| КОЛХОЗЪЯСЫН СКӦТӦС ДӦЗЬӦРИТӦМ | КОЛХОЗЈАСЫН СКӦТӦС ԀӦԄӦРІТӦМ |
| 1. Нечерноземнӧй полосаын скӧт видзӧмлӧн да сійӧс ӧтувтӧмлӧн коланлуныс | 1. Ԋечерноԅемнӧј полосаын скӧт віԇӧмлӧн ԁа сіјӧс ӧтувтӧмлӧн коланлуныс |
| Миян видз-му овмӧс дыр кад вӧлі нянь уджалан овмӧсӧн. Скӧт видзӧм вылӧ омӧльджыка видзӧдлісны. Скӧтӧс видзлісны куйӧд вӧчӧм вӧснаджык. Куйӧдыс вӧлі колӧ му вынсьӧдӧм вылӧ. Войдӧрсӧ скӧт видзӧмыс мунліс гӧртӧм муяс вылын. Кор йӧзыс пондіс содны, пӧскӧтинаяссӧ пондісны гӧравны нянь вӧдитан му вылӧ. Сэки скӧт видзӧм пондіс чинны. Мыйӧн быри донтӧм скӧт видзаніныс, сэки скӧт видзӧмысь доходыс омӧля пондіс воны, весиг асьсӧ эз кут вештыны. | Міјан віԇму овмӧс ԁыр каԁ вӧлі ԋаԋ уҗалан овмӧсӧн. Скӧтвіԇӧм вылӧ омӧԉҗыка віԇӧԁлісны. Скӧтӧс віԇлісны кујӧԁ вӧчӧм вӧснаҗык. Кујӧԁыс вӧлі колӧ му вынԍӧԁӧм вылӧ. Војԁӧрсӧ скӧтвіԇӧмыс мунліс гӧртӧм мујас вылын. Кор јӧзыс понԁіс соԁны, пӧскӧԏінајассӧ понԁісны гӧравны ԋаԋ вӧԃітан му вылӧ. Секі скӧт віԇӧм понԁіс чінны. Мыјӧн бырі ԁонтӧм скӧтвіԇаніныс, секі скӧтвіԇӧмыԍ ԁохоԁыс омӧԉа понԁіс воны, веԍіг аԍсӧ ез кут вештыны. |
| СССР войвылын да шӧрвыяс климат да мусин (почвеннӧй) условйӧясыс сэтшӧм, он кӧ кыпӧд скӧт видзӧмсӧ, оз позь паськӧдны му уджалӧмсӧ. Сэтшӧм скӧт видзтӧм овмӧсыд ёнджыкасӧ сулалӧ поводдя сайын. Кӧдзыд, зэра гожӧмын, коді оз этшаысь овлывлы, шуам, Ленинград обласьтын, кӧдзӧм культураясыд оз вермыны асьсӧ вештыны, кынмӧны. Нянь уджалан овмӧс, абу кӧ сылы отсӧг вылӧ скӧт видзӧм, вайӧ убытка. | СССР војвылын ԁа шӧрвыјасӧ кԉімат ԁа муԍін (почвеннӧј) условіјӧјасыс сещӧм, он-кӧ кыпӧԁ скӧтвіԇӧмсӧ, оз поԅ паԍкӧԁны му уҗалӧмсӧ. Сещӧм скӧтвіԇтӧм овмӧсыԁ јонҗыкасӧ сулалӧ повоԃԃа сајын. Кӧԇыԁ, зера гожӧмын, коԁі оз ещаыԍ овлывлы, шуам Ԉеԋінграԁ облаԍтын, кӧԇӧм куԉтурајасыԁ оз вермыны аԍсӧ вештыны, кынмӧны. Ԋаԋуҗалан овмӧс, абу-кӧ сылы отсӧг вылӧ скӧтвіԇӧм, вајӧ убытка. |
| Сӧвет Союз войвывса мусинъяс пӧим рӧмаӧсь (подзолистӧй). Медым нянь культураяс сетісны ыджыдджык урожай, колӧ ёна вынсьӧдны куйӧдӧн. Сыысь ӧприч, скӧт видзӧм овмӧс вермас используйтны му уджалігӧн лоӧм торъяс: идзас, кыд, турун да мукӧдтор. Тані скӧт видзӧмыс лоӧ фабрика кодь. Ми сійӧс вердам му уджалӧмысь лоӧм продуктӧн да сійӧс пӧртам йӧлӧ, яйӧ, госӧ, кучикӧ да мукӧдторйӧ. Тайӧ висьталӧ, му уджалӧм да скӧт видзӧм — кык юкӧд, кодъясӧс торйӧдны оз позь видз-му овмӧс нуӧдӧмысь. | Сӧвет Сојуз војвывса муԍінјас пӧјім рӧмаӧԍ (поԁзоԉістӧј). Меԁым ԋаԋ куԉтурајас ԍетісны ыҗыԁҗык урожај, колӧ јона вынԍӧԁны кујӧԁӧн. Сыыԍ ӧпріч, скӧтвіԇӧм овмӧс вермас іспоԉзујтны му уҗалігӧн лоӧм торјас: іԇас, кыԁ, турун ԁа мукӧԁтор. Тані скӧтвіԇӧмыс лоӧ фабріка коԃ. Мі сіјӧс верԁам мууҗалӧмыԍ лоӧм проԁуктӧн ԁа сіјӧ пӧртам јӧлӧ, јајӧ, госӧ, кучікӧ ԁа мукӧԁторјӧ. Тајӧ віԍталӧ, мууҗалӧм ԁа скӧтвіԇӧм кык јукӧԁ, коԁјасӧс торјӧԁны оз поԅ віԇму овмӧс нуӧԁӧмыԍ. |
| Ӧні скӧт видзӧм паськӧдӧмын лои вӧчӧма ыджыд воськов. Ӧд скӧт видзан продуктаяс вылӧ колӧмыс кыптӧ. Колӧ сійӧ продуктыс СССР пытшкын сёйӧм вылӧ да заграничаӧ вузалӧм вылӧ. Каръяс корӧны скӧтӧн сетан продуктаяс, медсясӧ йӧв продуктаяс. Сідзжӧ колӧ и сиктлы. | Ӧні скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмын лоі вӧчӧма ыҗыԁ воԍков. Ӧԁ скӧтвіԇан проԁуктајас вылӧ колӧмыс кыптӧ. Колӧ сіјӧ проԁуктыс СССР пыщкын ԍојӧм вылӧ ԁа заграԋічаӧ вузалӧм вылӧ. Карјас корӧны скӧтӧн ԍетан проԁуктајас, меԁԍасӧ јӧв проԁуктајас. Сіԇ-жӧ, колӧ і ԍіктлы. |
| Революция бӧрын йӧв сикаса продукта вӧчӧм тӧдчымӧн ёна содіс. Сӧмын сёйӧмыс ёнджыка содіс да тырмымӧн эз на ло. Медсясӧ оз тырмы сы вӧсна, мый уджалысь йӧзлӧн сёйӧм-юӧмыс бурмис да коланлун сы вылӧ тӧдчымӧн кыптіс. Пытшкӧс (внутренньӧй) рыноклы да промышленносьтлы сійӧ продуктсӧ сетӧм кындзи, колӧ сетны и экспорт вылӧ. Медым скӧт видзӧмысь продуктсӧ нуны заграничаӧ. Сы весьтӧ вайны сэтысь колан машинаяс промышленносьтлы да сиктса овмӧслы. Сійӧн ӧддзӧдны индустриализация ӧд. Тайӧ кыкнан могсӧ миян скӧт видзан овмӧс эз вермы тырмӧдз и могмӧдны. Помкаыс медсясӧ лоӧ, сэні скӧт видзӧм техникаыс ёна бӧрӧ кольӧма да кӧрым база котыртӧмыс жеб. Сэсся скӧт видзӧмсӧ и торйӧдлӧма уна миллиона ӧтка крестьяна овмӧсъясын. Ӧтка овмӧсъяс жебиникӧсь да этша сетӧны вузӧс йӧв продукта. Ӧтка овмӧсъясыс, экономика боксянь ён овмӧсъясӧн, кыдзи ыжыд ӧтувъя овмӧсъяс, оз вермыны лоны. Ӧтка крестьяна видз-му овмӧсъясын, ичӧтик видз-муяс вылын оз позь вӧдитчыны бур гырысь машинаясӧн, да и сійӧ абу выгӧднӧ. Позис кӧ эськӧ машинаӧн уджавны, кокньӧдіс уджсӧ да кыпӧдіс уджыслысь продукциясӧ. Татшӧм овмӧсад рабочӧй вӧлыд, абу кӧ бокӧвӧй кыскасян удж, пондас прӧста овны. А верднысӧ колӧ во гӧгӧр чӧж. Сы вӧсна сійӧ вайӧ ыджыд убытка. Йӧла скӧт видзӧмлы ичӧт овмӧсын он вермы скӧтлы лӧсьӧдны тырмӧдз кӧрым. | Ревоԉутсіја бӧрын јӧвԍікаса проԁукта вӧчӧм тӧԁчымӧн јона соԁіс. Сӧмын ԍојӧмыс јонҗыка соԁіс ԁа тырмымӧн ез-на ло. Меԁԍасӧ оз тырмы сы вӧсна, мыј уҗалыԍ јӧзлӧн ԍојӧм јуӧмыс бурміс ԁа коланлун сы вылӧ тӧԁчымӧн кыптіс. Пыщкӧс (внутреԋԋӧј) рыноклы ԁа промышԉенноԍтлы сіјӧ проԁуктсӧ ԍетӧм кынԇі, колӧ ԍетны і експорт вылӧ. Меԁым скӧт віԇӧмыԍ проԁуктсӧ нуны заграԋічаӧ. Сы веԍтӧ вајны сетыԍ колан машінајас промышԉенноԍтлы ԁа ԍіктса овмӧслы. Сіјӧн ӧԁԇӧԁны інԁустріаԉізатсіја ӧԁ. Тајӧ кыкнан могсӧ міјан скӧтвіԇан овмӧс, ез вермы тырмӧԇ і могмӧԁны. Помкаыс меԁԍасӧ лоӧ, сені скӧт віԇӧм ԏехԋікаыс јона бӧрӧ коԉӧма ԁа кӧрым база котыртӧмыс жеб. Сеԍԍа скӧтвіԇӧмсӧ і торјӧԁлӧма уна міԉԉона ӧтка креԍԏана овмӧсјасын. Ӧтка овмӧсјас жебыԋікӧԍ ԁа еща ԍетӧны вузӧс јӧв проԁукта. Ӧтка овмӧсјасыс, економіка бокԍаԋ јон овмӧсјасӧн, кыԇі ыжыԁ ӧтувја овмӧсјас, оз вермыны лоны. Ӧтка креԍԏана віԇму овмӧсјасын, ічӧԏік віԇмујас вылын оз поԅ вӧԃітчыны бур гырыԍ машінајасӧн ԁа і сіјӧ абу выгӧԁнӧ. Поԅіс-кӧ еԍкӧ машінаӧн уҗавны, кокԋӧԁіс уҗсӧ ԁа кыпӧԁіс уҗыслыԍ проԁуктсіјасӧ. Тащӧм овмӧсаԁ робочӧј вӧлыԁ, абу-кӧ бокӧвӧј кыскаԍан уҗ, понԁас прӧста овны. А верԁнысӧ колӧ во гӧгӧр чӧж. Сы вӧсна, сіјӧ вајӧ ыҗыԁ убытка. Јӧла скӧт віԇӧмлы ічӧт овмӧсын он вермы скӧтлы лӧԍӧԁны тырмӧԇ кӧрым. |
