| ВИДЗӦЙ ВӦР СОТЧӦМЫСЬ | ВІԆӦЈ ВӦР СОТЧӦМЫԌ |
| І. ВӦР ДА ВӦР СОТЧӦМЪЯС | І. ВӦР ԀА ВӦР СОТЧӦМЈАС |
| КУТШӦМ УБЫТКАЯС ВАЙӦНЫ ВӦРЫН ПӦЖАРЪЯС | КУЩӦМ УБЫТКАЈАС ВАЈӦНЫ ВӦРЫН ПӦЖАРЈАС |
| Вӧр сотчӧм йылысь, коді вайӧ народнӧй овмӧслы вывті ыджыд урон, журнал-газетъяс быд во кыпӧдӧны тревога. Сӧмын тайӧ «драконыс» век на олӧ да «кӧзяитӧ» миян странаса вӧра районъясын, воысь воӧ бырӧдӧ став Сӧвет Союз пасьтала уна сё сюрс гектар вӧр, коді сулалӧ уна дас миллион шайт. | Вӧр сотчӧм јылыԍ, коԁі вајӧ нароԁнӧј овмӧслы вывті ыҗыԁ урон, журнал-гаԅетјас быԁ во кыпӧԁӧны тревога. Сӧмын тајӧ „ԁраконыс“ век-на олӧ ԁа „кӧԅаітӧ“ міјан странаса вӧра рајонјасын, воыԍ-воӧ бырӧԁӧ став Сӧвет Сојуз паԍтала уна ԍо ԍурс гектар вӧр, коԁі сулалӧ уна ԁас міԉԉон шајт. |
| Сотчӧ вӧр медъёнасӧ миянын, Войвылын, сотчӧ гожся тӧлысьясын — кор ёнджыка, кор омӧльджыка, поводдя серти да ёна-ӧ зэра гожӧмыс. | Сотчӧ вӧр меԁјонасӧ міјанын, Војвылын, сотчӧ гожԍа тӧлыԍјасын — кор јонҗыка, кор омӧԉҗыка, повоԃԃа ԍерԏі ԁа јона-ӧ зера гожӧмыс. |
| Торъя ёна сотчывлӧ кос гожӧмъясын, кор косьмӧны нюръяс да вӧрын мусин, а нитшъяс, турунъяс, лысъяс да мукӧд пӧлӧс лӧп лоӧны сэтшӧм косӧсь, мый зэв кокниа ӧзйӧны да отсалӧны билы зэв ӧдйӧ паськавны. | Торја јона сотчывлӧ кос гожӧмјасын, кор коԍмӧны ԋурјас ԁа вӧрын муԍін, а ԋіщјас, турунјас, лысјас ԁа мукӧԁ пӧлӧс лӧп лоӧны сещӧм косӧԍ, мыј зев кокԋіа сотчӧны ԁа отсалӧны білы зев ӧԁјӧ паԍкавны. |
| Татшӧм кос гожӧмъясыс Войвыв крайын бӧръявылыс вӧліны 1913, 1920 да 1927-ӧд воясын. | Тащӧм кос гожӧмјасыс Војвыв крајын бӧрја вылыс вӧліны 1913, 1920 ԁа 1927-ԁ војасын. |
| Тайӧ воясас водз тулыссянь да сёр арӧдз сотчисны вӧръяс — кыдз шуліс поэт — «тупкысьліс енэжыс сьӧд тшынӧн, кыдз вуальӧн...» | Тајӧ војасас воԇ тулысԍаԋ ԁа ԍор арӧԇ сотчісны вӧрјас — кыԇ шуліс поет — „тупкыԍліс јенежыс ԍӧԁ щынӧн, кыԇ вуаԉӧн...“ |
| Не ӧти сюрс гектар вӧр дзикӧдз быри выльысь быдмытӧм вылӧ. Народнӧй овмӧслы уна миллион шайт убытка лоӧм кындзи, лоины нӧшта водзӧ вӧр бырӧдӧм вылӧ условйӧяс — вӧр сотчӧм инъясын паськалісны вред вӧчысь гагъяс, кодъяс век ветлӧны пӧжаръяс бӧрся. | Ԋе ӧԏі ԍурс гектар вӧр ԇікӧԇ бырі выԉыԍ быԁмытӧм вылӧ. Нароԁнӧј овмӧслы уна міԉԉон шајт убытка лоӧм кынԇі, лоіны нӧшта воԇӧ вӧр бырӧԁӧм вылӧ условјӧјас — вӧр сотчӧм інјасын паԍкалісны вреԁ вӧчыԍ гагјас, коԁјас век ветлӧны пӧжарјас бӧрԍа. |
| Сідз, 1927 вося кос гожӧмын Войвыв крайын вӧлі жугӧдӧма пӧжаръясӧн со мыйта вӧр (Наркомземса вӧр управленньӧлӧн 1926/27 вося статистика): (видз. табл. 4-ӧд лб.). | Сіԇ, 1927 воԍа кос гожӧмын Војвыв крајын вӧлі жугӧԁӧма пӧжарјасӧн со мыјԁа вӧр (Наркомԅемса вӧр управԉеԋԋӧлӧн 1926/27 воԍа стаԏіԍԏіка): (віԇ. табԉ. 4-ӧԁ ԉістб.). |
| Площадь (гектар) | Плӧшщаԃ(гектар) |
| Вӧрлӧн масса (куб. м.) | Вӧрлӧн масса(куб. м.) |
| Убытка (шайт) | Убытка(шајт) |
| Воддза Кардор губерняын | Воԇԇа Карԁор губерԋаын |
| 115.363 | 115.363 |
| 4.165.477 | 4.165.477 |
| 2.108.434 | 2.108.434 |
| Воддза Вӧлӧгда губерняын | „ Вӧлӧгԁа „ |
| 28.216 | 28.216 |
| 632.224 | 632.224 |
| 746.314 | 746.314 |
| Воддза С.-Двинскӧй губерняын | „ Ԍ.-Ԃвінскӧј„ |
| 4346 | 4346 |
| 96.499 | 96.499 |
| 24.050 | 24.050 |
| Коми обласьтын | Комі облаԍтын |
| 12.389 | 12.389 |
| 98.204 | 98.204 |
| 79.180 | 79.180 |
| Ставыс | Ставыс |
| 160.314 | 160.314 |
| 4.992.404 | 4.992.404 |
| 2.957.978 | 2.957.978 |
| Кыдз петкӧдлӧны тайӧ лыдпасъясыс, медуна вӧр сотчӧма воддза Кардор губерняын; сідз жӧ вӧлі и мукӧд кос воясын. Сэні унджык вӧр сотчӧмыс овлӧ сы понда, мый местаыс вывті паськыд, а олысьыс шоч, дай олӧны мӧд пӧлӧс бытӧвӧй условйӧясын. | Кыԇ петкӧԁлӧны тајӧ лыԁпасјасыс, меԁуна вӧр сотчӧма воԇԇа Карԁор губерԋаын; сіԇ-жӧ вӧлі і мукӧԁ кос војасын. Сені унҗык вӧр сотчӧмыс овлӧ сыпонԁа, мыј местаыс вывті паԍкыԁ, а олыԍыс шоч, ԁај олӧны мӧԁ пӧлӧс бытӧвӧј условјӧјасын. |
| Бӧръя 20 воӧн (1910-сянь 1930-ӧд воӧдз) тайӧ губерняас пӧжаръясӧн вӧлі жугӧдӧма вӧр 623.700 гектар вылын, убыткаыс лои 10.146.907 шайт мында. Шӧркоддьӧма лыддьӧмӧн ӧти во вылӧ воӧ сотчӧм вӧр площадь 31.185 гектар, а убыткаыс — 507.345 шайт мында. | Бӧрја 20 воӧн (1910-ԍаԋ 1930-ԁ воӧԇ) тајӧ губерԋаас пӧжарјасӧн вӧлі жугӧԁӧма вӧр 623 700 гектар вылын, убыткаыс лоі 10146907 шајт мынԁа. Шӧркоԃԃема лыԃԃӧмӧн ӧԏі во вылӧ воӧ сотчӧм вӧр плӧшщаԃ 31185 гектар, а убыткаыс — 507 345 шајт мынԁа. |
| Тані колӧ пасйыны, мый сотчӧм площадьяс вылӧ ӧнӧдз эз вӧв пуктӧма некутшӧм вниманньӧ. | Тані колӧ пасјыны, мыј сотчӧм плӧшщаԃјас вылӧ ӧнӧԇ ез вӧв пуктӧма ԋекущӧм вԋімаԋԋӧ. |
| Уналаын тайӧ сотчӧм местаясас дзонь дас воясӧн оз быдмы вӧр, а мукӧдлаын сэтшӧм ёна да паськыда сотчӧны (прогалина, пустыр), мый оз вермыны асьныс паськавны выль кӧйдысъяс. | Уналаын тајӧ сотчӧм местајасас ԇоԋ ԁас војасӧн оз быԁмы вӧр, а мукӧԁлаын сещӧм јона ԁа паԍкыԁа сотчӧны (прогаԉіна, пустыр), мыј оз вермыны аԍныс паԍкавны выԉ кӧјԁысјас. |
| Уна-ӧ Войвыв крайын сотчӧм вӧр площадьыс — позьӧ аддзыны со кутшӧм лыдпасъясысь (Наркомземса вӧр управленньӧлӧн 1926/27 вося статистика): | Уна-ӧ Војвыв крајын сотчӧм вӧр плӧшщаԃыс — поԅӧ аԁԇыны со кущӧм лыԁпасјасыԍ (Наркомԅемса вӧр управԉеԋԋӧлӧн 1926/27 воԍа стаԏіԍԏіка): |
| Вӧра площадь | Вӧра плӧшщаԃ |
| Кералӧм вӧр площ. | Кералӧм вӧр плӧшщ. |
| Омӧльдж. сотчӧм площ. (гаръяс) | Омӧԉҗ. сотчӧм плӧшщ. (гарјас) |
| Паськыда сотчӧм площ. (прогал.) | Паԍкыԁа сотчӧм плӧшщ. (прогаԉ.) |
| Ставыс | Ставыс |
| (гектар лыд) | (гектар лыԁ) |
| Воддза Кардор губ. | Воԇԇа Карԁор губ. |
| 20.775.548 | 20.775.548 |
| 94.117 | 94.117 |
| 369.245 | 369.245 |
| 31.812 | 31.812 |
| 21.270.722 | 21.270.722 |
| Воддза Вӧлӧгда губ. | „ Вӧлӧгԁа „ |
| 5.352.560 | 5.352.560 |
| 94.782 | 94.782 |
| 208.541 | 208.541 |
| 35.127 | 35.127 |
| 5.691.010 | 5.691.010 |
| Воддза С.-Двинск. Губ. | „ Ԍ-Ԃвінск. „ |
| 7.295.417 | 7.295.417 |
| 56.431 | 56.431 |
| 401.615 | 401.615 |
| 38.036 | 38.036 |
| 7.791.499 | 7.791.499 |
| Коми обласьтын | Комі облаԍтын |
| 22.607.981 | 22.607.981 |
| 133.410 | 133.410 |
| 213.278 | 213.278 |
| 292.004 | 292.004 |
| 23.046.673 | 23.046.673 |
| Ставыс | Ставыс |
| 56.031.506 | 56.031.506 |
| 378.740 | 378.740 |
| 1.192.796 | 1.192.796 |
| 396.979 | 396.979 |
| 57.999.904 | 57.999.904 |
| Та серти, сотчӧм вӧр площадь (гаръяс да прогалинаяс) миянын (крайын) эм 1.589.775 гектар мында. Тайӧ лоӧ став удобнӧй вӧр площадьлӧн пӧшти 3 прӧчент. | Та ԍерԏі, сотчӧм вӧр плӧшщаԃ (гарјас ԁа прогаԉінајас) міјанын (крајын) ем 1589775 гектар мынԁа. Тајӧ лоӧ став уԁобнӧј вӧр плӧшщаԃлӧн пӧшԏі 3 прӧчент. |
| Збыльысьсӧ омӧльджыка сотчӧм вӧр площадь (гаръяс) колӧ лоны нӧшта на ыджыдджык. Ӧд сылысь ыдждасӧ артавлісны синмӧн видзӧдӧмӧн (глазомерӧн) либӧ мерайтлісны восьлалӧмӧн, а гырысь пӧжаръяс дырйи — рекогносцировкаӧн (разведкаӧн). Сыысь кындзи, мукӧд пӧжаръясыс, кодъяс вӧліны медматысса сиктъяссянь 80–120 километр сайын, колины тӧдлытӧг: ӧтпырйӧн уна пӧжар лоигӧн кусӧдсьылісны сӧмын сиктъяссянь медматыссаясыс, а ылыссаясыс куслісны асьныс зэръясӧн. | Збыԉыԍсӧ омӧԉҗыка сотчӧм вӧр плӧщаԃ (гарјас) колӧ лоны нӧшта-на ыҗыԁҗык. Ӧԁ сылыԍ ыҗԁасӧ артавлісны ԍінмӧн віԇӧԁӧмӧн (глазомерӧн) ԉібӧ мерајтлісны воԍлалӧмӧн, а гырыԍ пӧжарјас ԁырјі — рекогносціровкаӧн (раԅвеԁкаӧн). Сыыԍ кынԇі, мукӧԁ пӧжарјасыс, коԁјас вӧліны меԁматыса ԍіктјасԍаԋ 80–120 кілометр сајын, коԉіны тӧԁлытӧг: ӧтпырјӧн уна пӧжар лоігӧн кусӧԁԍылісны сӧмын ԍіктјасԍаԋ меԁ матысајасыс, а ылысајасыс куслісны аԍныс зерјасӧн. |
| Тадз жӧ колӧ шуны и убыткаяс арталӧм йылысь. Убыткаяс артавлісны негырысь пробнӧй площадьяс серти да сӧмын тӧдчымӧн ёна сотчӧм пуяс лыддьӧмӧн. Татшӧм пуяслы лӧсьӧдлісны дон кык такса кузя: быдман вӧрлы лӧсьӧдӧм такса кузя — «сотчытӧдзыс на» да кулӧм вӧрлы лӧсьӧдӧм такса кузя — «сотчӧм бӧрас», сэсся кык таксаыслысь торъялӧмсӧ и босьтлісны да индылісны пӧжар йылысь протоколӧ збыль лоӧм убытка пыдди. Омӧля сотчӧм да веж йыла пуяс, сідзжӧ посни пуяс 6 сантиметрӧдз — убытка лыдӧ эз босьтлыны, кӧть бӧрвылас унджыкыс на пытшкысь косьмыліс да сюрисны вӧр жугӧдысь гагъяслы. | Таԇ-жӧ колӧ шуны і убыткајас арталӧм јылыԍ. Убыткајас артавлісны ԋегырыԍ пробнӧј плӧшщаԃјас ԍерԏі ԁа сӧмын тӧԁчӧмӧн јона сотчӧм пујас лыԃԃӧмӧн. Тащӧм пујаслы лӧԍӧԁлісны ԁон кык такса куԅа: быԁман вӧрлы лӧԍӧԁӧм такса куԅа — „сотчытӧԇыс-на“ ԁа кулӧм вӧрлы лӧԍӧԁӧм такса куԅа — „сотчӧм бӧрас“, сеԍԍа кык таксаыслыԍ торјалӧмсӧ і боԍтлісны ԁа інԁылісны пӧжар јылыԍ протоколӧ збыԉ лоӧм убытка пыԃԃі. Омӧԉа сотчӧм ԁа веж јыла пујас, сіԇ-жӧ посԋі пујас 6 саԋԏіметрӧԇ — убытка лыԁӧ ез боԍтлыны, кӧԏ бӧрвылас унҗыкыс на пыщкыԍ коԍмыліс ԁа ԍурісны вӧр жугӧԁыԍ гагјаслы. |
| Сотчӧм пуяс кулӧны либӧ косьмӧны вочасӧн сы серти, ёна-ӧ сотчӧмаӧсь. Сотчӧм вылысь висьмӧм (пӧжарӧн тшыкӧм) лыска пу позьӧ тӧдны татшӧм признакъясӧн: лыскыс бледнӧй виж, вежсьӧма кырсь улысь ли кодь (камбиальнӧй) слӧйлӧн рӧмыс, пу дугдӧ быдмыны вывлань, шочмӧны пу йылысь (кронаыс) лысъяс, зэв уна чужӧны вӧр жугӧдысь гагъяс, кодъяс нападайтӧны сӧмын омӧльтчӧм пуяс вылӧ. | Сотчӧм пујас кулӧны ԉібӧ коԍмӧны вочасӧн сы ԍерԏі, јона-ӧ сотчӧмаӧԍ. Сотчӧм вылыԍ віԍмӧм (пӧжарӧн щыкӧм) лыска пу поԅӧ тӧԁны тащӧм прізнакјасӧн: лыскыс бԉеԁнӧј віж, вежԍӧма кырԍ улыԍ ԉі коԃ (камбіаԉнӧј) слӧјлӧн рӧмыс, пу ԁугԁӧ быԁмыны вывлаԋ, шочмӧны пујылыԍ (кронаыс) лысјас, зев уна чужӧны вӧр жугӧԁыԍ гагјас, коԁјас напаԁајтӧны сӧмын омӧԉтчӧм пујас вылӧ. |
| Тайӧясӧс тӧдмалӧм вылӧ дерт колӧ пуктыны кад. Та понда протоколъясын петкӧдлӧм убыткаяс кӧлӧ эськӧ уточнитны сійӧ жӧ кӧзяйственнӧй во помасигкежлӧ, кутшӧмын вӧлі пӧжарыс. | Тајӧјасӧс тӧԁмалӧм вылӧ, ԃерт, колӧ пуктыны каԁ. Тапонԁа протоколјасын петкӧԁлӧм убыткајас кӧлӧ еԍкӧ уточԋітны сіјӧ-жӧ кӧԅајственнӧј во помаԍіг кежлӧ, кущӧмын вӧлі пӧжарыс. |
| Пӧжар помысь лоӧм урон не сӧмын чинтӧ вӧрысь воан доход, но сідзжӧ торкӧ планомернӧя вӧр овмӧс нуӧдӧм. Тайӧ уронӧн, ӧти-кӧ, торксьӧ овмӧслы лӧсьӧдӧм план: вӧр лэдзан местаяс лоӧ вежлавны — быдман уль вӧр пыдди лоӧ лэдзны вӧрсӧ сотчӧм участокъяс вылысь. Мӧд-кӧ, посни пуяс сотчӧм да бырӧм понда лоӧ пуктыны выль удж, тӧдӧм да сьӧм сотчӧминъясӧ выль вӧр садитӧм-быдтӧм вылӧ. | Пӧжар помыԍ лоӧм урон ԋе сӧмын чінтӧ вӧрыԍ воан ԁокоԁ, но сіԇ-жӧ торкӧ планомернӧја вӧр овмӧс нуӧԁӧм. Тајӧ уронӧн, ӧԏі-кӧ, торкԍӧ овмӧслы лӧԍӧԁӧм план: вӧрлеԇан местајас лоӧ вежлавны — быԁман уԉ вӧр пыԃԃі лоӧ леԇны вӧрсӧ сотчӧм участокјас вылыԍ. Мӧԁ-кӧ, посԋі пујас сотчӧм ԁа бырӧм понԁа, лоӧ пуктыны выԉ уҗ, тӧԁӧм ԁа ԍӧм сотчӧмінјасӧ выԉ вӧр саԃітӧм-быԁтӧм вылӧ. |
| Войдӧр неӧтчыд вӧлі индылӧма воддза лесничествояслы вывті гырысь площадьяс сетӧм вылӧ, сэнъясын административнӧй вын да стража тырмытӧм вылӧ, пӧжаръясысь видзчысян мераяс омӧля организуйтӧм вылӧ, сотчӧмысь вӧр видзӧм вӧсна административнӧй органъяс тӧждысьтӧм вылӧ да йӧз некультурносьт вылӧ, кодъяс лёк ногӧн обращайтчӧны вӧркӧд. Сӧмын 1925 воӧдз Войвыв крайын пӧжаръясысь вӧр видзӧм вылӧ пуктыссьыліс этша вниманньӧ. | Војԁӧр ԋеӧтчыԁ вӧлі інԁылӧма воԇԇа ԉеԍԋічествојаслы вывті гырыԍ плӧшщаԃјас ԍетӧм вылӧ, сенјасын аԁміԋістраԏівнӧј вын ԁа стража тырмытӧм вылӧ, пӧжарјасыԍ віԁчыԍан мерајас омӧԉа оргаԋізујтӧм вылӧ, сотчӧмыԍ вӧр віԇӧм вӧсна аԁміԋістраԏівнӧј органјас тӧжԁыԍтӧм вылӧ ԁа јӧз ԋекуԉтурноԍт вылӧ, коԁјас ԉок ногӧн обрашщајтчӧны вӧркӧԁ. Сӧмын 1925 воӧԇ Војвыв крајын пӧжарјасыԍ вӧр віԇӧм вылӧ пуктыԍыліс еща вԋімаԋԋӧ. |
| Войвыв крайса вӧръясын став сотчӧм площадь вылын вермис эськӧ быд во быдмыны 1,5 миллион куб. метрӧдз древесина. Лыдпас, позьӧ шуны, повзьӧдана. Сӧмын ми видзӧдам та вылӧ кыдзкӧ чунь пыр моз, велалӧмаӧсь лыддьыны вӧр сотчӧмсӧ бырӧдны позьтӧмӧн, быттьӧ сідзи и колӧ лоны, а медыджыдтор йывсьыс вунӧдам, ог кӧсйӧй аддзыны, мый, ӧти-кӧ, Войвыв крайса вӧръясыс лоӧны «ставсоюзса лесопилкаӧн», мӧд-кӧ, буретш пӧжаръяснас и жугалӧ медся уна вӧрыс. Оз кӧ ло примитӧма пӧжаръяскӧд вермасьӧм кузя колана мераяс, ӧнія вӧръясыс дзикӧдз вермасны бырны да кольны куш местаясӧн. Сэк эськӧ Войвыв крайлӧн озырлуныс зэв ёна усяс. | Војвыв крајса вӧрјасын став сотчӧм плӧшщаԃ вылын верміс еԍкӧ быԁ во быԁмыны 1,5 міԉԉон куб. метрӧԇ ԁревеԍіна. Лыԁпас, поԅӧ шуны, повԅӧԁана. Сӧмын мі віԇӧԁам та вылӧ кыԇкӧ чуԋ пыр моз, велалӧмаӧԍ лыԃԃыны вӧр сотчӧмсӧ бырӧԁны поԅтӧмӧн, быԏԏӧ сіԇі-і колӧ лоны, а меԁыҗыԁ тор јывԍыс вунӧԁам, ог кӧсјӧ аԁԇыны, мыј, ӧԏі-кӧ, Војвыв крајса вӧрјасыс лоӧны „ставсојузса ԉесопілкаӧн“, мӧԁ-кӧ, бурещ пӧжарјаснас і жугалӧ меԁԍа уна вӧрыс. Оз-кӧ ло прімітӧма пӧжарјаскӧԁ вермаԍӧм куԅа колана мерајас, ӧнја вӧрјасыс ԇікӧԇ вермасны бырны ԁа коԉны куш местајасӧн. Сек еԍкӧ Војвыв крајлӧн озырлуныс зев јона уԍас. |
| ВӦРЫН ПӦЖАРЪЯСЛӦН ВӦР БЫДТӦМ ВЫЛӦ ВЛИЯЙТӦМ. | ВӦРЫН ПӦЖАРЈАСЛӦН ВӦР БЫԀТӦМ ВЫЛӦ ВԈІЈАЈТӦМ. |
| Вӧр выльмӧдӧм обеспечитӧм кузя мероприяттьӧяс лоӧны вӧр овмӧс лючки нуӧдӧмын подулӧн. Тайӧ мероприяттьӧясӧн колӧ дугӧдны вӧр запас чинӧм кыдзи уджалӧм понда (лэдзӧм понда), сідзи и притчаяс лоӧм понда (вӧр сотчӧм, вӧр жугӧдысь гагъяслӧн ёна паськалӧм, тшакъясӧн висьӧм да сідзи водзӧ), сідзжӧ колӧ обеспечитны вӧрлысь бура быдмӧм, кыдзи требуйтӧ сійӧс народнӧй овмӧс. | Вӧр выԉмӧԁӧм обеспечітӧм куԅа меропріјаԏԏӧјас лоӧны вӧр овмӧс ԉучкі нуӧԁӧмын поԁулӧн. Тајӧ меропріјаԏԏӧјасӧн колӧ ԁугӧԁны вӧр запас чінӧм кыԇі уҗалӧм понԁа (леԇӧм понԁа), сіԇі-і пріччајас лоӧм понԁа (вӧр сотчӧм, вӧр жугӧԁыԍ гагјаслӧн јона паԍкалӧм, щакјасӧн віԍӧм ԁа сіԇі воԇӧ), сіԇ-жӧ колӧ обеспечітны вӧрлыԍ бура быԁмӧм, кыԇі требујтӧ сіјӧс нароԁнӧј овмӧс. |
| Керавлӧм вӧр весьтӧ, сідзжӧ пӧжаръясӧн, гагъясӧн да мук. ногӧн тшыкӧдлӧм вӧр весьтӧ выльысь быдтӧм вӧсна тӧждысьтӧм вайӧдӧ древесина запасъяс чинӧмӧ. Сідзжӧ тшӧтш лоӧ чинтыны народнӧй овмӧслы коланінӧ вӧр лэдзӧмсӧ, а такӧд тшӧтш чинас и вӧрысь воан доходыс. | Керавлӧм вӧр веԍтӧ, сіԇ-жӧ пӧжарјасӧн, гагјасӧн ԁа мук. ногӧн щыкӧԁлӧм вӧр веԍтӧ выԉыԍ быԁтӧм вӧсна тӧжԁыԍтӧм вајӧԁӧ ԁревеԍіна запасјас чінӧмӧ. Сіԇ-жӧ щӧщ лоӧ чінтыны нароԁнӧј овмӧслы коланінӧ вӧрлеԇӧмсӧ, а такӧԁ щӧщ чінас і вӧрыԍ воан ԁокоԁыс. |
| Исследованньӧясӧн да наблюденньӧясӧн важӧн тӧдмалӧма, мый вӧр сотчӧмъяс вылӧ чунь пыр видзӧдӧм понда унаысь сотчӧминъясыс пӧрӧны нюрӧ, мӧд ногӧн кӧ шуны, — бур вӧра удобнӧй мусин пӧрӧ пӧльзуйтчыны туйтӧм мусинӧ. Вӧрлӧн мусин нюрӧ пӧрӧ сы понда, мый дас воясӧн да сё воясӧн чукӧрмӧм сьӧд мусин (перегной) сотчӧ, а кольӧм мусиныс озырмӧ минеральнӧй совъясӧн да первойяссӧ ёна мӧдлас быдмыны турун, коді сэсся бӧр бырӧ. Мича турун местаӧ кутасны быдмыны кӧкшабді турун да нитш, кодъяс отсалӧны мусинлы нюрӧ пӧрны. | Іԍԍԉеԁоваԋԋӧјасӧн ԁа набԉуԃеԋԋӧјасӧн важӧн тӧԁмалӧма, мыј вӧр сотчӧмјас вылӧ чуԋ пыр віԇӧԁӧм понԁа унаыԍ сотчӧмінјасыс пӧрӧны ԋурӧ, мӧԁногӧн-кӧ шуны, — бур вӧра уԁобнӧј муԍін пӧрӧ пӧԉзујтчыны тујтӧм муԍінӧ. Вӧрлӧн муԍін ԋурӧ пӧрӧ сыпонԁа, мыј ԁас војасӧн ԁа ԍо војасӧн чукӧрмӧм ԍӧԁ муԍін (перегној) сотчӧ, а коԉӧм муԍіныс озырмӧ міԋераԉнӧј совјасӧн ԁа первојјассӧ јона мӧԁлас быԁмыны турун, коԁі сеԍԍа бӧр бырӧ. Міча турун местаӧ кутасны быԁмыны кӧк шабԁі турун ԁа ԋіщ, коԁјас отсалӧны муԍінлы ԋурӧ пӧрны. |
