| ПРАВИЛӦЯС КАРТУПЕЛЬ ВИДЗӦМ КУЗЯ | ПРАВІЛӦЈАС КАРТУПЕԈ ВІԆӦМ КУԄА |
| Картупель видзан правилӧяс | Картупеԉ віԇан правілӧјас |
| Картупель видзны колӧ кужӧмӧн. Унаысь овлывлӧ, кужтӧма гуяс кодйӧмла, лёкногӧн картупель видзанінъясын картупельсӧ кисьталӧм понда да кужтӧма дӧзьӧритӧм вӧсна картупель ёна зэв сісьмывлӧ. | Картупеԉ віԇны колӧ кужӧмӧн. Унаыԍ овлывлӧ, кужтӧма гујас коԁјӧмла, ԉокногӧн картупеԉ віԇанінјасын картупеԉсӧ кіԍталӧм понԁа ԁа кужтӧма ԁӧԅӧрітӧм вӧсна картупеԉ јона зев ԍіԍмывлӧ. |
| Медым эськӧ этшаджык портитчис да этшаджык муніс шыбласӧ, да сійӧн видзны овмӧсъясӧс ыджыд урон лоӧмысь, колӧ тӧдны уна правилӧяс. Подув правилӧяс пыдди лоӧны со кутшӧмъяс. | Меԁым, еԍкӧ, ещаҗык порԏітчіс ԁа ещаҗык муніс шыбласӧ ԁа сіјӧн віԇны овмӧсјасӧс ыҗыԁ урон лоӧмыԍ, колӧ тӧԁны уна правілӧјас. Поԁув правілӧјас пыԃԃі лоӧны со кущӧмјас: |
| Первойя правилӧ: | Первојја правілӧ: |
| Картупель, кодӧс кӧсъям пуктыны видзанінъясӧ колӧ лоны: медым эськӧ сійӧ вӧлі кос, тӧлӧдӧма, юклӧма ыджда да сортъяс сертиыс (позьӧ ӧтрӧма сертиыс). Посни, вундасьӧм, гирсъясьӧм-лямасьӧм да висян картупельяс некутшӧма оз позь сорлавны да и оз позь видзны ӧтлаын дзоньвидза картупельяскӧд. Сійӧс колӧ пуктыны торйӧн да регыдджык вердны скӧтлы. Оз ков вунӧдны, мый сӧмын дзоньвидза воӧм, кос да мутӧм картупель вермас дыр овны видзанінъясын. Тайӧторсӧ ёна колӧ тӧдны картупель гуын видзигъясӧн, кытысь тӧвбыдӧн оз овлы некор бӧрйӧдлӧмыс. Висьлӧс котыра да доймалӧм картупельяс, кодъяслӧн висьӧмыс тыдалӧ сӧмын вундӧминын (сімӧм чутъяс, пустӧй инъяс, гӧгрӧса сісьмӧм, сьӧдӧдӧмъяс да мукӧд сісь инъяс) позьӧ пуктыны видзанінъясӧ, абу кӧ тайӧ тырмытӧмторъясын 5% уна. Медым тӧдмӧдны прӧчент висьӧмыслысь, колӧ босьтны чукӧрсьыс уна местаысь 100 картупельӧн. Быд картупель бура видлавны, кыдзи вевдорсяньыс, сідз жӧ вундӧмӧн пытшкӧссӧ. Висьысьяссӧ колӧ пуктавны торйӧн да бӧрын артавны кымын прӧчент каяс. Торъя нин бура колӧ кужны видзны сійӧ картупельӧс, коді вермас лоны уль — сісь либӧ кос сісь висьӧмаӧсь. | Картупеԉ, коԁӧс кӧсјам пуктыны віԇанінјасӧ колӧ лоны: меԁым, еԍкӧ сіјӧ вӧлі кос, тӧлӧԁӧма, јуклӧма ыҗԁа ԁа сортјас ԍерԏіыс (поԅӧ ӧтрӧма ԍерԏіыс). Посԋі, вунԁаԍӧм, гірсјаԍӧм-ԉамаԍӧм ԁа віԍан картупеԉјас ԋекущӧма оз поԅ сорлавны ԁа і оз поԅ віԇны ӧтлаын ԇоԋвіԇа картупеԉјаскӧԁ. Сіјӧс колӧ пуктыны торјӧн ԁа регыԁҗык верԁны скӧтлы. Оз ков вунӧԁны, мыј сӧмын ԇоԋвіԇа воӧм, кос ԁа мутӧм картупеԉ вермас ԁыр овны віԇанінјасын. Тајӧ торсӧ јона колӧ тӧԁны картупеԉ гуын віԇігјасӧн, кытыԍ тӧвбыԁӧн оз овлы ԋекор бӧрјӧԁлӧмыс. Віԍлӧс котыра ԁа ԁојмалӧм картупеԉјас, коԁјаслӧн віԍӧмыс тыԁалӧ сӧмын вунԁӧмінын (сімӧм чутјас, пустӧјінјас, гӧгрӧса ԍіԍмӧм, ԍӧԁӧԁӧмјас ԁа мукӧԁ ԍіԍ інјас) поԅӧ пуктыны віԇанінјасӧ, абу-кӧ тајӧ тырмытӧм торјасын 5% уна. Меԁым тӧԁмӧԁны прӧчент віԍӧмыслыԍ, колӧ боԍтны чукӧрԍыс уна местаыԍ 100 картупеԉӧн. Быԁ картупеԉ бура віԁлавны, кыԇі вевԁорԍаԋыс, сіԇ-жӧ вунԁӧмӧн пыщкӧссӧ. Віԍыԍјассӧ колӧ пуктавны торјӧн ԁа бӧрын артавны кымын прӧчент кајас. Торја-ԋін бура колӧ кужны віԇны сіјӧ картупеԉӧс, коԁі вермас лоны уԉ — ԍіԍ ԉібӧ кос ԍіԍ віԍӧмаӧԍ. |
| Му вылын на кӧ картупель кор кузяыс висьӧмсӧ тӧдмалӧма, сэки колӧ му вылысь идралӧм картупельсӧ чукӧръясын видзны кык либӧ кык вежон да джынйӧдз (вӧчны сылы карантин) да бура дӧзьӧритны сійӧ чукӧр бӧрсяньыс. Сэки сэсся бӧрйӧдлыны да, оз кӧ сюрны висьмӧм картупельяс, позьӧ пуктыны видзанінъясӧ. Бурджык, дерт, сійӧс видзны пӧдвалъясын либӧ торъя видзанінъясын медым эськӧ, ковмис кӧ, позис картупельяссӧ бӧрйӧдлыны. | Му вылын-на-кӧ картупеԉ кор куԅаыс віԍӧмсӧ тӧԁмалӧма, секі колӧ му вылыԍ іԁралӧм картупеԉсӧ чукӧрјасын віԇны кык ԉібӧ кык вежон ԁа җынјӧԇ (вӧчны сылы каранԏін) ԁа бура ԁӧԅӧрітны сіјӧ чукӧр бӧрԍаԋыс. Секі сеԍԍа бӧрјӧԁлыны ԁа оз-кӧ ԍурны віԍмӧм картупеԉјас, поԅӧ пуктыны віԇанінјасӧ. Бурҗык, ԃерт, сіјӧ віԇны пӧԁвалјасын, ԉібӧ торја віԇанінјасын меԁым, еԍкӧ, ковміс-кӧ поԅіс картупеԉјассӧ бӧрјӧԁлыны. |
| Картупельяс пуктыны гуясӧ, чукӧръясӧ да видзанінъясӧ колӧ видзчысьӧмӧн, медым картупельыс эз жугавлы. Картупельяс вывті ветлыны позьӧ сӧмын небыд кӧмкотъясӧн либӧ пӧвъяс вывті, коді вольсасьӧ картупель вылас. | Картупеԉјас пуктыны гујасӧ, чукӧрјасӧ ԁа віԇанінјасӧ колӧ віԁчыԍӧмӧн, меԁым картупеԉыс ез жугавлы. Картупеԉјас вывті ветлыны поԅӧ сӧмын ԋебыԁ кӧмкотјасӧн, ԉібӧ пӧвјас вывті, коԁі воԉсаԍӧ картупеԉ вылас. |
| Мӧд правилӧ: | Мӧԁ правілӧ: |