| Пӧскӧтинаяс да видзьяс ёна на колӧ бурмӧдны, косьтыны да мелиорация нуӧдны. Тайӧ уджсӧ нуӧдны посньыд торъя крестьяна овмӧсъяс оз вермыны: огӧ кӧ бурмӧдӧ видзьяс да пӧскӧтинаяс, ог вермӧ лэптыны скӧтлысь продукциясӧ. Пӧскӧтинаяс бурмӧдӧмлӧн коланлуныс тыдалӧ со кытысь: ӧти мӧслы гожӧмбыд кежлӧ колӧ бур пӧскӧтина гектар джын, а лёк пӧскӧтина 5 гаӧдз. Бурмӧдӧм видзьяс сетӧны бур, колан турун. Васӧд видзьяс вылын туруныс ёна вежласьӧ. Сы вӧсна, турун артмытӧм воясӧ гӧль крестьяналы лоӧ скӧтсӧ вузавны. | Пӧскӧԏінајас ԁа віԇјас јона-на колӧ бурмӧԁны, коԍтыны ԁа меԉіоратсіја нуӧԁны. Тајӧ уҗсӧ нуӧԁны посԋыԁ торја креԍԏана овмӧсјас оз вермыны: огӧ-кӧ бурмӧԁӧ віԇјас ԁа пӧскӧԏінајас, ог вермӧ лептыны скӧтлыԍ проԁуктсіјасӧ. Пӧскӧԏінајас бурмӧԁӧмлӧн коланлуныс тыԁалӧ со кытыԍ: ӧԏі мӧслы гожӧмбыԁ кежлӧ колӧ бур пӧскӧԏіна гектарҗын, а ԉок пӧскӧԏіна 5 га-ӧԇ. Бурмӧԁӧм віԇјас ԍетӧны бур, колан турун. Васӧԁ віԇјас вылын туруныс јона вежлаԍӧ. Сы вӧсна, турун артмытӧм војасӧ гӧԉ креԍԏаналы лоӧ скӧтсӧ вузавны. |
| Быд крестьяналы гӧгӧрвоана, медым мӧслысь босьтны унджык йӧв да медым йӧлыс вӧлі донтӧм, колӧ лӧсьӧдны гожӧм кежлӧ бур пӧскӧтинаяс. Веж турун кӧрымыс кӧ абу, колӧ сетны силос да корнеплод кӧрымъяс. Силос либӧ шузьӧдӧм (заквашенный) кӧрым лӧсьӧдӧм кутӧ торъя значенньӧ. Силосуйтӧмнас ми вермам заптыны во чӧж кежлӧ пӧтӧс кӧрым скӧтлы. Силоссӧ лӧсьӧдігӧн ми омӧльджыка йӧрмам ывла выв вын кутӧмӧ (от силы природы) дай этшаджык весьсӧ сёяныс вошӧ, силосуйтігӧн вошӧ 10%, а турун заптігӧн 20–25%. Силос улӧ колӧ стрӧитны гырысь башняяс. Ляпкыдик силос гуясын, силосуйтӧмӧн кӧрымыс сісьмӧ да бакшасьӧ, вошӧ 20% ӧдз. Бетонируйтӧм, кирпичысь вӧчӧм гырысь башняясын вошӧмыс оз ло весиг 1½–2%. Таысь ӧприч, сэтшӧм силосыс бур сійӧн, мый сэні позьӧ силосуйтны кымынкӧ пӧлӧс кӧрым да уна кадӧ. Сы вӧсна кӧрымыс лоӧ уна сикас. Позьны пондас судзӧдны специальнӧй силосуйтан машинаяс, механизируйтны уджсӧ да мукӧдтор. | Быԁ креԍԏаналы гӧгӧрвоана, меԁым мӧслыԍ боԍтны унҗык јӧв ԁа меԁым јӧлыс вӧлі ԁонтӧм, колӧ лӧԍӧԁны гожӧм кежлӧ бур пӧскӧԏінајас. Веж турун кӧрымыс-кӧ абу, колӧ ԍетны ԍілос ԁа корԋеплоԁ кӧрымјас. Ԍілос, ԉібӧ шуԅӧԁӧм (заквашенныј) кӧрым лӧԍӧԁӧм кутӧ торја значеԋԋӧ. Ԍілосујтӧмнас мі вермам заптыны во чӧж кежлӧ пӧтӧс кӧрым скӧтлы. Ԍілоссӧ лӧԍӧԁігӧн мі омӧԉҗыка јӧрмам ывлавыв вын кутӧмӧ (от силы природы) ԁај ещаҗык веԍсӧ ԍојаныс вошӧ, ԍілосујтігӧн вошӧ 10%, а турун заптігӧн 20–25%. Ԍілос улӧ колӧ стрӧітны гырыԍ башԋајас. Ԉапкыԃік ԍілос гујасын, ԍілосујтӧмӧн кӧрымыс сіԍмӧ ԁа бакшаԍӧ, вошӧ 20%-ӧԇ. Бетоԋірујтӧм, кірпічыԍ вӧчӧм гырыԍ башԋајасын вошӧмыс оз ло веԍіг 1½–2%. Таыԍ ӧпріч, сещӧм ԍілосыс бур сіјӧн, мыј сені поԅӧ ԍілосујтны кымынкӧ пӧлӧс кӧрым ԁа уна каԁӧ. Сы вӧсна кӧрымыс лоӧ уна ԍікас. Поԅны понԁас суԇӧԁны спетсіаԉнӧј ԍілосујтан машінајас, мехаԋіԅірујтны уҗсӧ ԁа мукӧԁтор. |
| Корнеплодъяс сетӧны гырысь урожаяс. Сы пыдди найӧс колӧ вынсьӧдны да нуӧдны бур дӧзьӧр. Сы вӧсна найӧ и шусьӧны удж лэптан (трудоёмкӧй) культураясӧн. Посни ӧтка овмӧсъясын уджалысьясыс оз тырмы. Налы быть лоӧ дугӧдны корнеплод вӧдитӧмысь. Сы вӧсна налӧн оз вермы лоны йӧв сетан кӧрымыс (молокогонный корм). Ӧтка овмӧсъясӧн кӧрым лӧсьӧдӧмыс нин висьталӧ, мый скӧт видзӧм паськӧдӧм могсӧ на вылӧ артавны оз позь. Сэтшӧм овмӧсъяссӧ, гырысь ӧтувъя овмӧсъясӧ котыртӧмӧн вермам разрешитны кӧрым йылысь вопрос. Сэсся гырысь, ӧтувъя овмӧсъясын посни ӧтка овмӧс дорысь унджык позьӧ вӧчны бурторъяс: 1) позьӧ стрӧитны шоныд, югыд скӧт видзанінъяс да сэтчӧ лӧсьӧдны колана оборудованньӧяс, 2) скӧт вердӧмсӧ позьӧ нуӧдны зоотехникъяс индӧм норма серти да лӧсьӧдӧны пӧтӧса кӧрымъяс, 3) позьӧ скӧтъясӧс видзны бур условйӧясӧн да бурджыка дӧзьӧритӧмӧн, 4) позяс бӧрйыны да быдтыны бурджык том скӧтӧс, 5) позяс лӧсьӧдны унджык йӧв ваян скӧтӧс да 6) лӧсьӧдчы бур ветеринарнӧй надзор. | Корԋеплоԁјас ԍетӧны гырыԍ урожајас. Сы пыԃԃі најӧс колӧ вынԍӧԁны ԁа нуӧԁны бур ԁӧԅӧр. Сы вӧсна најӧ і шуԍӧны уҗлептан (труԁоемкӧј) куԉтурајасӧн. Посԋі ӧтка овмӧсјасын уҗалыԍјасыс оз тырмы. Налы быԏ лоӧ ԁугӧԁны корԋеплоԁ вӧԃітӧмыԍ. Сы вӧсна, налӧн оз вермы лоны јӧв ԍетан кӧрымыс (молокогонный корм). Ӧтка овмӧсјасӧн кӧрым лӧԍӧԁӧмыс-ԋін віԍталӧ, мыј скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм могсӧ на вылӧ артавны оз поԅ. Сещӧм овмӧсјассӧ, гырыԍ ӧтувја овмӧсјасӧ котыртӧмӧн вермам разрешітны кӧрым јылыԍ вопрос. Сеԍԍа гырыԍ, ӧтувја овмӧсјасын посԋі ӧтка овмӧс ԁорыԍ, унҗык поԅӧ вӧчны бурторјас: 1) поԅӧ стрӧітны шоныԁ, југыԁ скӧтвіԇанінјас ԁа сетчӧ лӧԍӧԁны колана оборуԁоваԋԋӧјас, 2) скӧт верԁӧмсӧ поԅӧ нуӧԁны зооԏехԋікјас інԁӧм норма ԍерԏі, ԁа лӧԍӧԁӧны пӧтӧса кӧрымјас, 3) поԅӧ скӧтјасӧс віԇны бур условіјӧјасӧн ԁа бурҗыка ԁӧԅӧрітӧмӧн, 4) поԅас бӧрјыны ԁа быԁтыны бурҗык том скӧтӧс, 5) поԅас лӧԍӧԁны унҗык јӧв вајан скӧтӧс ԁа 6) лӧԍӧԁчы бур веԏерінарнӧј наԁзор. |
| Тайӧ став условйӧыс кӧ эм, сэк донтӧммас скӧт видзӧмыс да тшӧтш кыптас сылӧн производительносьтыс да доходносьтыс. | Тајӧ став условіјӧыс-кӧ ем, сек ԁонтӧммас скӧтвіԇӧмыс ԁа щӧщ кыптас сылӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс ԁа ԁокоԁноԍтыс. |
