| КЫДЗИ ЛОӦМАӦСЬ МУВЫВСА ОЛЫСЬЯС | КЫԆІ ЛОӦМАӦԌ МУВЫВСА ОЛЫԌЈАС |
| Кысь-мый мортыс му вылас лоӧма? Важысянь-ӧ нӧ сійӧ олӧ сэн? Нӧшта муыс важся-ӧ? Та йылысь уна йӧз уна ногӧн висьтавлӧны. | Кыԍ мыј мортыс му вылас лоӧма? Важыԍаԋ-ӧ-нӧ сіјӧ олӧ сен? Нӧшта муыс важԍа-ӧ? Та-јылыԍ уна јӧз уна ногӧн віԍтавлӧны. |
| Вичко арталӧм серти кӧ, ӧні миян 7429-ӧд во му лоӧмсяньыс. Эскыны кӧ библиялы, став мусӧ, васӧ, быдтассӧ, ловъя ловсӧ вӧчлӧма ен квайт лунӧн. Кутшӧм тэрыба уджалӧма! Медводдза луннас сетӧма югыдӧс; коймӧд луннас быдсяма быдтассӧ нин: град выв пуктастӧ, турунтӧ, быдсяма путӧ; витӧд луннас чериясӧс, пӧткаясӧс; квайтӧдас — скӧттӧ, зверъясӧс, гагъясӧс. Квайтӧд луннас жӧ морттӧ тшӧтш лӧсьӧдӧма. | Вічко арталӧм-ԍерԏі-кӧ, ӧні міјан 7429-ӧԁ во му лоӧмԍаԋыс. Ескыны-кӧ бібԉіјалы, став мусӧ, васӧ, быԁтассӧ, ловја ловсӧ вӧчлӧма јен квајт лунӧн. Кущӧм терыба уҗалӧма! Меԁ воԇԇа луннас ԍетӧма југыԁӧс; којмӧԁ луннас быԁԍама быԁтассӧ-ԋін: граԁ выв пуктастӧ, турунтӧ, быԁԍама путӧ; вітӧԁ луннас черіјасӧс, пӧткајасӧс; квајтӧԁас — скӧттӧ, ԅверјасӧс, гагјасӧс. Квајтӧԁ луннас-жӧ морттӧ щӧщ лӧԍӧԁӧма. |
| Ёна велӧдчӧм йӧз та йылысь мӧд ногӧн висьтавлӧны. На ногӧн муыд ёна нин важся, уна миллион во нин сулалӧ. Олӧм чужӧм йывсьыс мӧд ногӧн жӧ висьтавлӧны. | Јона велӧԁчӧм јӧз та-јылыԍ мӧԁ ногӧн віԍтавлӧны. На-ногӧн муыԁ јона-ԋін важԍа, уна міԉԉон во-ԋін сулалӧ. Олӧм чужӧм-јывԍыс мӧԁ-ногӧн-жӧ віԍтавлӧны. |
| Кодлы эскыны? Коді збыльсӧ висьтавлӧ? | Коԁлы ескыны? Коԁі збыԉсӧ віԍтавлӧ? |
| Бурджыка кӧ видзӧдлам став ывла вылас да мӧвпыштам лючки, сэк аддзам збыльсӧ, оз ков ёна юртӧ жуглыны. Муыс ачыс, нига моз жӧ, висьталас аслас чужӧм йывсьыс, олӧм кыптӧм йывсьыс. Аслыд, ас синлы эскыны бурджык йӧз «сёейбогасьӧмӧн» висьталӧм дорысь. | Бурҗыка-кӧ віԇӧԁлам став ывла вылас, ԁа мӧвпыштам ԉучкі, сек аԁԇам збыԉсӧ, оз ков јона јуртӧ жуглыны. Муыс ачыс, ԋіга-моз-жӧ, віԍталас аслас чужӧм-јывԍыс, олӧм кыптӧм-јывԍыс. Аслыԁ, ас ԍінлы ескыны бурҗык јӧз „ԍојејбогаԍӧмӧн“ віԍталӧм-ԁорыԍ. |
| Эмӧсь му вылын ваӧн кодйӧм из гӧраяс. Медся унаыс Кавказын, Туркестанын, Америкаын. Да ӧд сэтшӧм мичаа да джуджыда писькӧдӧма изсӧ ваыд, — нимкодь видзӧдныс. Сэтшӧм джуджыд да мича сёртасыс Туркестанын Аксу, Кавказын Сулак. Сӧмын найӧс омӧля на видлалӧмаӧсь, омӧля тӧдмӧдӧмаӧсь. Сы пыдди Америкаса сёртас Колорадо бура видлалӧма. Сійӧ кузьтанас 350 верст, джуджданас 2 верст гӧгӧр, пасьтанас ӧкмыссянь кызьӧдз. Бокъясыс стен кодь шыльыдӧсь. Татшӧм сёртастӧ регыдӧн кодйыны ваыд эз вермы, уна миллион во ковмис сы вылӧ. Сідз кӧ, му пуксьӧмыдлы абу дзик регыд. | Емӧԍ мувылын ваӧн коԁјӧм із гӧрајас (ущелья). Меԁԍа унаыс Кавказын, Туркестанын, Амерікаын. Ԁа-ӧԁ сещӧм мічаа ԁа җуҗыԁа піԍкӧԁӧма ізсӧ ваыԁ, — ԋімкоԃ віԇӧԁныс. Сещӧм җуҗыԁ ԁа міча ԍортасыс Туркестанын Ак-су, Кавказын Сулак. Сӧмын најӧс омӧԉа-на віԁлалӧмаӧԍ, омӧԉа тӧԁмӧԁӧмаӧԍ. Сы-пыԃԃі. Амерікаса ԍортас Колораԁо бура віԁлалӧма. Сіјӧ куԅтанас 350 верст, җуҗԁанас 2 верст гӧгӧр, паԍтанас ӧкмысԍаԋ кыԅӧԇ. Бокјасыс ԍтен-коԃ шыԉыԁӧԍ. Тащӧм ԍортастӧ регыԁӧн коԁјыны ваыԁ ез вермы, уна міԉԉон во ковміс сы вылӧ. Сіԇ-кӧ, му пукԍӧмыԁлы абу ԇік регыԁ. |
| Эм Америкаын ю. Сійӧ ӧтилаын друг джум усьӧ 24 сыв джудждасянь, сэсся 12 верст кузьта джуджыд сёртасӧд визувтӧ тыӧ. Джумъя ва усянін шусьӧ Ниагараӧн. Усьӧм мыстиыс визувтӧ ыджыд шыӧн. Ниагараыд сійӧ сёртассӧ ачыс воысь воӧ кодйӧма. Усянінысь ваыс ньӧжйӧникӧн пыр вывлань кайӧ. Вывлань кайигмозыс ӧтарӧ лунысь-лунӧ мыськӧ сійӧ из гӧратӧ, торйӧдлӧ, жуглӧ сійӧс. 12 верст кузьтатӧ писькӧдны эз этша во ковмы. Ӧти лыа чирнад писькӧдӧмыд ӧд абу коканӧн кокӧм либӧ гӧрыштӧм. | Ем Амерікаын ју. Сіјӧ ӧԏілаын ԁруг җум уԍӧ 24 сыв җуҗԁаԍаԋ, сеԍԍа 12 верст куԅта җуҗыԁ ԍортасӧԁ візувтӧ тыӧ. Җумја ва уԍан іныс шуԍӧ Ԋіагараӧн. Уԍӧм-мыԍԏіыс візувтӧ ыҗыԁ шыӧн. Ԋіагараыԁ сіјӧ ԍортассӧ ачыс воыԍ воӧ коԁјӧма. Уԍан іныԍ ваыс ԋӧжјӧԋікӧн пыр вывлаԋ кајӧ. Вывлаԋ кајіг-мозыс ӧтарӧ луныԍ-лунӧ мыԍкӧ сіјӧ із гӧратӧ, торјӧԁлӧ, жуглӧ сіјӧс. 12 верст куԅтатӧ піԍкӧԁны ез еща во ковмы. Ӧԏі лыа чірнаԁ піԍкӧԁӧмыԁ-ӧԁ абу коканӧн кокӧм ԉібӧ гӧрыштӧм. |
| Велӧдчӧм йӧз ас сюсьлуннаныс арталӧмаӧсь ӧдйӧ-ӧ вермӧ писькӧдчыны ва усяніныд вывланьӧ из гӧраясӧд. Сы вӧсна найӧ пасйывлӧмаӧсь ва усянінсьыд ва сулаланінсӧ, сэсся дыр мысти видлӧмаӧсь, да — ваыд водзӧ муныштӧма. Найӧ арталӧм серти во чӧжӧн ваыд вермӧ писькӧдны из гӧратӧ сӧмын вершӧк куим-нёль. Сідз кӧ, 12 верста сёртастӧ писькӧдны валы колӧ 72000 во (12 верстын 288000 вершӧк, вонас 4 вершӧк писькӧдӧ. 288000-сӧ юкам нёль вылас, лоӧ 72000). 250 верст кузьта Колорадо сёртастӧ Америкасьыд ковмис писькӧдны нӧшта нин уна во. Сідзкӧ библияад гижӧмыд — му пуксьӧмлы пӧ 7429 во — абу збыль. Да ӧд ещӧ эз на медводдза лунсяньыс ваыд понды писькӧдавны из гӧраястӧ, сэтчӧдз на найӧ сулалісны бура уна во. | Велӧԁчӧм јӧз ас ԍуԍлуннаныс арталӧмаӧԍ ӧԁјӧ-ӧ вермӧ піԍкӧԁчыны ва уԍан іныԁ (воԁопаԁыԁ) вывлаԋӧ із гӧрајасӧԁ. Сы-вӧсна најӧ пасјывлӧмаӧԍ ва уԍан інԍыԁ ва сулалан інсӧ, сеԍԍа ԁыр-мыԍԏі віԁлӧмаӧԍ, ԁа — ваыԁ воԇӧ муныштӧма. Најӧ арталӧм-ԍерԏі во-чӧжӧн ваыԁ вермӧ піԍкӧԁны із гӧратӧ сӧмын вершӧк кујім-ԋоԉ. Сіԇ-кӧ 12 верста ԍортастӧ піԍкӧԁны валы колӧ 72000 во (12 верстын 288000 вершӧк, вонас 4 вершӧк піԍкӧԁӧ. 288000-сӧ јукам ԋоԉ вылас, лоӧ 72000). 350 верст куԅта Колораԁо ԍортастӧ Амерікаԍыԁ ковміс піԍкӧԁны нӧшта-ԋін уна во. Сіԇкӧ бібԉіјааԁ гіжӧмыԁ — му пукԍӧмлы-пӧ 7429 во — абу збыԉ. Ԁа-ӧԁ јешщӧ ез-на меԁ воԇԇа лунԍаԋыс ваыԁ понԁы піԍкӧԁавны із гӧрајастӧ, сетчӧԇ-на најӧ сулалісны бура уна во. |
| Мый муыд ёна важся, позьӧ тӧдны мӧд ногӧн. Мусиныс миян известкаысь, сёйысь, лыаысь, сёй сора лыаысь. Ставныс наӧй куйлӧны мӧда-мӧд вылас пластӧн-пластӧн: кӧн кызджыка, кӧн вӧсньыдджыка. Сійӧ зэв лӧсьыда тӧдчӧ джумъя берегъясын либӧ гу кодйигӧн. Кыдз нӧ сійӧ пластъясыс артмисны, регыдӧн-ӧ? | Мыј муыԁ јона важԍа, поԅӧ тӧԁны мӧԁ-ногӧн. Муԍіныс міјан іԅвескаыԍ, ԍојыԍ, лыаыԍ, ізјыԍ, ԍој сора лыаыԍ. Ставныс најӧ кујлӧны мӧԁа-мӧԁ вылас пластӧн-пластӧн: кӧн кызҗыка, кӧн вӧсԋіԁҗыка. Сіјӧ зев лӧԍыԁа тӧԁчӧ җумја берӧгјасын ԉібӧ гу коԁјігӧн. Кыԇ-нӧ сіјӧ пластјасыс артмісны, регыԁӧн-ӧ? |
| Став юыс, медся ёна гырысьджыкъясыс, асланыс визулӧн нуӧны мореӧ уна лыа да сёй. Сійӧ гудырыс сэн пуксьӧ пыдӧсас. Медвойдӧр пуксьӧ, тӧдӧмысь, сьӧкыдджыкыс — лыа, сэсся кокньыдджыкыс — сёй. Лунысь-лунӧ море пыдӧсӧ содӧ лыа да сёй. Содӧм оз тӧдчы, содӧ ньӧжйӧ. Дерт эськӧ юыд уна му вылад, уна вожысь локтӧ мореад, да мореыс ачыс бара зэв ыджыд, уна сёй да лыа колӧ сійӧс вольсавны. Арталӧмӧн аддзӧмаӧсь: ӧти дюйм джуджда сёй пластӧн море пыдӧс вевттьысьӧ 200 воӧн; изйӧдз сійӧ пӧртны ещӧ уна во ковмас. Мусинлӧн джудждаыс верст 40 кымын. Сідз кӧ, кымын во жӧ ковмис 40 верст джуджда мусинсӧ артмӧдны? — Эз этша. Сӧмын кымынкӧ сё миллион во. Со ӧд нин кутшӧм важся миян муным. | Став јуыс, меԁԍа јона гырыԍҗыкјасыс, асланыс візувӧн нуӧны морӧӧ уна лыа ԁа ԍој. Сіјӧ гуԁырыс сен пукԍӧ пыԁӧсас. Меԁ војԁӧр пукԍӧ, тӧԁӧмыԍ, ԍӧкыԁҗыкыс — лыа, сеԍԍа кокԋіԁҗыкыс — ԍој. Луныԍ-лунӧ морӧ пыԁӧсӧ соԁӧ лыа ԁа ԍој. Соԁӧм оз тӧԁчы, соԁӧ ԋӧжјӧ. Ԃерт еԍкӧ јуыԁ уна му вылаԁ, уна вожыԍ локтӧ морӧаԁ, ԁа морӧыс ачыс бара зев ыҗыԁ, уна ԍој ԁа лыа колӧ сіјӧс воԉсавны. Арталӧмӧн аԁԇӧмаӧԍ: ӧԏі ԃујм җуҗԁа ԍој пластӧн морӧ пыԁӧс вевԏԏыԍӧ 200 воӧн; ізјӧԇ сіјӧ пӧртны јешщӧ уна во ковмас. Муԍінлӧн җуҗԁаыс верст 40 кымын. Сіԇкӧ кымын во-жӧ ковміс 40 верст җуҗԁа муԍінсӧ артмӧԁны? — Ез еща. Сӧмын кымынкӧ ԍо міԉԉон во. Со-ӧԁ-ԋін кущӧм важԍа міјан муным. |
