ВӦР — МИЯН ОЗЫРЛУН ВӦР — МІЈАН ОЗЫРЛУН
Войвыв Крайлӧн озырлуныс — вӧр. Вӧра площадьыс Коми обласьтын 32 миллион га. Вӧр лэдзӧмыс Войвыв Крайын воысь-воӧ содӧ, вит вося план помасиг кежлӧ крайын вӧр лэдзӧмсӧ шуӧма вайӧдны 60–65 миллион кубометрӧдз. Војвыв Крајлӧн озырлуныс — вӧр. Вӧра плӧщаԃыс Комі облаԍтын 32 міԉԉон га. Вӧрлеԇӧмыс Војвыв Крајын воыԍ-воӧ соԁӧ, вітвоԍа план помаԍіг кежлӧ крајын вӧрлеԇӧмсӧ шуӧма вајӧԁны 60–65 міԉԉон кубометрӧԇ.
Миян вӧрын быдмӧны уна сикас пуяс: пожӧм, коз, ниа, ньыв, сус, кыдз, пипу, ловпу, льӧм пу, пелысь пу да бадь. Медуна лэдзӧны пожӧм, сэсся коз да ниа. Міјан вӧрын быԁмӧны уна ԍікас пујас: пожӧм, коз, ԋіја, ԋыв, сус, кыԇ, піпу, ловпу, ԉӧмпу, пелыԍпу ԁа баԃ. Меԁуна леԇӧны пожӧм, сеԍԍа коз ԁа ԋіја.
Вӧрын олӧны зверъяс да пӧткаяс. Звер-пӧткасӧ кыйсьысьяс кыйӧны. Вӧрын олӧны ԅверјас ԁа пӧткајас. Ԅвер-пӧткасӧ кыјԍыԍјас кыјӧны.
Арын заводитчӧ вӧр лэдзӧм. Арын завоԃітчӧ вӧрлеԇӧм.
Медым ӧдйӧнджык тыртны заданньӧсӧ, вӧр лэдзысьяс артельясӧн да бригадаясӧн уджалӧны, ударнӧя да ордйысьӧмӧн. Бригадаясын уджыс сямӧн юклӧма: пӧрӧдчысь пӧрӧдӧ, пилитчысь пилитӧ, сувйысьыс сувйӧ, кыскасьысь кыскӧ. Тадзинад уджыс ӧдйӧнджык мунӧ. Ӧти пӧрӧдчысьыс луннас вермӧ пӧрӧдны дас дай унджык кубометрӧдз, а кырссьытӧгыс нӧшта на унджык (Крайын таво шуисны пиловочник вӧрсӧ кырссьӧмысь дугӧдны). Кыскасьысьяс сідз жӧ уна вермӧны кыскыны — дас да унджык кубометр. Меԁым ӧԁјӧнҗык тыртны заԁаԋԋӧсӧ, вӧрлеԇыԍјас арԏеԉјасӧн ԁа брігаԁајасӧн уҗалӧны, уԁарнӧја ԁа орԁјыԍӧмӧн. Брігаԁајасын уҗыс ԍамӧн јуклӧма: пӧрӧԁчыԍ пӧрӧԁӧ, піԉітчыԍ піԉітӧ, сувјыԍыс сувјӧ, кыскаԍыԍ кыскӧ. Таԇінаԁ уҗыс ӧԁјӧнҗык мунӧ. Ӧԏі пӧрӧԁчыԍыс луннас вермӧ пӧрӧԁны ԁас ԁај унҗык кубометрӧԇ, а кырԍԍытӧгыс нӧшта-на унҗык (Крајын таво шуісны піловочԋік вӧрсӧ кырԍԍӧмыԍ ԁугӧԁны. Кыскаԍыԍјас сіԇ-жӧ уна вермӧны кыскыны — ԁас ԁа унҗык кубометр.
