СКӦТ КӦРЫМ ПУКТАСЪЯС ВӦДИТӦМ СКӦТ КӦРЫМ ПУКТАСЈАС ВӦԂІТӦМ
ВОДЗКЫВ. ВОԆКЫВ.
Союзса Народнӧй Комиссаръяс Сӧвет скӧт видзӧм паськӧдӧм йылысь 1930 во февраль 13-ӧд лунся декретын шуис: Сојузса Нароԁнӧј Коміссарјас Сӧвет скӧт віԇӧм паԍкӧԁӧм јылыԍ 1930 во февраԉ 13-ӧԁ лунԍа ԃекретын шуіс:
«Индыны совхозъяслы, колхозъяслы видз-му юкӧдъяслы, мед найӧ няня кӧрымъяс ёнджыка вежисны силос кӧрымъясӧн, корнеплодъясӧн, сояӧн, медся нин индыны пӧскӧтинаяс, видзьяс бурмӧдӧм вылӧ. „Інԁыны совхозјаслы, колхозјаслы віԇму јукӧԁјаслы, меԁ најӧ ԋаԋа кӧрымјас јонҗыка вежісны ԍілос кӧрымјасӧн, корԋеплоԁјасӧн, сојаӧн, меԁԍа-ԋін інԁыны пӧскӧԏінајас, віԇјас бурмӧԁӧм вылӧ.
Ӧтувъя овмӧслы вит вося план лӧсьӧдігӧн урчитны турунъяс да корнеплодъяс кӧйдыс вӧдитӧм паськӧдӧм йылысь, мед эськӧ локтан 3–4 во мысти нин кӧйдысъясыс вӧлі тырмымӧн аслыным, дай вичмис заграничаӧ петкӧдны». Ӧтувја овмӧслы віт воԍа план лӧԍӧԁігӧн урчітны турунјас ԁа корԋеплоԁјас кӧјԁыс вӧԃітӧм паԍкӧԁӧм јылыԍ, меԁ еԍкӧ локтан 3–4 во мыԍԏі-ԋін кӧјԁысјасыс вӧлі тырмымӧн аслыным, ԁај вічміс заграԋіцаӧ петкӧԁны“.
Сідзкӧ колхозъяслы колӧ паськӧдны кӧрым пуктасъяс, кӧдзаяс вӧдитӧм, шуам, корнеплодъяс (турнепс, мӧс свеклӧ, мӧс галанка да м.) оз сӧмын кӧрым вылӧ, а тшӧтш и кӧйдыс вылӧ. Сіԇ-кӧ колхозјаслы колӧ паԍкӧԁны кӧрым пуктасјас, кӧԇајас вӧԃітӧм, шуам, корԋеплоԁјас (турнепс, мӧс ԍвеклӧ, бруква ԁа м.) оз сӧмын кӧрым вылӧ, а щӧщ і кӧјԁыс вылӧ.
Збыль кӧ думыштан, турунъяс да скӧт кӧрым пуктасъяс вӧдитӧм паськӧдтӧг он и вермыв прамӧя сувтӧдны скӧт вӧдитӧм, ни порсь вӧдитӧм. Скӧтӧс вӧлі видзӧны лёк видзьяс вывса турунӧн да идзас вылын неуна нянь кӧрым содтыштӧмӧн. Сы вӧсна найӧ йӧв и яй вӧлі вайӧны зэв этша. Збыԉ-кӧ ԁумыштан, турунјас ԁа скӧт кӧрым пуктасјас вӧԃітӧм паԍкӧԁтӧг он і вермыв прамеја сувтӧԁны скӧт вӧԃітӧм, ԋі порԍ вӧԃітӧм. Скӧтӧс вӧлі віԇӧны ԉок віԇјас вывса турунӧн ԁа іԇас вылын ԋеуна ԋаԋ кӧрым соԁтыштӧмӧн. Сы вӧсна најӧ јӧв і јај вӧлі вајӧны зев еща.
Кӧрым кӧдзаяс, торйӧн нин корнеплодъясӧс, паськӧдны тшӧктӧ РСФСР-са Народнӧй Комиссаръяслӧн Сӧвет 1930 во декабр 14 лунся постановленньӧын. Декретын урчитӧма паськӧдны став кӧдза площадьсӧ 19,4% вылӧ, а кӧрым кӧдзаяс улӧ — турунъяс, силос, корнеплодъяс — кӧдза шуӧма паськӧдны 5% вылӧ, а урожайсӧ кыпӧдны этша вылӧ нин 10%. Кӧрым кӧԇајас, торјӧн-ԋін корԋеплоԁјасӧс паԍкӧԁны щӧктӧ РСФСР-са Нароԁнӧј Коміссарјаслӧн Сӧвет 1930 во ԃекабр 14 лунԍа постановԉеԋԋӧын. Ԃекретын урчітӧма паԍкӧԁны став кӧԇа плӧшщаԃсӧ 19,4% вылӧ, а кӧрым кӧԇајас улӧ — турунјас, ԍілос, корԋеплоԁјас — кӧԇа шуӧма паԍкӧԁны 5% вылӧ, а урожајсӧ кыпӧԁны еща вылӧ-ԋін 10%.
Ёнакодь таво лоӧ турунъяс да корнеплодъяс улӧ местатӧ паськӧдӧма да сы вӧсна став совхозъяслы, колхозъяслы тувсов кӧдза дырйи 1931 воӧ тшӧктӧма кӧйдысъяс чукӧртны, корсьны местаяс вылысь. Јонакоԃ таво лоӧ турунјас ԁа корԋеплоԁјас улӧ местатӧ паԍкӧԁӧма ԁа сы вӧсна став совхозјаслы, колхозјаслы тувсов кӧԇа ԁырјі 1931 воӧ щӧктӧма кӧјԁысјас чукӧртны, корԍны местајас вылыԍ.
Правительство ёна тӧждысьӧ корнеплодъяс паськӧдӧм вӧсна, кӧдза площадь ыдждӧдӧм вӧсна. Корнеплодъяс сетӧны вывті ыджыд урожайяс, ёна пӧтӧсӧсь. Дай кыпӧдӧны урожайсӧ мукӧд кӧдзаяслысь, а сідзкӧ отсалӧны кыптыны и мукӧд кӧдзаяслы. Правіԏеԉство јона тӧжԁыԍӧ корԋеплоԁјас паԍкӧԁӧм вӧсна, кӧԇа плӧшщаԃ ыҗԁӧԁӧм вӧсна. Корԋеплоԁјас ԍетӧны вывті ыҗыԁ урожајјас, јона пӧтӧсӧԍ. Ԁај кыпӧԁӧны урожајсӧ мукӧԁ кӧԇајаслыԍ, а сіԇ-кӧ отсалӧны кыптыны і мукӧԁ кӧԇајаслы.
КОРНЕПЛОДЪЯСЛӦН КОЛАНЛУНЫС ОВМӦСЫН КОРԊЕПЛОԀЈАСЛӦН КОЛАНЛУНЫС ОВМӦСЫН
Корнеплодъяс — медся гырысь урожайяс да бур доходъяс сетысь пуктасъяс. Босьтам кӧть мӧс свеклӧ. Бура мусӧ бурмӧдӧмӧн, уджалӧмӧн, бура вӧдитӧмӧн сійӧ сетӧ 600 центнер гектар вылысь, корсӧ лыддьытӧг. Корԋеплоԁјас — меԁԍа гырыԍ урожајјас ԁа бур ԁокоԁјас ԍетыԍ пуктасјас. Боԍтам кӧԏ мӧс ԍвеклӧ. Бура мусӧ бурмӧԁӧмӧн, уҗалӧмӧн, бура вӧԃітӧмӧн сіјӧ ԍетӧ 600 центԋер гектар вылыԍ, корсӧ лыԃԃытӧг.
Пӧтӧс сертиыс, вуджӧдны кӧ сійӧс нянь вылӧ (килограмм свеклӧ, либӧ 15 килограмм корйыс пӧтӧссӧ сетӧны 1 килограмм нянь мында), сійӧ лоӧ 85 центнер нянь, либӧ 150 центнер бур бобӧнянь кос турун. Пӧтӧс ԍерԏіыс, вуҗӧԁны-кӧ сіјӧс ԋаԋ вылӧ (кілограмм ԍвеклӧ, ԉібӧ 15 кілограмм корјыс пӧтӧссӧ ԍетӧны 1 кілограмм ԋаԋ мынԁа), сіјӧ лоӧ 85 центԋер ԋаԋ, ԉібӧ 150 центԋер бур бобӧԋаԋ кос турун.
Сюлысь либӧ шобділысь бур урожайӧн ми лыддям 25 центнер кӧйдыс да 40 центнер идзас гектар вылысь. Лыддьыны кӧ пӧтӧс сертиыс 5 центнер идзас ӧти центнер нянь туйӧ, став идзасыс кутас водзсасьны 8 центнер нянькӧд, а став урожайыс гектар вывсьыс лоӧ 33 центнер нянь. Сідзкӧ мӧс свеклӧ сетӧ урожайсӧ куим мында сю да шобді дорысь, 4½ мында ид да зӧр дорысь. Ԍулыԍ ԉібӧ шобԁілыԍ бур урожајӧн мі лыԃԃам 25 центԋер кӧјԁыс ԁа 40 центԋер іԇас гектар вылыԍ. Лыԃԃыны-кӧ пӧтӧс ԍерԏіыс 5 центԋер іԇас ӧԏі центԋер ԋаԋ тујӧ, став іԇасыс кутас воԇсаԍны 8 центԋер ԋаԋкӧԁ, а став урожајыс гектар вывԍыс лоӧ 33 центԋер ԋаԋ. Сіԇ-кӧ мӧс ԍвеклӧ ԍетӧ урожајсӧ куім мынԁа ԍу ԁа шобԁі ԁорыԍ, 4½ мынԁа іԁ ԁа зӧр ԁорыԍ.
Кӧрым турунъяс — бобӧнянь, люцерна, эспарцет, вика — оз жӧ сетны корнеплодъяс мында урожай. Бур урожай нин гектарысь налӧн 50 центнер, а пӧтӧслун сертиыс быд кык центнер турун вочаалӧ центнер няньлы. Кӧрым турунјас — бобӧԋаԋ, ԉуцерна, еспарцет, віка — оз-жӧ ԍетны корԋеплоԁјас мынԁа урожај. Бур урожај-ԋін гектарыԍ налӧн 50 центԋер, а пӧтӧслун ԍерԏіыс быԁ кык центԋер турун вочаалӧ центԋер ԋаԋлы.
Сідзкӧ гектар вылын турун урожай сетӧ пӧтӧслунсӧ 25 центнер нянь мында. Та серти тыдалӧ — корнеплодъяс унджык вайӧны урожайсӧ турун серти куим мында жӧ. Сіԇ-кӧ гектар вылын турун урожај ԍетӧ пӧтӧслунсӧ 25 центԋер ԋаԋ мынԁа. Та ԍерԏі тыԁалӧ — корԋеплоԁјас унҗык вајӧны урожајсӧ турун ԍерԏі куім мынԁа-жӧ.
Ыджыд урожайыс корнеплодъяслӧн со мый вӧсна: найӧ быдмигас лэдзӧны вывті уна да паськыд коръяс, найӧ кыйӧны вывті уна шонді югыдсӧ да шоныдсӧ мукӧд быдмӧгъяс серти. Ыҗыԁ урожајыс корԋеплоԁјаслӧн со мыј вӧсна: најӧ быԁмігас леԇӧны вывті уна ԁа паԍкыԁ корјас, најӧ кыјӧны вывті уна шонԁі југыԁсӧ ԁа шоныԁсӧ мукӧԁ быԁмӧгјас ԍерԏі.
А ми тӧдам — медыджыд уджыс органическӧй веществосӧ вӧчӧм кузяыс (быдмӧм кузяыс) мунӧ коръясас шонді югӧр да углекислота отсалӧмӧн, кодӧс (углекислотасӧ) коръясыс босьтӧны сынӧдсьыс да вужъяснас мусьыс перйӧм ва отсӧгӧн. А мі тӧԁам — меԁыҗыԁ уҗыс оргаԋіческӧј веществосӧ вӧчӧм куԅаыс (быԁмӧм куԅаыс) мунӧ корјасас шонԁі југӧр ԁа угԉекіслота отсалӧмӧн, коԁӧс (угԉекіслотасӧ) корјасыс боԍтӧны сынӧԁԍыс ԁа вужјаснас муԍыс перјӧм ва отсӧгӧн.
Корнеплодъяслӧн уна да паськыд коръясыс, дай вывті паськыд сук вужъясыс. Вужъясыс сылӧн пырӧны муас пыдӧджык мукӧд кӧдза вужъяс дорысь, шуам, нянь кӧдза вужъяс дорысь. Няньяслӧн вужъясыс пырӧны муӧ метр джудждаӧдз да сымда жӧ пасьтасӧ. Корнеплодъяслӧн вужъясыс пырӧны метрӧн-джынйӧн джуджда да метр пасьтаӧдз. Корԋеплоԁјаслӧн уна ԁа паԍкыԁ корјасыс, ԁај вывті паԍкыԁ сук вужјасыс. Вужјасыс сылӧн пырӧны муас пыԁӧҗык мукӧԁ кӧԇа вужјас ԁорыԍ, шуам, ԋаԋ кӧԇа вужјас ԁорыԍ. Ԋаԋјаслӧн вужјасыс пырӧны муӧ метр җуҗтаӧԇ ԁа сымԁа-жӧ паԍтасӧ. Корԋеплоԁјаслӧн вужјасыс пырӧны метрӧн җынјӧн җуҗта ԁа метр паԍтаӧԇ.
Сідзкӧ корнеплодъяслӧн эм зэв уна да паськыд коръяс да уна вужъяс, кодъясӧн босьтӧны сынӧдсьыс да мусьыс сёянсӧ. Сы вӧсна и корнеплодъяс сетӧны ыджыд урожай. Сіԇ-кӧ корԋеплоԁјаслӧн ем зев уна ԁа паԍкыԁ корјас ԁа уна вужјас, коԁјасӧн боԍтӧны сынӧԁԍыс ԁа муԍыс ԍојансӧ. Сы вӧсна і корԋеплоԁјас ԍетӧны ыҗыԁ урожај.
Корнеплодъяс оз повны кос поводдяысь. Кӧдзӧма кӧ корнеплодъяс, сэки омӧль урожай сылӧн кос поводдя вӧсна оз нин ло, кӧрымтӧг он нин коль. Унаысь кос поводдя вӧсна няньяс сетӧны зэв ичӧт урожай — 2–3 центнер гектарысь. Сідзи вӧлі чернозёмнӧй полосаын 1924-ӧд воын. Корнеплодъяс и кос воын сетӧны бур урожайяс. Корԋеплоԁјас оз повны кос повоԃԃаыԍ. Кӧԇӧма-кӧ корԋеплоԁјас, секі омӧԉ урожај сылӧн кос повоԃԃа вӧсна оз-ԋін ло, кӧрымтӧг он-ԋін коԉ. Унаыԍ кос повоԃԃа вӧсна ԋаԋјас ԍетӧны зев ічӧт урожај — 2–3 центԋер гектарыԍ. Сіԇі вӧлі черноԅомнӧј полосаын 1924-ӧԁ воын. Корԋеплоԁјас і кос воын ԍетӧны бур урожајјас.
Корнеплодъяс первойсӧ быдмӧны зэв ньӧжйӧ да оз босьтны уна ва. А нянь кӧдзаяс босьтӧны уна ва первойсяньыс, дай пӧшти помӧдзыс, шептавтӧдзыс, медся нин бӧръя кык вежонсӧ шептавтӧдзыс. Корԋеплоԁјас первојсӧ быԁмӧны зев ԋӧжјӧ ԁа оз боԍтны уна ва. А ԋаԋ кӧԇајас боԍтӧны уна ва первојԍаԋыс, ԁај пӧшԏі помӧԇыс, шептавтӧԇыс, меԁԍа-ԋін бӧрја кык вежонсӧ шептавтӧԇыс.
Корнеплодъяс ёна заводитчӧны быдмыны юльын, августын, кор став Союз пасьта унджык зэръяс усьӧны. А тайӧ зэръясыс нянь кӧдзаяслы пӧльзасӧ оз нин вайны, сійӧ кадас няньясыс унджыклаас воӧма нин да. Корԋеплоԁјас јона завоԃітчӧны быԁмыны јуԉын, августын, кор став Сојуз паԍта унҗык зерјас уԍӧны. А тајӧ зерјасыс ԋаԋ кӧԇајаслы поԉзасӧ оз-ԋін вајны, сіјӧ каԁас ԋаԋјасыс унҗыклаас воӧма-ԋін-ԁа.
Сідзкӧ корнеплодъяс кос поводдяысь оз повны. Наяслысь кӧдзаяс паськӧдӧм медся нин колӧ Украинаын, Войвыв Кавказын, Шӧр да Улыс Поволжйӧын, кӧні зэръясыс омӧляджык усьлӧны. Сіԇ-кӧ корԋеплоԁјас кос повоԃԃаыԍ оз повны. Најјаслыԍ кӧԇајас паԍкӧԁӧм меԁԍа-ԋін колӧ Украінаын, Војвыв Кавказын, Шӧр ԁа Улыс Поволжјӧын, кӧні зерјасыс омӧԉаҗык уԍлӧны.
1924-ӧд воӧ, зэв кос воӧ Саратовса опытнӧй станцияын мӧс свеклӧ воис 260 центнер гектар вылысь. Ставрополь округын, Войвыв Кавказын, 1927-ӧд воын уналаын шобді зэртӧмла тшыки, а мӧс сёркни сетіс 500–600 центнер гектар вылысь. 1924-ӧԁ воӧ, зев кос воӧ Саратовса опытнӧј станціјаын мӧс ԍвеклӧ воіс 260 центԋер гектар вылыԍ. Ставропоԉ округын, Војвыв Кавказын, 1927-ӧԁ воын уналаын шобԁі зертӧмла щыкі, а мӧс ԍоркԋі ԍетіс 500–600 центԋер гектар вылыԍ.