| Му пытш кодйигӧн, уджалігӧн, уналаысь, уна сикас мусинысь аддзывлывлісны и ӧні аддзывлӧны быдманторъяслысь, кывтӧм пемӧсъяслысь туйяс, колясъяс. Да ӧд сэтшӧмъясӧс, кутшӧмъяс ӧні оз нин быдмыны ни овны, некод некысь на кодьсӧ ловъясӧ оз аддзывлы. Мукӧдласьыс сӧмын лытор сюрас эськӧ да, мед. Олысьыс кӧ эз вӧв, лыыс эз нин ло. Велӧдчӧм йӧзыд ӧні сійӧ ёна тӧдмалӧны, кодйысьӧны, корсьысьӧны му пытшкӧсысь, чукӧрталӧны сюрӧм торъяссӧ. Бура уна да лӧсьыд торъяс сюралӧмаӧсь. Найӧс позьӧ видлавны музейясысь, кытчӧ чукӧрталӧмаӧсь став сикас сюрӧм торъяссӧ; кодъянінъясас уна буртор позьӧ аддзыны. Питер губерняын, Луга карулын, эмӧсь сыв кык джуджда гуранъяс. Сэн шор пыдӧсъясын кӧ корсьысьны, сёй пластъясысь уна морскӧй ракпаньяс сюравлӧны. | Му пыщ коԁјігӧн, уҗалігӧн, уналаыԍ, уна ԍікас муԍіныԍ аԁԇывлывлісны і ӧні аԁԇывлӧны быԁман торјаслыԍ, кывтӧм пемӧсјаслыԍ тујјас, коԉасјас. Ԁа-ӧԁ сещӧмјасӧс, кущӧмјас ӧні оз-ԋін быԁмыны ԋі овны, ԋекоԁ ԋекыԍ на-коԃсӧ ловјасӧ оз аԁԇывлы. Мукӧԁлаԍыс сӧмын лытор ԍурас еԍкӧ-ԁа, меԁ. Олыԍыс-кӧ ез вӧв, лыыс ез-ԋін ло. Велӧԁчӧм јӧзыԁ ӧні сіјӧ јона тӧԁмалӧны, коԁјыԍӧны, корԍыԍӧны му пыщкӧсыԍ, чукӧрталӧны ԍурӧм торјассӧ. Бура уна ԁа лӧԍыԁ торјас ԍуралӧмаӧԍ. Најӧс поԅӧ віԁлавны муԅејјасыԍ, кытчӧ чукӧрталӧмаӧԍ став ԍікас ԍурӧм торјассӧ; коԁјан інјасас уна буртор поԅӧ аԁԇыны. Піԏер губерԋаын, Луга карулын емӧԍ сыв кык җуҗԁа гуранјас. Сен шор пыԁӧсјасын-кӧ корԍыԍны, ԍој пластјасыԍ уна морскеј ракпаԋјас ԍуравлӧны. |
| Сюралӧм лыяс серти тӧдмалӧны, кор кутшӧм быдтас быдмылӧма, кор кутшӧм звер-пӧтка овлӧма. Кымын пыдысь сюрас сэтшӧм торйыс, сымын важӧн найӧ овлӧмаӧсь му вылас. Та серти бара позьӧ шуны: муыд, олӧмыс му вылад ёна важся, уна миллион вося. Быдтас да лыяс серти оз сӧмын тӧдмавны, кор кутшӧм звер да пӧтка олӧмаӧсь, тӧдмалӧны тшӧтш, кыдз найӧ вежласьӧмаӧсь, кыдз ӧнія выйӧдзыс воӧмаӧсь, кутшӧм сикасъяс дыр-ӧ олӧмаӧсь. Ӧти дюйма му пластыд кӧ артмӧ 200–300 воӧн, кутшӧмкӧ ӧти пӧлӧс лы либӧ быдтас сюралӧ кӧ сыв сё джудждаысь, сэк позьӧ гӧгӧрвоны — сэтшӧм быдтасыс либӧ кывтӧм пемӧсыс олалӧмаӧсь му вылас миллион воясӧн. | Ԍуралӧм лыјас-ԍерԏі тӧԁмалӧны, кор кущӧм быԁтас быԁмылӧма, кор кущӧм ԅвер-пӧтка овлӧма. Кымын пыԁыԍ ԍурас сещӧм торјыс, сымын важӧн најӧ овлӧмаӧԍ мувылас. Та-ԍерԏі бара поԅӧ шуны: муыԁ, олӧмыс мувылаԁ јона важԍа, уна міԉԉон воԍа. Быԁтас ԁа лыјас-ԍерԏі оз сӧмын тӧԁмавны кор кущӧм ԅвер ԁа пӧтка олӧмаӧԍ, тӧԁмалӧны щӧщ кыԇ најӧ вежлаԍӧмаӧԍ, кыԇ ӧніја выјӧԇыс воӧмаӧԍ, кущӧм ԍікасјас ԁыр-ӧ олӧмаӧԍ. Ӧԏі ԃујма му пластыԁ-кӧ артмӧ 200–300 воӧн, кущӧмкӧ ӧԏі пӧлӧс лы ԉібӧ быԁтас ԍуралӧ-кӧ сыв ԍо җуҗԁаыԍ, сек поԅӧ гӧгӧрвоны — сещӧм быԁтасыс ԉібӧ кывтӧм пемӧсыс олалӧмаӧԍ му вылас міԉԉон војасӧн. |
| Сідз жӧ позьӧ тӧдмавны, важсяӧсь-ӧ ӧнія сикас быдтасъяс, ӧнія кывтӧм пемӧсъяс. Сӧмын колӧ корсьны медводдза пластъяссӧ, кысь сюралӧны сэтшӧм пасъясыс, туйясыс мусин вывсьыс да лыясыс, сэсся артавны. Сідз тӧдмалӧмаӧсь: ӧнія уна сикас быдмантор, уна пӧлӧс кывтӧм пемӧс олӧны нин му вылын уна дас миллион воӧн; мукӧдыс сӧмын на кымынкӧ сюрс во, либӧ этшаджык. Сюрӧм торъясӧс видлалігӧн казялӧмаӧсь: улі пластысь сюрӧм торъясыс вылі пластын мӧд сикасӧсьджык нин лоӧмаӧсь, вежсьыштӧмаӧсь. Мӧд ногӧн кӧ шуны: выль пӧлӧсыс артмӧма важсьыс, сӧмын сы вылӧ ковмӧма уна сюрс во. | Сіԇ-жӧ поԅӧ тӧԁмавны, важыԍаӧԍ-ӧ ӧніја ԍікас быԁтасјас, ӧніја кывтӧм пемӧсјас. Ԍӧмын колӧ корԍны меԁ воԇԇа пластјассӧ кыԍ ԍуралӧны сещӧм пасјасыс, тујјасыс муԍінвывԍыс ԁа лыјасыс, сеԍԍа артавны. Сіԇ тӧԁмалӧмаӧԍ: ӧніја уна ԍікас быԁмантор, уна пӧлӧс кывтӧм пемӧс олӧны-ԋін му вылын уна ԁас міԉԉон воӧн; мукӧԁыс сӧмын-на кымынкӧ ԍурс во, ԉібӧ ещаҗык. Ԍурӧм торјасӧс віԁлалігӧн каԅалӧмаӧԍ: улі пластыԍ ԍурӧм торјас вылі пластын мӧԁ ԍікасӧԍҗык-ԋін лоӧмаӧԍ, вежԍыштӧмаӧԍ. Мӧԁ ногӧн-кӧ шуны: выԉ пӧлӧсыс артмӧма важԍыс, сӧмын сы вылӧ ковмӧма уна ԍурс во. |
| Ӧні велӧдчӧм йӧзӧн бура нин тӧдмалӧма, мый став пӧлӧс торйыс уна воӧн вежлалӧ ассьыс серсӧ, чужӧмсӧ, тушасӧ; пӧрӧ выль сикас торйӧ. Сӧмын сы вылӧ уна сюрс, уна миллион во колӧ. Тяпки-ляпки ӧтпырйӧ, ӧти здукӧн оз артмы. Став пӧлӧс торйыс эськӧ вӧлі вӧчӧма ӧти лунӧн, да ставыс кӧ эськӧ вӧліны войдӧрсяныс ӧнія кодьӧсь, кысь нӧ эськӧ му пытшкӧса мӧд сикас лыясыс да быдманторъясыслӧн туйясыс лоаліны? Сэтшӧмъясыс сюралӧны, да ӧд ещӧ уна. Сідзкӧ, вӧлӧма кад, кор му вылас сэтшӧм олысьясыс вӧлӧмаӧсь, быдманторъяс быдмылӧмаӧсь. Ӧнія быдтасъяс, ӧнія кывтӧм пемӧсъяс сідзкӧ абу нин ӧти ен кылӧн вӧчӧм торъяс, найӧ артмӧмаӧсь важ быдтасъясысь, важ кывтӧм пемӧсъясысь. Артмӧмаӧсь уна сюрс, уна миллион воӧн вежласьӧмӧн. | Ӧні велӧԁчӧм јӧзӧн бура-ԋін тӧԁмалӧма, мыј став пӧлӧс торјыс уна воӧн вежлалӧ асԍыс ԍерсӧ, чужӧмсӧ, тушасӧ; порӧ выԉ ԍікас торјӧ. Сӧмын сы-вылӧ уна ԍурс, уна міԉԉон во колӧ. Ԏапкі-ԉапкі ӧтпырјӧ, ӧԏі зԁукӧн оз артмы. Став пӧлӧс торјыс-кӧ еԍкӧ вӧлі вӧчӧма ӧԏі лунӧн, ԁа ставыс-кӧ еԍкӧ вӧліны војԁӧрԍаԋыс ӧніја-коԃӧԍ, кыԍ-нӧ еԍкӧ му пыщкӧсас мӧԁ ԍікас лыјасыс ԁа быԁман торјасыслӧн тујјасыс лоаліны? Сещӧмјасыс ԍуралӧны, ԁа-ӧԁ јешщӧ уна. Сіԇ-кӧ, вӧлӧма каԁ, кор му вылас сещӧм олыԍјасыс вӧлӧмаӧԍ, быԁман торјас быԁмылӧмаӧԍ. Ӧніја быԁтасјас, ӧніја кывтӧм пемӧсјас сіԇкӧ абу-ԋін ӧԏі јен кылӧн вӧчӧм торјас, најӧ артмӧмаӧԍ важ быԁтасјасыԍ, важ кывтӧм пемӧсјасыԍ. Артмӧмаӧԍ уна ԍурс, уна міԉԉон воӧн вежлаԍӧмӧн. |
| Босьтам чери, видлалам, кыдзи сійӧ вежласьӧма. Чери лыяс сюралӧны ёна пыдысь, му пытшкысь. Сідзкӧ найӧ ёна нин важся олысьяс, уна миллион во сайын нин овлӧмаӧсь мореясад. Сы джуджда пластъясысь пежгагъяс ни мукӧд пӧлӧс гагъяс оз на сюравны. Налӧн колясъясыс пондӧмаӧсь сюравны сӧмын вылысьджык. Сідз кӧ, пежгагъясыд да мукӧд сэтшӧм кодь гагъясыд чери рӧдысьӧсь. Прӧстӧй видзӧдлӧмӧн кӧ некод оз шу найӧс ӧти рӧдысь, немтор быттьӧ ӧткодьыс налӧн абу. Ёнджыка кӧ видлавны пондан, аддзан — ӧткодьӧсь. Эз ӧти-кык воӧн чериыд пӧр пежгагӧ да лягушаӧ. Уна миллион во сы вылӧ ковмис. Кӧть дырӧн, а пӧрӧма жӧ. Сійӧ збыль. Уна сикас чери дзикӧдз бырины, вошины нэмныс кежлӧ. Мукӧдыс, кутшӧмӧсь вӧліны войдӧр, ӧні сэтшӧмӧсь; мукӧдыс, медся ёна ляпкыд ваын олысьяс, ёна вежласисны. Ставныд ті тӧдад черилысь лолалӧмсӧ: ва пытшкын лолалӧ нёкчимӧн, косінын ньӧти оз вермы лолавныс, кулӧ сэн регыд. Пежгагъяс, лягушаяс мортыд моз жӧ тыӧн лолалӧны. Ляпкыдінъясын черияслӧн оланногныс вежсис: лолавны ни тювкъявны лӧсьыда да бура эз понды шогмыны. Мый жӧ лои сы вӧсна? Со мый: корсьысигъясад да кодйысигъясад мусин вылысь туйяс серти аддзӧмаӧсь, чери бордъясыд ньӧжйӧникӧн пӧрӧмаӧсь кокъясӧ: — войдӧрсӧ сӧмын кыскасьны, сэсся котравны. Черилы ваын овны отсалан гаддьыс тыӧ пӧрӧма. Сэтшӧм чери нисьӧ, пежгаг нисьӧ ловъясыд вермӧны нин ветлӧдлыны, кыскасьны кос му вывті, лолавны кос сынӧдӧн. Дыр мысти наысь лоины ӧнія пежгагъяс, лягушаяс. | Боԍтам чері, віԁлалам кыԇі сіјӧ вежлаԍӧма. Чері лыјас ԍуралӧны јона пыԁыԍ, му пыщкыԍ. Сіԇкӧ најӧ јона-ԋін важԍа олыԍјас, уна міԉԉон во сајын-ԋін овлӧмаӧԍ морӧјасаԁ. Сы җуҗԁа пластјасыԍ пежгагјас ԋі мукӧԁ пӧлӧс гагјас оз-на ԍуравны. Налӧн коԉасјасыс понԁӧмаӧԍ ԍуравны сӧмын вылыԍҗык. Сіԇ-кӧ пежгагјасыԁ ԁа мукӧԁ сещӧм-коԃ гагјасыԁ чері рӧԁыԍӧԍ. Прӧстӧј віԇӧԁлӧмӧн-кӧ ԋекоԁ оз шу најӧс ӧԏі рӧԁыԍ, ԋемтор быԏԏӧ ӧткоԃыс налӧн абу. Јонҗыка-кӧ віԁлавны понԁан, аԁԇан — ӧткоԃӧԍ. Ез ӧԏі-кык воӧн черіыԁ пӧр пежгагӧ ԁа ԉагушаӧ. Уна міԉԉон во сы-вылӧ ковміс. Кӧԏ ԁырӧн, а пӧрӧма-жӧ. Сіјӧ збыԉ. Уна ԍікас чері ԇікӧԇ быріны, вошіны немныс кежлӧ. Мукӧԁыс, кущӧмӧԍ вӧліны војԁӧр, ӧні сещӧмӧԍ: мукӧԁыс, меԁԍа јона ԉапкыԁ ваын олыԍјас, јона вежлаԍісны. Ставныԁ ті тӧԁаԁ черілыԍ лолалӧмсӧ: ва пыщкын лолалӧ ԋокчімӧн, кос інын ԋӧԏі оз вермы лолавныс, кулӧ сен регыԁ. Пежгагјас, ԉагушајас мортыԁ-моз-жӧ тыӧн лолалӧны. Ԉапкыԁ інјасын черіјаслӧн оланногныс вежԍіс: лолавны ԋі ԏувкјавны лӧԍыԁа ԁа бура ез понԁы шогмыны. Мыј-жӧ лоі сы-вӧсна? Со мыј: корԍыԍігјасаԁ ԁа коԁјыԍігјасаԁ муԍінвылыԍ тујјас-ԍерԏі аԁԇӧмаӧԍ, чері борԁјасыԁ ԋӧжјӧԋікӧн пӧрӧмаӧԍ кокјасӧ: — војԁӧрсӧ сӧмын кыскаԍны, сеԍԍа котравны. Черілы ваын овны отсалан гаԃԃыс тыӧ пӧрӧма. Сещӧм чері-ԋіԍӧ, пежгаг-ԋіԍӧ ловјасыԁ вермӧны-ԋін ветлӧԁлыны, кыскаԍны кос мувывті, лолавны кос сынӧԁӧн (возԁукӧн). Ԁыр-мыԍԏі наыԍ лоіны ӧніја пежгагјас, ԉагушајас. |