| Кымын тшӧкыда овлӧны вӧрын пӧжаръяс, сымын ёна омӧльтчӧны вӧр быдман условйӧяс, а мусиныс вынтӧммӧ да сыкӧд ӧттшӧтш, вӧр быдмытӧмла да ва тырмытӧмла — косьмӧ (лыаа местаясын лыаыс кушалӧ), либӧ увтас местаясын уна ва понда — пӧрӧ нюрӧ. Татшӧмторъяс вермӧны лоны сӧмын сэк, кор пӧжарӧн сотчас вӧрын став пуа быдманторйыс. А татшӧм сотчӧмыс вермӧ лоны сӧмын лыска вӧрын, кӧні пуясыс быдмӧны сорӧн ичӧтсянь ыджыдӧдз (кык-куим судта) да кок улыс ёна лӧптасьӧма лысъясӧн, увъясӧн, тӧлӧн пӧрлӧдлӧм пуясӧн либӧ вӧр лэдзигӧн кольӧм пу йывъясӧн да лӧпъясӧн. Мукӧддырйи сотчӧм вылӧ кольлӧны тшыктӧм пуяс либӧ сотчытӧм діяс (сэтшӧмъясыс овлӧны войын сотчигӧн). Татшӧм местаясас мыйкӧдыра бӧрын мӧдӧны быдмыны посньыдик кыдзьяс либӧ пипуяс, а найӧ кок улын, усьӧм коръясысь да увъясысь, артмӧ сьӧд мусин (перегной). Сэтшӧмъяс дырйи на пӧвстӧ заводитӧ овмӧдчыны да быдмыны пожӧм либӧ коз. | Кымын щӧкыԁа овлӧны вӧрын пӧжарјас, сымын јона омӧԉтчӧны вӧр быԁман условіјӧјас, а муԍіныс вынтӧммӧ ԁа сыкӧԁ ӧтщӧщ, вӧр быԁмытӧмла ԁа ва тырмытӧмла — коԍмӧ (лыаа местајасын лыаыс кушалӧ), ԉібӧ увтас местајасын уна ва понԁа — пӧрӧ ԋурӧ. Тащӧм торјас вермӧны лоны сӧмын сек, кор пӧжарӧн сотчас вӧрын став пуа быԁманторјыс. А тащӧм сотчӧмыс вермӧ лоны сӧмын лыска вӧрын, кӧні пујасыс быԁмӧны сорӧн ічӧтԍаԋ ыҗыԁӧԇ (кык кујім суԁта) ԁа кокулыс јона лӧптаԍӧма лысјасӧн, увјасӧн, тӧлӧн пӧрлӧԁлӧм пујасӧн ԉібӧ вӧрлеԇігӧн коԉӧм пујывјасӧн ԁа лӧпјасӧн. Мукӧԁ ԁырјі сотчӧм вылӧ коԉлӧны щыктӧм пујас ԉібӧ сотчытӧм ԁіјас (сещӧмјасыс овлӧны војын сотчігӧн). Тащӧм местајасас мыјкӧ ԁыра бӧрын мӧԁӧны быԁмыны посԋіԃік кыԇјас ԉібӧ піпујас, а најӧ кокулын, уԍӧм корјасыԍ ԁа увјасыԍ, артмӧ ԍӧԁ муԍін (перегној). Сещӧмјас ԁырјі на пӧвсӧ завоԃітӧ овмӧԁчыны ԁа быԁмыны пожӧм ԉібӧ коз. |
| Чужӧны тайӧ пуясыс асьныс, кӧйдыса воясӧ гылалӧм кӧйдысысь, сэсся йывъясыс вочасӧн ӧтлаасьлӧны да кутасны быдмыны ёнджыкъясыс, а мукӧд пӧрӧдасӧ вевттясны. Пашкыра йыла да гырысь увъяса важ быдман пуяс (рочӧн шусьӧны «вакоръясӧн») кутасны сулавны том пуяс пӧвстын асланыс нэм помасьтӧдз. | Чужӧны тајӧ пујасыс аԍныс, кӧјԁыса војасӧ гылалӧм кӧјԁысыԍ, сеԍԍа јывјасыс вочасӧн ӧтлааԍлӧны ԁа кутасны быԁмыны јонҗыкјасыс, а мукӧԁ пӧрӧԁасӧ вевԏԏасны. Пашкыра јыла ԁа гырыԍ увјаса важ быԁман пујас (рочӧн шуԍӧны „вакорјасӧн“) кутасны сулавны том пујас пӧвсын асланыс нем помаԍтӧԇ. |
| Та ногӧн, ачыс природаыс, морт пондывтӧг сотчӧминъясӧ быдтӧ выль вӧр. Сы понда тайӧ вӧрыс оз овлы культурнӧй вида: пуяслӧн арлыдыс абу ӧткодь, абу стройнӧйӧсь, бырӧмъяс весьтӧ оз лючки тыра быдмыны. Став тайӧ тырмытӧмторъяссӧ позьӧ бырӧдны морт вынӧн природалы отсалӧмӧн да сылысь законъяссӧ — вӧр быдман законъяссӧ соблюдайтӧмӧн. Сӧмын ӧнӧдз некутшӧм отсӧг природалы Войвыв крайса вӧръясын мортсянь эз вӧв сетӧма, кӧть, шуам, сотчӧминъясӧ выль пуяс кӧдзӧмӧн (выль вӧр быдтӧмӧн), ни вазьӧм местаяс косьтӧмӧн. | Таногӧн, ачыс пріроԁаыс, морт понԁывтӧг сотчӧм інјасӧ быԁтӧ выԉ вӧр. Сыпонԁа тајӧ вӧрыс оз овлы куԉтурнӧј віԁа: пујаслӧн арлыԁыс абу ӧткоԃ, абу стројнӧјӧԍ, бырӧмјас веԍтӧ оз ԉучкі тыра быԁмыны. Став тајӧ тырмытӧмторјассӧ поԅӧ бырӧԁны морт вынӧн пріроԁалы отсалӧмӧн ԁа сылыԍ законјассӧ — вӧр быԁман законјассӧ собԉуԁајтӧмӧн. Сӧмын ӧнӧԇ ԋекущӧм отсӧг пріроԁалы Војвыв крајса вӧрјасын мортԍаԋ ез вӧв ԍетӧма, кӧԏ, шуам, сотчӧм інјасӧ выԉ пујас кӧԇӧмӧн (выԉ вӧр быԁтӧмӧн), ԋі ваԅӧм местајас коԍтӧмӧн. |
| КУТШӦМ ВӦР ПӦЖАРЪЯС ОВЛӦНЫ | КУЩӦМ ВӦР ПӦЖАРЈАС ОВЛӦНЫ |
| Вӧрын овлысь пӧжаръяс торйӧдӧны куим пӧлӧс вылӧ: | Вӧрын овлыԍ пӧжарјас торјӧԁӧны кујім пӧлӧс вылӧ: |
| 1) мубердса (либӧ напольнӧй), коді шусьӧ сідзжӧ кок ув беглӧй пӧжарӧн; | 1) муберԁса (ԉібӧ напоԉнӧј), коԁі шуԍӧ сіԇ-жӧ кокув-беглӧј пӧжарӧн; |
| 2) вершиннӧй либӧ повальнӧй пӧжар; | 2) вершіннӧј ԉібӧ поваԉнӧј пӧжар; |
| 3) мупытшса либӧ трунда пӧжар. | 3) мупыщса ԉібӧ трунԁа пӧжар. |
| Войвыв крайса вӧръясын ёнджыка овлӧны воддза кык пӧлӧс пӧжарыс (мубердса да вершиннӧй пӧжаръяс), а коймӧд пӧлӧсыс овлӧ шоча да сӧмын край лунвылын, кӧні кос гожӧмъясын трунда муяс вермӧны косьмыны бура пыдӧдз, а войладорын оз лэдзны паськавны мупытшса кын пластъяс да вылысса уль муыс. | Војвыв крајса вӧрјасын јонҗыка овлӧны воԇԇа кык пӧлӧс пӧжарыс (муберԁса ԁа вершіннӧј пӧжарјас), а којмӧԁ пӧлӧсыс овлӧ шоча ԁа сӧмын крај лунвылын, кӧні кос гожӧмјасын трунԁа мујас вермӧны коԍмыны бура пыԁӧԇ, а војла ԁорын оз леԇны паԍкавны мупыщса кын пластјас ԁа вылысса уԉ муыс. |
| Мубердса либӧ напольнӧй пӧжар. Тайӧ пӧжарыс лоӧ основнӧйӧн став пӧлӧс вӧр пӧжаръяслы, кодъяс заводитчӧны обычнӧя косьмӧм нитш, турун, усьӧм коръяс да посни увъяс ӧзйӧмсянь. Биыс первой котӧртӧ струйкаясӧн му вылысті, а кор сэсся ыдждыштас да кутас кыскыны сынӧдсӧ, ӧддзӧ да лоӧ ӧтторъя би, коді кутас паськавны, водзӧ мунны да сотны аслас туй вылын став мусин вылыссӧ, посниджык пуясӧс да гырысь пуясысь дінъяссӧ. | Муберԁса ԉібӧ напоԉнӧј пӧжар. Тајӧ пӧжарыс лоӧ основнӧјӧн став пӧлӧс вӧр пӧжарјаслы, коԁјас завоԃітчӧны обычнӧја коԍмӧм ԋіщ, турун, уԍӧм корјас ԁа посԋі увјас ӧзјӧмԍаԋ. Біыс первој котӧртӧ струјкајасӧн му вылысті, а кор сеԍԍа ыҗԁыштас ԁа кутас кыскыны сынӧԁсӧ, ӧԁԇӧ ԁа лоӧ ӧтторја бі, коԁі кутас паԍкавны, воԇӧ мунны ԁа сотны аслас туј вылын став муԍін вылыссӧ, посԋіҗык пујасӧс ԁа гырыԍ пујасыԍ ԁінјассӧ. |
| Тайӧ пӧжарыс зэв ёна действуйтӧ жар дырйи, лунын, а войын мукӧдлатіыс (торъя нин шоч вӧраинті да куш коластъясӧд), лысва усьӧм понда да посни мусин вылыс понда, ачыс кусӧ. | Тајӧ пӧжарыс зев јона ԃејствујтӧ жар ԁырјі, лунын, а војын мукӧԁлатіыс (торја ԋін шоч вӧра інті ԁа куш коластјасӧԁ), лысва уԍӧм понԁа ԁа посԋі муԍін вылыс понԁа, ачыс кусӧ. |
| Мубердса пӧжаръясысь торъя ёна страдайтӧны лыска пуяс, кодъяслӧн лыскыс лунын ыджыд би жарсянь небзьӧ, мыйкӧдыра бӧрын воштӧ ассьыс веж рӧмсӧ, сэсся вижӧдӧ да вочасӧн киссьӧ. Лыс киссьӧм бӧрын пуяс обычнӧя косьмӧны, кӧть и налысь стволъяссӧ да вужъяссӧ оз тшыкӧд пӧжарыс. Войын, пу йывъясӧ кӧдзыд сынӧд локтӧм понда, татшӧм торйыс оз овлы. Та понда, кӧнъясын пӧжарыс вӧлі лунын и войын, сэнъясын колялӧны биӧн тшыкӧдӧм пуяс (сотчытӧм діяс). | Муберԁса пӧжарјасыԍ торја јона страԁајтӧны лыска пујас, коԁјаслӧн лыскыс лунын ыҗыԁ бі жарԍаԋ ԋебԅӧ, мыјкӧ ԁыра бӧрын воштӧ асԍыс веж рӧмсӧ, сеԍԍа віжӧԁӧ ԁа вочасӧн кіԍԍӧ. Лыс кіԍԍӧм бӧрын пујас обычнӧја коԍмӧны, кӧԏ-і налыԍ стволјассӧ ԁа вужјассӧ оз щыкӧԁ пӧжарыс. Војын, пујывјасӧ кӧԇыԁ сынӧԁ локтӧм понԁа, тащӧм торјыс оз овлы. Тапонԁа, кӧнјасын пӧжарыс вӧлі лунын і војын, сенјасын коԉалӧны біӧн щыкӧԁӧм пујас (сотчытӧм ԁіјас). |
| Мубердса (напольнӧй) пӧжарысь медся ёна страдайтӧны шӧр нэма лыска пуяс, торъя нин сэтшӧмъяс, кодъяслӧн кок улас уна чукӧрмӧ киссьӧм лыскыс, кольясыс да кутшӧмакӧ тшӧтш посни кырсьыс. Став тайӧ кламыс сотчӧ сэтшӧм ыджыд жарӧн, мый пулӧн кырсювса ли кодь слӧйыс (качыс) пӧжсьӧ (жаритчӧ), сэсся бӧрвылас кырсьыс чуктӧ да пуыс кушалӧ. Пу гӧгӧр кырсь чуктӧмысь пуыс кулӧ, а ӧти бокӧд чуктӧмысь лоӧ кос бока. | Муберԁса (напоԉнӧј) пӧжарыԍ меԁԍа јона страԁајтӧны шӧр нема лыска пујас, торја-ԋін сещӧмјас, коԁјаслӧн кокулас уна чукӧрмӧ кіԍԍӧм лыскыс, коԉјасыс ԁа кущӧмакӧ щӧщ посԋі кырԍыс. Став тајӧ хламыс сотчӧ сещӧм ыҗыԁ жарӧн, мыј пулӧн кырԍ увса ԉікоԃ слӧјыс (качыс) пӧжԍӧ (жарітчӧ), сеԍԍа бӧрвылас кырԍыс чуктӧ ԁа пуыс кушалӧ. Пу гӧгӧр кырԍ чуктӧмыԍ пуыс кулӧ, а ӧԏі бокӧԁ чуктӧмыԍ лоӧ кос бока. |
| Кутшӧм ёна вермӧ вредитны пулы мубердса пӧжар, позьӧ тӧдны сэтысь, мый пожӧма вӧрӧд медся ичӧт би мунӧм бӧрын дыр кежлӧ сувтлӧ пуяслӧн вывлань быдмӧмыс. | Кущӧм јона вермӧ вреԃітны пулы муберԁса пӧжар, поԅӧ тӧԁны сетыԍ, мыј пожӧма вӧрӧԁ меԁԍа ічӧт бі мунӧм бӧрын ԁыр кежлӧ сувтлӧ пујаслӧн вывлаԋ быԁмӧмыс. |
| Тшӧкыда быдмысь пуяс (кӧні мусинсӧ ёнджыка сайӧдӧма пу йывъясӧн) ёнджыка страдайтӧны мубердса пӧжарысь, шоча быдмысь пуяс серти. Медся омӧля страдайтӧны сорӧн быдмысь пуяс (лыска да коръя) да пӧшти ньӧти оз страдайтны мубердса пӧжарысь дзик коръя пуяс, кодъяслӧн кок улыс (мусин вылысыс) овлӧ туруна. Мубердса пӧжарлӧн медся ӧпаснӧй торйыс лоӧ сійӧ, мый тайӧ пӧжарыс унджыкысьсӧ пӧрлӧ повальнӧй пӧжарӧ, торъя нин Войвыв крайса вӧръясын. | Щӧкыԁа быԁмыԍ пујас (кӧні муԍінсӧ јонҗыка сајӧԁӧма пујывјасӧн) јонҗыка страԁајтӧны муберԁса пӧжарыԍ, шоча быԁмыԍ пујас ԍерԏі. Меԁԍа омӧԉа страԁајтӧны сорӧн быԁмыԍ пујас (лыска ԁа корја) ԁа пӧшԏі ԋӧԏі оз страԁајтны муберԁса пӧжарыԍ ԇік корја пујас, коԁјаслӧн кокулыс (муԍін вылысыс) овлӧ туруна. Муберԁса пӧжарлӧн меԁԍа ӧпаснӧј торјыс лоӧ сіјӧ, мыј тајӧ пӧжарыс унҗыкыԍсӧ пӧрлӧ поваԉнӧј пӧжарӧ, торја-ԋін Војвыв крајса вӧрјасын. |
| Вершиннӧй (повальнӧй) пӧжар. Тайӧ пӧжар дырйи ӧтпырйӧн действуйтӧны кык би: мубердса (наполнӧй) да пу йывъясӧд мунысь — вершиннӧй, кодъяс мӧда-мӧдныскӧд ӧтлаасьӧны сэтшӧм ногӧн, медым мубердса би кучкӧ вӧлі пу йывъясӧ. Кык би костын татшӧм йитӧдыс кӧ оз ло, пуйывса би кусӧ ачыс, — пулӧн уль коръяс надзмӧдӧны билысь вынсӧ. | Вершіннӧј (поваԉнӧј) пӧжар. Тајӧ пӧжар ԁырјі ӧтпырјӧн ԃејствујтӧны кык бі: муберԁса (наполнӧј) ԁа пујывјасӧԁ муныԍ — вершіннӧј, коԁјас мӧԁа-мӧԁныскӧԁ ӧтлааԍӧны сещӧм ногӧн, меԁым муберԁса бі кучкӧ вӧлі пујывјасӧ. Кык бі костын тащӧм јітӧԁыс-кӧ оз ло, пујывса бі кусӧ ачыс, — пулӧн уԉ корјас наԇмӧԁӧны білыԍ вынсӧ. |
| Татшӧм биясыслы мӧда-мӧдыскӧд йитчыны отсалӧны: быдсяма пӧлӧс лӧп, том пуяс, дінсяньыс увъя пуяс, кос увъяс да насянь ӧшъялӧм торъяс. Татшӧм вӧрас медъёна паныдасьлӧ Войвыв крайын, кӧні важысянь нин вӧр кералӧны да лэдзӧны бӧрйӧмӧн, а лӧптысь да валежникысь весалӧм пӧшти оз овлы. | Тащӧм біјасыслы мӧԁа-мӧԁыскӧԁ јітчыны отсалӧны: быԁԍама пӧлӧс лӧп, том пујас, ԁінԍаԋыс увја пујас, кос увјас ԁа наԍаԋ ӧшјалӧм торјас. Тащӧм вӧрас меԁјона паныԁаԍлӧ Војвыв крајын, кӧні важыԍаԋ-ԋін вӧр кералӧны ԁа леԇӧны бӧрјӧмӧн, а лӧптыԍ ԁа ваԉежԋікыԍ весалӧм пӧшԏі оз овлы. |
| Татшӧм вӧръясын, мусин вылысса кос эж, лӧпъяс, латшкӧс том вӧр да ӧшалан рой отсӧгӧн, мубердса би каттьысьӧ поскӧд моз пу йылӧдз, чеччалӧ пуысь пуӧ да сотӧ став вӧрсӧ дзоньнас. Ызӧбтӧ сьӧд тшын, ыпъялӧ зэв ыджыд би, зэв гораа лыйсьӧ, печласьӧ, гымакылӧ сотчысь вӧр. Гӧлӧвняяс шыбитчӧны зэв ылӧ бокӧ, отсалӧны билы паськавны. Пӧжар дінӧ 50 метрысь матӧ матыстчыны оз позь. | Тащӧм вӧрјасын, муԍін вылысса кос еж, лӧпјас, лащкӧс том вӧр ԁа ӧшалан рој отсӧгӧн, муберԁса бі каԏԏыԍӧ поскӧԁ моз пу јылӧԇ, четчалӧ пуыԍ пуӧ ԁа сотӧ став вӧрсӧ ԇоԋнас. Ызӧбтӧ ԍӧԁ щын, ыпјалӧ зев ыҗыԁ бі, зев гораа лыјԍӧ, печлаԍӧ, гымакылӧ сотчыԍ вӧр. Гӧлӧвԋајас шыбытчӧны зев ылӧ бокӧ, отсалӧны білы паԍкавны. Пӧжар ԁінӧ 50 метрыԍ матӧ матыԍтԍыны оз поԅ. |
| Кымын тшӧкыд лыска вӧр, сымын ёна жугӧдӧ сійӧс пу йывті мунысь би. | Кымын щӧкыԁ лыска вӧр, сымын јона жугӧԁӧ сіјӧс пујывты муныԍ бі. |
| Сора вӧръясын (лыска да коръя вӧр), кӧні лыска пуяс мӧда-мӧдсьыныс торъялӧны коръя пуясӧн (мӧда-мӧд вежкост), би сотӧ йылӧдзыс сӧмын ӧткымын пуясӧс, кодъяс улісяньджык увъяӧсь (коз, ньыв, латшкӧс діныш пожӧм). | Сора вӧрјасын (лыска ԁа корја вӧр), кӧні лыска пујас мӧԁа-мӧԁԍыныс торјалӧны корја пујасӧн (мӧԁа-мӧԁ вежкост), бі сотӧ јылӧԇыс сӧмын ӧткымын пујасӧс, коԁјас улыԍаԋҗык увјаӧԍ (коз, ԋыв, лащкӧс ԁіныш пожӧм). |
| Мупытшса пӧжар (трунда сотчӧм) паськалӧ медъёнасӧ сэтшӧм нюръясын, кӧні эм трунда пласт да кос гожӧмъясын сійӧ пластыс пыдӧдз косьмӧ. | Мупыщса пӧжар (трунԁа сотчӧм) паԍкалӧ меԁјонасӧ сещӧм ԋурјасын, кӧні ем трунԁа пласт ԁа кос гожӧмјасын сіјӧ пластыс пыԁӧԇ коԍмӧ. |
| Кос трунда ӧзйӧм мыстиыс первойсӧ сӧмын чискалӧ (сотчӧ нисьӧ оз), лэдзӧ зэв курыд тшын, сэсся, кор билӧн выныс содӧ, нюр вылӧ кыптӧны пӧим мылькъяс. Унаысь пӧим увсьыс ыпнитлӧ би. | Кос трунԁа ӧзјӧм мыԍԏіыс первојсӧ сӧмын чіскалӧ (сотчӧ ԋіԍӧ оз), леԇӧ зев курыԁ щын, сеԍԍа, кор білӧн выныс соԁӧ, ԋур вылӧ кыптӧны пӧјім мыԉкјас. Унаыԍ пӧјім увԍыс ыпԋітлӧ бі. |
| Лоӧ кӧ татшӧм пӧжарыс кос местаа вӧр гӧгӧрса нюръясын, колӧ видзны, медым биыс оз вудж вӧрӧ да оз паськав мубердса пӧжар. | Лоӧ-кӧ тащӧм пӧжарыс кос местаа вӧр гӧгӧрса ԋурјасын, колӧ віԇны, меԁым біыс оз вуҗ вӧрӧ ԁа оз паԍкав муберԁса пӧжар. |
| Мупытшса пӧжаръяс дырйи пуяс тшыксьӧны, дай вужъяс сотчӧм понда унаысь весиг пӧрласьӧны. | Мупыщса пӧжарјас ԁырјі пујас щыкԍӧны, ԁај вужјас сотчӧм понԁа унаыԍ веԍіг пӧрлаԍӧны. |
| КУТШӦМ ПОМКАЯС ВӦСНА ОВЛӦНЫ ВӦР ПӦЖАРЪЯС | КУЩӦМ ПОМКАЈАС ВӦСНА ОВЛӦНЫ ВӦР ПӦЖАРЈАС |
| Пӧшти став вӧр пӧжарыс артмывлӧ мортъяссянь — либӧ ӧзтӧны нарошнӧ, либӧ лёкногӧн биӧн вӧдитчӧм понда ӧзйӧ. Вӧр пӧжар вермас лоны нӧшта сӧмын чардбиысь, но тайӧ овлӧ зэв шоча. | Пӧшԏі став вӧр пӧжарыс артмывлӧ мортјасԍаԋ — ԉібӧ ӧзтӧны нарошнӧ, ԉібӧ ԉокногӧн біӧн вӧԃітчӧм понԁа ӧзјӧ. Вӧр пӧжар вермас лоны нӧшта сӧмын чарԁбіыԍ, но тајӧ овлӧ зев шоча. |
| Нарошнӧ вӧр сотӧны медъёнасӧ аслыныс кутшӧмкӧ выгӧда босьтӧм могысь либӧ кодлыкӧ лӧг кузя лёк вӧчӧм могысь. | Нарошнӧ вӧр сотӧны меԁјонасӧ аслыныс кущӧмкӧ выгӧԁа боԍтӧм могыԍ, ԉібӧ коԁлыкӧ лӧг куԅа ԉок вӧчӧм могыԍ. |
| Унаысь крестьяна сотӧны сиктгӧгӧрса вӧрсӧ, мед эськӧ сотчӧм вылас вӧчавны муяс либӧ пӧскӧтина. 1923 вося гожӧмын татшӧм пӧжаръяс вӧлӧмаӧсь Коми обласьтын — тылаяс сотӧм понда (важӧн разрешитлывлӧмаӧсь уджавны тылаяс нянь вӧдитӧм могысь) да воддза Вӧлӧгда губерняын — видз-му вӧчалӧм понда. | Унаыԍ креԍԏана сотӧны ԍікт гӧгӧрса вӧрсӧ меԁ еԍкӧ сотчӧм вылас вӧчавны мујас ԉібӧ пӧскӧԏіна. 1923 воԍа гожӧмын тащӧм пӧжарјас вӧлӧмаӧԍ Комі облаԍтын — тылајас сотӧм понԁа (важӧн разрешітлывлӧмаӧԍ уҗавны тылајас ԋаԋ вӧԃітӧм могыԍ) ԁа воԇԇа Вӧлӧгԁа губерԋаын — віԇму вӧчалӧм понԁа. |
| Революцияӧдз нарошнӧ вӧчавлӧмаӧсь бур вӧраинъясын пӧжаръяс, мед эськӧ донтӧм донӧн ньӧбны тшыксьӧм вӧрсӧ (быдман вӧр такса серти джын донӧн). Татшӧм вӧрсӧ ньӧбавлісны сӧмын сиктса кулакъяс — тӧргашъяс, кодъяс нажӧвитчылісны та вылын. Войвыв крайын революцияӧдз сиктса кулакъяс костын татшӧм «нажӧткаыс» ёна вӧлі паськалӧма. | Ревоԉуціјаӧԇ нарошнӧ вӧчавлӧмаӧԍ бур вӧра інјасын пӧжарјас меԁ еԍкӧ ԁонтӧм ԁонӧн ԋӧбны щыкԍӧм вӧрсӧ (быԁман вӧр такса ԍерԏі җын ԁонӧн). Тащӧм вӧрсӧ ԋӧбавлісны сӧмын ԍіктса кулакјас — тӧргашјас, коԁјас нажӧвітчылісны та вылын. Војвыв крајын ревоԉуціјаӧԇ ԍіктса кулакјас костын тащӧм „нажӧткаыс“ јона вӧлі паԍкалӧма. |
