КУЙӦД
Водзкыв.
Миян странаын ӧні вывті ӧдйӧ мунӧ сиктса овмӧсӧс социализм туй вылӧ вуджӧдӧм, став уджсӧ выль ног сувтӧдӧм. Талысь коланлунсӧ гӧгӧрвоисны нин уна миллион лыда крестьяна овмӧсъяс. Посни крестьяна овмӧсъясӧс колхозъясӧ ӧтувтӧм сӧмын вермас збыльысь кыпӧдны сиктса овмӧсӧс.
Крестьяна посни овмӧсъясад гырысь машинаяснас уджавны эськӧ оз нин позь, наука тшӧктӧм серти нуӧдны овмӧс он нин вермы, весиг ӧд видз-му уджалан посни машинаяс, кӧлуй да вӧвъяс он вермы сэні (посни овмӧсад) бура используйтны. Некутшӧм бурмӧдӧм посни овмӧсъясын он вермы нуӧдны.
Тайӧ нигаас лоӧ висьталӧма, мый сетӧ куйӧдӧн му вынсьӧдӧм, лоӧны индӧдъяс, кыдзи дӧзьӧритны куйӧдсӧ, кыдзи, кор, кутшӧм му вынсьӧдны, медым муысь босьтны гырысьджык урожайяс.
Крестьяна посни овмӧсъясын куйӧд сетӧ вӧлі пӧльзасӧ ёна этша, эз кужлыны найӧ куйӧдсӧ лӧсьӧдны-дӧзьӧритны да, эз тӧдлыны кыдзи, кутшӧм ногӧн ыджыдджык пӧльза вермӧ сетны да. Ичӧт овмӧсын сэсся эз вӧв тырмымӧн куйӧдыс.
Колхозын куйӧдыд эм тырмымӧн, дай скӧтсӧ бурджыка да лючки вердӧмнас бурджык куйӧдыс. Сэні бура позьӧ лӧсьӧдны да дӧзьӧритны куйӧдтӧ. Сӧмын колхозын куйӧд вермас сетны став пӧльзасӧ, кутшӧмӧс позьӧ босьтнысӧ куйӧдсьыс.
Тайӧ нигаыс тӧдмӧдас колхозникъясӧс, кыдзи вермасьны колхозса бур урожайяс вӧсна, куйӧдсӧ бура используйтӧмӧн.
Кор позьӧ виччысьны бур урожай.
Став быдмӧгъясыс — ловъяторъяс. Найӧ вермӧны овны, быдмыны кӧйдысасьны. Дерт, сы вылӧ налы колӧ тырмымӧн югыдыс, шоныдыс, ваыс, сёянторъясыс. Ӧтитор кӧ тайӧяс пиысь оз тырмы, быдмӧг кулӧ. Дзик ватӧг, либӧ дзик югыдтӧг быдмӧг оз вермы овны. Кӧдзыдінын сійӧ оз жӧ вермы быдмыны. Сідзкӧ быдмӧглы колӧны сылы лӧсялан условйӧяс.
Колӧ кӧ кӧдзаысь босьтны бур урожай, колӧ сійӧс кӧдзны, кӧні эм сылы тырмымӧн сёянтор, шоныд, югыд да сідз водзӧ.
Дерт, му уджалысьяс лӧсьӧдны шоныдтӧ да югыдтӧ оз вермыны. А ваыд да сёянторъясыд кӧдзаыдлы ёнджыкасӧ морт сайын нин. Бура кӧ кутам муяс вӧдитны, вынсьӧдны, бура гӧрны мутӧ — сэки тырмымӧн лоӧ сёяныд, ваыд быдмӧгыслы.
Мый нӧ колӧ быдмӧглы? Медвойдӧр колӧ тырмымӧн ва, мед васӧ кокньыда вермис босьтны мусьыс, а сынӧдас весьшӧрӧ мед ваыс эз косьмы. Мӧд-кӧ, мед му пиын бура вермӧ ветлыны сынӧд, коді колӧ быдмӧг вужъясыслы лолавнысӧ, а медсясӧ бактерияяслы овнысӧ.
Бактерияясӧс синмӧн он аддзы, найӧ зэв посньыдик ловъя ловъяс, олӧны вужъяс вылын, отсалӧны сісьмыны куйӧдлы, кулӧм вужъясыслы, артмӧдӧны пӧим, кӧні зэв уна сёянторъяс^Водзӧ тайӧ сёянторъяссӧ кутам шуны минерала сёянторъясӧн./^ да кодӧс мусьыс босьтӧны быдмӧгъясыс.
Кор быдмӧглы долыд быдмыны? Кор му вермӧ бура босьтны ас пиӧ зэр ва, бура вермӧ видзны сійӧс быдмӧглы, кор бура ветлӧ сынӧд му пиын, кор сынӧдыс тырмымӧн вужъясыслы, бактерияяслы. Татшӧмторъяс вермӧны лоны сӧмын небыд, рӧшкыд, посньыд шыдӧсакодь муын.
Небыд, посньыд шыдӧсакодь синма му бура вермӧ ас пиӧ босьтны зэр ва, видзны сійӧс. Татшӧм му вылысын оз кут ваыс пукавны, став ваыс кутас пырны му пиӧ, кӧтӧдас став му комӧкторъяссӧ.
Лёка вӧдитӧм муясӧ, сёрӧн гӧрӧм коськӧмъясӧ, кӧні муыс ёна топалӧма, чорзьӧма, бусмӧма, зэр ва оз вермы пырны. Сійӧ неуна вылыссӧ кӧтӧдас, пыдӧсӧ пырны ваыс оз вермы да визувтас шоръясӧ, сёнъясӧ. Татшӧм му оз вермы васӧ заптыны. Мыйӧн петас шонді, сэтшӧм му вылысь ваыс пыр и косьмас. Татшӧм лёк му вылӧ зэр некутшӧм пӧльза оз вай.
Шондіыд, дерт, и небыд му вылысь косьтӧ тшӧтш васӧ, сӧмын сылӧн вылысса пластыс вӧсньыдика косьмӧ, а му пытшсьыс оз вермы косьмынысӧ.
Мыйла нӧ тадзи? Ва оз вермы ветлӧдлыны комӧкысь комӧкӧ. Комӧклӧн вылыс радыс косьмӧ, а пытшкыс кольӧ. Вылысса косьмӧм слӧйыс видзӧ комӧкъяс пытшкӧс косьмӧмысь.
Небыд (поснидик комӧка) му шусьӧ структураа муӧн, а чорыд буса му — структуратӧм муӧн. Сідзкӧ структураа му зэра дырйи ёнджыка да бурджыка вермӧ заптыны ва ас пиас структуратӧм му дорысь, омӧльджыка косьмӧ зэр бӧрын.
Водзын ми шулім, мый ва кындзи мулы колӧ сынӧд.
Тимирязевскӧй академиялӧн опытнӧй му вылын вӧліны видлӧгъяс. Лои тӧдмалӧма: бур структураа (небыд, посни шыдӧса) муын бура сійӧс вӧдитӧм бӧрын сынӧдыс быдмӧглы тырмӧ 12 лун кежлӧ, шӧркоддьӧм структураа муын — 8 лун кежлӧ, омӧль структураа муын — 2 лун кежлӧ.
Та серти аддзам — медбур муын быдмӧглы сынӧд тырмӧ 12 лун кежлӧ; сідзкӧ колӧ кыдзкӧ вӧчны, мед эськӧ муас вочасӧн сынӧдыс пырис.
Кыдзи позьӧ содтыны свежӧй сынӧдсӧ муас? Медъёна сынӧдыс муӧ пырӧ «му лолалӧмӧн». Войын, му кӧдздӧдлӧм бӧрын, му комӧкъяс топалӧны, ичӧтмӧны, комӧк костъясыс лоӧны гырысьджыкӧсь. Сэки сынӧд пырӧ муас. Лунын муыс бӧр шоналӧ, му комӧкъяс бӧр паськалӧны, костъясыс чинӧны, сынӧд бӧр петӧ мусьыс. Тадзи муыс лолалӧ, вежлалӧ сынӧдсӧ.
Структураа муын сынӧдлӧн вежласьӧм мунӧ кокньыдджыка, бурджыка структуратӧм муын дорысь.
Бур, посни комӧка му позьӧ лӧсьӧдны бура да кадын уджалӧмӧн.
Сӧмын кутшӧм нӧ лоӧ тӧлк бура мусӧ гӧрӧмысь, медводдза зэрыс кӧ, шуам, кизьӧр няйтӧ вӧчас став комӧкъяссӧ да пӧртас мусӧ бӧр структуратӧм муӧ (буса, топыд, чорыд муӧ). Сідзкӧ оз ков сӧмын посни комӧкъяса му, а тшӧтш и ён комӧка. Мед эськӧ эз первой зэрнас жӧ комӧкъясыс кизьӧрмыны, разавны.
Мый нӧ колӧ вӧчны? Кутшӧм сэтшӧм клей колӧ, мед комӧкъясыс эськӧ эз ньӧдздыны. Сэтшӧм клейнас лоӧны быдмӧгъяслӧн сісьмӧм колясъясыс, перегнойыс. Кӧні уна татшӧм колясъясыс, сэні муыс сьӧд. Сійӧ медбур му.
Быдсяма пӧлӧс му уджалӧм жугӧдлӧ, бырӧдӧ комӧкъястӧ, содтӧ муас буссӧ. Быдсяма пӧлӧс му уджалӧм жӧ му пытшкысь ӧддзӧдӧ перегной сісьмӧмсӧ, а перегнойыс, ми тӧдам нин, клеитӧ посньыдик му комӧкъяссӧ. Сідзкӧ медыджыд мог му уджалігӧн — кӧдзаяс быдмигчӧж кутны мусӧ посньыд комӧкаӧн да видзны бусӧ поснялӧмысь.
Муяс вылӧ омӧля воӧ урожай лёка сійӧс уджалӧм да омӧля вынсьӧдӧм вӧсна. Кужтӧг уджалӧмӧн муыд оз нин ло посни комӧка. Вылысса буса слӧйыс сэки первой зэрнас жӧ нильзяс да ӧтлаасяс сёй моз ӧти чукӧрӧ да мусӧ коркаалас.