| Скӧт видзӧм вопрос могмӧдӧмлӧн туйыс ӧтик — сійӧ ӧтлаӧдны уна миллиона ӧтка крестьяна овмӧсъяссӧ колхозъясӧ да лӧсьӧдны ыджыд овмӧс. Овмӧс лэптан туйясыс — коллективизация, кооперация. Миянлы тайӧ туйясӧдыс и колӧ мунны. | Скӧт віԇӧм вопрос могмӧԁӧмлӧн тујыс ӧԏік — сіјӧ ӧтлаӧԁны уна міԉԉона ӧтка креԍԏана овмӧсјассӧ колхозјасӧ ԁа лӧԍӧԁны ыҗыԁ овмӧс. Овмӧс лептан тујјасыс коԉԉекԏівізатсіја, кооператсіја. Міјанлы тајӧ тујјасӧԁыс і колӧ мунны. |
| 2. Ӧтувъя скӧт оланін (скотный двор) | 2. Ӧтувја скӧтоланін (скотныј ԁвор) |
| Медым скӧт видзӧмсӧ ӧтувтны да нуӧдны реконструкция, первойя могӧн лоӧ — вӧчны ӧтувъя скӧт видзанін. Вӧчны сы серти, кыдзи тшӧктӧ зоогигиена (скӧт дзоньвидзалун йылысь наука). Скӧт видзанінсӧ колӧ вӧчны сідзи, медым сынӧдсӧ позис кутны сӧстӧмӧс. Сэсся, мед вӧлі тырмымӧн югыд, шоныд да кос. Скӧтъясӧс юклыны, медым мӧда-мӧдыслы эз мешайтны да мед позис найӧс бура дӧзьӧритны. Медым ӧнія ӧтувтчысь колхозникъяс вермисны стрӧитны скӧт картаяс, колӧ, медым сійӧ картаясыс эз зэв донаӧ сувтны. Сы могысь позьӧ видзны важ скӧт видзанінъясысь материалсӧ (вӧрсӧ). Колӧ скӧт картасӧ вӧчны сідзи арталӧмӧн, медым сійӧс мӧдысь позис ыдждӧдны да бурмӧдны. | Меԁым скӧтвіԇӧмсӧ ӧтувтны ԁа нуӧԁны реконструктсіја, первојја могӧн лоӧ — вӧчны ӧтувја скӧтвіԇанін. Вӧчны сы ԍерԏі, кыԇі щӧктӧ зоогігіјена (скӧт ԇоԋвіԇалун јылыԍ наука). Скӧтвіԇанінсӧ колӧ вӧчны сіԇі, меԁым сынӧԁсӧ поԅіс кутны сӧстӧмӧс. Сеԍԍа, меԁ вӧлі тырмымӧн југыԁ, шоныԁ ԁа кос. Скӧтјасӧс јуклыны, меԁым мӧԁа-мӧԁыслы ез мешајтны ԁа меԁ поԅіс најӧс бура ԁӧԅӧрітны. Меԁым ӧніја ӧтувтчыԍ колхоԅԋікјас вермісны стрӧјітны скӧт картајас, колӧ, меԁым сіјӧ картајасыс ез зев ԁонаӧ сувтны. Сы могыԍ, поԅӧ віԇны важ скӧтвіԇанінјасыԍ маԏеріалсӧ (вӧрсӧ). Колӧ скӧт картасӧ вӧчны сіԇі арталӧмӧн, меԁым сіјӧс мӧԁыԍ поԅіс ыҗԁӧԁны ԁа бурмӧԁны. |
| Миян водзын сулалӧ мог — бурмӧдны скӧтлысь олан условйӧсӧ. Сідзкӧ скӧт картаяслы колӧ лоны со кутшӧм требованньӧяс: | Міјан воԇын сулалӧ мог; бурмӧԁны скӧтлыԍ олан условіјӧсӧ. Сіԇ-кӧ, скӧт картајаслы колӧ лоны, со кущӧм требоваԋԋӧјас: |
| 1. Скӧт оланінъяс колӧ стрӧитавны сэтшӧм местаясӧ, кытчӧ оз лок пукалан ва. Стрӧйба улӧ медбур подулӧн (грунтӧн) лыддьысьӧ изъя грунт. Скӧт картаяссӧ колӧ вӧчны асыв-лунӧ банӧн, медым скӧт видзанінад кокньыдджыка пырис шонді югӧр да шоныд. Стрӧитчан материалыс (кер плака) мед вӧлі кос, да ас пиас оз кыскы улиссӧ (сыросьтсӧ). | 1. Скӧтоланінјас колӧ стрӧітавны сещӧм местајасӧ, кытчӧ оз лок пукалан ва. Стрӧјба улӧ меԁбур поԁулӧн (грунтӧн) лыԃԃыԍӧ ізја грунт. Скӧт картајассӧ колӧ вӧчны асыв лунӧ банӧн, меԁым скӧтвіԇанінаԁ кокԋіԁҗыка пыріс шонԁі југӧр ԁа шоныԁ. Стрӧітчан маԏеріалыс (кер плака) меԁ вӧлі кос, ԁа ас піјас оз кыскы уԉіссӧ (сыроԍтсӧ). |
| 2. Скӧт видзанінлӧн судтаыс кӧлӧ лоны 250–275 см джуджда. Тайӧ судтанас лоӧ кубатураыс ӧти скӧт вылӧ 20,6 куб. м. Бура кӧ лоӧ лӧсьӧдӧма вентиляция, тайӧ кубатура зэв лӧсьыда тырмӧ. Йиркыс колӧ лоны топыд да мед эз лэдз шоныдсӧ ни скӧтсянь каян русӧ. Петны кӧ пондас шоныдыс, йирксьыс кутас ва войтавны дай ӧдйӧ сісьмыны. Джоджсӧ колӧ вӧчны вылӧджык, медым муас оз инмы 25 см кымын. Сэсся ӧд сэті жӧ пондас визувтны куйӧд ваыс. Джоджсӧ колӧ вӧчны сідзи, медым сэтчӧ оз йидж ва ни газ. Сідзнад, колӧ лоны топыд, шоныд да ӧтшыльыд. Тадзи вӧчӧм могысь колан материалъяс миян абуӧсь. Медбур джоджъясӧн лоӧны: топӧдӧм сёй вылӧ вольсавны плакаысь джодж. Позьӧ вӧчны и бетонысь. Сӧмын плакаысь джоджтӧ лоӧ тшӧкыда ремонтируйтны, а мӧдсӧ — ёна вольсавны. Джоджыс вӧчсьӧ неуна католӧн куйӧд ва лэччан жӧлӧблань, медым куйӧд ваыс петіс скӧт оланінысь ывлаӧ. Куйӧд ва лэччан воргасӧ бурджык вӧчны кык торйысь: ӧтиас — площадькодьӧс, кытчӧ чукӧрмӧ вольӧсыс да асмогыс; мӧдӧс — жӧлӧб (ворга), кыті визувтӧ куйӧд ваыс. Восьса воргаыс бурджык, тупкӧса ворга дорысь. Восьса воргасӧ позьӧ дӧзьӧритны да весавны. Ӧд куйӧд ваыс визувтӧ ньӧжйӧ да чукӧрмӧ. Сы вӧсна сійӧ дуксьӧ да сісьмӧ. Сы йылысь висьталӧ чорыд аммиак дук кылӧмыс. Сэтшӧминын скӧтлы овны зэв вреднӧ. | 2. Скӧтвіԇанінлӧн суԁтаыс кӧлӧ лоны 250–275 см. җуҗта. Тајӧ суԁтанас лоӧ кубатураыс ӧԏі скӧт вылӧ 20,6 куб. м. Бура-кӧ лоӧ лӧԍӧԁӧма віԋԏіԉатсіја тајӧ кубатура зев лӧԍыԁа тырмӧ. Јіркыс колӧ лоны топыԁ ԁа меԁ ез леԇ шоныԁсӧ, ԋі скӧтԍаԋ кајан русӧ. Петны-кӧ понԁас шоныԁыс, јіркԍыс кутас ва војтавны ԁај ӧԁјӧ сіԍмыны. Җоҗсӧ колӧ вӧчны вылӧҗык, меԁым муас оз інмы 25 см. кымын. Сеԍԍа-ӧԁ сеті-жӧ понԁас візувтны кујӧԁ ваыс. Җоҗсӧ колӧ вӧчны сіԇі, меԁым сетчӧ оз јіҗ ва-ԋі газ. Сіԇнаԁ, колӧ лоны топыԁ, шоныԁ ԁа ӧтшыԉыԁ. Таԇі вӧчӧм могыԍ колан маԏеріалјас міјан абуӧԍ. Меԁбур җоҗјасӧн лоӧны: топӧԁӧм ԍој вылӧ воԉсавны плакаыԍ җоҗ. Поԅӧ вӧчны і бетоныԍ. Сӧмын плакаыԍ җоҗтӧ лоӧ щӧкыԁа ремонԏірујтны, а мӧԁсӧ — јона воԉсавны. Җоҗыс вӧчԍӧ ԋеуна католӧн кујӧԁ ва летчан жӧлӧблаԋ, меԁым кујӧԁваыс петіс скӧтоланіныԍ ывлаӧ. Кујӧԁва летчан воргасӧ бурҗык вӧчны кык торјыԍ ӧԏіас — плошщаԃ коԃӧс, кытчӧ чукӧрмӧ воԉӧсыс ԁа асмогыс; мӧԁӧс — жӧлӧб (ворга), кыті візувтӧ кујӧԁваыс. Воԍса воргаыс бурҗык, тупкӧса ворга ԁорыԍ. Воԍса воргасӧ поԅӧ ԁӧԅӧрітны ԁа весавны. Ӧԁ кујӧԁ ваыс візывтӧ ԋӧжјӧ ԁа чукӧрмӧ. Сы вӧсна сіјӧ ԁукԍӧ ԁа сіԍмӧ. Сы јылыԍ віԍталӧ чорыԁ амміак ԁук кылӧмыс. Сещӧм інын скӧтлы овны зев вреԁнӧ. |
| Куйӧд ва чукӧртаніныс (дозйыс) лӧсьӧдчысьӧ ортсӧ. Сэтысь сійӧс гумлалӧны бӧчкаясӧ да кыскалӧны муяс вылӧ. | Кујӧԁва чукӧртаніныс (ԁозјыс) лӧԍӧԁчыԍӧ ортсӧ. Сетыԍ сіјӧ гумлалӧны бӧчкајасӧ ԁа кыскалӧны мујас вылӧ. |
