3
36 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн 36 тонна кујӧԁӧн вынԍӧԁӧмӧн
16,5 16,5
7,2 7,2
36 тонна куйӧдӧн да 10 тонна извесьтӧн вынсьӧдӧмӧн 36 тонна кујӧԁӧн ԁа 10 тонна іԅвеԍԏӧн вынԍӧԁӧмӧн
23,4 23,4
14,1 14,1
Известкаалӧм да куйӧдалӧм му вылын урожайыс воис куйӧдтӧм му вылас серти кык да джын пӧв унджык (ӧтарас 23,4 т, мӧдарас 9,3 тонна). Іԅвесткаалӧм ԁа кујӧԁалӧм му вылын урожајыс воіс кујӧԁтӧм му вылас ԍерԏі кык ԁа җын пӧв унҗык (ӧтарас 23,4 т., мӧԁарас 9,3 тонна).
Ми аддзам, войвывса подзола муяс бура кужӧмӧн сійӧс дӧзьӧритігӧн сетӧны урожайяссӧ оз этшаджык, а мукӧддырйиыс весиг унджык на чернозём вылын дорысь. Мі аԁԇам, војвывса поԁзола мујас бура кужӧмӧн сіјӧс ԁӧԅӧрітігӧн ԍетӧны урожајјассӧ оз ещаҗык, а мукӧԁ ԁырјіыс веԍіг унҗык-на черноԅом вылын ԁорыԍ.
Комиӧн
Важ коми гижӧд