Мыйла му овлӧ вынтӧм? Воысь воӧ урожай босьтӧмӧн муысь уна вын, кӧдзаяслы уна сёянторъяс мунӧны, а бӧрсӧ муыслы либӧ ньӧти оз бергӧдчы, либӧ зэв этша бергӧдчӧ.
Колхозъяслы колӧ сідз бурмӧдны да вынсьӧдны мусӧ, медым кӧдзаяс сетісны бур урожай.
Му бурмӧдӧмын, урожайяс кыпӧдӧмын зэв тӧдчантор — куйӧд.
Мыйла куйӧдалӧны му.
Лёка уджалӧм муяс вылад куйӧдыд вывті лӧсялӧ, бурмӧдӧ муыслысь структурасӧ. Кор куйӧд сісьмӧ, артмӧ сэтысь перегной, коді йитлӧ му комӧкъяссӧ. Комӧкъяс лоӧны топыдӧсь, оз жугласьны зэр ваӧн. Водзын ми шулім нин, мыйла колӧ татшӧм муыс. Сідзкӧ ӧні гӧгӧрвоана, мыйла колӧ куйӧд, кыдзи куйӧд отсалӧ лэптыны урожай. Сёйӧд муясӧс куйӧд небзьӧдас, оз кут лэдзны коркаасьны, а лыавыв шавъялан муӧс ёнджыка йитлас да муыс бурджыка пондас кутны ва. Куйӧд бурмӧдӧ мутӧ и мукӧд ногӧн. Сійӧ сьӧдӧдӧ мутӧ, а сьӧд муыд бурджыка шоналӧ, водзджык позьӧ гӧрны кӧдзны.
Войвылад подзола муад куйӧдыд зэв бур. Татшӧминад куйӧдтӧ нинӧмӧн вежны он вермы:
1. Куйӧд сетӧ муӧ сёянтор быдмӧгъяслы;
2. Бурмӧдӧ мулысь структурасӧ, небзьӧдӧ, кышӧдӧ мусӧ, васӧ ёнджыка кутӧ куйӧда муыс;
3. Небыд, кышыд му пиын кокньыда ветлӧ сынӧд, вужъясыслы отсалӧ быдмынысӧ;
4. Посньыд комӧка му вермӧ ас пиӧ заптыны ва, оз лэдз косьмыны;
5. Куйӧд шонтӧ мусӧ.
Мыйысь куйӧдыс артмӧ да кутшӧм куйӧдъяс овлӧны.
Куйӧдлӧн вын овлӧ уна сикас, скӧт серти кӧрым серти да сідз водзӧ.
Вӧв куйӧд — косджык мукӧд сикас куйӧдъяс дорысь. Чукӧрын ӧдйӧ шоналӧ; сы вӧсна сійӧс шуӧны пӧсь куйӧдӧн. Зэв бур татшӧм куйӧд кӧдзыд сёя муяс вылын. Лыа муяс вылын вӧв куйӧд, кыдз шуасны, ӧдйӧ сотчӧ, куйӧд выныс мусьыс зэрӧн регыд пожъяссьӧ да весьшӧрӧ вошӧ.
Мӧс куйӧдын унджык ваыс, ньӧжйӧджык шоналӧ, ньӧжйӧджык сісьмӧ муын. Тайӧ куйӧдыс зэв бур лыа муяс вылын.
Порсь куйӧд — медуль куйӧд. Муын мӧс куйӧд дорысь на ньӧжйӧ сісьмӧ. Сы вӧсна порсь куйӧд медбур петкӧдны лыа му вылӧ, либӧ сорлавны вӧв куйӧдкӧд либӧ ыж куйӧдкӧд.
Ыж куйӧд — медкос, медпӧсь куйӧд. Сійӧ ёна мунӧ вӧв куйӧдлань. Сійӧ зэв ӧдйӧ сісьмӧ му пиад. Кос кадын косӧд му вылын ыж куйӧдыд весиг чинтывлӧ на урожайтӧ.
Куйӧдыд тшӧтш и скӧт кӧрым сайын. Вердан кӧ скӧтӧс идзасӧн либӧ омӧлик турунӧн, куйӧдыс лоӧ омӧль, выныс сэні этша лоӧ. Мӧд сикас нин куйӧдыд лоӧ скӧтӧс бобӧнянь турунӧн либӧ вына сёянъясӧн (жмыкӧн, ӧтрубӧн, зӧрйӧн) тшӧтш вердігӧн. Сэки куйӧд артмас ёна бурджык, вынаджык. Видлӧгъяс петкӧдлісны, мый минерала вынъясыс скӧтӧн сёйӧм кӧрымысь ставнас бӧр петӧ куйӧдас. Сідз жӧ позьӧ шуны и азот йылысь. А азот быдмӧглы вывті ёна колӧ. А сійӧ унаысь муын оз тырмывлы. Мый скӧтӧн сёйӧм кӧрымысь став азотыс да пӧима (минерала) вынъясыс бӧр ставнас петӧны куйӧдӧ, петкӧдлӧны видлӧгъяс:
Сьӧктаыс ульӧн
Сьӧктаыс косӧн (ньӧти ватӧг)
Сы пиын вӧлі
азот
пӧим
Килограмм лыдӧн
Кӧрым
98,0
21,0
0,31
1,46
Сэтысь куйӧд
81,8
10,5
0,30
1,46
Куйӧдлӧн выныс сэсся тшӧтш и вольӧс сайын. Вольӧс сюйӧны скӧт кок улӧ скӧт оланінас, мед косджык вӧлі скӧтыслӧн оланіныс. Сідзкӧ колӧ сэтшӧм вольӧс, коді вермас унджык куйӧд ва босьтны ас пытшкас, мед эз лэдз куйӧд ваыслы петны ортсыӧ. Сэсся ӧд ачыс вольӧсыс абу ӧткодь вына. Со кутшӧм вольӧслӧн мыйта выныс да мыйта вермӧ ас пиас босьтны васӧ:
Кутшӧм вольӧс
Быд 100 юкӧн кос вольӧс ас пиӧ босьтӧ ва
Быд 100 кг куйӧдын эм
Килограмм
Азот
Фосфор
Калий
Кальций
Сю идзас
170
0,4
0,25
0,8
0,3
Шырӧм идзас
260
—
—
—
—
Ид идзас
200
0,6
0,28
1,6
0,4
Анькытш гӧридз
280
1,2–2,0
0,3–0,4
0,6–1,8
1,6
Пу коръяс
200–300
1,0
0,25
0,25
1,8
Лыс
150–250
0,8
0,2
0,13
1,6
Пильнӧй пызь
420
0,2
—
—
—
Трунда
500–1000
1,2
0,05–0,2
0,03–0,1
0,2–1,0
Нитш
300–400
1,0
0,16
0,3
0,3
Табличаысь тыдалӧ, мый медуна ва босьтӧны ас пиас трунда да нитш. Идзас тайӧяс дорысь ватӧ ёна этша вермӧ босьтны. Куйӧд ваын эмӧсь уна сёянторъяс быдмӧгъяслы. Сы вӧсна колӧ тӧждысьны, медым куйӧд ваыс весьшӧрӧ эз вош. Скӧт оланінтӧ колӧ вольсавны сідзи, мед куйӧд пиысь куйӧд ваыс эз визувт бокӧ, мед ставыс кольӧ куйӧд пиас. Куйӧд ва кутны позьӧ идзас вольӧс дінӧ нитш, трунда либӧ шырӧм идзас (14–20 см кузяӧс) содтӧмӧн. Скӧтӧс сӧстӧма видзӧм могысь вольӧс колӧ оз сӧмын скӧт ыджда сертиыс, но тшӧтш и кӧрым сертиыс. Улис сёянӧн скӧтӧс вердігӧн вольӧсыс унджык колӧ, куйӧд ваыс сэки унджык артмӧ да.
Быд скӧт юр вылӧ колӧ вольӧсыс лун кежлӧ со мыйта:
Вӧвлы .... 2,0–3,5 кг гӧгӧр
Мӧслы .... 2,5–5,0 кг гӧгӧр
Порсьлы .... 1,0–1,5 кг гӧгӧр
Ыжлы .... 0,5 кг гӧгӧр
Мукӧдыс вольсалӧны скӧт оланінтӧ шабді да пыш чулльӧн. Сэки куйӧдыд артмӧ вывті омӧль. Оз жӧ ков вольсавны и гумлавывса колясъясӧс да сарайвывса колясъясӧн (турун чирйӧн). Сорлалан кӧ куйӧдтӧ сэтшӧм торъяснас, куйӧдсяньыд муыд ёна ёгӧссьӧ, уна ёг турун кӧйдысъяс сэні эмӧсь да. Торйӧн нин муыд ёна ёгӧссьӧ сэтшӧм куйӧдыс кӧ эз на удит сісьмынысӧ, ёг турун кӧйдысъясыс эз на удитны чужанлунсӧ воштынысӧ да. Ӧні тӧдмалам, мый эм куйӧдын, кутшӧм сёянторъяс эмӧсь сэні быдманторлы.
Куйӧдын эм азот. Азот эм и перегноя муын. Подзола муяс вылын этша перегнойыс, сы вӧсна быдмӧглы сэні оз тырмы азотыс. Перегнойыс ачыс быдмӧглы сёян вылӧ оз мун. Перегнойсӧ войдӧр сісьтӧны бактерияяс да, сэтысь артмӧ селитра. Селитра — кокньыда сылысь соль. Сэні эм азот — быдмӧгъяслы зэв бур сёянтор. Куйӧдӧн азотсӧ муас сюйӧны да сійӧн и куйӧда му вылад бур урожайыс воӧ. Дерт, куйӧдыд сісьмытӧгыс вынсӧ оз сет быдмӧгъяслы. Куйӧдсьыс сісьмигас нин вӧлисти азотыс петӧ минерала сольясӧн. Куйӧдысь сӧмын сісьмӧм бӧрас быдмӧгыс вермӧ босьтны сёянсӧ.