Кыскасьысьяс кыскӧны вӧрысь керъяссӧ да йи туй пӧлӧн бунтитӧны. Сэсь сэсся керъяссӧ кыскӧны улі катищеӧ, юяс да тыяс дорӧ. Сэні мыйкӧ мында керсӧ пуръялӧны, вӧчӧны лотовкаяс.. Кыскаԍыԍјас кыскӧны вӧрыԍ керјассӧ ԁа јітуј пӧлӧн буԋԏітӧны. Сеԍ сеԍԍа керјассӧ кыскӧны улі каԏішщӧӧ, јујас ԁа тыјас ԁорӧ. Сені мыјкӧмынԁа керсӧ пурјалӧны, вӧчӧны лотовкајас..
Во-мӧд сайын йи туйыд миянын зэв этша вӧлі, ӧні быдлаӧ нин ёна паськалӧма. Во-мӧԁ сајын јітујыԁ міјанын зев еща вӧлі, ӧні быԁлаӧ-ԋін јона паԍкалӧма.
Йи туй кузя вӧлыд вермӧ кыскыны 10–15 кер да унджык, а прӧстӧй туй вывтіыд 2–4 кер. Јітуј куԅа вӧлыԁ вермӧ кыскыны 10–15 кер ԁа унҗык, а прӧстӧј тујвывтіыԁ 2–4 кер.
Кыскасьысьяс уналаын ударнӧя да ордйысьӧмӧн жӧ уджалӧны — ӧд оз позь лэдзӧм вӧрсӧ кольны вӧрӧ. Вӧр лэдзӧмлы ёна торкӧны кулакъяс да на ног сьылысь йӧз, весиг йӧзсӧ вӧрысь петкӧдӧны да с. в. Кулакъяскӧд колӧ чорыда вермасьны, колӧ налы торъя заданньӧяс сетны да видзӧдны, мед выполнитӧны. Кыскаԍыԍјас уналаын уԁарнӧја ԁа орԁјыԍӧмӧн-жӧ уҗалӧны — ӧԁ оз поԅ леԇӧм вӧрсӧ коԉны вӧрӧ. Вӧрлеԇӧмлы јона торкӧны кулакјас ԁа на ног ԍылыԍ јӧз, веԍіг јӧзсӧ вӧрыԍ петкӧԁӧны ԁа с. в. Кулакјаскӧԁ колӧ чорыԁа вермаԍны, колӧ налы торја заԁаԋԋӧјас ԍетны ԁа віԇӧԁны, меԁ выполԋітӧны.
Мортъяс да вӧвъясысь ӧтдор вӧрын тшӧтш тракторъяс уджалӧны. Мортјас ԁа вӧвјасыԍ ӧтԁор вӧрын щӧщ тракторјас уҗалӧны.
Тракторыд йи туйӧд жӧ кыскасьӧ. Ачыссӧ мунӧ трассаӧд — додь сюв туйяс костъясас сылы ветлыны лӧсьӧдӧм туйӧд. Трактор ӧтчыдӧн вермӧ кыскыны 80–100 кер. Тракторыԁ јітујӧԁ-жӧ кыскаԍӧ. Ачыссӧ мунӧ трассаӧԁ — ԁоԃԍувтујјас костјасас сылы ветлыны лӧԍӧԁӧм тујӧԁ. Трактор ӧтчыԁӧн вермӧ кыскыны 80–100 кер.
Тракторъясӧс видзӧны гаражъясын. Тракторјасӧс віԇӧны гаражјасын.