| Туйяс серти да колясъяс серти аддзисны и звер-пӧткалысь лоӧмсӧ. Пӧткаясыд пежгаг рӧдысьӧсь жӧ. Му пытшкысь, уна миллион во сайын артмӧм му пластысь, сюрӧма утка ыджда кай. Нимтӧмаӧсь сійӧс «медводдза лэбачӧн» или «археоптериксӧн». Вомас сылӧн пежгаглӧн кодь пиньяс, бӧжыс сылӧн кодь жӧ — уна лыӧсь, сӧмын гӧна. Борд пельӧсъясас гыжъя чуньяс. Сідзкӧ сійӧ вермылӧма каттьысьлывлыны из гӧраяс вылӧ, пуяс вылӧ. Уна коляс бордъя пежгагъяслысь аддзӧмаӧсь. Найӧ дзик ӧнія лэбачьяс кодьӧсь. Уна миллион во сайын овлӧмаӧсь тероморфор зверъяс (ӧні сэтшӧмъясыс абуӧсь). Найӧ, видзӧдны, дзик пежгагъяс, лыясыс да пиньясыс зверлӧн кодьӧсь, асьныс гӧнаӧсь. Сідзкӧ тероморфоръясыд пежгаг нисьӧ, звер нисьӧ ловъяс вӧлӧмаӧсь. Ӧні на эмӧсь сэтшӧм аслыссяма зверъясыд, шуам: утконос, ехидна. Найӧ гӧнаӧсь, а пежгагъяс моз кольк вайӧны, колькйысь челядьныс петӧны. | Тујјас-ԍерԏі ԁа коԉасјас-ԍерԏі аԁԇісны і ԅвер-пӧткалыԍ лоӧмсӧ. Пӧткајасыԁ пежгаг рӧԁыԍӧԍ-жӧ. Му пыщкыԍ, уна міԉԉон во сајын артмӧм му пластыԍ, ԍурӧма утка ыҗԁа кај. Ԋімтӧмаӧԍ сіјӧс „меԁ воԇԇа лебачӧн“ іԉі „Аркеоптеріксӧн“. Вомас сылӧн пежгаглӧн-коԃ піԋјас, бӧжыс сылӧн-коԃ-жӧ — уна лыӧԍ, сӧмын гӧна. Борԁ пеԉӧсјасас гыжја чуԋјас. Сіԇкӧ сіјӧ вермылӧма каԏԏыԍлывлыны із гӧрајас вылӧ, пујас вылӧ. Уна коԉас борԁја пежгагјаслыԍ аԁԇӧмаӧԍ. Најӧ ԇік ӧніја лебачјас-коԃӧԍ. Уна міԉԉон во сајын овлӧмаӧԍ тероморпор ԅверјас (ӧні сещӧмјасыс абуӧԍ). Најӧ, віԇӧԁны, ԇік пежгагјас, лыјасыс ԁа піԋјасыс ԅверлӧн-коԃӧԍ, аԍныс гӧнаӧԍ. Сіԇкӧ тероморпорјасыԁ пежгаг-ԋіԍӧ, ԅвер-ԋіԍӧ ловјас вӧлӧмаӧԍ. Ӧні-на емӧԍ сещӧм аслыс-ԍама ԅверјасыԁ, шуам: утконос, јекіԁна. Најӧ гӧнаӧԍ, а пежгагјас-моз коԉк вајӧны, коԉкјыԍ чеԉаԃныс петӧны. |
| Сідз кӧ, уна миллион воӧн чериысь артмӧмаӧсь му вывті кыскасьысьяс — гагъяс. Бӧрынджык наысь лоӧмаӧсь лэбачьяс, зверъяс. Ӧні найӧ абу ӧткодьӧсь мӧда-мӧдыскӧд, ёна янсалӧны, дерт эськӧ ӧти рӧдысьӧсь да: коді матысянь рӧдня, коді ылысяньджык. Сӧмын ставныс найӧ ӧти вужйысьӧсь. | Сіԇ-кӧ уна міԉԉон воӧн черіыԍ артмӧмаӧԍ мувывті кыскаԍыԍјас — гагјас. Бӧрынҗык наыԍ лоӧмаӧԍ лебачјас, ԅверјас. Ӧні најӧ абу ӧткоԃӧԍ мӧԁа-мӧԁыскӧԁ, јона јансалӧны, ԃерт еԍкӧ ӧԏі рӧԁыԍӧԍ-ԁа: коԁі матыԍаԋ рӧԃԋа, коԁі ылыԍаԋҗык. Сӧмын ставныс најӧ ӧԏі вужјыԍӧԍ. |
| Велӧдчӧм йӧз ёна видлалӧмӧн да тӧдмалӧмӧн аддзӧмаӧсь со кутшӧм нога быдмӧм да вежласьӧм ловъя ловъяслысь: войдӧр олысьясыд дзик нинӧм абу кодь вӧлӧмаӧсь, сэсся ракӧ найӧ пӧрӧмаӧсь, чериӧ, лягушаӧ, пежгагъясӧ, черепахаясӧ; сэсся лэбачьясӧ, кымынкӧ сикас нёль кока гӧна зверъясӧ, змейясӧ. На бӧрын лоалӧмаӧсь уна сикас яй сёйысь зверъяс, ӧблезянаяс, сэсся ми — йӧзыд. Энӧ вунӧдӧ, тайӧ вежсьӧмыс, пӧртчӧмыс ӧти сикасысь мӧдӧ эз друг артмы. Ньӧжйӧникӧн, уна миллион воӧн сійӧ лои. Кыдз тай ва войтъясысь артмӧны мореяс, океанъяс, лыа чиръясысь — джуджыд гӧраяс, сідз жӧ синмӧн аддзытӧг, тӧдлытӧг вежсьӧны ловъя ловъясыд: налӧн тушаыс, модаыс, оланногыс. Немторсьыс артмӧ ыджыд тор. | Велӧԁчӧм јӧз јона віԁлалӧмӧн ԁа тӧԁмалӧмӧн аԁԇӧмаӧԍ со кущӧм-нога быԁмӧм ԁа вежлаԍӧм ловја ловјаслыԍ: војԁӧр олыԍјасыԁ ԇік ԋінӧм абу-коԃ вӧлӧмаӧԍ, сеԍԍа ракӧ најӧ пӧрӧмаӧԍ, черіӧ, ԉагушаӧ, пежгагјасӧ, черепакајасӧ; сеԍԍа лебачјасӧ, кымынкӧ ԍікас: ԋоԉ кока гӧна ԅверјасӧ, ԅмејјасӧ. На бӧрын лоалӧмаӧԍ уна ԍікас јај ԍојыԍ ԅверјас, ӧбԉеԅанајас, сеԍԍа мі — јӧзыԁ. Енӧ вунӧԁӧ, тајӧ вежԍӧмыс, пӧртчӧмыс ӧԏі ԍікасыԍ мӧԁӧ ез ԁруг артмы. Ԋӧжјӧԋікӧн, уна міԉԉон воӧн сіјӧ лоі. Кыԇ-тај ва војтјасыԍ артмӧны морӧјас, океанјас, лыа чірјасыԍ — җуҗыԁ гӧрајас, сіԇ-жӧ ԍінмӧн аԁԇытӧг, тӧԁлытӧг вежԍӧны ловја ловјасыԁ: налӧн тушаыс, моԁаыс, олан-ногыс. Ԋемторԍыс артмӧ ыҗыԁ тор. |
| Ӧні лыддьысьӧ нёль сё сюрс гӧгӧр уна пӧлӧс ловъя лов. Куш зверсӧ лыддьӧны 3100 сикасӧс, лэбачьяссӧ 13000, змейясӧс — 1610, чериясӧс — 15 сюрс гӧгӧр, нидзувъясӧс — 250 сюрсысь унджык. Му пытшкысь сюрӧм колясъяс серти олысьясыс, кодъяс ӧні дзикӧдз нин вошӧмаӧсь-бырӧмаӧсь, эм 90 сюрсысь унджык пӧлӧс. Сэсся ӧд кымын пӧлӧс ловъя лов коли дзик тӧдтӧмыс: омӧльджык, небыдджык тушаа олысьясыд сідзи и вошины, весиг туйныс налӧн оз тӧдчы некутшӧм му пластын. Вошӧм ловъя лов сикас лыдсӧ чайтӧны унджык ӧнія олысьяс сикас лыд дорысь. | Ӧні лыԃԃыԍӧ ԋоԉ ԍо ԍурс гӧгӧр уна пӧлӧс ловја лов. Куш ԅверсӧ лыԃԃӧны 3100 ԍікасӧс, лебачјассӧ 13000, ԅмејјасӧс — 1610, черіјасӧс — 15 ԍурс гӧгӧр, ԋіԇувјасӧс — 250 ԍурсыԍ унҗык. Му пыщкыԍ ԍурӧм коԉасјас-ԍерԏі олыԍјасыс, коԁјас ӧні ԇікӧԇ-ԋін вошӧмаӧԍ-бырӧмаӧԍ, ем 90 ԍурсыԍ унҗык пӧлӧс. Сеԍԍа-ӧԁ кымын пӧлӧс ловја лов коԉі ԇік тӧԁтӧмыс: омӧԉҗык, ԋебыԁҗык тушаа олыԍјасыԁ сіԇі і вошіны, веԍіг тујныс налӧн оз тӧԁчы ԋекущӧм му пластын. Вошӧм ловја лов ԍікас лыԁсӧ чајтӧны унҗык ӧніја олыԍјас ԍікас лыԁ ԁорыԍ. |
| Ӧні видзӧдламӧ библияӧ, сэн мый гижӧма олӧм йывсьыд. Босьтамӧ висьт му ойдлӧм йылысь. Енмыд тшӧктӧма вӧчны Нойлы керка кодьӧс — ковчег, пыртны сэтчӧ став сикас ловъя ловсӧ гозйӧн-гозйӧн. Ной кывзӧма, вӧчӧма ковчегтӧ. Сӧмын кыдз сійӧ тӧрӧдӧма став ловъя ловсӧ гознас, шензьыныд он вермы! Ковчегыс вӧлӧма сӧмын 75 сыв кузьта, 12 ½ сыв пасьта, 7 сыв джуджда. Ловъя лов кындзиыс колі сёян-юан налы лӧсьӧдны 61 лун кежлӧ. Сэсся ӧд и сёян-юаныс абу ӧти пӧлӧс: ӧти сикас звер ӧтиторйӧн кынӧмсӧ пӧткӧдӧ, мӧдлы дзик нин мӧд сикас сёянтор колӧ. Уна ловъя лов вердчӧны-пӧткӧдчӧны ловъя лолӧн жӧ. Мед нин эськӧ сёяныд уна пӧлӧс колӧ, да ӧд и юаннад бӧрйысьӧны. Ойдӧм мысти став ваыс му вылас сорласис: мореясысь сола ваыд разаліс, киссис став му пасьтаыс. Сэтшӧм сола ваыд уналы мустӧм, юныд он вермы. Нойлы лои заптыны дубыд ва. Ковчегас вӧліны 2270 гозйысь уна дубыд ваын олысь черияс. Налы пультікасьныс кымын ведра ва ковмис видзны, вежлыны ӧд лолі 61 луннад. Дыр кӧ он веж, тшыкӧм ваад найӧ пӧдасны. Енмыд эз тшӧкты некодӧс виавны, мед рӧдыс оз помась. Сэсся со, шуим нин водзын, уна дзикӧдз вошӧм, бырӧм ловъя ловъяс муысь сюралӧны. Сійӧ ӧні, а сэктӧ ӧд найӧ олысьяс на вӧліны, эз на — библия сертиыс жӧ — вермыны дзикӧдз вошны му пуксьӧмсяньыс: ӧти 1556 вонад ыджыд вежласьӧм на костын эз вермы лоны. Лыддьӧй тайӧс да мӧвпыштӧй: вермис-ӧ Ной став сикас ловъяяссӧ гоз-мӧдӧн тӧрӧдны ӧти керкаӧ, абу-ӧ мойд тайӧ висьтыс? Тӧдӧмысь мойд. Став ӧнія олысь ловъя лолыс артмисны важъяссяньыс, сӧмын зэв ньӧжйӧ, уна миллион воӧн вежласьӧмӧн. | Ӧні віԇӧԁламӧ бібԉіјаӧ, сен мыј гіжӧма олӧм-јывԍыԁ. Боԍтамӧ віԍт му ојԁлӧм-јылыԍ. Јенмыԁ щӧктӧма вӧчны Нојлы керка-коԃӧс — ковчег, пыртны сетчӧ став ԍікас ловја ловсӧ гозјӧн гозјӧн. Ној кывзӧма, вӧчӧма ковчегтӧ. Сӧмын кыԇ сіјӧ тӧрӧԁӧма став ловја ловсӧ гознас, шенԅыныԁ он вермы! Ковчегыс вӧлӧма сӧмын 75 сыв куԅта, 12½ сыв паԍта, 7 сыв җуҗԁа. Ловја лов-кынԇіыс колі ԍојан-јуан налы лӧԍӧԁны 61 лун кежлӧ. Сеԍԍа-ӧԁ і ԍојан-јуаныс абу ӧԏі пӧлӧс: ӧԏі ԍікас ԅвер ӧԏі торјӧн кынӧмсӧ пӧткӧԁӧ, мӧԁлы ԇік-ԋін мӧԁ ԍікас ԍојантор колӧ. Уна ловја лов верԁчӧны-пӧткӧԁчӧны ловја-ловӧн-жӧ. Меԁ-ԋін еԍкӧ ԍојаныԁ уна пӧлӧс колӧ, ԁа-ӧԁ і јуаннаԁ бӧрјыԍӧны. Ојԁӧм-мыԍԏі став ваыс мувылас сорлаԍіс: морӧјасыԍ сола ваыԁ разаліс, кіԍԍіс став му паԍтаыс. Сещӧм сола ваыԁ уналы мустӧм, јуныԁ он вермы. Нојлы лоі заптыны ԁубыԁ ва. Ковчегас вӧліны 2270 гозјыԍ уна ԁубыԁ ваын олыԍ черіјас. Налы пуԉтыкаԍныс кымын веԁра ва ковміс віԇны, вежлыны-ӧԁ лолі 61 луннаԁ. Ԁыр-кӧ он веж, щыкӧм вааԁ најӧ пӧԁасны. Јенмыԁ ез щӧкты ԋекоԁӧс віавны, меԁ рӧԁыс оз помаԍ. Сеԍԍа со, шуім-ԋін воԇын, уна ԇікӧԇ вошӧм, бырӧм ловја ловјас муыԍ ԍуралӧны. Сіјӧ ӧні, а сектӧ-ӧԁ најӧ олыԍјас-на вӧліны, ез-на, — бібԉіја-ԍерԏіыс-жӧ, — вермыны ԇікӧԇ вошны му пукԍӧмԍаԋыс: ӧԏі 1556 вонаԁ ыҗыԁ вежлаԍӧм на костын ез вермы лоны. Лыԃԃӧј тајӧс ԁај мӧвпыштӧј: верміс-ӧ Ној став ԍікас ловјајассӧ гоз-мӧԁӧн тӧрӧԁны ӧԏі керкаӧ, абу-ӧ мојԁ тајӧ віԍтыс? Тӧԁӧмыԍ мојԁ. Став ӧніја олыԍ ловја ловыс артмісны важјасԍаԋыс, сӧмын зев ԋӧжјӧ, уна міԉԉон воӧн вежлаԍӧмӧн. |