Куйӧдын нӧшта эм фосфор. Фосфорыд вынтӧм муяс вылын оз жӧ овлы тырмымӧн. Куйӧд фосфорнад мутӧ вынсьӧдӧ жӧ. Фосфор уна эм куйӧд ваын. Куйӧд ваыс кӧ оз пышйы ортсыӧ куйӧдсьыс, куйӧдысь фосфор оз вош.
Куйӧдын эм ещӧ калий. Калийӧн медгӧль лыа му. Сёя муяс вылын калий эм тырмымӧн.
Сідзкӧ куйӧд пиын эм куим сикас мувынсьӧдан. Тайӧ табличаын петкӧдлӧма, уна-ӧ свежӧй куйӧдын эмӧсь вынсьӧданторъяс:
Кутшӧм куйӧд
Мыйяс да кымын прӧчент эм куйӧдын
ва
кос сёян
азот
фосфор
калий
Ыж куйӧд ....
65
35
0,8
0,2
0,7
Вӧв куйӧд ....
71
29
0,6
0,3
0,5
Мӧс куйӧд ....
78
22
0,3
0,2
0,4
Шӧркоддьӧма ....
72
28
0,57
0,23
0,53
Колхозниклы оз ков вунӧдны — азот кокньыда вермӧ куйӧдысь пышйыны, вошны.
Быдсӧн тӧданныд, скӧт оланінын нырад чаткӧ нашатырнӧй спирт дук. Сійӧ куйӧдсьыс сынӧдас петысь азотлӧн дукыс. Шуӧны сійӧ дука газсӧ аммиакӧн. Колӧ кужны, кыдзи видзны, кутны аммиаксӧ пышйӧмысь. Торйӧн уна аммиакыс петӧ куйӧд косьмигас. Тайӧн куйӧд воштӧ уна вын.
Уна-ӧ куйӧд сетӧ скӧт.
Колхозлы колӧ тӧдны, уна-ӧ сылӧн лоӧ либӧ эм куйӧд. Колӧ сійӧс тӧдны, медым лӧсьӧдны куйӧд петкӧдан норма, кытчӧ мыйта кутшӧм куйӧд петкӧдны.
Уна ногӧн позьӧ артавны, мыйта эм либӧ мыйта лоӧ куйӧд.
Ӧти ног позьӧ артавны тадзи: тӧдмалӧны, уна-ӧ быд лун вердас сетсьӧ (сьӧктанас). Вердас джын сьӧкта дінас содтӧны лунся вольӧсыслысь сьӧктасӧ. Мый лоӧ, сійӧс босьтны нёль пӧв. Тайӧ и лоӧ лунся куйӧдлӧн сьӧктаыс. Кымын лун олас скӧтыс вонас, сымда лунысь и артавны вогӧгӧрся свежӧй куйӧдсӧ.
Мӧд ногӧн артавсьӧ со кыдзи: Вӧвлысь сьӧктасӧ содтӧны 22 пӧв, мӧслысь — 27, порсьлы — 30 пӧв. Сійӧ лоӧ наысь лоӧм куйӧдлӧн сьӧктаыс.
Куйӧд артавны позьӧ таблича серти:
Ӧти юрысь
Во чӧжӧн артмӧ свежӧй куйӧд
Во чӧжӧн лоӧ пӧжсьӧм куйӧд
Мӧслӧн
10–13 тонна
6,5–10,0 т.
Вӧвлӧн
8–10 т.
6,0–8,0 т.
Порсьлӧн
1,2–2,0 т.
1,0–1,3 т.
Ыжлӧн
0,6–1,0 т.
0,5–10 т.
Мыйла колӧ видзны куйӧд.
Куйӧдтӧ лоӧ видзны (хранитны) во чӧж. Петкӧдтӧдзыс водзджык артмӧм куйӧдыс ёна вежсьӧ, весиг уна вын воштӧ кужтӧгыд видзигӧн.
Колян кӧ куйӧд гырысь чукӧрӧ, ӧдйӧ сійӧ шоналӧ, кутас кывны сэтысь аммиак дук, куйӧд чукӧрыс кутас чинны, кыдз шуасны, сотчыны да дырӧн пӧрас перегнойӧ. Та выйӧдз куйӧдтӧ воштӧны бактерияяс. Эмӧсь кык пӧлӧс бактерияяс: сынӧдӧн олысь бактерияяс да сынӧдтӧг олысь бактерияяс.
Нӧшта нин ёнджыка выныс куйӧдлӧн вошӧ кышыда куйлігӧн, кор пырыс сынӧдыс ветлӧ. Куйӧд чукӧр пиас сэки ёна рӧдмӧны сынӧдӧн олысь бактерияяс да сісьтӧны куйӧдсӧ. Куйӧд чукӧрыс сэні шоналӧ, сотчӧ. Сэки петӧ куйӧдсьыс мыйтакӧ азот аммиакӧн, а мукӧд азотыс пӧрӧ селитраӧ. Селитра зэр ваын вермӧ сывны да визувтны бокӧ.
Тадзи кӧ видзан куйӧдтӧ кык кымын вежон, зэв ӧдйӧ кутас чинны куйӧд чукӧрыд, выныс вошны да. Дырджык тадзи куйӧд видзӧмӧн куйӧдыс лоӧ ставыс ӧткодь сьӧд. Сэні кольӧны сӧмын минерала вынъяс, а мусинсӧ (структурасӧ мулысь) татшӧм куйӧд оз вермы бурмӧдны.
Мӧд ногӧн мунӧ куйӧдлӧн воӧмыс сынӧдтӧг, кор ёна топыда куйлӧ сійӧ, куйӧд коластъясыс тырӧмаӧсь куйӧд ваӧн. Сэтшӧм куйӧд сісьмӧ зэв ньӧжйӧ, бӧрыннас дзикӧдз дугдӧ. Сэсся выныс озджык вош.
Кыдзи куйӧд видзны скӧт кок улын, картаын.
Колхозъясӧ ӧтувтчытӧм крестьяна куйӧд видзӧны скӧт кок улас, картаас. Скӧт топӧдӧ куйӧдсӧ. Куйӧдыс вольӧсыскӧд бура сорласьӧ. Мед скӧтлы вӧлі кос, колӧ бурджыка вольсавны идзасӧн. Сынӧдыс топалӧм куйӧдад оз пыр да, куйӧдыс омӧля сісьмӧ, регыд дугдӧ. Выныс сэсся оз вош куйӧдыслӧн. Сӧмын мед картаыд бур вӧлі, мед муас эз йидж ваыс, колӧ карта пыдӧстӧ бура шыльӧдны, 9–12 см кыза топыда сёявны. Сёйыс оз лэдз куйӧд васӧ муас пырны. Куйӧд петкӧдӧм бӧрын карта пыдӧсад бур вольсавны трунда 1 метр кызта кымын.
Куйӧд ва некутшӧм ногӧн оз ков лэдзны бокӧ.
Куйӧдсьыс выныс пожъяссьӧ да ванас картасьыс петӧ ортсӧ медсясӧ сы понда, карта пыдӧсыс абу рӧвнӧй да, картаас зэр ваыс, войтваыс пырӧны да. Медым картаын куйӧдыс эз пожъяссьы, мед выныс сылӧн ванас эз мун ортсӧ, колӧ карта гӧгӧрыд ортсысяньыс канава кодйыны. Сійӧ канаваӧдыс войтваыс, зэр ваыс да, кутас бокӧ визувтны, оз пыр картаас.
Куйӧд ва — зэв бур мувынсьӧдан. Сійӧс колӧ чукӧртны сы вылӧ нарошнӧ лӧсьӧдӧм, гӧгӧр топыда тупкӧм гуӧ.
Картаын, гидын лясни вӧчӧны сідзи, мед эськӧ позис сійӧс новлӧдлыны, мед позис ӧти местаысь мӧд местаӧ пуктыны. Лясни местасӧ колӧ вежлавны со мыйла: ӧти местаын пыр сулалігӧн лясни бердас уна куйӧдыс чукӧрмӧ, лясниыс лоӧ улын, скӧтыслы ёна лоӧ судзӧдчыны сёян дінас: сэсся ляснилысь местасӧ вежлалӧмӧн картаад куйӧдыс гӧгӧр ӧткодьджык лоӧ.
Скӧтыд ӧд пырджык лясни бердад олӧ. Сэні бурджык куйӧдыс артмӧ, дай унджык артмӧ, а мукӧд (ляснитӧм пельӧсъясас) куйӧдыс озджык артмы, сэті пыр кос.
Кӧдзыд картаясын дырджык вольсавлытӧг скӧт мышкас чукӧрмӧ уна куйӧд, кӧдзыднад сэтчӧ чукӧрӧн кынмӧ, чорзьӧ да мешайтчӧ скӧтыслы, дойдалӧ сійӧс, сэті местаыс абу рӧвнӧй. Ӧти местаӧ бур куйӧд, а мӧдлаӧ омӧльджык куйӧд артмӧмысла он и тӧд, он куж, кытчӧ-кытысь-мыйта куйӧдсӧ петкӧдны.
Куйӧд бурджык видзны куйӧд видзанінын.
Колхозъясын скӧттӧ видзӧны стойлаясын. Куйӧдсӧ сэки лоӧ видзны нарошнӧ сылы лӧсьӧдӧм местаын. Стойлаын скӧт куйӧдыд, дерт, оз сорсьы вольӧсыскӧд. Сы понда колхозлы медпервой лоӧ тӧждысьны, мед эз пышйы, визувт ортсӧ куйӧд ваыс стойласяньыс. Стойла джодж пырыс мед куйӧд ваыс эз пыр пытшкас. Джоджас колӧ вӧчны ската жӧлӧбкодьясӧс. Сійӧ жӧлӧбъяс кузяыс медым куйӧд ваыс ӧдйӧ визувтас куйӧд видзанінас либӧ нарошнӧ сылы лӧсьӧдӧм гуӧ.
Кыдзи вӧчны куйӧд видзанін.
Куйӧд видзанінсӧ вӧчны скӧт картаыскӧд орччӧн, тшӧкыдджыкасӧ вой банас. Вой банӧджык вӧчӧны сы понда, мед куйӧдыс озджык шонав, озджык косьмы шондісяньыс. Вӧчӧны сійӧс гу кодйӧмӧн либӧ рӧвнӧй инӧ.