| 3. Скӧт видзанінлысь ӧдзӧсъяссӧ колӧ вӧчны сідзи, медым эз ветлы пыр-пыр ветлан тӧв. Бурджык найӧс вӧчны кык пӧвстаӧн, либӧ лӧсьӧдны ӧдзӧс паныдсӧ тамбур (занавес) либӧ посводз. | 3. Скӧтвіԇанінлыԍ ӧԇӧсјассӧ колӧ вӧчны сіԇі, меԁым ез ветлы пыр-пыр ветлан тӧв. Бурҗык најӧс вӧчны кык пӧвсаӧн, ԉібӧ лӧԍӧԁны ӧԇӧс паныԁсӧ тамбур (занавес), ԉібӧ посвоԇ. |
| Ӧдзӧсъясыс колӧны лоны паськыдӧсь да джуджыдӧсь. Медым пыриг-петігӧн скӧтыс эз доймав. Колӧ, медым пӧдлавсьӧны топыда да воссьӧны ортсыладорӧ. | Ӧԇӧсјасыс колӧны лоны паԍкыԁӧԍ ԁа җуҗыԁӧԍ. Меԁым пыріг-петігӧн скӧтыс ез ԁојмав. Колӧ, меԁым пӧԁлавԍӧны топыԁа ԁа воԍԍӧны ортсылаԁорӧ. |
| 4. Ӧшиньясыс колӧны лоны сы ыдждаӧсь, медым ыджданас вӧліны 1⁄10–1⁄12 юкӧн став джодж площадьыслӧн. Медым ӧшинь восьтігӧн тӧлыс эз ыргы скӧтлы, колӧ воссян рамасӧ вӧчны со кутшӧмӧс: ортсыладор рамаыслысь вывладорсӧ дзиръясӧн тувъялӧны куричас. Восьтанӧн вӧчӧны улыссӧ. Пытшкӧс рамаыслысь улыссӧ тувъялӧны куричӧ, а воссянладорсӧ вӧчӧны выліас. | 4. Ӧшіԋјасыс колӧны лоны сы ыҗԁаӧԍ, меԁым ыҗԁанас вӧліны 1/10–1/12 јукӧн став җоҗ плошщаԃыслӧн. Меԁым ӧшіԋ воԍтігӧн тӧлыс ез ыргы скӧтлы, колӧ воԍԍан рамасӧ вӧчны со кущӧмӧс: ортсылаԁор рамаыслыԍ вывлаԁорсӧ ԇірјасӧн тувјалӧны курічас. Воԍтанӧн вӧчӧны улыссӧ. Пыщкӧс рамаыслыԍ улыссӧ тувјалӧны курічӧ, а воԍԍанлаԁорсӧ вӧчӧны выліас. |
| 5. Скӧтъяслы ёна колӧ сӧстӧм сынӧд. Тупкӧса скӧт картаясад найӧ лолалӧны тшыкӧм сынӧдӧн. Тшыкӧм сынӧдыс скӧтъяслӧн лоӧ асланыс олігӧн да куйӧд сісьмигӧн. Скӧтлысь дзоньвидзалунсӧ видзӧм могысь да налысь продуктивносьтсӧ кыпӧдӧм могысь, колӧ тӧждысьны сы вӧсна, медым скӧтлӧн оланінас сынӧдыс вӧлі сӧстӧм. Сӧстӧмыс вермас лоны сӧмын бур вентиляцияӧн. Вентиляцияыс медъёна колӧ СССР войвылын, кӧні колӧ тӧждысьны шоныд скӧт видзанін вӧсна. Ӧд ӧдзӧс да ӧшинь восьтлӧмӧн тӧлӧдӧмӧн оз ло колана температура, кутшӧм колӧ бур ногӧн скӧт видзигӧн, медся нин лысьтысь скӧт видзигӧн. Медбур вентиляция системаыс лоӧ кык трубаысь: ӧтиыс лэдзӧ (кыскӧ) кӧдзыд сӧстӧм сынӧд, а мӧдыс — вӧтлӧ ортсӧ тшыкӧм, лёк дука сынӧдсӧ. | 5. Скӧтјаслы јона колӧ сӧстӧм сынӧԁ. Тупкӧса скӧт картајасаԁ, најӧ лолалӧны щыкӧм сынӧԁӧн. Щыкӧм сынӧԁыс скӧтјаслӧн лоӧ асланыс олігӧн ԁа кујӧԁ ԍіԍмігӧн. Скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ віԇӧм могыԍ ԁа налыԍ проԁукԏівноԍтсӧ кыпӧԁӧм могыԍ, колӧ тӧжԁыԍны сы вӧсна, меԁым скӧтлӧн оланінас сынӧԁыс вӧлі сӧстӧм. Сӧстӧмыс вермас лоны сӧмын бур венԏіԉатсіјаӧн. Венԏіԉатсіјаыс меԁјона колӧ СССР војвылын, кӧні колӧ тӧжԁыԍны шоныԁ скӧтвіԇанін вӧсна. Ӧԁ ӧԇӧс ԁа ӧшіԋ воԍтлӧмӧн тӧлӧԁӧмӧн оз ло колана ԏемпература, кущӧм колӧ бурногӧн скӧт віԇігӧн, меԁԍа-ԋін лыԍтыԍ скӧт віԇігӧн. Меԁбур венԏіԉатсіја ԍіԍԏемаыс лоӧ кык трубаыԍ: ӧԏіыс леԇӧ (кыскӧ) кӧԇыԁ сӧстӧм сынӧԁ, а мӧԁыс — вӧтлӧ ортсӧ щыкӧм, ԉок, ԁука сынӧԁсӧ. |
| 6. Скӧт карта пытшкӧсыс вӧчсьӧ скӧт лыд серти да найӧс юклӧм-сувтӧдлӧм серти. Тайӧ колӧ помнитны. Топыда кӧ скӧттӧ сувтӧдалан, сэки оз нин позь бура, пелька видзны скӧт видзанінсӧ. Ӧд пельклун — дзоньвидзалун кутӧ. Вывті кӧ гырысьӧсь, скӧт картаясыд лоӧны кӧдзыдӧсь. Видлӧгъяс тӧдмӧдӧма, мый сынӧд кубатураыс ӧти скӧт вылӧ колӧ лоны 20 м³. Медым лысьтан мӧсъяслысь сулаланінсӧ бурджыка дӧзьӧритны, кокньӧдны дӧзьӧритӧмсӧ, видзтыны вольӧссӧ, сы вӧсна стойкасӧ вӧчӧны дженьыдджыкаӧс. Арталӧны сідз, медым мӧслӧн бӧр кокъясыс сулалісны джодж помас моз. Мӧскыс кор водас, мед юрыс вӧлі лясни судтаыс. Сы вӧсна ляснисӧ вӧчӧны ляпкыдикӧс. Кӧртӧдсӧ вылісянь ӧшӧдӧны. Вылісянь ӧшалана домалӧмыс колӧ сы вӧсна, мед мӧсъяс эз вермыны мӧда-мӧдыслысь сёянсӧ сёйны да эз вермыны нювсьыны. Кормушкалысь судтасӧ колӧ вӧчны 1,4–1,6 м кузя; а пасьтаыс 1,35–1,55 м пасьта. Кыдзи скӧтӧс сувтӧдлыны ӧтувъя скӧт видзанінӧ. Кык радӧн кӧ сувтӧдлыны, сэки колӧ сувтӧдлыны ӧтар-мӧдарӧ юръясӧн. Тадзи сувтӧдлӧмнас кокньыдджык видзны скӧтӧс вуджана висьӧмъяс паськалӧмысь, да и кӧдзыд стенсьыс торйӧдӧны вердчыны ветланінӧн. Лясниясыс вӧчсьӧны уна сикас вӧрысь (материалъясысь). Сӧмын колӧ вӧчны топыдӧс, шыльыдӧс мед вӧлі позьӧ весавны да дезинфекция вӧчны. | 6. Скӧт карта пыщкӧсыс вӧчԍӧ скӧт лыԁ ԍерԏі ԁа најӧс јуклӧм-сувтӧԁлӧм ԍерԏі. Тајӧ колӧ помԋітны. Топыԁа-кӧ скӧттӧ сувтӧԁалан, секі оз-ԋін поԅ бура, пеԉка віԇны скӧтвіԇанінсӧ. Ӧԁ пеԉклун — ԇоԋвіԇалун кутӧ. Вывті-кӧ гырыԍӧԍ скӧт картајасыԁ лоӧны кӧԇыԁӧԍ. Віԁлӧгјас тӧԁмӧԁӧма, мыј сынӧԁ кубатураыс ӧԏі скӧт вылӧ колӧ лоны 20 кбм. Меԁым лыԍтан мӧсјаслыԍ сулаланінсӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітны, кокԋӧԁны ԁӧԅӧрітӧмсӧ, віԇтыны воԉӧссӧ, сы вӧсна стојкасӧ вӧчӧны җеԋыԁҗыкаӧс. Арталӧны сіԇ, меԁым мӧслӧн бӧркокјасыс сулалісны җоҗ помас моз. Мӧскыс кор воԁас, меԁ јурыс вӧлі јаԍԉі суԁтаыс. Сы вӧсна ԉаԍԋісӧ вӧчӧны ԉапкыԃікӧс. Кӧртӧԁсӧ вылыԍаԋ ӧшӧԁӧны. Вылыԍаԋ ӧшалана ԁомалӧмыс колӧ сы вӧсна, меԁ мӧсјас ез вермыны мӧԁа-мӧԁыслыԍ ԍојансӧ ԍојны ԁа ез вермыны ԋувԍыны. Кормушкалыԍ суԁтасӧ колӧ вӧчны 1,4–1,6 м. куԅа; а паԍтаыс 1,35–1,55 м. паԍта. Кыԇі скӧтӧс сувтӧԁлыны ӧтувја скӧтвіԇанінӧ. Кык раԁӧн-кӧ сувтӧԁлыны, секі колӧ сувтӧԁлыны ӧтар-мӧԁарӧ јурјасӧн. Таԇі сувтӧԁлӧмнас кокԋіԁҗык віԇны скӧтӧс вуҗана віԍӧмјас паԍкалӧмыԍ ԁа і кӧԇыԁ ԍԏенԍыс торјӧԁӧны верԁчыны ветлан інӧн. Ԉаԍԋіјасыс вӧчԍӧны уна ԍікас вӧрыԍ (маԏерјалјасыԍ). Сӧмын колӧ вӧчны топыԁӧс, шыԉыԁӧс меԁ вӧлі поԅӧ весавны ԁа ԃеԅінфектсіја вӧчны. |