| Картупель видзны колӧ пуктыны сорт серти, торъя чукӧръясӧн либӧ гуясӧ, а не кисьтавны ӧтчукӧрӧ. Тайӧ вӧчны колӧ сы понда, мый торъя сортъясыс оз ӧткодя кутны ассьыныс дзоньвидзсӧ видзанінъясас. Мукӧд сортыс весиг омӧля видзигӧн дырджык оз тшыкны, а мукӧдыс регыдӧн тшыкӧны да мукӧд куйлан сортъяссӧ тшыкӧдӧны. Картупель кисьтавны позьӧ ӧти метра джудждаӧдз, но джуджыдджыка метрӧн-джынйӧнысь кисьтавны оз нин позь. | Картупеԉ віԇны колӧ пуктыны сорт ԍерԏі, торја чукӧрјасӧн ԉібӧ гујасӧ, а ԋе кіԍтавны ӧтчукӧрӧ. Тајӧ вӧчны колӧ сы понԁа, мыј торја сортјасыс оз ӧткоԃа кутны асԍыныс ԇоԋвіԇсӧ віԇанінјасас. Мукӧԁ сортыс веԍіг омӧԉа віԇігӧн ԁырҗык оз щыкны, а мукӧԁыс регыԁӧн щыкӧны ԁа мукӧԁ кујлан сортјассӧ щыкӧԁӧны. Картупеԉ кіԍтавны поԅӧ ӧԏі метра җуҗԁаӧԇ, но җуҗыԁҗыка метрӧн җынјӧныԍ кіԍтавны оз-ԋін поԅ. |
| Коймӧд правилӧ: | Којмӧԁ правілӧ: |
| Картупель ёна полӧ кӧдзыдысь да оз лэпты ёна шоныдӧс. Картупельӧс кӧ пондан дыр видзны ӧти градус кӧдзыдын (Цельсий серти), сэки сійӧ юмовмас. Дерт сійӧ температураын сійӧ оз на кынмы. Сійӧ жӧ картупельӧс кӧ вежон кымын видзан 6 градусысь вылынджык шоныдын, сэки сійӧ лоас бӧр важкодьыс. | Картупеԉ јона полӧ кӧԇыԁыԍ ԁа оз лепты јона шоныԁӧс. Картупеԉӧс-кӧ понԁан ԁыр віԇны ӧԏі граԁус кӧԇыԁын (Тсеԉԍіј ԍерԏі), секі сіјӧ јумовмас. Ԃерт сіјӧ ԏемператураын сіјӧ оз-на кынмы. Сіјӧ-жӧ картупеԉӧс-кӧ вежон кымын віԇан 6 граԁусыԍ вылынҗык шоныԁын, секі сіјӧ лоас бӧр важкоԃыс. |
| Картупель пырджык кынмӧ сэк, кор термометр висьталӧ кык градус либӧ унджык кӧдзыд. Кынмалӧм картупель унджыкысьсӧ мунлӧ скӧтлы вердӧм вылӧ либӧ переработка вылӧ. Картупельӧс кӧ пондан видзны 4–5 да унджык градус шоныдінын, сэк сійӧ ньӧжйӧникӧн косьмӧ, рушмӧ да тулысъявылыс заводитчӧ нырсявны, быдмыны да тшыксьӧ. | Картупеԉ пырҗык кынмӧ сек, кор ԏермометр віԍталӧ кык граԁус, ԉібӧ унҗык кӧԇыԁ. Кынмалӧм картупеԉ унҗыкыԍсӧ мунлӧ скӧтлы верԁӧм вылӧ, ԉібӧ переработка вылӧ. Картупеԉӧс-кӧ понԁан віԇны 4–5 ԁа унҗык граԁус шоныԁінын, сек сіјӧ ԋӧжјӧԋікӧн коԍмӧ, рушмӧ ԁа тулысјавылыс завоԃітчӧ нырԍавны, быԁмыны ԁа щыкԍӧ. |
| Практика индӧ, мый картупель видзны медбур шоныдінын, ӧти градуссянь 2 градусӧдз и не вылынджык 3 градусысь. Температура тӧдмалӧм могысь овмӧслы колӧ лӧсьӧдны градусник (термометр). Бурджык, дерт, та вылӧ лӧсьӧдны нарошнӧ лӧсьӧдӧм термометр (буртӧвӧй). Картупель видзӧм бӧрся колӧ бура дӧзьӧритны. | Пракԏіка інԁӧ, мыј картупеԉ віԇны меԁбур шоныԁінын, ӧԏі граԁусԍаԋ 2 граԁусӧԇ і ԋе вылынҗык 3 граԁусыԍ. Ԏемпература тӧԁмалӧм могыԍ овмӧслы колӧ лӧԍӧԁны граԁуԍԋік (ԏермометр). Бурҗык, ԃерт, та вылӧ лӧԍӧԁны нарошнӧ лӧԍӧԁӧм ԏермометр (буртовӧј). Картупеԉ віԇӧм бӧрԍа колӧ бура ԁӧԅӧрітны. |
| Картупель видзанінъясын кӧ шоныдыс пондас чинны, сэки колӧ топыда тупкавны душникъяс (вентиляция) да ёнджыка картупель видзанінсӧ шонтыны. Картупель видзанінас ломтывлӧны зэв колігъясӧн сӧмын, сэк жӧ колӧ видзчысьны медым эськӧ шоныдыс вывті эз сод. Бура картупель видзигӧн шоныдыс ёна ыджыда оз содны. Позьӧ шоныд петан инъяслысь труба-мӧд восьтлыны мыйкӧдыра кежлӧ. Шоныдыс кӧ каяс крутӧя вылӧ 8 либӧ вылӧджык градусӧдз, сэки позьӧ тӧдны, мый картупель заводитіс сісьмыны. Картупель видзанінъясын, пӧдвалъясын да кӧбрӧгъясын сэтшӧм картупельсӧ пырысь пыр бӧрйӧдлӧны да висьмӧм картупельяссӧ торйӧдӧны. Картупельяс кӧ гуын либӧ чукӧрын, сэки сійӧ сідз жӧ бӧрйӧдлӧны, оз лыддьысьны сійӧн, мый кӧдзыд поводдяыс да кынмас. | Картупеԉ віԇанінјасын-кӧ шоныԁыс понԁас чінны, секі колӧ топыԁа тупкавны ԁушԋікјас (веԋԏіԉатсіја) ԁа јонҗыка картупеԉ віԇанінсӧ шонтыны. Картупеԉ віԇанінас ломтывлӧны зев колігјасӧн, сӧмын, сек-жӧ колӧ віԁчыԍны меԁым еԍкӧ, шоныԁыс вывті ез соԁ. Бура картупеԉ віԇігӧн шоныԁыс јона ыҗыԁа оз соԁны. Поԅӧ шоныԁ петан інјаслыԍ труба мӧԁ воԍтлыны мыјкӧ ԁыра кежлӧ. Шоныԁыс-кӧ кајас крутӧја вылӧ 8 ԉібӧ вылӧҗык граԁусӧԇ, секі поԅӧ тӧԁны, мыј картупеԉ завоԃітіс ԍіԍмыны. Картупеԉ віԇанінјасын, пӧԁвалјасын ԁа кӧбрӧгјасын сещӧм картупеԉсӧ пырыԍ-пыр бӧрјӧԁлӧны ԁа віԍмӧм картупеԉјассӧ торјӧԁӧны. Картупеԉјас-кӧ гуын, ԉібӧ чукӧрын, секі сіјӧ сіԇ-жӧ бӧрјӧԁлӧны, оз лыԃԃыԍны сіјӧн, мыј кӧԇыԁ повоԃԃаыс ԁа кынмас. |
| Нёльӧд правилӧ: | Ԋоԉӧԁ правілӧ: |
| Картупель видзигӧн медся ыджыд помкаыс, мый вӧсна висьмывлӧ картупель — сійӧ улислун (влага) сылӧн. Картупель пуктӧма кӧ гуӧ, чукӧрӧ либӧ кисьталӧма картупель видзанінъясӧ, кӧть и бура вӧлі косьтӧма первойя вежонъяснас кисьталӧм бӧрас лэдзӧ улис ру (пӧсялӧ). Мед петас улис руыс, лӧсьӧдӧны картупель видзигӧн тӧлӧдӧмъяс (вентиляция), душникъяс вӧчӧмӧн. Сӧмын сідзик верман бура видзны картупель висьӧмысь. | Картупеԉ віԇігӧн меԁԍа ыҗыԁ помкаыс, мыј вӧсна віԍмывлӧ картупеԉ — сіјӧ уԉіслун (влага) сылӧн. Картупеԉ пуктӧма-кӧ гуӧ, чукӧрӧ ԉібӧ кіԍталӧма картупеԉ віԇанінјасӧ, кӧԏ і бура вӧлі коԍтӧма первојја вежонјаснас кіԍталӧм бӧрас леԇӧ уԉіс-ру (пӧԍалӧ). Меԁ петас уԉіс-руыс ԁа лӧԍӧԁны картупеԉ віԇігӧн тӧлӧԁӧмјас — (веԋԏіԉатсіја) ԁушԋікјас вӧчӧмӧн. Сӧмын сіԇік верман бура віԇны картупеԉ віԍӧмыԍ. |