Татшӧм примерыд эм вывті уна. Колхозъяс кӧ быд во кутасны кӧдзны корнеплодъяс, кукуруза да кос поводдяысь повтӧм мукӧд кӧдзаяс, найӧ некор оз кольлыны кӧрымтӧг. Тащӧм прімерыԁ ем вывті уна. Колхозјас-кӧ быԁ во кутасны кӧԇны корԋеплоԁјас, кукуруза ԁа кос повоԃԃаыԍ повтӧм мукӧԁ кӧԇајас, најӧ ԋекор оз коԉлыны кӧрымтӧг.
Урожай лэптӧм. Корнеплодъяс бӧрся колӧ ёна бура видзӧдны, ёна найӧӧс дӧзьӧритны, медся нин первойсӧ. Найӧ кӧдзсьӧны паськыд радъясӧн, найӧс колӧ унаысь небзьӧдны, кокавны, костсӧ гӧрыштавны, ёг турунысь весалӧм могысь. Корнеплодъясӧс кӧ омӧля лоӧ дӧзьӧритӧма, омӧль лоӧ и урожайыс сылӧн. Радъяссӧ да радъяс костсӧ кокалӧмыс, гӧрышталӧмыс бырӧдӧ ёг турунъясӧс дай видзӧ васӧ муас. Сы вӧсна корнеплодъяс бӧрын содӧ урожай нянь кӧдзаяслӧн, медся нин бура содӧ урожайыс, корнеплодъяссӧ кӧдзигӧн кӧ мусӧ вӧлі куйӧдалӧма. Сідзкӧ корнеплодъяс лэптӧны урожайсӧ и нянь кӧдзаяслысь. Урожај лептӧм. Корԋеплоԁјас бӧрԍа колӧ јона бура віԇӧԁны, јона најӧӧс ԁӧԅӧрітны, меԁԍа-ԋін первојсӧ. Најӧ кӧԇԍӧны паԍкыԁ раԁјасӧн, најӧс колӧ унаыԍ ԋебԅӧԁны, кокавны, костсӧ гӧрыштавны, јог туруныԍ весалӧм могыԍ. Корԋеплоԁјасӧс-кӧ омӧԉа лоӧ ԁӧԅӧрітӧма, омӧԉ лоӧ і урожајыс сылӧн. Раԁјассӧ ԁа раԁјас костсӧ кокалӧмыс, гӧрышталӧмыс бырӧԁӧ јог турунјасӧс ԁај віԇӧ васӧ муас. Сы вӧсна корԋеплоԁјас бӧрын соԁӧ урожај ԋаԋ кӧԇајаслӧн, меԁԍа-ԋін бура соԁӧ урожајыс, корԋеплоԁјассӧ кӧԇігӧн-кӧ мусӧ вӧлі кујӧԁалӧма. Сіԇ-кӧ корԋеплоԁјас лептӧны урожајсӧ і ԋаԋ кӧԇајаслыԍ.
Корнеплодъяс содтӧны овмӧсын скӧт кӧрымъяс, а сідз кӧ и куйӧд. Унджык кӧрымӧн позьӧ видзны унджык скӧт да бурджыка бурмӧдны, вынсьӧдны муяссӧ. Сідзкӧ корнеплодъяс вӧдитігӧн урожайыс кыптас и став мукӧд кӧдзаяслӧн. Корԋеплоԁјас соԁтӧны овмӧсын скӧт кӧрымјас, а сіԇ-кӧ і кујӧԁ. Унҗык кӧрымӧн поԅӧ віԇны унҗык скӧт ԁа бурҗыка бурмӧԁны, вынԍӧԁны мујассӧ. Сіԇ-кӧ корԋеплоԁјас вӧԃітігӧн урожајыс кыптас і став мукӧԁ кӧԇајаслӧн.
Корнеплодъяс бур кӧдзны ещӧ и сы вӧсна, мый налӧн и корйыс ньӧти оз вош, ставыс вердсьӧ скӧтлы. Сідзкӧ му вывсьыс босьтӧм став выныс бӧр сетсьӧ муыслы да муыс оз жебмы. Няньяс, шабді, подсолнечник вӧдитігӧн мыйкӧ мында выныс муыслӧн (питательнӧй веществоыс) кӧйдысӧн да мый да бокӧ мунӧ, оз бергӧдсьы муыслы. Корԋеплоԁјас бур кӧԇны јешшӧ і сы вӧсна, мыј налӧн і корјыс ԋӧԏі оз вош, ставыс верԁԍӧ скӧтлы. Сіԇ-кӧ му вывԍыс боԍтӧм став выныс бӧр ԍетԍӧ муыслы ԁа муыс оз жебмы. Ԋаԋјас, шабԁі, поԁсолԋечԋік вӧԃітігӧн мыјкӧ мынԁа выныс муыслӧн (пітаԏеԉнӧј вешществоыс) кӧјԁысӧн ԁа мыјԁа бокӧ мунӧ, оз бергӧԁԍы муыслы.
Сэсся корнеплодъяс вӧдитӧм бур ещӧ и мӧдторйӧн: сійӧ кыпӧдӧ ёна няньяслысь урожайсӧ, муяссӧ ёг турунъясысь весалӧмӧн да гагъясысь весалӧмӧн. Гагъясыс войдӧрсӧ олӧны ёг турунъяс вылас, а сэсся вуджӧны няньяс вылас. Корнеплодъяс вӧдитігӧн ми весалам мусӧ ёгсьыс, а тшӧтш и гагъяссьыс. Этша сёян вӧсна да мусӧ тшӧкыда небзьӧдӧм вӧсна гагъясыс кулӧны. Сеԍԍа корԋеплоԁјас вӧԃітӧм бур јешшӧ і мӧԁторјӧн: сіјӧ кыпӧԁӧ јона ԋаԋјаслыԍ урожајсӧ, мујассӧ јог турунјасыԍ весалӧмӧн ԁа гагјасыԍ весалӧмӧн. Гагјасыс војԁӧрсӧ олӧны јог турунјас вылас, а сеԍԍа вуҗӧны ԋаԋјас вылас. Корԋеплоԁјас вӧԃітігӧн мі весалам мусӧ јогԍыс, а щӧщ і гагјасԍыс. Еща ԍојан вӧсна ԁа мусӧ щӧкыԁа ԋебԅӧԁӧм вӧсна гагјасыс кулӧны.
Корнеплодъяс да скӧт видзӧм. Корнеплодъясӧн позьӧ вердны мӧсъясӧс дай порсьясӧс. Лысьтан мӧсъяслы корнеплодъясыд вывті бур кӧрым. Тӧлын сійӧн позьӧ вердны турун пыдди, и скӧтлӧн гыркыс корнеплодъяснас вердӧмӧн бурджыка пуӧ чорыд кӧрымъяссӧ — идзассӧ да турунсӧ. Корԋеплоԁјас ԁа скӧт віԇӧм. Корԋеплоԁјасӧн поԅӧ верԁны мӧсјасӧс ԁај порԍјасӧс. Лыԍтан мӧсјаслы корԋеплоԁјасыԁ вывті бур кӧрым. Тӧлын сіјӧн поԅӧ верԁны турун пыԃԃі, і скӧтлӧн гыркыс корԋеплоԁјаснас верԁӧмӧн бурҗыка пуӧ чорыԁ кӧрымјассӧ — іԇассӧ ԁа турунсӧ.
Корнеплодъяс шусьӧны йӧв вӧтлан кӧрымӧн, сійӧн вердігас йӧвсӧ скӧтыс заводитчӧ унджык сетны да. Сідзкӧ, колхоз кӧ кӧсйӧ паськӧдны докод ваяна скӧт видзӧм, вердны скӧтсӧ бура да нормаясӧн, сылы колӧ заводитны вӧдитны корнеплодъяс. Корԋеплоԁјас шуԍӧны јӧв вӧтлан кӧрымӧн, сіјӧн верԁігас јӧвсӧ скӧтыс завоԃітчӧ унҗык ԍетны-ԁа. Сіԇ-кӧ, колхоз-кӧ кӧсјӧ паԍкӧԁны ԁокоԁ вајана скӧт віԇӧм, верԁны скӧтсӧ бура ԁа нормајасӧн, сылы колӧ завоԃітны вӧԃітны корԋеплоԁјас.
ПЕРЕМЕНА ВӦДИТӦМ. ПЕРЕМЕНА ВӦԂІТӦМ.
Куим переменаӧн муяс вӧдитігӧн, коськӧм (скӧт сы вылын видзӧмӧн) улын мусӧ видзигӧн да пыр ӧти пӧлӧс няньяс кӧдзигӧн торъя посни овмӧсъясын урожайяс вӧліны зэв омӧльӧсь, кӧть эськӧ кык во мысти коймӧдас муыс вӧлі пыр коськӧм улын гожӧмбыд шойччӧ да. Куім переменаӧн мујас вӧԃітігӧн, коԍкӧм (скӧт сы вылын віԇӧмӧн) улын мусӧ віԇігӧн ԁа пыр ӧԏі пӧлӧс ԋаԋјас кӧԇігӧн торја посԋі овмӧсјасын урожајјас вӧліны зев омӧԉӧԍ, кӧԏ еԍкӧ кык во мыԍԏі којмӧԁас муыс вӧлі пыр коԍкӧм улын гожӧмбыԁ шојтчӧ-ԁа.
Нянь кӧдзаяс, ӧти-кӧ, мусӧ вывті ёна косьтӧны. Полтаваса опытнӧй станцияын да Херсонса опытнӧй муяс вылын тӧдмалӧм петкӧдліс: нянь чукӧртігӧн муяс вывті косӧсь, колӧны зэв ён зэръяс мусӧ небзьӧдны прамӧя, мед эськӧ локтан воас муыс вайис бур урожай. Ԋаԋ кӧԇајас, ӧԏі-кӧ, мусӧ вывті јона коԍтӧны. Полтаваса опытнӧј станціјаын, ԁа Херсонса опытнӧј мујас вылын тӧԁмалӧм петкӧԁліс: ԋаԋ чукӧртігӧн мујас вывті косӧԍ, колӧны зев јон зерјас мусӧ ԋебԅӧԁны прамеја, меԁ еԍкӧ локтан воас муыс вајіс бур урожај.
Тувсов кӧдза бӧрсянь да няньсӧ чукӧрттӧдзыс муыс вӧрзьӧдлытӧг куйлӧ тӧлысь 3–4, а арся нянь кӧдзаяс кӧдзӧм бӧрын муыс вӧрзьӧдлытӧг олӧ весиг во гӧгӧр, оз кӧ дырджык. Сійӧ каднас муыс ёна пуксьӧ, топалӧ да косьмӧ. Ёг турунъяс ёна паськалӧны да чинтӧны урожайсӧ мукӧддырйи джын вылӧ. Тувсов кӧԇа бӧрԍаԋ ԁа ԋаԋсӧ чукӧрттӧԇыс муыс вӧрԅӧԁлытӧг кујлӧ тӧлыԍ 3–4, а арԍа ԋаԋ кӧԇајас кӧԇӧм бӧрын муыс вӧрԅӧԁлытӧг олӧ веԍіг во гӧгӧр, оз-кӧ ԁырҗык. Сіјӧ каԁнас муыс јона пукԍӧ, топалӧ ԁа коԍмӧ. Јог турунјас јона паԍкалӧны ԁа чінтӧны урожајсӧ мукӧԁ ԁырјі җын вылӧ.
Корнеплодъяс бӧрын муыс кольӧ небыд, ёг турунтӧм, тырмымӧн ваа локтан во кежлас. Корнеплодъяс бӧрын шобді сетӧ урожайсӧ процент 20 вылӧ унджык. Корԋеплоԁјас бӧрын муыс коԉӧ ԋебыԁ, јог турунтӧм, тырмымӧн ваа локтан во кежлас. Корԋеплоԁјас бӧрын шобԁі ԍетӧ урожајсӧ процент 20 вылӧ унҗык.
Сідзкӧ куим переменаӧн вӧдитігӧн корнеплодъяс колӧ вӧдитны сю бӧрын, ид да зӧр водзвылын. Корнеплодъяс вӧдитігӧн медбур уджавны муяс нёль переменаӧн: 1) коськӧм, 2) сю, 3) корнеплодъяс либӧ картупель, 4) тувсов нянь кӧдзаяс — ид, зӧр. Сіԇ-кӧ кујім переменаӧн вӧԃітігӧн корԋеплоԁјас колӧ вӧԃітны ԍу бӧрын, іԁ ԁа зӧр воԇвылын. Корԋеплоԁјас вӧԃітігӧн меԁбур уҗавны мујас ԋоԉ переменаӧн: 1) коԍкӧм, 2) ԍу, 3) корԋеплоԁјас, ԉібӧ картупеԉ, 4) тувсов ԋаԋ кӧԇајас — іԁ, зӧр.
Ещӧ кӧ заводитны вӧдитны турун кӧдза, шуам, бобӧнянь, сэки ковмас мутӧ вӧдитны уна переменаӧн, шуам, квайт переменаӧн: 1) коськӧм, 2) сю, 3) корнеплодъяс, картупель, 4) тувсов нянь кӧдзаяс бобӧнянькӧд, 5) бобӧнянь, 6) шабді да мукӧд. Јешшӧ-кӧ завоԃітны вӧԃітны турун кӧԇа, шуам, бобӧԋаԋ, секі ковмас мутӧ вӧԃітны уна переменаӧн, шуам, квајт переменаӧн: 1) коԍкӧм, 2) ԍу, 3) корԋеплоԁјас, картупеԉ, 4) тувсов ԋаԋ кӧԇајас бобӧԋаԋкӧԁ, 5) бобӧԋаԋ, 6) шабԁі ԁа мукӧԁ.
Бобӧнянь кӧ кӧдзсьӧ сю вылӧ, позьӧ лӧсьӧдны сэтшӧм перемена: 1) викаӧн коськӧм, 2) сю бобӧнянькӧд, 3) первой вося бобӧнянь, 4) мӧд вося бобӧнянь, 5) корнеплодъяс, картупель, 6) зӧр, ид. Татшӧм переменаӧн му вӧдитігӧн корнеплодъяс, картупель кӧдзсьӧны бобӧнянь бӧрын. Бобӧԋаԋ-кӧ кӧԇԍӧ ԍу вылӧ, поԅӧ лӧԍӧԁны сещӧм перемена: 1) вікаӧн коԍкӧм, 2) ԍу бобӧԋаԋкӧԁ, 3) первој воԍа бобӧԋаԋ, 4) мӧԁ воԍа бобӧԋаԋ, 5) корԋеплоԁјас, картупеԉ, 6) зӧр, іԁ. Тащӧм переменаӧн му вӧԃітігӧн корԋеплоԁјас, картупеԉ кӧԇԍӧны бобӧԋаԋ бӧрын.
КОРНЕПЛОДЪЯС УЛӦ МУ КУЙӦДАЛӦМ. КОРԊЕПЛОԀЈАС УЛӦ МУ КУЈӦԀАЛӦМ.
Корнеплодъяс сетӧны няньяс серти куим мында урожай пӧтӧс сертиысь. Сідзкӧ найӧ и мусьыс босьтӧны вынсӧ унджык няньяс дорсьыд. Медся нин уна корнеплодъяс босьтӧны мусьыд азот, калий, неуна этшаджык фосфорнӧй кислота. Корԋеплоԁјас ԍетӧны ԋаԋјас ԍерԏі куім мынԁа урожај пӧтӧс ԍерԏіыԍ. Сіԇ-кӧ најӧ і муԍыс боԍтӧны вынсӧ унҗык ԋаԋјас ԁорԍыԁ. Меԁԍа-ԋін уна корԋеплоԁјас боԍтӧны муԍыԁ азот, каԉіј, ԋеуна ещаҗык фосфорнӧј кіслота.
Тайӧ табличаас индам, уна-ӧ шӧркодь урожай дырйи муыслысь босьтӧны сю да мӧс свеклӧ гектар вылысь. Тајӧ табԉіцаас інԁам, унаӧ шӧркоԃ урожај ԁырјі муыслыԍ боԍтӧны ԍу ԁа мӧс ԍвеклӧ гектар вылыԍ.
Сю Ԍу
Мӧс свеклӧ Мӧс ԍвеклӧ
Азот Азот
34 кг 34 кг
100 кг 100 кг
Калий Каԉіј
30 кг 30 кг
200 кг 200 кг
Фосфорнӧй кислота Фосфорнӧј кіслота
18 кг 18 кг
30 кг 30 кг
Извесьт Іԅвеԍт
11 кг 11 кг
31 кг 31 кг
Тайӧ табличаысь тыдалӧ — мулысь свеклӧ босьтӧ фосфорнӧй кислотасӧ 1½ мында унджык, извесьт — куим пӧв унджык, азот куим пӧв жӧ унджык, калий — 6½ пӧв унджык сю серти. Тајӧ табԉіцаыԍ тыԁалӧ — мулыԍ ԍвеклӧ боԍтӧ фосфорнӧј кіслотасӧ 1½ мынԁа унҗык, іԅвеԍт — куім пӧв унҗык, азот куім пӧв-жӧ унҗык, каԉіј — 6½ пӧв унҗык ԍу ԍерԏі.
Медым корнеплодъяслысь босьтны бур урожай, да на бӧрын эськӧ мед и мукӧд кӧдзаяс эз омӧльӧсь лоны, колӧ сідзкӧ корнеплодъяс улӧ мусӧ удобритны, куйӧдавны. Меԁым корԋеплоԁјаслыԍ боԍтны бур урожај, ԁа на бӧрын еԍкӧ меԁ і мукӧԁ кӧԇајас ез омӧԉӧԍ лоны, колӧ сіԇкӧ корԋеплоԁјас улӧ мусӧ уԁобрітны, кујӧԁавны.
Медбур мувынсьӧданӧн корнеплодъяслы лоӧ куйӧд. Куйӧд кыпӧдӧ корнеплодъяслысь урожайсӧ быд пӧлӧс му вылын. Меԁбур мувынԍӧԁанӧн корԋеплоԁјаслы лоӧ кујӧԁ. Кујӧԁ кыпӧԁӧ корԋеплоԁјаслыԍ урожајсӧ быԁ пӧлӧс му вылын.
Со кӧть босьтам примеръяс. Со кӧԏ боԍтам прімерјас.