| 7. Медым скӧтӧс сӧстӧма видзны, колӧ вольӧс. Вольӧсыс колӧ лоны сӧстӧм, да мед вӧлі ас пытшкас вермӧ кыскыны куйӧд васӧ. Вольӧс лыд колӧмыс абу ӧткодь. Сійӧ артавсьӧ скӧт серти, вольӧс бурлун серти. Ӧти лун кежлӧ, шӧркодя кӧ босьтам, ӧти вӧвлы либӧ мӧслы колӧ 2–3 кг, порсьлы 1–2 кг, ыжлы 200–400 г. Куйӧд ванас кӧтасьӧм вольӧссӧ шыблалӧны скӧт видзанінсьыс. Колӧ частӧджыка весавны. Зэв нин кӧ он эшты, кӧть ӧтчыд лун кежлӧ. Тадзи вӧчӧны куйӧд видзтӧм ӧтувъя скӧт видзанінъясын. Колхозъясын колӧ водзмӧстчыны татшӧм скӧт видзанінъяссӧ лӧсьӧдавны. Дерт, первой кадӧ позьӧ вӧчлыны куйӧда скӧт видзанін, кӧні куйӧдыс скӧт кок улын. Сӧмын татшӧм скӧт видзаніныд скӧтлысь дзоньвидзалун видзӧм боксяньыс оз ло бур. Бурджыксӧ лӧсьӧдны вермытӧмыс, мыйкӧдыра кежлӧ, тшӧктӧ татшӧм скӧт видзанінсӧ лӧсьӧдлыны. | 7. Меԁым скӧтӧс сӧстӧма віԇны колӧ воԉӧс. Воԉӧсыс колӧ лоны: сӧстӧм ԁа меԁ вӧлі аспыщкас вермӧ кыскыны кујӧԁвасӧ. Воԉӧс лыԁ колӧмыс абу ӧткоԃ. Сіјӧ артавԍӧ скӧт ԍерԏі, воԉӧс бурлун ԍерԏі. Ӧԏі лун кежлӧ, шӧркоԃа-кӧ боԍтам, ӧԏі вӧвлы, ԉібӧ мӧслы колӧ 2–3 кг. порԍлы 1–2 кг. ыжлы 200–400 гр. Кујӧԁ ванас кӧтаԍӧм воԉӧссӧ шыблалӧны скӧт віԇанінԍыс. Колӧ частӧҗыка весавны. Зев-ԋін-кӧ он ешты, кӧԏ ӧтчыԁ лун кежлӧ. Таԇі вӧчӧны кујӧԁ віԇтӧм ӧтувја скӧтвіԇанінјасын. Колхозјасын колӧ воԇмӧстчыны тащӧм скӧтвіԇанінјассӧ лӧԍӧԁавны. Ԃерт, первӧј каԁӧ поԅӧ вӧчлыны кујӧԁа скӧтвіԇанін, кӧні кујӧԁыс скӧт кок улын. Сӧмын тащӧм скӧтвіԇаніныԁ скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалун віԇӧм бокԍаԋыс оз ло бур. Бурҗыксӧ лӧԍӧԁны вермытӧмыс, мыјкӧԁыра кежлӧ, щӧктӧ тащӧм скӧтвіԇанінсӧ лӧԍӧԁлыны. |
| Бурджык вольӧсӧн лыддьысьӧ нянь культураяслӧн идзас. Медся бурӧн лыддьӧны сю идзас. Сӧмын сійӧ мед вӧлі кос да абу сісьмӧма, тшаксялӧма. Сійӧ ёна кыскӧ куйӧд васӧ да сы вылын мӧслы небыдджык куйлыныс. Идзассӧ кӧ вольсалӧны посньӧдлытӧг, сэки сы дорысь бурджык лоӧ трунда. Сӧмын сійӧ мед вӧлі муысь весалӧм, косьтӧм трунда. Шыртӧм идзас ёна содтӧ куйӧд чукӧрсӧ да сынӧдыс ёнджыка пырӧ. Сы вӧсна куйӧдыс ӧдйӧ сісьмӧ, воштӧ пӧтӧслун веществояссӧ да чинӧ куйӧд лыдыс. Трунда вольӧсыс пуксьӧ топыда да пытшкас сынӧдлы пырнысӧ оз лэдз. Сы вӧсна пӧтӧслуна веществояссӧ этшаджыка воштӧ. Трунда вольӧс зэв бура кыскӧ ас пиас аммиачнӧй газъяс. Сійӧ картаясын, кӧні скӧтсӧ видзӧны куйӧд вылын, ӧти скӧт вылӧ медводдзаысь вольсалігӧн, трунда вольӧс колӧ: | Бурҗык воԉӧсӧн лыԃԃыԍӧ ԋаԋ куԉтурајаслӧн іԇас. Меԁԍа бурӧн лыԃԃӧны ԍу іԇас. Сӧмын сіјӧ меԁ вӧлі кос ԁа абу ԍіԍмӧма, щакԍалӧма. Сіјӧ јона кыскӧ кујӧԁ васӧ ԁа сы-вылын мӧслы ԋебыԁҗык кујлыныс. Іԇассӧ-кӧ воԉсалӧны посԋӧԁлытӧг, секі сы ԁорыԍ бурҗык лоӧ трунԁа. Сӧмын сіјӧ меԁ вӧлі муыԍ весалӧм, коԍтӧм трунԁа. Шыртӧм іԇас јона соԁтӧ кујӧԁ чукӧрсӧ ԁа сынӧԁыс јонҗыка пырӧ. Сы вӧсна, кујӧԁыс ӧԁјӧ ԍіԍмӧ, воштӧ пӧтӧслун веществојассӧ ԁа чінӧ кујӧԁ лыԁыс. Трунԁа воԉӧсыс пукԍӧ топыԁа ԁа пыщкас сынӧԁлы пырнысӧ оз леԇ. Сы вӧсна пӧтӧслуна веществојассӧ ещаҗыка воштӧ. Трунԁа воԉӧс зев бура кыскӧ ас піјас амміачнӧј газјас. Сіјӧ картајасын, кӧні скӧтсӧ віԇӧны кујӧԁ вылын, ӧԏі скӧт вылӧ меԁвоԇԇаыԍ воԉсалігӧн, трунԁа воԉӧс колӧ: |
| Лысьтан гырысь скӧтлы .... | Лыԍтан гырыԍ скӧтлы .... |
| 25–60 гр. | 25–60 гр. |
| посни скӧтлы .... | посԋі „ .... |
| 4–10 гр. | 4–10 гр. |
| а водзӧ быд лун содтысьӧ; | а воԇӧ быԁ лун соԁтыԍӧ; |
| Лысьтан гырысь скӧтлы .... | Лыԍтан гырыԍ скӧтлы .... |
| 1,5–2 кг. | 1,5–2 кг. |
| посни скӧтлы .... | посԋі .... |
| 0,4–0,8 кг. | 0,4–0,8 кг. |
| Трундаӧн вольсалігӧн колӧ торъя ёна сӧстӧмӧн видзны мӧслысь вӧрасӧ. Ӧд посньыдик трунда ёгъясыс сибдӧны мӧс вӧраӧ. Сэсянь вермас веськавны йӧв пиӧ. | Трунԁаӧн воԉсалігӧн колӧ торја јона сӧстӧмӧн віԇны мӧслыԍ вӧрасӧ. Ӧԁ посԋіԃік трунԁа јогјасыс ԍібԁӧны мӧс вӧраӧ. Сеԍаԋ вермас веԍкавны јӧвпіјӧ. |
| Идзасысь да трундаысь кындзи позьӧ вольсавны пу коръяс, пыш чуль, пильнӧй пызь, коз пу лыс. Пуяслысь кӧ корсӧ бура косьтӧма да весалӧма, сыысь лоӧ зэв бур вольӧс. Пыш чуль оз вермы лоны бур вольӧсӧн, сы вӧсна коснас сійӧ скӧтлы ёна нырас кайӧ да лолавныс ёна сьӧктӧдӧ, а уль картасӧ ёнджыка няйтчӧдӧ. Пильнӧй пызьыс кӧ кос, бура юӧ кизьӧрторъяссӧ, но сійӧ чорыд дай му вынсьӧдан выныс ичӧт. Кыдз пу кор вермас лоны бурӧн сӧмын идзас сорӧн вольсалӧмӧн. Куйӧд васӧ кысканлуныс сылӧн абу жӧ ыджыд. | Іԇасыԍ ԁа трунԁаыԍ кыԋԇі поԅӧ воԉсавны пукорјас, пыш чуԉ, піԉнӧј пыԅ, козпу лыс. Пујаслыԍ-кӧ корсӧ бура коԍтӧма ԁа весалӧма, сыыԍ лоӧ зев бур воԉӧс. Пыш чуԉ оз вермы лоны бур воԉӧсӧн, сы вӧсна коснас сіјӧ скӧтлы јона нырас кајӧ ԁа лолавныс јона ԍӧктӧԁӧ, а уԉ картасӧ јонҗыка ԋајтчӧԁӧ. Піԉнӧј пыԅыс-кӧ кос, бура јуӧ кіԅерторјассӧ, но сіјӧ чорыԁ ԁај му вынԍӧԁан выныс ічӧт. Кыԇпу кор вермас лоны бурӧн, сӧмын іԇас сорӧн воԉсалӧмӧн. Кујӧԁ васӧ кысканлуныс сылӧн абу-жӧ ыҗыԁ. |
| 8. Скӧт видзанінын колӧ кутны сэтшӧм температура (шоныдсӧ), кутшӧм температура медбур скӧт дзоньвидзалунлы. Температура вежласьӧмыс медъёна оз лӧсяв нежнӧя быдтӧм да дӧзьӧритан скӧтъяслы да куканьяслы. Лысьтан скӧтъяслы лӧсялана температураӧн профессор Богданов лыддьӧ 12,5°С, лэдзӧм-лэптӧмсӧ вежлавны позьӧ 6,5°-ӧдз, вылӧсӧ 17,5°С-ӧдз. Дерт, тайӧ улыс да вылыс лыда индӧм температураа лыдъясыс абу бур скӧт дзоньвидзалунлы. Та вӧсна температурасӧ скӧт видзанінын колӧ кутны коланаӧс. Сӧмын колӧ лӧсьӧдны бур вентиляцияяс. Со тайӧ медколана торъясыс, кодъясӧс колӧ лӧсьӧдны скӧт видзанінъясӧ, мед скӧтлӧн оласногыс да дзоньвидзалуныс бурмис. | 8. Скӧтвіԇанінын колӧ кутны сещӧм ԏемпература (шоныԁсӧ), кущӧм ԏемпература меԁбур скӧт ԇоԋвіԇалунлы. Ԏемпература вежлаԍӧмыс меԁјона оз лӧԍав ԋежнӧја быԁтӧм ԁа ԁӧԅӧрітан скӧтјаслы ԁа кукаԋјаслы. Лыԍтан скӧтјаслы лӧԍалана ԏемператураӧн профессор Богԁанов лыԃԃӧ 12,5° С, леԇӧм лептӧмсӧ вежлавны поԅӧ 6,5°-ӧԇ, вылӧсӧ 17,5° С-ӧԇ. Ԃерт, тајӧ улыс ԁа вылыс лыԁа інԁӧм ԏемператураа лыԁјасыс абу бур скӧт ԇоԋвіԇалунлы. Та вӧсна ԏемпературасӧ скӧтвіԇанінын колӧ кутны коланаӧс. Сӧмын колӧ лӧԍӧԁны бур веԋԏіԉатсіјајас. Со тајӧ меԁколана торјасыс, коԁјасӧс колӧ лӧԍӧԁны скӧтвіԇанінјасӧ, меԁ скӧтлӧн оласногыс ԁа ԇоԋвіԇалуныс бурміс. |