| Шочджыка вӧр ӧзтавлісны леснӧй стража вылӧ лӧгалӧм понда либӧ торъя вӧралысьяс вылӧ лӧгалӧм понда. Ӧзтасны вӧралан керкасӧ, а керкасяньыс би вуджас вӧрас да гӧгӧр сотас. | Шочҗыка вӧр ӧзтавлісны ԉеснӧј стража вылӧ лӧгалӧм понԁа ԉібӧ торја вӧралыԍјас вылӧ лӧгалӧм понԁа. Ӧзтасны вӧралан керкасӧ, а керкаԍаԋыс бі вуҗас вӧрас ԁа гӧгӧр сотас. |
| Ӧнія кадъясӧ, сиктъясын классӧвӧй кось вывті ёся мунӧм понда, вӧр пӧжаръяс вермасны лоны кулакъяс ӧзтӧм помысь. Та понда гӧльяслы да шӧркоддьӧма олысьяслы колӧ торъя сюся видзӧдны на бӧрся. | Ӧніја каԁјасӧ, ԍіктјасын классӧвӧј коԍ вывті јоԍа мунӧм понԁа, вӧр пӧжарјас вермасны лоны кулакјас ӧзтӧм помыԍ. Тапонԁа гӧԉјаслы ԁа шӧркоԃԃема олыԍјаслы колӧ торја ԍуԍа віԇӧԁны на бӧрԍа. |
| Унаысь вӧрын пӧжаръяс овлӧны виччысьтӧг биӧн вӧдитчӧм понда. Биасясны вӧрын уджалысь рабочӧйяс, ветлысь-мунысьяс, тшак да вотӧс вотысьяс, кыйсьысьяс, скӧт видзысьяс да мукӧд сёян пуӧм могысь либӧ номъясӧс да гебъясӧс вӧтлӧм могысь да муніганыс оз лючки кусӧдны бипурсӧ. Чискалысь гӧлӧвняяссянь либӧ биа шомъяссянь тӧв вермас пӧльтны да шыбитны бикиньсӧ кос нитш вылӧ, яла вылӧ, да сідзӧн и артмӧ вӧр пӧжарыс. Сідзжӧ унаысь вӧр пӧжар вӧчлӧны куритчысьяс — шыбитӧны кусӧдтӧг чигарка помнысӧ либӧ истӧгнысӧ. | Унаыԍ вӧрын пӧжарјас овлӧны вітчыԍтӧг біӧн вӧԃітчӧм понԁа. Біјаԍасны вӧрын уҗалыԍ робочӧјјас, ветлыԍ-муныԍјас, щак ԁа вотӧс вотыԍјас, кыјԍыԍјас, скӧт віԇыԍјас ԁа мукӧԁ ԍојан пуӧм могыԍ ԉібӧ номјасӧс ԁа ԃебјасӧс вӧтлӧм могыԍ ԁа муніганыс оз ԉучкі кусӧԁны біпурсӧ. Чіскалыԍ гӧлӧвԋајасԍаԋ ԉібӧ біја шомјасԍаԋ тӧв вермас пӧԉтны ԁа шыбытны бікіԋсӧ кос ԋіщ вылӧ, јала вылӧ, ԁа сіԇӧн і артмӧ вӧр пӧжарыс. Сіԇ-жӧ унаыԍ вӧр пӧжар вӧчлӧны курітчыԍјас — шыбытӧны кусӧԁтӧг чігаркапомнысӧ ԉібӧ істӧгнысӧ. |
| Кӧть эськӧ выль ректасъяс (керасъяс) вылысь кӧстеръяс гожся тӧлысьясын сотны и воспрещайтчӧ, сӧмын крестьяна мукӧддырйи оз кывзыны законлысь тшӧктӧмсӧ да ыліджык ректасъяс пуктігӧн (посни юяс да ёльяс кузя) весалӧны сэтысь пушйӧдъяссӧ да сотӧны кӧстеръясын. Жар дырйи, кор би быдлаӧ кутчысьӧ тшакӧ моз, быд бикиньысь вермас босьтсьыны ыджыд пӧжар, а ӧд тӧла дырйи бикиньыд лэбӧ зэв ылӧдз. | Кӧԏ еԍкӧ выԉ ректасјас (керасјас) вылыԍ кӧԍԏӧрјас гожԍа тӧлыԍјасын сотны і воспрешщајтчӧ, сӧмын креԍԏана мукӧԁ ԁырјі оз кывзыны законлыԍ щӧктӧмсӧ ԁа ылыҗык ректасјас пуктігӧн (посԋі јујас ԁа јоԉјас куԅа) весалӧны сетыԍ пушјӧԁјассӧ ԁа сотӧны кӧԍԏӧрјасын. Жар ԁырјі, кор бі быԁлаӧ кутчіԍӧ щакӧ моз, быԁ бікіԋыԍ вермас боԍтԍыны ыҗыԁ пӧжар, а ӧԁ тӧла ԁырјі бікіԋыԁ лебӧ зев ылӧԇ. |
| Кӧрт туйяс пӧлӧн унаысь пӧжаръяс заводитчӧны паровоз трубаысь лэбзьӧм бикиньяссянь. | Кӧрттујјас пӧлӧн унаыԍ пӧжарјас завоԃітчӧны паравоз трубаыԍ лебԅӧм бікіԋјасԍаԋ. |
| Унаысь пӧжаръяс овлӧны вӧралысьяс помысь, кодъяс зарадитчӧны пыжкаӧн пыдди кудельӧн, бумагаӧн да важ рузумъясӧн, а найӧ зэв кокниа ӧзйӧны. Разрешитӧм кадын кыйсигӧн-вӧралігӧн пыжкаяс помысь пӧжаръяс шочджыка овлӧны сы понда, мый би паськалӧмысь кутӧны войся кӧдзыдъяс да лысваяс, кодъяс Войвыв крайын заводитчӧны август шӧрсянь да ёна кӧтӧдӧны вӧрын вылыс мусинсӧ. | Унаыԍ пӧжарјас овлӧны вӧралыԍјас помыԍ, коԁјас зараԃітчӧны пыжкаӧн пыԃԃі куԃеԉӧн, бумагаӧн ԁа важ рузумјасӧн, а најӧ зев кокԋіа ӧзјӧны. Разрешітӧм каԁын кыјԍігӧн-вӧралігӧн пыжкајас помыԍ пӧжарјас шочаҗыка овлӧны сы понԁа, мыј бі паԍкалӧмыԍ кутӧны војԍа кӧԇыԁјас ԁа лысвајас, коԁјас Војвыв крајын завоԃітчӧны август шӧрԍаԋ ԁа јона кӧтӧԁӧны вӧрын вылыс муԍінсӧ. |
| Пӧжаръяс лоан помкаяс тӧдмалігӧн лесничӧйяс унаысь асланыс протоколъясын ыстысьлісны чардби вылӧ. Ыстысьлісны сы понда, мый пӧжар лоан лунӧ «сыладор боксянь кыліс гымалӧм шы». Вермас-ӧ збыльвылӧ паськавны вӧр пӧжар чардбисянь? Кутшӧмсюрӧ лесоводъяс шуӧны, оз пӧ вермы. Чардбилӧн пӧ сы ыджда вын, мый сійӧ вермас желлявны медыджыд, медъён пусӧ, но биыс кутчысьӧ пуас зэв шоча, сӧмын гыркса пуясӧ, кодъяслӧн пытшкас чукӧрмӧма кос лысъяс да коръяс, но гым дырйи пырджык нин овлӧны гырысь зэръяс, сідзкӧ чардби помысь пӧжар пӧшти оз вермы лоны. | Пӧжарјас лоан помкајас тӧԁмалігӧн ԉеԍԋічејјас унаыԍ асланыс протоколјасын ыстыԍлісны чарԁбі вылӧ. Ыстыԍлісны сы понԁа, мыј пӧжар лоан лунӧ „сылаԁор бокԍаԋ кыліс гымалӧм шы“. Вермас-ӧ збыԉ вылӧ паԍкавны вӧр пӧжар чарԁбіԍаԋ? Кущӧмԍурӧ ԉесовоԁјас шуӧны, оз-пӧ вермы. Чарԁбілӧн-пӧ сы ыҗԁа вын, мыј сіјӧ вермас жеԉԉавны меԁыҗыԁ, меԁјон пусӧ, но біыс кутчіԍӧ пуас зев шоча, сӧмын гыркса пујасӧ, коԁјаслӧн пыщкас чукӧрмӧма кос лысјас ԁа корјас, но гым ԁырјі пырҗык-ԋін овлӧны гырыԍ зерјас, сіԇ-кӧ чарԁ бі помыԍ пӧжар пӧшԏі оз вермы лоны. |
| Сідз жӧ 1913 воӧдз думайтлі и ме, но 1913 вося юнь тӧлысьын ас синмӧн аддзылі, кыдзи вӧр пӧжар збыль босьтсис чардбисянь. Чардаліс, гымаліс ёна, но эз зэр. Муніс косӧн. Ме ногӧн, чардбисянь вермас лоны вӧр пӧжар кӧть и ёна зэрас чардалӧм бӧрын. А вермас лоны сійӧ со кыдзи: чардби кутчысяс гыркса пуӧ, чискалас пу пытшкын вель дыр, сэсся, кор нин гымалӧмыс помасяс, а вылыс мусиныс удитасны косьмыны, сотчан пу пӧрӧ да разӧбтӧ ас гӧгӧрыс зэв уна бикинь (поснидик шомъяс) — насянь и вермас лоны пӧжарыс. | Сіԇ-жӧ 1913 воӧԇ ԁумајтлі і ме, но 1913 воԍа јуԋ тӧлыԍын ас ԍінмӧн аԁԇылі, кыԇі вӧр пӧжар збыԉ боԍтԍіс чарԁбіԍаԋ. Чарԁаліс, гымаліс јона, но ез зер. Муніс косӧн. Ме ногӧн, чарԁбіԍаԋ вермас лоны вӧр пӧжар кӧԏ і јона зерас чарԁалӧм бӧрын. А вермас лоны сіјӧ со кыԇі: чарԁбі кутчіԍас гыркса пуӧ чіскалас пу пыщкын веԉԁыр сеԍԍа, кор-ԋін гымалӧмыс помаԍас, а вылыс муԍіныс уԃітасны коԍмыны, сотчан пу пӧрӧ ԁа разӧбтӧ ас гӧгӧрыс зев уна бікіԋ (посԋіԃік шомјас) наԍаԋ і вермас лоны пӧжарыс. |
| Кор вӧр пӧжар паськалӧ сиктъяссянь 100–120 километр сайын, зэв сьӧкыд, унаысь некутшӧма он вермы тӧдмавны, мый понда лои пӧжарыс. Сы понда войвыв вӧръясын унджык пӧжарыслӧн помкаыс оз и сюрлы (татшӧмыс быд во овлӧ 60-сянь 85%-ӧдз). | Кор вӧр пӧжар паԍкалӧ ԍіктјасԍаԋ 100–120 кілометр сајын, зев ԍӧкыԁ, унаыԍ ԋекущӧма он вермы тӧԁмавны, мыј понԁа лоі пӧжарыс. Сыпонԁа војвыв вӧрјасын унҗык пӧжарыслӧн помкаыс оз і ԍурлы (тащӧмыс быԁво овлӧ 60-ԍаԋ 85%). |
| Пӧжаръяс йылысь статистика лыдпасъяс метеорологическӧй даннӧйяскӧд (торъя тӧлысьяс да районъяс босьтӧмӧн) ӧтластитлӧмъяс петкӧдлӧны, мый пӧжаръяс медъёнасӧ паськалӧны жар поводдя дырйи. | Пӧжарјас јылыԍ стаԏіԍԏіка лыԁпасјас меԏеорологіческӧј ԁаннӧјјаскӧԁ (торја тӧлыԍјас ԁа рајонјас боԍтӧмӧн) ӧтлаԍԏітлӧмјас петкӧԁлӧны, мыј пӧжарјас меԁјонасӧ паԍкалӧны жар повоԃԃа ԁырјі. |
| Кор кос поводдя сулалӧ Войвыв крайын паськыдджыка да кузьджыка, вӧр пӧжаръяс быдлаын вывті ёна паськалӧны. | Кор кос повоԃԃа сулалӧ Војвыв крајын паԍкыԁҗыка ԁа куԅҗыка, вӧр пӧжарјас быԁлаын вывті јона паԍкалӧны. |
| КЫДЗИ АДДЗЫНЫ ВӦР СОТЧАНІНЪЯС | КЫԆІ АԀԆЫНЫ ВӦР СОТЧАНІНЈАС |
| Мед эськӧ вӧр пӧжар эз паськав ыджыд места вылӧ, колӧ кусӧдны сійӧс заводитчигас. | Меԁ еԍкӧ вӧр пӧжар ез паԍкав ыҗыԁ места вылӧ колӧ кусӧԁны сіјӧс завоԃітчігас. |
| Посньыдик вӧр дачаясын гожся кос поводдя дырйи вевтасджык местаясӧ, джуджыдджык стрӧйбаяс вылӧ, кӧлӧкӧльничаяс вылӧ, кысянь тыдалӧ вӧрыс паськыдджыка, сувтӧдӧны караульщикъясӧс. Караульщикъяс кӧ бура тӧдӧны сиктгӧгӧрса вӧрсӧ, пырысь-пыр жӧ тшын тыдовтчӧм бӧрын вермасны висьтавны, кутшӧм местаын заводитчӧ пӧжарыс. Бура кӧ организуйтӧма вӧр пӧжаръяскӧд вермасян удж, неуна йӧзӧн позьӧ кусӧдны казялӧм пӧжартӧ. | Посԋіԃік вӧр ԁачајасын гожԍа кос повоԃԃа ԁырјі вевтасҗык местајасӧ, җуҗыԁҗык стрӧјбајас вылӧ, кӧлӧкӧԉԋічајас вылӧ, кыԍаԋ тыԁалӧ вӧрыс паԍкыԁҗыка, сувтӧԁӧны карауԉшщікјасӧс. Карауԉшщікјас-кӧ бура тӧԁӧны ԍікт гӧгӧрса вӧрсӧ, пырыԍ-пыр-жӧ щын тыԁовтчӧм бӧрын вермасны віԍтавны, кущӧм местаын завоԃітчӧ пӧжарыс. Бура-кӧ оргаԋізујтӧма вӧр пӧжарјаскӧԁ вермаԍан уҗ, ԋеуна јӧзӧн поԅӧ кусӧԁны каԅалӧм пӧжартӧ. |
| Но Войвыв крайын, кӧні став вӧрыс артавсьӧ уна сё сюрс гектаръясӧн, дерт тадзӧн тӧдмавны пӧжар места буретша он вермы. Унаысь ылын вӧръясын пӧжар лоӧм йылысь пондасны тӧдны сӧмын лун-мӧд мысти, кор биыс паськалӧма нин да ёна нин пондас петны тшыныс. | Но Војвыв крајын, кӧні став вӧрыс артавԍӧ уна ԍо ԍурс гектарјасӧн, ԃерт таԇӧн тӧԁмавны пӧжар места буреща он вермы. Унаыԍ ылын вӧрјасын пӧжар лоӧм јылыԍ понԁасны тӧԁны сӧмын лун-мӧԁ мыԍԏі, кор біыс паԍкалӧма-ԋін ԁа јона-ԋін понԁас петны щыныс. |
| Кӧні сотчӧ вӧр? Некод оз тӧд. Лоӧ леснӧй либӧ пӧжарнӧй стӧрӧжлы мунны да корсьны вӧр сотчанінсӧ. Мунӧ сійӧ ӧтнасӧн трӧпаяс кузя, прӧсекъяс кузя. Быд 5–6 километр бӧрын лоӧ кайлыны пуӧ да видзӧдлыны матка серти, кодарын да ылын-ӧ нин тшыныс. | Кӧні сотчӧ вӧр? Ԋекоԁ оз тӧԁ. Лоӧ ԉеснӧј ԉібӧ пӧжарнӧј стӧрӧжлы мунны ԁа корԍны вӧрсотчанінсӧ. Мунӧ сіјӧ ӧтнасӧн трӧпајас куԅа, прӧԍекјас куԅа. Быԁ 5–6 кілометр бӧрын лоӧ кајлыны пуӧ ԁа віԇӧԁлыны матка ԍерԏі, коԁарын ԁа ылын-ӧ-ԋін щыныс. |
| Воан кӧ пӧжар дорӧдз ӧти лунӧн — зэв бур, а он кӧ во — лоӧ узьны. Войын биыс ланьтыштлӧ да тшыныс оз кай вылӧ, а паськалӧ вӧр пӧвстӧ. Сы понда войын он тӧд, кодарӧ колӧ мунны. Узьӧм бӧрын бара лоӧ пуяс вывсянь видзӧдлӧмӧн мунны водзӧ. Сідзи вермас вошны лун-мӧд-коймӧд. А биыд вӧчӧ ассьыс уджсӧ, водзысь водзӧ паськӧдчӧ. | Воан-кӧ пӧжар ԁорӧԇ ӧԏі лунӧн зев бур, а он-кӧ во — лоӧ уԅны. Војын біыс лаԋтыштлӧ ԁа щыныс оз кај вылӧ, а паԍкалӧ вӧр пӧвсӧ. Сыпонԁа војын он тӧԁ, коԁарӧ колӧ мунны. Уԅӧм бӧрын бара лоӧ пујас вывԍаԋ віԇӧԁлӧмӧн мунны воԇӧ. Сіԇі вермас вошны лун-мӧԁ којмӧԁ. А біыԁ вӧчӧ асԍыс уҗсӧ, воԇыԍ-воԇӧ паԍкӧԁчӧ. |
| Коркӧ-некоркӧ пӧжар места сюрӧ. Колӧ сійӧс кытшовтӧмӧн тӧдмавны, паськыда-ӧ сотчӧ да кодарлань мунӧ биыс, медым тӧдны, уна-ӧ йӧз ковмас пӧжарсӧ кусӧдӧм вылӧ. | Коркӧ-ԋекоркӧ пӧжар места ԍурӧ. Колӧ сіјӧс кыщовтӧмӧн тӧԁмавны, паԍкыԁа-ӧ сотчӧ ԁа коԁарлаԋ мунӧ біыс меԁым тӧԁны, уна-ӧ јӧз ковмас пӧжарсӧ кусӧԁӧм вылӧ. |
| 1868 воын воддза Петербургскӧй губерняын вӧлӧма зэв уна вӧр пӧжар. Сэки тӧдмалӧмаӧсь, мый кос нюр кузя лӧнь поводдя дырйи вӧр пӧжар паськалӧ суткиӧн 6–7 километрӧдз, а вӧрын, татшӧм жӧ поводдя дырйи, мубердса пӧжар (сотӧма сӧмын пу дінъяссӧ) муніс суткиӧн ӧти километр мында. Сутки пытшкын би эз ӧтмоза паськав. Войын пӧжар вӧлі лӧнявлӧ, шонді петӧмсянь бӧр босьтсьӧ ыдждыны и век ӧтарӧ паськалӧ. Медъёна би вӧлі босьтсьӧ лун шӧр бӧрын кык час гӧгӧрын, а сэсянь да шонді лэччытӧдз вӧлі бӧр нин чинӧ. | 1868 воын воԇԇа Пеԏербургскӧј губерԋаын вӧлӧма зев уна вӧр пӧжар. Секі тӧԁмалӧмаӧԍ, мыј кос ԋур куԅа лӧԋ повоԃԃа ԁырјі вӧр пӧжар паԍкалӧ суткіӧн 6–7 кілометрӧԇ, а вӧрын, тащӧм-жӧ повоԃԃа ԁырјі, муберԁса пӧжар (сотӧма сӧмын пу ԁінјассӧ) муніс суткіӧн ӧԏі кілометр мынԁа. Суткі пыщкын бі ез ӧтмоза паԍкав. Војын пӧжар вӧлі лӧԋавлӧ, шонԁі петӧмԍаԋ бӧр боԍтԍӧ ыҗԁыны і век ӧтарӧ паԍкалӧ. Меԁјона бі вӧлі боԍтԍӧ луншӧр бӧрын кык час гӧгӧрын, а сеԍаԋ ԁа шонԁі летчытӧԇ вӧлі бӧр-ԋін чінӧ. |
| Шуам, пӧжар места удайтчис тӧдмавны ӧзйӧмсяньыс коймӧд сутки вылын. Сідзкӧ лӧнь поводдя дырйи би паськаліс 3 километр кузя да 1½ километр пасьта, ставыс 5 кв. километр гӧгӧр. Сэсся, кор лесник либӧ стӧрӧж бӧр бергӧдчас да висьталас, кӧні да ылын-ӧ пӧжарыс, кор чукӧртасны йӧзӧс да кор найӧ воасны пӧжар дорӧдз, кольӧ нӧшта сутки кык. Тайӧ каднас би вермас паськавны нӧшта 2 квадратнӧй километр вылӧ. Тадзӧн пӧжар паськалас 7 квадратнӧй километр пасьта, либӧ 800 гектар пасьта, площадь вылӧ. | Шуам, пӧжар места уԁајтчіс тӧԁмавны ӧзјӧмԍаԋыс којмӧԁ суткі вылын. Сіԇ-кӧ, лӧԋ повоԃԃа ԁырјі бі паԍкаліс 3 кілометр куԅа ԁа 1½ кілометр паԍта, ставыс 5 кв. кілометр гӧгӧр. Сеԍԍа, кор ԉеԍԋік ԉібӧ стӧрӧж бӧр бергӧԁчас ԁа віԍталас, кӧні ԁа ылынӧ пӧжарыс, кор чукӧртасны јӧзӧс ԁа кор најӧ воасны пӧжар ԁорӧԇ, коԉӧ нӧшта суткі кык. Тајӧ каԁнас бі вермас паԍкавны нӧшта 2 кваԁратнӧј кілометр вылӧ. Таԇӧн пӧжар паԍкалас 7 кваԁратнӧј кілометр паԍта, ԉібӧ 800 гектар паԍта, плӧшщаԃ вылӧ. |
| Кусӧдны татшӧм пӧжартӧ этша кадӧн, кӧть мед и йӧзыс вӧлі уна, зэв сьӧкыд, а этша йӧзӧн и нинӧм не вӧчны: позяс сӧмын кутшӧмкӧ ногӧн надзмӧдны би паськалӧмсӧ да виччысьны зэр. | Кусӧԁны тащӧм пӧжартӧ еща каԁӧн, кӧԏ меԁ і јӧзыс вӧлі уна, зев ԍӧкыԁ, а еща јӧзӧн і ԋінӧм ԋе вӧчны: поԅас сӧмын кущӧмкӧ ногӧн наԇмӧԁны бі паԍкалӧмсӧ ԁа вітчыԍны зер. |
| Тасянь гӧгӧрвоана, мый Войвыв крайын унджык вӧр пӧжарсӧ, ылынӧсь кӧ найӧ сиктъяссянь, йӧз вынӧн пӧшти оз вермывлыны кусӧдны, а кусӧны найӧ сӧмын зэр отсӧгӧн. | Таԍаԋ гӧгӧрвоана, мыј Војвыв крајын унҗык вӧр пӧжарсӧ, ылынӧԍ-кӧ најӧ ԍіктјасԍаԋ, јӧз вынӧн пӧшԏі оз вермывлыны кусӧԁны, а кусӧны најӧ сӧмын зер отсӧгӧн. |
| Пӧжар места корсьӧмӧн, кыдз аддзад, тӧлк этша. Колӧ кутшӧмкӧ мӧд способ, мед эськӧ пырысь-пыр тӧдны пӧжар местасӧ да пыр жӧ мунны сэтчӧ йӧзӧн да кусӧдны ёна паськавтӧдзыс. | Пӧжар места корԍӧмӧн, кыԇ аԁԇаԁ, тӧлк еща. Колӧ кущӧмкӧ мӧԁ способ, меԁ еԍкӧ пырыԍ пыр тӧԁны пӧжар местасӧ ԁа пыр-жӧ мунны сетчӧ јӧзӧн ԁа кусӧԁны јона паԍкавтӧԇыс. |
| Сэтшӧм способсӧ вӧлі предложитӧма лесовод Вейншток 50 во сайын. Вейншток способӧн пӧжар места тӧдмалӧны пӧжар тшын кык точкасянь засечкаалӧмӧн. Точкаяс бӧрйыссьӧны вевтасджык местаясын, мед сэсянь вӧлі тыдалӧ вӧр йыв вежӧсыс. Мед сійӧ точкаяссӧ лючкиджыка лоӧ пасйӧма, Вейншток рекомендуйтӧма сувтӧдны сюръяяс (столбъяс). Сюръяяслӧн судтаыс мусянь 1,22 метр, а кызтаыс 35 сантиметрысь не этшаджык. Сюръя пом шӧрӧ (пу сьӧвмӧсас) тувъявсьӧ гӧгрӧс, шыльӧдӧм шляпаа кӧрт тув. Кӧрт тувлӧн кызтаыс 2–3 см. Корт тув вылӧ пуктыссьӧ нёль пельӧса квадратнӧй пӧв (планшет). Пӧв вылӧ рисуйтчыссьӧ маслянӧй краскаӧн дачалӧн план, торъя пунктъяс точнӧя петкӧдлӧмӧн. | Сещӧм способсӧ вӧлі преԁложітӧма ԉесовоԁ Вејншток 50 во сајын. Вејншток способӧн пӧжар места тӧԁмалӧны пӧжар щын кык точкаԍаԋ заԍечкаалӧмӧн. Точкајас бӧрјыԍԍӧны вевтасҗык местајасын, меԁ сеԍаԋ вӧлі тыԁалӧ вӧрјыв вежӧсыс. Меԁ сіјӧ точкајассӧ ԉучкіҗыка лоӧ пасјӧма, Вејншток рекоменԁујтӧма сувтӧԁны ԍурјајас (столбјас). Ԍурјајаслӧн суԁтаыс муԍаԋ 1,22 метр, а кызтаыс 35 саԋԏіметрыԍ ԋе ещаҗык. Ԍурја пом шӧрӧ (пу ԍӧвмӧсас) тувјавԍӧ гӧгрӧс, шыԉӧԁӧм шԉапаа, кӧрттув. Кӧрттувлӧн кызтаыс 2–3 см. Корттув вылӧ пуктыԍԍӧ ԋоԉпеԉӧса кваԁратнӧј пӧв (планшет). Пӧв вылӧ рісујтчыԍԍӧ маԍԉанӧј краскаӧн ԁачалӧн план, торја пунктјас точнӧја петкӧԁлӧмӧн. |
| Тайӧ приспособленньӧсӧ Вейншток шуліс «пӧжар пызанӧн». Кыдзи пуктыны пӧв, мед сійӧ петкӧдліс вӧр дачалысь бӧрйӧм пунктъяс, лӧсьӧдӧны (определяйтӧны) ориентир-буссольӧн да матігӧгӧрса тыдалан стрӧйбаясӧн: кӧлӧкӧльняясӧн, ӧтка керкаясӧн, торйӧн сулалысь пуясӧн да сідзи водзӧ. | Тајӧ пріспособԉеԋԋӧсӧ Вејншток шуліс „пӧжар пызанӧн“. Кыԇі пуктыны пӧв, меԁ сіјӧ петкӧԁліс вӧр ԁачалыԍ бӧрјӧм пунктјас, лӧԍӧԁӧны (опреԃеԉајтӧны) оріенԏір бусоԉӧн ԁа маті гӧгӧрса тыԁалан стрӧјбајасӧн: кӧлӧкӧԉԋајасӧн, ӧтка керкајасӧн, торјӧн сулалыԍ пујасӧн ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Пӧжар тшын места тӧдмалӧм обоснуйтӧма геометрическӧй теорияӧн (математическӧй истина): «кык тыдалан точка серти тӧдмавны да петкӧдлыны коймӧд тыдавтӧм точка». | Пӧжар щын места тӧԁмалӧм обоснујтӧма геометріческӧј ԏеоріјаӧн (маԏемаԏіческӧј іԍԏіна): „кык тыԁалан точка ԍерԏі тӧԁмавны ԁа петкӧԁлыны којмӧԁ тыԁавтӧм точка“. |