Гуыс мед эз вӧв ӧти метрысь джуджыдджык. Сэсся гусӧ колӧ кодйыны кузьмӧсӧн либӧ гӧгрӧсӧн. Гу пыдӧссӧ да стенаяссӧ колӧ эжны, мед куйӧд ваыс оз мун пырыс, трамбуйтӧны сёйӧн кыза да вывтіыс изъясӧн. Куйӧд видзан гуыс мед вӧлі пӧката куйӧд ва чукӧртан юкмӧсланьыс.
Торйӧн нин топыда колӧ вӧчны стенъяссӧ, мед куйӧд ваыс эз пыр, эз йидж муас. Сёйӧд местаад сійӧс кокньыда позьӧ вӧчны. Сёйсӧ бура трамбуйтны да сруб сюйны, мед гуыс оз кыр.
А лыаа местаӧ колӧ сёйсӧ вайны боксьыс. Гу стен да сруб костсӧ колӧ бура трамбуйтны. А гу пыдӧссӧ эськӧ бур вӧлі тшӧтш цементавны.
Куйӧд видзанінсӧ колӧ вӧчны шыльыд инӧ, гу кодйытӧг, пыдӧссӧ бара жӧ колӧ вӧчны, мед куйӧд ваыс оз йидж. Пӧкатсӧ куйӧд видзанін пыдӧсыслысь колӧ вӧчны куйӧд ва видзан гуланьыс. Куйӧд ва видзан гуыс вӧчсьӧ унджыкысьсӧ куйӧд видзан места бердас.
Куйӧд видзанінсӧ колӧ вӧчны овмӧсын скӧт лыд сертиыс. Ми висьталім нин, уна-ӧ кутшӧм скӧтысь чукӧрмӧ куйӧдыс. А куйӧдлӧн турасыс куйӧд сісьмӧм саяс.
Со кутшӧм пӧлӧс куйӧдъяслӧн уна-ӧ сьӧктаыс (ӧти кубическӧй метрын тоннаӧн).
Ёна идзаса мӧс куйӧд .... 0,43
Свежӧй мӧс куйӧд .... 0,7
Сісьмӧм мӧс куйӧд .... 1,05
Свежӧй вӧв куйӧд .... 0,4
Сісьмӧм вӧв куйӧд .... 1,13
Тайӧ лыдпасъяс сертиыс сэсся кокньыд нин артавны, ыджыд-ӧ колӧ овмӧслы куйӧд видзаніныд.
Тӧдмавны куйӧд видзанінлы колан местасӧ позьӧ со кутшӧм таблича серти:
Ӧти скӧт юр вылӧ колӧ со мый ыджда куйӧд видзанін улӧ местаыс (квадрата метрӧн):
Мӧс вылӧ .... 11,5
Вӧв вылӧ .... 6,8
Порсь вылӧ .... 1,5
Ыж вылӧ .... 1,1
Тайӧ лыдпасъясыс, дерт, ыджыдджыкӧсь. Тані лыд вылӧ босьтсьӧ сісьмытӧм куйӧдыс. Во чӧжнад куйӧдтӧ чукӧртігӧн улысса пластъясыс удитасны нин сісьмыны, топаласны, тураснас чинӧны да местаыс этшаджык нин колӧ. Заграничаын вӧчӧны куйӧд видзан местатӧ ӧти мӧс вылӧ 3–4 квадрата метр да вӧв вылӧ 2–2,5 квадрата метр.
Лючки кӧ вӧчӧма куйӧд видзанінсӧ — пыдӧсас оз пыр, оз йидж куйӧд ваыс, эм кӧ куйӧд васӧ чукӧртан гу, да куйӧд видзаніныс вой банын картасяньыс, сэки куйӧд видзанінсӧ оз и ков вевттьынысӧ. Сӧмын мед бокисяньыс зэр ваыс эз во сэтчӧ, колӧ гӧгӧрыс неыджыд канава кодйыны. Сэсся куйӧдсӧ сэтчӧ новлыны, мед вӧлі лӧсьыдджык.
Кыдзи дӧзьӧритны куйӧдсӧ куйӧд видзанінас.
Ми висьтавлім нин, мися, куйӧд ӧдйӧ сісьмӧ да уна вын сэтысь вошӧ, куйӧдас сынӧдыс понда. Сідзкӧ куйӧдтӧ колӧ топыда тэчны, мед сынӧдыс эз веськав куйӧд чукӧр пытшкас. Сы понда куйӧд видзанінӧ куйӧдтӧ быд петкӧдігӧн колӧ ёна талялӧмӧн лӧдны.
Став пӧлӧс скӧтыслысь куйӧдсӧ колӧ сорӧмӧн лӧднысӧ, мед ӧткодьджык став куйӧдыс лоис. Чукӧрӧ тэчигӧн оз ков кыдз сюрӧ куйӧдтӧ тэчны.
Куйӧдтӧ дӧзьӧритны абу сьӧкыд: гожӧмнас вежонын ӧтчыд да тӧвнас тӧлысьын ӧтчыд колӧ киськавны сійӧс куйӧд ваӧн. Киськалӧны куйӧдсӧ, медым неуна кӧтӧдыштны да чорыд куйӧд костъяссӧ тыртны. Оз став куйӧд ватӧ ков киськавны куйӧд вылад, а сӧмын мыйкӧ мында, мед сӧмын куйӧдыслӧн вылысыс кӧтасьыштіс.
Гу пыдӧсас куйӧд ваыс дыр сулалӧмысла сукмӧ. Сійӧ сук нильӧг васӧ эськӧ колӧ черпнитны да лэдзны куйӧд вылас. Тайӧ сук куйӧд ваыс тыртас став костъяссӧ куйӧд чукӧрсьыс да оз кут пырны куйӧд пытшкас сынӧдыс.
Торйӧн нин колӧ топыда тэчны куйӧдтӧ доргӧгӧртіыс. Доргӧгӧртіыс кыши-поши тэчӧмысла куйӧдыс кутас косьмыны, выныс пондас сылӧн уна вошны.
Мед ёнджыка, топыдджыка пуксяс куйӧдыс, бур сэтчӧ лэдзны скӧтӧс. Найӧ кокъяснаныс ёна топӧдасны.
Куйӧдыс кӧ кутас косьмыны, а куйӧд ваыс абу сійӧс киськавнысӧ, колӧ киськавны ваӧн, мед оз уна вош куйӧдсьыс выныс.
Куйӧд видзаніныс кӧ кузьмӧс, куйӧдсӧ колӧ тэчны неыджыд участокъясӧн ӧтар помсяньыс. Кор куйӧд чукӧрыс лыбас 1,5–2,0 метр джудждаӧдз, сы вылӧ позьӧ тэчны трунда либӧ му 13–17 сантиметр кыза кымын. Сійӧ видзӧ куйӧдсӧ косьмӧмысь да газъяс петӧмсьыс.
Кор колхоз тшӧкыда кутас киськавны куйӧдсӧ став чукӧрмӧм куйӧд ванас, сэки куйӧдыс ӧдйӧ сісьмӧ. Ӧдйӧ сісьмӧ со мый понда: куйӧд ваыс вӧтлӧ куйӧд пытшсьыс тшыкӧм сынӧдсӧ да улӧ визувтіг-лэччигас кыскӧ ас бӧрсяыс свежӧй сынӧдсӧ. Сійӧн ёна рӧдмӧны-паськалӧны бактерияяс. А ми висьтавлім нин, мый бактерияяс ӧдйӧ сісьтӧны куйӧдсӧ, чинтӧны куйӧдлысь сьӧктасӧ да йӧрышсӧ.
Кыдз сюрӧ куйӧдтӧ видзигӧн, дӧзьӧриттӧг, куйӧдыд воштӧ 60 прӧчент азотсӧ, а лючки видзӧмӧн, бура дӧзьӧритӧмӧн вошӧ куйӧдысь азот выныс уна вылӧ нин 20%. А фосфорит да калий куйӧдыд ньӧти оз вошты, куйӧд видзанінын кӧ пыдӧсыс да стенъясыс оз лэдзны куйӧд васӧ муас пырны. Водзынджык висьтавлім нин, уна-ӧ кутшӧм вынъяс эмӧсь свежӧй куйӧдын. Став пӧлӧс скӧтлӧн сора да джынвыйӧ пӧжсьӧм (полуперепревший) куйӧдын со мыйта да кутшӧм вынъяс эмӧсь: ва — 75 %, азот — 0,5%, фосфор кислота — 0,2%, калий — 0,5%.
Колӧ ещӧ индыны тані, кыдзи ӧтувтчытӧм крестьяна видзлывлӧны куйӧдсӧ. Куйӧдсӧ чукӧртӧны карта мыш вылас. Зэригъясӧн сэтчӧ ваыс веськалӧ вевтсяньыс, пожъялӧ куйӧдсьыс вынсӧ, а кос кадӧ — куйӧдыс сэтысь ӧдйӧ косьмӧ. Став бур выныс куйӧдсьыс весьшӧрӧ вошӧ, кайӧ сынӧдас да пырӧ муас, а му вылас нин вына куйӧд пыддиыс петӧ сӧмын идзасыс, дай сійӧ нин джын выйӧ вынтӧм. Тадзи куйӧдтӧ видзны некутшӧма оз позь. Тайӧ ёна ыджыд урон вайӧ овмӧслы.
Кыдзи выль ногӧн куйӧдсӧ видзӧны.
Заграничаын куйӧдтӧ видзӧм-дӧзьӧритӧм зэв колана уджӧн лыддьӧны. Сэні пыр зільӧны тӧдмавны, кыдзи эськӧ бурджык куйӧдтӧ видзны, кутшӧм ногӧн бурджык дӧзьӧритны сійӧс, мед куйӧдлӧн выныс ньӧти эз вош, мед ёнджыка вермис мусӧ сійӧ бурмӧдны.
Германияын лӧсьӧдӧны, кыдз шуасны, пӧсь куйӧд либӧ благороднӧй куйӧд.
Тадзи куйӧдсӧ лӧсьӧдны ёна кутісны зільны и миян Сӧвет Союзын.
Татшӧм куйӧдыс вынаджык, мусӧ ёнджыка бурмӧдӧ.