| Витӧд правилӧ: | Вітӧԁ правілӧ: |
| Картупель оз радейт лунъя югӧр (свет). Югӧрыс воштӧ сылысь бурлунсӧ да чӧскыдлунсӧ. Картупельӧс колӧ сайӧдны лунъя югӧрысь да сӧмын сэк верман бура видзны. | Картупеԉ оз раԃејт лунја југӧр (ԍвет). Југӧрыс воштӧ сылыԍ бурлунсӧ ԁа чӧскыԁлунсӧ. Картупеԉӧс колӧ сајӧԁны лунја југӧрыԍ ԁа сӧмын сек верман бура віԇны. |
| Квайтӧд правилӧ: | Квајтӧԁ правілӧ: |
| Йитчӧма сыын, мый гожӧмын на картупель кисьтавтӧдзыс войдӧр став местаяссӧ, кӧні пондас видзсьыны картупельыс, колӧ лӧсьӧдны пӧрадокӧ. Сы могысь колӧ ставсӧ, мый вӧлі картупель улын — картупель видзанінъяс, пӧдвалъяс, гуяс му, весавны важ картупельясысь, чышкыны пӧтӧлӧкъяс, стенъяс тӧлӧдны да косьтыны. | Јітчӧма сыын, мыј гожӧмын-на картупеԉ кіԍтавтӧԇыс војԁӧр став местајассӧ, кӧні понԁас віԇԍыны картупеԉыс, колӧ лӧԍӧԁны пӧраԁокӧ. — Сы могыԍ колӧ ставсӧ, мыј вӧлі картупеԉ улын — картупеԉ віԇанінјас, пӧԁлалјас, гујас му весавны важ картупеԉјасыԍ, чышкыны пӧтӧлӧкјас, ԍԏенјас тӧлӧԁны ԁа коԍтыны. |
| Жар шондіа лунъясӧ гуяс колӧ видзны восьсӧн, а зэригӧн топыда пӧдлавлыны. Став путоръяс картупель видзанінлысь пӧдвалысь либӧ кӧбрӧгысь, шуам стынъяс, сюръяяс, вежӧсъяс пӧтӧлӧк да мук., колӧ мавтны извесьтӧн. Бурджык эськӧ лоӧ, тшынӧдан кӧ видзанінсӧ сераӧн; сійӧ виас став сісьмӧмлысь заразасӧ да висьӧмсӧ. Рӧскодыс сы вылӧ абу ыджыд, а пӧльзаыс зэв ыджыд, белитӧм дорсьыд. Кодыр гуын тшынӧдӧма сераӧн либӧ мавтӧма извесьтӧн, сэки джоджас колӧ кисьтавны пӧимӧн либӧ извесьтӧн да сы бӧрын вӧчавны йӧртӧдъяс картупель кисьталӧм вылӧ. Тӧдны кӧ медколан правилӧяс картупель видзӧм йылысь да выйим нин сы кузя видлӧг (опыт), колӧ тырмидзджык сійӧс нуӧдны олӧмӧ, кыдзи ӧтка крестьяна овмӧсъясын, а сідзжӧ ӧтувъя овмӧсъясын (колхозъясын) кӧйдыс запасъяс видзигӧн. Сӧмын та ногӧн колхозъяс да ӧтка овмӧсъяс, кодъяс эз на пырны колхозӧ, вермасны асьнысӧ видзны ыджыд убыткаысь да спокойнӧя да повтӧга ӧддзӧдны тулыс — выль кӧдза. | Жар шонԁіа лунјасӧ гујас колӧ віԇны воԍсӧн, а зерігӧн топыԁа пӧԁлавлыны. Став путорјас картупеԉ віԇанінлыԍ пӧԁвалыԍ ԉібӧ кӧбрӧгыԍ, шуам: стынјас, ԍурјајас, вежӧсјас пӧтӧлӧк ԁа мук., колӧ мавтны ізвеԍԏӧн. Бурҗык еԍкӧ лоӧ щынӧԁанкӧ віԇанінсӧ ԍераӧн; сіјӧ віјас став ԍіԍмӧмлыԍ заразасӧ ԁа віԍӧмсӧ. Рӧскоԁыс сы вылӧ абу ыҗыԁ, а пӧԉзаыс зев ыҗыԁ, беԉітӧм ԁорԍыԁ. Коԁыр гуын щынӧԁӧма ԍераӧн, ԉібӧ мавтӧма іԅвеԍԏӧн, секі җоҗас колӧ кіԍтавны пӧјімӧн, ԉібӧ іԅвеԍԏӧн ԁа сы бӧрын вӧчавны јӧртӧԁјас картупеԉ кіԍталӧм вылӧ. Тӧԁны-кӧ меԁ колан правілӧјас картупеԉ віԇӧм јылыԍ ԁа выјім-ԋін сы куԅа віԁлӧг (опыт), колӧ тырміԇҗык сіјӧ нуӧԁны олӧмӧ, кыԇі ӧтка креԍԏана овмӧсјасын, а сіԇ-жӧ ӧтувја овмӧсјасын (колхозјасын) кӧјԁыс запасјас віԇігӧн. Сӧмын та ногӧн колхозјас ԁа ӧтка овмӧсјас, коԁјас ез-на пырны колхозӧ, вермасны аԍнысӧ віԇны ыҗыԁ убыткаыԍ ԁа спокојнӧја ԁа повтӧга ӧԁԇӧԁны тулыс — выԉ кӧԇа. |
| Картупель видзӧй гуясын | Картупеԉ віԇӧ гујасын |
| Гуясын картупель видзӧмлӧн ногыс оз кор некутшӧм ыджыд рӧскодъяс, кыдзи буртын (чукӧрын) видзӧм, коді сувтӧ ёна донаӧ. Колӧ сӧмын гу, идзас, душникъяс да му. Кокниа вӧчӧм вӧсна да донтӧмысла татшӧм гуыс босьтӧ первоя места быднога картупель видзанін пӧвстын. Медся ыджыд омӧльыс гуын видзӧмыдлӧн, а сідзжӧ буртлӧн (чукӧрын), со кутшӧм: | Гујасын картупеԉ віԇӧмлӧн ногыс оз кор ԋекущӧм ыҗыԁ рӧскоԁјас, кыԇі буртаын (чукӧрын) віԇӧм, коԁі сувтӧ јона ԁонаӧ. Колӧ сӧмын гу, іԇас, ԁушԋікјас ԁа му. Кокԋіја вӧчӧм вӧсна ԁа ԁонтӧмысла тащӧм гуыс боԍтӧ первоја места быԁ ногса картупеԉ віԇанін пӧвсын. Меԁԍа ыҗыԁ омӧԉыс гуын віԇӧмыԁлӧн, а сіԇ-жӧ буртлӧн (чукӧрын), со кущӧм: |