| Тайӧ висьталӧмыслысь збыльлунсӧ позьӧ быд мортлы аслыс казявны, сӧмын эн дышӧдчы. Йӧзыд вермасны став сикас ловъя ловсӧ ас колӧм серти лӧсьӧдны. Босьтам вӧвъясӧс. Эмӧсь зэв кыз кока, ён, вына битюгъяс; вермӧны кыскыны уна пуд груз, сӧмын котравны сямныс ньӧти абу, оз вермыны. Эмӧсь кузь, вӧсни кока мича вӧвъяс. Зэв ӧдйӧ найӧ котралӧны — кык минутӧн верст, сы пыдди вынныс ньӧти абу: весиг тыртӧм телега оз вермыны кыскыны. Кыкнанныс со эськӧ найӧ вӧвъяс, да абу ӧткодьӧсь. Сэтшӧмӧдзыс найӧс воштӧмаӧсь асьныс йӧзыс вӧв заводъясын, воштӧмаӧсь со кыдзи. | Тајӧ віԍталӧмыслыԍ збыԉлунсӧ поԅӧ быԁ мортлы аслыс каԅавны, сӧмын ен ԁышӧԁчы. Јӧзыԁ вермасны став ԍікас ловја ловсӧ ас колӧм-ԍерԏіыс лӧԍӧԁны. Боԍтам вӧвјасӧс. Емӧԍ зев кыз кока, јон, вына біԏугјас; вермӧны кыскыны уна пуԁ груз, сӧмын котравны ԍамныс ԋӧԏі абу, оз вермыны. Емӧԍ куԅ, вӧсԋі кока міча вӧвјас. Зев ӧԁјӧ најӧ котралӧны — кык мінутӧн верст, сы-пыԃԃі вынныс ԋӧԏі абу: веԍіг тыртӧм ԏеԉега оз вермыны кыскыны. Кыкнаныс со еԍкӧ најӧ вӧвјас, ԁа абу ӧткоԃӧԍ. Сещӧмӧԇыс најӧс воштӧмаӧԍ аԍныс јӧзыс вӧв завоԁјасын, воштӧмаӧԍ со кыԇі: |
| Морт мортысь янсалӧ, торъялӧ мӧда-мӧдсьыс тушанас, чужӧм-рожанас, вын-эбӧснас. Ӧти, шуам, зумыд, ыджыд, паськыд лыяса, ыджыд вына; мӧд — ичӧт тушаа, омӧлик, косіник морт, лыяс вӧсньыдикӧсь. Сідз жӧ мукӧд пӧлӧс ловъя ловъяс торъялӧны мӧда-мӧдсьыс. Шуам, мортлы колӧ ыджыд тушаа, вына вӧв. Морт бӧрйӧ уна вӧв пытшкысь медыджыд, медъён ужсӧ: кокъясыс медым вӧліны кызӧсь, мышкуыс паськыд, лыясыс ёнӧсь. Видзӧ аслас вӧлыскӧд. Бур, ён бать-мамлӧн челядьыс ёнӧсьджык лоӧны. Найӧ челядьысь, чаньясысь, бара бӧръяд медбурсӧ да ёнсӧ. Сідз вӧчны уна пӧв, пыр бӧрйӧдлӧмӧн, бурысь бурӧс гозйӧдны. Сэк, дерт сӧмын уна во мысти-а, тэнад выль вӧв рӧд лоас: гырысьӧсь, вынаӧсь, кутшӧм вӧлі тэд колӧ. | Морт мортыԍ јансалӧ, торјалӧ мӧԁа мӧԁԍыс тушанас, чужӧм-рожанас, вын-ебӧснас. Ӧԏі, шуам, зумыԁ, ыҗыԁ, паԍкыԁ лыјаса, ыҗыԁ вына; мӧԁ — ічӧт тушаа, омӧԉік, косіԋік морт, лыјас вӧсԋіԃікӧԍ. Сіԇ-жӧ мукӧԁ пӧлӧс ловја ловјас торјалӧны мӧԁа-мӧԁԍыс. Шуам, мортлы колӧ ыҗыԁ тушаа, вына вӧв. Морт бӧрјӧ уна вӧв пыщкыԍ меԁ ыҗыԁ, меԁ јон ужсӧ: кокјасыс меԁым вӧліны кызӧԍ, мышкуыс паԍкыԁ, лыјасыс јонӧԍ. Віԇӧ аслас вӧлыскӧԁ. Бур, јон баԏ-мамлӧн чеԉаԃыс јонӧԍҗык лоӧны. Најӧ чеԉаԃыԍ — чаԋјасыԍ, бара бӧрјаԁ меԁ бурсӧ ԁа јонсӧ. Сіԇ вӧчны уна-пӧв, пыр бӧрјӧԁлӧмӧн, бурыԍ бурӧс гозјӧԁны. Сек, — ԃерт сӧмын уна во-мыԍԏі-а, — тенаԁ выԉ вӧв рӧԁ лоас: гырыԍӧԍ, вынаӧԍ, кущӧм вӧлі теԁ колӧ. |
| Тадзи бӧрйӧдлӧмӧн лоаліны миян уна пӧлӧс вӧвъяс, ыжъяс, порсьяс и мукӧд; ставсӧ лыддьыныс нин он вермы, сэтшӧм уна. Тайӧ горт гӧгӧр олысь пемӧсъяскӧд сідз вӧчӧны. Мукӧдыскӧд нӧ кыдзи? Ӧд вӧрын олысь зверъясӧс мортыд оз вермы бӧрйӧмнад гозйӧдавны. Сійӧтӧ сідз, мортлы на дінӧдз мог абу. Сӧмын бӧрйӧдлӧмыс и на костын мунӧ, сійӧ тӧдмалӧмаӧсь жӧ нин. | Таԇі бӧрјӧԁлӧмӧн лоаліны міјан уна пӧлӧс вӧвјас, ыжјас, порԍјас і мукӧԁ; ставсӧ лыԃԃыныс-ԋін он вермы, сещӧм уна. Тајӧ горт гӧгӧр олыԍ пемӧсјаскӧԁ сіԇ вӧчӧны. Мукӧԁыскӧԁ-нӧ кыԇі? Ӧԁ вӧрын олыԍ ԅверјасӧс мортыԁ оз вермы бӧрјӧмнаԁ гозјӧԁавны? Сіјӧтӧ сіԇ, мортлы на-ԁінӧԇ мог абу. Сӧмын бӧрјӧԁлӧмыс і на костын мунӧ, сіјӧ тӧԁмалӧмаӧԍ-жӧ-ԋін. |
| Тайӧс позьӧ тӧдмавны бура видзӧдӧмӧн найӧ олӧм вылӧ, оласног вылӧ, ӧтьведайтӧмӧн налысь олӧмсӧ. Лунвылын и войвылын, сынӧдын и ваын, муын и вӧрын, пыр на костын мунліс, ӧні мунӧ и водзӧ пондас мунны бӧрйысьӧм. Найӧяс кулалӧны, кулӧмнас бӧрйысьӧны мӧда-мӧдсьыс. Костті кулӧмыс бӧрйӧдлӧ найӧс мӧда-мӧдсьыс уна миллион воӧн: ёнъясыс сӧмын кольӧны. | Тајӧс поԅӧ тӧԁмавны бура віԇӧԁӧмӧн најӧ олӧм-вылӧ, олас-ног-вылӧ, ӧԏвеԁајтӧмӧн налыԍ олӧмсӧ. Лунвылын і војвылын, сынӧԁын і ваын, муын і вӧрын, пыр на костын мунліс, ӧні мунӧ і воԇӧ понԁас мунны бӧрјыԍӧм. Најӧјас кулалӧны, кулӧмнас бӧрјыԍӧны моԁа-мӧԁԍыс. Костті кулӧмыс бӧрјӧԁлӧ најӧс мӧԁа-мӧԁԍыс уна міԉԉон воӧн: јонјасыс сӧмын коԉӧны. |
| Став ловъя лолыс корсьӧны кынӧмпӧт, котыртчӧны, паськалӧны, вермасьӧны олӧмыс вӧсна. Нэм помтӧ коллялӧмыд абу му вомӧн вуджӧм. Олігчӧжыд тӧждысь ас пондаыд, рӧд пондаыд. Асьтӧ верд, челядьтӧ верд, видз кӧдзыдысь, тшыглы кулӧмысь, лёк вӧчысьясысь. Кынӧмпӧттӧ корсьӧмыд абу зэв кокни удж. Сёяныд уналы оз судзсьы. Босьтам кӧчӧс. Кутшӧм олӧм коньӧрлӧн: быдӧнысь пов. Кӧиныд, ручыд, ыджыд кырнышыд — быдӧн кыйӧдӧны сійӧ ужын вылас. Сэн жӧ кык кока мортыд ветлӧдлӧ пищаля, мудера шутлялӧмнас пӧрйӧдлӧ сійӧс, чуксалӧ асланьыс, либӧ нарӧсьнӧ сы вылӧ велӧдӧм понсӧ усьӧдӧ. Ӧтчыд кӧчыд пышъяс лёк вӧчысьяссьыд, мӧдысь... коймӧдсьыд дерт шедӧ. | Став ловја ловыс корԍӧны кынӧмпӧт, котыртчӧны, паԍкалӧны, вермаԍӧны олӧмыс-вӧсна. Немпомтӧ коԉԉалӧмыԁ абу му вомӧн вуҗӧм. Оліг-чӧжыԁ тӧжԁыԍ ас-понԁаыԁ, рӧԁ-понԁаыԁ. Аԍтӧ верԁ, чеԉаԃтӧ верԁ, віԇ кӧԇыԁыԍ, щыглы кулӧмыԍ, ԉок вӧчыԍјасыԍ. Кынӧмпӧттӧ корԍӧмыԁ абу зев кокԋі уҗ. Ԍојаныԁ уналы оз суԇԍы. Боԍтам кӧчӧс. Кущӧм олӧм коԋӧрлӧн: быԁӧныԍ пов. Кӧјіныԁ, ручыԁ, ыҗыԁ кырнышыԁ, — быԁӧн кыјӧԁӧны сіјӧс ужын вылас. Сен-жӧ кык кока мортыԁ ветлӧԁлӧ пішщаԉа, муԃера шуԏлалӧмнас пӧрјӧԁлӧ сіјӧс, чуксалӧ аслаԋыс, ԉібӧ нароԍнӧ сы-вылӧ велӧԁӧм понсӧ уԍӧԁӧ. Ӧтчыԁ кӧчыԁ пышјас ԉок вӧчыԍјасԍыԁ, мӧԁыԍ... којмӧԁԍыԁ, ԃерт, шеԁӧ. |
| Ті гашкӧ шуанныд: «Весь ылӧдчӧм пӧ. Сёян му вылын оз судзсьы. Ӧти кӧч оз шед, мӧд сюрӧ». Сійӧтӧ сідз эськӧ да, сёяныд пыр жӧ оз тырмы и со мый вӧсна: мукӧд ловъя лолыс вывті ӧдйӧ, регыдӧн котырсялӧ. Босьтамӧ ӧсетр нима чериӧс. Сійӧ вонас кык кымын миллион пӧк вайӧ. Быд пӧкйысь выль чери артмӧ. Найӧ быдмасны да бара быдӧн кык миллион пӧкйӧн ваясны, сідз водзӧ. Некод кӧ эськӧ найӧс эз бырӧд, да вӧляысь кӧ найӧ олісны кымынкӧ во мысти матӧ воисны: быд ва гӧп тыри наӧн, оланіныс налы эз ло. Сійӧ ӧд ещӧ мый на. Ваад олысьыд ӧд осетр кындзи уна эм. Шуам, морскӧй порсьяс. Найӧ быд во куимысь вит-квайт порсьпиӧн вайӧны. Ӧти порсь гозйысь куим-нёль воӧн миллион вит содӧ олысьыд. Сійӧ ӧтиысь, а му вылас ӧд абу ӧти гоз, уна. Некод кӧ эз бырӧдав найӧс, муыд кымынкӧ воӧн тыри наӧн. | Ті гашкӧ шуанныԁ: „Веԍ ылӧԁчӧм-пӧ. Ԍојан му вылын оз суԇԍы. Ӧԏі кӧч оз шеԁ, мӧԁ ԍурӧ.“ Сіјӧтӧ сіԇ еԍкӧ-ԁа, ԍојаныԁ пыр-жӧ оз тырмы і со мыј-вӧсна: мукӧԁ ловја ловыс вывті ӧԁјӧ, регыԁӧн котырԍалӧ. Боԍтамӧ оԍетр ԋіма черіӧс. Сіјӧ вонас кык кымын міԉԉон пӧк вајӧ. Быԁ пӧкыԍ выԉ чері артмӧ. Најӧ быԁмасны ԁа бара быԁӧн кык міԉԉон пӧкӧн вајасны, сіԇ воԇӧ. Ԋекоԁ-кӧ еԍкӧ најӧс ез бырӧԁ, ԁа вӧԉаыԍ-кӧ најӧ олісны, кымынкӧ во-мыԍԏі матӧ воісны: быԁ ва гӧп тырі наӧн, олан іныс налы ез ло. Сіјӧ-ӧԁ јешщӧ мыј-на. Вааԁ олыԍыԁ-ӧԁ оԍетр-кынԇі уна ем. Шуам — морскӧј порԍјас. Најӧ быԁ во кујімыԍ віт-квајт порԍ піӧн вајӧны. Ӧԏі порԍ гозјыԍ кујім-ԋоԉ воӧн міԉԉон віт соԁӧ олыԍыԁ. Сіјӧ ӧԏіыԍ, а му вылас-ӧԁ абу ӧԏі гоз, уна. Ԋекоԁ-кӧ ез бырӧԁав најӧс, муыԁ кымынкӧ воӧн тырі наӧн. |
| Ми видлім сӧмын кык пӧлӧс зверлысь котыртчӧмсӧ, паськалӧмсӧ. Му вылад ӧд уна сэтшӧмыс. Кысь нӧ сэсся ставыслы сёяныд тырмас! Рамджыкъяслы, кужтӧмъяслы, коді оз вермы судзӧдны аслыс сёянсӧ, быть лоӧ кувны. Пондан кӧ ёнджыка кыйӧдны олысьясӧс, аддзан — быд лун, быд час уна-уна ловъя лов кулӧ да вошӧ. Мыйла нӧ эськӧ мувыв ваясын оз лӧсьӧдны сӧмын ӧсетръяслы овны, либӧ морскӧй порсьяслы? Сэк эськӧ найӧ мӧда-мӧднысӧ эз пондыны сёйӧмнад бырӧдны. | Мі віԁлім сӧмын кык пӧлӧс ԅверлыԍ котыртчӧмсӧ, паԍкалӧмсӧ. Му вылаԁ-ӧԁ уна сещӧмыс. Кыԍ-нӧ сеԍԍа ставыслы ԍојаныԁ тырмас! Рамҗыкјаслы, кужтӧмјаслы, коԁі оз вермы суԇӧԁны аслыс ԍојансӧ, быԏ лоӧ кувны. Понԁан-кӧ јонҗыка кыјӧԁны олыԍјасӧс, аԁԇан — быԁ лун, быԁ час уна-уна ловја лов кулӧ ԁа вошӧ. Мыјла-нӧ еԍкӧ мувыв вајасын оз лӧԍӧԁны сӧмын оԍетрјаслы овны, ԉібӧ морскӧј порԍјаслы? Сек еԍкӧ најӧ мӧԁа-мӧԁнысӧ ез понԁыны ԍојӧмнаԁ бырӧԁны. |