Полтаваса опытнӧй станцияын шӧркодя кӧкъямыс воӧн куйӧдавтӧм му вылысь босьтӧма корнеплодъяслысь урожайсӧ 325 центнерӧн гектар вылысь, а куйӧдалӧм му вылысь — 386 центнерӧн. Куйӧдыс содтіс урожайсӧ 61 центнер гектар вылысь. Полтаваса опытнӧј станціјаын шӧркоԃа кӧкјамыс воӧн кујӧԁавтӧм му вылыԍ боԍтӧма корԋеплоԁјаслыԍ урожајсӧ 325 центԋерӧн гектар вылыԍ, а кујӧԁалӧм му вылыԍ — 386 центԋерӧн. Кујӧԁыс соԁтіс урожајсӧ 61 центԋер гектар вылыԍ.
Харьковса опытнӧй станцияын (сьӧд му вылын) вӧлі нуӧдӧма сэтшӧм опытъяс: сю водзвылын вӧлі муыс куйӧдавсьӧ, а сэсся кӧдзсьӧ мӧс свеклӧ, а мӧдлаын вӧлі куйӧдавсьӧ веськыда свеклӧ кӧдзӧм водзвылас. Харковса опытнӧј станціјаын (ԍӧԁ му вылын) вӧлі нуӧԁӧма сещӧм опытјас: ԍу воԇвылын вӧлі муыс кујӧԁавԍӧ, а сеԍԍа кӧԇԍӧ мӧс ԍвеклӧ, а мӧԁлаын вӧлі кујӧԁавԍӧ веԍкыԁа ԍвеклӧ кӧԇӧм воԇвылас.
Шӧркодя 8 воӧн сю кӧдза водзвылын сюйӧм 360 центнер куйӧд лэптіс урожайсӧ мӧс свеклӧлысь вонас 81 центнер гектар вылӧ. Сымда жӧ куйӧдыс, кодӧс вӧлі сюйӧма корнеплодъяс кӧдза водзвылас, лэптіс урожайсӧ корнеплодъяслысь шӧркодя 124 центнер гектар вылӧ. Быд куим центнер куйӧд лэптіс урожайяссӧ ӧти центнер вылӧ. Шӧркоԃа 8 воӧн ԍу кӧԇа воԇвылын ԍујӧм 360 центԋер кујӧԁ лептіс урожајсӧ мӧс ԍвеклӧлыԍ вонас 81 центԋер гектар вылӧ. Сымԁа жӧ кујӧԁыс, коԁӧс вӧлі ԍујӧма корԋеплоԁјас кӧԇа воԇвылас, лептіс урожајсӧ корԋеплоԁјаслыԍ шӧркоԃа 124 центԋер гектар вылӧ. Быԁ куім центԋер кујӧԁ лептіс урожајјассӧ ӧԏі центԋер вылӧ.
Татысь зэв нин лӧсьыда тыдалӧ, кутшӧм бура урожайсӧ корнеплодъяслысь содтӧ куйӧд. Татыԍ зев-ԋін лӧԍыԁа тыԁалӧ, кущӧм бура урожајсӧ корԋеплоԁјаслыԍ соԁтӧ кујӧԁ.
Харьковса опытнӧй станция вылын опытъяс вӧлі вӧчӧма мӧд ногджык. Сэні скӧт свеклӧ кӧдза водзвылын вӧлі сюйӧма минерала мувынсьӧданъяс. Томасшлак (фосфорнокислӧй мувынсьӧдан) вӧлі сюйӧма гектар вылӧ 3 центнер да сійӧ кыпӧдіс урожайсӧ мӧс свеклӧлысь 55 центнер вылӧ. Мӧд кывъясӧн кӧ, быд 16 килограмм мувынсьӧдан содтісны урожайсӧ 3½ центнер. Та серти тыдалӧ, корнеплодъяс улӧ бур сюйны и минерала мувынсьӧданъяс. Харковса опытнӧј станціја вылын опытјас вӧлі вӧчӧма мӧԁногҗык. Сені скӧт ԍвеклӧ кӧԇа воԇвылын вӧлі ԍујӧма міԋерала мувынԍӧԁанјас. Томасшлак (фосфорнокіслӧј мувынԍӧԁан) вӧлі ԍујӧма гектар вылӧ 3 центԋер ԁа сіјӧ кыпӧԁіс урожајсӧ мӧс ԍвеклӧлыԍ 55 центԋер вылӧ. Мӧԁ кывјасӧн-кӧ, быԁ 16 кілограмм мувынԍӧԁан соԁтісны урожајсӧ 3½ центԋер. Та ԍерԏі тыԁалӧ, корԋеплоԁјас улӧ бур ԍујны і міԋерала мувынԍӧԁанјас.
Тані унджык примерсӧ вӧлі вайӧдӧма чернозёмнӧй полосаысь. Минерала мувынсьӧданъяс кыпӧдӧны ёна урожайсӧ и мукӧд местаясысь. Сэні муясыд гӧльджыкӧсь быдмӧглы быдмыныс коланторъяснас (питательнӧй веществояснас) да сэтчӧ мувынсьӧдантӧ колӧ унджык сюйны, унджык пӧлӧсӧс — оз сӧмын фосфор, а тшӧтш калий да азот. Тані унҗык прімерсӧ вӧлі вајӧԁӧма черноԅомнӧј полосаыԍ. Міԋерала мувынԍӧԁанјас кыпӧԁӧны јона урожајсӧ і мукӧԁ местајасыԍ. Сені мујасыԁ гӧԉҗыкӧԍ быԁмӧглы быԁмыныс коланторјаснас (пітаԏеԉнӧј веществојаснас) ԁа сетчӧ мувынԍӧԁантӧ колӧ унҗык ԍујны, унҗык пӧлӧсӧс — оз сӧмын фосфор, а щӧщ каԉіј ԁа азот.
Ми аддзылім нин, корнеплодъяс босьтӧны муысь азотсӧ да калийсӧ ёна уна фосфор дорысь. Сы вӧсна корнеплодъяс улӧ колӧ сюйны суперфосфат кындзи, тшӧтш калийнӧй соль да азота мувынсьӧдан — сернокислӧй аммоний. Тайӧ мувынсьӧданъясыс ёна кыпӧдӧны урожайсӧ, Мі аԁԇылім-ԋін, корԋеплоԁјас боԍтӧны муыԍ азотсӧ ԁа каԉіјсӧ јона уна фосфор ԁорыԍ. Сы вӧсна корԋеплоԁјас улӧ колӧ ԍујны суперфосфат кынԇі, щӧщ каԉіјнӧј соԉ ԁа азота мувынԍӧԁан — ԍернокіслӧј аммоԋіј. Тајӧ мувынԍӧԁанјасыс јона кыпӧԁӧны урожајсӧ,
Важ Ярославскӧй губерняын вӧчалӧм опытъяс петкӧдлісны: суперфосфат да калийнӧй соль лэптісны мӧс сёркнилысь (турнепслысь) урожайсӧ 114 центнер быд гектарысь, мӧс свеклӧлысь — 89 центнер гектарысь, мӧс галанкалысь — 157 центнер гектарысь, морковлысь — 4½ ц гектарысь. Важ Јарославскӧј губерԋаын вӧчалӧм опытјас петкӧԁлісны: суперфосфат ԁа каԉіјнӧј соԉ лептісны мӧс ԍоркԋілыԍ (турнепслыԍ) урожајсӧ 114 центԋер быԁ гектарыԍ, мӧс ԍвеклӧлыԍ — 89 центԋер гектарыԍ, бруквалыԍ — 157 центԋер гектарыԍ, морковлыԍ — 4½ цент. гектарыԍ.
Важ Калуга губ. вӧчалӧм опытъяс петкӧдлісны: гектар вылӧ петкӧдӧма вӧлі 360 центнер куйӧд. Сы вылӧ кӧдзӧм турнепс сетіс урожай 330 центнер. А суперфосфатӧн да калийнӧй сольӧн бурмӧдӧм му сетіс 333 центнер мӧс сёркни. Важ Калуга губ. вӧчалӧм опытјас петкӧԁлісны: гектар вылӧ петкӧԁӧма вӧлі 360 центԋер кујӧԁ. Сы вылӧ кӧԇӧм турнепс ԍетіс урожај 330 центԋер. А суперфосфатӧн ԁа каԉіјнӧј соԉӧн бурмӧԁӧм му ԍетіс 333 центԋер мӧс ԍоркԋі.
Важ Псковса губ. вӧчӧм опытъяс петкӧдлісны, кыдзи содӧ мӧс свеклӧлӧн урожайыс торъя сикас мувынсьӧданъяс муӧ сюйӧмысь. Быд гектарысь вӧлі босьтӧма содтӧд урожай со кыдзи: Важ Псковса губ. вӧчӧм опытјас петкӧԁлісны, кыԇі соԁӧ мӧс ԍвеклӧлӧн урожајыс торја ԍікас мувынԍӧԁанјас муӧ ԍујӧмыԍ. Быԁ гектарыԍ вӧлі боԍтӧма соԁтӧԁ урожај со кыԇі:
Суперфосфатӧн му бурмӧдӧмӧн 30 центнер Суперфосфатӧн му бурмӧԁӧмӧн 30 центԋер
Калийнӧй сольӧн .... 86 „ Каԉіјнӧј соԉӧн .... 86 „
Селитраӧн .... 93 „ Ԍеԉітраӧн .... 93 „
Суперфосфатӧн да калийнӧй сольӧн .... 114 „ Суперфосфатӧн ԁа каԉіјнӧј соԉӧн .... 114 „
Селитраӧн да калийнӧй сольӧн .... 170 „ Ԍеԉітраӧн ԁа каԉіјнӧј соԉӧн .... 170 „
Став пӧлӧс мувынсьӧдансӧ сюйӧма .... 186 „ Став пӧлӧс мувынԍӧԁансӧ ԍујӧма .... 186 „
Тайӧ табличаысь тыдалӧ, торйӧн муӧ сюйӧмӧн калий да азот ёнджыка лэптӧны урожай корнеплодаяслысь, фосфора мувынсьӧдан дорысь. Калийнӧй соль селитракӧд кыпӧдісны урожайсӧ 1½ пӧв унджык суперфосфат да калийнӧй соль дорысь. Медбура урожайсӧ лэптӧны куимнан пӧлӧс мувынсьӧданнас мусӧ вынсьӧдӧмӧн. Тајӧ табԉіцаыԍ тыԁалӧ, торјӧн муӧ ԍујӧмӧн каԉіј ԁа азот јонҗыка лептӧны урожај корԋеплоԁјаслыԍ, фосфора мувынԍӧԁан ԁорыԍ. Каԉіјнӧј соԉ ԍеԉітракӧԁ кыпӧԁісны урожајсӧ 1½ пӧв унҗык суперфосфат ԁа каԉіјнӧј соԉ ԁорыԍ. Меԁбура урожајсӧ лептӧны куімнан пӧлӧс мувынԍӧԁаннас мусӧ вынԍӧԁӧмӧн.
Куйӧд бурджык сюйны муас арсяньыс, позьӧ и тӧвнас либӧ тулыснас, сӧмын сэки колӧ босьтны ёнджыка сісьмӧм куйӧд. Кымын уна куйӧд лоӧ петкӧдӧма му вылӧ, сымын бур, сымын урожайыс лоӧ вылын. Кујӧԁ бурҗык ԍујны муас арԍаԋыс, поԅӧ і тӧвнас ԉібӧ тулыснас, сӧмын секі колӧ боԍтны јонҗыка сіԍмӧм кујӧԁ. Кымын уна кујӧԁ лоӧ петкӧԁӧма му вылӧ, сымын бур, сымын урожајыс лоӧ вылын.
Минерала мувынсьӧданъяс — суперфосфат, калийнӧй соль, сернокислӧй аммоний — колӧ муас сюйны нечернозёмнӧй полосаын гӧрӧм водзвылас. Гектар вылӧ колӧ босьтны 4–5 центнер суперфосфат, 2–2½ ц калийнӧй соль да сымында жӧ сернокислӧй аммоний. Міԋерала мувынԍӧԁанјас — суперфосфат, каԉіјнӧј соԉ, ԍернокіслӧј аммоԋіј — колӧ муас ԍујны ԋечерноԅомнӧј полосаын гӧрӧм воԇвылас. Гектар вылӧ колӧ боԍтны 4–5 центԋер суперфосфат, 2–2½ ц. каԉіјнӧј соԉ ԁа сымынԁа-жӧ ԍернокіслӧј аммоԋіј.
Вывті бур вынсьӧдан корнеплодъяслы — куйӧд ва. Киськалӧм водзвылас колӧ сійӧс сорлавны кык-куим мында ваӧн. Киськавны куйӧд ваӧн колӧ корнеплодъясӧс шочмӧдӧм бӧрас. Гектар вылас колӧ 100–150 бӧчка куйӧд ва. Бӧчкасӧ колӧ лӧсьӧдны сідз, мед эськӧ куйӧд ваыс веськалі самӧй радъяс вылас. Киськалӧм бӧрын недыр мысти колӧ кокавны, мед муыс оз коркаав. Вывті бур вынԍӧԁан корԋеплоԁјаслы — кујӧԁ ва. Кіԍкалӧм воԇвылас колӧ сіјӧс сорлавны кык-куім мынԁа ваӧн. Кіԍкавны кујӧԁ ваӧн колӧ корԋеплоԁјасӧс шочмӧԁӧм бӧрас. Гектар вылас колӧ 100–150 бӧчка кујӧԁ ва. Бӧчкасӧ колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ еԍкӧ кујӧԁ ваыс веԍкалі самӧј раԁјас вылас. Кіԍкалӧм бӧрын ԋеԁыр мыԍԏі колӧ кокавны, меԁ муыс оз коркаав.
Куйӧд ваын зэв уна азот да калий, а фосфорыс этша. Мед эськӧ ыджыдджык урожай воас, колӧ ещӧ кӧдзтӧдз войдӧр муас сюйны суперфосфат. Кујӧԁ ваын зев уна азот ԁа каԉіј, а фосфорыс еща. Меԁ еԍкӧ ыҗыԁҗык урожај воас, колӧ јешщӧ кӧԇтӧԇ војԁӧр муас ԍујны суперфосфат.
Вывті бур корнеплодъяслы и пач пӧим. Сійӧс колӧ пуктыны гектар вылӧ 10 центнер. Вывті бур корԋеплоԁјаслы і пач пӧім. Сіјӧс колӧ пуктыны гектар вылӧ 10 центԋер.
Зэв жӧ бур мувынсьӧдан корнеплодъяс улӧ курӧг, гулю куйӧд. Сійӧс позьӧ му вылас петкӧдны кӧть коснас, кӧть ваӧн сорлалӧмӧн. Зев-жӧ бур мувынԍӧԁан корԋеплоԁјас улӧ курӧг, гуԉу кујӧԁ. Сіјӧс поԅӧ му вылас петкӧԁны кӧԏ коснас, кӧԏ ваӧн сорлалӧмӧн.
Му вылӧ кӧ петкӧдсьӧ сійӧ коснас, колӧ бура сійӧс посньӧдны да сорлавны 2–3 мында муӧн да сідзи коявны ву вылас кӧдзтӧдзыс, либӧ радъясас киськавны ичӧтикаӧн. Му вылӧ-кӧ петкӧԁԍӧ сіјӧ коснас, колӧ бура сіјӧс посԋӧԁны ԁа сорлавны 2–3 мынԁа муӧн ԁа сіԇі којавны ву вылас кӧԇтӧԇыс, ԉібӧ раԁјасас кіԍкавны ічӧԏікаӧн.
Позьӧ лэбач куйӧдысь вӧчны и куйӧд ва. Колӧ сӧмын войдӧр посньӧдны порошки кодьӧдз, сэсся сорлавны кык-куим мында ваӧн да сійӧ ванас киськавны корнеплодъяс шочмӧдӧм бӧрас. Поԅӧ лебач кујӧԁыԍ вӧчны і кујӧԁ ва. Колӧ сӧмын војԁӧр посԋӧԁны порошкі коԃӧԇ, сеԍԍа сорлавны кык-куім мынԁа ваӧн ԁа сіјӧ ванас кіԍкавны корԋеплоԁјас шочмӧԁӧм бӧрас.
Лэбач куйӧдын эм уна азот да фосфорнӧй кислота. Куйӧдсӧ кӧ киськавны гуранъясас пуктігас посньӧдтӧг да муӧн сорлавтӧг, сійӧ вермас корнеплодъяслысь став вужсӧ сотны. Сы вӧсна сійӧс пыр колӧ сорлавны муӧн либӧ ваӧн. Гектар вылӧ сійӧс колӧ сюйны 10–15 центнер. Лебач кујӧԁын ем уна азот ԁа фосфорнӧј кіслота. Кујӧԁсӧ-кӧ кіԍкавны гуранјасас пуктігас посԋӧԁтӧг ԁа муӧн сорлавтӧг, сіјӧ вермас корԋеплоԁјаслыԍ став вужсӧ сотны. Сы вӧсна сіјӧс пыр колӧ сорлавны муӧн ԉібӧ ваӧн. Гектар вылӧ сіјӧс колӧ ԍујны 10–15 центԋер.
КЫТӦН КУТШӦМ КОРНЕПЛОДЪЯС КӦДЗНЫ. КЫТӦН КУЩӦМ КОРԊЕПЛОԀЈАС КӦԆНЫ.
Колхозъяс муяс вылын корнеплодъяссӧ заводитісны вӧдитны сӧмын на 3–4 во сайын. Сы вӧсна сійӧс кӧдзигӧн вермасны лоны уна ӧшыбкаяс, колхозъяс омӧля на тӧдӧны корнеплодъяссӧ вӧдитӧм йылысь да. Колхозјас мујас вылын корԋеплоԁјассӧ завоԃітісны вӧԃітны сӧмын-на 3–4 во сајын. Сы вӧсна сіјӧс кӧԇігӧн вермасны лоны уна ӧшыбкајас, колхозјас омӧԉа-на тӧԁӧны корԋеплоԁјассӧ вӧԃітӧм јылыԍ-ԁа.
Кӧн-сюрӧ, шуам, заводитлісны турнепс да морков вӧдитны рӧсадаӧн, а тайӧ корнеплодъяссӧ рӧсаданас ньӧти оз позь вӧдитнысӧ: турнепсыс мӧдлаӧ пуктӧмнас оз кутчысь, а морковлӧн вужйыс лоӧ вывті уна вожа. Кӧн-ԍурӧ, шуам, завоԃітлісны турнепс ԁа морков вӧԃітны рӧсаԁаӧн, а тајӧ корԋеплоԁјассӧ рӧсаԁанас ԋӧԏі оз поԅ вӧԃітнысӧ: турнепсыс мӧԁлаӧ пуктӧмнас оз кутчіԍ, а морковлӧн вужјыс лоӧ вывті уна вожа.