| Пӧжар места тӧдмалысь первой ӧти точкасянь план кузя нуӧдӧ тшынланьӧ карандашӧн визь аслыспӧлӧс линейка кузя, коді шусьӧ алидадаӧн. Сэсся босьтӧ сійӧ плансӧ сьӧрас да кыдзи мый позьӧ ӧдйӧ мунӧ мӧд точка дорӧ да колана ногӧн сюръя лӧсьӧдӧмӧн нуӧдӧ план кузя тшынлань линейка пӧлӧн мӧд визь. Кыті ӧтлаасьӧны (вуджӧны мӧда-мӧднысӧ) визьяс, сэні и лоӧ пӧжар местаыс. | Пӧжар места тӧԁмалыԍ первој ӧԏі точкаԍаԋ план куԅа нуӧԁӧ щынлаԋӧ каранԁашӧн віԅ аслыс пӧлӧс ԉіԋејка куԅа, коԁі шуԍӧ аԉԉіԁаԁаӧн. Сеԍԍа боԍтӧ сіјӧ плансӧ ԍӧрас ԁа кыԇі мыј поԅӧ ӧԁјӧ мунӧ мӧԁ точка ԁорӧ ԁа колана ногӧн ԍурја лӧԍӧԁӧмӧн нуӧԁӧ план куԅа щынлаԋ ԉіԋејка пӧлӧн мӧԁ віԅ. Кыті ӧтлааԍӧны (вуҗӧны мӧԁа-мӧԁнысӧ) віԅјас, сені і лоӧ пӧжар местаыс. |
| Тайӧ способ сертиыс пӧжар места позьӧ тӧдмавны сӧмын, вӧрсӧ кӧ юклӧма прӧсекъясӧн да эмӧсь нин кӧ точнӧй планъяс. Важӧн прӧсекайтӧм вӧрыд зэв на этша вӧвлӧма весиг лунвылын, а войвывса вӧръяс прӧсекайтӧм йылысь нинӧм и сёрнитны, весиг эз вӧвлыны окружнӧй граничаяс. Сідзжӧ нюръяс, тыяс, юяс, туйяс, трӧпаяс, вӧръяс да с. в. войвывса вӧр планъясын (картаясын) сэки эз лючки петкӧдлыны, найӧс петкӧдлісны эз сэтӧн, кытӧн збыль вылӧ эськӧ колӧ. | Тајӧ способ ԍерԏіыс пӧжар места поԅӧ тӧԁмавны сӧмын вӧрсӧ-кӧ јуклӧма прӧԍекјасӧн ԁа емӧԍ-ԋін-кӧ точнӧј планјас. Важӧн прӧԍекајтӧм вӧрыԁ зев-на еща вӧвлӧма веԍіг лунвылын, а војвывса вӧрјас прӧԍекајтӧм јылыԍ ԋінӧм-і ԍорԋітны, веԍіг ез вӧвлыны окружнӧј граԋічајас. Сіԇ-жӧ ԋурјас, тыјас, јујас, тујјас, трӧпајас, вӧрјас ԁа с. в. војвывса вӧр планјасын (картајасын) секі ез ԉучкі петкӧԁлыны, најӧс петкӧԁлісны, ез сетӧн, кытӧн збыԉ вылӧ еԍкӧ колӧ. |
| Войвылын Вейншток способӧн пондіс позьны лючки тӧдмавны вӧр пӧжар местаяс сӧмын бӧръя воясӧ, кор сӧвет власьт дырйи гӧгӧрбок нин лои тӧдмалӧма став вӧрсӧ. | Војвылын Вејншток способӧн понԁіс поԅны ԉучкі тӧԁмавны вӧр пӧжар местајас сӧмын бӧрја војасӧ, кор, сӧвет влаԍт ԁырјі, гӧгӧрбок-ԋін лоі тӧԁмалӧма став вӧрсӧ. |
| Кыдзи практическӧя нуӧдны тайӧ способсӧ (пӧжарнӧй вышкаяс стрӧиталӧмӧн), подробнӧя лоӧ висьталӧма водзынджык. | Кыԇі пракԏіческӧја нуӧԁны тајӧ способсӧ (пӧжарнӧј вышкајас стрӧіталӧмӧн), поԁробнӧја лоӧ віԍталӧма воԇынҗык. |
| Дерт кор ёна паськалас сынӧд кузя лэбалӧм (авиация), вӧр пӧжар местаяс да пӧжарлысь ыдждасӧ кокниа позьны кутас тӧдмавны аэропланъяссянь. | Ԃерт, кор јона паԍкалас сынӧԁ куԅа лебалӧм (авіаціја), вӧр пӧжар местајас ԁа пӧжарлыԍ ыжԁасӧ кокԋіа поԅны кутас тӧԁмавны аеропланјасԍаԋ. |
| ІІ. ВӦР СОТЧӦМЪЯСКӦД ВЕРМАСЯН МЕРОПРИЯТТЬӦЯС | ІІ. ВӦР СОТЧӦМЈАСКӦԀ ВЕРМАԌАН МЕРОПРІЈАԎԎӦЈАС |
| Вӧр сотчӧмъяскӧд вермасьӧм вылӧ колӧ нуӧдны кыдз пӧжаръясысь видзчысян мераяс, сідзи и кусӧдчан техническӧй мероприяттьӧяс. | Вӧр сотчӧмјаскӧԁ вермаԍӧм вылӧ колӧ нуӧԁны кыԇ пӧжарјасыԍ віԁчіԍан мерајас, сіԇі-і кусӧԁчан ԏехԋіческӧј меропріјаԏԏӧјас. |
| А. ПӦЖАРЪЯСЫСЬ ВИДЗЧЫСЯН ОБЩӦЙ МЕРАЯС | А. ПӦЖАРЈАСЫԌ ВІԀЧЫԌАН ОБЩӦЈ МЕРАЈАС |
| Колӧ ас кадын ӧшлыны тыдалана инъясӧ сельсӧветъясын, школаясын, лыддьысян керкаясын, пристаньясын, вокзалъясын, паракодъяс вылын, вӧр контораясын да мукӧдлаын плакатъяс татшӧм требованньӧясӧн: | Колӧ аскаԁын ӧшлыны тыԁалана інјасӧ ԍеԉсӧветјасын, школајасын, лыԃԃыԍан керкајасын, прістаԋјасын, вокзалјасын, парохоԁјас вылын, вӧр конторајасын ԁа мукӧԁлаын плакатјас тащӧм требоваԋԋӧјасӧн: |
| 1) не биасьны сэтшӧминъясӧ, кысянь вермас лоны вӧр пӧжар, торъя нин кос поводдя дырйи; | 1) ԋе біјаԍны сещӧмінјасӧ, кыԍаԋ вермас лоны вӧр пӧжар, торја-ԋін кос повоԃԃа ԁырјі; |
| 2) ёна колана дырйи (сёян, тшай пузьӧдны, вӧрын узьны) би пестыны сӧмын сэтшӧминъясӧ, кысянь оз вермы паськавны биыс: вадоръясӧ, васӧд нюр выв видзьяс вылӧ, лыа вылӧ да кытчӧ оз быдмыны турун да нитш, сідзжӧ кодйӧм гуранъясӧ, кодъяслысь доргӧгӧрсӧ колӧ киськавны муӧн; | 2) јона колана ԁырјі (ԍојан, щај пуԅӧԁны, вӧрын уԅны) бі пестыны сӧмын сещӧмінјасӧ, кыԍаԋ оз вермы паԍкавны біыс: ваԁорјасӧ, васӧԁ ԋурвыв віԇјас вылӧ, лыа вылӧ ԁа кытчӧ оз быԁмыны турун ԁа ԋіщ, сіԇ-жӧ коԁјӧм гуранјасӧ, коԁјаслыԍ ԁоргӧгӧрсӧ колӧ кіԍкавны муӧн; |
| 3) биясӧн вӧдитчыны кыдзи позьӧ видзчысьӧмӧн да, кор оз кут ковны, кусӧдны бӧр, бипурсӧ ваӧн киськалӧмӧн либӧ лыаӧн да муӧн тыртӧмӧн, сӧмын мед эз сюрны турунъяс да ёгъяс; | 3) біјасӧн вӧԃітчыны кыԇі поԅӧ віԁчіԍӧмӧн ԁа, кор оз кут ковны, кусӧԁны бӧр, біпурсӧ ваӧн кіԍкалӧмӧн ԉібӧ лыаӧн ԁа муӧн тыртӧмӧн, сӧмын меԁ ез ԍурны турунјас ԁа јогјас; |
| 4) туйысь да трӧпаясысь бокӧ не шыблавны кусӧдтӧг истӧг да чигарка помъяс, а кусӧдны киад либӧ талявны кок улад; | 4) тујыԍ ԁа трӧпајасыԍ бокӧ ԋе шыблавны кусӧԁтӧг ізтӧг ԁа чігарка помјас, а кусӧԁны кіаԁ ԉібӧ таԉавны кокулаԁ; |
| 5) не вӧчны шом, сир да дьӧгӧдь вӧр дача пытшкын, заводъясын да кустарнӧй установкаясын, кодъяс вӧр дорсянь 100 метрысь матынджыкӧсь; | 5) ԋе вӧчны шом, ԍір ԁа ԃӧгӧԃ вӧр ԁача пыщкын, завоԁјасын ԁа кустарнӧј установкајасын, коԁјас вӧр ԁорԍаԋ 100 метрыԍ матынҗыкӧԍ; |
| 6) вӧралігӧн не вӧчавны зарадитчан пыжикъяс кокниа ӧзйысь материалъясысь: рузумысь, кудельысь, ватаысь, газет бумагаысь да сідзи водзӧ; | 6) вӧралігӧн ԋе вӧчавны зараԃітчан пыжікјас кокԋіа ӧзјыԍ маԏеріалјасыԍ: рузумыԍ, куԃеԉыԍ, ватаыԍ, гаԅет бумагаыԍ ԁа сіԇі воԇӧ; |
| 7) войясын биӧн чери кыйигӧн не шыблавны ю берег пӧлӧн либӧ тыяс дорӧ дзикӧдз кустӧм сартасъяс, а шыблавны найӧс веськыда ваас. | 7) војјасын біӧн чері кыјігӧн ԋе шыблавны ју берег пӧлӧн ԉібӧ тыјас ԁорӧ ԇікӧԇ кустӧм сартасјас, а шыблавны најӧс веԍкыԁа ваас. |
| Татшӧм плакатнӧй шыӧдчӧмъясысь ӧтдор, кодъясӧс подтверждайтӧны исполкомъяслӧн обяжитан шуӧмъяс, колӧ ветлан туйяс вылӧ, вӧр трӧпаяс вылӧ, кылӧдчан ю берегъясӧ, вӧр дачаяс пытшкӧ да граничаяс дорас сувтӧдлыны тыдаланінӧ пӧвъяс, кодъяслӧн гижӧдыс мед вӧлі чуксалӧ: видзчысьӧмӧн вӧдитчыны вӧрын биӧн да видзны вӧрсӧ сотчӧмысь, кыдз ёна колана народнӧй достоянньӧӧс. Пӧжаръясысь видзчысян мераясӧн жӧ колӧ лыддьыны пода да вӧла (позьӧм серти) стӧрӧжевӧй постъяс организуйтӧм да быд учлесхозын добровольнӧй пӧжарнӧй дружинаяс лӧсьӧдӧм, кытчӧ кыскыны служащӧйясӧс, постояннӧй рабочӧйясӧс, леснӧй стражаӧс, кооперируйтӧм вӧралысь-кыйсьысьясӧс да мукӧд йӧзӧс, кодъяс асланыс профессияӧн йитчӧны вӧр уджалӧмкӧд. | Тащӧм плакатнӧј шыӧԁчӧмјасыԍ ӧтԁор, коԁјасӧс поԁтвержԁајтӧны ісполкомјаслӧн објажітан шуӧмјас, колӧ ветлан тујјас вылӧ, вӧр трӧпајас вылӧ, кылӧԁчан ју берегјасӧ, вӧр ԁачајас пыщкӧ ԁа граԋічајас ԁорас сувтӧԁлыны тыԁаланінӧ пӧвјас, коԁјаслӧн гіжӧԁыс меԁ вӧлі чуксалӧ: віԁчіԍӧмӧн вӧԃітчыны вӧрын біӧн ԁа віԇны вӧрсӧ сотчӧмыԍ, кыԇ јона колана нароԁнӧј ԁостојаԋԋӧӧс. Пӧжарјасыԍ віԁчіԍан мерајасӧн-жӧ колӧ лыԃԃыны поԁа ԁа вӧла (поԅӧм ԍерԏі) сторожевӧј постјас оргаԋізујтӧм ԁа быԁ учԉесхозын ԁобровоԉнӧј пӧжарнӧј ԁружінајас лӧԍӧԁӧм, кытчӧ кыскыны служашщӧјјасӧс, постојаннӧј робочӧјјасӧс, ԉеснӧј стражаӧс, кооперірујтӧм вӧралыԍ-кыјԍыԍјасӧс ԁа мукӧԁ јӧзӧс, коԁјас асланыс профеԍԍіјаӧн јітчӧны вӧр уҗалӧмкӧԁ. |
| Тайӧ мераяссӧ лӧсьӧдӧмкӧд радысь, колӧ паськыда тӧдмӧдны йӧзӧс, кутшӧм значенньӧыс вӧрлӧн природаын да кутшӧм пӧльза сетӧ сійӧ овмӧслы, сідзжӧ, кутшӧмӧсь Войвылын быдмысь лыска да коръя пуяслӧн техническӧй свойствоясыс да кутшӧм вӧр мый вылӧ мунӧ. Та могысь рекомендуйтчыссьӧ вӧчавлыны беседаяс, лекцияяс, сідзжӧ снабжайтны бура велӧдчӧм йӧзӧс колана литератураӧн мукӧдлы лыддьӧм вылӧ. | Тајӧ мерајассӧ лӧԍӧԁӧмкӧԁ раԁыԍ, колӧ паԍкыԁа тӧԁмӧԁны јӧзӧс, кущӧм значеԋԋӧыс вӧрлӧн пріроԁаын ԁа кущӧм пӧԉза ԍетӧ сіјӧ овмӧслы, сіԇ-жӧ, кущӧмӧԍ Војвылын быԁмыԍ лыска ԁа корја пујаслӧн ԏехԋіческӧј својствојасыс ԁа кущӧм вӧр мыј вылӧ мунӧ. Та могыԍ рекоменԁујтчыԍԍӧ вӧчавлыны беԍеԁајас, ԉекціјајас, сіԇ-жӧ снабжајтны бура велӧԁчӧм јӧзӧс колана ԉіԏератураӧн мукӧԁлы лыԃԃӧм вылӧ. |
| Б. ТЕХНИЧЕСКӦЙ МЕРОПРИЯТТЬӦЯС | Б. ԎЕХԊІЧЕСКӦЈ МЕРОПРІЈАԎԎӦЈАС |
| 1) Посни вӧраинысь куйлан вӧр весалӧм. Тайӧс колӧ лыддьыны, ӧти-кӧ, вӧр дӧзьӧритан мераӧн, мӧд-кӧ — сотчӧмысь вӧр видзан мераӧн, коді ёна видзас би паськалӧмысь. Сы вӧсна Войвылын вӧр весалӧм вылӧ оз позь видзӧдны, кыдз коммерческӧй операция вылӧ, да некутшӧма оз позь зільны, медым весалӧм вылас пуктӧм удж выныс (затратаясыс) непременнӧ вештіс сійӧ куйлан вӧрсӧ вузалӧмӧн. Куйлан вӧр (валежник) весалӧм колӧ лыддьыны вӧр видзан колана мераӧн, коді вештас пӧжар помысь лоӧм гырысьджык убыткаяс. | 1) Посԋі вӧраіныԍ кујлан вӧр весалӧм. Тајӧс колӧ лыԃԃыны ӧԏі-кӧ, вӧр ԁӧԅӧрітан мераӧн, мӧԁ-кӧ — сотчӧмыԍ вӧр віԇан мераӧн, коԁі јона віԇас бі паԍкалӧмыԍ. Сывӧсна Војвылын вӧр весалӧм вылӧ оз поԅ віԇӧԁны кыԇ коммерческӧј операціја вылӧ ԁа ԋекущӧма оз поԅ зіԉны, меԁым весалӧм вылас пуктӧм уҗвыныс (затратајасыс) ԋепременнӧ вештіс сіјӧ кујлан вӧрсӧ вузалӧмӧн. Кујлан вӧр (ваԉежԋік) весалӧм колӧ лыԃԃыны вӧр віԇан колана мераӧн, коԁі вештас пӧжар помыԍ лоӧм гырыԍҗык убыткајас. |
| 2) Пӧрӧдӧм вӧр бӧрти колясъяссӧ весалӧм. | 2) Пӧрӧԁӧм вӧр бӧрԏі коԉасјассӧ весалӧм. |
| Тайӧ колясъясыс овлӧны пу йывъясысь, увъясысь, чагъясысь. Найӧ мукӧддырйи тупкӧны пасьтала став керасянінсӧ да сетӧны зэв бур сёян гагъяслы, тшакъяслы, а медся ёна — билы. Дерт торъя сэтшӧм ёна весалӧмъяс оз ковны, колӧ сӧмын шочмӧдлыны чукӧрмӧм кламсӧ, мед оз вермы паськавны би. Сэсся, кералӧм местаӧ выль вӧр бурджыка быдтӧм могысь, колӧ чукӧртӧм кламсӧ водз тулысын либӧ сёр арын сотны. Медвойдӧр колӧ весавны сэтшӧм кералӧм участокъяс, кодъяслы ёнджыка грӧзитӧ пӧжар. Колӧ пуктыны торъя вниманньӧ кӧрт туйяссянь, грунтӧвӧй туйяссянь да кылӧдчан юяссянь матын участокъяс весалӧм вылӧ. | Тајӧ коԉасјасыс овлӧны пујывјасыԍ, увјасыԍ, чагјасыԍ. Најӧ мукӧԁ ԁырјі тупкӧны паԍтала став кераԍанінсӧ ԁа ԍетӧны зев бур ԍојан гагјаслы, щакјаслы, а меԁԍа јона — білы. Ԃерт, торја сещӧм јона весалӧмјас оз ковны, колӧ сӧмын шочмӧԁлыны чукӧрмӧм кламсӧ, меԁ оз вермы паԍкавны бі. Сеԍԍа, кералӧм местаӧ выԉ вӧр бурҗыка быԁтӧм могыԍ, колӧ чукӧртӧм кламсӧ воԇ тулысын ԉібӧ ԍор арын сотны. Меԁ војԁӧр колӧ весавны сещӧм кералӧм участокјас, коԁјаслы јонҗыка грӧԅітӧ пӧжар. Колӧ пуктыны торја вԋімаԋԋӧ кӧрттујјасԍаԋ, грунтӧвӧј тујјасԍаԋ ԁа кылӧԁчан јујасԍаԋ матын участокјас весалӧм вылӧ. |
| 3) Би вуджӧмысь кутӧм вылӧ канаваяс вӧчалӧм | 3) Бі вуҗӧмыԍ кутӧм вылӧ канавајас вӧчалӧм |
| Би вуджӧмысь видзан канаваяс (полосаяс) колӧ вӧчавны лыска посни вӧр гӧгӧръясӧ да торъя нин мича вӧр гӧгӧръясӧ, сідзжӧ ёна ветлан туйяс пӧлӧн да сэтшӧм квартальнӧй прӧсекъясӧ, кодъяслы тайӧ мераыс торъя колана. | Бі вуҗӧмыԍ віԇан канавајас (полосајас) колӧ вӧчавны лыска посԋі вӧр гӧгӧрјасӧ ԁа торја-ԋін міча вӧр гӧгӧрјасӧ, сіԇ-жӧ јона ветлан тујјас пӧлӧн ԁа сещӧм квартаԉнӧј прӧԍекјасӧ, коԁјаслы тајӧ мераыс торја колана. |
| Тані оз ков вунӧдны, мый лыска том вӧр, коді эм Войвыв крайын, быдмӧма выльысь важ сотчӧм местаясӧ, кӧні зэв уна куйлӧ пӧжар бӧрын пӧрӧм вӧр. Татшӧм пӧрӧм вӧрсӧ, кор нин сійӧ джынвыйӧдзыс сісьмӧма да коді лоӧ быдмысь том вӧрлы му вынсьӧданторйӧн, оз ков торъя весавны, — татшӧм посни вӧрсӧ позьӧ видзны сотчӧмысь канаваяс (полосаяс) вӧчалӧмӧн. | Тані оз ков вунӧԁны, мыј лыска том вӧр, коԁі ем Војвыв крајын, быԁмӧма выԉыԍ важ сотчӧм местајасӧ, кӧні зев уна кујлӧ пӧжар бӧрын пӧрӧм вӧр. Тащӧм пӧрӧм вӧрсӧ, кор-ԋін сіјӧ җын выјӧԇыс сіԍмӧма ԁа коԁі лоӧ быԁмыԍ том вӧрлы мувынԍӧԁанторјӧн, оз ков торја весавны, — тащӧм посԋі вӧрсӧ поԅӧ віԇны сотчӧмыԍ канавајас (полосајас) вӧчалӧмӧн. |
| Тайӧ визьяссӧ (канаваяссӧ) оз ков вӧчавны дзик быдмысь том вӧр пӧлӧнӧдыс, а сыысь водзӧджык, этша вылӧ 30 метр сайӧ. Сэні колӧ кульны эжасӧ (вылыс мусӧ) 5–10 метр пасьта уль муӧдзыс да доръяссьыс весавны став ёгсӧ да кламсӧ. Быд во гожӧм заводитчигӧн татшӧм перйӧм визьясысь (канаваясысь) колӧ весавны киссьӧм лысъяссӧ, коръяссӧ да посни увъяссӧ, мед эз вермы вуджны биыс выль быдмысь вӧр вылӧ. | Тајӧ віԅјассӧ (канавајассӧ) оз ков вӧчавны ԇік быԁмыԍ том вӧр пӧлӧнӧԁыс, а сыыԍ воԇӧҗык, еща вылӧ 30 метр сајӧ. Сені колӧ куԉны ежасӧ (вылыс мусӧ) 5–10 метр паԍта уԉ муӧԇыс ԁа ԁорјасԍыс весавны став јогсӧ ԁа кламсӧ. Быԁ во гожӧм завоԃітчігӧн тащӧм перјӧм віԅјасыԍ (канавајасыԍ) колӧ весавны кіԍԍӧм лысјассӧ, корјассӧ ԁа посԋі увјассӧ, меԁ ез вермы вуҗны біыс выԉ быԁмыԍ вӧр вылӧ. |
| Татшӧм жӧ визьяс вӧчавсьӧны кӧрт туйяс пӧлӧн да квартальнӧй прӧсекъясӧ, кӧні вӧр овмӧс нуӧдӧм боксянь сэтшӧмъясыс колӧны. | Тащӧм-жӧ віԅјас вӧчавԍӧны кӧрттујјас пӧлӧн ԁа квартаԉнӧј прӧԍекјасӧ, кӧні вӧр овмӧс нуӧԁӧм бокԍаԋ сещӧмјасыс колӧны. |
| Та вылӧ прӧсекъяс паськӧдчӧны 15 метрӧдз да лӧсьӧдчӧны сідзи, медым найӧс позис используйтны вӧр кыскалан туй пыдди да мукӧдлаӧ, шуам вӧрсӧ бурджыка видзӧм вылӧ, а пӧжаръяс дырйи — кусӧдчыны йӧзӧс регыдджыка веськӧдӧм вылӧ, сійӧ местаас, кыті сотчӧ. | Та вылӧ прӧԍекјас паԍкӧԁчӧны 15 метрӧԇ ԁа лӧԍӧԁчӧны сіԇі, меԁым најӧс поԅіс іспоԉзујтны вӧр кыскалан туј пыԃԃі ԁа мукӧԁлаӧ, шуам вӧрсӧ бурҗыка віԇӧм вылӧ, а пӧжарјас ԁырјі — кусӧԁчыны јӧзӧс регыԁҗыка веԍкӧԁӧм вылӧ, сіјӧ местаас кыті сотчӧ. |
| 4) Кӧрт туй бокъясысь ызӧн турун сотӧм. | 4) Кӧрттуј бокјасыԍ ызӧн турун сотӧм. |
| Водз тулысын важ, ызӧн турун сотӧм колӧ лыддьыны медся радикальнӧй мераӧн вӧр сотчӧмъяскӧд вермасьӧмын. Ызӧн сотӧм местаӧ ёна быдмысь турун оз лэдз паровозъясысь лэбзьӧм бикиньлы ӧзйыны да ӧдйӧ паськавны билы. Сотны колӧ тырмымӧн рабочӧйяс дырйи да пӧжарысь видзчысян мераяс соблюдайтӧмӧн, медым биыс оз вермы пырны вӧрӧ. | Воԇ тулысын важ, ызӧн турун сотӧм колӧ лыԃԃыны меԁԍа раԃікаԉнӧј мераӧн вӧр сотчӧмјаскӧԁ вермаԍӧмын. Ызӧн сотӧм местаӧ јона быԁмыԍ турун оз леԇ паровозјасыԍ лебԅӧм бікіԋлы ӧзјыны ԁа ӧԁјӧ паԍкавны білы. Сотны колӧ тырмымӧн робочӧјјас ԁырјі ԁа пӧжарыԍ віԁчыԍан мерајас собԉуԁајтӧмӧн, меԁым біыс оз вермы пырны вӧрӧ. |
| Медым кӧрт туй бокъясӧ выльысь оз быдмыны вӧр пушйӧдъяс, кӧрттуйвывса администрацияяслы колӧ сетны татшӧм местаяссӧ линейнӧй стӧрӧжъяслы да служащӧйяслы видз-муӧн вӧдитӧм вылӧ да отсавны налы нянь да турун кӧйдыс лӧсьӧдӧмын, видз-му уджалан оруддьӧяс местаяс вылӧ вайӧмын да мукӧдтор. | Меԁым кӧрттуј бокјасӧ выԉыԍ оз быԁмыны вӧр пушјӧԁјас, кӧрттујвывса аԁміԋістраціјајаслы колӧ ԍетны тащӧм местајассӧ ԉіԋејнӧј стӧрӧжјаслы ԁа служащӧјјаслы віԇмуӧн вӧԃітӧм вылӧ ԁа отсавны налы ԋаԋ ԁа турун кӧјԁыс лӧԍӧԁӧмын, віԇму уҗалан ӧруԃԃӧјас местајас вылӧ вајӧмын ԁа мукӧԁтор. |