| Ӧтка крестьяна овмӧсъясын скӧт видзаніныс пемыд да кӧдзыд. Кодлӧн шоныд, сэні сынӧдыс лолавныс сьӧкыд. Татшӧм скӧт видзаніныд абу бур. Сы вӧсна медводдза могӧн скӧтӧс ӧтувтӧмын да реконструкция нуӧдӧмын лоӧ ыджыд скӧт оланін стрӧитӧм. | Ӧтка креԍԏана овмӧсјасын скӧтвіԇаніныс пемыԁ ԁа кӧԇыԁ. Коԁлӧн шоныԁ, сені сынӧԁыс лолавныс ԍӧкыԁ. Тащӧм скӧтвіԇаніныԁ абу бур. Сы вӧсна меԁвоԇԇа могӧн скӧтӧс ӧтувтӧмын ԁа реконструктсіја нуӧԁӧмын лоӧ ыҗыԁ скӧтоланін стрӧітӧм. |
| 3. Мый сетӧ йӧла скӧтӧс правильнӧя дӧзьӧритӧм | 3. Мыј ԍетӧ јӧла скӧтӧс правіԉнӧја ԁӧԅӧрітӧм |
| Посни крестьяна овмӧсъясӧс ӧтувтӧм гырысь коллективнӧй овмӧсъясӧ потребительскӧй скӧт видзӧмным пӧрӧ вузӧс (тӧварнӧй) скӧт видзӧмӧ. Мӧд ног кӧ шуны, вермыны пондам продукциясӧ вузавны бокӧ. Ӧтка крестьяна овмӧсъясын, медся нин ыджыд семьяа овмӧсын пӧшти став йӧв продукциясӧ асьныс сёйӧны. Вичмыштас кӧ вузавныс, зэв этшаник. Вузаланіныс ылын вӧсна вузавны нуӧмыс ачыс асьсӧ продуктаыс оз вешты. Колхозъяс вермыны пондасны видзны унджык йӧла скӧт. Йӧвсӧ пондасны вузавны рынок вылын да докодыс унджык лоӧ. Тайӧ вермас лоны сӧмын сэк, кор ми скӧтӧс кутам бура вердны, видзны да дӧзьӧритны. | Посԋі креԍԏана овмӧсјасӧс ӧтувтӧм гырыԍ коԉԉекԏівнӧј овмӧсјасӧ потребіԏеԉскӧј скӧтвіԇӧмным пӧрӧ вузӧс (тӧварнӧј) скӧтвіԇӧмӧ. Мӧԁ ног-кӧ шуны, вермыны понԁам проԁуктсіјасӧ вузавны бокӧ. Ӧтка креԍԏана овмӧсјасын, меԁԍа-ԋін ыҗыԁ ԍемјаа овмӧсын пӧшԏі став јӧв проԁуктсіјасӧ аԍныс ԍојӧны. Вічмыштас-кӧ вузавныс зев ещаԋік. Вузаланіныс ылын вӧсна вузавны нуӧмыс ачыс аԍсӧ проԁуктаыс оз вешты. Колхозјас вермыны понԁасны віԇны унҗык јӧла скӧт. Јӧвсӧ понԁасны вузавны рынок вылын ԁа ԁокоԁыс унҗык лоӧ. Тајӧ вермас лоны сӧмын сек, кор мі скӧтӧс кутам бура верԁны, віԇны ԁа ԁӧԅӧрітны. |
| Мый вермас сетны тайӧ условйӧясыс, сы йылысь петкӧдліс пример Ленинград обласьтувса с/х опытнӧй станция. 1928 воын, март тӧлысьын, вӧлі ньӧбӧмаӧсь Великолужскӧй округса сэтчӧс мӧс. Ловъявывса весыс (сьӧктаыс) мӧскыслӧн вӧлі 230 кг гӧгӧр; вогӧгӧрся лысьтӧмнас вӧлі сетӧ 700 кг йӧв. Сійӧ ӧти во бӧрын, шӧркоддьӧма арталӧмын, содтіс сьӧктасӧ 30 прӧчент вылӧ дай кык мындаысь унджык кутіс лысьтыны. Куканьыс сылӧн, кодӧс быдтісны станцияас, воӧн-джынйӧн мысти, тушанас ордйис мамсӧ. Скӧт стадаыслӧн, торъя тӧлысьясӧн арталӧмӧн, ӧти мӧс вылӧ лунся лысьтӧмыс вӧлі усьӧ, со мыйта килограмм лыдӧн (видзӧд таблица). | Мыј вермас ԍетны тајӧ условјӧјасыс, сы јылыԍ петкӧԁліс прімер Ԉеԋінграԁ облаԍтувса ԍ/х опытнӧј стантсіја. 1928 воын, март тӧлыԍын, вӧлі ԋӧбӧмаӧԍ Веԉіколужскӧј округса сетчӧс мӧс. Ловјавывса весыс (ԍӧктаыс) мӧскыслӧн вӧлі 230 кг. гӧгӧр; вогӧгӧрԍа лыԍтӧмнас вӧлі ԍетӧ 700 кг. јӧв. Сіјӧ ӧԏі во бӧрын, шӧркоԃԃема арталӧмын, соԁтіс ԍӧктасӧ 30 прӧчент вылӧ ԁај кыкмынԁаыԍ унҗык кутіс лыԍтыны. Кукаԋыс сылӧн, коԁӧс быԁтісны стантсіјаас, воӧн җынјӧн мыԍԏі, тушанас орԁјіс мамсӧ. Скӧт стаԁаыслӧн, торја тӧлыԍјасӧн арталӧмӧн, ӧԏі мӧс вылӧ лунԍа лыԍтӧмыс вӧлі уԍӧ, со мыјԁта кілограмм лыԁӧн (віԇӧԁ табԉітса). |
| Вояс | Војас |
| Окт. | Окԏабр |
| Ноя | Н-бр |
| Дек. | Ԃек. |
| Янв. | Јанв. |
| Фев. | Февр. |
| Март | Март |
| Апр. | Апр. |
| Май | Мај |
| Юнь | Јуԋ |
| Юль | Јуԉ |
| Авг. | Авг. |
| Сен. | Сеԋ. |
| 1927–28 | 1927–28 |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| 3,2 | 3,2 |
| 3,2 | 3,2 |
| 4,2 | 4,2 |
| 5,2 | 5,2 |
| 5,1 | 5,1 |
| 4,8 | 4,8 |
| 4,5 | 4,5 |
| 1928–29 | 1928–29 |
| 4,1 | 4,1 |
| 3,8 | 3,8 |
| 4,5 | 4,5 |
| 4,8 | 4,8 |
| 5,2 | 5,2 |
| 7,0 | 7,0 |
| 8,3 | 8,3 |
| 9,0 | 9,0 |
| 9,4 | 9,4 |
| 9,0 | 9,0 |
| 8,1 | 8,1 |
| 7,6 | 7,6 |
| 1929–30 | 1929–30 |
| 6,7 | 6,7 |
| 6,8 | 6,8 |
| 6,4 | 6,4 |
| 6,9 | 6,9 |
| 8,2 | 8,2 |
| 9,8 | 9,8 |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| — | — |
| Скӧтӧс ӧтувтӧмыс сетӧ возможносьт скӧтсӧ видзны сідзи жӧ, кыдзи и Ленинград обласьтувса с/х опытнӧй станцияын. Таысь ӧтдор, скӧтӧс ӧтувтӧмыд видзтӧ кадсӧ скӧт бӧрся дӧзьӧр нуӧдігӧн, да мортлысь вынсӧ позяс бурджыка используйтны. Колхозъясын удж вылӧ кадыс мунӧ этшаджык. Сідз, Ленинград округса (Вологодскӧй район) йӧла скӧт видзана ӧтка овмӧсъясӧс да колхозъясӧс видлалӧм петкӧдлӧ, мый ӧти скӧт вылӧ, ӧтка овмӧсъяс видзӧны 65 лунся удж. Мукӧд дырйи — 80 лунӧдз. А колхозъясын видзӧны сӧмын 30 лун гӧгӧр. | Скӧтӧс ӧтувтӧмыс ԍетӧ возможноԍт скӧтсӧ віԇны сіԇі-жӧ, кыԇі-і Ԉеԋінграԁ облаԍтувса ԍ/х опытнӧј стантсіјаын. Таыԍ ӧтԁор, скӧтӧс ӧтувтӧмыԁ віԇтӧ каԁсӧ, скӧт бӧрԍа ԁӧԅӧр нуӧԁігӧн, ԁа мортлыԍ вынсӧ поԅас бурҗыка іспоԉзујтны. Колхозјасын уҗ вылӧ каԁыс мунӧ ещаҗык. Сіԇ, Ԉеԋінграԁ округса, (Вологоԁскӧј рајон), јӧла скӧт віԇана ӧтка овмӧсјасӧс ԁа колхозјасӧс віԁлалӧм петкӧԁлӧ, мыј ӧԏі скӧт вылӧ, ӧтка овмӧсјас віԇӧны 65 лунԍа уҗ. Мукӧԁ ԁырјі — 80 лунӧԇ. А колхозјасын віԇӧны сӧмын 30 лун гӧгӧр. |