| Кулӧмыд нинӧм водзын оз сувт, ытшкӧ дай сӧмын олысьястӧ. Кӧдзыдысь, тшыгъялӧмысь, висьӧмысь, мӧда-мӧдкӧд лӧсявтӧмысь пыр ӧтарӧ чинӧны, кулалӧны олысьясыд. Кутшӧм ӧдйӧ найӧ котыртчӧны-содӧны, сымын унаӧн жӧ кулӧны. Шочыс найӧ вермӧны овны пӧрысьӧдз, шочыс кулӧ ас смертьнас. Унджыкыс костті помасьӧ. Босьтам бара черитӧ. Во чӧжӧн кымын чери кыйӧны чери кыйысьяс — мортъяс; мыйта пӧк нуӧны-разӧдӧны му пасьтаыс ӧти Волга юысь; мыйта чери сёйӧны морскӧй лэбачьяс, морскӧй зверъяс, мукӧд чериыс! Ӧти китлы пӧттӧдз сёйӧм вылӧ быд лун колӧ дас миллионысь унджык посни лолыд. Лэбачӧн вердчысь лэбач быд во сёйӧ сюрсысь унджык посни лэбачӧс. Посни лэбачыс ачыс быд во 200-300 сюрс ловъя лолӧс бырӧдӧ сёйӧмнас. Лэбачыс ывла вылад зэв уна. Кымынӧс найӧс ставныс ӧтлаад виасны! Арнад либӧ, кӧдздӧдас да, кымын гут да гаг кулӧны медводдза кӧдзыд луннад. Мортыд либӧ кымынӧс виӧ — лыдтӧм, тшӧттӧм. | Кулӧмыԁ ԋінӧм воԇын оз сувт, ыщкӧ ԁај сӧмын олыԍјастӧ. Кӧԇыԁыԍ, щыгјалӧмыԍ, віԍӧмыԍ, мӧԁа-мӧԁкӧԁ лӧԍавтӧмыԍ пыр ӧтарӧ чінӧны, кулалӧны олыԍјасыԁ. Кущӧм ӧԁјӧ најӧ котыртчӧны-соԁӧны, сымын унаӧн-жӧ кулӧны. Шочыс најӧ вермӧны овны пӧрыԍӧԇ, шочыс кулӧ ас ԍмертнас. Унҗыкыс костті помаԍӧ. Боԍтам бара черітӧ. Во-чӧжӧн кымын чері кыјӧны чері кыјыԍјас — мортјас; мыјԁа пӧк нуӧны разӧԁӧны му паԍтаыс ӧԏі Волга јуыԍ; мыјԁа чері ԍојӧны морскеј лебачјас, морскеј ԅверјас, мукӧԁ черјыс! Ӧԏі кітлы пӧттӧԇ ԍојӧм-вылӧ быԁлун колӧ ԁас міԉԉоныԍ унҗык посԋі ловыԁ. Лебачӧн верԁчыԍ лебач быԁ во ԍојӧ ԍурсыԍ унҗык посԋі лебачӧс. Посԋі лебачыс ачыс быԁ во 200–300 ԍурс ловја ловӧс бырӧԁӧ ԍојӧмнас. Лебачыс ывла вылаԁ зев уна. Кымынӧс најӧ ставныс ӧтлааԁ віасны! Арнаԁ ԉібӧ, кӧԇԁӧԁас-ԁа, кымын гут ԁа гаг кулӧны меԁ воԇԇа кӧԇыԁлуннаԁ. Мортыԁ ԉібӧ кымынӧс віӧ, — лыԁтӧм, щӧттӧм. |
| Кутшӧм шуда ловъя ловлы нӧ сиӧма дырджыксӧ овны му вылас, котыртчыны да паськавны? Дерт, ёнъяслыджык, сюсьяслыджык, вермасьны вермысьяслы. Босьтам кӧчтӧ. Кузь ён кока кӧч регыдджык пышъяс кыйсьысьысь дженьыд кока дорысь. Дженьыд кокыд кӧчыдлы зэв абу бур. Сы вӧсна найӧ регыдджык бырӧны. Кузь кокаясыд олӧны да олӧны, рӧдмӧны да котыртчӧны. Сідз жӧ мукӧд, омӧльджыкъясыд бырӧны: шедӧдчӧны, кулалӧны тшыгла, кӧдзыдла. Сӧмын ёнъяс пышъялӧны лёк вӧчысьясысь, вермӧны кӧдзыдсӧ дырджык терпитны, кынӧмпӧтсӧ сюсьджыка корсявны. Сідзкӧ му вывсьыд омӧльджык ловъя ловъясыд ӧтарӧ бырӧны, ёнъясыс найӧс зырӧны, виалӧны. Унаӧн бырӧны оланін вӧсна, оланногныс вӧсна. | Кущӧм шуԁа ловја ловлы-нӧ ԍіӧма ԁырҗыксӧ овны мувылас, котыртчыны ԁа паԍкавны? — Ԃерт јонјаслыҗык, ԍуԍјаслыҗык, вермаԍны вермыԍјаслы. Боԍтам кӧчтӧ. Куԅ јон кока кӧч регыԁҗык пышјас кыјԍыԍыԍ җеԋыԁ кока ԁорыԍ. Җеԋыԁ кокыԁ кӧчыԁлы зев абу бур. Сы-вӧсна најӧ регыԁҗык бырӧны. Куԅ кокајасыԁ олӧны ԁа олӧны, рӧԁмӧны ԁа котыртчӧны. Сіԇ-жӧ мукӧԁ, омӧԉҗыкјасыԁ бырӧны: шеԁӧԁчӧны, кулалӧны щыгла, кӧԇыԁла. Сӧмын јонјас пышјалӧны ԉок вӧчыԍјасыԍ, вермӧны кӧԇыԁсӧ ԁырҗык ԏерпітны, кынӧмпӧтсӧ ԍуԍҗыка корԍавны. Сіԇ-кӧ мувывԍыԁ омӧԉҗык ловја ловјасыԁ ӧтарӧ бырӧны, јонјасыс најӧс зырӧны, віалӧны. Унаӧн бырӧны олан ін-вӧсна, оланногыс-вӧсна. |
| Видлалӧмӧн тӧдмалӧмаӧсь ӧти пӧлӧсъяслысь мӧд пӧлӧсӧ бергӧдчӧм. Сідз вӧчӧмаӧсь ракъяскӧд. Эм уна пӧлӧс посни ракъяс. Кымынкӧ сикас, мюльгаузенскӧйӧн шусьӧны, олӧны сӧмын сола ваын; мукӧдыс муртса солаын, шусьӧны солонцеваторъясӧн. Кык сикас ваын олысьяслӧн бӧжныс абу ӧткодьӧсь: мюльгаузенскӧйяслӧн тшӧтьтӧмӧсь да тшупӧдтӧмӧсь. Сэтшӧм ракъяссӧ босьтӧмаӧсь да ва пытшкӧ, банкаӧ, лэдзӧмаӧсь. Мюльгаузенскӧйяссӧ сола ва пытшкӧ, солонцеватӧйяссӧ муртса солаӧ. Солонцеватӧй ва пытшкӧ содталісны сов. Содталісны дай виччысьӧны кымынкӧ рӧд, сэсся бара содтасны. Сідз уна пӧрйӧ вӧчисны. Мый эськӧ сійӧ ва вежсьӧмсьыс лои ракъяскӧд? Сола ва пытшкад олігӧн вежсис налӧн бӧжныс, лои мюльгаузенскӧйяслӧн кодь: тшӧтшыд да тшӧтьтӧм. | Віԁлалӧмӧн тӧԁмалӧмаӧԍ ӧԏі пӧлӧсјаслыԍ мӧԁ пӧлӧсӧ бергӧԁчӧм. Сіԇ вӧчӧмаӧԍ ракјаскӧԁ. Ем уна пӧлӧс посԋі ракјас. Кымынкӧ ԍікас — мјуԉгауԅенскӧјӧн шуԍӧны, — олӧны сӧмын сола ваын; мукӧԁыс муртса солаын, шуԍӧны солонтсеватӧјӧн. Кык ԍікас ваын олыԍјаслӧн бӧжныс абу ӧткоԃӧԍ: мјуԉгауԅенскӧјјаслӧн щӧԏтӧмӧԍ ԁај щупӧԁтӧмӧԍ. Сещӧм ракјассӧ боԍтӧмаӧԍ ԁа ва пыщкӧ банкаӧ леԇӧмаӧԍ. Мјуԉгауԅенскӧјјассӧ сола ва пыщкӧ, солонтсеватӧјјассӧ муртса солаӧ. Солонтсеватӧј ва пыщкӧ соԁталісны сов. Соԁтасны ԁај віԁчыԍӧны кымынкӧ рӧԁ, сеԍԍа бара соԁтасны. Сіԇ уна пӧрјӧ вӧчісны. Мыј еԍкӧ сіјӧ ва вежӧмԍыс лоі ракјаскӧԁ? Сола ва пыщкаԁ олігӧн вежԍіс налӧн бӧжныс, лоі мјуԉгауԅенскӧјјаслӧн-коԃ: щӧщыԁ, ԁај щӧԏтӧм. |
| Эз морт ни ен веж налысь тушасӧ, вежис олӧмыс, оланіныс. Банкаясад ӧд эз ӧти ракӧн вӧвны, унаӧн, сюрс гӧгӧр. На пытшкын, тӧдӧмысь, быдсямаыс вӧлі: ёнджыкыс и омӧльджыкыс, дзоньвидзаыс и висьысьыс, гырысьджыкъяс и поснияс, кыз куаӧсь и вӧсни куаӧсь. Ватӧ солалӧм мысти омӧльджыкъясыд, висьысьясыд эз вермыны совтӧ терпитны, куліны. Ёнъясыс, дзоньвидзаясыс, кызджык куаясыс колины овны, вежсисны. Сідз быд сов содтӧм мысти омӧльясыс быраліны, ёнъясыс колины, кыдз шуасны, бӧрйыссис, ёнмис рӧдыс. Уна пӧрйӧ вӧчӧм мысти сӧмын нин медъёнъясыс колины, кодъяс велаліны дырӧннад овны сола ва пытшкад, эз повны сыысь. Артмисны выль сикас олысьяс. | Ез морт ԋі јен веж налыԍ тушасӧ, вежіс олӧмыс, олан іныс. Банкајасаԁ-ӧԁ ез ӧԏі ракӧн вӧвны, унаӧн, ԍурс гӧгӧр. На пыщкын, тӧԁӧмыԍ, быԁԍамаыс вӧлі: јонҗыкыс і омӧԉҗыкыс, ԇоԋвіԇаыс і віԍыԍыс, гырыԍҗыкјас і посԋіјас, кыз куаӧԍ і вӧсԋі куаӧԍ. Ватӧ солалӧм-мыԍԏі омӧԉҗыкјасыԁ, віԍыԍјасыԁ ез вермыны совтӧ ԏерпітны, — куліны. Јонјасыс, ԇоԋвіԇајасыс, кызҗык куајасыс коԉіны овны, вежԍісны. Сіԇ быԁ сов соԁтӧм-мыԍԏі омӧԉјасыс быраліны, јонјасыс коԉіны, кыԇ шуасны, бӧрјыԍԍіс, јонміс рӧԁыс. Уна пӧрјӧ вӧчӧм-мыԍԏі сӧмын-ԋін меԁ јонјасыс коԉіны, коԁјас велаліны ԁырӧннаԁ овны сола ва пыщкаԁ, ез повны сыыԍ. Артмісны выԉ ԍікас олыԍјас. |
| Сідз жӧ мукӧд ловъяскӧд лоаліны. Уна миллион вонад пыр муніс бӧрйӧдлӧм на пытшкын: омӧльяс, вынтӧмъяс вошаліны, кулаліны; ёнъясыс коляліны; вежлалӧмӧн тушасӧ, модасӧ ассьыныс, вермасисны олӧмыскӧд. | Сіԇ-жӧ мукӧԁ ловјаскӧԁ лоаліны. Уна міԉԉон вонаԁ пыр муніс бӧрјӧԁлӧм на пыщкын: омӧԉјас, вынтӧмјас вошаліны, кулаліны; јонјасыс коԉаліны; вежлалӧмӧн тушасӧ, моԁасӧ асԍыныс, вермаԍісны олӧмыскӧԁ. |
| Олӧмыд вермасьӧм и эм. Быд ловъя лов дугдывтӧг пессьӧ, кынӧмпӧтсӧ корсьӧ да видзӧ асьсӧ лёк вӧчысьясысь: коді сюрӧн, коді кокӧн, коді пиньӧн, коді вежӧрнас, бур юр садьнас. | Олӧмыԁ вермаԍӧм і ем. Быԁ ловја лов ԁугԁывтӧг песԍӧ, кынӧмпӧтсӧ корԍӧ ԁа віԇӧ аԍсӧ ԉок вӧчыԍјасыԍ: коԁі ԍурӧн, коԁі кокӧн, коԁі піԋӧн, коԁі вежӧрнас, бур јурсаԃнас. |
| Став висьталӧм сертиыс позьӧ гӧгӧрвоны, мый быд пӧлӧс ловъя лов артмӧмаӧсь мӧд рӧдысь. Сӧмын сійӧ вежсьӧмыс оз регыдӧн артмы, кыссьӧ уна сюрс, уна миллион во. Вежсьӧны ньӧжйӧникӧн, тӧдчытӧг, кыдзи мувывса олӧмыс вежласьӧ. Сэн ӧд со кушин вӧрӧн тырӧ, юяс, тыяс косьмӧны, мореысь ваыс мӧдлаӧ вешйӧ. Сы бӧрся вӧтчӧны олысьяс, сы серти вежласьӧ налӧн тушаыс, модаыс. Сы вӧсна артмӧ уна пӧлӧс олысь. Эськӧ ставныс найӧ мӧда-мӧдныслы рӧдняяс. | Став віԍталӧм-ԍерԏіыс поԅӧ гӧгӧрвоны, мыј быԁ пӧлӧс ловја лов артмӧмаӧԍ мӧԁ рӧԁыԍ. Сӧмын сіјӧ вежԍӧмыс оз регыԁӧн артмы, кысԍӧ уна ԍурс, уна міԉԉон во. Вежԍӧны ԋӧжјӧԋікӧн, тӧԁчытӧг, кыԇі мувывса олӧмыс вежлаԍӧ. Сен-ӧԁ со куш ін вӧрӧн тырӧ, јујас, тыјас коԍмӧны, морӧыԍ ва мӧԁлаӧ вешјӧ. Сы бӧрԍа вӧтчӧны олыԍјас, сы-ԍерԏі вежлаԍӧ налӧн тушаыс, моԁаыс. Сы-вӧсна артмӧ уна пӧлӧс олыԍ. Еԍкӧ ставныс најӧ мӧԁа мӧԁныслы рӧԃԋајас. |
| Кысь нӧ эськӧ мортыс лоис? Шуӧны: «Содз тыр муысь пӧ вӧчӧма сійӧс енмыд». | Кыԍ-нӧ еԍкӧ мортыс лоіс? Шуӧны: „Соԇтыр муыԍ-пӧ вӧчӧма сіјӧс јенмыԁ“. |
| Мортлӧн лоӧмыд сэтшӧм жӧ, кутшӧм мукӧд ловъя ловлӧн. Мортыд сійӧ жӧ пемӧс, сӧмын аслыссикас. Тушаыс сылӧн тэчӧма черилӧн, лэбачлӧн, зверлӧн моз жӧ. Ставныслӧн налӧн, мортыдлӧн моз жӧ, эм туша мыджысьяс — лыяс, сэсся лы бердас яй. Ставныслӧн эм вем, сьӧлӧм, ты, мус, кынӧм, сювъяс, син, пель, ныр, вом да мук. т. Ставныс котыртчӧны, паськалӧны. Янсалӧны найӧ сӧмын моданас да ыджданас. Туша тэчасыс дзик ӧткодьӧсь. | Мортлӧн лоӧмыԁ сещӧм-жӧ, кущӧм мукӧԁ ловја ловлӧн. Мортыԁ сіјӧ-жӧ пемӧс (животное), сӧмын аслыс ԍікас. Тушаыс сылӧн течӧма черілӧн, лебачлӧн, ԅверлӧн-моз-жӧ. Ставныслӧн налӧн, мортыԁлӧн-моз-жӧ, ем туша мыҗыԍјас — лыјас, сеԍԍа лы берԁас јај. Ставныслӧн ем вем, ԍӧлӧм, ты, мус, кынӧм, ԍувјас, ԍін, пеԉ, ныр, вом ԁа мук. т. Ставныс котыртчӧны, паԍкалӧны. Јансалӧны најӧ сӧмын моԁанас ԁа ыҗԁанас. Туша течасыс ԇік ӧткоԃӧԍ. |