Куйӧд видзанінын кӧ топыда да ульӧн видзигӧн быдмӧгъяслы колан быд 100 юкӧн сёянторйысь вошӧ 32–33 % (коймӧд юкӧныс), выль ногыс куйӧдсӧ видзигӧн вошӧ уна пырысь 16–19 юкӧн. Куйӧд видзанінын азот вошӧ 19–22 прӧчентӧдз, а выль ногӧн куйӧдсӧ видзигӧн кык пӧв этшаджык вошӧ азотыс, либӧ 4–12 прӧчент сӧмын.
Азота мувынсьӧданъясыд дона сулалӧны. Сідзкӧ ёна выгӧднӧ куйӧдтӧ бура видзны-дӧзьӧритны, медым сэні унджык азотыс вӧлі. Сійӧн чинас минерала мувынсьӧданъяс вылӧ рӧскодыс.
Колӧ и миян колхозъяслы босьтчывны сідзи куйӧдсӧ видзны. Германияын кодь куйӧд кӧ вермам лӧсьӧдны, ёна муясыд содтасны урожайястӧ.
Медкокньыда благороднӧй куйӧд позьӧ лӧсьӧдны со кутшӧм ногӧн.
Колӧ лӧсьӧдны сэтшӧм площадка, мед оз йидж му пытшкас куйӧд ваыс, а визувтӧ куйӧд ва гуӧ. А эм кӧ нарошнӧ куйӧд видзанін (код йылысь ӧнӧдз сёрнитім), позьӧ сійӧс используйтны.
Площадкасӧ колӧ вӧчны вылынджык индӧм куйӧд видзанінын моз жӧ. Мед вӧлі площадкаыс пӧката — куйӧд ваыслы гуас визувтны. Площадка вылас куйӧдсӧ тэчтӧдз колӧ лӧсьӧдны чагъяс, лысъяс да мукӧд сэтшӧмтор — 27,7 сантиметр кыза. Сэсся ӧд кыши-поши вольӧссяньыс куйӧдыс бурджыка шоналӧ и.
Вольӧссӧ тэчӧм бӧрын заводитӧны куйӧдсӧ лӧдны. Колӧ сійӧс лӧдны кужӧмӧн, медым куйӧдыс бурджык лои. Колӧ тэчны кыдз позьӧ кокньыдджыка, нёль вожа вила йылысь пыркӧдӧмӧн да доргӧгӧрсяньыс. Топыд пластъясӧн тэчны оз позь, колӧ ёна торйӧдлыны.
Доргӧгӧрыс колӧ идзаса куйӧдсӧ тэчны, а чукӧр шӧрланьыс посни куйӧдсӧ. Шӧрас жӧ тэчӧны порсь куйӧд ыж куйӧдкӧд да вӧв куйӧдкӧд сорӧмӧн. Ставыс тайӧ вӧчсьӧ сы понда, медым куйӧдыс регыдджык да бурджыка шоналіс. Куйӧд чукӧрсӧ вӧчӧны нёль пельӧсаӧс, 2,5 квадратнӧй метрасянь 10 квадратнӧй метрӧдз, сы серти мыйта лун чӧжнас куйӧдыс чукӧрмӧ. Куйӧд чукӧрыс мед эз вӧв ӧти метраысь джуджыдджык, мед эз топав ёна улысса куйӧдыс.
Кокньыдика тэчӧм куйӧдыд ӧдйӧ шоналӧ да лун куим-нёль мысти куйӧд пытшкас шоныдыс кайӧ 60 градусӧдз.
Ленинградын видлӧгъяс петкӧдлісны, мый 60 градусӧдз шоныдыс кайӧ сӧмын квайтӧд луннас.
Благороднӧй куйӧд лӧсьӧдігӧн абу важнӧ, дыр-ӧ куйлас куйӧдыс чукӧрас, а важнӧ, мед индӧм выйӧдзыс шоналіс. Колӧ лӧсьӧдны градусник, медым тӧдны, ёна-ӧ нин куйӧдыс шоналіс.
60 градусӧдзыс шоналӧм бӧрын куйӧд чукӧрсӧ топӧдӧны. Бура топӧдӧмӧн куйӧдыс бурджык дай гӧгӧр ӧткодьджык лоӧ.
Топӧдны куйӧдсӧ позьӧ кокӧн. Куйӧдсӧ талялысьясыс сувтӧны куйӧд чукӧр дорас ортсыланьысь чужӧмӧн да заводитӧны доръяссяньыс топӧдны, сысянь пыр ньӧжйӧникӧн шӧрланьыс талялігтырйиыс мунӧны.
Воддза чукӧрыскӧд орччӧн мӧд куйӧд чукӧр тэчӧны. Куйӧд чукӧръяссӧ топӧдігас налысь костъяссӧ колӧ бура тыртны куйӧдӧн.
Кор лоӧ пуктӧма первойя рад чукӧръяссӧ, сы вылӧ заводитӧны тэчны мӧд рад, кытчӧдз топӧдӧм куйӧд чукӧрыс оз кай 2–3 метр джудждаӧдз.
Площадкаыс кӧ абу вевт улын да куйӧд чукӧр вылас усьӧ зэр ваыс, колӧ сійӧс вевттьыны пӧвъясӧн, сідзнас регыдджык шоналӧ куйӧд чукӧрыс.
Топӧдӧм куйӧдсӧ кольӧны куйлыны тӧлысь 3–6 кежлӧ кымын. Сы бӧрын туйӧ нин му вылӧ петкӧдны.
Восьса чукӧръясын воӧдӧм куйӧдыд абу ставыс ӧткодь бурлуннас. Куйӧдыс чукӧр пытшкас бура пӧжсьӧ, а доргӧгӧртіыс тшаксялӧ (грибокъяс паськалӧны). Медым чукӧрас став куйӧдыс вӧлі ӧткодь бур, куйӧдсӧ воӧдны вӧчӧны нарошнӧ помещенньӧ, шусьӧ сійӧ бродильникӧн. Сэні куйӧдыс артмӧ ставыс ӧткодь дай бакшасьтӧм.
Вӧчсьӧ тайӧ бродильникыс со кыдзи: пыдӧсас ва йиджтӧм площадка вылас сюръяяс вылӧ тэчӧны вевт. Сюръяяссӧ сувтӧдалӧны мӧда-мӧд дінсяньыс 3,5 метр выйӧ, мед лоӧны сюръяясысь сюръяясӧ квадрата площадкаяс 10 квадрата метра ыдждаӧсь. Сюръяясас вӧчсьӧны пазъяс, кытчӧ сюйсьӧны пӧвъяс куйӧд чукӧрмӧм сертиыс.
Быд мӧслы вылӧ бродильникыс мед вӧлі 4 квадрата метр, куйӧд чукӧрыс кӧ лоӧ джуджданас 2–2,5 метр. Бродильниклы вевтсӧ позьӧ не вӧчны.
Миян куйӧдыд медсясӧ тӧлын чукӧрмӧ. Сэки кокньыдика, кышыдика тэчӧм куйӧдыд эськӧ оз нин шонав, а весиг пыдӧсӧдзыс кынмас. Ӧдвакӧ куйӧдтӧ верман 60 градусӧдзыд пӧсьӧдны. Сы понда колхозъяслы ми тшӧктам благороднӧй куйӧдсӧ воӧдны босьтчывны первойсӧ видлӧг пыдди. Удайтчас кӧ видлӧгыс, сы вылӧ уджыс оз вош весьшӧрӧ, куйӧдыс вештас зэв бура видлӧг вылас вӧчӧм рӧскодсӧ.
Кор петкӧдны куйӧд.
Куйӧдлӧн мусӧ бурмӧдны верманлуныс абу сӧмын куйӧдсӧ дӧзьӧритӧм сайын, а тшӧтш и сійӧс му вылас петкӧдӧм сайын. Бур, вына куйӧдтӧ верман ёна вынтӧммӧдны му вылас петкӧдӧм бӧрын. Куйӧдлӧн выныс му вылас петкӧдӧм бӧрын вермас весьшӧрӧ вошны.
Весиг сэтшӧм прӧстӧй уджъяссӧ, шуам, телегаӧ либӧ доддьӧ куйӧдтӧ сӧвтӧм — и сійӧс колӧ кужӧмӧн вӧчны.
Картаысь либӧ куйӧд видзанінысь куйӧдтӧ сӧвтігӧн колӧ куйӧдсӧ чукӧрсьыс пыдӧсӧдзыс дорвыв перйыны, медым сорласяс пӧжсьӧмыс, пӧжсьытӧмыс, сісьмӧмыс да сісьмытӧм куйӧдыс. Заграничаын куйӧдсӧ вундавны лӧсьӧдӧмаӧсь нарошнӧ пуртъяс. Сійӧн жӧ и турунсӧ зорӧдысь перъялӧны.
Колӧ кӧ, шуам, гектар му вылӧ петкӧдны 360 центнер куйӧд, быд 100 квадрата метр вылӧ кӧлӧ кисьтны 3,6 центнер, либӧ додь куйӧд мында кымын. Му вылад кӧ кисьтавны куйӧдсӧ (додь) 10 метр коластӧн мӧда-мӧд дінсьыс (кузя ногыс и вомӧныс), сэки гектар му вылӧ петкӧдны ковмас 360 центнер гӧгӧр куйӧд.
Ёна вермас вошны куйӧдлӧн выныс и кыдз сюрӧ петкӧдӧмысла да кужтӧг сійӧс гӧрӧмысла.
Куйӧд петкӧдӧны колхозъясын тӧлын либӧ гожӧмын.
Войвывса местаясын, шуам, важ Олонецкӧй губ., Коми обласьтын да мукӧдлаын куйӧдтӧ петкӧдӧны идлы. Дерт эськӧ нинӧм лёкыс эз вӧв сыысь, ид бӧрас кӧ муыс эз мун коськӧмӧ (эз тыртӧм вӧв), а муніс нянь улӧ либӧ турун кӧдза улӧ. Сэк эськӧ куйӧд выныс эз вош весьшӧрӧ сэтшӧма, эз пожъяссьы гожӧмбыдсӧ му тыртӧг куйлӧм пондаыс.