Унаӧн оз тӧдны, кутшӧм корнеплодъяс позьӧ вӧдитны кутшӧм районын, кутшӧмъяс на пиысь сетасны медыджыд урожай. Сы вӧсна тані видзӧдлам, кӧні кутшӧм корнеплодъяс колӧ кӧдзны. Унаӧн оз тӧԁны, кущӧм корԋеплоԁјас поԅӧ вӧԃітны кущӧм рајонын, кущӧмјас на піыԍ ԍетасны меԁыҗыԁ урожај. Сы вӧсна тані віԇӧԁлам, кӧні кущӧм корԋеплоԁјас колӧ кӧԇны.
РСФСР войладорын, сідз жӧ Урал войвыв округъясын да войвывладорас Сибырын (тайга полосаас) колӧ медъёна вӧдитны турнепс да мӧс галанка. Дерт позьӧ и мукӧдъясӧс видлыны. Тайӧ районъясас гожӧмыс дженьыд дай кӧдзыдкодь. Сы вӧсна мӧс свеклӧ да морков быдмӧны омӧльджыка турнепс да сёркни дорысь. РСФСР војлаԁорын, сіԇ-жӧ Урал војвыв округјасын ԁа војвывлаԁорас Ԍібырын (тајга полосаас) колӧ меԁјона вӧԃітны турнепс ԁа бруква. Ԃерт поԅӧ і мукӧԁјасӧс віԁлыны. Тајӧ рајонјасас гожӧмыс җеԋыԁ ԁај кӧԇыԁ коԃ. Сы вӧсна мӧс ԍвеклӧ ԁа морков быԁмӧны омӧԉҗыка турнепс ԁа ԍоркԋі ԁорыԍ.
Мӧс свеклӧ да сёркни бурджык вӧдитны рӧсадаӧн да рӧсадасӧ нин пуктыны му вылас. Сэки лоӧ ыджыдджык урожай, ӧдйӧджык кынмавтӧдз сідзсӧ воӧ да, дай омӧльджыка тшыкӧны видзигас. Мӧс ԍвеклӧ ԁа ԍоркԋі бурҗык вӧԃітны рӧсаԁаӧн ԁа рӧсаԁасӧ-ԋін пуктыны му вылас. Секі лоӧ ыҗыԁҗык урожај, ӧԁјӧҗык кынмавтӧԇ сіԇсӧ воӧ-ԁа, ԁај омӧԉҗыка щыкӧны віԇігас.
Свеклӧлӧн сортъясыс кык пӧлӧс. Ӧти пӧлӧс сортъясыслӧн — джынвыйӧ, весиг унджык на, свеклӧыс быдмигас петӧ му веркӧсас, коймӧд юкӧныс му пытшкӧсас сӧмын. Татшӧм сортъясыс, шуам, виж да гӧрд Эккендорфскӧй да Арним-Кривенскӧй свеклӧ. Татшӧм свеклӧсӧ зэв кокни мусьыс нетшкыныс. Ԍвеклӧлӧн сортјасыс кык пӧлӧс. Ӧԏі пӧлӧс сортјасыслӧн — җынвыјӧ, веԍіг унҗык-на, ԍвеклӧыс быԁмігас петӧ муверкӧсас, којмӧԁ јукӧныс му пыщкӧсас сӧмын. Тащӧм сортјасыс, шуам, віж ԁа гӧрԁ Еккенԁорфскӧј ԁа Арԋім-Крівенскӧј ԍвеклӧ. Тащӧм ԍвеклӧсӧ зев кокԋі муԍыс ԋещкыныс.
Тадзи жӧ быдмӧны Оберндорфскӧй виж да гӧрд свеклӧ. Налӧн вужйыс гӧгрӧс. Эккендорфскӧй свеклӧ сортъяс вайӧны ыджыдджык урожайяс Обендорфскӧй сортъяс серти. Таԇі-жӧ быԁмӧны Обернԁорфскӧј віж ԁа гӧрԁ ԍвеклӧ. Налӧн вужјыс гӧгрӧс. Еккенԁорфскӧј ԍвеклӧ сортјас вајӧны ыҗыԁҗык урожајјас Обенԁорфскӧј сортјас ԍерԏі.
Вужнас пыдын пукалысь сортъяс пиысь позьӧ индыны — сакарнӧй, виж да гӧрд полусакарнӧй, маммут, баррес. Вужйыс налӧн ёсь, пукалӧ ставнас пӧшти муас, да сы вӧсна нетшкыны сьӧкыдджык. Керӧны найӧс вилаясӧн, зырйӧн либӧ плугйӧн гӧрыштӧмӧн. Вужнас пыԁын пукалыԍ сортјас піыԍ поԅӧ інԁыны — сакарнӧј, віж ԁа гӧрԁ полусакарнӧј, маммут, баррес. Вужјыс налӧн јоԍ, пукалӧ ставнас пӧшԏі муас ԁа сы вӧсна ԋещкыны ԍӧкыԁҗык. Керӧны најӧс вілајасӧн, зырјӧн ԉібӧ плугјӧн гӧрыштӧмӧн.
ТУРНЕПС. ТУРНЕПС.
Бур поводдяӧн турнепс зэв ӧдйӧ воӧ, ёна ӧдйӧ мукӧд корнеплодъяс серти. Сы вӧсна сійӧс позьӧ вӧдитны Войвыв районъясын. Бур повоԃԃаӧн турнепс зев ӧԁјӧ воӧ, јона ӧԁјӧ мукӧԁ корԋеплоԁјас ԍерԏі. Сы вӧсна сіјӧс поԅӧ вӧԃітны Војвыв рајонјасын.
Мукӧд корнеплодъяс серти турнепслы колӧ унджык ва. Сы вӧсна и турнепсас зэв уна ваыс. Морковын кӧ ваыс 86%, мӧс свеклӧын — 88%, турнепсын ваыс 92% нин. Мукӧԁ корԋеплоԁјас ԍерԏі турнепслы колӧ унҗык ва. Сы вӧсна і турнепсас зев уна ваыс. Морковын-кӧ ваыс 86%, мӧс ԍвеклӧын — 88%, турнепсын ваыс 92%-ԋін.
Ленинградскӧй обласьтын, Коми обласьтын гожӧмыс дженьыд, зэракодь. Сэні вӧдитны корнеплодъяс пытшкысь медбурасӧ позьӧ турнепс. Тані турнепслӧн урожайыс вылынджык дай пыр ӧткодьджык воӧ мукӧд корнеплодъяс дорысь. Ԉеԋінграԁскӧј облаԍтын, Комі облаԍтын гожӧмыс җеԋыԁ, зеракоԃ. Сені вӧԃітны корԋеплоԁјас пыщкыԍ меԁбурасӧ поԅӧ турнепс. Тані турнепслӧн урожајыс вылынҗык ԁај пыр ӧткоԃҗык воӧ мукӧԁ корԋеплоԁјас ԁорыԍ.
Лунвылынджык тасянь — Нижегородскӧй обласьтын, Мари обласьтын, Чувашъяс, Тотара республикаясын, Ивановскӧй, Мӧскуаса, Рытыввыв обласьтъясын да Белоруссияын турнепскӧд бура позьӧ кӧдзны мӧс свеклӧ да морков. Лунвылынҗык таԍаԋ — Ԋіжегороԁскӧј облаԍтын, Марі облаԍтын, Чувашјас, Татара респубԉікајасын, Івановскӧј, Мӧскуаса, Рытывыв облаԍтјасын ԁа Белоруԍԍіјаын турнепскӧԁ бура поԅӧ кӧԇны мӧс ԍвеклӧ ԁа морков.
Турнепс быдмӧ омӧльджык му вылӧ мукӧд корнеплодъяс серти. Турнепс лӧсьыда быдмӧ и сёйӧд муяс вылын, и лыа (супесчанӧй) му вылын, куйӧдалан кӧ мусӧ куйӧдӧн. Турнепс быԁмӧ омӧԉҗык му вылӧ мукӧԁ корԋеплоԁјас ԍерԏі. Турнепс лӧԍыԁа быԁмӧ і ԍојӧԁ мујас вылын, і лыа (супесчанӧј) му вылын, кујӧԁалан-кӧ мусӧ кујӧԁӧн.
Турнепс лӧсьыда быдмӧ весиг трундаяс му вылын да видзьяс вылын, канаваясӧн найӧс бура косьтӧм бӧрын. Новгородса опытнӧй станцияын бура косьтӧм нюр му вылын 10 во чӧж шӧркодя воис турнепс 350 ц гектар вылысь. Турԋепс лӧԍыԁа быԁмӧ веԍіг трунԁајас му вылын ԁа віԇјас вылын, канавајасӧн најӧс бура коԍтӧм бӧрын. Новгороԁса опытнӧј станціјаын бура коԍтӧм ԋур му вылын 10 во чӧж шӧркоԃа воіс турнепс 350 цент. гектар вылыԍ.
КЫДЗИ ТУРНЕПС УЛӦ МУ ЛӦСЬӦДНЫ. КЫԆІ ТУРНЕПС УЛӦ МУ ЛӦԌӦԀНЫ.
Турнепс кӧдзӧм вылӧ му гӧрсьӧ арсянь, а тулыснас пинёвтсьӧ. Муыс кӧ тӧвбыдӧн ёна пуксяс, чорыд, зэв бур тулыснас мусӧ пинёвтны рандальӧн, пружина пиняӧн. Мусӧ колӧ гӧрны кымынкӧ лун войдӧр кӧдзӧм водзвылас. Бур урожай турнепс сетас, муыс кӧ лоӧ небыд, оз ло ёг туруна. Сы серти и колӧ мусӧ лӧсьӧдны турнепс улӧ. Турнепс кӧԇӧм вылӧ му гӧрԍӧ арԍаԋ, а тулыснас піԋовтԍӧ. Муыс-кӧ тӧвбыԁӧн јона пукԍас, чорыԁ, зев бур тулыснас мусӧ піԋовтны ранԁаԉӧн, пружіна піԋаӧн. Мусӧ колӧ гӧрны кымынкӧ лун војԁӧр кӧԇӧм воԇвылас. Бур урожај турнепс ԍетас, муыс-кӧ лоӧ ԋебыԁ, оз ло јог туруна. Сы ԍерԏі і колӧ мусӧ лӧԍӧԁны турнепс улӧ.
Турнепс воӧ зэв ӧдйӧ (2½–3 тӧлысьӧн), да сы вӧсна кӧдзӧмнас тэрмасьны зэв оз ков. Медбур турнепс кӧдзны юнь тӧлысь воддза джынъяс. Турнепс воӧ зев ӧԁјӧ (2½–3 тӧлыԍӧн) ԁа сы вӧсна кӧԇӧмнас термаԍны зев оз ков. Меԁбур турнепс кӧԇны јуԋ тӧлыԍ воԇԇа җынјас.
Водзджыксӧ кӧдзныс оз ков, ставсӧ вермас сёйны гаг (му пытш), а юнь тӧлысьын кӧдзӧм турнепстӧ оз сэтшӧма сёйны, гагйыс сэки чинӧ нин да. Ещӧ кӧ сёрӧн кӧдзны, сэки вермасны турнепссӧ тшыкӧдны юль тӧлысся жаръяс. Воԇҗыксӧ кӧԇныс оз ков, ставсӧ вермас ԍојны гаг (му пыщ), а јуԋ тӧлыԍын кӧԇӧм турнепстӧ оз сещӧма ԍојны, гагыс секі чінӧ-ԋін-ԁа. Јешшӧ-кӧ ԍорӧн кӧԇны, секі вермасны турнепссӧ щыкӧԁны јуԉ тӧлыԍԍа жарјас.
Турнепс кӧдзӧны либӧ шыльыдінӧ, либӧ ӧтар-мӧдарсяньыс гӧрыштӧмӧн бурысьяс визьясӧ, радъясӧн. Муыс кӧ лыакодь (супесчанӧй), сынӧдыс бура сэті ветлӧ да куйӧдалӧма кӧ куйӧдӧн, сэки позьӧ турнепс кӧдзны шыльыдінӧ радъясӧн, 45–50 см костӧн радысь радӧ. Абу кӧ уна кӧдза, радъяссӧ позьӧ пасъявны гезъясӧн, а гырысьджык муяс вылӧ кӧдзигӧн — пуысь вӧчӧм пасъяланӧн, маркерӧн. Турнепс кӧԇӧны ԉібӧ шыԉыԁінӧ, ԉібӧ ӧтар-мӧԁарԍаԋыс гӧрыштӧмӧн бурыԍјас віԅјасӧ, раԁјасӧн. Муыс-кӧ лыакоԃ (супесчанӧј), сынӧԁыс бура сеті ветлӧ ԁа кујӧԁалӧма-кӧ кујӧԁӧн, секі поԅӧ турнепс кӧԇны шыԉыԁінӧ раԁјасӧн, 45–50 саԋԏ. костӧн раԁыԍ-раԁӧ. Абу-кӧ уна кӧԇа, раԁјассӧ поԅӧ пасјавны гезјасӧн, а гырыԍҗык мујас вылӧ кӧԇігӧн — пуыԍ вӧчӧм пасјаланӧн, маркерӧн.
Муыс кӧ сёйӧд, кӧдзыд, топалӧ кӧ ӧдйӧ, турнепс колӧ кӧдзны гӧрышталӧм бурысьясӧ радъясӧн жӧ, бурысь йылас. Гӧрыштавныс колӧ сідзи, мед эськӧ ӧти рад (бурысь) шӧрсяньыс да мӧд рад шӧрӧдзыс вӧлі 54 сантиметр. Бурысьяссӧ позьӧ вӧчны гӧрйӧн либӧ окучникӧн. Муыс-кӧ ԍојӧԁ, кӧԇыԁ, топалӧ-кӧ ӧԁјӧ, турнепс колӧ кӧԇны гӧрышталӧм бурыԍјасӧ раԁјасӧн-жӧ, бурыԍ јылас. Гӧрыштавныс колӧ сіԇі, меԁ еԍкӧ ӧԏі раԁ (бурыԍ) шӧрԍаԋыс ԁа мӧԁ раԁ шӧрӧԇыс вӧлі 54 саԋԏіметр. Бурыԍјассӧ поԅӧ вӧчны гӧрјӧн ԉібӧ окучԋікӧн.
Шыльыдінӧ кӧдзигӧн, кӧть бурысь йылӧ кӧдзигӧн беддьӧн нуӧдны бӧрӧзда сантиметр кык джуджда кымын да сійӧ бӧрӧздаас и пуктыны кӧйдыссӧ либӧ ки помысь, либӧ бутылкаысь (сюйӧны пробка пыр кутшӧмкӧ пӧткалысь кыз перӧ). Шыԉыԁінӧ кӧԇігӧн, кӧԏ бурыԍ јылӧ кӧԇігӧн беԃԃӧн нуӧԁны бӧрӧзԁа саԋԏіметр кык җуҗта кымын ԁа сіјӧ бӧрӧзԁаас і пуктыны кӧјԁыссӧ ԉібӧ кі помыԍ, ԉібӧ бутылкаыԍ (ԍујӧны пробка пыр кущӧмкӧ пӧткалыԍ кыз перӧ).
Кӧдзтӧдз войдӧр бурысьсӧ колӧ шыльӧдны куранӧн, мед эськӧ кӧдзныс позис ӧти джудждаӧ. Кӧдзӧм бӧрас куран мышкӧн колӧ тыртны пуктӧм кӧйдыссӧ муӧ да неуна топӧдыштны мусӧ пу катокӧн. Кӧԇтӧԇ војԁӧр бурыԍсӧ колӧ шыԉӧԁны куранӧн, меԁ еԍкӧ кӧԇныс поԅіс ӧԏі җуҗтаӧ. Кӧԇӧм бӧрас куран мышкӧн колӧ тыртны пуктӧм кӧјԁыссӧ муӧ ԁа ԋеуна топӧԁыштны мусӧ пу катокӧн.
Колхозъясын, гырысь муяс вылӧ турнепс кӧдзигӧн колӧ кӧдзнысӧ киӧн кӧдзан машина. Сідзсӧ уджыс ӧдйӧджык мунӧ дай этшаджык кӧйдысыс видзсьӧ. Гектар вылӧ кӧдзсьӧ 4–5 килограмм кӧйдыс. Позьӧ кӧдзны и планетӧн да киӧн кӧдзан финляндияса кӧдзан машинаясӧн. Колхозјасын, гырыԍ мујас вылӧ турнепс кӧԇігӧн колӧ кӧԇнысӧ кіӧн кӧԇан машіна. Сіԇсӧ уҗыс ӧԁјӧҗык мунӧ ԁај ещаҗык кӧјԁысыс віԇԍӧ. Гектар вылӧ кӧԇԍӧ 4–5 кілограмм кӧјԁыс. Поԅӧ кӧԇны і плаԋетӧн ԁа кіӧн кӧԇан фінԉанԃіјаса кӧԇан машінајасӧн.
Кӧдзтӧдзыс турнепс кӧйдыс кӧтӧдны оз ков. Налӧн кышыс абу кыз да, ӧдйӧ кӧтасьӧны, чужӧны лун 5–6 мысти. Рӧсадаӧн турнепс оз жӧ позь вӧдитны. Мӧдлаӧ пуктігӧн сійӧ кулӧ. Кӧԇтӧԇыс турнепс кӧјԁыс кӧтӧԁны оз ков. Налӧн кышыс абу кыз ԁа ӧԁјӧ кӧтаԍӧны, чужӧны лун 5–6 мыԍԏі. Рӧсаԁаӧн турнепс оз-жӧ поԅ вӧԃітны. Мӧԁлаӧ пуктігӧн сіјӧ кулӧ.
ТУРНЕПС ДӦЗЬӦРИТӦМ. ТУРНЕПС ԀӦԄӦРІТӦМ.