| Пӧжаръясысь вӧр видзӧм кузя вылынджык лыддьӧдлӧм мероприяттьӧяссӧ колӧ нуӧдны: | Пӧжарјасыԍ вӧр віԇӧм куԅа вылынҗык лыԃԃӧԁлӧм меропріјаԏԏӧјассӧ колӧ нуӧԁны: |
| 1) Государственнӧй вӧр уджалан трестъяслы сетӧм общегосударственнӧй значенньӧа вӧръясын — леснӧй органъясса техническӧй аппарат пыр (леспромхозъяс да учлесхозъяс) да леснӧй стража пыр. | 1) Госуԁарственнӧј вӧруҗалан трестјаслы ԍетӧм общегосуԁарственнӧј значеԋԋӧа вӧрјасын — ԉеснӧј органјасса ԏехԋіческӧј аппарат пыр (ԉеспромхозјас ԁа учԉесхозјас) ԁа ԉеснӧј стража пыр. |
| 2) Особӧй назначенньӧа вӧръясын — сійӧ учрежденньӧӧн, предприяттьӧӧн да велӧдчан заведенньӧӧн, кодлы сетӧма сійӧ вӧрсӧ. | 2) Особӧј назначеԋԋӧа вӧрјасын — сіјӧ учрежԃеԋԋӧӧн, преԁпріјаԏԏӧӧн ԁа велӧԁчан завеԃеԋԋӧӧн, коԁлы ԍетӧма сіјӧ вӧрсӧ. |
| 3) Местнӧй значенньӧа вӧръясын — сэтчӧс райисполкомъясӧн да сиктсӧветъясӧн. Кусӧдчан уджӧн веськӧдлӧны лесоводъяс, кодъяс ведайтӧны сэтчӧс вӧр овмӧснас, а контроль кутӧны местнӧй значенньӧа вӧръясӧн ведайтысь инспекторъяс. | 3) Местнӧј значеԋԋӧа вӧрјасын — сетчӧс рајісполкомјасӧн ԁа ԍіктсӧветјасӧн. Кусӧԁчан уҗӧн веԍкӧԁлӧны ԉесовоԁјас, коԁјас веԁајтӧны сетчӧс вӧр овмӧснас, а контроԉ кутӧны местнӧј значеԋԋӧа вӧрјасӧн веԁајтыԍ інԍпекторјас. |
| Мукӧд пӧлӧс мераяс пыдди, кодъяс отсалӧны бурджыка вермасьны Войвыв крайса вӧръясын пӧжаръяскӧд, эз эськӧ вӧв омӧль торйӧдны сельсӧветса шленъяс пӧвстысь 1–2 мортӧс пӧжарнӧй смотрительяс пыдди (лыддьыны найӧс постояннӧй уполномоченнӧйясӧн). Тайӧ смотрительяс гожся кадын вӧрӧ мунысь йӧзлы пондасны висьтавлыны мед биясӧн вӧдитчасны ёна видзчысьӧмӧн, а скӧт видзысьяс — мед вӧрын эз биасьны. Такӧд ӧттшӧтш на вылӧ жӧ колӧ пуктыны йӧзӧс лыд вылӧ босьтан удж вӧр сотчигъясӧн трудповинносьт нуӧдӧм могысь, сідзжӧ вӧр пӧжар кусӧдан кӧлуй (зыръяс, коканъяс, киркаяс, кӧрт куранъяс, черъяс да мукӧд) прӧверитан удж. | Мукӧԁ пӧлӧс мерајас пыԃԃі, коԁјас отсалӧны бурҗыка вермаԍны Војвыв крајса вӧрјасын пӧжарјаскӧԁ, ез еԍкӧ вӧв омӧԉ торјӧԁны ԍеԉсӧветса шԉенјас пӧвсыԍ 1–2 мортӧс пӧжарнӧј смотріԏеԉјас пыԃԃі (лыԃԃыны најӧс постојаннӧј уполномоченнӧјјасӧн). Тајӧ смотріԏеԉјас гожԍа каԁын вӧрӧ муныԍ јӧзлы, понԁасны віԍтавлыны меԁ біјасӧн вӧԃітчасны јона віԁчыԍӧмӧн, а скӧт віԇыԍјас — меԁ вӧрын ез біјаԍны. Такӧԁ ӧтщӧщ на вылӧ-жӧ колӧ пуктыны јӧзӧс лыԁ вылӧ боԍтан уҗ вӧр сотчігјасӧн труԁповінноԍԏ нуӧԁӧм могыԍ, сіԇ-жӧ вӧр пӧжар кусӧԁан кӧлуј (зырјас, коканјас, кіркајас, кӧрт куранјас, черјас ԁа мукӧԁ) прӧверітан уҗ. |
| ПӦЖАРНӦЙ ВЫШКАЯС | Пӧжарнӧј вышкајас. |
| Государственнӧй вӧръясын пӧжаръяс бӧрся наблюдайтӧм вылӧ пӧжарнӧй вышкаяс либӧ каланчаяс медводдзаысь заводитісны вӧчавны 1892 воын. Вышка колӧ вӧлі вӧчны 4 керйысь кузьтанас 17-сянь 21 метрӧдз да кызтаӧн 18 сантиметр (йыв орӧдӧмӧд). Тайӧ керъяссӧ сувтӧдлісны муӧ йывъяссӧ пытшланьӧ нёриньтӧмӧн (нёль пельӧса пирамида моз) да пельӧсъяссӧ пыклісны. Вышка кузьтаас куимлаӧ вӧчавлісны пӧперега йитӧдъяс, а сійӧ йитӧдъяс вылас вольсавлісны джоджъяс. Караульщиклы вылысас кайӧм вылӧ джоджысь джоджӧ сувтӧдлісны посъяс. | Госуԁарственнӧј вӧрјасын пӧжарјас бӧрԍа набԉуԁајтӧм вылӧ пӧжарнӧј вышкајас ԉібӧ каланчајас меԁвоԇԇаыԍ завоԃітісны вӧчавны 1892 воын. Вышка колӧ вӧлі вӧчны 4 керјыԍ куԅтанас 17-ԍаԋ 21 метрӧԇ ԁа кызтаӧн 18 саԋԏіметр (јыв орӧԁӧмӧԁ). Тајӧ керјассӧ сувтӧԁлісны муӧ јывјассӧ пыщлаԋӧ ԋоріԋтӧмӧн (ԋоԉ пеԉӧса піраміԁа моз) ԁа пеԉӧсјассӧ пыклісны. Вышка куԅтаас кујімлаӧ вӧчавлісны пӧперӧга јітӧԁјас, а сіјӧ јітӧԁјас вылас воԉсавлісны җоҗјас. Карауԉщіклы вылысас кајӧм вылӧ җоҗыԍ-җоҗӧ сувтӧԁлісны посјас. |
| Керъяс заптӧм вылӧ да вышкаяс стрӧиталӧм вылӧ лэдзлісны сьӧм 100 шайтӧн быд вышка вылӧ. Но та мында сьӧм вылӧ пӧжарнӧй вышка стрӧитны, весиг тані индӧм медся прӧстӧй конструкцияӧн, оз вӧлі позь. Сэтчӧ шӧрӧ жӧ ӧткымын лесничӧйяслӧн кыптылісны татшӧм вопросъяс: «Мый вылӧ эськӧ Войвылын тайӧ вышкаясыс, да вермасны-ӧ найӧ вайны кутшӧмкӧ пӧльза? Вышкасянь позяс аддзыны кыськӧ ылысь тшын петӧм. Ковмас корсьысьны, кыті сотчӧ. Сідзкӧ вышка колӧ сӧмын тшын кайӧм видзӧдӧм вылӧ»... | Керјас заптӧм вылӧ ԁа вышкајас стрӧіталӧм вылӧ леԇлісны ԍӧм 100 шајтӧн быԁ вышка вылӧ. Но та мынԁа ԍӧм вылӧ пӧжарнӧј вышка стрӧітны, веԍіг тані інԁӧм меԁԍа прӧстӧј конструкціјаӧн, оз вӧлі поԅ. Сетчӧ шӧрӧ-жӧ ӧткымын ԉеԍԋічејјаслӧн кыптылісны тащӧм вопросјас: „Мыј вылӧ еԍкӧ Војвылын тајӧ вышкајасыс ԁа вермасны-ӧ најӧ вајны кущӧмкӧ пӧԉза? Вышкаԍаԋ поԅас аԁԇыны кыԍкӧ ылыԍ щын петӧм. Ковмас корԍыԍны, кыті сотчӧ. Сіԇ кӧ вышка колӧ сӧмын щын кајӧм віԇӧԁӧм вылӧ“... |
| Сідзӧн войвыв вӧръясын 1925-ӧд воӧдз вышкаяс эз вӧвны, найӧс стрӧитӧм йылысь некод эз и думайтлы. А мукӧд районъясын (воддза Казанскӧй, Нижегородскӧй, Самарскӧй губерняясын, дай весиг Алтайскӧй округын) пӧжарнӧй вышкаяс вӧліны нин, найӧс лыддисны ёна коланаӧн уна лесоводъяс. Сідз, 1911 воын Э. Э. Керн аслас докладын лесокультурнӧй комиссиялы индыліс пӧжарнӧй вышкаяс вылӧ, кыдз медся бур средство вылӧ, кодӧн позьӧ аддзыны пӧжар, да лыддьыліс вышкаяс стрӧиталӧм вывті коланаӧн. Сэки шулісны, мый тайӧ вышкаяссӧ колӧ снабдитны лесничествоясса планъясӧн, ориентир-буссольясӧн да алидадаясӧн, кодъясӧн позис эськӧ веськӧдчыны тшын вылӧ да аддзыны пӧжар места. Тайӧ вышкаяссӧ колӧ йитны телефоннӧй сетьӧн лесничӧйяс да леснӧй стража керкаяскӧд. | Сіԇӧн војвыв вӧрјасын 1925-ԁ воӧԇ вышкајас ез вӧвны, најӧс стрӧітӧм јылыԍ ԋекоԁ ез і ԁумајтлы. А мукӧԁ рајонјасын (воԇԇа Казанскӧј, Ԋіжегороԁскӧј, Самарскӧј губерԋајасын, ԁај веԍіг Алтајскӧј округын) пӧжарнӧј вышкајас вӧліны-ԋін, најӧс лыԃԃісны јона коланаӧн уна ԉесовоԁјас. Сіԇ, 1911 воын Е. Е. Керн аслас ԁоклаԁын ԉесокуԉтурнӧј коміԍԍіјалы інԁыліс пӧжарнӧј вышкајас вылӧ, кыԇ меԁԍа бур среԁство вылӧ, коԁӧн поԅӧ аԁԇыны пӧжар, ԁа лыԃԃыліс вышкајас стрӧіталӧм вывті коланаӧн. Секі шулісны, мыј тајӧ вышкајассӧ колӧ снабԃітны ԉеԍԋічествојасса планјасӧн, оріјенԏір-буссоԉјасӧн ԁа аԉԉіԁаԁајасӧн, коԁјасӧн поԅіс еԍкӧ веԍкӧԁчыны щын вылӧ ԁа аԁԇыны пӧжар места. Тајӧ вышкајассӧ колӧ јітны ԏеԉефоннӧј ԍеԏӧн ԉеԍԋічејјас ԁа ԉеснӧј стража керкајаскӧԁ. |
| 1913 воын Э. Э. Керн да А. П. Молчанов Петербургын леснӧй обществоса ӧти заседанньӧ вылын индылісны, мый Бузулукскӧй борын (Самарск. губ.) да Нижегородскӧй губерняын вӧчалӧм пӧжарнӧй вышкаяссянь, кӧні вылыс площадкаяс вылас сувтӧдлӧма ориентировочнӧй планъяса пызанъяс, позьӧ тӧдмавны пӧжар места ¼ километрӧдз. А. А. Южицкий сійӧ жӧ леснӧй обществолы вӧчис доклад Казанскӧй губерняувса лесничӧйясӧн Ильинскӧй да Зелиновскӧй лесничествоясӧ экскурсия нуӧдӧм йылысь да висьталіс, мый «тайӧ вышкаяс радиыс унаысь удайтчыліс кусӧдны пӧжар самӧй заводитчигас». | 1913 воын Е. Е. Керн ԁа А. П. Молчанов Пеԏербургын ԉеснӧј обществоса ӧԏі заԍеԁаԋԋӧ вылын інԁылісны, мыј Бузулукскӧј борын (Самарск. губ.) ԁа Ԋіжегороԁскӧј губерԋаын вӧчалӧм пӧжарнӧј вышкајасԍаԋ, кӧні вылыс плӧшщаԁкајас вылас сувтӧԁлӧма оріјенԏіровочнӧј планјаса пызанјас, поԅӧ тӧԁмавны пӧжар места 1/4 кілометрӧԇ. А. А. Јужіцкіј сіјӧ-жӧ ԉеснӧј обществолы вӧчіс ԁоклаԁ Казанскӧј губерԋаувса ԉеԍԋічејјасӧн Іԉјінскӧј ԁа Ԅеԉіновскӧј ԉеԍԋічествојасӧ екскурԍіја нуӧԁӧм јылыԍ ԁа віԍталіс, мыј „тајӧ вышкајас раԃіыс унаыԍ уԁајтчыліс кусӧԁны пӧжар самӧј завоԃітчігас“. |
| Татысь ми аддзам, мый Вейнштоклӧн мӧвпыс «пӧжарнӧй пызанъяс» лӧсьӧдӧм йылысь кутіс нуӧдсьыны олӧмӧ пӧшти 40 во бӧрын, кор паськаліс лесоустройство. Вылын местаясӧ столбъяс сувтӧдлӧм пыдди кутісны вӧчавны специальнӧй вышкаяс. Найӧ видзӧдныс нёль пельӧса пирамида кодьӧсь (йывланьыс векнялӧны). Вӧчӧны гӧгрӧс керъясысь либӧ весиг пӧвъясысь (дӧскаясысь) фундамент вылӧ. | Татыԍ мі аԁԇам, мыј Вејнштоклӧн мӧвпыс „пӧжарнӧј пызанјас“ лӧԍӧԁӧм јылыԍ кутіс нуӧԁԍыны олӧмӧ пӧшԏі 40 во бӧрын, кор паԍкаліс ԉесоустројство. Вылын местајасӧ столбјас сувтӧԁлӧм пыԃԃі кутісны вӧчавны спеціаԉнӧј вышкајас. Најӧ віԇӧԁныс ԋоԉ пеԉӧса піраміԁа коԃӧԍ (јывлаԋыс векԋалӧны). Вӧчӧны гӧгрӧс керјасыԍ ԉібӧ веԍіг пӧвјасыԍ (ԁӧскајасыԍ) фунԁамент вылӧ. |
| 1925 воын, кыдзи вӧлі индӧма нин вылынджык, воддза Кардор губерняын (Кардор–Вӧлӧгда кӧрт туй пӧлӧн) медводдзаысь вӧлі вӧчӧма опыт вылӧ кык вышка, кодъяс 1926 воын сетісны зэв бур результатъяс. | 1925 воын, кыԇі вӧлі інԁӧма-ԋін вылынҗык, воԇԇа Карԁор губерԋаын (Карԁор — Вӧлӧгԁа кӧрттуј пӧлӧн) меԁвоԇԇаыԍ вӧлі вӧчӧма опыт вылӧ кык вышка, коԁјас 1926-воын ԍетісны зев бур резуԉтатјас. |
| Ӧні Войвыв вӧръясын эм нин 30 вышкаӧдз (кӧрт туй пӧлӧн да Пинега ю кузя). Быд вышка вӧчӧма места вылас керъясысь йитлӧм кык рамаысь (1 серп.) | Ӧні Војвыв вӧрјасын ем-ԋін 30 вышкаӧԇ (кӧрттуј пӧлӧн ԁа Піԋега ју куԅа). Быԁ вышка вӧчӧма места вылас керјасыԍ јітлӧм кык рамаыԍ (1 ԍерп.) |
| Йитлан местаясӧд керъяс крепитавсьӧны кӧрт кольчаясӧн дай сыысь кындзи болт вылӧ босьтӧм накладкаясӧн. Татшӧм ногӧн йитлӧм керъяс ӧтлаавсьӧны ӧти рамаӧ да бара крепитавсьӧны кӧртъясӧн да болтъясӧн. | Јітлан местајасӧԁ керјас крепітавԍӧны кӧрт коԉчајасӧн ԁај, сыыԍ кыԋԇі, болт вылӧ боԍтӧм наклаԁкајасӧн. Тащӧм ногӧн јітлӧм керјас ӧтлаавԍӧны ӧԏі рамаӧ ԁа бара крепітавԍӧны кӧртјасӧн ԁа болтјасӧн. |
| Кӧрт кольчаяслӧн (схваткаяслӧн) лыдыс да гырсяыс артавсьӧ вышкаын ярус лыд серти (кымын кер судта лоӧ вышкаыс), а ярус лыдыс вӧчсьӧ места серти да вӧр джуджда серти. Схваткаясӧн кындзи, рамаяс крепитавсьӧны нӧшта креставлӧм пластинаясӧн. | Кӧрт коԉчајаслӧн (схваткајаслӧн) лыԁыс ԁа гырԍаыс артавԍӧ вышкаын јарус лыԁ ԍерԏі (кымын кер суԁта лоӧ вышкаыс), а јарус лыԁыс вӧчԍӧ места ԍерԏі ԁа вӧр җуҗԁа ԍерԏі. Схваткајасӧн кыԋԇі, рамајас крепітавԍӧны нӧшта креставлӧм плаԍԏінајасӧн. |
| Татшӧм ногӧн вӧчалӧм рамаяс лебёдкаясӧн, блокъясӧн, тальясӧн да цинкӧвӧй канатъясӧн лэптавсьӧны да сувтӧдсьӧны водзвыв кодйӧм гуясӧ, кодъяслӧн судтаыс колӧ лоны этша вылӧ 2 метр. | Тащӧм ногӧн вӧчалӧм рамајас ԉебеԁкајасӧн, блокјасӧн, таԉјасӧн ԁа цінкӧвӧј канатјасӧн лептавԍӧны ԁа сувтӧԁԍӧны воԇвыв коԁјӧм гујасӧ, коԁјаслӧн суԁтаыс колӧ лоны еща вылӧ 2 метр. |
| Рамаяс лэптӧм вылӧ да медым вышкаыс лои зумыдджык, улыс площадка шӧр весьтӧ сувтӧдсьӧ «стояк» — ӧтторъя кузь кер, кодлӧн колӧ кутны этша вылӧ куим ярус. | Рамајас лептӧм вылӧ ԁа меԁым вышкаыс лоі зумыԁҗык, улыс плӧшщаԁка шӧр веԍтӧ сувтӧԁԍӧ „стојак“ — ӧтторја куԅ кер, коԁлӧн колӧ кутны еща вылӧ кујім јарус. |
| Первой лэптыссьӧ да сувтӧдсьӧ ӧти рамаыс, коді — ёнджык вылӧ — крепитсьӧ цинкӧвӧй оттяжкаясӧн. Тайӧ рамаас, сувтӧдтӧдзыс, схваткаясӧ 2–3 местаӧ крепитсьӧны блокъяс мӧд рамасӧ лэптӧм вылӧ. Мӧд рамаыс, первойя мозыс жӧ, лэптыссьӧ сійӧ жӧ лебёдкаӧн, блокъясӧн, тальясӧн да цинкӧвӧй канатъясӧн (2 серпас). | Первој лептыԍԍӧ ԁа сувтӧԁԍӧ ӧԏі рамаыс, коԁі — јонҗык вылӧ — крепітԍӧ цінкӧвӧј отԏажкајасӧн. Тајӧ рамаас, сувтӧԁтӧԇыс, схваткајасӧ 2–3 местаӧ крепітԍӧны блокјас мӧԁ рамасӧ лептӧм вылӧ. Мӧԁ рамаыс, первојја мозыс-жӧ, лептыԍԍӧ сіјӧ-жӧ ԉебеԁкаӧн, блокјасӧн, таԉјасӧн ԁа цінкӧвӧј канатјасӧн (2 ԍерпас). |
| Кор кыкнан рамасӧ лоӧ лэптӧма да места вылас сувтӧдӧма (видзӧд 1 серпас вылысь), найӧс бокъяссяньыс крепиталӧны нӧшта пӧперега керъясӧн. | Кор кыкнан рамасӧ лоӧ лептӧма ԁа места вылас сувтӧԁӧма (віԇӧԁ 1 ԍерпас вылыԍ), најӧс бокјасԍаԋыс крепіталӧны нӧшта пӧперӧга керјасӧн. |
| Татшӧм ногӧн быд боксянь крепиталӧм вышка лоӧ нёль пельӧса пирамида кодь, кодлӧн вылысыс векнялӧ. Му бердтіыс вышкалӧн площадь колӧ лоны 76,56 кв. метр пасьта, а йывтіыс — 9,0 кв. метр пасьта. | Тащӧм ногӧн быԁ бокԍаԋ крепіталӧм вышка лоӧ ԋоԉ пеԉӧса піраміԁа коԃ, коԁлӧн вылысыс векԋалӧ. Му берԁтіыс вышкалӧн плӧшщаԃ колӧ лоны 76,56 кв. метр паԍта, а јывтіыс — 9,0 кв. метр паԍта. |
| Вышкаын ярусысь ярусӧ вӧчавсьӧны ступеня посъяс, кутчысян перилӧяс да пӧвъя площадкаяс. Медся вылыс площадка вылӧ вӧчсьӧны костӧдлӧм пӧвъясысь бокъяс. Сэні лоӧ пӧжаръяс бӧрся наблюдайтысьлӧн оланіныс. Сійӧ жӧ площадка вылын джодж шӧрас (джоджыс вӧчсьӧ топыда да лэптывлана ӧдзӧсӧн) сувтӧдсьӧ босьтлытӧм вылӧ неыджыд сюръя, а сы вылӧ пуктыссьӧ планшетнӧй пӧв. Тайӧ пӧв вылас клеитӧны дачалысь плансӧ, кодлӧн масштабыс колӧ лоны сантиметрын уна вылӧ 1 километр. Дача план вылӧ пуктыссьӧ 1 миллиметр гырся деленньӧяса рамка, кыдзи петкӧдлӧма 3-ӧд серпас вылын. | Вышкаын јарусыԍ-јарусӧ вӧчавԍӧны ступеԋа посјас, кутчіԍан перілӧјас ԁа пӧвја плӧшщаԁкајас. Меԁԍа вылыс плӧшщаԁка вылӧ вӧчԍӧны костӧԁлӧм пӧвјасыԍ бокјас. Сені лоӧ пӧжарјас бӧрԍа набԉуԁајтыԍлӧн оланіныс. Сіјӧ-жӧ плӧшщаԁка вылын җоҗ шӧрас (җоҗыс вӧчԍӧ топыԁа ԁа лептывлана ӧԇӧсӧн) сувтӧԁԍӧ боԍтлытӧм вылӧ ԋеыҗыԁ ԍурја, а сы вылӧ пуктыԍԍӧ планшетнӧј пӧв. Тајӧ пӧв вылас кԉеітӧны ԁачалыԍ плансӧ, коԁлӧн масштабыс колӧ лоны саԋԏіметрын уна вылӧ 1 кілометр. Ԁача план вылӧ пуктыԍԍӧ 1 міԉԉіметр гырԍа ԃеԉеԋԋӧјаса рамка, кыԇі петкӧԁлӧма 3-ԁ ԍерпас вылын. |
| План обслуживайтӧны ориентир-буссольӧн да алидадаӧн. Рытъясын да кымӧра лунъясын зэрысь да уль сынӧдысь видзчысьӧм могысь лӧсьӧдӧны брезентӧвӧй чехол, кодӧн плансӧ вевттьылӧны. | План обслужівајтӧны оріјенԏір-буссоԉӧн ԁа аԉԉіԁаԁаӧн. Рытјасын ԁа кымӧра лунјасын зерыԍ ԁа уԉ сынӧԁыԍ віԁчыԍӧм могыԍ лӧԍӧԁӧны бреԅентӧвӧј чехол, коԁӧн плансӧ вевԏԏылӧны. |
| Пӧжарнӧй вышкаяс тырӧдз оборудуйтӧм вылӧ найӧс вочасӧн йитлӧны телефоннӧй сетьӧн да снабжайтӧны пӧжаръяс бӧрся наблюдайтысьясӧс полевӧй бинокльясӧн. | Пӧжарнӧј вышкајас тырӧԇ оборуԁујтӧм вылӧ најӧс вочасӧн јітлӧны ԏеԉефоннӧј ԍеԏӧн ԁа снабжајтӧны пӧжарјас бӧрԍа набԉуԁајтыԍјасӧс поԉевӧј бінокԉјасӧн. |
| Кутшӧмӧсь войвыв вӧръясын вӧчалан пӧжарнӧй вышкаяс — петкӧдлӧ 3-ӧд серпас. | Кущӧмӧԍ војвыв вӧрјасын вӧчалан пӧжарнӧј вышкајас — петкӧԁлӧ 3-ӧԁ ԍерпас. |
| ВӦР СОТЧАНІНЪЯС ПӦЖАРНӦЙ ВЫШКА ВЫВСЯНЬ ТӦДМАЛӦМ | ВӦР СОТЧАНІНЈАС ПӦЖАРНӦЈ ВЫШКА ВЫВԌАԊ ТӦԀМАЛӦМ |
| Вылынджык вӧлі висьталӧма, кыдзи колӧ тӧдмавны вӧр сотчан местаяс наблюдательнӧй пунктъяссянь. Сэтшӧм жӧ ногӧн тӧдмавсьӧны найӧ и пӧжарнӧй вышкаяссянь. | Вылынҗык вӧлі віԍталӧма, кыԇі колӧ тӧԁмавны вӧр сотчан местајас набԉуԁаԏеԉнӧј пунктјасԍаԋ. Сещӧм-жӧ ногӧн тӧԁмавԍӧны најӧ і пӧжарнӧј вышкајасԍаԋ. |
| Медым сетны дача планыслы колана положенньӧ, планшетыс ориентируйтсьӧ — уровеньӧн сувтӧдсьӧ рӧвнӧя енэжтас сертиыс, а ориентир-буссоль отсӧгӧн план вывса став визьясыс лӧсьӧдчӧны ӧтмоз (параллельнӧ) меставывса визьяс серти. | Меԁым ԍетны ԁача планыслы колана положеԋԋӧ, планшетыс оріенԏірујтчӧ — уровеԋӧн, сувтӧԁԍӧ рӧвнӧја јенежтас ԍерԏіыс, а оріенԏір-буссоԉ отсӧгӧн план вывса став віԅјасыс лӧԍӧԁчӧны ӧтмоз (параԉеԉнӧ) меставывса віԅјас ԍерԏі. |