Удж бӧрын вӧр лэдзысьяс локтӧны баракӧ. Важӧнтӧ найӧ овлісны омӧлик пывсянъясын, кӧтасьӧм паськӧмнаныс и сёйисны-юисны, косьтысьнысӧ некӧн вӧлі да. Ӧні баракъясыд гырысьӧсь, югыдӧсь, шоныдӧсь; вӧчӧма косьтысян вежӧсъяс. Сэсся уналаын нин вӧр лэдзысьяс ӧтувйӧн сёйӧны-юӧны. Эмӧсь налӧн гӧрд пельӧсъяс; удж вывсьыс воӧм бӧрын ветлывлӧны собранньӧяс вылӧ, политграмота велӧдан кружокъяс вылӧ, спектакъяс, кино видзӧдны, радио кывзыны да мукӧдтор. Велӧдчӧмыд вӧр лэдзысьяслы сетӧ гӧгӧрвоны ӧнія олӧмсӧ, сы вӧсна найӧ нӧшта на чорыда тышкасьӧны вӧр лэдзан заданньӧ тыртӧм вӧсна. Уҗ бӧрын вӧрлеԇыԍјас локтӧны баракӧ. Важӧнтӧ најӧ овлісны омӧԉік пывԍанјасын, кӧтаԍӧм паԍкӧмнаныс-і ԍојісны-јуісны, коԍтыԍнысӧ ԋекӧн вӧлі ԁа. Ӧні баракјасыԁ гырыԍӧԍ, југыԁӧԍ, шоныԁӧԍ; вӧчӧма коԍтыԍан вежӧсјас. Сеԍԍа уналаын-ԋін вӧрлеԇыԍјас ӧтувјӧн ԍојӧны-јуӧны. Емӧԍ налӧн гӧрԁ пеԉӧсјас; уҗвывԍыс воӧм бӧрын ветлывлӧны собраԋԋӧјас вылӧ, поԉітграмота велӧԁан кружокјас вылӧ, ԍпектакјас, кіно віԇӧԁны, раԃіо кывзыны ԁа мукӧԁтор. Велӧԁчӧмыԁ вӧрлеԇыԍјаслы ԍетӧ гӧгӧрвоны ӧніја олӧмсӧ, сы вӧсна најӧ нӧшта-на чорыԁа тышкаԍӧны вӧрлеԇан заԁаԋԋӧ тыртӧм вӧсна.
Йиа туй вӧчӧм мысти тшӧтш и улі катищеын олӧмыс ловзьӧ. Јіа туј вӧчӧм мыԍԏі щӧщ-і улі каԏішщӧын олӧмыс ловԅӧ.
Катищеяссӧ векджык вӧчӧны неыджыд юяс вылӧ, кодъяс ёна тузьылӧны. Сэні, вӧрын моз жӧ, свальщикъяс баракъясын олӧны. Свальщикъяс сортируйтӧны да бунтитӧны став кыскалӧм вӧрсӧ. Тулысланьыс заводитсьӧны пуръясьны. Керъяссӧ пуръявлӧм могысь песӧны коз пу ньӧръяс да сійӧн и клячавлӧны. Ветымын кер клячалӧм бӧрын пурйыс шусьӧ плиткаӧн. Пуръясьысьяс котыртчалӧны ударнӧй бригадаясӧ да мӧда-мӧдыскӧд ордйысьӧны, медым вӧрсӧ не косьтыны места вылас. Каԏішщӧјассӧ векҗык вӧчӧны ԋеыҗыԁ јујас вылӧ, коԁјас јона туԅылӧны. Сені, вӧрын-моз-жӧ, сваԉщікјас баракјасын олӧны. Сваԉщікјас сорԏірујтӧны ԁа буԋԏітӧны став кыскалӧм вӧрсӧ. Тулыслаԋыс завоԃітԍӧны пурјаԍны. Керјассӧ пурјавлӧм могыԍ песӧны козпу ԋӧрјас ԁа сіјӧн і кԉачавлӧны. Ветымын кер кԉачалӧм бӧрын пурјыс шуԍӧ пԉіткаӧн. Пурјаԍыԍјас котыртчалӧны уԁарнӧј брігаԁајасӧ ԁа мӧԁа-мӧԁыскӧԁ орԁјыԍӧны, меԁым вӧрсӧ ԋе коԍтыны меставылас.