| Картупель кӧ пондас сісьмыны гуын (чукӧрын), он вермы бӧрйӧдлыны. Кӧть кутшӧм кӧдзыд поводдяӧ быть лоас гусӧ (чукӧрсӧ) разбирайтны. Лӧсьыда картупель видзигӧн, кор картупельсӧ гуалан косӧн, дзоньвидзаӧн, сорлавтӧг посньыдик да вундасьӧм картупелькӧд да гуыс кӧ вӧчӧма правилӧяс тшӧктӧм кузя да дӧзьӧритӧмыс кӧ бур, картупель оз тшык да овмӧслы некутшӧм урон оз вай. Сӧмын чиныштас сьӧктанас (вес вылӧ) сы вӧсна, мый видзигас пӧсялӧ да уль руыс картупельсьыс петӧ душникъясӧд. Гуын картупель видзанног паськалӧма пӧшти быд местаын, да медся сійӧс донъялӧны кӧдзыд тӧла районъясын. | Картупеԉ-кӧ понԁас ԍіԍмыны гуын, (чукӧрын), он вермы бӧрјӧԁлыны. Кӧԏ кущӧм кӧԇыԁ повоԃԃаӧ быԏ лоас гусӧ (чукӧрсӧ) раԅбірајтны. Лӧԍыԁа картупеԉ віԇігӧн, кор картупеԉсӧ гуалан косӧн, ԇоԋвіԇаӧн, сорлавтӧг посԋіԃік ԁа вунԁаԍӧм картупеԉкӧԁ ԁа гуыс-кӧ вӧчӧма правілӧјас щӧктӧм куԅа ԁа ԁӧԅӧрітӧмыс-кӧ бур картупеԉ оз щык ԁа овмӧслы ԋекущӧм урон оз вај. Сӧмын чіныштас ԍӧктанас (вес вылӧ) сы вӧсна, мыј віԇігас пӧԍалӧ ԁа уԉруыс картупеԉԍыс петӧ ԁушԋікјасӧԁ. Гуын картупеԉ віԇанног паԍкалӧма пӧшԏі быԁ местаын ԁа меԁԍа сіјӧ ԁонјалӧны кӧԇыԁ тӧла рајонјасын. |
| Места бӧрйӧм | Места бӧрјӧм |
| Места картупель гу улӧ бӧрйигӧн колӧ войдӧр мӧвпыштны, кытчӧ кодйыны — горт дінӧ али му вылӧ лӧсьыдджык. Горт дінӧ кӧ лӧсьӧдан, лоас матынджык да кокньыдджык лоас сы бӧрся дӧзьӧритны. Му вылын кӧ, арын оз ковмы картупельӧс нуны му вылысь горт дінӧ, а тулысын му вылӧ. Картупель йылысь кӧ вопрос разрешитӧма, кӧні видзны му вылын али горт дорын, сэки колӧ места бӧрйыны гулы. Гу места мед вӧлі со кутшӧм ногса: кос да некор оз во тувсов ни арся ва. Торъя видзӧдлыны колӧ, оз-ӧ кыткӧ матіті пычкы му пытшса ва (грунтовая вода). | Места картупеԉ гу улӧ бӧрјігӧн колӧ војԁӧр мӧвпыштны, кытчӧ коԁјыны — гортԁінӧ аԉі му вылӧ лӧԍыԁҗык. Гортԁінӧ-кӧ лӧԍӧԁан, лоас матынҗык ԁа кокԋіԁҗык лоас сы бӧрԍа ԁӧԅӧрітны. Мувылын кӧ арын оз ковмы картупеԉӧс нуны му вылыԍ гортԁінӧ, а тулысын му вылӧ. Картупеԉ јылыԍ-кӧ вопрос разрешітӧма кӧні віԇны му вылын аԉі горт ԁорын, секі колӧ места бӧрјыны гулы. Гу места меԁ вӧлі со кущӧм ногса: кос ԁа ԋекор оз во тувсов ԋі арԍа ва. Торја віԇӧԁлыны колӧ, оз-ӧ кыткӧ матыті пычкы му пыщса ва (грунтоваја воԁа). |
| Гулы колӧ бӧрйыны сэтшӧм места, мед эськӧ му пытш ваыс (грунтовая вода) пӧтшва эжсьыс муніс ылітіджык. Места колӧ рӧвнӧйджык да медым неуна вӧлі лэдзӧга, ваыслы визувтӧм вылӧ бокӧ. Гу вӧчсьӧ тӧвъясысь сайӧд инӧ, медся вой тӧлысь. Он кӧ сідз вӧч, лымйыс оз ло ӧткодя гу вылас да вермас кынмыны гуыс. Кузьтанас гуыс вӧчсьӧ войӧ-лунаӧн. Тадзи колӧ сы понда, медым эськӧ тӧвнас чукӧрыс гусӧ видзис войвыв кӧдзыд тӧвъясысь, а тулыснас шондіыс эзджык инмы гу вевтӧ да дырджык лымйыс гу вылас олас да оз сыв. Ставсӧ тайӧс колӧ мӧвпыштны картупель гу места бӧрйигӧн. | Гулы колӧ бӧрјыны сещӧм места, меԁ, еԍкӧ му пыщ ваыс (грунтоваја воԁа) пӧщва ежԍыс муніс ылытіҗык. Места колӧ рӧвнӧјҗык ԁа меԁым ԋеуна вӧлі леԇӧга, ваыслы візывтӧм вылӧ бокӧ. Гу вӧчԍӧ тӧвјасыԍ сајӧԁ інӧ, меԁԍа војтӧлыԍ. Он-кӧ сіԇ вӧч, лымјыс оз ло ӧткоԃа гу вылас ԁа вермас кынмыны гуыс. Куԅтанас гуыс вӧчԍӧ војӧ-лунаӧн. Таԇі колӧ сы понԁа, меԁым еԍкӧ тӧвнас чукӧрыс гусӧ віԇіс војвыв кӧԇыԁ тӧвјасыԍ, а тулыснас шонԁіыс езҗык інмы гу вевтӧ ԁа ԁырҗык лымјыс гу вылас олас ԁа оз сыв. Ставсӧ тајӧс колӧ мӧвпыштны картупеԉ гу места бӧрјігӧн. |
| Гу лӧсьӧдӧм | Гу лӧԍӧԁӧм |
| Бӧрйӧм местаӧ кодйыны гу (канава) пасьта ногыс 2 метрсянь 3 метрӧдз, кузьтанас 50–70 см-ӧдз. | Бӧрјӧм местаӧ коԁјыны гу (канава) паԍта ногыс 2 метрԍаԋ 3 метрӧԇ, куԅтанас 50–70 см-ӧԇ. |
| Муыс кӧ чорыд, сёя, сэк канава бокъяссӧ кодйӧны веськыда, а лыа сора кӧ — ньывкмӧса, мед канаваын муыс эз бужды. | Муыс-кӧ чорыԁ, ԍоја, сек канава бокјассӧ коԁјӧны веԍкыԁа, а лыа сора-кӧ — ԋывкмӧса, меԁ канаваын муыс ез буҗԁы. |
| Кузьта ногыс гуыс вӧчсьӧ картупель лыд серти, уна-ӧ кӧсйӧны пуктыны сэсся сы серти, кыдзи кисьтавны — му вежӧсӧдзыс али вылӧдзджык. Артавсьӧ тадзи: 10 куб. метр картупель кыскӧ 6,7 тонна. Тайӧс кӧ тӧдан, регыдджык позяс тӧдмавны кузь-ӧ колӧ гуыс. Гусӧ кӧ кодъян 50 см джуджда да кык метр пасьта да картупель кисьтан му вежӧсӧдзыс, сэк ковмас быд 6,7 тонна картупель вылӧ 10 метр кузя гу. Гуыс кӧ кык метр пасьта да 10 метр кузьта, чукӧр вылас нӧшта позяс пуктыны 3,35 тонна на картупель, сэк лыбас му чукӧрыс му вежӧссяньыс метра джын судта. Уна кӧ картупельыс, позьӧ кузьта ногыс кодйыны 20 метрӧдз. Овлывлӧны гуяс 80–100 метрӧдз. Уна картупель видзны дженьыдик гуясын сувтӧ донаджык. Ёна кузь гуяс кодйыны сідзжӧ абу бур. Картупель кӧ кутас сісьмыны, гусӧ ставнас ковмас вӧрӧшитны. Кузь кӧ гуыд, сісьмӧмсьыд ёнджыка лоас повны. | Куԅта ногыс гуыс вӧчԍӧ картупеԉ лыԁ ԍерԏі, унаӧ кӧсјӧны пуктыны сеԍԍа сы ԍерԏі кыԇі кіԍтавны — му вежӧсӧԇыс аԉі вылӧԇҗык. Артавԍӧ таԇі: 10 куб. метр картупеԉ кыскӧ 6,7 тонна. Тајӧс-кӧ тӧԁан, регыԁҗык поԅас тӧԁмавны куԅӧ колӧ гуыс. Гусӧ-кӧ коԁјан 50 см. җуҗта ԁа кык метр паԍта ԁа картупеԉ кіԍтан му вежӧсӧԇыс, сек ковмас быԁ 6,7 тонна картупеԉ вылӧ 10 метр куԅа гу. Гуыс-кӧ кык метр паԍта ԁа 10 метр куԅта, чукӧр вылас нӧшта поԅас пуктыны 3,35 тонна-на картупеԉ, сек лыбас му чукӧрыс му вежӧсԍаԋыс метра-җын суԁта. Уна-кӧ картупеԉыс, поԅӧ куԅта ногыс коԁјыны 20 метрӧԇ. Овлывлӧны гујас 80–100 метрӧԇ. Уна картупеԉ віԇны җеԋіԃік гујасын сувтӧ ԁонаҗык. Јона куԅ гујас коԁјыны сіԇ-жӧ абу бур. Картупеԉ-кӧ кутас ԍіԍмыны, гусӧ ставнас ковмас вӧрӧшітны. Куԅ-кӧ гуыԁ ԍіԍмӧмԍыԁ јонҗыка лоас повны. |