| Ӧткодь туша тэчасыд мортыдлӧн да мукӧд пемӧсъяслӧн абу прӧста артмӧма. Мортыд мукӧд пемӧсъяскӧд рӧдня жӧ, сӧмын абу ставыскӧд ӧткодя: кодкӧд матысяньджык, кодкӧд ылысяньджык. | Ӧткоԃ туша течасыԁ мортыԁлӧн ԁа мукӧԁ пемӧсјаслӧн абу прӧста артмӧма. Мортыԁ мукӧԁ пемӧсјаскӧԁ рӧԃԋа-жӧ, сӧмын абу ставыскӧԁ ӧткоԃаа: коԁкӧԁ матыԍаԋҗык, коԁкӧԁ ылыԍаԋҗык. |
| Мый сійӧ абу пӧръялӧм, а збыль мортыд ӧти рӧдысь мукӧд пемӧсъяскӧд, позьӧ аслыд тӧдмавны кӧйдыссяньыс мортыдлысь кынӧм пытшсянь сӧвмӧмсӧ кыйӧдӧмӧн. Сӧвмигчӧж сійӧс видлавны ӧтлаалӧмӧн мукӧд пемӧс кага сӧвмӧмкӧд. Дивӧ ӧд, ыджыд мортыд ньӧти абу чери кодь, звер кодь, лэбач кодь. Видзӧдлӧй мамыс кынӧмысь, найӧ водзынджыксӧ ставныс чери кодьӧсь. | Мыј сіјӧ абу пӧрјалӧм, а збыԉ мортыԁ ӧԏі рӧԁыԍ мукӧԁ пемӧсјаскӧԁ, поԅӧ аслыԁ тӧԁмавны кӧјԁысԍаԋыс мортыԁлыԍ кынӧм пыщԍаԋ сӧвмӧмсӧ кыјӧԁӧмӧн. Сӧвміг-чӧж сіјӧс віԁлавны ӧтлаалӧмӧн мукӧԁ пемӧс кага сӧвмӧмкӧԁ. Ԃівӧ-ӧԁ, ыҗыԁ мортыԁ ԋӧԏі абу чері-коԃ, ԅвер-коԃ, лебач-коԃ. Віԇӧԁлӧј мамыс кынӧмыԍ, најӧ воԇынҗыксӧ ставныс чері-коԃӧԍ. |
| Ми тӧдам нин: чери лолалӧ нёкчимӧн. Уна быдмысьлӧн — пежгагыдлӧн, чипаныдлӧн каньыдлӧн, понйыдлӧн, ӧблезянаыдлӧн, мортыдлӧн — быдӧнлӧн быдмигас медвойдӧрсяньыс эм сэтшӧм жӧ нёкчим. Сійӧ абу жӧ прӧста сідзсӧ лоӧма, рӧдня вӧснаыс, ӧти рӧдысь лоӧм вӧснаыс. Водзынджык висьталім нин: пежгагъяс, лягушаяс чериысь лоӧмаӧсь; лэбачьяс, зверъяс — пежгаг-лягушаысь. Сійӧ ӧти вужсьыс лоӧмыс ӧні на со пыр тӧдчӧ посни челядь вылас. | Мі тӧԁам-ԋін: чері лолалӧ ԋӧкчімӧн. Уна быԁмыԍлӧн: пежгагыԁлӧн, чіпаныԁлӧн, каԋыԁлӧн, поныԁлӧн, ӧбԉеԅанаыԁлӧн, мортыԁлӧн, — быԁӧнлӧн быԁмігас меԁ војԁӧрԍаԋыс ем сещӧм-жӧ ԋӧкчім. Сіјӧ абу-жӧ прӧста сіԇсӧ лоӧма, рӧԃԋа-вӧснаыс, ӧԏі рӧԁыԍ лоӧм-вӧснаыс. Воԇынҗык віԍталім-ԋін: пежгагјас, ԉагушајас черіыԍ лоӧмаӧԍ; лебачјас, ԅверјас — пежгаг-ԉагушаыԍ. Сіјӧ ӧԏі вужԍыс лоӧмыс ӧні-на со пыр тӧԁчӧ посԋі чеԉаԃ-вылас. |
| Мам кынӧмын морт быдмигӧн ӧти кадын киыс и кокыс дзик кит борд кодь, сьӧлӧмыс чери сьӧлӧм кодь дай. Квайтӧд тӧлысь вылас мортыдлӧн тӧдчыштӧ ичӧтик бӧж. | Мам кынӧмын морт быԁмігӧн ӧԏі каԁын кіыс і кокыс ԇік кіт борԁ-коԃ, ԍӧлӧмыс чері ԍӧлӧм-коԃ-ԁај. Квајтӧԁ тӧлыԍ-вылас мортыԁлӧн тӧԁчыштӧ ічӧԏік бӧж. |
| Коді бара медматыса рӧдняыс мортыдлӧн пемӧсъяс пытшсьыс-а? Позьӧ оз сійӧс тӧдны? — Позьӧ, важӧн нин тӧдмалӧма. Зверъясыд мортыдлы матынӧсьджык лэбачьяссьыд да пежгаг-лягушасьыд чериясыдкӧд дорысь. Став зверыс вердӧны ассьыныс челядьсӧ мам йӧвнас. Тайӧн найӧ янсалӧны мукӧд пӧлӧс олысьясысь. Йӧзыд пуз чужӧм кагатӧ мам йӧвнас жӧ вердӧны. Ӧні, кутшӧм звер нӧ медъёна мортланьыс мунӧ? — Ӧблезянаяс — шуасны ставныс. Збыль ӧд, сійӧ и эм. Абу эськӧ зэв нимкодь да, мый керан. Ӧблезянаыд миян кодь, медматыса рӧдняыс миян. Мый сійӧ збыль, уна ног верман висьтавны. Ёна сы вылын мырсьылӧмаӧсь, уна ног видлалӧмаӧсь, тӧдмалӧмаӧсь, кыйӧдӧмаӧсь. Быдӧн, быд видлалӧмӧн ӧти кывйӧ волӧмаӧсь: морт артмӧма ӧблезянаысь; ӧблезяна медматыса рӧдня мортлӧн. Сідз кӧ, содз тыр мусьыд морттӧ вӧчӧмыд лӧж, весь ылӧдлӧм. Сэсся перйӧм ордлыысь нывбабаӧс вӧчӧмлы оз позь эскыны. Мойдъяс тайӧяс. | Коԁі бара меԁ матыса рӧԃԋаыс мортыԁлӧн пемӧсјас пыщԍыс-а? Поԅӧ оз сіјӧс тӧԁны? — Поԅӧ, важӧн-ԋін тӧԁмалӧма. Ԅверјасыԁ мортыԁлы матынӧԍҗык лебачјасԍыԁ ԁа пежгаг-ԉагушаԍыԁ черіјасыԁкӧԁ-ԁорыԍ. Став ԅверыс верԁӧны асԍыныс чеԉаԃсӧ мам јӧвнас. Тајӧн најӧ јансалӧны мукӧԁ пӧлӧс олыԍјасыԍ. Јӧзыԁ пузчужӧм кагатӧ мам јӧвнас-жӧ верԁӧны. Ӧні, кущӧм ԅвер-нӧ меԁ јона мортлаԋыс мунӧ? — Ӧбԉеԅанајас — шуасны ставныс. Збыԉ-ӧԁ, сіјӧ-і ем. Абу еԍкӧ зев ԋімкоԃ-ԁа, мыј керан. Ӧбԉеԅанаыԁ міјан-коԃ, меԁ матыса рӧԃԋаыс міјан. Мыј сіјӧ збыԉ, уна-ног верман віԍтавны. Јона сы-вылын мырԍылӧмаӧԍ, уна-ног віԁлалӧмаӧԍ, тӧԁмалӧмаӧԍ, кыјӧԁӧмаӧԍ. Быԁӧн, быԁ віԁлалӧмӧн ӧԏі кывјӧ волӧмаӧԍ: морт артмӧма ӧбԉеԅанаыԍ; ӧбԉеԅана меԁ матыса рӧԃԋа мортлӧн. Сіԇкӧ соԇтыр муԍыԁ морттӧ вӧчӧмыԁ лӧж, веԍ ылӧԁлӧм. Сеԍԍа перјӧм орԁлыыԍ нывбабаӧс вӧчӧмлы оз поԅ ескыны. Мојԁјас тајӧјас. |
| Ӧблезянаыд зэв уна пӧлӧс: сизимдас кымын сикас лыддьыссьӧ. Морт кодьыд сӧмын нёль пӧлӧс, морт кодь ӧблезянаясӧн и нимтӧны найӧс: горилла, шимпанзе, орангутанг да гиббон. Тайӧ нёль пӧлӧс ӧблезянаыслӧн весиг бӧжыс абу. Став лысӧ и яйсӧ, быдлаті, быд кусынь видлалісны налысь морт лы-яйкӧд ӧтлаалӧмӧн. Ставыс ӧткодь. Ӧткодьыс сійӧ медся ёна тӧдчӧ быдмигӧн сизимӧд тӧлысьӧдз. Сы бӧрти ньӧжйӧникӧн вежсьыны пондасны, гырысьяслӧн пӧшти некыт оз ло ӧткодь. | Ӧбԉеԅанаыԁ зев уна пӧлӧс: ԍіԅімԁас кымын ԍікас лыԃԃыԍԍӧ. Морт-коԃыԁ ԍӧмын ԋоԉ пӧлӧс, морт-коԃ ӧбԉеԅанајасӧн і ԋімтӧны најӧс: горілла, шімпанԅе, оранг-утанг ԁа гіббон. Тајӧ ԋоԉ пӧлӧс ӧбԉеԅанаыслӧн веԍіг бӧжыс абу. Став лысӧ і јајсӧ, быԁлаті, быԁ кусіԋ віԁлалісны налыԍ морт лы-јајкӧԁ ӧтлаалӧмӧн. Ставыс ӧткоԃ. Ӧткоԃыс сіјӧ меԁԍа јона тӧԁчӧ быԁмігӧн ԍіԅімӧԁ тӧлыԍӧԇ. Сы бӧрԏі ԋӧжјӧԋікӧн вежԍыны понԁасны, гырыԍјаслӧн пӧшԏі ԋекыт оз ло ӧткоԃ. |
| Йӧлӧн вердчысь пемӧсъясӧс видлалігӧн медся ёна, бура колӧ видлавны пиньяссӧ налысь. Пиньяс сертиыс зэв кокни тӧдмавны ӧткодьлунтӧ. Мортыдлӧн пиньясыс да морт коль ӧблезянаыдлӧн пиньясыс пӧшти ӧткодьӧсь. Кыкнанныслӧн морт 32 пиньӧн. Модаыс да тэчӧмыс, анъясыс, дзик ӧткодьӧсь. Сӧмын морт кодь ӧблезянаяслӧн найӧ гырысьӧсьджык да ёнӧсьджык. Мукӧд пемӧсъяслӧн пиньясыд абу нин сэтшӧмӧсь. Модаыс да лыдыс абу сымда. | Јӧлӧн верԁчыԍ пемӧсјасӧс віԁлалігӧн меԁԍа јона, бура колӧ віԁлавны піԋјассӧ налыԍ. Піԋјас-ԍерԏіыс зев кокԋі тӧԁмавны ӧткоԃлунтӧ. Мортыԁлӧн піԋјасыс ԁа морт-коԃ ӧбԉеԅанаыԁлӧн піԋјасыс пӧшԏі ӧткоԃӧԍ. Кыкнаныслӧн морт 32 піԋӧн. Моԁаыс ԁа течӧмыс, анјасыс, ԇік ӧткоԃӧԍ. Сӧмын морт-коԃ ӧбԉеԅанајаслӧн најӧ гырыԍӧԍҗык ԁа јонӧԍҗык. Мукӧԁ пемӧсјаслӧн піԋјасыԁ абу-ԋін сещӧмӧԍ. Моԁаыс ԁа лыԁыс абу сымԁа. |
| Морт кодь ӧблезянаяслӧн да мортлӧн сюрса лы улілапомыс дзик ӧткодьӧсь. Мукӧдлаыс, медся ёна юр лыыс, абу нин ӧткодь. Мукӧд ӧблезянаяскӧд, мукӧд пемӧсъяскӧд мортлӧн нӧшта нин абу ӧткодь уналаті. | Морт-коԃ ӧбԉеԅанајаслӧн ԁа мортлӧн ԍурса лы улыла помыс ԇік ӧткоԃӧԍ. Мукӧԁлаыс, меԁԍа јона јур лыыс, абу-ԋін ӧткоԃ. Мукӧԁ ӧбԉеԅанајаскӧԁ, мукӧԁ пемӧсјаскӧԁ мортлӧн нӧшта-ԋін абу ӧткоԃ уналаті. |
| Морт юр лы ыджыдджык медгырысь ӧблезяна юр лы дорысь. Сідз кӧ, дажӧ медйӧй мортыслӧн юр вемыс ыджыд морт кодь ӧблезянасьыс. Мукӧд ӧблезянаысь, мукӧд пемӧсъясысь вемнад ещӧ нин ёна торъялӧ мортыд. Сэсся мортлӧн синтӧм сювсянь быдмыштӧ нидзув кодь. Дзик сэтшӧм жӧ эм морт кодь ӧблезянаяслӧн. Мукӧдлӧн абу, либӧ эм кӧ, мӧд сикас. | Морт јур лы ыҗыԁҗык меԁ гырыԍ ӧбԉеԅана јур лы ԁорыԍ. Сіԇ-кӧ ԁажӧ меԁ јӧј мортыслӧн јур вемыс ыҗыԁ морт-коԃ ӧбԉеԅанаԍыс. Мукӧԁ ӧбԉеԅанаыԍ, мукӧԁ пемӧсјасыԍ вемнаԁ јешщӧ-ԋін јона торјалӧ мортыԁ. Сеԍԍа мортлӧн ԍінтӧм ԍувԍаԋ быԁмыштӧ ԋіԇув-коԃ. Ԇік сещӧм-жӧ ем морт-коԃ ӧбԉеԅанајаслӧн. Мукӧԁлӧн абу, ԉібӧ ем-кӧ, мӧԁ ԍікас. |
| Тайӧ став видлалӧмыс, ӧткодь тушаыс, индӧ мортыдлы медматыса рӧдняыс вылӧ — морт кодь ӧблезяна вылӧ. | Тајӧ став віԁлалӧмыс, ӧткоԃ тушаыс, інԁӧ мортыԁлы меԁ матыса рӧԃԋаыс-вылӧ — морт-коԃ ӧбԉеԅана вылӧ. |