Ӧнӧдз на мукӧдлаас мутӧ куим переменаӧн уджалӧны. Ид бӧрын муыс мунӧ коськӧмӧ. Гожӧмнас коськӧм муысь куйӧд выныс ёна пожъяссьӧ, пырӧ пыдӧ му пытшкас, торйӧн нин лыаа муысь. Уна вын весьшӧрӧ вошӧ. Куйӧдным сідз нин оз тырмы, дай сійӧ ог кужӧй используйтны бурджыка.
Гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы колӧ ставыслы пырны, ӧтувтчыны колхозъясӧ, муяссӧ уджавны уна переменаӧн, турунъяс сэтчӧ кӧдзӧмӧн, мед ид бӧрас эз мун коськӧмӧ муыс, а мед сэні лои кӧдзӧма бобӧнянь, картупель либӧ корнеплодъяс.
Сӧмын дерт бурджык лоӧ куйӧдтӧ петкӧдны сюлы. Сы йылысь и водзӧ кутас мунны сёрниыс тайӧ нигаас.
Гожӧмын куйӧд коськӧмӧ петкӧдӧны юнь тӧлысь помын гӧгӧр. Кисьтӧны му вылӧ посньыдик чукӧръясӧ да оз гӧрны мусӧ, кытчӧдз став муясыс оз куйӧдавсьы. Куйӧдсӧ петкӧдасны гашкӧ вежон кык. Сы бӧрын куйӧдсӧ разӧдасны да нӧшта на сутки-мӧд куйлӧдасны да вӧлисти гӧрасны.
Тадзнад, кӧть кутшӧм нин бур куйӧд, уна вын весьшӧрӧ воштас. Кышыда кисьтӧм куйӧд чукӧрас шоныд поводдя дырйиыд ёна рӧдмӧны бактерияяс да уна азот вошӧ куйӧдсьыс. Косьмигас нӧшта нин ӧдйӧ сісьмӧ (разлагайтчӧ) куйӧдыс. Зэръясыс куйӧдсьыс вынсӧ пожъялӧны. Куйӧдсьыс кольӧ сӧмын кос идзас, сылӧн нин некутшӧм вын абу.
Куйӧд чукӧр местаас выныс весьшӧрӧ уна лоӧ, а мукӧдлаас оз и прамӧя сюр выныс. Оз и ӧткодя сэсся кӧдзаыс быдмы. Кыті усьӧ няньыс, а мукӧдлатіыс зэв чийӧба (омӧля) кайӧ дай шоч, ёг турунъяс сэсся вевттьӧны кӧдзасӧ. Оз ӧти кадӧ и во тадзи быдмысь няньыд.
Водзджык кӧ чукӧртан му вывсьыд няньтӧ, уна кольӧ вежӧн, вотӧмӧн. Виччысьны кӧ кутан ставыслысь воӧмсӧ, водз воӧма няньыс киссьыны мӧдас, вундігас шепыс ёна чегӧ.
Му вылӧ куйӧдтӧ петкӧдӧм бӧрын мусӧ кыдз позьӧ колӧ регыдджык гӧрны.
Туласа опытнӧй му вылын петкӧдісны гектар вылӧ 360 центнер куйӧд да му вылас кисьталӧм бӧрын пыр жӧ мусӧ гӧрисны. Гектар му вылысь урожайыс воис 17 центнер сю. Мӧд 360 центнер куйӧд гектар му вылӧ жӧ вӧлі петкӧдӧма, сӧмын петкӧдӧм бӧрас эз пырысь-пыр гӧрны, а куйӧдыс неыджыд чукӧръясын куйліс кык вежон. Сэтысь нин урожайыс воис сӧмын 15 центнер. 360 центнер жӧ куйӧдсӧ вӧлі петкӧдӧма коймӧд гектар му вылӧ да пыр жӧ вӧлі разӧдӧма да кык вежон бӧрын мусӧ гӧрӧма. Сэтысь урожайыс воис 15,05 центнер. Со мый петкӧдлісны Туласа опытнӧй мулӧн сизим вося видлӧгъясыс.
Татысь тыдалӧ, мый урожайыс неуна содыштӧ, куйӧдтӧ кӧ петкӧдӧм бӧрас пыр жӧ разӧдан, чукӧръясӧ кольӧм серти. Татшӧмторсӧ петкӧдлісны и Полтаваса опытнӧй станциялӧн кызь вося видлӧгъясыс.
Сійӧ станцияас юньын гӧрӧм коськӧм вылын, кытчӧ вӧлі куйӧдсӧ петкӧдӧма апрельын, сю урожай воис 18,64 центнер гектар вылысь. А юньын гӧрӧм коськӧм вылын, кытчӧ куйӧдсӧ петкӧдӧма регыд гӧртӧдзыс, урожайыс воис нин 20,13 центнер. Куйӧд петкӧдӧмыс бӧрын пырысь-пыр гӧрӧмыс вӧсна урожайыс содіс куйӧд петкӧдӧм бӧрас дыр гӧртӧм му вылын серти 1,45 центнер вылӧ.
Апрельын куйӧдсӧ петкӧдӧм коськӧм вылын да майын сійӧс гӧрӧмӧн урожайыс воис 23,5 центнер, а майын куйӧдсӧ петкӧдӧм коськӧм вылын пырысь-пыр жӧ куйӧд вывтіыс гӧрӧмӧн сю урожайыс воис нин 24,8 центнер гектар вылысь.
Сідзкӧ бурджык гӧрны коськӧмтӧ куйӧдсӧ сэтчӧ петкӧдӧм бӧрын пыр жӧ. Тайӧ правилӧяс сертиыс жӧ петкӧдны колӧ куйӧдтӧ тулысын, кӧть арын.
Тӧлын куйӧдтӧ петкӧдігӧн куйӧдлӧн мулы бурлуныс сы сайын, кыдзи куйӧдсӧ видзан му вылас шондӧдӧмсяньыс гӧртӧдзыс.
Тӧлын му вылӧ сю улӧ куйӧд петкӧдӧны кык ногӧн: му вылас ёна гырысь чукӧръясӧ лэдзӧны куйӧдсӧ либӧ посньыдик чукӧръясӧ лэдзӧны.
Гырысь чукӧръясӧ лэдзигӧн колӧ кыдз позьӧ ёнджыка топӧдны куйӧдсӧ, да куйӧд чукӧрыс мед эз вӧв метрысь джуджыдджык да кык метрысь паськыдджык, а кузьтанас кӧть мый кузьта вӧч. Джуджыдджыкасӧ да паськыдджыкасӧ куйӧд чукӧръяссӧ оз ков кисьтны сы понда, мед куйӧдыс эз пӧсяв, мед эз вошты сы вӧсна вынсӧ. Сэсся ёна джуджыд чукӧрас пыдзыртчысьӧ куйӧдсьыс куйӧд ваыс да сійӧн оз сӧмын куйӧдыс омӧльтчы, а сыысь кындзи нӧшта оз ӧткодя вынсяв муыс, куйӧд чукӧрыс улас няньыс усьмӧн быдмас, а мукӧдлатіыс чийӧб лоӧ.
Торйӧн ёна колӧ топӧдны чукӧр доргӧгӧрсӧ да чукӧр вывсӧ, медым куйӧд чукӧр пытшкас эз пыр сынӧдыс да тувсов ваыс. Куйӧд чукӧр пытшті мунысь ваыс ёна нуӧ куйӧдсьыс вынсӧ.
Тулыснас куйӧдыс сылӧ-небзьӧ да ёна босьтчӧ сісьмыны. Медым эз кут сісьмыны куйӧдыс чукӧрас, колӧ сійӧс нӧшта бурджыка топӧдны да вылас лэптыны (тыртны) муӧн сантиметр 17 кымын джуджда. Мыйӧн сэсся помасяс тувсов кӧдзаыс, пыр жӧ колӧ куйӧдтӧ разӧдны да мусӧ гӧрны.
Ичӧт чукӧръясӧ куйӧд кисьтігӧн тӧвнас куйӧд чукӧръясыс кынмасны. Кынмӧм куйӧд чукӧр пытшкад бактерияяс овны оз вермыны. Сідзкӧ сы боксянь куйӧд вын вошӧмысь повны оз ков, куйӧдыд сэки оз сісьмы.
Куйӧдсӧ кӧ петкӧдӧма тувсов кӧдзаяс улӧ, тулыснас, мыйӧн позьны кутас петны му вылӧ, пыр жӧ колӧ разӧдны да гӧрны мусӧ. Сэки тувсов ваыс да зэрыс оз удитны куйӧдсӧ пожъявны. А сёрмӧдчан кӧ тайӧн, уна вын куйӧдлӧн вошас.
Тӧлын куйӧдтӧ коськӧм вылӧ петкӧдігӧн дерт бурджык гырысь чукӧръясӧ кисьтавны. А мыйӧн шондӧдас, бура топӧдны-талявны да мунас тыртыштны. Сӧмын гӧртӧдзыс гырысь чукӧръястӧ бара лоӧ телега вылын разӧдны да уджыс сідзсӧ уна. Та понда абу выгӧднӧ тӧлын куйӧдтӧ петкӧдны.
Колӧ бура артыштны быд колхозлы, кор да кыдзи выгӧднӧджык, бурджык куйӧд му вылӧ петкӧдны.
Кыдзи гӧрны куйӧдалӧм му.
Ми ӧні тӧдам нин — куйӧдсьыс вынсӧ быдмӧгыс веськыда босьтны оз вермы. Куйӧдыслы первой колӧ сісьмыны. Сійӧс сісьтӧны бактерияяс. Сӧмын сісьмӧм куйӧдсьыс быдмӧгыс босьтӧ минеральнӧй сёянторсӧ аслыс. Сійӧн и быдмӧ да урожайсӧ сетӧ кӧдзаыд. Сідзкӧ куйӧдтӧ муас колӧ сідз сюйны, мед эськӧ сылы сісьмынысӧ вӧлі сэні сынӧд да ва. Сынӧдыс да ваыс колӧны бактерияяслы. Колӧ тӧдны, пыдӧ-ӧ гӧрны куйӧдсӧ.