| Кыдзи вӧчны душникъяс (вентиляция) | Кыԇі вӧчны ԁушԋікјас (вентиляция) |
| Гу вӧчигӧн ӧттшӧтш лӧсьӧдны душникъяс. Тайӧс вӧчӧны сы могысь, медым картупельлӧн лэдзан пӧсьыс (уль руыс) петас ортсӧ. Душникъяс оз ӧтмоза вӧчны. Видзӧдлам кымынкӧ вӧчӧм ногъяс. | Гу вӧчігӧн ӧтщӧщ лӧԍӧԁны ԁушԋікјас. Тајӧс вӧчӧны сы могыԍ, меԁым картупеԉлӧн леԇан пӧԍыс (уԉруыс) петас ортсӧ. Ԁушԋікјас оз ӧтмоза вӧчны. Віԇӧԁлам кымынкӧ вӧчӧм ногјас. |
| Медводдзаыс: гу кузьта ногыс шӧрас сувтӧдчӧ 3–4 пельӧса пу трубаяс. Трубаыс вӧчсьӧ 20–25 см пасьта пӧвъясысь. Муладорса помсӧ трубаыслысь кольӧны восьсӧн. Сэтчӧ пӧв ни нинӧм оз пуктыссьы. Таысь лоӧ труба либӧ пыдӧстӧм жӧлӧб. Кодар дорас пӧвъясыс, сэтчӧ кольӧны векньыдик костъяс. Трубасӧ кӧ вӧчӧма вӧсньыдик потшъясысь либӧ пӧвъясысь, сэки костъясыс лоӧны сы ыдждаӧсь, медым картупельыс оз тӧр гылавны. Медым кузь трубаяс вӧчӧмсӧ кокньӧдны — вӧчсьӧны кымынкӧ торйысь, быд тор кык кымын метр кузьтаӧн. Гу пыдӧсса труба помъясӧ пуктӧны веськыда сулалысь трубаяс, кодъяс петӧны ортсӧдз. Гуыс кӧ кузь, татшӧм трубаяссӧ вӧчӧны унджыкӧс. Ӧти трубасяньыс костыс мӧдӧдзыс 6–7 метра. Колӧ, мед эськӧ гу пыдӧсса трубалӧн помъясыс му вежӧссяньыс тыдалісны вывлань 5–10 см. Мед трубаясас оз пыр зэр, вӧчӧны вевт. Быд труба дінӧ колӧ заптыны идзас, кӧдзыдъяс дырйи мед топыда позис тупкавны труба помъяссӧ. | Меԁвоԇԇаыс: гу куԅта ногыс, шӧрас сувтӧԁчӧ 3–4 пеԉӧса пу трубајас. Трубаыс вӧчԍӧ 20–25 см. паԍта пӧвјасыԍ. Мулаԁорса помсӧ трубаыслыԍ коԉӧны воԍсӧн. Сетчӧ пӧв ԋі ԋінӧм оз пуктыԍԍы. Таыԍ лоӧ труба ԉібӧ пыԁӧстӧм жӧлӧб. Коԁар ԁорас пӧвјасыс, сетчӧ коԉӧны векԋіԃік костјас. Трубасӧ-кӧ вӧчӧма вӧсԋіԃік пощјасыԍ, ԉібӧ пӧвјасыԍ, секі костјасыс лоӧны сы ыжтаӧԍ, меԁым картупеԉыс оз тӧр гылавны. Меԁым куԅ трубајас вӧчӧмсӧ кокԋӧԁны — вӧчԍӧны кымынкӧ торјыԍ, быԁ тор кык кымын метр куԅтаӧн. Гу пыԁӧсса труба понјасӧ пуктӧны веԍкыԁа сулалыԍ трубајас, коԁјас петӧны ортсӧԇ. Гуыс-кӧ куԅ, тащӧм трубајассӧ вӧчӧны унҗыкӧс. Ӧԏік трубаԍаԋыс костыс мӧԁӧԇыс 6–7 метра. Колӧ, меԁ еԍкӧ гу пыԁӧсса трубалӧн помјасыс му вежӧсԍаԋыс тыԁалісны вывлаԋ 5–10 см. Меԁ трубајасас оз пыр зер, вӧчӧны вевт. Быԁ труба ԁінӧ колӧ заптыны іԇас, кӧԇыԁјас ԁырјі меԁ топыԁа поԅіс тупкавны труба помјассӧ. |
| Мӧд ног. Тайӧ вӧчӧмыс медводдзасьыс торъялӧ сӧмын сійӧн, мый татӧні вӧчӧны гу пыдӧсса труба местаас неыджыд канава, пасьтанас да джуджданас 35 см. | Мӧԁ ног. Тајӧ вӧчӧмыс меԁвоԇԇаԍыс торјалӧ сӧмын сіјӧн, мыј татӧні вӧчӧны гу пыԁӧсса труба местаас ԋеыҗыԁ канава, паԍтанас ԁа җуҗԁанас 35 см. |
| Канавасӧ кодйӧны гу шӧрӧдыс кузялаыс. Вевдорӧдыс канава тупкыссьӧ кӧрт решеткаӧн. Мед эз киссьы картупельыс канаваас, розьяссӧ решеткаас вӧчӧны посньыдджыкӧс. | Канавасӧ коԁјӧны гу шӧрӧԁыс куԅалаыс. Велԁорӧԁыс канава тупкыԍԍӧ кӧрт решоткаӧн. Меԁ ез кіԍԍы картупеԉыс канаваас, роԅјассӧ решоткаас вӧчӧны посԋіԁҗыкӧс. |
| Картупельӧс гуӧ кисьталӧм (пуктӧм) | Картупеԉӧс гуӧ кіԍталӧм (пуктӧм) |
| Трубаяс вӧчӧм бӧрын заводитӧны кисьтавны гуӧ картупель. Тайӧ удж вылас бӧрйӧны мича, гажа, кос поводдя лун. Картупельӧс гуӧ кисьталӧны кык ногӧн: кисьталӧны му вежӧсӧдз либӧ вылӧджык. | Трубајас вӧчӧм бӧрын завоԃітӧны кіԍтавны гуӧ картупеԉ. Тајӧ уҗ вылас бӧрјӧны міча, гажа кос повоԃԃа лун. Картупеԉӧс гуӧ кіԍталӧны кык ногӧн: кіԍталӧны му вежӧсӧԇ ԉібӧ вылӧҗык. |
| Татшӧм тэчӧмсӧ уна районъясын да уна овмӧсъясын вӧчӧны уна ногӧн, оз ӧткодя. Сійӧ местаясын, кӧні ёна кӧдзыд тӧлыс, сэні оз ков кисьтавны вылыс дорӧдзыс. Шоныдджык тӧла районъясын позьӧ кисьтавны вылӧдзджык, сӧмын мед картупельыс эз жӧ пет гу дор выяыс. Практика индӧ, мый бурджыка картупель видзсьӧ сэк, кор кисьталан ӧти метр судта гу пыдӧссяньыс. Картупель колӧ кисьтавны ньӧжйӧникӧн, оз пырысь-пыр ставсӧ, слӧйясӧн, мед эштас тӧлавны. Поводдя кӧ бур, колӧ мыйкӧдыра гусӧ видзны восьсӧн. | Тащӧм течӧмсӧ уна рајјонјасын ԁа уна овмӧсјасын вӧчӧны уна ногӧн, оз ӧткоԃа. Сіјӧ местајасын, кӧні јона кӧԇыԁ тӧлыс, сені оз ков кіԍтавны вылыс ԁорӧԇыс. Шоныԁҗык тӧла рајјонјасын поԅӧ кіԍтавны вылӧԇҗык, сӧмын меԁ картупеԉыс ез-жӧ пет гу ԁорвыјаыс. Пракԏіка інԁӧ, мыј бурҗыка картупеԉ віԇԍӧ сек, кор кіԍталан ӧԏі метр суԁта гу пыԁӧсԍаԋыс. Картупеԉ колӧ кіԍтавны ԋӧжјӧԋікӧн, оз пырыԍ пыр ставсӧ, слӧјјасӧн, меԁ ештас тӧлавны. Повоԃԃа-кӧ бур, колӧ мыјкӧ ԁыра гусӧ віԇны воԍсӧн. |