Ляпкыдик тыяс да посньыдик юяс дорса катищеясӧ лотовка-маткаястӧ вӧчныд оз позь. Найӧс ӧд вӧчӧны куим либӧ вит кер судта, а ляпкыдінъяссьыд сы судтатӧ сьӧкыд овлӧ петкӧдныд. Сы вӧсна сэтшӧминъясысь керъяссӧ кылӧдӧны гырысьджык юясӧдз молльӧн. Сэні и пуръялӧны сэсся. Ԉапкыԃік тыјас ԁа посԋіԃік јујас ԁорса каԏішщӧјасӧ лотовка-маткајастӧ вӧчныԁ оз поԅ. Најӧс-ӧԁ вӧчӧны куім ԉібӧ віт кер суԁта, а ԉапкыԁ інјасԍыԁ сы суԁтатӧ ԍӧкыԁ овлӧ петкӧԁныԁ. Сы вӧсна сещӧмінјасыԍ керјассӧ кылӧԁӧны гырыԍҗык јујасӧԇ моԉԉӧн. Сені-і пурјалӧны сеԍԍа.
Молльӧн кылӧдчигӧн катищеысь керъяссӧ лэдзалӧны ӧтиӧн-ӧтиӧн; медым кывтысь керъяс эз заторитчыны, юяс пӧлӧн сувтӧдӧм йӧз йӧткалӧны сибдысь керъяссӧ. Моԉԉӧн кылӧԁчігӧн каԏішщӧыԍ керјассӧ леԇалӧны ӧԏіӧн-ӧԏіӧн; меԁым кывтыԍ керјас ез заторітчыны, јујас пӧлӧн сувтӧԁӧм јӧз јӧткалӧны ԍібԁыԍ керјассӧ.
Ю устьӧясӧ вӧчалӧны ён запаньяс, кытчӧ чукӧрмӧ молльыс да кӧні заводитчӧны пуръясьны. Ју уԍԏјејасӧ вӧчалӧны јон запаԋјас, кытчӧ чукӧрмӧ моԉԉыс ԁа кӧні завоԃітчӧны пурјаԍны.
Лотовка-маткатӧ колӧ вӧчны бур мастеръяслы, — тайӧ уджыс ӧд керка стрӧитӧм кодь жӧ. А эштӧм бӧртиыс дасьтӧны сэтчӧ снасьтъяс, якӧръяс, лотъяс да мукӧд колана кӧлуй да мӧдӧдчӧны кывтны. Лотовка маткатӧ колӧ вӧчны бур маԍԏерјаслы, — тајӧ уҗыс-ӧԁ керка стрӧітӧм-коԃ-жӧ. А ештӧм бӧрԏіыс ԁаԍтӧны сетчӧ снаԍтјас, јакӧрјас, лотјас ԁа мукӧԁ колана кӧлуј ԁа мӧԁӧԁчӧны кывтны.
Ӧти лотовкаын 3000 кер мында. Кылӧдчысьяс колӧны морт 15–25, а пурйӧн кылӧдчигӧн быд плитка вылӧ пӧшти колӧ торъя морт. Ӧԏі лотовкаын 3000 кер мынԁа. Кылӧԁчыԍјас колӧны морт 15–25, а пурјӧн кылӧԁчігӧн быԁ пԉітка вылӧ пӧшԏі колӧ торја морт.
Лотовкаӧн кылӧдчӧмыд нӧшта сійӧн бур, мый лотовкаясыд пыр ва шӧрӧд кывтӧны да шоча сибдывлӧны. Лотовкаӧн кылӧԁчӧмыԁ нӧшта сіјӧн бур, мыј лотовкајасыԁ пыр ва шӧрӧԁ кывтӧны ԁа шоча ԍібԁывлӧны.
Коми обласьтын медгырысь юясыс татшӧмъяс: Печӧра, Эжва, Сыктыв да Луз. Эжва усьӧ Войвыв Двинаӧ, а сійӧ — Войвыв саридзӧ. Печӧра ю Войвыв саридзӧ жӧ усьӧ. Сы вӧсна тайӧ юясӧдыс вӧрсӧ нуӧны Кардорса заводъясӧ да заграничаӧ петкӧдӧны. Комі облаԍтын меԁгырыԍ јујасыс тащӧмјас: Печера, Ежва, Сыктыв ԁа Луз. Ежва уԍӧ Војвыв Ԁвінаӧ, а сіјӧ — Војвыв саріԇӧ. Печера ју војвыв саріԇӧ-жӧ уԍӧ. Сы вӧсна тајӧ јујасӧԁыс вӧрсӧ нуӧны Карԁорса завоԁјасӧ ԁа заграԋічаӧ петкӧԁӧны.