| Вышка сюръя йылӧ тадзи лӧсьӧдӧмнас планшетыс пуктыссьӧ вӧрзьӧдлытӧм вылӧ да крепитсьӧ торъя станӧвӧй винтӧн (видзӧд дача плана планшетнӧй пӧвъяслысь схематическӧй чертёж 4-ӧд серпас вылысь). | Вышка ԍурја јылӧ таԇі лӧԍӧԁӧмнас планшетыс пуктыԍԍӧ вӧрԅӧԁлытӧм вылӧ ԁа крепітԍӧ торја станӧвӧј віԋтӧн (віԇӧԁ ԁача плана планшетнӧј пӧвјаслыԍ схемаԏіческӧј черԏож 4-ӧԁ ԍерпас вылыԍ). |
| Вӧрысь тшын казялӧм бӧрын, видзӧдысьлы медводзын колӧ видлыны ориентир-буссоль серти планшетыслысь пукалӧмсӧ. Планшетлысь бура пукалӧмсӧ тӧдмалӧм бӧрын вӧр сотчӧм видзӧдан вышка местаас колӧ сутшкыны ем да сы дінӧ видзчысьӧмӧн вайӧдны алидада, веськыда тшын весьтас индӧмӧн. Сы бӧрын вӧсньыдика ёсьтӧм карандашӧн алидада емладорса дорыштіыс нуӧдӧны веськыд визь, коді пӧперегалӧ юклӧм дача план рамкасӧ, кыдзи петкӧдлӧма схематическӧй чертёж вылын. Тайӧ нуӧдӧм визь бокӧдыс пасйыссьӧ кадыс, кодыр вӧлі аддзӧма тшынсӧ. | Вӧрыԍ щын каԅалӧм бӧрын, віԇӧԁыԍлы меԁвоԇын колӧ віԁлыны оріенԏір-буссоԉ ԍерԏі планшетыслыԍ пукалӧмсӧ. Планшетлыԍ бура пукалӧмсӧ тӧԁмалӧм бӧрын вӧр сотчӧм віԇӧԁан вышка местаас колӧ сущкыны јем ԁа сыԁінӧ віԁчіԍӧмӧн вајӧԁны аԉԉіԁаԁа, веԍкыԁа щын веԍтас інԁӧмӧн. Сыбӧрын вӧсԋыԃіка јоԍтӧм каранԁашӧн аԉԉіԁаԁа јемлаԁорса ԁорыштіыс, нуӧԁӧны веԍкыԁ віԅ, коԁі пӧперегалӧ јуклӧм ԁача план рамкасӧ, кыԇі петкӧԁлӧма схемаԏіческӧј черԏеж вылын. Тајӧ нуӧԁӧм віԅ бокӧԁыс пасјыԍԍӧ каԁыс, коԁыр вӧлі аԁԇӧма щынсӧ. |
| Вышкаас кӧ абу нюжӧдӧма телефон да эм сэні торъя (вӧла либӧ пода) караулитчысьяс, видзӧдысьыс пырысьтӧм-пыр казялӧм тшын йывсьыс караулитчысь нарошнӧй пыр юӧртӧ учлесхозас, индӧ, кытӧні тыдовтчис тшыныс. | Вышкаас-кӧ абу ԋужӧԁӧма ԏеԉефон ԁа ем сені торја (вӧла ԉібӧ поԁа) карауԉітчыԍјас віԇӧԁыԍыс пырыԍтӧм пыр каԅалӧм щын јывԍыс карауԉітчыԍ нарошнӧј пыр јуӧртӧ учԉесхозас, інԁӧ кытӧні тыԁовтчіс щыныс. |
| Тайӧ сведенньӧяссӧ сідзжӧ пырысьтӧм-пыр юӧртӧны матынджык сулалысь мӧд вышкаӧ, колӧ бура тӧдны, мый вӧр сотчан места тӧдмалӧм вермас лоны сӧмын кык вышкаӧн, кодъяс мӧда-мӧдсьыс сулалӧны 20–25 км сайын. Мӧд вышкаас эм сэтшӧм жӧ планшет дача планӧн. Первойя вышка сетӧм индӧдъяс сертиыс сэні медводзын пуктыссьӧ визир визь воддза вышка вывсяньыс казялӧм тшын весьтас. Сэсся, планшетсӧ колана ног лӧсьӧдӧм бӧрын, сійӧ жӧ тшын петӧм весьтас визируйтӧны нин тайӧ вышка вывсяньыс. Карандашӧн нуӧдӧм визьыс мунӧ воддза вышка вылын нуӧдӧм визь вомӧныс. Кык визь крестасян местаыс и лоӧ вӧр сотчан местанас. | Тајӧ ԍвеԃеԋԋӧјассӧ сіԇ жӧ пырыԍтӧм пыр јуӧртӧны матынҗык сулалыԍ мӧԁ вышкаӧ, колӧ бура тӧԁны, мыј вӧр сотчан места тӧԁмалӧм вермас лоны сӧмын кык вышкаӧн, коԁјас мӧԁа-мӧԁԍыс сулалӧны 20–25 клм. сајын. Мӧԁ вышкаас ем сещӧм-жӧ планшет ԁача планӧн. Первојја вышка ԍетӧм інԁӧԁјас ԍерԏіыс сені меԁвоԇын пуктыԍԍӧ віԅір віԅ воԇԇа вышка вывԍаԋыс каԅалӧм щын веԍтас. Сеԍԍа планшетсӧ колана ног лӧԍӧԁӧм бӧрын сіјӧ-жӧ щын петӧм веԍтас віԅірујтӧны-ԋін тајӧ вышка вывԍаԋыс. Каранԁашӧн нуӧԁӧм віԅыс мунӧ воԇԇа вышка вылын нуӧԁӧм віԅ вомӧныс. Кык віԅ крестаԍан местаыс і лоӧ вӧр сотчан местанас. |
| Тайӧ планшет вылас кӧ индӧма туйяс, юяс, тыяс, трӧпаяс посни вӧраинъяс да нюръяс, сэки лоӧ зэв гӧгӧрвоана, кутшӧм местаӧдджык сотчӧ, кутшӧм туйӧд либӧ трӧпаӧд да кытысьджык мӧдӧдны йӧзсӧ вӧрсӧ кусӧдӧм вылӧ. | Тајӧ планшет вылас-кӧ інԁӧма тујјас, јујас, тыјас, трӧпајас посԋі вӧраінјас ԁа ԋурјас, секі лоӧ зев гӧгӧрвоана, кущӧм местаӧԁҗык сотчӧ, кущӧм тујӧԁ ԉібӧ трӧпаӧԁ ԁа кытыԍҗык мӧԁӧԁны јӧзсӧ вӧрсӧ кусӧԁӧм вылӧ. |
| Медводдза кусӧдчан удж вылӧ колана йӧз лыд позьӧ артавны кадъяс серти: дыр-ӧ нин сотчӧ вӧрыс, дырӧн-ӧ позяс чукӧртны йӧзӧс да дырӧн-ӧ найӧ вермасны воны места вылӧдзыс — 1 час вылӧ 4 километраӧн мунӧм арталӧмӧн. Шуам, вӧр сотчӧм казялӧма 10 час асылын, сотчӧ сійӧ медматысса сиктъяссянь 20 км сайын, сы йылысь объездчиклы да сиктса сӧветлы юӧртӧма 12 час лунын, йӧз чукӧртӧм вылӧ мунӧ 4 час. Сідзкӧ вӧр сотчыны заводитчӧмсянь да сотчанінӧ йӧз вотӧдз став кадыс мунӧ 11 час. Та дыра каднас, биыс кӧ мунӧ шӧркоддьӧма суткиӧн 2 км, либӧ часӧн 0,08 километр, пӧжар вермас босьтны площадь 1 квадр. километраӧдз, либӧ 100 гектар кымын, а билӧн линияыс паськалас этша вылӧ 1500 метр кузя. Кусӧдчӧм вылӧ ӧти уджалысьлы артавны 50 метра кузьта линия. Сідзкӧ ставыс ковмас этша вылӧ 30 морт; а эмӧсь кӧ сэні тшӧтш ичӧт арлыда йӧз либӧ нывбабаяс, ковмас 40 мортӧдз. | Меԁвоԇԇа кусӧԁчан уҗ вылӧ колана јӧз лыԁ, поԅӧ артавны каԁјас ԍерԏі, ԁырӧ-ԋін сотчӧ вӧрыс, ԁырӧн-ӧ поԅас чукӧртны јӧзӧс ԁа ԁырӧн-ӧ најӧ вермасны воны места вылӧԇыс 1 час вылӧ 4 кілометраӧн мунӧм арталӧмӧн. Шуам, вӧр сотчӧм каԅалӧма 10 час асылын, сотчӧ сіјӧ меԁматыса ԍіктјасԍаԋ 20 клм. сајын, сы јылыԍ објезшіклы ԁа ԍіктса сӧветлы јуӧртӧма 12 час лунын, јӧз чукӧртӧм вылӧ мунӧ 4 час. Сіԇ-кӧ, вӧр сотчыны завоԃітчӧмԍаԋ ԁа сотчанінӧ јӧз вотӧԇ став каԁыс мунӧ 11 час. Та ԁыра каԁнас, біыс-кӧ мунӧ шӧркоԃԃема суткіӧн 2 клм, ԉібӧ часӧн 0,08 кілометр, пӧжар вермас боԍтны плӧщаԃ 1 кваԁр. кілометраӧԇ, ԉібӧ 100 гектар кымын, а білӧн ԉіԋіјаыс паԍкалас еща вылӧ 1.500 метр куԅа. Кусӧԁчӧм вылӧ ӧԏі уҗалыԍлы артавны 50 метра куԅта ԉіԋіја. Сіԇ-кӧ ставыс ковмас еща вылӧ 30 морт, а емӧԍ-кӧ сені щӧщ ічӧт арлыԁа јӧз ԉібӧ нывбабајас ковмас 40 мортӧԇ. |
| ІІІ. ВӦР КУСӦДАН ТЕХНИКА | ІІІ. ВӦР КУСӦԀАН ԎЕХԊІКА |
| КУСӦДЧАН КӦЛУЙ | Кусӧԁчан кӧлуј |
| Вӧрын пӧжаръяс кусӧдӧм вылӧ медколана оруддьӧясӧн лоӧны: черъяс, пӧперешнӧй пилаяс, зыръяс, кӧрт куранъяс, багыръяс, гидропультъяс (киӧн уджалан пӧжарнӧй насосъяс), брезентысь вӧчӧм складнӧй ведраяс да росъяс (росъясыс вӧчавсьӧны места вылас). | Вӧрын пӧжарјас кусӧԁӧм вылӧ меԁколана оруԃіјӧјасӧн лоӧны: черјас, пӧперешнӧј пілајас, зырјас, кӧрт куранјас, багырјас, гіԁропуԉтјас (кіӧн уҗалан пӧжарнӧј насосјас), бреԅентыԍ вӧчӧм склаԁнӧј веԁрајас ԁа росјас (росјасыс вӧчавԍӧны места вылас). |
| Унаысь нин вӧлі казявлӧма, мый бурджыка да регыдджыка верман кусӧдны пӧжартӧ бур качествоа оруддьӧясӧн (инструментъясӧн). Сӧмын унджык йӧзыс оз лыддьысьны тайӧн да вӧрӧ кусӧдчыны мунігӧн босьтӧны сьӧрсьыс сэтшӧм лёк оруддьӧяс, кодъяс туплясьӧны гортас ковтӧм туйӧ. | Унаыԍ-ԋін вӧлі каԅавлӧма, мыј бурҗыка ԁа регыԁҗыка верман кусӧԁны пӧжартӧ бур качествоа оруԃԃӧјасӧн (інструментјасӧн). Сӧмын унҗык јӧзыс оз лыԃԃыԍны тајӧн ԁа вӧрӧ кусӧԁчыны мунігӧн боԍтӧны ԍӧрԍыс сещӧм ԉок оруԃіјӧјас, коԁјас тупԉаԍӧны гортас ковтӧм тујӧ. |
| Кодкӧ кӧть и босьтас сьӧрсьыс бурджык чер, пила либӧ зыр, то уджалӧ сійӧн зэв ёна видзчысьӧмӧн, медым не жугӧдны ассьыс инструментсӧ. Тӧдӧмысь, тадзи уджалӧмыд мунӧ зэв надзӧн, весьшӧрӧ вошӧ зэв уна кад. Ёна омӧль инструментъясӧн уджалігӧн нӧшта на уна вошӧ бур кадыс. Уджалігас кӧ сэтшӧм омӧль инструментыд жугалӧ либӧ чегӧ, сэки уджалысьыслӧн дзик нинӧм оз коль да сылы быть лоӧ вуджны кокниджык удж вылӧ. Овлӧ и сэтшӧмтор, мый кӧрт зыр либӧ кокан жугалӧм бӧрын вӧчӧны сійӧс пуысь. Татшӧмъяс дырйи найӧ, ӧти-кӧ, дугӧдлӧны черӧн уджалысьсӧ удж вывсьыс, а мӧд-кӧ, пуысь вӧчӧм зырйыд да коканыд оз туйны вӧрын уль му перйӧм вылӧ, кодлӧн вылысыс тупкысьӧма помӧн быдман кустъясӧн да кысьӧма найӧ вужъясӧн. | Коԁ-кӧ кӧԏ-і боԍтас ԍӧрԍыс бурҗык чер, піла ԉібӧ зыр, то уҗалӧ сіјӧн зев јона віԁчіԍӧмӧн, меԁым ԋе жугӧԁны асԍыс інструментсӧ. Тӧԁӧмыԍ, таԇі уҗалӧмыԁ мунӧ зев наԇӧн, веԍшӧрӧ вошӧ зев уна каԁ. Јона омӧԉ інструментјасӧн уҗалігӧн нӧшта-на уна вошӧ бур каԁыс. Уҗалігас кӧ сещӧм омӧԉ інструментыԁ жугалӧ ԉібӧ чегӧ, секі уҗалыԍыслӧн ԇік ԋінӧм оз коԉ ԁа сылы быԏ лоӧ вуҗны кокԋіҗык уҗ вылӧ. Овлӧ і сещӧм тор, мыј кӧртзыр ԉібӧ кокан жугалӧм бӧрын вӧчӧны сіјӧс — пуыԍ. Тащӧмјас ԁырјі најӧ, ӧԏі-кӧ ԁугӧԁлӧны черӧн уҗалыԍсӧ уҗ вывԍыс, а мӧԁ-кӧ, пуыԍ вӧчӧм зырјыԁ ԁа коканыԁ оз тујны вӧрын уԉ му перјӧм вылӧ, коԁлӧн вылысыс тупкыԍӧма вонӧс быԁман кустјасӧн ԁа кыԍӧма најӧ вужјасӧн. |
| Ӧти кывйӧн кӧ шуны, оз позь ӧткодя бура уджавны пу либӧ градъяс уджалӧм вылӧ лӧсьӧдӧм оруддьӧясӧн (сы вылӧ вӧчӧм зыръясӧн, коканъясӧн, му бугританъясӧн да сідзи водзӧ) вӧрын. | Ӧԏі кывјӧн-кӧ шуны, оз поԅ ӧткоԃа бура уҗавны пу ԉібӧ граԁјас уҗалӧм вылӧ лӧԍӧԁӧм оруԃіјӧјасӧн (сывылӧ вӧчӧм зырјасӧн, коканјасӧн, му бугрітанјасӧн ԁа сіԇі воԇӧ) вӧрын. |
| Вӧрын уджалӧм вылӧ эмӧсь специальнӧй оруддьӧяс. Найӧ пытшкысь вӧр кусӧдӧмъяс вылӧ колӧ лыддьыны торъя бурӧн со кутшӧмъясӧс (5-ӧд серпас). | Вӧрын уҗалӧм вылӧ емӧԍ спеціаԉнӧј оруԃіјӧјас. Најӧ пыщкыԍ вӧр кусӧԁӧмјас вылӧ колӧ лыԃԃыны торја бурӧн со кущӧмјасӧс (5-ӧԁ ԍерпас). |
| Коканъяс: а) Мантейфельлӧн — мусин небзьӧдӧм вылӧ; б) корчевальнӧй — посни вужъяс орйӧдлӧм вылӧ. Канава кодйӧм да мукӧд пӧлӧс — кӧрт зыръяс. Гартига куран. | Коканјас: а) Мантејфеԉлӧн — муԍін ԋебԅӧԁӧм вылӧ; б) корчеваԉнӧј — посԋі вужјас орјӧԁлӧм вылӧ. Канава коԁјӧм ԁа мукӧԁ пӧлӧс — кӧртзырјас. Гарԏіга куран. |
| Бӧръя кадын вӧр кусӧдӧм вылын пондісны уджавны гидропультъясӧн (киӧн уджалан пӧжарнӧй насос), кодъяс сетӧны зэв ыджыд отсӧг вуж вылын сулалан гыркса пуяс кусӧдігӧн либӧ кор биыс воас валеж чукӧръясӧ да пондас ломтысьны сэтшӧм жара, мый некутшӧма оз позь сы дорӧ матыстчыны. | Бӧрја каԁын вӧр кусӧԁӧм вылын понԁісны уҗавны гіԁропуԉтјасӧн (кіӧн уҗалан пӧжарнӧј насос), коԁјас ԍетӧны зев ыҗыԁ отсӧг вуж вылын сулалан гыркса пујас кусӧԁігӧн ԉібӧ кор біыс воас ваԉож чукӧрјасӧ ԁа понԁас ломтыԍны сещӧм жара, мыј ԋекущӧма оз поԅ сы ԁорӧ матыԍтчыны. |
| УДЖАЛАН ВЫН | УҖАЛАН ВЫН |
| Ӧдйӧнджык да зэлӧдчӧмӧн уджалӧм — медколанатор вӧр сотчӧмкӧд вермасьӧмын. Кымын ӧдйӧ лоӧ кутӧма бисӧ да примитӧма колана мераяс, сымын ёна позьӧ надейтчыны сійӧс кусӧдӧм вылӧ. Сы понда леснӧй стражалы, вӧр сотчӧм йылысь юӧр воӧм бӧрын колӧ пырысьтӧм-пыр юӧртны сы йылысь учвӧрхозӧ, сиктсӧветӧ да милиция представительлы (селисполнительлы) матігӧгӧрса сиктъясысь йӧзӧс ысталӧм вылӧ. Медводзын колӧ ыстыны пӧжар вылӧ матігӧгӧрса сиктъясын олысь ас вӧляысь котыртчӧм вӧр кусӧдысь дружинаса шленъясӧс да кооперируйтӧм кыйсьысь-вӧралысьясӧс, кодъяслы быть колӧ мунны вӧрсӧ кусӧдны асланыс вӧралан участокӧ, кутшӧмӧс сетӧма налы договор кузя госфондса вӧрысь. | Ӧԁјӧнҗык ԁа зелӧԁчӧмӧн уҗалӧм — меԁколана тор вӧр сотчӧмкӧԁ вермаԍӧмын. Кымын ӧԁјӧ лоӧ кутӧма бісӧ ԁа прімітӧма колана мерајас, сымын јона поԅӧ наԃејтчыны сіјӧс кусӧԁӧм вылӧ. Сыпонԁа ԉеснӧј стражалы, вӧр сотчӧм јылыԍ јуӧр воӧм бӧрын колӧ пырыԍтӧм-пыр јуӧртны сы-јылыԍ учвӧрхозӧ, ԍіктсӧветӧ ԁа міԉіціја преԁставіԏеԉлы (ԍеԉісполԋіԏеԉлы) маті гӧгӧрса ԍіктјасыԍ јӧзӧс ысталӧм вылӧ. Меԁвоԇын колӧ ыстыны пӧжар вылӧ маті гӧгӧрса ԍіктјасын олыԍ ас вӧԉаыԍ котыртчӧм вӧр кусӧԁыԍ ԁружінаса шԉенјасӧс ԁа кооперірујтӧм кыјԍыԍ вӧралыԍјасӧс, коԁјаслы быԏ колӧ мунны вӧрсӧ кусӧԁны асланыс вӧралан участокӧ, кущӧмӧс ԍетӧма налы ԁоговор куԅа госфонԁса вӧрыԍ. |
| Вӧр кусӧдан удж вылӧ мунысь дружинникъяслы да вӧралысьяслы пӧжар вылӧ воӧм бӧрын колӧ бисӧ кусӧдны заводитчытӧдз бура тӧдмавны: кысянь заводитчӧма пӧжарыс, кодарланьӧ мунӧ биыс, кутшӧмджык вӧръяс сюрӧны би мунан туй вылын (посни вӧраинъяс, тӧлӧн пӧрӧминъяс, керасьӧм бӧрын колясъясӧн тырӧм участокъяс), кодарынджык вӧр сотчанінсянь медматын ваыс (нюръяс, юяс, шоръяс либӧ нюрподъясьӧминъяс), сідзжӧ прӧсекаяс, туйяс да трӧпаяс. | Вӧр кусӧԁан уҗ вылӧ муныԍ ԁружіԋԋікјаслы ԁа вӧралыԍјаслы пӧжар вылӧ воӧм бӧрын колӧ, бісӧ кусӧԁны завоԃітчытӧԇ, бура тӧԁмавны: кыԍаԋ завоԃітчӧма пӧжарыс, коԁарлаԋӧ мунӧ біыс, кущӧмҗык вӧрјас ԍурӧны бі мунан туј вылын (посԋі вӧраінјас, тӧлӧн пӧрӧмінјас, кераԍӧм бӧрын коԉасјасӧн тырӧм участокјас), коԁарынҗык вӧр сотчанінԍаԋ меԁматын ваыс (ԋурјас, јујас, шорјас ԉібӧ ԋурпоԁјаԍӧмінјас), сіԇ-жӧ прӧԍекајас, тујјас ԁа трӧпајас. |
| Учвӧрхозӧн заведуйтысьлы либӧ сылы отсасьысьлы вӧр сотчӧм йылысь кывлӧм бӧрын колӧ пырысьтӧм-пыр жӧ, лунын кӧть войын, шыбитны став мукӧд пӧлӧс уджъяс да мунны сійӧ сиктӧ, кытысь колӧ чукӧртны вӧр кусӧдӧм вылӧ йӧзсӧ; кусӧдчӧм вылӧ сьӧрсьыс колӧ босьтны складсьыс мыйкӧ мында инструментъяс. | Учвӧрхозӧн завеԁујтыԍлы ԉібӧ сылы отсаԍыԍлы, вӧр сотчӧм јылыԍ кывлӧм бӧрын, колӧ пырыԍтӧм пыр-жӧ лунын кӧԏ војын, шыбытны став мукӧԁ пӧлӧс уҗјас ԁа мунны сіјӧ ԍіктӧ, кытыԍ колӧ чукӧртны вӧр кусӧԁӧм вылӧ јӧзсӧ; кусӧԁчӧм вылӧ ԍӧрԍыс колӧ боԍтны склаԁԍыс мыјкӧ-мынԁа інструментјас. |
| Пӧжар вылӧ мунны чукӧртӧм став йӧзлы вӧчсьӧ список да сэтчӧ пасъявсьӧ, коді кутшӧм оруддьӧӧн локтіс. Тайӧ оруддьӧяссӧ колӧ видлавны, туйӧны-ӧ найӧ удж вылӧ. Сэсся йӧзсӧ торйӧдалӧны физическӧй вын сертиыс торъя группаяс вылӧ. Первой группаӧ индӧны черӧн керасьысьясӧс да зыръясӧн уджалысьясӧс — вынаджык да дзоньвидзаджык мужикъясӧс, мӧд группаӧ коканӧн да багырӧн уджалысьясӧс да пилитчысьясӧс — вынаджык мужикъясӧс да дзоньвидза нывбабаясӧс. Коймӧд группаӧ индӧны слабджык нывбабаясӧс да томджык войтырӧс, кодъяслы тшӧктӧны шлапйӧдлыны бисӧ росъясӧн, чышкыны бикиньяссӧ сотчан визьсьыс, ва ваявны да наблюдайтны кусӧдчанінын, медым киссьысь бикиньяссяньыс выльысь эз ӧзйы му эжыс. | Пӧжар вылӧ муныԍ чукӧртӧм став јӧзлы вӧчԍӧ ԍпісок ԁа сетчӧ пасјавԍӧ, коԁі кущӧм оруԃіјӧн локтіс. Тајӧ оруԃԃӧјассӧ колӧ віԁлавны, тујӧны-ӧ најӧ уҗ вылӧ. Сеԍԍа јӧзсӧ торјӧԁалӧны фіԅіческӧј вын ԍерԏіыс торја группајас вылӧ. Первој группаӧ інԁӧны черӧн кераԍыԍјасӧс ԁа зырјасӧн уҗалыԍјасӧс вынаҗык ԁа ԇоԋвіԇаҗык мужікјасӧс, мӧԁ группаӧ — коканӧн ԁа багырӧн уҗалыԍјасӧс ԁа піԉітчыԍјасӧс — вынаҗык мужікјасӧс ԁа ԇоԋвіԇа нывбабајасӧс. Којмӧԁ группаӧ інԁӧны слабҗык нывбабајасӧс ԁа томҗык војтырӧс, коԁјаслы щӧктӧны шлапјӧԁлыны бісӧ росјасӧн, чышкыны бікіԋјассӧ сотчан віԅԍыс, ва вајавны ԁа набԉуԁајтны кусӧԁчанінын, меԁым кіԍԍыԍ бікіԋјасԍаԋыс выԉыԍ ез ӧзјы му ежыс. |
| Быд группаын йӧз лыд, кусӧдчан оруддьӧясӧн колӧ лӧсьӧдны колӧм серти. Обычнӧя войвыв вӧръясын кусӧдчӧм вылӧ ёнджыка колӧны зырйӧн уджалысьяс, найӧ джын мында — коканӧн да черӧн уджалысьяс, а сы бӧрын 5 мортысь не унджык багырӧн уджалысьяс. Мукӧдыс — став йӧз пытшкысь нёльӧд юкӧн мындаыс — индыссьӧны коймӧд группалы индалӧм уджъяс нуӧдӧм вылӧ. | Быԁ группаын јӧз лыԁ, кусӧԁчан ӧруԃіјӧјасӧн колӧ лӧԍӧԁны колӧм ԍерԏі. Обычнӧја Војвыв вӧрјасын кусӧԁчӧм вылӧ јонҗыка колӧны зырјӧн уҗалыԍјас, најӧ җын мынԁа — коканӧн ԁа черӧн уҗалыԍјас, а сыбӧрын 5 мортыԍ ԋе унҗык багырӧн уҗалыԍјас. Мукӧԁыс — став јӧз пыщкыԍ ԋоԉӧԁ јукӧн мынԁаыс — інԁыԍԍӧны којмӧԁ группалы інԁалӧм уҗјас нуӧԁӧм вылӧ. |
| Вӧр сотчанінӧ мунтӧдз быд группа вылӧ индыссьӧ ӧти морт уджӧн веськӧдлӧм вылӧ, кодлы колӧ нуӧдны йӧзсӧ да видзӧдны, медым некод эз пышйы удж вывсьыс кутшӧмкӧ пӧръялан помкаясӧн. | Вӧр сотчанінӧ мунтӧԇ быԁ группа вылӧ інԁыԍԍӧ ӧԏі морт уҗӧн веԍкӧԁлӧм вылӧ, коԁлы колӧ нуӧԁны јӧзсӧ ԁа віԇӧԁны, меԁым ԋекоԁ ез пышјы уҗ вывԍыс кущӧмкӧ пӧрјалан помкајасӧн. |
| Вӧр сотчанінын став уджнас веськӧдлысьӧн лоӧ учвӧрхозса заведуйтысь либӧ сылӧн отсасьысьыс, а найӧ вотӧдз — ӧти опытнӧйджык объездчик. | Вӧр сотчанінын став уҗнас веԍкӧԁлыԍӧн лоӧ учвӧрхозса завеԁујтыԍ ԉібӧ сылӧн отсаԍыԍыс, а најӧ вотӧԇ — ӧԏі опытнӧјҗык објезщік. |