| Позьӧ ещӧ мӧд ногӧн петкӧдлыны маті рӧдствосӧ мортыдлысь да морт кодь ӧблезянаыдлысь. Ӧти пемӧсысь кӧ мӧд пемӧсӧ — ас кодьлы либӧ мукӧд пӧлӧслы — кисьтан вирсӧ, дивӧяс лоӧны. Кроликлы кӧ лэдзыштан морскӧй порсьлысь вирсӧ, сэсся сы бӧрын кроликлысь ассьыс босьтан да вир васӧ сорлалан кымынкӧ войт морскӧй порсь вир вакӧд — вир ваыс пырысьтӧм пыр гудыртчас, дозъяд поводнӧй уна гудырыс пуксяс. Сідз уналысь видлалісны. Мый нӧ? Вӧлӧмкӧ вир ваыд оз быд сорлалӧмысь гудыртчы, сӧмын кор рӧдняяслӧн веськалӧ сорлавны да кор сорлавтӧдзыс сорлалан сикас вирсӧ лэдзлӧмаӧсь пемӧс пытшкас. | Поԅӧ јешщӧ мӧԁ ногӧн петкӧԁлыны маты рӧԁствосӧ мортыԁлыԍ ԁа морт-коԃ ӧбԉеԅанаыԁлыԍ. Ӧԏі пемӧсыԍ-кӧ мӧԁ пемӧсӧ — аскоԃлы ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧслы, — кіԍтан вірсӧ — ԃівӧјас лоӧны. Кроԉіклы-кӧ леԇыштан морскӧј порԍлыԍ вірсӧ, сеԍԍа сы бӧрын кроԉіклыԍ асԍыс боԍтан ԁа вір васӧ сорлалан кымынкӧ војт морскӧј порԍ вір вакӧԁ, — вір ваыс пырыԍтӧм пыр гуԁыртчас, ԁозјаԁ повоԁнеј уна гуԁырыс пукԍас. Сіԇ уналыԍ віԁлалісны. Мыј-нӧ? Вӧлӧмкӧ вір ваыԁ оз быԁ сорлалӧмыԍ гуԁыртчы, сӧмын кор рӧԃԋајаслӧн веԍкалӧ сорлавны ԁа кор сорлавтӧԇыс сорлалан ԍікас вірсӧ леԇлӧмаӧс пемӧс пыщкас. |
| Мед ёнджыка вежӧравны тайӧс, босьтамӧ вир ва кроликлысь ли, понлысь ли, ыжлысь ли, вӧвлысь ли, мукӧд пемӧсъяслысь ли, сӧмын водзын мед вӧлі кисьтӧма сійӧ пемӧс пытшкас чипанлысь вирсӧ — сэсся сорлавны сійӧс чипан вирӧн кӧть гулю вирӧн — дзик ӧткодь: кыкнансьыс гудыртчас, кыкнансьыс гудырыс пуксяс. Войтӧдам кӧ сэтчӧ йӧлӧн вердчан пемӧсъяслысь вир васӧ, немтор оз ло, некутшӧм гудыр он казяв. Тайӧ видлалӧм серти чипаныд да гулюыд маті рӧдняяс. Лӧсьӧдӧм вир ва ӧш вирысь зэв ӧдйӧ гудыртчӧ, уна зэв гудыр пуксьӧ ӧш либӧ мӧс вир вакӧд сорлалӧмысь. Ньӧти оз гудыртчы мукӧд рӧмидзтысь пемӧс вирӧн сорлалӧмысь, шуам, ыжысь, слӧнысь, ланьысь. Сідз кӧ, ӧшкӧд-мӧскӧд маті рӧдняяс, мукӧд рӧмидзтысьяскӧд ылысянь нин рӧдняыс, ылынджык чипана-гулюа костысь. | Меԁ јонҗыка вежӧравны тајӧс, боԍтамӧ вір ва кроԉіклыԍ-ԉі, понлыԍ-ԉі, ыжлыԍ-ԉі, вӧвлыԍ-ԉі, мукӧԁ пемӧсјаслыԍ-ԉі, сӧмын воԇын меԁ вӧлі кіԍтӧма сіјӧ пемӧс пыщкас чіпанлыԍ вірсӧ, — сеԍԍа сорлавны сіјӧс чіпан вірӧн кӧԏ гуԉу вірӧн, — ԇік ӧткоԃ: кыкнанԍыс гуԁыртчас, кыкнанԍыс гуԁырыс пукԍас. Војтӧԁам-кӧ сетчӧ јӧлӧн верԁчан пемӧсјаслыԍ вір васӧ, ԋемтор оз ло, ԋекущӧм гуԁыр, он каԅав. Тајӧ віԁлалӧм-ԍерԏі чіпаныԁ ԁа гуԉуыԁ маты рӧԃԋајас. Лӧԍӧԁӧм вір ва ӧш вірыԍ зев ӧԁјӧ гуԁыртчӧ, уна зев гуԁыр пукԍӧ ӧш ԉібӧ мӧс вір вакӧԁ сорлалӧмыԍ. Ԋӧԏі оз гуԁыртчы мукӧԁ рӧміԇтыԍ пемӧс вірӧн сорлалӧмыԍ, шуам, ыжыԍ, слӧныԍ, лаԋыԍ. Сіԇкӧ ӧшкӧԁ мӧскӧԁ маты рӧԃԋајас, мукӧԁ рӧміԇтыԍјаскӧԁ ылыԍаԋ-ԋін рӧԃԋаыс, ылынҗык чіпана гуԉуа костыԍ. |
| Мый лоӧ пемӧс вир ваяскӧд, мортлысь кӧ вирсӧ лэдзлыны на пытшкӧ? Сэтшӧм вир ваыд, морт вир вылын лӧсьӧдӧм вир ваыд гудыртчӧ морт вир ва войтӧдӧмысь да морт кодь ӧблезяна вир войтӧдӧмысь. Гудыртчӧмыс, гудыр пуксьӧмыс дзик ӧтмында кыкнан вирнас сорлалӧмысь. Кыдз сэсся морттӧ да морт кодь ӧблезянатӧ та бӧрын дзик матыса рӧдняясӧн он шу! | Мыј лоӧ пемӧс вір вајаскӧԁ, мортлыԍ-кӧ вірсӧ леԇлыны на пыщкӧ? Сещӧм вір ваыԁ, морт вір вылын лӧԍӧԁӧм вір ваыԁ гуԁыртчӧ морт вір ва војтӧԁӧмыԍ ԁа морт-коԃ ӧбԉеԅана вір војтӧԁӧмыԍ. Гуԁыртчӧмыс, гуԁыр пукԍӧмыс ԇік ӧтмынԁа кыкнан вірнас сорлалӧмыԍ. Кыԇ сеԍԍа морттӧ ԁа морт-коԃ ӧбԉеԅанатӧ та бӧрын ԇік матыса рӧԃԋајасӧн он шу! |
| Горилла, шимпанзе, орангутанг да гиббон миян рӧдняяс, миян важ бать-мамъяс. Ми — налӧн челядь, сӧмын аслыссямаӧсь, унджык вемаӧсь, ыджыдджык вежӧраӧсь. | Горілла, шімпанԅе, оранг-утанг ԁа гіббон міјан рӧԃԋајас, міјан важ баԏ-мамјас. Мі — налӧн чеԉаԃ, сӧмын аслыс-ԍамаӧԍ: унҗык вемаӧԍ, ыҗыԁҗык вежӧраӧԍ. |
| Тӧдӧмысь, абу ӧні олысь ӧблезянаясыд миян бать-мамным, а ёна важсяяс. Коркӧ, зэв нин важӧн, мортыдлӧн да морт кодь ӧблезяналӧн ӧти бать вӧлӧма, ӧти вужйысь найӧ. Сэсся уна воӧн, уна во чӧж найӧ вежласьӧмаӧсь, бӧрйысьӧмаӧсь мукӧд пемӧсъяс моз жӧ, ӧнія выйӧдз воӧмаӧсь. Сідз кӧ, му вылад коркӧ овлӧмаӧсь йӧз нисьӧ ӧблезянаяс. Вӧліны кӧ сэтшӧм дивӧясыс, колӧ лоны кӧнкӧ колясъясыс налӧн, кӧть ӧти лы. | Тӧԁӧмыԍ, абу ӧні олыԍ ӧбԉеԅанајасыԁ міјан баԏ-мамным, а јона важԍајас. Коркӧ, зев-ԋін важӧн, мортыԁлӧн ԁа морт-коԃ ӧбԉеԅаналӧн ӧԏі баԏ вӧлӧма, ӧԏі вужјыԍ најӧ. Сеԍԍа уна воӧн, уна во чӧж најӧ вежлаԍӧмаӧԍ, бӧрјыԍӧмаӧԍ мукӧԁ пемӧсјас-моз-жӧ, ӧніја выјӧԇ воӧмаӧԍ. Сіԇ-кӧ мувылаԁ коркӧ овлӧмаӧԍ јӧз-ԋіԍӧ ӧбԉеԅанајас. Вӧліны-кӧ сещӧм ԃівӧјасыс, колӧ лоны кӧнкӧ коԉасјасыс налӧн, кӧԏ ӧԏі лы, |
| Сідзи и лои. Ява ді вылысь 1891 воын голландияса велӧдчӧм мортлы, военнӧй доктор Дюбуалы, сюри сэтшӧм лыясыд. Венгавана ю пӧлӧнысь сюрӧма сылы юр лы вевтыс, юр лы выліыс синкымсяньыс да балябӧжӧдзыс, кык юр пинь да лядьвей лыыс. Ставыс тайӧ зэв пыдысь му пытшкысь сюрӧмаӧсь, кымынкӧ сюрс во сайса му пласт артмӧмысь. Юр лы торйыс мортлӧн кодь и ӧблезяналӧн кодь. Кузьтаыс да пасьтаыс абу дзик ичӧтӧсь, сы ыдждаыд овлӧны йӧзыдлӧн. Плешкыс дзик ӧблезяналӧн кодь: ляпкыд, зэв ёна бӧрлань мунӧма. | Сіԇі і лоі. Јава ԁі вылыԍ 1891 воын голланԃіјаса велӧԁчӧм мортлы, војеннӧј ԁоктор Ԃубуалы, ԍурі сещӧм лыјасыԁ. Венгавана ју пӧлӧныԍ ԍурӧма сылы јурлы вевтыс, — јурлы выліыс ԍінкымԍаԋыс ԁа баԉабӧжӧԇыс, кык јурпіԋ ԁа ԉаԃвеј лыыс. Ставыс тајӧ зев пыԁыԍ му пыщкыԍ ԍурӧмаӧԍ, кымынкӧ ԍурс во сајса му пласт артмӧмыԍ. Јур лы торјыс мортлӧн-коԃ і ӧбԉеԅаналӧн-коԃ. Куԅтаыс ԁа паԍтаыс абу ԇік ічӧтӧԍ, сы ыҗԁаыԁ овлӧны јӧзыԁлӧн. Пԉешыс ԇік ӧбԉеԅаналӧн-коԃ: ԉапкыԁ, зев јона бӧрлаԋ мунӧма (покатый). |
| Медым бурджыка вежӧравны ӧблезяналысь, мортлысь да сюрӧм юр лылысь ыдждасӧ, висьталамӧ, уна-ӧ сэтчӧ тӧрӧ ва. Медыджыд юра морт кодь ӧблезяналӧн юр лыас тӧрӧ куим стӧкан ва; медічӧт юра морт юр лыӧ — вит стӧкан да джын ва; сюран юр лыӧ — нёль да джын мында. | Меԁым бурҗыка вежӧравны ӧбԉеԅаналыԍ, мортлыԍ ԁа ԍурӧм јурлылыԍ ыҗԁасӧ, віԍталамӧ, унаӧ сетчӧ тӧрӧ ва. Меԁ ыҗыԁ јура морт-коԃ ӧбԉеԅаналӧн јурлыас тӧрӧ кујім стӧкан ва; меԁ ічӧт јура морт јурлыӧ — віт стӧкан ԁа җын ва; ԍуран јурлыӧ — ԋоԉ ԁа җын мынԁа. |
| Эм сюрӧм лылӧн ещӧ синмӧ шыбитчан тор: рӧмидзтан лы. Сы серти ӧти ног кӧ — морт юр лы, мӧд ног кӧ — морт кодь ӧблезяналӧн. Ӧти кывйӧн кӧ шуны, сюрӧм юр лыыс морт нисьӧ ӧблезяналӧн или питекантроплӧн, кыдз сійӧс нимтӧны. | Ем ԍурӧм лылӧн јешщӧ ԍінмӧ шыбытчан тор: рӧміԇтан лы. Сы-ԍерԏі ӧԏіног-кӧ — морт јурлы, мӧԁ-ног-кӧ — морт-коԃ ӧбԉеԅаналӧн. Ӧԏі кывјӧн-кӧ шуны, ԍурӧм јурлыыс морт-ԋіԍӧ ӧбԉеԅаналӧн іԉі пітекантропуслӧн, кыԇ сіјӧс ԋімтӧны. |
| Сюрӧм пиньяс ёнджыка морт кодь ӧблезяна пиньяс вылӧ мунӧны, дай кок лыыс дзик морт кок лы кодь. Дажӧ сы йылысь ёна велӧдчӧм йӧз костын войдӧрсӧ вензьӧм муніс: коді шуӧ морт лы пӧ тайӧ, коді ӧблезяна лы. Сідзкӧ питекантропыд вермылӧма ветлӧдлыны и котравны. | Ԍурӧм піԋјас јонҗыка морт-коԃ ӧбԉеԅана піԋјас вылӧ мунӧны, ԁај, кок лыыс ԇік морт кок лы-коԃ. Ԁажӧ сы-јылыԍ јона велӧԁчӧм јӧз костын војԁӧрсӧ венԅӧм муніс: коԁі шуӧ морт лы-пӧ тајӧ, коԁі ӧбԉеԅана лы. Сіԇкӧ пітекантропусыԁ вермылӧма ветлӧԁлыны і котравны. |
| Татшӧм лыяс сюралӧм серти син куньлытӧг позьӧ шуны, мый сё сюрс во сайын му вылын збыль олӧмаӧсь морт нисьӧ ӧблезянаяс. Ӧні найӧ бырӧмаӧсь нин: кулӧмаӧсь, либӧ кузянад мӧд сикасӧ пӧрӧмаӧсь: ӧтарсяньыс мортӧ, мӧдарсяньыс морт кодь ӧблезянаясӧ. | Тащӧм лыјас ԍуралӧм-ԍерԏі ԍін куԋлытӧг поԅӧ шуны, мыј ԍо ԍурс во сајын мувылын збыԉ олӧмаӧԍ морт-ԋіԍӧ ӧбԉеԅанајас. Ӧні најӧ бырӧмаӧԍ-ԋін: кулӧмаӧԍ, ԉібӧ куԅанаԁ мӧԁ ԍікасӧ пӧрӧмаӧԍ: ӧтарԍаԋыс мортӧ, мӧԁарԍаԋыс морт-коԃ ӧбԉеԅанајасӧ. |