| Гу вевт | Гу вевт |
| Кодыр картупель вӧчсяс, сэки гусӧ вевттьӧны. Тайӧ со кыдзи вӧчсьӧ: медводз картупель вывтіыс пуктыссьӧ идзас слӧй 15 см судта; кымын топӧдтӧг идзасыс пуктыссьӧ да шепъяснас увланьӧ, идзас дінас вывланьӧ, сымын бурджык вевтӧн лыддьысьӧ важ идзас. Овмӧсын кӧ абу татшӧм идзасыс, позьӧ вежны кутшӧмкӧ мӧд пӧлӧс идзасӧн, либӧ лыскӧн, кос коръясӧн либӧ кос трундаӧн. Мед эськӧ тӧлыс эз нӧбӧд идзассӧ да эз пыр зэр, идзас вывтіыс пуктыссьӧ 10 см судта му слӧй. Поводдяыс кӧ бур, сулалӧ кос, сэзь, кос поводдя, кынмавтӧдз позьӧ гусӧ не вевттявны. Тайӧ колӧ сы вӧсна, мед картупель тӧлалас, косьмыштас да ыркалыштас. Кодыр заводитас кынмавны, гусӧ тӧвбыд кежлӧ нин вевттялӧны. Та вӧсна чукӧр выліас мусӧ идзас вылас пуктӧны мыйта колӧ, медым вермас видзны картупельсӧ кынмӧмысь. Кӧдзыд местаясын вевтсӧ колӧ вӧчны кык пӧвстаӧс. Первой гуыс вевттьысьӧ идзасӧн, сэсся муӧн да бара идзасӧн да муӧн. Кык пӧвста вевтӧн кӧ, позьӧ первойя му слӧйяс чинтыны 35–50 сантиметра кызаӧдз. | Коԁыр картупеԉ вӧчԍас, секі гусӧ вевԏԏӧны. Тајӧ со кыԇі вӧчԍӧ: меԁвоԇ картупеԉ вывтіыс пуктыԍԍӧ іԇас слӧј 15 см. суԁта; кымын топӧԁтӧг іԇасыс пуктыԍԍӧ ԁа шепјаснас увлаԋӧ, іԇас ԁінас вывлаԋӧ, сымын бурҗык вевтӧн лыԃԃыԍӧ важ іԇас. Овмӧсын-кӧ абу тащӧм іԇасыс, поԅӧ вежны кущӧмкӧ мӧԁ-пӧлӧс іԇасӧн, ԉібӧ лыскӧн, кос корјасӧн ԉібӧ кос трунԁаӧн. Меԁ еԍкӧ тӧлыс ез нӧбӧԁ іԇассӧ ԁа ез пыр зер, іԇас вывтіыс пуктыԍԍӧ 10 см. суԁта му слӧј. Повоԃԃаыс-кӧ бур, сулалӧ кос, сеԅ, кос повоԃԃа, кынмавтӧԇ поԅӧ гусӧ ԋі вевтԏавны. Тајӧ колӧ сы вӧсна, меԁ картупеԉ тӧлалас, коԍмыштас ԁа ыркалыштас. Коԁыр завоԃітас кынмавны, гусӧ тӧвбыԁ кежлӧ-ԋін вевԏԏалӧны. Та вӧсна чукӧр выліас мусӧ іԇас вылас пуктӧны мыјԁа колӧ, меԁым вермас віԇны картупеԉсӧ кынмӧмыԍ. Кӧԇыԁ местајасын вевтсӧ колӧ вӧчны кык пӧвсаӧс. Первој гуыс вевԏԏыԍӧ іԇасӧн, сеԍԍа муӧн ԁа бара іԇасӧн ԁа муӧн. Кык пӧвса вевтӧн-кӧ поԅӧ первојја му слӧјјас чінтыны 35–50 саԋԏіметра кызаӧԇ. |
| Кутшӧмӧс вӧчны вевтсӧ: кык пӧвстаӧс али ӧти пӧвстаӧс, да мый кыза колӧ лоны вевтыс — тайӧ оз ӧткодя вӧчны быд местаын. | Кущӧмӧс вӧчны вевтсӧ кык пӧвсаӧс аԉі ӧԏік пӧвсаӧс ԁа мыј кыза колӧ лоны вевтыс — тајӧ оз ӧткоԃа вӧчны быԁ местаын. |
| Унджыкысь кызта ногыс вевтсӧ вӧчӧны сы кызта, мый кыза тӧвнас кынмӧ муыс. Кымын кӧдзыдджык тӧлыс, сэки дерт вӧчӧны кызджыка вевтсӧ. Сідзжӧ колӧ пыдди пуктыны, мый лыа местаясын муыс кынмӧ кызджыка. Татшӧминъясас вевтсӧ колӧ вӧчны кызджыка. Вевт вылӧ мунӧ сэтшӧм му, коді петіс му кодйигӧн. Оз кӧ тырмы, колӧ босьтны метр сайысь гусяньыс. Матысьджык кӧ босьтан, вермас кынмыны картупельыс гуысь. Му гӧгӧрыс колӧ кодйыны канава, мед визувтас тулысся да арся ваяс. | Унҗыкыԍ кызта ногыс вевтсӧ вӧчӧны сы кызта, мыј кыза тӧвнас кынмӧ муыс. Кымын кӧԇыԁҗык тӧлыс, секі ԃерт, вӧчӧны кызҗыка вевтсӧ. Сіԇ-жӧ колӧ пыԃԃі пуктыны, мыј лыа местајасын муыс кынмӧ кызҗыка. Тащӧмінјасас вевтсӧ колӧ вӧчны кызҗыка. Вевт вылӧ мунӧ сещӧм му, коԁі петіс му коԁјігӧн. Оз-кӧ тырмы, колӧ боԍтны метр сајыԍ гуԍаԋыс. Матыԍҗык-кӧ боԍтан, вермас кынмыны картупеԉыс гуыԍ. Му гӧгӧрыс колӧ коԁјыны канава, меԁ візувтас тулысԍа ԁа арԍа вајас. |
| Гу бӧрся дӧзьӧритӧм | Гу бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм |
| Картупель гуяс бӧрся дӧзьӧритӧм сэтшӧм жӧ колантор, кыдзи и картупельсӧ гуӧ кисьталӧмыс. Медпервой колӧ дӧзьӧритны вевт бӧрсяыс; казялан кӧ кутшӧмкӧ торксьӧмторъяс вевтысь, сэк пырысь-пыр колӧ содтыны мусӧ да лӧсьӧдны сійӧс. Кӧдзыдыс кӧ ӧти градусысь улынджык (Цельсий серти), став трубасӧ колӧ топыда тупкавны табӧм идзасӧн. | Картупеԉ гујас бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм сещӧм-жӧ колантор, кыԇі і картупеԉсӧ гуӧ кіԍталӧмыс. Меԁпервој колӧ ԁӧԅӧрітны вевт бӧрԍаыс, каԅалан-кӧ кущӧмкӧ торкԍӧмторјас вевтыԍ, сек пырыԍ-пыр колӧ соԁтыны мусӧ ԁа лӧԍӧԁны сіјӧс. Кӧԇыԁыс-кӧ ӧԏік граԁусыԍ улынҗык (Цеԉԍіј ԍерԏі) став трубасӧ колӧ топыԁа тупкавны табӧм іԇасӧн. |
| Тулысын, шоныд поводдя воӧмкӧд тшӧтш, бӧр колӧ восьтавны. Кадысь кадӧ колӧ видлавны гуысь шоныдсӧ. Та кузя босьтны градусник да лэдзны душник трубаӧдз да видзны сэні 10–15 минут. Гу вылӧ кайлыны колӧ сы вылӧ лӧсьӧдӧм поскӧд. Медыджыд температура гуын, кодӧс позьӧ лэдзны гуын тӧвся кадӧ, овлӧ 6 градуса шоныд. | Тулысын, шоныԁ повоԃԃа воӧмкӧԁ щӧщ, бӧр колӧ воԍтавны. Каԁыԍ-каԁӧ колӧ віԁлавны гуыԍ шоныԁсӧ. Та куԅа боԍтны граԁуԍԋік ԁа леԇны ԁушԋік трубаӧԇ ԁа віԇны сені 10–15 мінут. Гу вылӧ кајлыны колӧ сы вылӧ лӧԍӧԁӧм поскӧԁ. Меԁ-ыҗыԁ ԏемпература гуын, коԁӧс поԅӧ леԇны гуын тӧвԍа каԁӧ, овлӧ 6 граԁуса шоныԁ. |