Урожай воӧмыс турнепслӧн, мукӧд корнеплодъяс моз жӧ, сійӧс дӧзьӧритӧм сайын, медся нин пуктӧм бӧрас дӧзьӧритӧм сайын. Турнепс улӧ мусӧ ёна колӧ небзьӧдны да весавны ёг турунъясысь. Ёг турун кӧ тыртас, сэки урожайыс вермас вывті ёна чинны. Урожај воӧмыс турнепслӧн, мукӧԁ корԋеплоԁјас-моз-жӧ, сіјӧс ԁӧԅӧрітӧм сајын, меԁԍа-ԋін пуктӧм бӧрас ԁӧԅӧрітӧм сајын. Турнепс улӧ мусӧ јона колӧ ԋебԅӧԁны ԁа весавны јог турунјасыԍ. Јог турун-кӧ тыртас, секі урожајыс вермас вывті јона чінны.
Сы вӧсна, кӧйдыс чужтӧдзыс кӧ муыс коркаалас либӧ ёг турунӧн тырӧ, колӧ пыр жӧ радъяс костсӧ кокавны коканӧн либӧ гӧрыштавны гӧрйӧн, либӧ окучникӧн. Он кӧ небзьӧд, турнепс вермас не петны, оз вермы жугӧдны коркасӧ. Сӧмын уджсӧ тайӧс колӧ нуӧдны видзчысьӧмӧн, мед эськӧ кӧйдысъясыс эз ёна тырны. Сы вӧсна, кӧјԁыс чужтӧԇыс-кӧ муыс коркаалас, ԉібӧ јог турунӧн тырӧ, колӧ пыр-жӧ раԁјас костсӧ кокавны коканӧн, ԉібӧ гӧрыштавны гӧрјӧн, ԉібӧ окучԋікӧн. Он-кӧ ԋебԅӧԁ, турнепс вермас ԋе петны, оз вермы жугӧԁны коркасӧ. Сӧмын уҗсӧ тајӧс колӧ нуӧԁны віԁчыԍӧмӧн, меԁ еԍкӧ кӧјԁысјасыс ез јона тырны.
Шыльыдінӧ кӧдзигӧн турнепс кӧйдыссӧ колӧ сорлавны зӧр кӧйдыскӧд. Зӧрйыс чужӧ регыдджык турнепс дорсьыс да индас турнепс радъяссӧ. Сэки турнепс чужтӧдзыс на позьӧ небзьӧдны мусӧ радъяс костас коканъясӧн либӧ вӧла ёгвесаланъясӧн (полольникъясӧн). Шыԉыԁінӧ кӧԇігӧн турнепс кӧјԁыссӧ колӧ сорлавны зӧр кӧјԁыскӧԁ. Зӧрыс чужӧ регыԁҗык турнепс ԁорԍыс ԁа інԁас турнепс раԁјассӧ. Секі турнепс чужтӧԇыс-на поԅӧ ԋебԅӧԁны мусӧ раԁјас костас коканјасӧн ԉібӧ вӧла јогвесаланјасӧн (полоԉԋікјасӧн).
Кор турнепс быдмас 3–5 сантиметр джуджда, оз нин позь сійӧс сорлавны ёг турунӧн. Сэки колӧ турнепссӧ шочмӧдавны да нетшкыны ёг турунъяссӧ коканъясӧн либӧ пропашникъясӧн. Шочмӧдны позьӧ киӧн либӧ ичӧтик коканкодьӧн 30 сантиметрӧдз мӧд-мӧд турнепсӧдз. Быд позйӧ позьӧ кольны 2–3 петас турнепслысь. Кор турнепс быԁмас 3–5 саԋԏіметр җуҗта, оз-ԋін поԅ сіјӧс сорлавны јог турунӧн. Секі колӧ турнепссӧ шочмӧԁавны ԁа ԋещкыны јог турунјассӧ коканјасӧн ԉібӧ пропашԋікјасӧн. Шочмӧԁны поԅӧ кіӧн, ԉібӧ ічӧԏік кокан коԃӧн 30 саԋԏіметрӧԇ мӧԁ-мӧԁ турнепсӧԇ. Быԁ позјӧ поԅӧ коԉны 2–3 петас турнепслыԍ.
Вежонӧн-джынйӧн мысьт кымын первой весалӧмсяньыс да шочмӧдӧмсяньыс колӧ бара весавны ёг турунсӧ, небзьӧдны выліса корка мусӧ. Мӧдысь весалігӧн дзикӧдз вылӧ нин шочмӧдӧны турнепссӧ да кольӧны сӧмын бура быдмысьяссӧ, а мукӧдсӧ ставсӧ шыблалӧны. Вежонӧн җынјӧн мыԍт кымын первој весалӧмԍаԋыс ԁа шочмӧԁӧмԍаԋыс колӧ бара весавны јог турунсӧ, ԋебԅӧԁны вылыса корка мусӧ. Мӧԁыԍ весалігӧн ԇікӧԇ вылӧ-ԋін шочмӧԁӧны турнепссӧ ԁа коԉӧны сӧмын бура быԁмыԍјассӧ, а мукӧԁсӧ ставсӧ шыблалӧны.
Мыйкӧдыра мысти кӧ бара каяс ёг турун, колӧ сійӧс радъяс костысь бырӧдны окучникӧн, гӧрйӧн либӧ ёгвесаланӧн, а петасъяс костсӧ ичӧтик коканкодьӧн либӧ киӧн. Мыјкӧ ԁыра мыԍԏі-кӧ бара кајас јог турун, колӧ сіјӧс раԁјас костыԍ бырӧԁны окучԋікӧн, гӧрјӧн ԉібӧ јогвесаланӧн, а петасјас костсӧ ічӧԏік кокан коԃӧн ԉібӧ кіӧн.
Радъяс костсӧ колӧ гожӧмбыдӧн небзьӧдны кыкысь-куимысь, кытчӧдз позьӧ бӧрӧздаӧдыс ветлӧдлыны коръяссӧ жугӧдлытӧг. Сӧмын бура дӧзьӧритӧмӧн позьӧ виччысьны бур урожай. Медся нин оз ков сёрмӧдчыны шочмӧдӧмӧн, сійӧн ёна вермас чинны урожай. Раԁјас костсӧ колӧ гожӧмбыԁӧн ԋебԅӧԁны кыкыԍ-кујімыԍ, кытчӧԇ поԅӧ бӧрӧзԁаӧԁыс ветлӧԁлыны корјассӧ жугӧԁлытӧг. Сӧмын бура ԁӧԅӧрітӧмӧн поԅӧ віԁчыԍны бур урожај. Меԁԍа-ԋін оз ков ԍормӧԁчыны шочмӧԁӧмӧн, сіјӧн јона вермас чінны урожај.
ТУРНЕПС СОРТЪЯС. ТУРНЕПС СОРТЈАС.
Войвыв районъяслы медбурӧн лоӧны кузь вужъя сортъяс — Остэрзундомскӧй, Бортфельдскӧй да Еллов-Танкард. Тайӧ сортъясыс сетӧны медыджыд урожай дай дыр оз тшыкны, видзныс кокньыдджык. Војвыв рајонјаслы меԁбурӧн лоӧны куԅ вужја сортјас — Остерзунԁомскӧј, Бортфеԉԁскӧј ԁа Јеллов-Танкарԁ. Тајӧ сортјасыс ԍетӧны меԁыҗыԁ урожај, ԁај ԁыр оз щыкны, віԇныс кокԋыԁҗык.
Медӧдйӧ воӧ Остэрзундомскӧй турнепс. Вуж бердыс сылӧн еджыд. Сійӧ жӧ сетӧ и медыджыд урожайяс, сӧмын сылӧн унджык ваыс. Меԁӧԁјӧ воӧ Остерзунԁомскӧј турнепс. Вуж берԁыс сылӧн јеҗыԁ. Сіјӧ-жӧ ԍетӧ і меԁыҗыԁ урожајјас, сӧмын сылӧн унҗык ваыс.
Бортфельдскӧй да Еллов-Танкрад сортъяс ортсысяньыс еджыдӧсь, а яйыс виж рӧмаӧсь. Пӧтӧслуныс тайӧ сортъясас унджык Остэрзундомскӧй турнепс дорысь. Бортфеԉԁскӧј ԁа Јеллов-Танкраԁ сортјас ортсыԍаԋыс јеҗыԁӧԍ, а јајыс віж рӧмаӧԍ. Пӧтӧслуныс тајӧ сортјасас унҗык Остерзунԁомскӧј турнепс ԁорыԍ.
МӦС ГАЛАНКА. МӦС ГАЛАНКА.
Турнепс моз жӧ войвыв районъясын позьӧ вӧдитны мӧс галанка (брюква). Сэні турнепс дорысь этшаджык ваыс, сетӧ гырысь урожайяс, дай бура позьӧ видзны тӧлын. Мӧс галанка бура позьӧ вӧдитны рӧсадаӧн. Турнепс моз-жӧ војвыв рајонјасын поԅӧ вӧԃітны мӧс галанка (брюква). Сені турнепс ԁорыԍ ещаҗык ваыс, ԍетӧ гырыԍ урожајјас, ԁај бура поԅӧ віԇны тӧлын. Мӧс галанка бура поԅӧ вӧԃітны рӧсаԁаӧн.
Мӧс галанка сортъяс овлӧны гӧгрӧсӧсь дай кузьмӧсӧсь. Медгырысь урожайяс сетӧны Шведскӧй, Гофманскӧй, Бангольмскӧй сортъяс. Тайӧ сортъясыс гӧгрӧсӧсь, яйыс виж. Тимирязевскӧй академия фермаын найӧ сетісны медгырысь урожайяс. Мӧс галанка сортјас овлӧны гӧгрӧсӧԍ ԁај куԅмӧсӧԍ. Меԁгырыԍ урожајјас ԍетӧны Швеԁскӧј, Гофманскӧј, Бангоԉмскӧј сортјас. Тајӧ сортјасыс гӧгрӧсӧԍ, јајыс віж. Ԏіміраԅевскӧј акаԃеміја фермаын најӧ ԍетісны меԁгырыԍ урожајјас.
Бӧръя 3–4 вонас Порховскӧй районын (важ Псков. губ.) ёна паськаліс кутшӧмкӧ тӧдтӧм мӧс галанка сорт вӧдитӧм. Сійӧ сортсӧ вайлӧмаӧсь Германияысь. Тайӧ сортсӧ кутісны шуны Вышгородскӧй галанкаӧн, медвойдӧр кӧдзны кутісны Вышгортскӧй вӧлӧсьтын да. Ӧні Порховскӧй районын вӧдитӧны ёна тайӧ галанкасӧ и кӧйдыс перйӧм могысь. Бӧрја 3–4 вонас Порховскӧј рајонын (важ Псков. губ.) јона паԍкаліс кущӧмкӧ тӧԁтӧм мӧс галанка сорт вӧԃітӧм. Сіјӧ сортсӧ вајлӧмаӧԍ Гермаԋіјаыԍ. Тајӧ сортсӧ кутісны шуны Вышгороԁскӧј галанкаӧн, меԁвојԁӧр кӧԇны кутісны Вышгортскӧј вӧлӧԍтын-ԁа. Ӧні Порховскӧј рајонын вӧԃітӧны јона тајӧ галанкасӧ і кӧјԁыс перјӧм могыԍ.
Мӧс галанка вӧдитӧны, уджалӧны, дӧзьӧритӧны турнепс моз жӧ: васӧдджыкинъясын бурджык пуктыны гӧрыштӧм бурысьяс вылӧ. Кӧдзны галанка колӧ турнепсысь водзджык, а керны медбӧрын — сійӧ арся кынмалӧмысь оз пов. Мӧс галанка вӧԃітӧны, уҗалӧны, ԁӧԅӧрітӧны турнепс моз-жӧ: васӧԁҗыкінјасын бурҗык пуктыны гӧрыштӧм бурыԍјас вылӧ. Кӧԇны галанка колӧ турнепсыԍ воԇҗык, а керны меԁбӧрын — сіјӧ арԍа кынмалӧмыԍ оз пов.
Урожай мӧс галанка сетӧ этшаджык турнепс дорысь, сӧмын пӧтӧслуныс гектар вылас воӧ турнепс дорсьыд ньӧти оз этшаджык. Владимирса опытнӧй станцияын шӧркодя куим воӧн воис турнепсыс 400 центнер гектар вылысь, а сёркни — 333 центнер. Урожај мӧс галанка ԍетӧ ещаҗык турнепс ԁорыԍ, сӧмын пӧтӧслуныс гектар вылас воӧ турнепс ԁорԍыԁ ԋӧԏі оз ещаҗык. Влаԃімірса опытнӧј станціјаын шӧркоԃа куім воӧн воіс турнепсыс 400 центԋер гектар вылыԍ, а ԍоркԋі — 333 центԋер.
МӦС СВЕКЛӦ. МӦС ԌВЕКЛӦ.
Мӧс свеклӧ улӧ бурджык мусӧ гӧрны арсяньыс. Кымын водз гӧран, сымын урожай лоӧ бурджык. Водз арсяньыс гӧрӧм муас унджык кольӧ ваыс да быдмӧгыслы сёяныс локтан во кежлас. Мӧс ԍвеклӧ улӧ бурҗык мусӧ гӧрны арԍаԋыс. Кымын воԇ гӧран, сымын урожај лоӧ бурҗык. Воԇ арԍаԋыс гӧрӧм муас унҗык коԉӧ ваыс ԁа быԁмӧгыслы ԍојаныс локтан во кежлас.
Свеклӧ улӧ куйӧдсӧ позьӧ петкӧдны тӧвнас да тулыснас гӧрны. Войвылын, ёна кос поводдяыд оз овлы да, му косьмӧмысь повны оз ков. Мӧдарӧ весиг, тулысын водз мӧд пӧв гӧрӧмӧн муыс ӧдйӧджык шоналӧ, да водзджык позяс кӧдзны свеклӧсӧ. Ԍвеклӧ улӧ кујӧԁсӧ поԅӧ петкӧԁны тӧвнас ԁа тулыснас гӧрны. Војвылын јона кос повоԃԃаыԁ оз овлы ԁа му коԍмӧмыԍ повны оз ков. Мӧԁарӧ веԍіг, тулысын воԇ мӧԁ-пӧв гӧрӧмӧн муыс ӧԁјӧҗык шоналӧ ԁа воԇҗык поԅас кӧԇны ԍвеклӧсӧ.
Арын гӧрӧм муыс тӧв кежлӧ кольсьӧ пинёвттӧг. Тулыснас пинёвттӧгыд му веркӧсыс водзджык косьмас да водзджык и позяс кӧдзны свеклӧтӧ. Арын гӧрӧм муыс тӧв кежлӧ коԉԍӧ піԋовттӧг. Тулыснас піԋовттӧгыԁ му веркӧсыс воԇҗык коԍмас ԁа воԇҗык і поԅас кӧԇны ԍвеклӧтӧ.
Тулысын, мыйӧн муыс шурыштас, сійӧс колӧ пинёвтны. Пинёвтӧмыс шыльӧдас мусӧ, небзьӧдас вылі слӧйсӧ да видзас улісӧ косьмӧмысь. Тулысын, мыјӧн муыс шурыштас, сіјӧс колӧ піԋовтны. Піԋовтӧмыс шыԉӧԁас мусӧ, ԋебԅӧԁас вылі слӧјсӧ ԁа віԇас улісӧ коԍмӧмыԍ.
Муыс кӧ сёйӧд, тӧвнас ёна пуксяс, топалас, сэки тулыснас колӧ войдӧр небзьӧдны 7–10 сантиметр джуджда кымын культиваторӧн, а сэсся пинёвтны. Муыс-кӧ ԍојӧԁ, тӧвнас јона пукԍас, топалас, секі тулыснас колӧ војԁӧр ԋебԅӧԁны 7–10 саԋԏіметр җуҗта кымын куԉԏіваторӧн, а сеԍԍа піԋовтны.
Кымын водз лоӧ кӧдзӧма свеклӧ, сымын урожайыс воас ыджыдджык. Свеклӧлӧн кӧйдысыс 2–3–4-ӧн ӧти кыш пиын. Сійӧ кӧйдыс чукӧр туктӧм вылас колӧ бура уна ва. Сы вӧсна кӧдзны свеклӧсӧ колӧ васӧдджык муӧ, ёна косьмытӧдзыс. Му косьмӧм бӧрынас кӧ кӧдзан, сійӧ дыр оз чуж. Свеклӧ оз ков кӧдзны джуджыда, сантиметр кык джуджда кымын. Пыдӧ кӧдзӧмӧн свеклӧлы сьӧкыд петнысӧ му веркӧсас. Кымын воԇ лоӧ кӧԇӧма ԍвеклӧ, сымын урожајыс воас ыҗыԁҗык. Ԍвеклӧлӧн кӧјԁысыс 2–3–4-ӧн ӧԏі кыш піын. Сіјӧ кӧјԁыс чукӧр туктӧм вылас колӧ бура уна ва. Сы вӧсна кӧԇны ԍвеклӧсӧ колӧ васӧԁҗык муӧ, јона коԍмытӧԇыс. Му коԍмӧм бӧрынас-кӧ кӧԇан, сіјӧ ԁыр оз чуж. Ԍвеклӧ оз ков кӧԇны җуҗыԁа, саԋԏіметр кык җуҗта кымын. Пыԁӧ кӧԇӧмӧн ԍвеклӧлы ԍӧкыԁ петнысӧ муверкӧсас.
Мед эськӧ свеклӧ регыдджык чужӧ, кӧдзӧм бӧрас колӧ катокӧн топӧдыштны мусӧ. Сэки ваыс вылӧ кайӧ кӧйдыс дінас да ӧдйӧджык свеклӧыс чужӧ. Сӧмын мед муыс оз ӧдйӧ косьмы, колӧ пинёвтны кокньыдик пиняӧн, небзьӧдны самӧй вылі слӧйсӧ муыслысь. Меԁ еԍкӧ ԍвеклӧ регыԁҗык чужӧ, кӧԇӧм бӧрас колӧ катокӧн топӧԁыштны мусӧ. Секі ваыс вылӧ кајӧ кӧјԁыс ԁінас ԁа ӧԁјӧҗык ԍвеклӧыс чужӧ. Сӧмын меԁ муыс оз ӧԁјӧ коԍмы, колӧ піԋовтны кокԋіԃік піԋаӧн, ԋебԅӧԁны самӧј вылі слӧјсӧ муыслыԍ.