Быд во Кардорса портын иностраннӧй паракодъяс вылӧ грузитӧны вӧр. Найӧ и вуджӧдӧны миянлысь вӧрсӧ саридз вомӧн. Заграничаысь вайӧны машина вӧчан машинаяс, пабрик-заводъяслы оборудованньӧ. Быԁ во Карԁорса портын іностраннӧј парокоԁјас вылӧ груԅітӧны вӧр. Најӧ-і вуҗӧԁӧны міјанлыԍ вӧрсӧ саріԇ вомӧн. Заграԋічаыԍ вајӧны машіна вӧчан машінајас, фабрік-завоԁјаслы оборуԁоваԋԋӧ.
СССР-ын чорыда ӧні стрӧитчӧны, шуам, пабрик-заводъяс, мукӧд гырысь зданньӧяс, кӧрт туй да с. в. СССР-ын чорыԁа ӧні стрӧітчӧны, шуам, фабрік-завоԁјас, мукӧԁ гырыԍ зԁаԋԋӧјас, кӧрттуј ԁа с. в.
Сідзкӧ сэтчӧ колӧ уна пилитӧм вӧр: тьӧсъяс да шпалъяс. Сы вӧсна миян ӧні вӧчӧны уна вӧрпилитан заводъяс да шпалорезкаяс. Сіԇкӧ сетчӧ колӧ уна піԉітӧм вӧр: ԏӧсјас ԁа шпалјас. Сы вӧсна міјан ӧні вӧчӧны уна вӧрпіԉітан завоԁјас ԁа шпалорезкајас.
Вӧрпилитан заводсӧ да шпалорезкасӧ пыр вӧчӧны юяс дорӧ, медым керъяссӧ кокниа позис пыртны заводас. Вӧрпіԉітан завоԁсӧ ԁа шпалорезкасӧ пыр вӧчӧны јујас ԁорӧ, меԁым керјассӧ кокԋіа поԅіс пыртны завоԁас.
Медым сійӧ заводъясыслы тӧвнас тшӧтш тырмис керйыс, кылӧдӧм керъяссӧ подъёмнӧй кранӧн лэпталӧны васьыс да завод дорас бунтитӧны. Меԁым сіјӧ завоԁјасыслы тӧвнас щӧщ тырміс керјыс, кылӧԁӧм керјассӧ поԁјомнӧј кранӧн лепталӧны ваԍыс ԁа завоԁ ԁорас буԋԏітӧны.
Гожӧмын вӧрпилитан заводас керсӧ веськыда васьыс и катӧдӧны. Кӧрталасны керсӧ чептӧн, а чепсӧ кыскыны лӧсьӧдӧма аслыспӧлӧс машина. Кор керйыс завод пытшкас воас, сійӧс пуктӧны тележка вылӧ да йӧткӧны пилитан станокӧ. Пилитан рамалӧн дас пила, он и тӧдлы, шаркнитасны кертӧ. Петӧны еджыдик, мичаник тьӧсъяс. Гӧрбушъясысь гӧгрӧс пилаӧн пилитӧны рейкаяс. Гожӧмын вӧрпіԉітан завоԁас керсӧ веԍкыԁа ваԍыс-і катӧԁӧны. Кӧрталасны керсӧ чептӧн, а чепсӧ кыскыны лӧԍӧԁӧма аслыс пӧлӧс машіна. Кор керјыс завоԁ пыщкас воас, сіјӧс пуктӧны ԏеԉежка вылӧ ԁа јӧткӧны піԉітан станокӧ. Піԉітан рамалӧн ԁас піла, он-і тӧԁлы, шаркԋітасны кертӧ. Петӧны јеҗыԃік, мічаԋік ԏӧсјас. Гӧрбушјасыԍ гӧгрӧс пілаӧн піԉітӧны рејкајас.