| Та мында градуса шоныд дырйи, колӧ восьтавны труба вевтъяссӧ да колан температураӧдз ыркӧдыштны гусӧ. Шоныдыс кӧ гуын содас 8 градусӧдз либӧ вылӧджык, сійӧ петкӧдлӧ, мый картупель заводитіс сісьмыны. Кольны водзӧ вылӧ татшӧм гутӧ оз позь. Колӧ восьтыны гусӧ да пырысь-пыр бӧрйыны сісь картупельяссӧ. Кор шоныд лэччас ӧти градусӧдз либӧ улӧджык, сэк колӧ регыдджык гусӧ шонтыны: картупель гу вылас лым тэчӧмӧн либӧ куйӧд петкӧдӧмӧн. Гусӧ восьтӧны унджыкысьсӧ тулысын, апрель тӧлысь помын либӧ май тӧлысь пуксигӧн. Тӧлын гуяс восьтавны да пӧдлавны оз позь. Тӧлын кӧ ковмас босьтыштны картупель гуысь, сэки колӧ босьтны не этшаникӧн, став запассӧ мый пуктӧма гуас. | Та мынԁа граԁуса шоныԁ ԁырјі, колӧ воԍтавны труба вевтјассӧ, ԁа колан ԏемператураӧԇ ыркӧԁыштны гусӧ. Шоныԁыс-кӧ гуын соԁас 8 граԁусӧԇ, ԉібӧ вылӧҗык, сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј картупеԉ завоԃітіс ԍіԍмыны. Коԉны воԇӧ вылӧ тащӧм гутӧ оз поԅ. Колӧ воԍтыны гусӧ ԁа пырыԍ-пыр бӧрјыны ԍіԍ картупеԉјассӧ. Кор шоныԁ летчас ӧԏік граԁусӧԇ ԉібӧ улӧҗык, сек колӧ регыԁҗык гусӧ шонтыны: картупеԉ гу вылас лым течӧмӧн ԉібӧ кујӧԁ петкӧԁӧмӧн. Гусӧ воԍтӧны унҗыкыԍсӧ тулысын, апреԉ тӧлыԍ помын ԉібӧ мај тӧлыԍ пукԍігӧн. Тӧлын гујас воԍтавны ԁа пӧԁлавны оз поԅ. Тӧлын-кӧ ковмас боԍтыштны картупеԉ гуыԍ, секі колӧ боԍтны ԋе ещаԋікӧн, став запассӧ мыј пуктӧма гуас. |
| Картупель видзӧм буртъясын (чукӧръясын) | Картупеԉ віԇӧм буртајасын (чукӧрјасын) |
| Буртъясын картупель видзӧмыс оз ёна торъяв гуын видзӧмысь. Торъялӧмыс сӧмын сэн, мый канава либӧ гуыс буртлы вӧчсьӧ ичӧтджык гулы дорысь, а выліас тыртӧм муыс вылӧдзджык кайӧ эжа вылас гуын дорысь. Мӧд торъялӧм буртлӧн сійӧ — овмӧс кутан значенньӧ. Буртӧ, ӧткодь пасьта кузяын, тӧрӧ этшаджык картупельыс гуас дорысь, кӧть рӧскодыс сійӧ вӧчӧм вылӧ лоӧ сы мында жӧ, оз кӧ ло унджык. Тайӧ сы вӧсна, мый бурт ставнас ортсын да ёнджыка сюрӧ кӧдзыдлы да тӧвлы да унджык колӧ вевт вылӧ. Буртын картупель видзӧм медся ёнасӧ паськалӧма сійӧ районъясын, кӧні абу кӧдзыд тӧлыс да кӧні оз позь гуяссӧ кодйыны грунтӧвӧй ва воӧмла. | Буртајасын картупеԉ віԇӧмыс оз јона торјав гуын віԇӧмыԍ. Торјалӧмыс сӧмын сен, мыј канава ԉібӧ гуыс буртлы вӧчԍӧ ічӧтҗык гулы ԁорыԍ, а выліас тыртӧм муыс вылӧԇҗык кајӧ ежа вылас гуын ԁорыԍ. Мӧԁ торјалӧм буртлӧн сіјӧ — овмӧс кутан значеԋԋӧ. Буртаӧ, ӧткоԃ паԍта-куԅаын, тӧрӧ ещаҗык картупеԉыс гуас ԁорыԍ, кӧԏ рӧскоԁыс сіјӧ вӧчӧм вылӧ лоӧ сы мынԁа-жӧ, оз-кӧ ло унҗык. Тајӧ сы вӧсна, мыј бурт ставнас ортсын ԁа јонҗыка ԍурӧ кӧԇыԁлы ԁа тӧвлы ԁа унҗык колӧ вевт вылӧ. Буртын картупеԉ віԇӧм меԁԍа јонасӧ паԍкалӧма сіјӧ рајонјасын, кӧні абу кӧԇыԁ тӧлыс ԁа кӧні оз поԅ гујассӧ коԁјыны грунтовӧј ва воӧмла. |
| Буртъяслы места бӧрйӧм да лӧсьӧдӧм | Буртјаслы места бӧрјӧм ԁа лӧԍӧԁӧм |
| Буртъяс улӧ местасӧ колӧ бӧрйыны гулы моз жӧ: мед вӧлі кос да эз эськӧ во му пышкӧс ва. Сідз жӧ мед эськӧ эз инмы кӧдзыд тӧвнас. | Буртјас улӧ местасӧ колӧ бӧрјыны гулы моз-жӧ: меԁ вӧлі кос ԁа ез еԍкӧ во му пышкӧс ва. Сіԇ-жӧ меԁ еԍкӧ ез інмы кӧԇыԁ тӧвнас. |
| Бурт кодйӧны войвывсянь лунлань. Бӧрйӧм местаӧ кодйӧны канава 15–20 см судта да 2–3 метр пасьтаӧн. Шоныдджык инъясын позьӧ кодйыны кык метр пасьта. Кӧні кӧдзыдджык 3 метр пасьта, сідзи медым буртыс лои паськыдджык да омӧльджыка кынмис. Буртлысь под кузьтасӧ мурталӧны гулысь моз жӧ, картупель лыд серти. Арталӧны тадзи: бурт кӧ кык метр пасьта да ӧти метр судта, сэк быд 10 метр кузьтаӧ позьӧ тӧрӧдны 6,7 тонна картупель, а куим метр пасьта да ӧти метр судта кӧ, сэк быд 10 метр кузьтаӧ позьӧ тӧрӧдны 10,05 тонна картупель. | Бурта коԁјӧны војвывԍаԋ лунлаԋ. Бӧрјӧм местаӧ коԁјӧны канава 15–20 см. суԁта ԁа 2–3 метр паԍтаӧн. Шоныԁҗык інјасын поԅӧ коԁјыны кык метр паԍта. Кӧні кӧԇыԁҗык 3 метр паԍта, сіԇі меԁым буртыс лоі паԍкыԁҗык ԁа омӧԉҗыка кынміс. Буртлыԍ поԁ куԅтасӧ мурталӧны гулыԍ моз-жӧ, картупеԉ лыԁ ԍерԏі. Арталӧны таԇі: бурт-кӧ кык метр паԍта ԁа ӧԏі метр суԁта, сек быԁ 10 метр куԅтаӧ поԅӧ тӧрӧԁны 6,7 тонна картупеԉ, а кујім метр паԍта ԁа ӧԏік метр суԁта-кӧ, сек быԁ 10 метр куԅтаӧ поԅӧ тӧрӧԁны 10,05 тонна картупеԉ. |