Гектар вылӧ мӧс свеклӧ кӧйдыс кӧдзан машинаӧн колӧ кӧдзны 24 килограмм. Радысь радӧ костыс колӧ лоны 36 сантиметр. Гектар вылӧ мӧс ԍвеклӧ кӧјԁыс кӧԇан машінаӧн колӧ кӧԇны 24 кілограмм. Раԁыԍ-раԁӧ костыс колӧ лоны 36 саԋԏіметр.
СВЕКЛӦ ДӦЗЬӦРИТӦМ. ԌВЕКЛӦ ԀӦԄӦРІТӦМ.
Свеклӧлӧн урожайыс воӧ сійӧс дӧзьӧритӧм серти. Сӧмын бура свеклӧӧс дӧзьӧритӧмӧн, мусӧ небзьӧдӧмӧн, кадын шочмӧдӧмӧн босьтны позьӧ ыджыд урожай. Дӧзьӧриттӧг, кадын весавтӧг, шочмӧдтӧг урожай чинӧ кык пӧв, куим пӧв. Ԍвеклӧлӧн урожајыс воӧ сіјӧс ԁӧԅӧрітӧм ԍерԏі. Сӧмын бура ԍвеклӧӧс ԁӧԅӧрітӧмӧн, мусӧ ԋебԅӧԁӧмӧн, каԁын шочмӧԁӧмӧн боԍтны поԅӧ ыҗыԁ урожај. Ԁӧԅӧріттӧг, каԁын весавтӧг, шочмӧԁтӧг урожај чінӧ кык пӧв, куім пӧв.
Мыйӧн чужӧ свеклӧыс да лоӧ кык кор сылӧн, радъяс костсӧ ёг турунысь весалӧм кузя колӧ кокавны коканӧн либӧ гӧрны нарошнӧ сы вылӧ вӧчӧм пуктас костъяс гӧранӧн, планетӧн (овлӧ вӧлӧн гӧран дай киӧн гӧран). Мыјӧн чужӧ ԍвеклӧыс ԁа лоӧ кык кор сылӧн, раԁјас костсӧ јог туруныԍ весалӧм куԅа, колӧ кокавны коканӧн, ԉібӧ гӧрны нароԍнӧ сы вылӧ вӧчӧм пуктас костјас гӧранӧн, плаԋетӧн (овлӧ вӧлӧн гӧран ԁај кіӧн гӧран).
Сійӧн ёг туруныс бырӧ дай небзьӧдӧ мусӧ, видзӧ косьмӧмысь. Сіјӧн јог туруныс бырӧ ԁај ԋебԅӧԁӧ мусӧ, віԇӧ коԍмӧмыԍ.
Ёг турун весалӧмӧн кӧ сёрман, ёг турунъяс муыслысь вынсӧ босьтасны да косьтасны мусӧ (вужъяс да коръяс пырыс зэв ӧдйӧ ваыс мусьыс мунӧ), а сійӧн и урожайсӧ чинтасны. Јог турун весалӧмӧн-кӧ ԍорман, јог турунјас муыслыԍ вынсӧ боԍтасны ԁа коԍтасны мусӧ (вужјас ԁа корјас пырыс зев ӧԁјӧ ваыс муԍыс мунӧ), а сіјӧн і урожајсӧ чінтасны.
Вежон кык, кык да джын мысти, кор свеклӧлӧн мыччысяс мӧд кык корйӧн, колӧ шочмӧдны свеклӧсӧ, кольны радъясас ӧта-мӧдсьыс 25 сантиметр костын. Вежон кык, кык ԁа җын мыԍԏі, кор ԍвеклӧлӧн мытчыԍас мӧԁ кык корјӧн, колӧ шочмӧԁны ԍвеклӧсӧ, коԉны раԁјасас ӧта-мӧԁԍыс 25 саԋԏіметр костын.
Шочмӧдны бурджык кыкысь: ӧтчыдысьсӧ кык кор петӧм бӧрын, костсӧ кольны ӧта-мӧдсьыс 12 сантиметрӧн. Сэки жӧ весавны ёгсьыс. Мӧдысьсӧ шочмӧдны, кыдзи индім нин, нёль кор лоӧм бӧрын, кор свеклӧыс лоӧ 7–10 сантиметр джуджда. Шочмӧԁны бурҗык кыкыԍ: ӧтчыԁыԍсӧ кык кор петӧм бӧрын, костсӧ коԉны ӧта-мӧԁԍыс 12 саԋԏіметрӧн. Секі-жӧ весавны јогԍыс. Мӧԁыԍсӧ шочмӧԁны, кыԇі інԁім-ԋін, ԋоԉ кор лоӧм бӧрын, кор ԍвеклӧыс лоӧ 7–10 саԋԏіметр җуҗта.
Свеклӧ колӧ весавлыны ёг турунысь шочмӧдалігас куимысь кымын, сэки жӧ небзьӧдны мусӧ кокалӧмӧн. Кымын ёг туруныс лоӧ этша да муыс небыд, сымын урожай лоӧ бур. Кор свеклӧлӧн коръясыс паськалӧны да кутасны тупкавны рад костъяссӧ, свеклӧ позьӧ эновтны быдмыны ас вылас. Ԍвеклӧ колӧ весавлыны јог туруныԍ шочмӧԁалігас куімыԍ кымын, секі-жӧ ԋебԅӧԁны мусӧ кокалӧмӧн. Кымын јог туруныс лоӧ еща ԁа муыс ԋебыԁ, сымын урожај лоӧ бур. Кор ԍвеклӧлӧн корјасыс паԍкалӧны ԁа кутасны тупкавны раԁ костјассӧ, ԍвеклӧ поԅӧ еновтны быԁмыны ас вылас.
СВЕКЛӦ ДА МӦС ГАЛАНКА РӦСАДАӦН ВӦДИТӦМ. ԌВЕКЛӦ ԀА МӦС ГАЛАНКА РӦСАԀАӦН ВӦԂІТӦМ.
Войвывладорынджык, кӧні гожӧмыс дженьыд да арся кынмалӧмъяс водз заводитчӧны, мӧс свеклӧ да мӧс галанка позьӧ вӧдитны рӧсадаӧн. Тадзсӧ вӧдитӧмыс уна боксянь бур. Војвывла ԁорынҗык, кӧні гожӧмыс җеԋыԁ ԁа арԍа кынмалӧмјас воԇ завоԃітчӧны, мӧс ԍвеклӧ ԁа мӧс галанка поԅӧ вӧԃітны рӧсаԁаӧн. Таԇсӧ вӧԃітӧмыс уна бокԍаԋ бур.
Ӧти-кӧ, рӧсадаӧн вӧдитігӧн колӧ зэв этша кӧйдыс, веськыда му вылӧ кӧдзӧм серти. Гектар му вылӧ рӧсадаӧн пуктӧмӧн ковмас сӧмын 2 килограмм свеклӧ кӧйдыс. Мӧд-кӧ, рӧсадаӧн вӧдитігӧн свеклӧсӧ бурджыка позьӧ видзны му пытшысь. А кор рӧсадасӧ пуктан му вылас, сэки му пытшыс бырӧ нин. Сэсся ӧд рӧсадаӧн свеклӧыс сэтшӧма нин быдмас, ёнмас, мый му пытш нинӧм нин оз вермы вӧчны, сійӧ ӧд сёйӧ сӧмын том, небыд коръяссӧ. Ӧԏі-кӧ, рӧсаԁаӧн вӧԃітігӧн колӧ зев еща кӧјԁыс, веԍкыԁа му вылӧ кӧԇӧм ԍерԏі. Гектар му вылӧ рӧсаԁаӧн пуктӧмӧн ковмас сӧмын 2 кілограмм ԍвеклӧ кӧјԁыс. Мӧԁ-кӧ, рӧсаԁаӧн вӧԃітігӧн ԍвеклӧсӧ бурҗыка поԅӧ віԇны му пыщыԍ. А кор рӧсаԁасӧ пуктан му вылас, секі му пыщыс бырӧ-ԋін. Сеԍԍа-ӧԁ рӧсаԁаӧн ԍвеклӧыс сещӧма-ԋін быԁмас, јонмас, мыј му пыщ ԋінӧм-ԋін оз вермы вӧчны, сіјӧ-ӧԁ ԍојӧ сӧмын том, ԋебыԁ корјассӧ.
Коймӧд-кӧ, свеклӧ да мӧс галанка рӧсада позьӧ пуктыны град вылӧ да пуктыны сэтчӧ кӧйдыссӧ вежон-мӧдӧн водзджык му вылӧ кӧдзӧм дорысь. Сідзкӧ быдман кадыс свеклӧлӧн да мӧс галанлӧн лоӧ кузьджык, найӧ ӧдйӧджык воасны, а сідзкӧ водзджык, кынмавтӧдз и позьӧ керны. Којмӧԁ-кӧ, ԍвеклӧ ԁа мӧс галанка рӧсаԁа поԅӧ пуктыны граԁ вылӧ ԁа пуктыны сетчӧ кӧјԁыссӧ вежон мӧԁӧн воԇҗык му вылӧ кӧԇӧм ԁорыԍ. Сіԇ-кӧ быԁман каԁыс ԍвеклӧлӧн ԁа мӧс галанлӧн лоӧ куԅҗык, најӧ ӧԁјӧҗык воасны, а сіԇкӧ воԇҗык, кынмавтӧԇ і поԅӧ керны.
Сӧмын со мый оз ков вунӧдны. Рӧсадаӧн вӧдитӧм вылӧ позьӧ пуктыны сӧмын гӧгрӧс либӧ мешӧк кодь кыз сорт свеклӧ да сёркни сортъяс. Налӧн вужйыс джынсьыс уна му веркӧсас. Сӧмын со мыј оз ков вунӧԁны. Рӧсаԁаӧн вӧԃітӧм вылӧ поԅӧ пуктыны сӧмын гӧгрӧс ԉібӧ мешӧк коԃ кыз сорт ԍвеклӧ ԁа ԍоркԋі сортјас. Налӧн вужјыс җынԍыс уна му веркӧсас.
Рӧсадаӧн свеклӧ сортъяс пиысь позьӧ вӧдитны виж да гӧрд Эккендорфскӧй свеклӧ, виж да гӧрд Оберндорфскӧй да Арним-Кривенскӧй свеклӧ, а галанка сортъясысь — Шведскӧй, Гофманскӧй да Монгольскӧй. Рӧсаԁаӧн ԍвеклӧ сортјас піыԍ поԅӧ вӧԃітны віж ԁа гӧрԁ Еккенԁорфскӧј ԍвеклӧ, віж ԁа гӧрԁ Обернԁорфскӧј ԁа Арԋім-Крівенскӧј ԍвеклӧ, а галанка сортјасыԍ — Швеԁскӧј, Гофманскӧј ԁа Монгоԉскӧј.
Сэтшӧм сортъяс, кодъяслӧн вужъясыс (свеклӧыс, галанкаыс) ньӧжйӧникӧн векнялӧ, ёсьмӧ, прӧстӧй кушман кодь да ставнас куйлӧны муын, рӧсадаӧн оз позь вӧдитны: налӧн вужйыс лоӧ зэв уна вожа, керигас кутасны чегъясьны да тшыкны видзигас. Урожайыс налӧн ичӧтджык жӧ. Сещӧм сортјас, коԁјаслӧн вужјасыс (ԍвеклӧыс, галанкаыс) ԋӧжјӧԋікӧн векԋалӧ, јоԍмӧ, прӧстӧј кушман коԃ ԁа ставнас кујлӧны муын, рӧсаԁаӧн оз поԅ вӧԃітны: налӧн вужјыс лоӧ зев уна вожа, керігас кутасны чегјаԍны ԁа щыкны віԇігас. Урожајыс налӧн ічӧтҗык-жӧ.
Рӧсада улӧ град йӧрын колӧ бӧрйыны кӧдзыд тӧлысь сайӧдаин шонділы паныдӧн. Мусӧ колӧ бура небзьӧдны град вылас, кӧйдыс колӧ пуктыны радъясӧн 10–15 сантиметр мӧда-мӧдсьыс. Кӧйдысъяс пуктыссьӧны беддьӧн вӧчӧм посньыдик бӧрӧздаясӧ, кык сантиметр джудждаӧ. Рӧсаԁа улӧ граԁјӧрын колӧ бӧрјыны кӧԇыԁ тӧлыԍ сајӧԁаін шонԁілы паныԁӧн. Мусӧ колӧ бура ԋебԅӧԁны граԁ вылас, кӧјԁыс колӧ пуктыны раԁјасӧн 10–15 саԋԏіметр мӧԁа-мӧԁԍыс. Кӧјԁысјас пуктыԍԍӧны беԃԃӧн вӧчӧм посԋіԃік бӧрӧзԁајасӧ, кык саԋԏіметр җуҗтаӧ.
Кӧйдыссӧ кӧ пуктан сука, найӧ кутасны мешайтчыны мӧда-мӧдыслы да кок йыв каясны, лоӧны омӧльӧсь, омӧля и му вылас пуктігӧн кутчысясны, дай урожайсӧ оз сетны бурӧс. Пуктӧм водзвылас колӧ тӧдмавны кӧйдыслысь чужанлунсӧ. Омӧля кӧ чужӧ, колӧ тшӧкыдджыка кӧдзны. Кӧјԁыссӧ-кӧ пуктан сука, најӧ кутасны мешајтчыны мӧԁа-мӧԁыслы ԁа кокјыв кајасны, лоӧны омӧԉӧԍ, омӧԉа і му вылас пуктігӧн кутчіԍасны, ԁај урожајсӧ оз ԍетны бурӧс. Пуктӧм воԇвылас колӧ тӧԁмавны кӧјԁыслыԍ чужанлунсӧ. Омӧԉа-кӧ чужӧ, колӧ щӧкыԁҗыка кӧԇны.
Рӧсадасӧ кӧ лоӧ кӧдзӧма радӧн-радӧн, сэки радъяс костсӧ колӧ небзьӧдны, мед вужъяс дінас сынӧдыс кокньыдджыка веськалӧ. Сэки рӧсада кутас бурджыка быдмыны да и рӧсадасӧ бӧрйынысӧ бурджык. Рӧсаԁасӧ-кӧ лоӧ кӧԇӧма раԁӧн-раԁӧн, секі раԁјас костсӧ колӧ ԋебԅӧԁны, меԁ вужјас ԁінас сынӧԁыс кокԋіԁҗыка веԍкалӧ. Секі рӧсаԁа кутас бурҗыка быԁмыны ԁа і рӧсаԁасӧ бӧрјынысӧ бурҗык.
Рӧсада вылӧ кӧйдыс пуктыссьӧ водз. Мед эськӧ кынмалігӧн войясӧн оз кынмы, войяс кежлас колӧ вевттьывлыны рӧгӧзаӧн либӧ идзасӧн. Рӧсада вылын кӧ лоӧ му пытш, колӧ киськавны рӧсадасӧ лунын ва сора куйӧд ваӧн. Рӧсаԁа вылӧ кӧјԁыс пуктыԍԍӧ воԇ. Меԁ еԍкӧ кынмалігӧн војјасӧн оз кынмы, војјас кежлас колӧ вевԏԏывлыны рӧгӧзаӧн ԉібӧ іԇасӧн. Рӧсаԁа вылын-кӧ лоӧ му пыщ, колӧ кіԍкавны рӧсаԁасӧ лунын ва сора кујӧԁ ваӧн.
Ёг турунъяс колӧ ставсӧ весавны. Кор кӧйдысыс чужас да быдмыштас нин, колӧ шочмӧдны радъясас, мӧда-мӧд костсӧ кольны кык сантиметр кымын. Му вылӧ рӧсадасӧ колӧ пуктыны, кор сылӧн лоӧ 5–8 кор да вужйыс лоӧ кызтанас дзодзӧг перӧ кызта кымын. Јог турунјас колӧ ставсӧ весавны. Кор кӧјԁысыс чужас ԁа быԁмыштас-ԋін, колӧ шочмӧԁны раԁјасас, мӧԁа-мӧԁ костсӧ коԉны кык саԋԏіметр кымын. Му вылӧ рӧсаԁасӧ колӧ пуктыны, кор сылӧн лоӧ 5–8 кор ԁа вужјыс лоӧ кызтанас ԇоԇӧг перӧ кызта кымын.
Пуктӧны рӧсадасӧ му серти, места серти либӧ шыльыдінӧ, либӧ гӧрыштӧм бурысьяс йылӧ. Муыс кӧ куйӧда, абу ёна топыд да уль, позьӧ пуктыны шыльыдінӧ. Куранӧн либӧ маркерӧн вӧчалӧны гез кузя зэв ляпкыдик бӧрӧздакодьӧс да пуктӧны бӧрӧздаясас мӧда-мӧдсьыс 23–27 сантиметр сайӧ, а радысь радӧ — 35–45 сантиметр сайӧ. Пуктӧны рӧсаԁасӧ му ԍерԏі, места ԍерԏі ԉібӧ шыԉыԁінӧ, ԉібӧ гӧрыштӧм бурыԍјас јылӧ. Муыс-кӧ кујӧԁа, абу јона топыԁ ԁа уԉ, поԅӧ пуктыны шыԉыԁінӧ. Куранӧн ԉібӧ маркерӧн вӧчалӧны гез куԅа зев ԉапкыԃік бӧрӧзԁа коԃӧс ԁа пуктӧны бӧрӧзԁајасас мӧԁа-мӧԁԍыс 23–27 саԋԏіметр сајӧ, а раԁыԍ раԁӧ — 35–45 саԋԏіметр сајӧ.
Муыс кӧ сёйӧд, уль да бур муыс ляпкыд, рӧсадасӧ бурджык пуктыны кык гӧрыштӧм бурысь йылӧ. Муыс-кӧ ԍојӧԁ, уԉ ԁа бур муыс ԉапкыԁ, рӧсаԁасӧ бурҗык пуктыны кык гӧрыштӧм бурыԍ јылӧ.
Пуктытӧдзыс войдӧр рӧсадасӧ колӧ киськыштны, мед сійӧ вӧлі кокньыдджык перйыны мусьыс да вужъясыс эз оръясьны. Пуктыны колӧ кымӧра лунӧ, ӧбед бӧрын, рытъявывджык. Сэки рӧсадаыс бурджыка кутчысьӧ. Пуктытӧԇыс војԁӧр рӧсаԁасӧ колӧ кіԍкыштны, меԁ сіјӧ вӧлі кокԋіԁҗык перјыны муԍыс ԁа вужјасыс ез орјаԍны. Пуктыны колӧ кымӧра лунӧ, ӧбӧԁ бӧрын, рытја вывҗык. Секі рӧсаԁаыс бурҗыка кутчіԍӧ.