Сьӧкыд сёйӧд муяс колӧ гӧрны ляпкыдджыка, сантиметр 9–11 джуджда кымын. Ляпкыдджыка сійӧс колӧ гӧрны сы понда, сёйӧд муыс ас пырыс озджык лэдз сынӧдсӧ да. Пыдӧджык кӧ таысь гӧран, куйӧдыс ньӧжйӧ, дыр сісьмӧ. Куйӧдалӧм коськӧмтӧ кӧ пыдӧ гӧран, мӧд пӧлыс гӧрны (путшкынысӧ) он бура вермы, куйӧдыс бӧр му вылысас лыбас. Сэсся пинёвтігас дорас куйӧдыс чукӧрмӧ. Тадзнад куйӧдыс оз удит сісьмыны сю ӧзимыслы да оз и вермы сійӧ сюыдлысь урожайсӧ лэптыны.
Кокни лыаа муяс колӧ нин гӧрны пыдӧджык — сантиметр 15–18 кымын джуджда. Татшӧм мусӧ куйӧднас пыдӧджык колӧ гӧрны сы понда, медым эз вывті ӧдйӧ, регыдӧн сісьмы куйӧдыс, лыаа муад ваыс да сынӧдыс бура пырӧны да, бактерияясыс ёна рӧдмӧны да.
Кокни лыаа муад ляпкыда гӧрӧм куйӧдыд ӧдйӧ сісьмас да первойя зэръяснас жӧ и выныс пожъяссяс мусьыс, некутшӧм пӧльзатӧг вошас.
Джуджыда-ляпкыда гӧрӧмыд тшӧтш и поводдя сайын да ёна-ӧ ва либӧ кос муыс.
Муыслӧн кӧ выліыс кос да оз зэрась, куйӧдтӧ пыдӧджык колӧ сюйны. Колӧ сідз гӧрны, мед гӧрыштӧм пласт костъясас эз чурвидзны ортсыас куйӧдсьыс идзас чукӧръясыс. Куйӧдтӧ ставсӧ муас сюйтӧг муыс ӧдйӧджык косьмӧ дай оз ӧткодя быдлаын сісьмы куйӧдыс.
Куйӧдалӧм мутӧ гӧригӧн быть колӧ куйӧд лэдзысь. Куйӧдсӧ бӧрӧздаас вочасӧн лэдзӧмӧн куйӧдыс ставыс пырӧ муас.
Кутшӧм муяс вылын ёна-ӧ содтӧ урожайсӧ куйӧдыс.
Сьӧкыд сёйӧд муяс вылад куйӧдыд первойя кӧдзаыслысь урожайсӧ оз ёна содты, сійӧ медсясӧ содтӧ первой кӧдза бӧрас мунысь кӧдзаяслысь урожайяссӧ кымынкӧ во чӧж (сійӧн и медсясӧ оз ков куйӧдтӧ петкӧдны куим переменаӧн уджалігӧн ид улӧ, мӧд вонас муыс коськӧм улын да).
Кокни лыа муяс вылын куйӧд первой вонас жӧ (первой кӧдзаыслысь жӧ) урожайсӧ тӧдчымӧн содтӧ, сы бӧрын сэсся омӧльджыка нин содтӧ урожайяссӧ. Куйӧдыслӧн выныс сэтысь ёнджыка пожъяссьӧ, весьшӧрӧ вошӧ. А кос кад дырйи кокни лыаа му вылад куйӧдыд вермӧ и чинтыны на урожайсӧ.
Опытнӧй станцияяслӧн уджыс, видлӧгъясыс петкӧдлӧны — куйӧдыд урожайтӧ медъёна содтӧ лыаа му (супесь) вылын. Урожайыс сэні содӧ 5,1 центнерсянь 15,3 центнерӧдз, либӧ 10,2 центнер гектар вылӧ.
Сёйӧдджык (суглинок) му вылын куйӧд омӧльджыка вермӧ содтыны кӧдзалысь урожайсӧ. Сэні содӧ гектар вылын урожайыс 15,3 центнерсянь 20,8 центнерӧдз, либӧ 5,5 центнер гектар вылӧ.
Сэсся ӧд урожай кыпалӧмыд и куйӧд качество саяс. А куйӧдыслӧн качествоыс мый сайын, ми сёрнитім нин.
Качество сертиыс кутшӧм куйӧд ёна-ӧ содтӧ урожайсӧ, вайӧдам Мӧскуаса опытнӧй станциялысь видлӧгъяс.
Свежӧй мӧс куйӧдӧн гектар вылысь воис 17,5 центнер сю. Мӧс куйӧдӧн жӧ, сӧмын куйӧдсӧ босьтӧма чукӧр шӧрсьыс, урожайыс воис 20,7 центнер гектар вылысь. Куйӧд чукӧр пыдӧссьыс куйӧдӧн гектар му вылысь урожайыс воис 18,5 центнер.
Вӧв куйӧдӧн урожайыс воис 21,6 центнер гектарысь. Порсь куйӧдӧн воис 19,5 центнер гектар вылӧ.
Медуна содтӧ урожайтӧ вӧв куйӧд, сы бӧрын мӧс куйӧд, сэсся порсь куйӧд.
Кутшӧма содӧны разнӧй кӧдзаяслӧн урожайяс куйӧд вылын
Оз быд пӧлӧс кӧдза ӧткодя быдмы куйӧдалӧм му вылын. Ӧти кӧдзаяс сетӧны бур урожай свежӧй куйӧд вылын, мукӧдыс бура быдмӧны куйӧд бӧрас мӧд вонас (мӧд кӧдзанас). Ӧти кӧдзаяслысь куйӧдыд урожайтӧ содтӧмысь кындзи бурмӧдӧ и качествосӧ. А мукӧд кӧдзаыслысь урожайсӧ оз содты либӧ качествоыс урожайыслӧн омӧльтчӧ.
Арся кӧдзаяс улӧ (сю улӧ, шобді улӧ) куйӧд петкӧдӧны коськӧм вылӧ. Кӧдзаыслӧн урожайыс тшӧтш и коськӧм дӧзьӧритӧм сайын да куйӧдсӧ петкӧдӧм кад сайын. Видзӧдлам ӧні первой кутшӧм коськӧмъяс овлӧны.
1. Сёръя коськӧм. Ид бӧрын либӧ зӧр бӧрын коськӧм улӧ мунысь мусӧ мӧд вонас гожӧмӧдзыс (юньӧдз) кольӧны гӧртӧгыс. Гӧрӧны, куйӧдсӧ гожӧмнас петкӧдасны да. А сыӧдз видзӧны му вылас скӧтсӧ.
2. Сьӧд коськӧм. Сідзи шусьӧ сы понда, пыр сэтысь ёг турунсӧ бырӧдӧны да, оз лэдзлыны муыслы вежӧдны турунъяснас да (пинёвтӧмӧн). Гӧрӧны сійӧс ид да зӧр чукӧртан вонас арнас. Куйӧдсӧ петкӧдӧны арсяньыс.
3. Воддза коськӧм. Кор гӧрӧны мусӧ тулыснас, сэки жӧ и куйӧдсӧ петкӧдӧны. Миян водз коськӧмтӧ гӧрны колӧ майын (майся коськӧм).
4. Тыра коськӧм. Кор коськӧмас, медым сійӧ сю кӧдзтӧдзыс эз куйлы весьшӧрӧ, кӧдзӧны зӧр сора вика (турун вылӧ) либӧ регыд воысь кутшӧмкӧ мӧд кӧдза. Кӧдзӧны коськӧмас, медым эськӧ коськӧмсӧ путшкигкежлас (мӧдысьыс гӧригкежлӧ) бӧр нин чукӧртны му вывсьыс кӧдзасӧ. Коськӧмсьыс кӧдзасӧ чукӧртӧм бӧрын сюсӧ кӧдзтӧдзыс муыс удитас на шойччыны, удитан сійӧс колӧм ногӧн дӧзьӧритны. Куйӧдсӧ татшӧм коськӧмас петкӧдӧны арнас, коськӧмса кӧдза улас.
Кутшӧм коськӧм вылӧ кутшӧма лӧсялӧ куйӧд, сы кузя со мый петкӧдлӧны опытнӧй муяс:
Опытнӧй станцияяс да муяс
Гектар вылӧ сю урожай (центнерӧн)
Сёръя коськӧм.
Сьӧд коськӧм.
Воддза коськӧм.
Зӧр сора викаӧн тырсьӧдӧм коськӧм.
к-тӧг
к-а
к-тӧг
к-а
к-тӧг
к-а
к-тӧг
к-а
Вяткаса
14,8
20,2
16,0
22
15,4
20,7
12
14,0
Козьмодемьянскса
10,8
—
12,8
22,8
14,6
22,5
7,47
—
Симбилейск
11,1
15,1
14,7
15,6
13,9
16,2
11,1
—
Мӧскуаса
—
16,2
—
22,0
—
20,1
—
—
Шӧркоддьӧма
10,9
14,7
13,8
19,3
13,7
18,9
9,8
13,1
Уна-ӧ содіс куйӧд вӧснаыс
—
3,8
—
5,5
—
6,2
—
3,3
Тайӧ табличасьыс тыдалӧ — медыджыд урожай водз да сьӧд коськӧмъяс вылын. Сэні жӧ медъёна содтӧ урожайсӧ и куйӧдыс.
Татысь тыдалӧ: медым бура используйтны куйӧд, медым куйӧдыс унджык пӧльза сетіс, колӧ лючки мутӧ дӧзьӧритны, уджавны. А муяс лючки (правильнӧя) дӧзьӧритны, уджавны позьӧ бара жӧ сӧмын гырысь, ӧтувъя овмӧсын.
Чистӧй, водз коськӧмъяс куйӧдалӧмӧн медрегыд позьӧ кыпӧдны сю урожайяс.
Колхозъясын он вермы пыр петкӧдны куйӧдтӧ кор колӧ. Шуам, сьӧд коськӧм вылӧ колӧ куйӧдтӧ петкӧдны арнас, кор став уджалысьыслы лоӧ няньяс да пуктасъяс идравны. А кутшӧма нӧ урожайсӧ коськӧмыс содтас, арнас кӧ коськӧмсӧ гӧран да куйӧдсӧ тулыснас сэтчӧ петкӧдан?