| Милициялӧн да сиктсӧветъяслӧн представительяс видзӧдӧны вӧр кусӧдысь рабочӧйяс удж бӧрся да общӧй руководительлысь тшӧктӧмъяс точнӧя исполняйтӧм бӧрся. | Міԉіціјалӧн ԁа ԍіктсӧветјаслӧн преԁставіԏеԉјас віԇӧԁӧны вӧр кусӧԁыԍ робочӧјјас уҗ бӧрԍа ԁа общӧј руковоԃіԏеԉлыԍ щӧктӧмјас точнӧја ісполԋајтӧм бӧрԍа. |
| Гидропультъясӧн кусӧдчигӧн да, уджалӧны кӧ сэні тшӧтш пӧжарнӧй охранаса представительяс, став кусӧдчан уджӧн веськӧдлысь тшӧктӧ налы индавны, кыдзи колӧ уджавны гидропультӧн да колана дырйи веськӧдлыны сійӧ уджнас. | Гіԁропуԉтјасӧн кусӧԁчігӧн ԁа уҗалӧны-кӧ сені щӧщ пӧжарнӧј охранаса преԁставіԏеԉјас, став кусӧԁчан уҗӧн веԍкӧԁлыԍ щӧктӧ налы інԁавны, кыԇі колӧ уҗавны гіԁропуԉтӧн ԁа колана ԁырјі веԍкӧԁлыны сіјӧ уҗнас. |
| Вӧр кусӧдан уджыд, тӧдӧмысь, зэв сьӧкыд. Ӧти-кӧ, зэв сьӧкыд сэні курыд тшын пытшкын лолавныд, мӧд-кӧ, — зэв жар, да сы понда зэв регыдӧн йӧзыд жуялӧны-мудзӧны. Та понда став уджӧн веськӧдлысьлы колӧ тӧдны местнӧй условйӧяс да тӧждысьны юан ва понда, медым рабочӧйяс вынысь оз усьны. Сы понда уджавны заводиттӧдз сылы колӧ индыны морт-мӧдӧс перйыны юкмӧс бурджык да матынджык местаӧ. | Вӧр кусӧԁан уҗыԁ тӧԁӧмыԍ зев ԍӧкыԁ. Ӧԏі-кӧ зев ԍӧкыԁ сені курыԁ щын пыщкын лолавныԁ, мӧԁ-кӧ, зев жар ԁа сыпонԁа, зев регыԁӧн јӧзыԁ жујалӧны — муԇӧны. Тапонԁа став уҗӧн веԍкӧԁлыԍлы колӧ тӧԁны местнӧј условіјӧјас ԁа тӧжԁыԍны јуан ва понԁа, меԁым робочӧјјас выныԍ оз уԍны. Сыпонԁа уҗавны завоԃіттӧԇ сылы колӧ інԁыны морт мӧԁӧс перјыны јукмӧс бурҗык ԁа матынҗык местаӧ. |
| Эм кӧ матын вӧлӧн ветлана туй либӧ ордым, рабочӧйяслы юан васӧ позьӧ ваявны неыджыд бӧчкаясӧн кык гӧгыля телегаяс вылын либӧ додьяс вылын. | Ем-кӧ матын вӧлӧн ветлана туј ԉібӧ орԁым, робочӧјјаслы јуан васӧ поԅӧ вајавны ԋеыҗыԁ бӧчкајасӧн кык гӧгыԉа ԏеԉегајас вылын ԉібӧ ԁоԃјас вылын. |
| БИ КУСӦДАН НОГЪЯС | БІ КУСӦԀАН НОГЈАС |
| Вӧр кусӧдан удж вылӧ сувттӧдз уджӧн веськӧдлысьлы медводзын колӧ лӧсьӧдны уджалан план. Уджӧн веськӧдлысь вӧр кусӧдан удж вылас уджалысьяссӧ юклӧ, вӧр сотчӧмыслысь вынсӧ арталӧмӧн да кутшӧм участокын кутшӧм вӧрыс биыслы водзӧ мунӧм вылас. | Вӧр кусӧԁан уҗ вылӧ сувттӧԇ уҗӧн веԍкӧԁлыԍлы меԁвоԇын колӧ лӧԍӧԁны уҗалан план. Уҗӧн веԍкӧԁлыԍ вӧр кусӧԁан уҗ вылас уҗалыԍјассӧ јуклӧ, вӧр сотчӧмыслыԍ вынсӧ арталӧмӧн ԁа кущӧм участокын кущӧм вӧрыс біыслы воԇӧ мунӧм вылас. |
| Вӧр сотчанінсяньыс уджавныс колӧ заводитчыны сы ылнасянь, медым би вотӧдзыс эштӧдны став колана уджсӧ. | Вӧрсотчанінԍаԋыс уҗавныс колӧ завоԃітчыны сы ывнаԍаԋ, меԁым бі вотӧԇыс ештӧԁны став колана уҗсӧ. |
| Вӧр кусӧдігъясӧн уна уджалысьяс дырйи зэв тшӧкыда овлӧ, мый уджалысьясыс чукӧртчӧны ӧтчукӧрӧ унаӧн да мешайтчӧны сӧмын мӧда-мӧдыслы уджавнысӧ. | Вӧр кусӧԁігјасӧн уна уҗалыԍјас ԁырјі зев щӧкыԁа овлӧ, мыј уҗалыԍјасыс чукӧртчӧны ӧтчукӧрӧ унаӧн ԁа мешајтчӧны сӧмын мӧԁа-мӧԁыслы уҗавнысӧ. |
| Медым эз ло татшӧмторйыс, индыссьӧны торъя йӧз, кодъяс видзӧдӧны бура да ӧткодя уджалан вын сувтӧдалӧм бӧрся. | Меԁым ез ло тащӧм торјыс — інԁыԍԍӧны торја јӧз, коԁјас віԇӧԁӧны бура ԁа ӧткоԃа уҗалан вын сувтӧԁалӧм бӧрԍа. |
| Кор сотчӧ сӧмын мусин веркӧсыс (нитшкыс, важ туруныс, пу листъясыс да лысъясыс), биыс ёнджыкасӧ паськалӧ тӧв серти. Тані сотчӧм площадьыс лоӧ куим пельӧса модааӧн, кодлӧн вевдоръя пельӧсыс лоӧ сотчыныс заводитчан местаыс (6-ӧд серпас). | Кор сотчӧ сӧмын муԍін веркӧсыс (ԋіщкыс, важ туруныс, пу ԉістјасыс ԁа лысјасыс), біыс јонҗыкасӧ паԍкалӧ тӧв ԍерԏі. Тані сотчӧм плошщаԃыс лоӧ кујім пеԉӧса моԁааӧн, коԁлӧн вевԁорја пеԉӧсыс лоӧ сотчыныс завоԃітчан местаыс (6-ӧԁ ԍерпас). |
| Пӧжарыс кӧ ӧти лунся на, да эм тырмымӧн уджалан вын, да абу ыджыд тӧв, кусӧдчысь рабочӧйяс босьтӧны сотчан местасӧ оръявлытӧм кытшӧ. Сӧмын сэки унджык йӧзсӧ сувтӧдӧны ёнджыка сотчанінъясӧ, кодарӧ мунӧ биыс (6-ӧд серпас). | Пӧжарыс-кӧ ӧԏілунԍа-на ԁа ем тырмымӧн уҗалан вын ԁа абу ыҗыԁ тӧв, кусӧԁчыԍ робочӧјјас боԍтӧны сотчан местасӧ орјавлытӧм кыщӧ. Сӧмын секі унҗык јӧзсӧ сувтӧԁӧны јонҗыка сотчанінјасӧ, коԁарӧ мунӧ біыс (6-ԁ ԍерпас). |
| Би мунан туй вылын кӧ эм куйлан пуысь вӧр (валежник) либӧ керасьӧм бӧрся коляс чукӧръяс да мукӧдтор, мыйтакӧ уджалысьясӧс индӧны увъяс керавлӧм вылӧ, куйлан пуяс орйӧдлӧм вылӧ да чукӧръяс разӧдӧм вылӧ. А медуна йӧзӧс сувтӧдӧны туй бокъясӧ, кодарӧ медся ёна мунӧ биыс. Сэні колӧ кутны бисӧ водзӧ мунӧмысь да пӧжарсӧ вочасӧн векньӧдӧмӧн чинтыны билысь вынсӧ главнӧй мунан туйӧдыс. Тані колӧ наблюдайтны, медым уджалысьяс мунісны водзӧ ӧти визьын, медым на пытшкысь некод эз кольччы бӧрӧ да эз панйы водзӧ. Он кӧ тадзи вӧч, биыс зэв кокньыда да тӧдлытӧг вермас кутшӧмкӧ местаӧд писькӧдчыны чеп пыр да ӧзйыны рабочӧйяс мыш сайын. | Бі мунан туј вылын кӧ ем кујлан пуыԍ вӧр (ваԉежԋік), ԉібӧ кераԍӧм бӧрԍа коԉас чукӧрјас ԁа мукӧԁлӧн, мыјԁакӧ уҗалыԍјасӧс інԁӧны увјас керавлӧм вылӧ, кујлан пујас орјӧԁлӧм вылӧ ԁа чукӧрјас разӧԁӧм вылӧ. А меԁуна јӧзӧс сувтӧԁӧны туј бокјасӧ, коԁарӧ меԁԍа јона мунӧ біыс. Сені колӧ кутны бісӧ воԇӧ мунӧмыԍ ԁа пӧжарсӧ вочасӧн векԋӧԁӧмӧн чінтыны білыԍ вынсӧ главнӧј мунан тујӧԁыс. Тані колӧ набԉуԁајтны, меԁым уҗалыԍјас мунісны воԇӧ ӧԏі віԅын, меԁым на пыщкыԍ ԋекоԁ ез коԉтчы бӧрӧ ԁа ез панјы воԇӧ. Он-кӧ таԇі вӧч, біыс зев кокԋыԁа ԁа тӧԁлытӧг вермас кущӧмкӧ местаӧԁ піԍкӧԁчыны чеп пыр ԁа ӧзјыны робочӧјјас мыш сајын. |
| Пӧжар кусӧдӧмын главнӧй уджсӧ нуӧны коръя ньӧрйысь вӧчӧм росъясӧн бисӧ шлапӧдысьяс да зыръясӧн уджалысьяс, кодъяс тыртӧны бисӧ муӧн. Коканъясӧн уджалысьяс кодйӧны мусӧ кусӧдӧм визьӧд да тадзӧн кусӧдӧны мупытшса перегнойӧд мунысь бисӧ. Тшӧкыда ковмывлӧ би кусӧдӧм вылӧ мусӧ босьтны не би мунанінысь, а бокысь, кысянь новлыны мусӧ зыръясӧн абу зэв лӧсьыд дай кадыс весьшӧрӧ вошӧ. Та понда сэтшӧмъяс дырйи новлысьӧны парусинаысь (дӧраысь) вӧчӧм нӧсилкаясӧн, кодъясӧн снабдитӧны зырйӧн уджалысьясӧс. | Пӧжар кусӧԁӧмын главнӧј уҗсӧ нуӧны корја ԋӧрјыԍ вӧчӧм росјасӧн бісӧ шлапӧԁыԍјас ԁа зырјасӧн уҗалыԍјас, коԁјас тыртӧны бісӧ муӧн. Коканјасӧн уҗалыԍјас коԁјӧны мусӧ кусӧԁӧм віԅӧԁ ԁа таԇӧн кусӧԁӧны мупыщса перегнојӧԁ муныԍ бісӧ. Щӧкыԁа ковмывлӧ бі кусӧԁӧм вылӧ боԍтны ԋе бі мунан, а бокыԍ, кыԍаԋ новлыны мусӧ зырјасӧн абу зев лӧԍыԁ ԁај каԁыс веԍшӧрӧ вошӧ. Тапонԁа сещӧмјас ԁырјі новлыԍӧны паруԍінаыԍ (ԁӧраыԍ) вӧчӧм нӧԍілкајасӧн, коԁјасӧн снабԃітӧны зырјӧн уҗалыԍјасӧс. |
| Багорникъяслӧн мог — йӧткавны пӧрӧдан пуяссӧ пӧжар вылас да разӧдавны би визь вылысь чукӧрӧн куйлан валежник. | Багорԋікјаслӧн мог — јӧткавны пӧрӧԁан пујассӧ пӧжар вылас ԁа разӧԁавны бі віԅ вылыԍ чукӧрӧн кујлан ваԉежԋік. |
| Кор пӧжарыс ёна нин паськыда босьтсьӧма да рабочӧй выныс оз тырмы пӧжарсӧ кытшӧ босьтны, колӧ мыйкӧ мында йӧзӧс сувтӧдны пӧжар бокъяс пӧлӧн, кыті биыс ньӧжйӧджык мунӧ главнӧй направленньӧ серти. А мукӧд рабочӧйясыскӧд колӧ бӧрыньтчыны сы ылнаӧ, кытчӧ позьӧ нин лӧсьӧдны видзан (охраннӧй) полосасӧ. Кымын ӧдйӧ биыс мунӧ да кымын этша кусӧдчысьыс, сымын ылӧ лоӧ бӧрыньтчыны. | Кор пӧжарыс јона-ԋін паԍкыԁа боԍтԍӧма ԁа робочӧј выныс оз тырмы пӧжарсӧ кыщӧ боԍтны, — колӧ мыјкӧ мынԁа јӧзӧс сувтӧԁны пӧжар бокјас пӧлӧн, кыті біыс ԋӧжјӧҗык мунӧ главнӧј направԉеԋԋӧ ԍерԏі. А мукӧԁ робочӧјјасыскӧԁ колӧ бӧрыԋтчыны сы ылаӧ, кытчӧ поԅӧ-ԋін лӧԍӧԁны віԇан (охраннӧј) полосасӧ. Кымын ӧԁјӧ біыс мунӧ ԁа кымын еща кусӧԁчыԍыс, сымын ылӧ лоӧ бӧрыԋтчыны. |
| Видзан полоса лӧсьӧданінӧн вермасны лоны медматыса прӧсекаяс, трӧпаяс, важ сотчӧминъяс да кушинъяс, кытысь оз ков пӧрлӧдлыны пуяссӧ (7-ӧд серпас). | Віԇан полоса лӧԍӧԁанінӧн вермасны лоны меԁматыса прӧԍекајас, трӧпајас, важ сотчӧмінјас ԁа кушінјас, кытыԍ оз ков пӧрлӧԁлыны пујассӧ (7-ԁ ԍерпас). |
| Видзан полоса вӧчсьӧ мусин вылысь кульӧмӧн. Кульны колӧ куш муӧдзыс 1–2 метр пасьта да став полоса кузьтаыс. Та ногӧн кульӧм мусин вылыс, сідзжӧ кералӧм кустъяс шыблавсьӧны видзан полоса вылӧ. Сэки тшӧтш оз ков вунӧдны видзан полоса да локтысь би костысь валежник чукӧръяс разӧдны. Найӧс колӧ керавлыны да паськӧдны мусин вылысӧ, медым оз вермы босьтсьыны вершиннӧй пӧжар. | Віԇан полоса вӧчԍӧ муԍін вылыԍ куԉӧмӧн. Куԉны колӧ куш муӧԇыс 1–2 метр паԍта ԁа став полоса куԅтаыс. Та ногӧн куԉӧм муԍін вылыс, сіԇ-жӧ кералӧм кустјас шыблавԍӧны віԇан полоса вылӧ. Секі щӧщ оз ков вунӧԁны віԇан полоса ԁа локтыԍ бі костыԍ ваԉежԋік чукӧрјас разӧԁны. Најӧс колӧ керавлыны ԁа паԍкӧԁны муԍін вылысӧ, меԁым оз вермы боԍтԍыны вершіннӧј пӧжар. |
| Унаысь операционнӧй визь вылын — видзан полоса лӧсьӧданінын, — мусин вылыс кульӧм пыдди, кодйӧны кузяла нога негырысь канаваяс да мусӧ шыблалӧны пӧжарладорас. Татшӧм канаваяс обычнӧя кодйыссьӧны 0,3 метр судта да уна вылӧ 0,75 метр пасьта (вылыс дорӧдыс). Найӧ вермӧны кутны би сӧмын лӧнь поводдя дырйи, а ёна тӧла дырйи, кор биыс мунӧ му вылысті ӧдйӧ да чеччалӧмӧн, сійӧ кокниа вуджас татшӧм канаваяс вомӧн. Сэтшӧмъяс дырйи видзан полосаяс вылӧ кольсьӧны караульщикъяс, кодъяс наблюдайтӧны би мунӧм бӧрся да видзӧны канава сайӧ вуджӧмысь. | Унаыԍ операціоннӧј віԅ вылын — віԇан полоса лӧԍӧԁанінын, — муԍін вылыс куԉӧм пыԃԃі, коԁјӧны куԅала нога ԋегырыԍ канавајас ԁа мусӧ шыблалӧны пӧжарла ԁорас. Тащӧм канавајас обычнӧја коԁјыԍԍӧны 0,3 метр суԁта ԁа уна вылӧ 0,75 метр паԍта (вылыс ԁорӧԁыс). Најӧ вермӧны кутны бі сӧмын лӧԋ повоԃԃа ԁырјі, а јона тӧла ԁырјі, кор біыс мунӧ му вылысті ӧԁјӧ ԁа четчалӧмӧн, сіјӧ кокԋіа вуҗас тащӧм канавајас вомӧн. Сещӧмјас ԁырјі віԇан полосајас вылӧ коԉԍӧны карауԉщікјас, коԁјас набԉуԁајтӧны бі мунӧм бӧрԍа ԁа віԇӧны канава сајӧ вуҗӧмыԍ. |
| Вӧрыс кӧ быдмӧ оръявлӧмӧн, кӧні эмӧсь нюръяс, операционнӧй видзьяс вылӧ босьтсьӧны перешеекъяс («градъяс») да сэні — векньыдінъясас — и вӧчсьӧ видзан полосаыс, мусин вылыссӧ паськыдджыка кульӧмӧн. | Вӧрыс-кӧ быԁмӧ орјавлӧмӧн, кӧні емӧԍ ԋурјас, операціоннӧј віԇјас вылӧ боԍтԍӧны перешејкајас („граԁјас“) ԁа сені — векԋыԁінјасас — і вӧчԍӧ віԇан полосаыс, муԍін вылыссӧ паԍкыԁҗыка куԉӧмӧн. |
| Войвыв вӧръясын мубердса пӧжаръяс регыдджыка кусӧдӧм могысь колӧ пӧльзуйтчыны югыд войясӧн, кор биыс ланьтыштӧ да мукӧдлатіыс ачыс кусӧ. Сэки кусӧдчан удж да видзан полоса лӧсьӧдан удж колӧ нуӧдны зэв зіля. | Војвыв вӧрјасын муберԁса пӧжарјас регыԁҗыка кусӧԁӧм могыԍ колӧ пӧԉзујтчыны југыԁ војјасӧн, кор біыс лаԋтыштӧ ԁа мукӧԁлатіыс ачыс кусӧ. Секі кусӧԁчан уҗ ԁа віԇан полоса лӧԍӧԁан уҗ колӧ нуӧԁны зев зіԉа. |
| Би кусӧдӧм бӧрын пӧжар кусӧдӧмӧн веськӧдлысьлы колӧ аслыс кытшовтны сотчӧм места гӧгӧрыс да тӧдмасьны оз-ӧ кытікӧ угрожайт биыс выльысь чужны. Сэсся, аддзысясны кӧ ӧпаснӧй местаяс, весавны сэті му грунтӧдзыс 0,5–1 метр пасьта разрывнӧй полосаяс. | Бі кусӧԁӧм бӧрын пӧжар кусӧԁӧмӧн веԍкӧԁлыԍлы колӧ аслыс кыщовтны сотчӧм места гӧгӧрыс ԁа тӧԁмаԍны оз-ӧ кытікӧ угрожајт біыс выԉыԍ чужны. Сеԍԍа, аԁԇыԍасны-кӧ ӧпаснӧј местајас, весавны сеті му грунтӧԇыс 0,5–1 метр паԍта разрывнӧј полосајас. |
| Би паськалӧм кузя торъя абу надёжнӧйӧсь сотчӧм места доръясын сулалысь кос пуяс, тшыналӧны кӧ налӧн вужъясыс либӧ стволъясыс. Татшӧм пуяссӧ непременнӧ колӧ пӧрлӧдлыны сотчӧм вылас да дзикӧдз кусӧдны сэтысь бисӧ. | Бі паԍкалӧм куԅа торја абу наԃежнӧјӧԍ сотчӧм места ԁорјасын сулалыԍ кос пујас, щыналӧны-кӧ налӧн вужјасыс ԉібӧ стволјасыс. Тащӧм пујассӧ ԋепременнӧ колӧ пӧрлӧԁлыны сотчӧм вылас ԁа ԇікӧԇ кусӧԁны сетыԍ бісӧ. |
| Выльысь би чужӧм вылӧ ӧпаснӧйӧн лоӧны сідзжӧ сотчӧм вылын сулалысь джынвыйӧ сісьмӧм мыръяс, нитшкасьӧм важ валежник да кодзувкот чукӧръяс, кодъясӧс колӧ тыртны муӧн либӧ ёна киськавны ваӧн, эм кӧ матын ваыс. | Выԉыԍ бі чужӧм вылӧ ӧпаснӧјӧн лоӧны сіԇ-жӧ сотчӧм вылын сулалыԍ җынвыјӧ сіԍмӧм мырјас, ԋіщкаԍӧм важ ваԉежԋік ԁа коԇувкот чукӧрјас, коԁјасӧс колӧ тыртны муӧн ԉібӧ јона кіԍкавны ваӧн, ем-кӧ матын ваыс. |
| Би бырӧдӧм бӧрын пӧжар местаӧ колӧ кольлыны кымынкӧ лун кежлӧ караул, леснӧй либӧ пӧжарнӧй стӧрӧжъяс наблюденньӧ улын. | Бі бырӧԁӧм бӧрын пӧжар местаӧ колӧ коԉлыны кымын-кӧ лун кежлӧ караул, ԉеснӧј ԉібӧ пӧжарнӧј стӧрӧжјас набԉуԃеԋԋӧ улын. |
| Вершиннӧй либӧ повальнӧй пӧжар дырйи би оз сӧмын сот мусин вылыссӧ да чишкав пу дінъяссӧ. Сійӧ босьтӧ том пуяссӧ ставнас, ӧдйӧ кайӧ улыс увъяс кузя пу йывъясӧдзыс да тані, йылысь йылӧ чеччалӧмӧн, тыртӧ став вӧр участоксӧ ӧтторъя биӧн, а сылы улыссяньыс отсалӧ му бердса биыс, коді ӧддзӧ чукӧрмӧм валежник да ройӧн тырӧм увъяс сотчигӧн. | Вершіннӧј ԉібӧ поваԉнӧј пӧжар ԁырјі бі оз сӧмын сот муԍін вылыссӧ ԁа чішкав пу ԁінјассӧ. Сіјӧ боԍтӧ том пујассӧ ставнас, ӧԁјӧ кајӧ улыс увјас куԅа пу-јывјасӧԇыс ԁа тані, јылыԍ-јылӧ четчалӧмӧн, тыртӧ став вӧр участоксӧ ӧтторја біӧн, а сылы улысԍаԋыс отсалӧ муберԁса біыс, коԁі ӧԁԇӧ чукӧрмӧм ваԉежԋік ԁа ројӧн тырӧм увјас сотчігӧн. |
| Татшӧм би надзмӧдан мераӧн лоӧ разрывнӧй прӧсека кералӧм. Сылӧн пасьтаыс колӧ лоны этша вылӧ 15 метр. Тайӧ уджсӧ вӧчӧм вылӧ колӧ бура уна рабочӧй. Сы понда бурджык используйтны квартальнӧй да мукӧд кӧзяйственнӧй значенньӧа прӧсекаяс, сідзжӧ туйяс, шоръяс да кушинъяс, колана ыдждаӧдз найӧс паськӧдӧмӧн. Сэки найӧс колӧ весавны мусин вылысысь да увъясысь-лӧпъясысь (валежысь). | Тащӧм бі наԇмӧԁан мераӧн лоӧ разрывнӧј прӧԍека кералӧм. Сылӧн паԍтаыс колӧ лоны еща вылӧ 15 метр. Тајӧ уҗсӧ вӧчӧм вылӧ колӧ бура уна робочӧј. Сыпонԁа бурҗык іспоԉзујтны квартаԉнӧј ԁа мукӧԁ кӧԅајственнӧј значеԋԋӧа, прӧԍекајас, сіԇ-жӧ тујјас, шорјас ԁа кушінјас, колана ыҗԁаӧԇ најӧс паԍкӧԁӧмӧн. Секі најӧс колӧ весавны муԍін вылысыԍ ԁа увјасыԍ — лӧпјасыԍ (ваԉежыԍ). |
| Медым артавны, ылӧ-ӧ бисянь колӧ вӧчны разрывнӧй прӧсека, кор биыс мунӧ 30 метрӧн час, мед эськӧ би вотӧдзыс эштӧдны сійӧ ужсӧ, рекомендуйтчыссьӧ туйдӧдчыны татшӧм расчётӧн. | Меԁым артавны, ылӧ-ӧ біԍаԋ колӧ вӧчны разрывнӧј прӧԍека, кор біыс мунӧ 30 метрӧн час, меԁ еԍкӧ бі вотӧԇыс ештӧԁны сіјӧ ужсӧ, рекоменԁујтчыԍԍӧ тујԁӧԁчыны тащӧм расчотӧн. |
| Шуам, прӧсекалӧн кузьта колӧ лоны 1 километр да пасьтаыс 10 метр. Талӧн площадьыс лоӧ 10 000 кв. метр пасьта. Прӧсека кералӧм да весалӧм вылӧ кӧ эм 50 морт, быд рабочӧй вылӧ воас 10 000 ∶ 50 = 200 кв. метрӧн. | Шуам, прӧԍекалӧн куԅта колӧ лоны 1 кілометр ԁа паԍтаыс 10 метр. Талӧн плӧщаԃыс лоӧ 10000 кв. метр паԍта. Прӧԍека кералӧм ԁа весалӧм вылӧ-кӧ ем 50 морт, быԁ робочӧј вылӧ воас 10000 : 50 = 200 кв. метрӧн. |