Град вылысь рӧсадасӧ зэв видзчысьӧмӧн колӧ пуктавны наберушкаӧ; пыдӧсас войдӧр пуктыны кӧтӧдӧм нитш. Вылісяньыс сідзжӧ рӧсада тупкыссьӧ кӧтӧдӧм нитшкӧн, мед рӧсадаыс эз косьмы. Граԁ вылыԍ рӧсаԁасӧ зев віԁчыԍӧмӧн колӧ пуктавны наберушкаӧ; пыԁӧсас војԁӧр пуктыны кӧтӧԁӧм ԋіщ. Вылыԍаԋыс сіԇ-жӧ рӧсаԁа тупкыԍԍӧ кӧтӧԁӧм ԋіщкӧн, меԁ рӧсаԁаыс ез коԍмы.
Вӧчӧм визьясас рӧсада пуктыны вӧчӧны беддьӧн розьяс да сэтчӧ кисьтышталӧны ва. Сэсся сэтчӧ пуктӧны рӧсадасӧ, а бедьнас боксяньыс топӧдӧны мусӧ. Коръяссӧ да коръяс петанінсӧ оз ков мунас тыртны. Вӧчӧм віԅјасас рӧсаԁа пуктыны вӧчӧны беԃԃӧн роԅјас ԁа сетчӧ кіԍтышталӧны ва. Сеԍԍа сетчӧ пуктӧны рӧсаԁасӧ, а беԃнас бокԍаԋыс топӧԁӧны мусӧ. Корјассӧ ԁа корјас петанінсӧ оз ков мунас тыртны.
Пуктӧм рӧсадасӧ колӧ пыр жӧ киськавны ваӧн да сантиметр куим кымын гӧгӧрыс киськавны кос муӧн, мед ваыс эз косьмы ӧдйӧ да эз коркаав. Пуктӧм рӧсаԁасӧ колӧ пыр-жӧ кіԍкавны ваӧн ԁа саԋԏіметр куім кымын гӧгӧрыс кіԍкавны кос муӧн, меԁ ваыс ез коԍмы ӧԁјӧ ԁа ез коркаав.
Рӧсадасӧ кӧ пуктӧма лӧсьыда, киськалӧма да гӧгӧрыс мунас киськалӧма, ӧти киськалӧмыс тырмас быдмӧм чӧж кежлас, абу кӧ зэв кос поводдяыс. Кос кӧ поводдяыс, колӧ ещӧ киськавны ваӧн да вылісяньыс койыштны кос муӧн. Рӧсаԁасӧ-кӧ пуктӧма лӧԍыԁа, кіԍкалӧма ԁа гӧгӧрыс мунас кіԍкалӧма, ӧԏі кіԍкалӧмыс тырмас быԁмӧм чӧж кежлас, абу-кӧ зев кос повоԃԃаыс. Кос-кӧ повоԃԃаыс, колӧ јешшӧ кіԍкавны ваӧн ԁа вылыԍаԋыс којыштны кос муӧн.
Рӧсада пуктігӧн радъяс костыс ёна талясьӧ. Сы вӧсна пуктӧм бӧрас колӧ коканӧн кокавны, а пуктӧма кӧ гӧрышталӧмӧн, костъястіыс гӧрны окучникӧн. Кымынкӧ лун мысти колӧ видлавны рӧсадасӧ да кулӧм местаас пуктавны выльӧс. Рӧсаԁа пуктігӧн раԁјас костыс јона таԉаԍӧ. Сы вӧсна пуктӧм бӧрас колӧ коканӧн кокавны, а пуктӧма-кӧ гӧрышталӧмӧн, костјастіыс гӧрны окучԋікӧн. Кымын-кӧ лун мыԍԏі колӧ віԁлавны рӧсаԁасӧ ԁа кулӧм местаас пуктавны выԉӧс.
СКӦТ ВЕРДАН МОРКОВ. СКӦТ ВЕРԀАН МОРКОВ.
Скӧт вердан морков зэв пӧтӧс кӧрым быд пӧлӧс скӧтлы. Морковлӧн корйыс турнепс да свеклӧ коръяс дорысь пӧтӧсджык жӧ. Скӧт верԁан морков зев пӧтӧс кӧрым быԁ пӧлӧс скӧтлы. Морковлӧн корјыс турнепс ԁа ԍвеклӧ корјас ԁорыԍ пӧтӧсҗык-жӧ.
Скӧт вердан морковын ваыс этшаджык турнепс да мӧс свеклӧ дорысь 25% мында. Сы вӧсна морковлӧн урожайыс кӧть и этшаджык воас лыднас, пӧтӧслуныс сэні турнепс да свеклӧ дорысь абу этшаджык, а мукӧддырйи и унджык на. Скӧт верԁан морковын ваыс ещаҗык турнепс ԁа мӧс ԍвеклӧ ԁорыԍ 25% мынԁа. Сы вӧсна морковлӧн урожајыс кӧԏ і ещаҗык воас лыԁнас, пӧтӧслуныс сені турнепс ԁа ԍвеклӧ ԁорыԍ абу ещаҗык, а мукӧԁ ԁырјі і унҗык-на.
Скӧт вердан морков оз ков кӧдзны куйӧдалӧм му вылӧ, ёг турун сэки уна лоӧ. Сійӧс бурджык кӧдзны сю бӧрын либӧ, ещӧ бур, картупель бӧрын. Скӧт верԁан морков оз ков кӧԇны кујӧԁалӧм му вылӧ, јог турун секі уна лоӧ. Сіјӧс бурҗык кӧԇны ԍу бӧрын ԉібӧ, јешшӧ бур, картупеԉ бӧрын.
Морковӧс некутшӧм гаг пӧшти оз сёй. Морков улӧ мусӧ колӧ гӧрны арын водзджык. Тӧв кежлас кольны пинёвттӧг. Тӧвнас кӧ муыс ёна пуксис, топалі, колӧ джуджыдджыка гӧрны культиваторъясӧн либӧ плугӧн, а сэсся пинёвтны. Морковӧс ԋекущӧм гаг пӧшԏі оз ԍој. Морков улӧ мусӧ колӧ гӧрны арын воԇҗык. Тӧв кежлас коԉны піԋовттӧг. Тӧвнас-кӧ муыс јона пукԍіс, топалі, колӧ җуҗыԁҗыка гӧрны куԉԏіваторјасӧн ԉібӧ плугӧн, а сеԍԍа піԋовтны.
Морков оз пов тувсов кынмалӧмъясысь да, сійӧс позьӧ кӧдзны водзджык. Морков кӧйдыслы чужнысӧ колӧ уна ва. Сы вӧсна сійӧс колӧ кӧдзны уль муӧ, пыр жӧ ид да зӧр кӧдзӧм бӧрын либӧ ӧтпырйӧ накӧд. Кос му вылӧ кӧдзӧм морков зэв дыр оз чуж дай ичӧт урожай сетӧ. Морков оз пов тувсов кынмалӧмјасыԍ ԁа сіјӧс поԅӧ кӧԇны воԇҗык. Морков кӧјԁыслы чужнысӧ колӧ уна ва. Сы вӧсна сіјӧс колӧ кӧԇны уԉ муӧ, пыр-жӧ іԁ ԁа зӧр кӧԇӧм бӧрын ԉібӧ ӧтпырјӧ накӧԁ. Кос му вылӧ кӧԇӧм морков зев ԁыр оз чуж ԁај ічӧт урожај ԍетӧ.
Морков кӧйдыс кӧдзтӧдз войдӧр колӧ лыа сорӧн ки костын зыравны, мед найӧ торъявлӧны мӧда-мӧдсьыс. Медгырысь урожайяс сетӧны Заальфельдскӧй, Люберихскӧй да еджыд вижъюра сортъяс. Морков колӧ кӧдзны радъясӧн, радысь радӧ костсӧ вӧчны 36 сантиметр. Гектар вылӧ кӧдзсьӧ 4 килограмм морков кӧйдыс. Морков кӧјԁыс кӧԇтӧԇ војԁӧр колӧ лыа сорӧн кі костын зыравны, меԁ најӧ торјавлӧны мӧԁа-мӧԁԍыс. Меԁгырыԍ урожајјас ԍетӧны Зааԉфеԉԁскӧј, Ԉуберіхскӧј ԁа јеҗыԁ віжјура сортјас. Морков колӧ кӧԇны раԁјасӧн, раԁыԍ-раԁӧ костсӧ вӧчны 36 саԋԏіметр. Гектар вылӧ кӧԇԍӧ 4 кілограмм морков кӧјԁыс.
Морков кӧйдыс зэв посни, гектар вылӧ кӧдзсьӧ этша. Сы вӧсна морков кӧйдыссӧ колӧ сорлавны лыаӧн (кык-куим мында лыа). Сэки лӧсьыдджыка, рӧвнӧйджыка сійӧ кӧдзсяс. Кӧдзны оз ков пыдӧ — 2–3 сантиметр пыднаӧ сӧмын. Кӧдзсьӧ морков наросьнӧ град выв пуктас кӧдзан машинаӧн планетӧн либӧ кӧдзан машинаӧн. Морков кӧјԁыс зев посԋі, гектар вылӧ кӧԇԍӧ еща. Сы вӧсна морков кӧјԁыссӧ колӧ сорлавны лыаӧн (кык-куім мынԁа лыа). Секі лӧԍыԁҗыка, рӧвнӧјҗыка сіјӧ кӧԇԍас. Кӧԇны оз ков пыԁӧ — 2–3 саԋԏіметр пыԁаӧ сӧмын. Кӧԇԍӧ морков нароԍнӧ граԁвыв пуктас кӧԇан машінаӧн плаԋетӧн ԉібӧ кӧԇан машінаӧн.
Морков колӧ ёна дӧзьӧритны. Дӧзьӧритӧмыс кӧ оз ло кадын да бур, тырӧ кӧ муыс ёг турунӧн, урожай лоӧ зэв ичӧт. Морков колӧ јона ԁӧԅӧрітны. Ԁӧԅӧрітӧмыс-кӧ оз ло каԁын ԁа бур, тырӧ-кӧ муыс јог турунӧн, урожај лоӧ зев ічӧт.
Мыйӧн мыччысясны морковлӧн петасъяс, колӧ пыр жӧ весавны ёгсӧ да коканавны. Ещӧ бур, кӧдзигас кӧ морков кӧйдыссӧ сорлалан зӧр кӧйдысӧн, сійӧс пуктыны дасӧд юкӧнсӧ. Зӧр чужӧ водз да пасйӧ морков радъяссӧ. Сэки морков петтӧдзыс на позьӧ весавны ёг турунсӧ, а зӧрсӧ бӧрнас нетшкыны. Мыјӧн мытчыԍасны морковлӧн петасјас, колӧ пыр-жӧ весавны јогсӧ ԁа коканавны. Јешшӧ бур, кӧԇігас-кӧ морков кӧјԁыссӧ сорлалан зӧр кӧјԁысӧн, сіјӧс пуктыны ԁасӧԁ јукӧнсӧ. Зӧр чужӧ воԇ ԁа пасјӧ морков раԁјассӧ. Секі морков петтӧԇыс-на поԅӧ весавны јог турунсӧ, а зӧрсӧ бӧрнас ԋещкыны.
Мыйӧн морков быдмыштас, колӧ сійӧс шочмӧдны, кольны мӧда-мӧдсьыс костсӧ 15 сантиметр. Тшӧкыдджыка кӧ колян, найӧ кутасны мешайтны мӧда-мӧдыслы да урожайыс чинӧ. Мыјӧн морков быԁмыштас, колӧ сіјӧс шочмӧԁны, коԉны мӧԁа-мӧԁԍыс костсӧ 15 саԋԏіметр. Щӧкыԁҗыка-кӧ коԉан, најӧ кутасны мешајтны мӧԁа-мӧԁыслы ԁа урожајыс чінӧ.
Шочмӧдігас жӧ колӧ небзьӧдны мусӧ пуктас радъяс кост гӧрыштанӧн (пропашникӧн) да весавны ёг турун. Вежон кык мысти бара небзьӧдны мусӧ да весавны. Шочмӧԁігас-жӧ колӧ ԋебԅӧԁны мусӧ пуктас раԁјас кост гӧрыштанӧн (пропашԋікӧн) ԁа весавны јог турун. Вежон кык мыԍԏі бара ԋебԅӧԁны мусӧ ԁа весавны.
Морков керны позьӧ свеклӧысь сёрӧнджык, сійӧ озджык пов кӧдзыдысь да. Корсӧ вундалӧм бӧрын морковсӧ оз позь кольны тӧв да шонді вылын. Сійӧс колӧ тупкыны коръяснас, а сэсся сійӧ жӧ луннас нуны му вывсьыс. Морков керны поԅӧ ԍвеклӧыԍ ԍорӧнҗык, сіјӧ озҗык пов кӧԇыԁыԍ-ԁа. Корсӧ вунԁалӧм бӧрын морковсӧ оз поԅ коԉны тӧв ԁа шонԁі вылын. Сіјӧс колӧ тупкыны корјаснас, а сеԍԍа сіјӧ-жӧ луннас нуны му вывԍыс.
КОРНЕПЛОД СЁЙЫСЬ ГАГЪЯС. КОРԊЕПЛОԀ ԌОЈЫԌ ГАГЈАС.
Корнеплодъяслы медуна лёк вайӧны му пытшъяс. Тайӧ — ичӧтик чеччалысь сьӧд гаг. Сійӧ петӧ водз тулысын да первойсӧ сёйӧ ёг турунъяс, а кор чужӧны турнепс, свеклӧ, сёркни, вуджӧ на вылӧ да сёйӧ коръяссӧ. Корԋеплоԁјаслы меԁуна ԉок вајӧны му пыщјас. Тајӧ — ічӧԏік четчалыԍ ԍӧԁ гаг. Сіјӧ петӧ воԇ тулысын ԁа первојсӧ ԍојӧ јог турунјас, а кор чужӧны турнепс, ԍвеклӧ, ԍоркԋі, вуҗӧ на вылӧ ԁа ԍојӧ корјассӧ.
Пытш вермӧ сёйны том корнеплодъясӧс помӧдз. Сы вӧсна и унаысь корнеплодъяс кӧдзӧмысь нинӧм оз артмыв, медся нин кор первойяс кӧдзӧны. Сы вӧсна пытш бӧрся ёна колӧ видзӧдны да, мыйӧн сійӧ мыччысяс, зільны сійӧс бырӧдны. Пыщ вермӧ ԍојны том корԋеплоԁјасӧс помӧԇ. Сы вӧсна і унаыԍ корԋеплоԁјас кӧԇӧмыԍ ԋінӧм оз артмыв, меԁԍа-ԋін кор первојјас кӧԇӧны. Сы вӧсна пыщ бӧрԍа јона колӧ віԇӧԁны ԁа мыјӧн сіјӧ мытчыԍас, зіԉны сіјӧс бырӧԁны.
Медуна лёксӧ пытш вайӧ турнепслы, сэсся мӧс галанкалы, этшаджык свеклӧлы. Пытш медуна петӧ май тӧлысь первойя джынъяс. Унджык сійӧ овлӧ шоныд, кос тулысын. Кӧдзыд зэра поводдя дырйи сійӧ омӧльджыка сёйӧ. Меԁуна ԉоксӧ пыщ вајӧ турнепслы, сеԍԍа мӧс галанкалы, ещаҗык ԍвеклӧлы. Пыщ меԁуна петӧ мај тӧлыԍ первојја җынјас. Унҗык сіјӧ овлӧ шоныԁ, кос тулысын. Кӧԇыԁ зера повоԃԃа ԁырјі сіјӧ омӧԉҗыка ԍојӧ.
Вермасьны му пытшкӧд позьӧ уна ногӧн. Мӧс галанка да свеклӧ колӧ кӧдзны водзджык, мед му пытш лотӧдз найӧ удитісны ёнмыны, а турнепс колӧ кӧдзны сёрӧнджык, юньын, кор му пытшыс бырӧ нин, омӧльджыка нин тшыкӧдӧ. Вермаԍны му пыщкӧԁ поԅӧ уна ногӧн. Мӧс галанка ԁа ԍвеклӧ колӧ кӧԇны воԇҗык, меԁ му пыщ лотӧԇ најӧ уԃітісны јонмыны, а турнепс колӧ кӧԇны ԍорӧнҗык јуԋын, кор му пыщыс бырӧ-ԋін, омӧԉҗыка-ԋін щыкӧԁӧ.
Мед му пытшыс оз вывті ёна паськав, колӧ зільджыка вермасьны ёг турунъяскӧд, гӧрны тувсов кӧдза улӧ муяссӧ арсяньыс, бырӧдны межаяс, ытшкавны туйяс. Меԁ му пыщыс оз вывті јона паԍкав, колӧ зіԉҗыка вермаԍны јог турунјаскӧԁ, гӧрны тувсов кӧԇа улӧ мујассӧ арԍаԋыс, бырӧԁны межајас, ыщкавны тујјас.
Корнеплодъяс чужӧм да быдмыштӧм бӧрын кӧ коръяс вылас лоӧны му пытшъяс, сыкӧд вермасьӧм могысь колӧ киськавны свежӧй куйӧдӧн, табак пызьӧн, пӧимӧн, либӧ суперфосфатӧн. Пызйӧны сідз жӧ петасъяссӧ ядъясӧн — хлористӧй барийӧн да мукӧдторйӧн. Корԋеплоԁјас чужӧм ԁа быԁмыштӧм бӧрын-кӧ корјас вылас лоӧны му пыщјас, сыкӧԁ вермаԍӧм могыԍ колӧ кіԍкавны ԍвежӧј кујӧԁӧн, табак пыԅӧн, пӧімӧн, ԉібӧ суперфосфатӧн. Пызјӧны сіԇ-жӧ петасјассӧ јаԁјасӧн — хлорістӧј баріјӧн ԁа мукӧԁторјӧн.
КӦЙДЫС ВЫЛӦ КОРНЕПЛОДЪЯСӦС ВӦДИТӦМ. КӦЈԀЫС ВЫЛӦ КОРԊЕПЛОԀЈАСӦС ВӦԂІТӦМ.