| Трубаяс вӧчан правилӧяс сэтшӧмӧсь жӧ, кутшӧмӧсь и гу вӧчигӧн. Улыс трубаяс тэчны колӧ сідз, мед оз петны бурт дор вылас. Веськыда сулалысь трубаяслӧн помъясыс колӧ лоны картупель пытшкас, сідзнад озджык кынмы картупельыс. | Трубајас вӧчан правілӧјас сещӧмӧԍ-жӧ, кущӧмӧԍ-і гу вӧчігӧн. Улыс трубајас течны колӧ сіԇ, меԁ оз петны бурта ԁор вылас. Веԍкыԁа сулалыԍ трубајаслӧн помјасыс колӧ лоны картупеԉ пыщкас, сіԇнаԁ озҗык кынмы картупеԉыс. |
| Бурт вӧчӧм да сы бӧрся дӧзьӧритӧм | Бурта вӧчӧм ԁа сы бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм |
| Буртӧ картупель пуктӧмыс неуна мӧд ногджык гуӧ дорысь. Буртӧ тэчӧны рӧвнӧя, кытчӧдз оз кут петны канава дорӧдыс. Картупель чукӧрлысь бокъяссӧ лӧсьӧдӧны пӧлӧн, мед картупельыс эз гылав. Бурт кӧ кык метр пасьта, картупель тэчӧны ӧти метр судта. Кор куим метр пасьта — картупель тэчӧны 1,5 м судтаӧдз. Ӧти метрысь вылӧдзджык тэчны буртӧ абуджык бур. Кор картупель тэчсяс, сідз жӧ вевттьыссьӧ, кыдзи и гу. Торъялӧ сӧмын медводдза идзас слӧйнас да вевттьӧмнас. Ми сёрнитім нин, мый буртӧ ёнджыка инмӧ тӧв. Сідз кӧ, колӧ ёнджыка и вевттьыны. Идзас пуктӧны 30–35 см кызта, му слӧй гу серти кызджыка тэчсьӧ. | Буртаӧ картупеԉ пуктӧмыс ԋеуна мӧԁ ногҗык гуӧ ԁорыԍ. Буртаӧ течӧны рӧвнӧја, кытчӧԇ оз кут петны канава ԁорӧԁыс. Картупеԉ чукӧрлыԍ бокјассӧ лӧԍӧԁӧны пӧлӧн, меԁ картупеԉыс ез гылав. Бурта-кӧ кык метр паԍта, картупеԉ течӧны ӧԏік метр суԁта. Кор кујім метр паԍта — картупеԉ течӧны 1,5 м. суԁтаӧԇ. Ӧԏік метрыԍ вылӧԇҗык течны буртаӧ абуҗык бур. Кор картупеԉ течԍас, сіԇ-жӧ вевԏыԍԍӧ кыԇі і гу. Торјалӧ сӧмын меԁвоԇԇа іԇас слӧјнас ԁа вевԏԏӧмнас. Мі ԍорԋітім-ԋін, мыј буртаӧ јонҗыка інмӧ тӧв. Сіԇ-кӧ колӧ јонҗыка і вевԏԏыны. Іԇас пуктӧны 30–35 см. Кызта, му слӧј гу ԍерԏі кызҗыка течԍӧ. |
| Став правилӧяс гу бӧрся дӧзьӧритны, кодъясӧс гижӧма вылынджык, колӧ тӧдны и буртын видзигӧн. Уронъяс сідз жӧ лоас этша, кыдз и гуын, лючки кӧ пуктан да бура вӧчан буртсӧ. | Став правілӧјас гу бӧрԍа ԁӧԅӧрітны, коԁјасӧс гіжӧма вылынҗык, колӧ тӧԁны і буртаын віԇігӧн. Уронјас сіԇ-жӧ лоас еща, кыԇ-і гуын, ԉучкі-кӧ пуктан ԁа бура вӧчан буртасӧ. |
| Картупель видзӧм буртъясын, лыддьыны кӧ рӧскодъяс да удж, босьтӧ мӧд места. Медся донтӧм сувтӧ гуын видзигӧн и медся дона — гырысь картупельяс видзанінъясын. Тайӧ ногъясыс оз на вермыны лоны решитысьӧн картупель видзан ног бӧрйигӧн. Гырысь картупель видзанінъяс кӧ донаӧсь, сійӧ оз на висьтав, мый вӧчӧмысь колӧ дугдыны. Мӧдарӧ кӧ, кыдз верман, колӧ вӧчны бурджык видзанінъяс. Кыдзи вермӧны колхозъяс да сиктса производственнӧй тӧвариществояс, медым водзӧ воясӧ жӧ запасъяс, кыдз кӧйдысъяс, сідз жӧ и сёянторъяс, видзны бура вӧчӧм видзанінъясын. Тайӧ оз на висьтав, кыдзи видзны запасъяс, талун ӧтувъя кӧйдыс запасъяс. Пӧдвалъясад ӧд татшӧм запасъястӧ он видз, а виччысьны видзанінъяс вӧчӧм некор. Таысь позьӧ вӧчны сӧмын ӧти вывод, коді петкӧдлӧ сулалан могъяс колхозъяс да сиктса производственнӧй тӧвариществояс водзын картупель видзӧм йылысь. Бурджык вӧдитчыны дась видзанінъясӧн, а найӧ кӧ оз тырмыны, видзны ӧтувтӧм кӧйдыс запасъяс да картупельястӧ буртъясын да гуясын. Буртъяс да гуяс оз ков бӧрйыны сулалан дон сертиыс, а овмӧс коланлун сертиыс да меставывса оласног серти. Кутшӧмкӧ сьӧкыдторъяс кӧ лоӧны бурт да гу вӧчигӧн, колӧ пырысь-пыр шыӧдчыны районнӧй плодоовощнӧй либӧ картупельнӧй союзӧ отсӧг корӧм кузя. | Картупеԉ віԇӧм буртајасын, лыԃԃыны-кӧ рӧскоԁјас ԁа уҗ, боԍтӧ мӧԁ места. Меԁԍа ԁонтӧм сувтӧ гуын віԇігӧн і меԁԍа ԁона гырыԍ картупеԉјас віԇан інјасын. Тајӧ ногјасыс оз-на вермыны лоны решітыԍӧн картупеԉ віԇан ног бӧрјігӧн. Гырыԍ картупеԉ віԇанінјас-кӧ ԁонаӧԍ, сіјӧ оз-на віԍтав, мыј вӧчӧмыԍ колӧ ԁугԁыны. Мӧԁарӧ-кӧ, кыԇ верман, колӧ вӧчны бурҗык віԇанінјас. Кыԇі вермӧны колхозјас ԁа ԍіктса проізвоԁственнӧј тӧварішществојас, меԁым воԇӧ војасӧ-жӧ запасјас, кыԇ кӧјԁысјас, сіԇ-жӧ і ԍојанторјас віԇны бура вӧчӧм віԇанінјасын. Тајӧ оз-на віԍтав кыԇі віԇны запасјас талун ӧтувја кӧјԁыс запасјас. Поԁвалјасаԁ-ӧԁ тащӧм запасјастӧ он віԇ, а віԁчыԍны віԇан інјас вӧчӧм ԋекор. Таыԍ поԅӧ вӧчны сӧмын ӧԏі вывоԁ, коԁі петкӧԁлӧ сулалан могјас колхозјас ԁа ԍіктса проізвоԁственнӧј тӧваріществојас воԇын картупеԉ віԇӧм јылыԍ. Бурҗык вӧԃітчыны ԁаԍ віԇанінјасӧн, а најӧ-кӧ оз тырмыны віԇны ӧтувтӧм кӧјԁыс запасјас ԁа картупеԉјастӧ буртајасын ԁа гујасын. Буртајас ԁа гујас оз ков бӧрјыны сулалан ԁон ԍерԏіыс, а овмӧс коланлун ԍерԏіыс ԁа меставывса оласног ԍерԏі. Кущӧм-кӧ ԍӧкыԁ торјас-кӧ лоӧны бурта ԁа гу вӧчігӧн, колӧ пырыԍ-пыр шыӧԁчыны рајоннӧј плоԁоовощнӧј ԉібӧ картупеԉнӧј сојузӧ отсӧг корӧм куԅа. |
Комиӧн
Важ коми гижӧд