| Водзӧ, шуам, ӧти гектар вылын эм шӧр арлыда лыска пу — 1000, либӧ 0,1 пуӧн кв. метр вылӧ. Сэк ӧти рабочӧй вылӧ воас керавны (200 × 0,1) = 20 пу, кыскыны найӧс видзан полоса сайӧ да весавны полосасӧ мусин вылысысь 200 кв. метр пасьта. Тайӧ удж вылӧ быд рабочӧйлы ковмас зіля уджалӧмӧн этша вылӧ 4 час. Дерт, рабочӧйясӧс ковмас сувтӧдлыны став разрывнӧй полоса кузя, медым заводитны уджсӧ ӧтпырйӧн полоса кузяла. Би кӧ мунӧ 30 метрӧн час, а полоса весалӧм вылӧ колӧ пуктыны 4 час да оз позь уджавны бисянь 50 метрысь матынджык, сэк разрывнӧй прӧсека лоӧ заводитны вӧчны пӧжарсянь (30 × 4 + 50) = 170 метр сайӧ либӧ тыр 200 метр сайӧ. | Воԇӧ, шуам, ӧԏі гектар вылын ем шӧр арлыԁа лыска пу — 1000, ԉібӧ 0,1 пуӧн кв. метр вылӧ. Сек ӧԏі робочӧј вылӧ воас керавны (200 × 0,1) — 20 пу, кыскыны најӧс віԇан полоса сајӧ ԁа весавны полосасӧ муԍін вылысыԍ 200 кв. метр паԍта. Тајӧ уҗ вылӧ быԁ робочӧјлы ковмас зіԉа уҗалӧмӧн еща вылӧ 4 час. Ԃерт, робочӧјјасӧс ковмас сувтӧԁлыны став разрывнӧј полоса куԅа, меԁым завоԃітны уҗсӧ ӧтпырјӧн полоса куԅала. Бі-кӧ мунӧ 30 метрӧн час, а полоса весалӧм вылӧ колӧ пуктыны 4 час ԁа оз поԅ уҗавны біԍаԋ 50 метрыԍ матынҗык, сек разрывнӧј прӧԍека лоӧ завоԃітны вӧчны пӧжарԍаԋ (30 × 4 + 50) = 170 метр сајӧ ԉібӧ тыр 200 метр сајӧ. |
| Но вӧр пӧжар дырйи, бияс пӧвстын, буретша ставсӧ вӧчны он вермы, чинтысьӧм дорысь бурджык содтыны прӧсека кералӧм вылӧ расстоянньӧсӧ кымынкӧ метр. Татшӧм пӧжаръяс дырйи дорвыв овлӧ сідзи, мый оз на удит уджыс помасьны, а биыс суас да лоӧ бӧрыньтчыны выль местаӧ. | Но вӧр пӧжар ԁырјі, біјас пӧвсын, буреща ставсӧ вӧчны он вермы, чінтыԍӧм ԁорыԍ бурҗык соԁтыны прӧԍека кералӧм вылӧ расстојаԋԋӧсӧ кымынкӧ метр. Тащӧм пӧжарјас ԁырјі ԁорвыв овлӧ сіԇі, мыј оз-на уԃіт уҗыс помаԍны, а біыс суас ԁа лоӧ бӧрыԋтчыны выԉ местаӧ. |
| Видзан прӧсека писькӧдігӧн пуяс пӧрлӧдлӧны сідзи, медым йывъясыс лоины видзан полоса сайын. Налысь увъяссӧ керавлӧны да шыблалӧны бокӧ. Прӧсека дорӧ би матысмигӧн пыдланьӧджык сувтӧдалӧны слабджык уджалысьясӧс гӧлӧвняяс да бикиньяс кусӧдалӧм вылӧ, кодъясӧс унаысь шыблавлӧ пӧжарыс 200 метр сайӧдз. | Віԇан прӧԍека піԍкӧԁігӧн пујас пӧрлӧԁлӧны сіԇі, меԁым јывјасыс лоіны віԇан полоса сајын. Налыԍ увјассӧ керавлӧны ԁа шыблалӧны бокӧ. Прӧԍека ԁорӧ бі матыԍмігӧн пыԁлаԋӧҗык сувтӧԁалӧны слабҗык уҗалыԍјасӧс гӧлӧвԋајас ԁа бікіԋјас кусӧԁалӧм вылӧ, коԁјасӧс унаыԍ шыблавлӧ пӧжарыс 200 метр сајӧԇ. |
| Татшӧмъяс дырйи торъя ыджыд вниманньӧ колӧ пуктыны сэтшӧм участокъяс вылӧ, кӧні пӧжар вермас вӧчны ыджыдджык вред. Татшӧм участокъясӧн лоӧны том вӧр, бур вӧраинъяс, вӧр материал складъяс да сідзи водзӧ. | Тащӧмјас ԁырјі торја ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны сещӧм участокјас вылӧ, кӧні пӧжар вермас вӧчны ыҗыԁҗык вреԁ. Тащӧм участокјасӧн лоӧны том вӧр, бур вӧраінјас, вӧр маԏерјал склаԁјас ԁа сіԇі воԇӧ. |
| Ёна ыджыд пӧжаръяс дырйи, кор меставывса йӧзыс оз тырмы, корӧны воинскӧй часьтъясӧс. | Јона ыҗыԁ пӧжарјас ԁырјі, кор меставывса јӧзыс оз тырмы, корӧны воінскӧј чаԍтјасӧс. |
| Повальнӧй пӧжаръяс кусӧдігӧн медъёна колӧ зільны дугӧдны билысь пу йывъясті мунӧм. Та могысь абу кӧ тырмымӧн уджалысьяс да оз позь матын би вӧсна писькӧдны да весавны видзан полоса, медбӧръя мера пыдди лэдзӧны воча бияс — медым пӧжар локтӧдзыс удитіс мыйтакӧ кушмыны (бырны сотчанторйыс). | Поваԉнӧј пӧжарјас кусӧԁігӧн меԁјона колӧ зіԉны ԁугӧԁны білыԍ пујывјасті мунӧм. Та могыԍ абукӧ тырмымӧн уҗалыԍјас ԁа оз поԅ матын бі вӧсна піԍкӧԁны ԁа весавны віԇан полоса, меԁбӧрја мера пыԃԃі леԇӧны воча біјас меԁым пӧжар локтӧԇыс уԃітіс мыјԁакӧ кушмыны (бырны сотчанторјыс). |
| Та могысь бисянь 200 воськов сайын кымын пуяс пӧрлӧдлытӧг, весалӧны паськыд полоса му вылӧ усьӧм кос коръясысь, нитшкысь да мукӧд лӧпъясысь. Став тайӧ кламсӧ чукӧртӧны лёддзӧ моз сыладор бокас, кодарсянь локтӧ биыс. Сэсся вал вылӧ (лёддзӧ) кос увъяс, сюмӧд да мукӧд кокниа ӧзъян торъяс пукталӧм бӧрын, кусӧдчан уджӧн веськӧдлысь виччысьӧ, кор вал дорын кутас тӧдчыны сынӧдсӧ пӧжарлань кыскӧм. Сійӧс кокньыда позьӧ тӧдмавны сынӧдӧ вӧсньыдик бумага тор лэдзӧмӧн. Кор сійӧ кутас бергавны да лэбны матыстчысь пӧжарлы паныд, сэки став вал кузяла ӧттшӧтш ӧзтыссьӧ паныда (воча) би. Валйын кыптӧ биыс зэв ыджыд да сынӧд кыскӧм вӧсна мӧдӧдчӧ пӧжарлы паныд. Аслас туй вылын, мый паныдасьӧ — ставсӧ сотӧ. | Та могыԍ біԍаԋ 200 воԍков сајын кымын пујас пӧрлӧԁлытӧг, весалӧны паԍкыԁ полоса му вылӧ уԍӧм кос корјасыԍ, ԋіщкыԍ ԁа мукӧԁ лӧпјасыԍ. Став тајӧ кламсӧ чукӧртӧны ԉоԇԇӧ моз сылаԁор бокас, коԁарԍаԋ локтӧ біыс. Сеԍԍа вал вылӧ (ԉоԇԇӧ) кос увјас, ԍумӧԁ ԁа мукӧԁ кокԋіа ӧзјан торјас пукталӧм бӧрын, кусӧԁчан уҗӧн веԍкӧԁлыԍ віԁчыԍӧ, кор вал ԁорын кутас тӧԁчыны сынӧԁсӧ пӧжарлаԋ кыскӧм. Сіјӧс кокԋыԁа поԅӧ тӧԁмавны сынӧԁӧ вӧсԋіԃік бумага тор леԇӧмӧн. Кор сіјӧ кутас бергавны ԁа лебны матыстчыԍ пӧжарлы паныԁ, секі став вал куԅала ӧтщӧщ ӧзтыԍԍӧ паныԁа (воча) бі. Валын кыптӧ біыс зев ыҗыԁ ԁа сынӧԁ кыскӧм вӧсна мӧԁӧԁчӧ пӧжарлы паныԁ. Аслас туј вылын, мыј паныԁаԍӧ — ставсӧ сотӧ. |
| Тайӧ кык биыс вочаасигӧн сэтшӧма ыдждӧны, мый нюлӧны пу йывъясысь став ловъясӧ да сотчанторсӧ, бикинь чукӧръяс да ӧгыръяс лэбзьӧны вӧр кузя вель ылӧдз. А сэсся... ӧти-кык минут — и ставыс ланьтӧ. | Тајӧ кык біыс вочааԍігӧн сещӧма ыҗԁӧны, мыј ԋулӧны пујывјасыԍ став ловјасӧ ԁа сотчанторсӧ, бікіԋ чукӧрјас ԁа ӧгырјас лебԅӧны вӧр куԅа веԉ ылӧԇ. А сеԍԍа... ӧԏі кык мінут — і ставыс лаԋтӧ. |
| Паныда бияс лэдзӧм — зэв ӧпаснӧй мера, он кӧ вӧч ставсӧ ӧкуратнӧя, шуам, он кӧ буретш кадын да пасьтала ӧтпырйӧн ӧзты бисӧ. | Паныԁа біјас леԇӧм — зев ӧпаснӧј мера, он кӧ вӧч ставсӧ ӧкуратнӧја, шуам, он-кӧ бурещ каԁын ԁа паԍтала ӧтпырјӧн ӧзты бісӧ. |
| Сынӧд кыскан кад кӧ оз ло лючки тӧдмалӧма да чукӧртӧм клам кӧ лоӧ ӧзтӧма некымын минутӧн водзджык колана кад серти, би вермас шыбитчыны бӧрвыв да вӧчны нӧшта ыджыдджык пӧжар. | Сынӧԁ кыскан каԁ-кӧ оз ло ԉучкі тӧԁмалӧма ԁа чукӧртӧм клам-кӧ лоӧ ӧзтӧма ԋекымын мінутӧн воԇҗык колана каԁ ԍерԏі, бі вермас шыбытчыны бӧрвыв ԁа вӧчны нӧшта ыҗыԁҗык пӧжар. |
| Но воча биясӧн кӧ веськӧдлыны кужӧмӧн да думайтӧмӧн, найӧ унджыкысьсӧ сетӧны ыджыд отсӧг — ичӧтмӧдӧны пӧжарлысь вынсӧ сэтшӧмӧдз, мый кокньыда позьӧ бисӧ бырӧдны дзикӧдз. Сӧмын воча бияс оз ков ӧзтавны 2–3 час лунӧдз, кор лунъя жарыс сулалӧ зэв вылын. | Но воча біјасӧн-кӧ веԍкӧԁлыны кужӧмӧн ԁа ԁумајтӧмӧн, најӧ унҗыкыԍсӧ ԍетӧны ыҗыԁ отсӧг — ічӧтмӧԁӧны пӧжарлыԍ вынсӧ сещӧмӧԇ, мыј кокԋіԁа поԅӧ бісӧ бырӧԁны ԇікӧԇ. Сӧмын воча біјас оз ков ӧзтавны 2–3 час лунӧԇ, кор лунја жарыс сулалӧ зев вылын. |
| Повальнӧй пӧжар дырйи, мубердса пӧжарын моз жӧ, сотчан места доръясыс кусӧдсьӧны росъясӧн бисӧ шлапкӧдӧмӧн (кучкалӧмӧн) да лыаа муӧн либӧ прӧста лыаӧн тыртӧмӧн. | Поваԉнӧј пӧжар ԁырјі, муберԁса пӧжарын моз-жӧ сотчан места ԁорјасыс кусӧԁԍӧны росјасӧн бісӧ шлапкӧԁӧмӧн (кучкалӧмӧн) ԁа лыаа муӧн ԉібӧ прӧста лыаӧн тыртӧмӧн. |
| Повальнӧй пӧжар кусӧдӧм бӧрын мубердса пӧжар дорысь дырджык кежлӧ ковмас кольлыны би паськалӧмысь видзысьясӧс, мед сійӧ эз ловзьы выльысь. Сэні дыр на чискаласны уна пуяс, кодъяс пытшкӧ пырис биыс, дыр на тшыналасны и мыръяс да кодзувкот чукӧръяс. Сы понда татшӧм сотчӧмин колӧ дугдывтӧг видзны кымынкӧ вежон чӧж, кытчӧдз оз ёнджыка зэр. | Пӧваԉнӧј пӧжар кусӧԁӧм бӧрын муберԁса пӧжар ԁорыԍ ԁырҗык кежлӧ ковмас коԉлыны бі паԍкалӧмыԍ віԇыԍјасӧс, меԁ сіјӧ ез ловԅы выԉыԍ. Сені ԁырна чіскаласны уна пујас, коԁјас пыщкӧ пыріс біыс, ԁыр-на щыналасны і мырјас ԁа коԇувкот чукӧрјас. Сыпонԁа тащӧм сотчӧмін колӧ ԁугԁывтӧг віԇны кымынкӧ вежон чӧж, кытчӧԇ оз јонҗыка зер. |
| Медбӧрын некымын кыв висьталам мупытшса либӧ трунда пӧжар кусӧдӧм йылысь. | Меԁбӧрын ԋекымын кыв віԍталам мупыщса ԉібӧ трунԁа пӧжар кусӧԁӧм јылыԍ. |
| Татшӧм пӧжаркӧд вермасьны абу кокни. Сійӧ ёнджыкасӧ овлӧ кос гожӧмын, видз-му вылын уджалігӧн, кор медся сьӧкыд чукӧртны йӧзсӧ пӧжар кусӧдӧм вылӧ. | Тащӧм пӧжаркӧԁ вермаԍны абу кокԋі. Сіјӧ јонҗыкасӧ овлӧ кос гожӧмын, віԇмувылын уҗалігӧн, кор меԁԍа ԍӧкыԁ чукӧртны јӧзсӧ пӧжар кусӧԁӧм вылӧ. |
| Татшӧм пӧжаркӧд вермасьны позьӧ сӧмын сотчан места гӧгӧр канаваяс кодйӧмӧн. Канаваяс кодйыны колӧ му грунтӧдзыс либӧ уль трунда слӧйӧдзыс да бисянь ылӧджык, медым канава пытшкӧ сюрасны став вужъясыс, кодъяс унаысь мунӧны бура ылӧдз му пытшкӧдыс, вылас тыдавтӧг. | Тащӧм пӧжаркӧԁ вермаԍны поԅӧ сӧмын сотчан места гӧгӧр канавајас коԁјӧмӧн. Канавајас коԁјыны колӧ му грунтӧԇыс ԉібӧ уԉ трунԁа слӧјӧԇыс ԁа біԍаԋ ылӧҗык, меԁым канава пыщкӧ ԍурасны став вужјасыс, коԁјас унаыԍ мунӧны бура ылӧԇ мупыщкӧԁыс, вылас тыԁавтӧг. |
| Быд вӧр сотчӧм кусӧдӧм бӧрын колӧ пырысь-пыр жӧ тӧдмавны сотчӧминлысь площадьсӧ да стӧча артавны вӧр овмӧслы вайӧм убытка. | Быԁ вӧр сотчӧм кусӧԁӧм бӧрын колӧ пырыԍ-пыр-жӧ тӧԁмавны сотчӧмінлыԍ плӧшщаԃсӧ ԁа стӧча артавны вӧр овмӧслы вајӧм убытка. |
| СОТЧӦМ ВӦРАИНЪЯС ОБСЛЕДУЙТӦМ | СОТЧӦМ ВӦРАІНЈАС ОБԌԈЕԀУЈТӦМ |
| Би кусӧм бӧрын колӧ зэв бура видлавны сотчӧминсӧ да тӧдмавны, кутшӧмджыка сотчӧма вӧрыс да эм-ӧ кутшӧмкӧ надея тшыксьӧм вӧр бурдӧм вылӧ. Некутшӧм надея кӧ абу, колӧ, ӧти-кӧ, 5 гектарысь ыжыдджык сотчӧмин босьтны план вылӧ инструментъясӧн (5 га-ӧдз позьӧ тӧдмавны видзӧдӧмӧн), мӧд-кӧ, артавны уна-ӧ вӧр (древеснӧй масса) дзикӧдз тшыксьӧма пӧжарӧн. | Бі кусӧм бӧрын колӧ зев бура віԁлавны сотчӧмінсӧ ԁа тӧԁмавны, кущӧмҗыка сотчӧма вӧрыс ԁа ем-ӧ кущӧмкӧ наԃеја щыкԍӧм вӧр бурԁӧм вылӧ. Ԋекущӧм наԃеја-кӧ абу, колӧ: ӧԏі-кӧ — 5 гектарыԍ ыжыԁҗык сотчӧмін боԍтны план вылӧ інструментјасӧн (5 га-ӧԇ поԅӧ тӧԁмавны віԇӧԁӧмӧн), мӧԁ-кӧ, артавны унаӧ вӧр (ԁревеснӧј масса) ԇікӧԇ щыкԍӧма пӧжарӧн. |
| Сотчӧм места инструментъясӧн мерайтігӧн позьӧ пӧльзуйтчыны понтометрӧн либӧ карманнӧй буссольӧн, а веськыд визьяс мерайтігӧн — масбантӧн. | Сотчӧм места інструментјасӧн мерајтігӧн поԅӧ пӧԉзујтчыны понтометрӧн ԉібӧ карманнӧј буссоԉӧн, а веԍкыԁ віԅјас мерајтігӧн — масбантӧн. |
| Пӧжар месталӧн план колӧ лоны ӧткодь став вӧр дачалы вӧчӧм планкӧд. | Пӧжар месталӧн план колӧ лоны ӧткоԃ став вӧр ԁачалы вӧчӧм планкӧԁ. |
| Пӧжарӧн тшыкӧдлӧм вӧр арталӧм вылӧ босьтӧны шӧркодь пробнӧй площадьяс (кодъяс петкӧдлӧны вӧрлысь шӧркодь составсӧ), 0,5 га-ысь не ичӧтджыкӧн, да сэтысь лыддьӧны ӧтитӧг став пусӧ, кодъяс морӧс вылнаті 3 см-ысь кызджыкӧсь. Ӧтпырйӧн лыддян ведомосьтӧ пасъялӧны, кутшӧм пуяс лыддьыссьӧны водзӧ быдмӧм вылӧ туйтӧмӧн да кутшӧмъяс вермасны на быдмыны. Сэтшӧм пуяс (пожӧм да коз), кодъяслӧн кушалӧмаӧсь вужъясыс да на гӧгӧр сотчӧма му вылысса эжыс дзик мусинӧдзыс, а мусиныс абу пыдын, колӧ лыддьыны туйтӧмӧн (тшыкӧмӧн), кӧть налӧн лыскыс и веж рӧма на. Татшӧм пуяс оз вермыны зумыда сулавны да кокниа пӧрӧны тӧлӧн. | Пӧжарӧн щыкӧԁлӧм вӧр арталӧм вылӧ боԍтӧны шӧркоԃ пробнӧј плӧщаԃјас (коԁјас петкӧԁлӧны вӧрлыԍ шӧркоԃ составсӧ), 0,5 га-ыԍ ԋе ічӧтҗыкӧн, ԁа сетыԍ лыԃԃӧны ӧԏітӧг став пусӧ, коԁјас морӧс вылаті 3 см-ыԍ кызҗыкӧԍ. Ӧтпырјӧн лыԃԃан веԁомоԍтӧ пасјалӧны, кущӧм пујас лыԃԃыԍԍӧны воԇӧ быԁмӧм вылӧ тујтӧмӧн ԁа кущӧмјас вермасны-на быԁмыны. Сещӧм пујас (пожӧм ԁа коз), коԁјаслӧн кушалӧмаӧԍ вужјасыс ԁа на гӧгӧр сотчӧма му вылысса ежыс ԇік муԍінӧԇыс, а муԍіныс абу пыԁын колӧ лыԃԃыны тујтӧмӧн (щыкӧмӧн), кӧԏ налӧн лыскыс і веж рӧма-на. Тащӧм пујас оз вермыны зумыԁа сулавны ԁа кокԋіа пӧрӧны тӧлӧн. |
| Пробнӧй площадьяс вылысь босьтӧм лыдпасъяс серти артавсьӧ, уна-ӧ вӧлӧма сотчӧм площадь вылын древеснӧй масса «биӧн тшыктӧдз» (том вӧрлысь — кызтаӧн 3 сантиметрӧдз — кубатура босьтӧны глазомерӧн). Тайӧ лыдпасысь колӧ шыбитны сэтшӧм пуясӧс, кодъяслӧн дзоньвидзалуныс вошӧма 25% вылӧ, но быдмӧны на. Лыдпасъяс костын тайӧ торъялӧмыс и петкӧдлӧ «пӧжарӧн тшыкӧдӧм» вӧрлысь массасӧ. | Пробнӧј плӧшщаԃјас вылыԍ боԍтӧм лыԁпасјас ԍерԏі артавԍӧ, унаӧ вӧлӧма сотчӧм плошщаԃ вылын ԁревеснӧј масса „біӧн щыктӧԇ“ (том вӧрлыԍ — кызтаӧн 3 саԋԏіметрӧԇ — кубатура боԍтӧны глазомерӧн). Тајӧ лыԁпасыԍ колӧ шыбітны сещӧм пујасӧс, коԁјаслӧн ԇоԋвіԇалуныс вошӧма 25 пр. вылӧ, но быԁмӧны-на. Лыԁпасјас костын тајӧ торјалӧмыс і петкӧԁлӧ „пӧжарӧн щыкӧԁӧм“ вӧрлыԍ массасӧ. |
| «Пӧжарӧн тшыкӧдтӧдз» вӧлӧм масса донъялігӧн став вӧрсӧ юкӧны стрӧевӧй, вӧчасян (поделочнӧй) да пес вӧр вылӧ, сідзжӧ понӧльяс вылӧ (хворост, кодъяслӧн кызтаыс морӧс судтаті 3 сантиметрсянь да улӧджык). А «пӧжарӧн тшыкӧдӧм» бӧрас вӧр донъявсьӧ сӧмын пес вӧрлы лӧсьӧдӧм такса кузя. Тайӧ сортӧ пырӧны 10 сантиметрысь кызджык пуяс (морӧс вылнаті мерайтӧмӧн), вӧр материалъяс иналан условйӧяс серти, а мукӧд вӧрыс, кодъясӧс оз позь инавны (вузавны), донъялӧмӧ оз пырны. Найӧ лыддьысьӧны сотчӧмӧн. | „Пӧжарӧн щыкӧԁтӧԇ“ вӧлӧм масса ԁонјалігӧн став вӧрсӧ јукӧны стројевӧј, вӧчаԍан (поԃелочнӧј) ԁа пес вӧр вылӧ сіԇ жӧ понӧԉјас вылӧ (хворост, коԁјаслӧн кызтаыс морӧс суԁтаті 3 саԋԏіметрԍаԋ ԁа улӧҗык). А „пӧжарӧн щыкӧԁӧм“ бӧрас вӧр ԁонјавԍӧ сӧмын пес вӧрлы лӧԍӧԁӧм такса куԅа. Тајӧ сортӧ пырӧны 10 саԋԏіметрыԍ кызҗык пујас (морӧс вылаті мерајтӧмӧн), вӧр маԏерјалјас іналан условіјӧјас ԍерԏі, а мукӧԁ вӧрыс, коԁјасӧс оз поԅ інавны (вузавны), ԁонјалӧмӧ оз пырны. Најӧ лыԃԃыԍӧны сотчӧмӧн. |
| Та ногӧн, пӧжар вӧсна лоӧм убыткаяс арталӧмын колӧ босьтны материальнӧй убытка (коді лоӧ вӧр содны дугдӧм вӧсна) да денежнӧй убытка (уна-ӧ дон сотчӧма вӧрыс). Татчӧ жӧ пырӧны мукӧд пӧлӧс рӧскодъяс: рабочӧйяслы пӧжар кусӧдӧмысь мынтысьӧм, кусӧдчӧм кӧлуй (оруддьӧяс) да сёян-юан вайӧм, пӧжар вылын кӧмкот-паськӧм да кусӧдчан кӧлуй тшыкласьӧмысь мынтысьӧм да с. в. | Та ногӧн, пӧжар вӧсна лоӧм убыткајас арталӧмын колӧ боԍтны маԏеріаԉнӧј убытка (коԁі лоӧ вӧр соԁны ԁугԁӧм вӧсна) ԁа ԃеԋежнӧј убытка (унаӧ ԁон сотчӧма вӧрыс). Татчӧ-жӧ пырӧны мукӧԁ пӧлӧс рӧскоԁјас: робочӧјјаслы пӧжар кусӧԁӧмыԍ мынтыԍӧм, кусӧԁчӧм кӧлуј (ӧруԃԃӧјас) ԁа ԍојан-јуан вајӧм, пӧжар вылын кӧмкот-паԍкӧм ԁа кусӧԁчан кӧлуј щыклаԍӧмыԍ мынтыԍӧм ԁа с. в. |
| Тшыкӧм вӧр масса тӧдмалӧм бӧрын колӧ тӧждысьны дача вылысь сійӧс нуӧм вӧсна. Та могысь колӧ вежны тшыкӧм вӧрнас быдмысь вӧрсӧ, кодӧс лӧсьӧдӧма лэдзны вӧр нуан смета кузя да коді вермас на мыйкӧдыра сулавны дзоньвидзаӧн. | Щыкӧм вӧр масса тӧԁмалӧм бӧрын колӧ тӧжԁыԍны ԁача вылыԍ сіјӧс нуӧм вӧсна. Та могыԍ колӧ вежны щыкӧм вӧрнас быԁмыԍ вӧрсӧ, коԁӧс лӧԍӧԁӧма леԇны вӧр нуан ԍмета куԅа ԁа коԁі вермас-на мыјкӧ ԁыра сулавны ԇоԋвіԇаӧн. |
| Пӧжарӧн тшыкӧм вӧр кӧ оз ло пӧжар бӧрын пыр жӧ нуӧма дача вылысь, сійӧ пӧрласяс тӧлӧн да тыртас дачасӧ валежникӧн. Татшӧм тшыкласьӧм вӧрын кутасны чужны да паськавны вӧр жугӧдлысь гагъяс, кодъяс вермасны вуджны тшӧтш дзоньвидза вӧрӧ. Тадзикӧн вермас лоны выль пӧлӧс вред; сыысь кындзи, сотчӧминӧ валежник чукӧрмӧм вӧсна зэв кокниа вермасны лоны выль пӧжаръяс. | Пӧжарӧн щыкӧм вӧр-кӧ оз ло пӧжар бӧрын пыр-жӧ нуӧма ԁача вылыԍ, сіјӧ пӧрлаԍас тӧлӧн ԁа тыртас ԁачасӧ ваԉежԋікӧн. Тащӧм щыклаԍӧм вӧрын кутасны чужны ԁа паԍкавны вӧр жугӧԁлыԍ гагјас, коԁјас вермасны вуҗны щӧщ ԇоԋвіԇа вӧрӧ. Таԇікӧн вермас лоны выԉ пӧлӧс вреԁ, сыыԍ кынԇі, сотчӧмінӧ ваԉежԋік чукӧрмӧм вӧсна зев кокԋіа вермасны лоны выԉ пӧжарјас. |
Комиӧн
Важ коми гижӧд