Тьӧсъяссӧ да рейкаяссӧ тэчӧны штабельясӧ, а сэтысь сэсся грузитӧны баржаяс вылӧ да нуӧны стрӧитчанінъясӧ. Ԏӧсјассӧ ԁа рејкајассӧ течӧны штабеԉјасӧ, а сетыԍ сеԍԍа груԅітӧны баржајас вылӧ ԁа нуӧны стрӧітчанінјасӧ.
СССР-са уджалысь йӧз стрӧитӧны социализм, — кыптӧны гигант пабрик-заводъяс, школаяс, больничаяс, ӧтувъя оланінъяс, дзонь каръяс, выль кӧрт туйяс. Кӧртыд, изшомыд, нерпыд, вӧрыд — ӧні зэв колантор. Рабочӧй тышкасьӧ быд тонна изшом да кӧрт вӧсна, вӧр лэдзысь тышкасьӧ быд кубометр вӧр вӧсна. Вӧр лэдзан да кылӧдан удж бура нуӧдӧмӧн коми уджалысь йӧз тшӧтш стрӧитӧны социализм олӧмсӧ. СССР-са уҗалыԍ јӧз стрӧітӧны сотсіаԉізм, — кыптӧны гігант фабрік-завоԁјас, школајас, боԉԋічајас, ӧтувја оланінјас, ԇоԋ карјас, выԉ кӧрттујјас. Кӧртыԁ, ізшомыԁ, ԋерпыԁ, вӧрыԁ — ӧні зев колантор. Робочӧј тышкаԍӧ быԁ тонна ізшом ԁа кӧрт вӧсна, вӧрлеԇыԍ тышкаԍӧ быԁ кубометр вӧр вӧсна. Вӧрлеԇан ԁа кылӧԁан уҗ бура нуӧԁӧмӧн комі уҗалыԍ јӧз щӧщ стрӧітӧны сотсіаԉізм олӧмсӧ.
Пионеръяс! Піоԋерјас!
Школьникъяс! Шкоԉԋікјас!
Чорыда тышкасьӧй кулаксянь петан сёрниякӧд. Бать-мамнытӧ, чой-вокнытӧ, сиктсанытӧ велӧдӧй бригадаясӧн да ордйысьӧмӧн уджавны вӧр лэдзигӧн да кылӧдчигӧн. ЧОРЫԀА ТЫШКАԌӦЈ КУЛАКԌАԊ ПЕТАН ԌОРԊІЈАСКӦԀ. Баԏ-мамныԁтӧ, чој-вокныԁтӧ, ԍіктсаныԁтӧ велӧԁӧј брігаԁајасӧн ԁа орԁјыԍӧмӧн уҗавны вӧрлеԇігӧн ԁа кылӧԁчігӧн.
Асьныд котыртчӧй бригадаясӧ да кайӧ вӧрлэдзанінӧ йиа туй киськавны, весавны, кыскасьны. Катӧдӧй вӧр лэдзысьяслы нига-газетъяс. Велӧдӧй ӧтув сёйны-юны, овны. Бырӧдӧй пемыдлун. АԌНЫԀ КОТЫРТЧӦЈ брігаԁајасӧ ԁа кајӧ вӧрлеԇанінӧ јіа туј кіԍкавны, весавны, кыскаԍны. Катӧԁӧј вӧрлеԇыԍјаслы ԋіга-гаԅетјас. Велӧԁӧј ӧтув ԍојны-јуны, овны. Бырӧԁӧј пемыԁлун.
Велӧдӧй вӧр лэдзан да кылӧдчан техника. Босьтӧй шефство улӧ катище, стоянка, ударнӧй вӧр кылӧдан участок. Том вынйӧрнаныд отсасьӧй гырысьяслы стрӧитны выль шуда олӧм — социализм. ВЕЛӦԀӦЈ ВӦРЛЕԆАН ԁа кылӧԁчан ԏехԋіка. Боԍтӧј шефство улӧ каԏішщӧ, стојанка, уԁарнӧј вӧркылӧԁан участок. Том вынјӧрнаныԁ отсаԍӧј гырыԍјаслы стрӧітны выԉ шуԁа олӧм — сотсіаԉізм.
Комиӧн гижис
Иван Вась
Важ коми гижӧд