Скӧт кӧрым вылӧ корнеплодъяс вӧдитӧм миян Сӧвет Союзын эз на зэв важӧн заводитны. Корнеплодъяс миян муяс вылын лоины сӧмын на 4–5 во сайын. Скӧт кӧрым вылӧ корԋеплоԁјас вӧԃітӧм міјан Сӧвет Сојузын ез-на зев важӧн завоԃітны. Корԋеплоԁјас міјан мујас вылын лоіны сӧмын-на 4–5 во сајын.
Сӧмын корнеплодъяс вӧдитӧм вывті ӧдйӧ паськалӧ. 1927-ӧд воын корнеплодъяс улын вӧлі нин 75 сюрс гектар му. Сы вӧсна колӧ корнеплодъяслысь кӧйдысъяссӧ лӧсьӧдны асланым овмӧсын. Совхозъяслы да колхозъяслы зэв ыджыд выгӧдаӧн позьӧ вӧдитны корнеплодъяссӧ кӧйдыс вылӧ да сэсся вузавлыны. Сӧмын корԋеплоԁјас вӧԃітӧм вывті ӧԁјӧ паԍкалӧ. 1927-ӧԁ воын корԋеплоԁјас улын вӧлі-ԋін 75 ԍурс гектар му. Сы вӧсна колӧ корԋеплоԁјаслыԍ кӧјԁысјассӧ лӧԍӧԁны асланым овмӧсын. Совхозјаслы ԁа колхозјаслы зев ыҗыԁ выгӧԁаӧн поԅӧ вӧԃітны корԋеплоԁјассӧ кӧјԁыс вылӧ ԁа сеԍԍа вузавлыны.
Корнеплодъясӧс кӧйдыс вылӧ вӧдитны кутчысьтӧдз колӧ 1–2 во чӧж тӧдмавны, кутшӧмджык корнеплодъяс сійӧ местаас да сійӧ местаса муяс вылас медбура быдмӧны да урожай вайӧны. Корԋеплоԁјасӧс кӧјԁыс вылӧ вӧԃітны кутчіԍтӧԇ колӧ 1–2 во чӧж тӧԁмавны, кущӧмҗык корԋеплоԁјас сіјӧ местаас ԁа сіјӧ местаса мујас вылас меԁбура быԁмӧны ԁа урожај вајӧны.
Позьӧ видлӧг вылӧ пуктавны кык пӧлӧс корнеплодъяс, шуам, турнепс, мӧс галанка. На пиысь сэсся колӧ бӧрйыны ӧтикӧс, коді медъёна лӧсялӧ сійӧ местаас. Оз позь вӧдитны кӧйдыс вылӧ ӧтпырйӧ уна сорт турнепс, либӧ сёркни. Сортъясыс вермасны сорсьыны ас костаныс, а сорсьӧм кӧйдысыд пыр лёкджык чистӧй сортсьыд, дай сетӧ омӧльджык урожай. Поԅӧ віԁлӧг вылӧ пуктавны кык пӧлӧс корԋеплоԁјас, шуам, турнепс, мӧс галанка. На піыԍ сеԍԍа колӧ бӧрјыны ӧԏікӧс, коԁі меԁјона лӧԍалӧ сіјӧ местаас. Оз поԅ вӧԃітны кӧјԁыс вылӧ ӧтпырјӧ уна сорт турнепс, ԉібӧ ԍоркԋі. Сортјасыс вермасны сорԍыны ас костаныс, а сорԍӧм кӧјԁысыԁ пыр ԉокҗык чістӧј сортԍыԁ, ԁај ԍетӧ омӧԉҗык урожај.
Корнеплодъяс — кык вося быдмӧгъяс. Первой воас найӧ сетӧны зэв ыджыд вуж, сэтчӧ чукӧртӧны запас вылӧ питательнӧй веществояссӧ. Сідзкӧ медводдза уджӧн корнеплодъясӧс кӧйдысъяс вылӧ вӧдитігӧн — бурджык вужъяс кӧйдыс вылӧ кольӧм. Тайӧс колӧ вӧчны му вылас арсяньыс, корнеплодъяссӧ керигӧн. Корԋеплоԁјас — кык воԍа быԁмӧгјас. Первој воас најӧ ԍетӧны зев ыҗыԁ вуж, сетчӧ чукӧртӧны запас вылӧ пітаԏеԉнӧј вешществојассӧ. Сіԇ-кӧ меԁвоԇԇа уҗӧн корԋеплоԁјасӧс кӧјԁысјас вылӧ вӧԃітігӧн — бурҗык вужјас кӧјԁыс вылӧ коԉӧм. Тајӧс колӧ вӧчны му вылас арԍаԋыс, корԋеплоԁјассӧ керігӧн.
Колӧ бӧрйыны кӧйдыс вылӧ сійӧ сортыслысь шӧркоддьӧм вужъяссӧ (турнепс ли, сёркни ли), оз зэв посньыдӧс, ни гырысьӧс. Формаыс да рӧмыс колӧ лоны сэтшӧмӧн, кутшӧм рӧма формаа сійӧ сортыс. Колӧ бӧрјыны кӧјԁыс вылӧ сіјӧ сортыслыԍ шӧркоԃԃем вужјассӧ (турнепс-ԉі, ԍоркԋі-ԉі), оз зев посԋіԁӧс, ԋі гырыԍӧс. Формаыс ԁа рӧмыс колӧ лоны сещӧмӧн, кущӧм рӧма формаа сіјӧ сортыс.
Вужъяссӧ колӧ бӧрйыны дзоньвидзаӧс, веськыдӧс (оз чукляссьӧм), гуранъястӧмӧс, потласьтӧмӧс. Вужјассӧ колӧ бӧрјыны ԇоԋвіԇаӧс, веԍкыԁӧс (оз чукԉаԍԍӧм), гуранјастӧмӧс, потлаԍтӧмӧс.
Вужъяссӧ колӧ бӧрйыны коръяссӧ вундавтӧдз на. Кӧйдыс вылӧ вундавны коръяссӧ колӧ дзик мӧд ногӧн скӧтлы вундалӧм серти. Вужјассӧ колӧ бӧрјыны корјассӧ вунԁавтӧԇ-на. Кӧјԁыс вылӧ вунԁавны корјассӧ колӧ ԇік мӧԁ ногӧн скӧтлы вунԁалӧм ԍерԏі.
Кӧйдыс вылӧ кольӧм вужъясысь корсӧ колӧ вундавны кор вуж бердсяньыс сантиметр кык выліті. Коръяссӧ дзик вуж бердтіыс некыдзи оз позь вундынысӧ. Сэні самӧй эмӧсь почкаяс, кытысь тулыснас паськаласны, быдмасны чветъясыс. Кӧјԁыс вылӧ коԉӧм вужјасыԍ корсӧ колӧ вунԁавны кор вуж берԁԍаԋыс саԋԏіметр кык выліті. Корјассӧ ԇік вуж берԁтіыс ԋекыԇі оз поԅ вунԁынысӧ. Сені самӧј емӧԍ почкајас, кытыԍ тулыснас паԍкаласны, быԁмасны чветјасыс.
Кӧйдыс вылӧ торйӧдӧм да вундалӧм вужъясыс пуктыссьӧ торйӧн мукӧдсьыс, скӧт кӧрым вылӧ вужъяссьыс. Эм кӧ нарошнӧ пӧдвал либӧ кӧйдыс вылӧ торйӧдӧм вужъясыс кӧ лоӧ пуктӧма гӧбӧчӧ, найӧс колӧ видзны лыа пиын. Кӧјԁыс вылӧ торјӧԁӧм ԁа вунԁалӧм вужјасыс пуктыԍԍӧ торјӧн мукӧԁԍыс, скӧт кӧрым вылӧ вужјасԍыс. Ем-кӧ нароԍнӧ пӧԁвал ԉібӧ кӧјԁыс вылӧ торјӧԁӧм вужјасыс-кӧ лоӧ пуктӧма гӧбӧчӧ, најӧс колӧ віԇны лыа піын.
Лыа пиас найӧс колӧ сувтӧдавны сувтсӧн, да мед найӧ мӧда-мӧд дінас оз инмыны. Сідзтӧ сісьмыны заводитчӧм вужйыс оз висьмӧд орччасӧ, а мӧд ногыс вермас ставыс вошны. Ӧти рад пукталӧм бӧрын вылас позьӧ сувтӧдлыны мӧд рад, сӧмын мед бура найӧ оз жӧ вӧлі улыс радыскӧд инмыны мӧда-мӧдас. Лыа піас најӧс колӧ сувтӧԁавны сувтсӧн ԁа меԁ најӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінас оз інмыны. Сіԇтӧ сіԍмыны завоԃітчӧм вужјыс оз віԍмӧԁ ортчасӧ, а мӧԁногыс вермас ставыс вошны. Ӧԏі раԁ пукталӧм бӧрын вылас поԅӧ сувтӧԁлыны мӧԁ раԁ, сӧмын меԁ бура најӧ оз-жӧ вӧлі улыс раԁыскӧԁ інмыны мӧԁа-мӧԁас.
Кӧйдыс вылӧ торйӧдӧм да скӧтлы видзан вужъяс видзанінын шоныдыс колӧ лоны ӧти градус гӧгӧр. Лоӧ кӧ шоныд, вужъясыд вермасны чужны, быдмыны коръясыс да тшыкны. Кӧјԁыс вылӧ торјӧԁӧм ԁа скӧтлы віԇан вужјас віԇанінын шоныԁыс колӧ лоны ӧԏі граԁус гӧгӧр. Лоӧ-кӧ шоныԁ, вужјасыԁ вермасны чужны, быԁмыны корјасыс ԁа щыкны.
Кӧйдыс вылӧ торйӧдӧм вужъяс позьӧ лыа кындзи и муӧн тыртны, сӧмын муыс мед эз вӧв зэв кос, а неуна лапыдкодь. Кӧјԁыс вылӧ торјӧԁӧм вужјас поԅӧ лыа кынԇі і муӧн тыртны, сӧмын муыс меԁ ез вӧв зев кос, а ԋеуна лапыԁкоԃ.
Позьӧ кӧйдыс вылӧ торйӧдӧм вужъяс видзны и гуясын, картупель, галанка моз жӧ. Сӧмын колӧ, мед эськӧ гуясын вӧлі кос. Сэні сідз жӧ вужъяссӧ сюйны лыа либӧ му пытшкӧ. Поԅӧ кӧјԁыс вылӧ торјӧԁӧм вужјас віԇны і гујасын, картупеԉ, галанка моз-жӧ. Сӧмын колӧ, меԁ еԍкӧ гујасын вӧлі кос. Сені сіԇ-жӧ вужјассӧ ԍујны лыа ԉібӧ му пыщкӧ.
Кӧйдыс вылӧ вужъяссӧ позьӧ пуктыны муяс вылӧ, кӧть град вылӧ. Мусӧ сы улӧ сійӧ воас оз ков куйӧдавны. Ёна куйӧда му вылас петас зэв уна вожӧн да ньӧжйӧ кутас воны, сетас этшаджык кӧйдыс. Кӧйдыс улӧ мусӧ колӧ гӧрны арсяньыс. Тулыснас выльысь гӧрны да пинёвтны (агасавны). Гӧрны колӧ джуджыдджыка. Кӧјԁыс вылӧ вужјассӧ поԅӧ пуктыны мујас вылӧ, кӧԏ граԁ вылӧ. Мусӧ сы улӧ сіјӧ воас оз ков кујӧԁавны. Јона кујӧԁа му вылас петас зев уна вожӧн ԁа ԋӧжјӧ кутас воны, ԍетас ещаҗык кӧјԁыс. Кӧјԁыс улӧ мусӧ колӧ гӧрны арԍаԋыс. Тулыснас выԉыԍ гӧрны ԁа піԋовтны (агасавны). Гӧрны колӧ җуҗыԁҗыка.
Кӧйдыс вылӧ вужъяс пуктыссьӧны ӧтпырйӧ корнеплодъяс кӧдзигӧн. Пуктӧны найӧс радъясӧн, 70 сантиметр мӧда-мӧд радсьыс да сымда жӧ мӧда-мӧдсьыс. Пуктыны позьӧ найӧӧс либӧ кӧрт зырйӧн гуран вӧчӧмӧн, либӧ беддьӧн. Кӧјԁыс вылӧ вужјас пуктыԍԍӧны ӧтпырјӧ корԋеплоԁјас кӧԇігӧн. Пуктӧны најӧс раԁјасӧн, 70 саԋԏіметр мӧԁа-мӧԁ раԁԍыс ԁа сымԁа-жӧ мӧԁа-мӧԁԍыс. Пуктыны поԅӧ најӧӧс ԉібӧ кӧрт зырјӧн гуран вӧчӧмӧн, ԉібӧ беԃԃӧн.
Вужъяссӧ колӧ сюйны мукӧдыскӧд ӧтвесьтӧдз весиг пыдӧджык, тупкыны мунас чунь кыза кымын, либӧ джуджыдджыка, мед кынмалӧмысь эз тшыкны. Вужјассӧ колӧ ԍујны мукӧԁыскӧԁ ӧтвеԍтӧԇ веԍіг пыԁӧҗык, тупкыны мунас чуԋ кыза кымын, ԉібӧ җуҗыԁҗыка, меԁ кынмалӧмыԍ ез щыкны.
Найӧс ёна колӧ дӧзьӧритны. Радъяс кост, дай мӧда-мӧд костӧ мусӧ колӧ кокавны ёг турунысь весалӧм могысь да васӧ муас видзӧм могысь гоз-мӧдысь. Таысь кындзи ещӧ колӧ бугритны. Најӧс јона колӧ ԁӧԅӧрітны. Раԁјас кост, ԁај мӧԁа-мӧԁ костӧ мусӧ колӧ кокавны јог туруныԍ весалӧм могыԍ ԁа васӧ муас віԇӧм могыԍ гоз-мӧԁыԍ. Таыԍ кынԇі јешшӧ колӧ бугрітны.
Быд вуж бердӧ сутшкыссьӧ бедь да сэтчӧ быдмигас кӧртавсьӧны быдмӧгъясыс идзасӧн либӧ бонӧн (свеклӧлы да морковлы оз ков сутшкавнысӧ). Быԁ вуж берԁӧ сущкыԍԍӧ беԃ ԁа сетчӧ быԁмігас кӧртавԍӧны быԁмӧгјасыс іԇасӧн, ԉібӧ бонӧн (ԍвеклӧлы ԁа морковлы оз ков сущкавнысӧ).
Мед эськӧ воас бур кӧйдыс да мед ӧтпырйӧнджык воасны, лишнӧй вожъяссӧ вуж бердтіыс колӧ вундавны, кольны сӧмын 3-сянь 7 вожйӧдз. Лишнӧй вожъяссӧ вундавны колӧ цветиттӧдзыс. Бур лоӧ, вундалан кӧ тшӧтш и бокса вожъяссӧ. Меԁ еԍкӧ воас бур кӧјԁыс ԁа меԁ ӧтпырјӧнҗык воасны, ԉішнӧј вожјассӧ вуж берԁтіыс колӧ вунԁавны, коԉны сӧмын 3-ԍаԋ 7 вожјӧԇ. Ԉішнӧј вожјассӧ вунԁавны колӧ цвеԏіттӧԇыс. Бур лоӧ, вунԁалан-кӧ щӧщ і бокса вожјассӧ.
Кӧйдысыс кӧ оз во ӧтпырйӧ, сійӧс колӧ чукӧртны кыкысьӧн. Ӧтчыдсӧ вундавны водзджык воӧмъяссӧ, а недыр мысти мукӧдсӧ. Кӧјԁысыс-кӧ оз во ӧтпырјӧ, сіјӧс колӧ чукӧртны кыкыԍӧн. Ӧтчыԁсӧ вунԁавны воԇҗык воӧмјассӧ, а ԋеԁыр мыԍԏі мукӧԁсӧ.
Кӧйдыс колӧ босьтны сэк, кор сійӧ лоӧ чорыд, кор сьӧкыд нин вундыны гыжйӧн. Сёрмӧдчыны кӧйдыс босьтӧмӧн оз ков, сэки кӧйдысыс кутас киссьыны. Кӧјԁыс колӧ боԍтны сек, кор сіјӧ лоӧ чорыԁ, кор ԍӧкыԁ-ԋін вунԁыны гыжјӧн. Ԍормӧԁчыны кӧјԁыс боԍтӧмӧн оз ков, секі кӧјԁысыс кутас кіԍԍыны.
Вундалӧм либӧ вужнас нетшкӧм кӧйдыса садъяссӧ пуктӧны дӧраӧн вольсалӧм телега вылӧ да нуӧны вевт улӧ. Сэні нин кӧйдысыс дзикӧдз воӧ. Шоныд кос поводдя дырйи сэсся позьӧ вартны. Вунԁалӧм ԉібӧ вужнас ԋещкӧм кӧјԁыса саԁјассӧ пуктӧны ԁӧраӧн воԉсалӧм ԏеԉега вылӧ ԁа нуӧны вевт улӧ. Сені-ԋін кӧјԁысыс ԇікӧԇ воӧ. Шоныԁ кос повоԃԃа ԁырјі сеԍԍа поԅӧ вартны.
Тӧлӧдӧм, косьтӧм кӧйдыс пуктӧны векньыдик мешӧкъясӧ да ӧшӧдӧны вышка вылӧ либӧ амбар вевт улӧ. Позьӧ видзны и кисьтӧмӧн пӧвъяс вылын, сӧмын оз ков кыза пуктыны да колӧ видзны шыръясысь. Тӧлӧԁӧм, коԍтӧм кӧјԁыс пуктӧны векԋіԃік мешӧкјасӧ ԁа ӧшӧԁӧны вышка вылӧ ԉібӧ амбар вевт улӧ. Поԅӧ віԇны і кіԍтӧмӧн пӧвјас вылын, сӧмын оз ков кыза пуктыны ԁа колӧ віԇны шырјасыԍ.
Ӧти турнепс либӧ сёркни вужйысь позьӧ босьтны 50-сянь 200 граммӧдз кӧйдыс, свеклӧлысь — 200 грамм жӧ. Ӧԏі турнепс ԉібӧ ԍоркԋі вужјыԍ поԅӧ боԍтны 50-ԍаԋ 200 граммӧԇ кӧјԁыс, ԍвеклӧлыԍ — 200 грамм-жӧ.
Комиӧн гижис
Улитин Николай
Важ коми гижӧд