| Тайӧ этша уджсӧ пуктӧмыс колхозын сы вӧсна, мый сэки дӧзьӧритӧмсӧ пуктӧма бура да ӧтувъя (массӧвӧй) дӧзьӧритӧм. Колхозъясын удждоныс сетчыссьӧ удж вӧчӧм серти. Сідзжӧ видлалӧмыс петкӧдлӧ, мый йӧла скӧт видзана ӧтка видзана овмӧсъясын уджалысьлӧн ӧти лунся удждоныс, шӧркоддьӧма арталӧмӧн, сувтӧ 4,01 ш., а колхозъясын 8,63 ш. Тайӧ лыдпасыс петкӧдлӧ, сӧмын куш ӧти скӧт ӧтувтӧмӧн на позьӧ уна буртор босьтны. Тайӧ лыдпасъясыс босьтӧма сэтысь, кӧні овмӧсъясас вӧлі скӧтыс этша нин да кӧні некутшӧм механизация эз вӧв. | Тајӧ еща уҗсӧ пуктӧмыс колхозын сы вӧсна, мыј секі ԁӧԅӧрітӧмсӧ пуктӧма бура ԁа ӧтувја (массӧвӧј) ԁӧԅӧрітӧм. Колхозјасын уҗԁоныс, ԍетчыԍԍӧ уҗ вӧчӧм ԍерԏі. Сіԇ жӧ віԁлалӧмыс петкӧԁлӧ, мыј јӧла скӧт віԇана ӧтка віԇана овмӧсјасын, уҗалыԍлӧн ӧԏі лунԍа уҗԁоныс, шӧркоԃԃема арталӧмӧн, сувтӧ 4,01 ш., а колхозјасын 8,63 ш. Тајӧ лыԁпасыс петкӧԁлӧ, сӧмын куш ӧԏі скӧт ӧтувтӧмӧн-на поԅӧ уна буртор боԍтны. Тајӧ лыԁпасјасыс боԍтӧма сетыԍ, кӧні овмӧсјасас вӧлі скӧтыс еща-ԋін, ԁа кӧні ԋекущӧм мехаԋізатсіја ез вӧв. |
| 4. Колхозын скӧтъясӧс дӧзьӧритӧм | 4. Колкозын скӧтјасӧс ԁӧԅӧрітӧм |
| Кӧть эськӧ колхозъяс олӧны ӧтувъя скӧт видзӧмъяснас регыд на, но сэтысь нин тыдалӧ: сӧмын гырысь колхозъяс ыджыд ӧтувъя скӧт видзӧмъяс пыр вермасны сетны рынок вылӧ йӧвсӧ. Медым скӧтлӧн продукцияыс кыптіс, колӧ скӧт видзанінъясын скӧтсӧ бура дӧзьӧритны видзны, вердны. Сӧмын сідзи позьӧ бур продуктивнӧй скӧтлысь дзоньвидзалунсӧ кутны. | Кӧԏ, еԍкӧн, колхозјас олӧны ӧтувја скӧтвіԇӧмјаснас регыԁ-на, но сетыԍ-ԋін тыԁалӧ, сӧмын гырыԍ колхозјас, ыҗыԁ ӧтувја скӧт віԇӧмјас пыр вермасны ԍетны рынок вылӧ јӧвсӧ. Меԁым скӧтлӧн проԁуктсіјаыс кыптіс, колӧ скӧт віԇанінјасын скӧтсӧ бура ԁӧԅӧрітны віԇны, верԁны. Сӧмын сіԇі поԅӧ бур проԁукԏівнӧј скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ кутны. |
| Тайӧ брошюраас ми видлалам мӧсъясӧс да уджалан вӧвъясӧс дӧзьӧритан правилӧяс. | Таја брошураас мі віԁлалам мӧсјасӧс ԁа уҗалан вӧвјасӧс ԁӧԅӧрітан правілӧјас. |
| Скӧтӧс дӧзьӧритӧмын общӧй правилӧ | Скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧмын общӧј правілӧ |
| Скӧтӧс дӧзьӧритӧм позьӧ юкны кык пельӧ. Ӧтиыс — пӧскӧтина вылын видзигӧн дӧзьӧритӧм да мӧдыс — картаын видзигӧн дӧзьӧритӧм. | Скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм поԅӧ јукны кык пеԉӧ. Ӧԏіыс пӧскӧԏіна вылын віԇігӧн ԁӧԅӧрітӧм ԁа мӧԁыс — картаын віԇігӧн ԁӧԅӧрітӧм. |
| Пӧскӧтина вылын видзигӧн скӧтъяс асьныс корсьӧны сёянсӧ. Сэні найӧ ас вӧляысь ветлӧдлӧны, сӧстӧм сынӧдӧн лолалӧны; сэки шонді югыд ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ да организмсӧ. Миян пӧскӧтинаяс абу кутшӧмъяс колӧны, омӧликӧсь: | Пӧскӧԏіна вылын віԇігӧн скӧтјас аԍныс корԍӧны ԍојансӧ. Сені најӧ асвӧԉаыԍ ветлӧԁлӧны, сӧстӧм сынӧԁӧн лолалӧны; секі шонԁі југыԁ јонмӧԁӧ ԇоԋвіԇалунсӧ ԁа оргаԋізмсӧ. Міјан пӧскӧԏінајас, абу кущӧмјас колӧны, омӧԉікӧԍ: |
| 1) мукӧдлаас пӧскӧтинаяс овмӧссяньыс зэв ылынӧсь, да скӧтыд муніг-локтігас мудзӧны; сы вӧсна прӧдукцияыс налӧн чинӧ; | 1) мукӧԁлаас пӧскӧԏінаыс, овмӧсԍаԋыс зев ылынӧԍ, ԁа скӧтыԁ муніг-локтігас муԇӧны; сы вӧсна; прӧԁуктсіјаыс налӧн чінӧ; |
| 2) мукӧддырйи, пӧскӧтина улӧ сетӧны васӧд места, нюраинъяс, сэтысь скӧтъяс сёйӧны сэтшӧм турунъяс (ветреница, ландыш да мукӧд турунъяс), кодъяс тшыкӧдӧны скӧтлысь дзоньвидзалунсӧ; | 2) мукӧԁ ԁырјі, пӧскӧԏіна улӧ ԍетӧны васӧԁ места, ԋура-інјас, сетыԍ скӧтјас ԍојӧны сещӧм турунјас (ветреԋԋітса, ланԁыш ԁа мукӧԁ турунјас), коԁјас щыкӧԁӧны скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ; |
| 3) вӧра пӧскӧтинаяслӧн бурлуныс овлӧ вӧр быдмӧм сертиыс: тшӧкыд-ӧ, шоч-ӧ вӧрыс. Вӧра пӧскӧтинаяс вермасны сетны скӧтлы тырмымӧнъя кӧрым. Медся нин гырысь скӧтъяслы да порсьяслы. Сӧмын сэки скӧттӧ видзны колӧ видчысьӧмӧн. Сэні тшӧкыдакодь быдмывлӧны яда турунъяс. Сэсся скӧтъяс, сэні видзӧм вӧсна, висьмӧны. Сэтшӧм висьӧмсӧ вуджӧдалӧны клещьяс. Сы вӧсна, лудвылысь локтысь скӧтъясӧс колӧ бура видлавны да клещьяссӧ виявны. | 3) вӧра пӧскӧԏінајаслӧн бурлуныс овлӧ вӧр быԁмӧм ԍерԏіыс: щӧкыԁӧ шочӧ вӧрыс. Вӧра пӧскӧԏінајас, вермасны ԍетны скӧтлы тырмымӧнја кӧрым. Меԁԍа-ԋін гырыԍ скӧтјаслы ԁа порԍјаслы. Сӧмын секі скӧттӧ віԇны колӧ віԁчыԍӧмӧн. Сені щӧкыԁакоԃ быԁмывлӧны јаԁа турунјас. Сеԍԍа скӧтјас, сені віԇӧм вӧсна, віԍмӧны. Сещӧм віԍӧмсӧ вуҗӧԁалӧны кԉешщјас. Сы вӧсна, луԁвылыԍ локтыԍ скӧтјасӧс колӧ бура віԁлавны ԁа кԉешщјассӧ віјавны. |
| Бурджык пӧскӧтинаӧн лыддьысьӧ сэтшӧм пӧскӧтина, кытчӧ наросьнӧ кӧдзӧны турунъяс да сэтысь мыйтакӧ турунсӧ позьӧ ытшкыны. Колхозъяслы колӧ тӧждысьны татшӧм пӧскӧтинаяс лӧсьӧдӧм вӧсна. Либӧ колӧ босьтчыны важ пӧскӧтинаяссӧ бурмӧдны, мед сэні збыльысь скӧтъяслы позис дзоньвидзалунсӧ бурмӧдны да продуктивносьтсӧ кыпӧдны. | Бурҗык пӧскӧԏінаӧн лыԃԃыԍӧ сещӧм пӧскӧԏіна, кытчӧ нарӧԍнӧ кӧԇӧны турунјас ԁа сетыԍ мыјтӧмкӧ турунсӧ поԅӧ ыщкыны. Колхозјаслы колӧ тӧжԁыԍны тащӧм пӧскӧԏінајас лӧԍӧԁӧм вӧсна. Ԉібӧ колӧ боԍтчыны важ пӧскӧԏінајассӧ бурмӧԁны, меԁ сені збыԉыԍ скӧтјаслы поԅіс ԇоԋвіԇалунсӧ бурмӧԁны ԁа прӧԁукԏівноԍԏсӧ кыпӧԁны. |
| Пӧскӧтинаыс кӧть кутшӧм вӧлі, да абу кӧ сэні матігӧгӧрын бур юан ва, сійӧ ассьыс бурлунсӧ воштӧ. Та вӧсна юанінъяссӧ колӧ ёна видзны гудырмӧмысь-няйтмӧмысь да наросьнӧ кодъявны прудъяс. | Пӧскӧԏінаыс кӧԏ кущӧм вӧлі, ԁа абу-кӧ сені матыгӧгӧрын бур јуан ва, сіјӧ асԍыс бурлунсӧ воштӧ. Та вӧсна јуанінјассӧ колӧ јона віԇны гуԁырмӧмыԍ ԋајтмӧмыԍ ԁа нароԍнӧ коԁјавны пруԁјас. |
| Пӧскӧтина вылын скӧтӧс видзны колӧны нарошнӧ скӧт видзысьяс (пастукъяс). Сійӧ кужас видзны пӧскӧтинасӧ сідзи: ӧтилаысь йирӧдӧм бӧрын, скӧтъяссӧ вуджӧдас мӧдлаӧ. Сы кості мӧдлаас туруныс вевъялас быдмыны; сійӧ жӧ тӧдас, кутшӧм кадӧ колӧ скӧтсӧ видзны бур пӧскӧтина вылын да кутшӧм кадӧ омӧльджык вылын; скӧтъяс кӧ висьмасны, вермас сетны медводдза отсӧг висьысь скӧтъяслы. | Пӧскӧԏіна вылын скӧтӧс віԇны колӧны, нарошнӧ скӧтвіԇыԍјас (пастукјас). Сіја кужас віԇны пӧскӧԏінасӧ сіԇі; ӧԏілаыԍ јірӧԁӧм бӧрын, скӧтјассӧ вуҗӧԁас мӧԁлаӧ. Сы кості мӧԁлаас туруныс вевјалас быԁмыны; сіја-жӧ тӧԁас, кущӧм каԁӧ колӧ скӧтсӧ віԇны бур пӧскӧԏіна вылын ԁа кущӧм каԁӧ омӧԉҗык вылын: скӧтјас-кӧ віԍмасны, вермас ԍетны меԁвоԇԇа отсӧг віԍыԍ скӧтјаслы. |