Козьмодемьянскӧй му вылын видлӧгъясыс со мый петкӧдлӧны: арын мусӧ куйӧднас гӧригӧн чистӧй коськӧм вылын урожайыс воис 23,2 центнер гектарысь, а арын гӧрлӧм коськӧмсӧ тулыснас выль пӧв куйӧдӧн гӧрӧмӧн гектарысь воис нин сӧмын 20,4 центнер гектарысь. Тулысын куйӧдсӧ гӧрӧмӧн гектар коськӧмын урожайыс воис 2,8 центнер этшаджык. Сэтшӧмтор жӧ петкӧдліс и Паишевскӧй опытнӧй мулӧн 13 вося видлӧгыс.
Дерт, унджык урожайыд воӧ унджык куйӧдӧн. Мӧскуа обласьтса опытнӧй му вылын куйӧдавтӧм коськӧм бӧрын сю воис 19,3 центнер гектарысь, а 18 тонна куйӧд петкӧдӧмӧн му вылӧ воис гектарысь 21,7 центнер. Содӧма куйӧдалӧм вӧсна 2,55 центнер.
36 тонна куйӧд петкӧдӧм му вылӧ гектарысь воӧма 22,4 центнер. 36 тонна куйӧдыс содтӧма 3 центнер нянь.
Сідзкӧ сю улӧ бурджык куйӧд нормаӧн лыддьыссьӧ 18 тонна куйӧд гектар вылӧ.
Кутшӧма да кымын кӧдзалысь содтӧ урожайяссӧ куйӧд.
Куйӧдыд ӧд оз сӧмын ӧти кӧдзалысь содты урожайтӧ. Содтӧ и сы бӧрын мунысь кӧдзаяслысь, торйӧн нин картупельлысь урожайсӧ.
Урожаяссӧ сю бӧрас куйӧдыслӧн содтӧмыс — му саяс, куйӧд качество да куйӧд лыд саяс.
Ми висьталім нин, мися, вӧв куйӧд ӧдйӧджык сісьмӧ да мӧс куйӧд сертиыс выныс регыдджык бырӧ.
Сідзжӧ и му саяс урожайыд. Кокни лыаа му вылын куйӧдыс пыр жӧ ёна содтас урожайтӧ, сӧмын регыд и бырӧ сійӧ муас куйӧд выныс.
Сёй муяс вылын куйӧдыд эськӧ и оз ёна содты урожайсӧ да бара дыр тӧдчӧ сылӧн выныс.
Мӧскуа обласьтувса станцияын уна вося видлӧгъяс петкӧдлісны, дыр-ӧ тӧдчӧ куйӧдыслӧн выныс урожайяс содтӧм боксянь:
Кӧдзаясыс со кыдзи мунісны воысь-воӧ
Гектар вылын урожай (цент.)
Содіс урожайыс прӧчентӧн.
куйӧдтӧг
куйӧдалӧма 18 тонна куйӧдӧн
Сю ....
20,5
23,2
113
Бобӧнянь ....
41,2
45,6
110
Зӧр ....
15,7
19,5
124
Зӧр сора вика ....
16,2
29,2
112
Татысь аддзам — куйӧд содтӧ урожайсӧ дорвыв нёль во чӧж.
Мӧскуа обласьтувса опытнӧй мулӧн видлӧгъясыс петкӧдлісны: 36 тонна куйӧд вынсьӧдӧм му вылысь урожайясыс воисны унджык 18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧм му вылысь серти: первой кӧдзаыслӧн (сюлӧн) — 2% вылӧ, мӧд кӧдзаыслӧн (картупельлӧн) — 15% вылӧ, коймӧд кӧдзаыслӧн (зӧрлӧн) — 21% вылӧ, нёльӧд кӧдзаыслӧн (бобӧняньлӧн) — 76% вылӧ.
Сідзкӧ, медым тӧдны, кутшӧм куйӧд норма мед выгӧднӧ петкӧдны му вылӧ, колӧ лыд вылӧ босьтны и первойя урожай бӧрас содӧм мукӧд урожайяссӧ.
Кутшӧма лӧсялӧ куйӧд картупельлы, шабділы да мукӧд кӧдзаяслы.
Нечернозёмнӧй полосаын да лесостеп чернозём вылын картупельлы куйӧд медъёна лӧсялӧ, содтӧ урожайсӧ.
Со кутшӧм урожайыс воӧ картупельлӧн кокньыд да йитлӧсджык (связнӧйджык) муяс вылын:
Опытнӧй муяс
Кутшӧм му вылын
Картупельлӧн урожайыс гектар вылысь (центнерӧн)
куйӧдтӧг
18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн
36 тонна куйӧдӧнвынсьӧдӧмӧн
содіс 18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн
содіс 36 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн
Мӧскуа бердса
Лыаа (супесь)
106
155
191
49
85
Тимохинскса
Йитлӧсджык
139
181
—
42
—
Кыкнан нормаыс ёна содтісны картупельлысь урожайсӧ. Центнер картупель содӧ 0,42 тонна куйӧдысь. Ӧдвакӧ кутшӧмкӧ мӧд кӧдзалысь куйӧдыд картупельлысь кодя урожайтӧ содтас да куйӧдыд асьсӧ сэтшӧм бура вештас. Картупельлӧн и куйӧд петкӧдӧмсянь коймӧд вонас (сю бӧрын пуктігӧн) ёна содӧ урожайыс.
Картупельтӧ колӧ пуктыны му вылад сю бӧрын (куйӧд бӧрас мӧд кӧдзаӧн нуӧдны). Овмӧсын кӧ оз став муас тырмы куйӧдыд, картупель улӧ медвойдӧр колӧ петкӧдны куйӧдсӧ.
Корнеплодъяс (мӧс сёркни, скӧтлы вердан свеклӧ, галан, скӧтлы вердан морков) сідзжӧ ёна бурджыка быдмӧны куйӧд вылад. Найӧс куйӧдалӧм му вылӧ жӧ колӧ пуктыны.
Пӧжсьытӧм куйӧд колӧ петкӧдны арын, а пӧжсьӧма куйӧд позьӧ петкӧдны тулысын.
Шабді свежӧй куйӧдалӧм му вылӧ оз ков кӧдзны, сэки ёна быдмӧ шабді пытшкад ёг турун.
Сылы колӧ дерт вына му, сӧмын мед эз вӧв ёг туруна муыс. Сэтшӧм му вылӧ и колӧ кӧдзны шабдісӧ. Позьӧ кӧдзны шабдітӧ куйӧд вылӧ кӧдзӧм корнеплод либӧ картупель бӧрын.
Зӧр сора вика да мукӧд сора кӧдзаяс кӧдзӧны пырджык коськӧм вылӧ. Налысь урожайтӧ свежӧй куйӧдыд ёна содтӧ.
Мый сетӧ куйӧд минерала мувынсьӧданъяскӧд тшӧтш му вынсьӧдігӧн.
Муяс вынсьӧдны куйӧд тырмытӧмла опытнӧй учрежденньӧяс тӧдмалісны, позьӧ-ӧ тырмытӧм куйӧд пыдди муӧ сюйны минерала мувынсьӧданъяс.
Шуам, колхозын кӧ куйӧдыс эм сӧмын 18 тоннаӧн гектар вылӧ, сійӧ дерт этша. Оз-ӧ позь мусӧ куйӧдсьыс кындзи минерала мувынсьӧданъясӧн нӧшта вынсьӧдны?
Вӧлӧмкӧ позьӧ.
Со мый петкӧдлӧны та кузя Центрально-промышленнӧй станцияяслӧн видлӧгъясыс.
Шуйскӧй опытнӧй му вылын (Ивановскӧй обл.) шӧркоддьӧма подзола му вылын квайт переменаӧн уджалігӧн (коськӧм, сю, бобӧнянь, шабді, зӧр) воисны татшӧм урожайяс:
Мыйӧн кутшӧма вынсьӧдӧма
центнерӧн
Гектарысь сю урожай
содіс вынсьӧдӧмыс понда урожайыс
Вынсьӧдтӧм му
10,7
—
18 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧм му
16,6
5,9
36 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧм му
18,0
7,8
18 тонна куйӧдӧн да 1,8 центнер томас-шлакӧн вынсьӧдӧм му
18,0
8,7
18 тонна дінӧ 1,8 центнер томас-шлак содтӧм кыпӧдіс урожайсӧ сюлысь 36 тонна куйӧд кодя жӧ.
Мишенскӧй опытнӧй му вылын сизим переменаӧн уджалігӧн 18 тонна куйӧд дінӧ 1,8 тонна томас-шлак содтӧмыс бара жӧ 36 тонна куйӧд кодя сюлысь урожайсӧ содтіс.
Куйӧд тырмытӧм дырйи позьӧ мутӧ вынсьӧдны тшӧтш и минерала мувынсьӧданъясӧн.
Бӧръя каднас ёна пыдди пуктӧны войвылын подзола муяс известкаалӧм. Куйӧдкӧд муӧ сюйӧм извесьтыд содтӧ куйӧдлысь мувынсьӧдан вынсӧ, бырӧдӧ мулысь вреднӧй свойствосӧ.
Извесьткӧд куйӧд сюйӧм збыльысь ёна бурмӧдӧ мутӧ, сэки му сетӧ вӧвлытӧм гырысь урожайяс.
Со, Вяткаса опытнӧй станциялӧн видлӧгыс:
Центнерӧн
Сю урожай 1926 да 1927 воясӧ (шӧр.)
Содіс урожайыс гектар вылӧ
Куйӧдтӧг
9,3
—
36 тонна куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн
16,5
7,2
36 тонна куйӧдӧн да 10 тонна извесьтӧн вынсьӧдӧмӧн
23,4
14,1
Известкаалӧм да куйӧдалӧм му вылын урожайыс воис куйӧдтӧм му вылас серти кык да джын пӧв унджык (ӧтарас 23,4 т, мӧдарас 9,3 тонна).
Ми аддзам, войвывса подзола муяс бура кужӧмӧн сійӧс дӧзьӧритігӧн сетӧны урожайяссӧ оз этшаджык, а мукӧддырйиыс весиг унджык на чернозём вылын дорысь.
Комиӧн