| Мыйла нӧ эськӧ да кыдзи ӧблезяна-мортыс мортас воис? Татшӧм дивӧсӧ со кыдзи колӧ мӧвпавны. Кӧнкӧ му вылын ӧблезяна-мортлӧн чужины аслыссяма челядь: ыджыд юраӧсь, уна вемаӧсь, бур вежӧраӧсь. Налы, сюсьджык, вежӧраджык пемӧсъяслы кокньыдджык лои овны му вылад. Сёян-юаныд налы кокньыдджыка шедӧ, асьнысӧ видзны лёк вӧчысьяссьыд путьмӧныджык дзебсясьӧмӧн да пышъялӧмӧн. Кулысьыд, вошысьыд на пытшкысь этшаджык пондіс лоны... Олӧны — воысь-во содӧны. Кымын водзӧ, сымын вежӧрсялӧны. Юр садь содӧ. Важӧн вӧвлі и ӧні овлӧ: му лэччӧ, ойдӧ ваӧн. Ыджыд му пласт тупкысяс ванад, мореыс гызьӧбтас сэтчӧ. Ва шӧрысь сӧмын мылькъя инъяс, гырысь ді моз, дӧввидзны-тыдавны пондасны. Сэтшӧм діяс вылад олӧмыд оз нин ыджыд паськыд муын кодь ло, аслыссяма лоӧ. Олысьясыд, шуам, сійӧ жӧ ӧблезяна-мортъясыд, моренад дзикӧдз торъялӧны мукӧдсьыс. Налӧн сэсся, ді вылад кольысьяслӧн, олӧмыс аслыссяма и лоӧ: овны да вежласьны пондасны олӧм сертиыс да места сертиыс. Ӧблезяна-мортъяс ёна котыртчисны, паськалісны, вывті унаӧн лоины. Овны налы лои дзескыд. Ковмис корсьны выль оланінъяс, выль местаӧ овмӧдчыны. | Мыјла-нӧ еԍкӧ ԁа кыԇі ӧбԉеԅана-мортыс мортас воіс? Тащӧм ԃівӧсӧ со кыԇі колӧ мӧвпавны. Кӧнкӧ мувылын ӧбԉеԅана-мортлӧн чужіны аслыс-ԍама чеԉаԃ: ыҗыԁ јураӧԍ, уна вемаӧԍ, бур вежӧраӧԍ. Налы, ԍуԍҗык, вежӧраҗык пемӧсјаслы кокԋіҗык лоі овны мувылаԁ. Ԍојан-јуаныԁ налы кокԋіҗыка шеԁӧ, аԍнысӧ віԇны ԉок вӧчыԍјасԍыԁ пуԏмӧныҗык ԇебԍаԍӧмӧн ԁа пышјалӧмӧн. Кулыԍыԁ, вошыԍыԁ на пыщкыԍ ещаҗык понԁіс лоны... Олӧны, — воыԍ воӧ соԁӧны. Кымын воԇӧ, сымын вежӧрԍалӧны, јурсаԃ соԁӧ. Важӧн вӧвлі і ӧні овлӧ: му летчӧ, ојԁӧ ваӧн. Ыҗыԁ му пласт тупкыԍас ванаԁ, морӧыс гыԅӧптас сетчӧ. Ва шӧрыԍ сӧмын мыԉкја інјас, гырыԍ ԁі-моз, ԁӧввіԇны тыԁавны понԁасны. Сещӧм ԁіјас вылаԁ олӧмыԁ оз-ԋін ыҗыԁ паԍкыԁ муын-коԃ ло, аслыс-ԍама лоӧ. Олыԍјасыԁ, шуам, сіјӧ-жӧ ӧбԉеԅана-мортјасыԁ, морӧнаԁ ԇікӧԇ торјалӧны мукӧԁԍыс. Налӧн сеԍԍа, ԁі вылаԁ коԉыԍјаслӧн, олӧмыс аслыс-ԍама і лоӧ: овны ԁа вежлаԍны понԁасны олӧм-ԍерԏіыс ԁа места-ԍерԏіыс. Ӧбԉеԅана-мортјас јона котыртчісны, паԍкалісны, вывті унаӧн лоіны. Овны налы лоі ԇескыԁ. Ковміс корԍны выԉ олан інјас, выԉ местаӧ овмӧԁчыны. |
| Тайӧ позьӧ тӧдны Ява ді серти. Сэтысь жӧ сюралісны питекантроп лыясыд. Яваыд аслас нэмӧн унаысь янсавліс, ӧтлаасьліс ыджыд муыскӧд. Сійӧ буретш Австралияа-Азияа костын. Ӧтар-мӧдарсяньыс найӧ пычйӧдлӧны море пыдӧстӧ, ваыд пыр вежласьӧ места вывсьыс. Сідзнад ватӧ гӧвкйӧдлігӧн Яваыд кор торъялӧ мусьыс паськыд ваӧн, кор ва косьмӧ, помся муыскӧд. Австралияын олӧмыд дзик абу Ява дівывса кодь. Ява вылын сук пемыд вӧр. Олысьясыслы кынӧмпӧтсӧ лоӧ пуяс вылӧ каттьысьӧмӧн корсьысьны. Сэсся сэтшӧм олысьясыд Австралияӧ веськаласны ва бырлігад, да выль нога олӧмӧ лоӧ велӧдчыны. Австралияад ыджыд кушинъяс. Кӧнкӧ-кӧнкӧ нин гырысь, увтӧм кыз пуяс сулалӧны, эвкалиптъясӧн шусьӧны. | Тајӧ поԅӧ тӧԁны Јава ԁі-ԍерԏі. Сетыԍ-жӧ со ԍуралісны пітекантропус лыјасыԁ. Јаваыԁ аслас немӧн унаыԍ јансавліс, ӧтлааԍліс ыҗыԁ муыскӧԁ. Сіјӧ бурещ Австраԉіјаа Аԅіјаа костын. Ӧтар мӧԁарԍаԋыс најӧ пычјӧԁлӧны морӧ пыԁӧстӧ, ваыԁ пыр вежлаԍӧ места вывԍыс. Сіԇнаԁ ватӧ гӧвкјӧԁлігӧн Јаваыԁ кор торјалӧ муԍыс паԍкыԁ ваӧн, кор ва коԍмӧ, помԍа муыскӧԁ. Австраԉіјаын олӧмыԁ ԇік абу Јава ԁівывса-коԃ. Јава вылын сук пемыԁ вӧр. Олыԍјасыслы кынӧм-пӧтсӧ лоӧ пујас вылӧ каԏԏыԍӧмӧн корԍыԍны. Сеԍԍа сещӧм олыԍјасыԁ Австраԉіјаӧ веԍкаласны ва бырлігаԁ, ԁа выԉнога олӧмӧ лоӧ велӧԁчыны. Австраԉіјааԁ ыҗыԁ куш інјас. Кӧнкӧ кӧнкӧ-ԋін гырыԍ, увтӧм кыԇ пујас сулалӧны, евкаԉіптјасӧн шуԍӧны. |
| Воысь олысьяслы лоис велӧдчыны котравны кушинъясті да каттьысьны увтӧм пу вылӧ. Ӧблезянаяслы сы вылӧ кок оз туй: налӧн ыджыд чуньыс кокас шевкнитчӧма, калькалӧма ёна мукӧдсьыс. Увтӧм пуяслысь сэтшӧм чуньӧн немтор кутны. Сы вӧсна кокныс налӧн пондіс вежсьыны, медым оланінас туйӧ. Сэсся со уна сё сюрс вонад дзикӧдз вежсьӧма, ӧд кутшӧмӧсь миян кокъясным ӧні. Кок вежсис. Котравны да ветлӧдлыны лӧсьыдджык лои, кык кок вылын нӧшта лӧсьыд. Сӧмын кык кокӧн кӧ ветлӧдлыны, колӧ веськыда сулавны. Веськыда кӧ сулавны, колӧ вежыштны сюрса лылысь артмӧмсӧ. Тадзтӧ выль нога олӧмад велӧдчигӧн, ньӧжйӧникӧн, уна воӧн вежсис налӧн модаыс. Велӧдчигмозыд унаӧн, тӧдӧмысь, кулаліны, вошаліны. Ёнджыкъясыс да сюсьджыкъясыс олісны да олісны, воысь воӧ матысмисны олӧмас. Кузянад сэсся со кытчӧдз восьӧма — мортӧдз. Мортӧн пондӧмаӧсь вежсьӧм ӧблезянатӧ шуны. | Воыԍ олыԍјаслы лоіс велӧԁчыны котравны куш інјасті ԁа каԏԏыԍны увтӧм пу вылӧ. Ӧбԉеԅанајаслы сы вылӧ кок оз туј: налӧн ыҗыԁ чуԋыс кокас шевкԋітчӧма, каԉкалӧма јона мукӧԁԍыс. Увтӧм пујаслыԍ сещӧм чуԋӧн ԋемтор кутны. Сы-вӧсна кокныс налӧн понԁіс вежԍыны, меԁым олан інас тујӧ. Сеԍԍа со уна ԍо ԍурс вонаԁ ԇікӧԇ вежԍӧма, ӧԁ кущӧмӧԍ міјан кокјасным ӧні. Кок вежԍіс. Котравны ԁа ветлӧԁлыны лӧԍыԁҗык лоі, кык кок вылын нӧшта лӧԍыԁ. Сӧмын кык кокӧн-кӧ ветлӧԁлыны, колӧ веԍкыԁа сулавны. Веԍкыԁа-кӧ сулавны, колӧ вежыштны ԍурса лылыԍ артмӧмсӧ. Таԇтӧ выԉнога олӧмаԁ велӧԁчігӧн, ԋӧжјӧԋікӧн, уна воӧн вежԍіс налӧн моԁаыс. Велӧԁчіг-мозыԁ унаӧн, тӧԁӧмыԍ, кулаліны, вошаліны. Јонҗыкјасыс ԁа ԍуԍҗыкјасыс олісны ԁа олісны, воыԍ воӧ матыԍмісны олӧмас. Куԅанаԁ сеԍԍа со кытчӧԇ воԍӧма — мортӧԇ. Мортӧн понԁӧмаӧԍ вежԍӧм ӧбԉеԅанатӧ шуны. |
| Мый нӧ лои ӧблезяна-мортъясыдкӧд, ді вылас кольччысьяскӧд? Найӧ пыр жӧ вежласисны. Тушаыс, модаыс налӧн воысь воӧ велалі бурджыка да бурджыка овны сьӧд пемыд вӧрын; сюсьджыка, тэрыбджыка велалісны найӧ каттьысьны пу вылӧ. Тӧдӧмысь, ӧблезяна-мортлӧн вежсьӧмыс ді вылын да ыджыд му вылын эз ӧти туйӧд мун, эз ӧтмоза. Сы вӧсна сё сюрс во мысти ӧти вужйысь кык пӧлӧс олысьяс лоины: ӧблезянаяс — вӧрын олысьяс, мортъяс — кушинын олысьяс. | Мыј-нӧ лоі ӧбԉеԅана-мортјасыԁкӧԁ, ԁі вылас коԉчыԍјаскӧԁ. Најӧ пыр-жӧ вежлаԍісны. Тушаыс, моԁаыс налӧн воыԍ воӧ велалі бурҗыка ԁа бурҗыка овны ԍӧԁ пемыԁ вӧрын; ԍуԍҗыка, терыбҗыка велалісны најӧ каԏԏыԍны пу вылӧ. Тӧԁӧмыԍ, ӧбԉеԅана-мортлӧн вежԍӧмыс ԁі вылын ԁа ыҗыԁ мувылын ез ӧԏі тујӧԁ мун, ез ӧтмоза. Сы-вӧсна ԍо ԍурс во-мыԍԏі ӧԏі вужыԍ кык пӧлӧс олыԍјас лоіны: ӧбԉеԅанајас — вӧрын олыԍјас, мортјас — куш інын олыԍјас. |
| Выль сикас пемӧсъяс — мортъяс, уна юр вемысла тӧлкаӧсьджык, вежӧраӧсьджык мукӧд пемӧсъяссьыс лоины. Найӧ выль нога тушанад вермисны овны кушинын, вӧраинын, увтас местаын, гӧра йылын, кӧдзыдінын, шоныдінын. Мортыд ёнджыка пондіс кужны видзны асьсӧ быд лёкысь, притчасьыс, тшыгла да кӧдзыда кулӧмысь. Чинӧм налӧн этшаджык лои, ӧтарӧ содны пондісны, паськавны. Разалісны став му пасьтаыс. Му вывті паськыд, ыджыд. Олӧм быдлаын аслыссяма, некӧн абу ӧткодь. Олӧм серти пондіс вежласьны модаыс, тушаыс, рожаыс мортыдлӧн: лоины еджыдъяс (рӧмнас), сьӧдъяс, сім вижъяс, гӧрдъяс. Мортыд петі ӧти вужйысь мукӧд пемӧсъяскӧд, сӧмын аслас сюсьлуннас, кужӧмнас ёна бӧрӧ найӧс колис. Сійӧ сы вӧсна, мый мортыдлӧн вемыс ӧтарӧ соді, тушаыс велалі выль оланінӧ. Ӧнія выйӧдз воны мортыдлы уна сё сюрс во ковмис. Эз ӧд сылӧн друг сод да вежсьы юр вемыс да тушаыс. | Выԉ ԍікас пемӧсјас — мортјас, уна јур вемысла тӧлкаӧԍҗык, вежӧраӧԍҗык мукӧԁ пемӧсјасԍыс лоіны. Најӧ выԉнога тушанаԁ вермісны овны куш інын вӧра інын, увтас местаын, гӧра јылын, кӧԇыԁ інын, шоныԁ інын. Мортыԁ јонҗыка понԁіс кужны віԇны аԍсӧ быԁ ԉокыԍ, пріччајасыԍ, щыгла ԁа кӧԇыԁла кулӧмыԍ. Чінӧм налӧн ещаҗык лоі, ӧтарӧ соԁны понԁісны, паԍкавны. Разалісны ставму паԍтаыс. Му вывті паԍкыԁ, ыҗыԁ. Олӧм быԁлаын аслыс-ԍама, ԋекӧн абу ӧткоԃ. Олӧм-ԍерԏі понԁіс вежлаԍны моԁаыс, тушаыс, рожаыс мортыԁлӧн: лоіны јеҗыԁјас (рӧмнас), ԍӧԁјас, сім віжјас, гӧрԁјас. Мортыԁ петі ӧԏі вужыԍ мукӧԁ пемӧсјаскӧԁ, сӧмын аслас ԍуԍлуннас, кужӧмнас јона бӧрӧ најӧс коԉіс. Сіјӧ сы-вӧсна, мыј мортыԁлӧн вемыс ӧтарӧ соԁі, тушаыс велалі выԉ олан інӧ. Ӧніја выјӧԇ воны мортыԁлы уна ԍо ԍурс во ковміс. Ез-ӧԁ сылӧн ԁруг соԁ ԁа вежԍы јур вемыс ԁа тушаыс. |
| Видласьӧмӧн да ӧтьведайтчӧмӧн мортыд унатор тӧдмаліс, унатор велӧдіс. Ас сюсьлуннас ывлавывсӧ ас кипод улас босьтіс. Унатор на сійӧ кӧсйӧ вӧчны, сы вӧсна медся ёна и пессьӧ-олӧ. Аслас вежӧрсялӧмӧн мортыд ӧтарӧ ылысмӧ рӧдвужсьыс, нёль кока пемӧсъясысь. Водзын виччысьӧ сійӧс сэтшӧм олӧм, кор ставныс ӧти семья котыр кодьӧсь лоасны, пондасны овны мӧда-мӧд вӧснаыс, мӧда-мӧдыслы отсасьны. | Віԁлаԍӧмӧн ԁа ӧԏвеԁајтчӧмӧн мортыԁ уна тор тӧԁмаліс, уна тор велӧԁіс. Ас ԍуԍлуннас ывлавывсӧ ас кіпоԁулас боԍтіс. Уна тор-на сіјӧ кӧсјӧ вӧчны, сы-вӧсна меԁԍа јона і песԍӧ олӧ. Аслас вежӧрԍалӧмӧн мортыԁ ӧтарӧ ылыԍмӧ рӧԁвужԍыс, ԋоԉ кока пемӧсјасыԍ. Воԇын віԁчыԍӧ сіјӧс сещӧм олӧм, кор ставныс ӧԏі ԍемја котыр-коԃӧԍ лоасны, понԁасны овны мӧԁа-мӧԁ-вӧснаыс, мӧԁа-мӧԁыслы отсаԍны. |
Комиӧн гижис
Чеусова Анна
Чеусова Анна
Важ коми гижӧд