| Картаын видзӧм скӧтӧс колӧ лэдзны пӧскӧтина вылӧ первойяссӧ регыдик кежлӧ. Лэдзтӧдзыс гортад вердыштны да вӧтлыны 3–4 час кежлӧ; тайӧ кадас медбур пӧтӧса лоӧ силос. Тадз жӧ ньӧжйӧник колӧ вуджӧдны и пӧскӧтина вылысь картаын видзӧм вылӧ. Колӧ помнитны: том туруна пӧскӧтина вылӧ скӧтӧс лэдзтӧдз колӧ вердыштны мӧд участокын либӧ кос турунӧн. Пыр кӧ веж турун вылӧ лэдзан, горша сёйӧм вӧсна скӧтъяс вермасны дундыны либӧ кутасны мытитны. Лун шӧр гӧгӧр колӧ скӧтъяслы сетны 2–3 час шойччӧг рӧмидзтӧм вылӧ. Сэсся ӧд сійӧ жар кадъяснас скӧтъяссӧ сёйӧны гутъяс, лӧдзьяс, ном-гагъяс. Мукӧддырйиыд, жар гожӧмнас, лунъяснас скӧтӧс видзӧны картаын да вой кежлас вӧтлӧны пӧскӧтина вылӧ. | Картаын віԇӧм скӧтӧс колӧ леԇны пӧскӧԏіна вылӧ первојјассӧ регыԃік кежлӧ. Леԇтӧԇыс гортаԁ верԁыштны ԁа вӧтлыны 3–4 час кежлӧ; тајӧ каԁас, меԁбур пӧтӧса лоӧ ԍілос. Таԇ-жӧ ԋӧжјӧԋік, колӧ вуҗӧԁны-і пӧскӧԏіна вылыԍ, картаын віԇӧм вылӧ. Колӧ помԋітны, том туруна пӧскӧԏіна вылӧ, скӧтӧс леԇтӧԇ колӧ верԁыштны мӧԁ участокын, ԉібӧ кос турунӧн. Пыр-кӧ веж турун вылӧ леԇан, горша ԍојӧм вӧсна, скӧтјас вермасны ԁунԁыны, ԉібӧ кутасны мыԏітны. Луншӧр гӧгӧр, колӧ скӧтјаслы ԍетны 2–3 час шојтчӧг, рӧміԇтӧм вылӧ. Сеԍԍа ӧԁ сіјӧ жар каԁјаснас скӧтјассӧ ԍојӧны гутјас, лӧԇјас, ном-гагјас. Мукӧԁ ԁырјыԁ, жар гожӧмнас, лунјаснас скӧтӧс віԇӧны картаын ԁа војкежас вӧтлӧны пӧскӧԏіна вылӧ. |
| Скӧтлӧн вӧля вылын олӧмыс да ветлӧмыс зэв бур. Сылӧн ёнмӧ дзоньвидзалуныс да кыптӧ йӧв вайӧмыс. Сы вӧсна колӧ тӧвнас картаын видзигӧн тшӧтш лэдзлывны вӧля вылӧ. Опытъяс петкӧдлӧны, тӧвнас кӧ лысьтысь мӧсъясӧс бур поводдя дырйи лэдзлыны ывла вылӧ, сэки найӧ бурджыка сёйӧны дай унджык лысьтӧны на дорысь, кодъяс картаын сулалӧны. Скӧтъясӧс колӧ лэдзлыны ветлӧдлыштны нарошнӧ стрӧитӧм загонӧ, а местаыс кӧ оз тырмы, колӧ лӧсьӧдны кузьмӧс загон. | Скӧтлӧн вӧԉа вылын олӧмыс ԁа ветлӧмыс зев бур. Сылӧн јонмӧ ԇоԋвіԇалуныс ԁа кыптӧ јӧв вајӧмыс. Сы вӧсна колӧ тӧвнас картаын віԇігӧн щӧщ леԇлывны вӧԉавылӧ. Опытјас петкӧԁлӧны, тӧвнас кӧ лыԍтыԍ мӧсјасӧс бур повоԃԃа ԁырјі леԇлыны ывла вылӧ, секі најӧ бурҗыка ԍојӧны ԁај унҗык лыԍтӧны на-ԁорыԍ, коԁјас картаын сулалӧны. Скӧтјасӧс колӧ леԇлыны ветлӧԁлыштны нарошнӧ стрӧјітӧм загонӧ, а местаыс-кӧ оз тырмы, колӧ лӧԍӧԁны куԅмӧс загон. |
| Кыдзи бурджыка нуӧдны скӧтӧс вердӧм, сы йылысь бура висьталӧма вердӧм йылысь велӧдӧмын. Медым кӧрымыд, кодӧн вердан, эз торк скӧтлысь дзоньвидзалунсӧ, колӧ вердны бур кӧрымӧн; оз позь вердны сісьмӧм, бакшасьӧм, тшыкӧм кӧрымӧн. Сійӧн воштан скӧтлысь дзоньвидзалунсӧ. Сідзжӧ колӧ, медым и юан ваыс вӧлі бур. Медся лӧсялана юан ваӧн лоӧ 10–20°С температураа ва. Кымынысь да код кадӧ скӧтӧс юктавлыны? Сійӧ сы сайын, кутшӧм кӧрымыслӧн бурлуныс, скӧтлы оланногыс, шоныдыс сынӧдыслӧн да м. т. | Кыԇі бурҗыка нуӧԁны скӧтӧс верԁӧм, сы јылыԍ бура віԍталӧма верԁӧм јылыԍ велӧԁӧмын. Меԁым кӧрымыԁ, коԁӧн верԁан ез торк скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ, колӧ верԁны бур кӧрымӧн; оз поԅ верԁны ԍіԍмӧм, бакшаԍӧм, щыкӧм кӧрымӧн. Сіјӧн воштан скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Сіԇ-жӧ колӧ, меԁым і јуан ваыс вӧлі бур. Меԁԍа лӧԍалана јуан ваӧн лоӧ 10–20° С ԏемператураа ва. Кымыныԍ ԁа коԁ каԁӧ скӧтӧс јуктавлыны. Сіјӧ сы сајын, кущӧм кӧрымыслӧн бурлуныс, скӧтлы оланногыс, шоныԁыс сынӧԁыслӧн ԁа м. т. |
| Шӧркодя арталӧмӧн, кос сёянӧн вердігӧн, ӧти гырысь скӧтлы лун кежлӧ колӧ 25–50 литр ва; улис кӧрымӧн вердігӧн скӧтлӧн юӧмыс чинӧ 2/3–3/4 юкӧнӧдз да унджык. | Шӧркоԃа арталӧмӧн, кос ԍојанӧн верԁігӧн, ӧԏі гырыԍ скӧтлы лун кежлӧ колӧ 25–50 ԉітр ва; уԉіс кӧрымӧн верԁігӧн скӧтлӧн јуӧмыс чінӧ ⅔–¾ јукӧнӧԇ ԁа унҗык. |
| Скӧтлы лун кежлӧ уна-ӧ колӧ ва, лыддьыны сьӧкыд. Сӧмын оз кӧ тырмы скӧтыдлы ваыд — омӧль. Сы вӧсна колӧ, медым ныр улысь свежӧй, сӧстӧм ваыс эз бырлы, кор ковмас мед сэки юӧны. Колхозъясын, верманлун кӧ лоӧ, колӧ лӧсьӧдны скӧт видзанін водопроводъяс да, сэки сійӧ могысь лоӧ могмӧдӧма. Кыдзи картаын видзигӧн, сідзжӧ и пӧскӧтина вылын видзигӧн, колӧ скӧтлысь дӧзьӧритны кучиксӧ. Кучикыс видзӧ скӧтлысь организмсӧ, регулируйтӧ туша пасьтаыс шоныдсӧ, отсасьӧ лолавнысӧ, пӧсь лэдзӧмӧн вӧтлӧ пытшсьыс васӧ да вӧтлӧ мукӧд органическӧй веществояс. Кучиксяньыс артмӧны: сіясыс, гӧнъясыс, гыжъясыс, сюръясыс. Татысь тыдалӧ, кутшӧм бур вайӧ кучикыс скӧт дзоньвидзалунлы. Сы вӧсна колӧ скӧтлысь кучиксӧ весавны няйтысь да куас лоӧм кильсьыс. Кучиксӧ дӧзьӧритӧмыс колӧ лоны тшӧткаӧн весалӧмӧн, ваӧн мыськалӧмӧн да купайтӧмӧн. Оз ков сӧмын вӧвъясӧс весавны да мыськавны, кыдз миян тшӧкыда овлывлӧ, колӧ сідзжӧ мӧсъясӧс весавлыны да мыськавлыны. Опытъяс петкӧдлӧны — чиститӧм бӧрын, лысьтан мӧсъяс йӧвсӧ унджык сетӧны. Весавны колӧ быд лун. | Скӧтлы, лун кежлӧ, унаӧ колӧ ва лыԃԃыны ԍӧкыԁ. Сӧмын оз-кӧ тырмы скӧтыԁлы ваыԁ-омӧԉ. Сы вӧсна. колӧ, меԁым нырулыԍ ԍвежӧј, сӧстӧм ваыс ез бырлы, кор ковмас меԁ секі јуӧны. Колхозјасын, верманлун-кӧ лоӧ, колӧ лӧԍӧԁны скӧтвіԇанін воԁопровоԁјас ԁа, секі сіја могыԍ лоӧ могмӧԁӧма. Кыԇі картаын віԇігӧн, сіԇ-жӧ і пӧскӧԏіна вылын віԇігӧн, колӧ скӧтлыԍ ԁӧԅӧрітны кучіксӧ. Кучікыс віԇӧ скӧтлыԍ оргаԋізмсӧ, регуԉірујтӧ туша паԍтаыс шоныԁсӧ, отсаԍӧ лолавнысӧ, пӧԍ леԇӧмӧн, вӧтлӧ пыщԍыс васӧ ԁа вӧтлӧ мукӧԁ оргаԋіческӧј веществојас. Кучікԍаԋыс артмӧны: сіјасыс, гӧнјасыс, гыжјасыс, ԍурјасыс. Татыԍ тыԁалӧ, кущӧм бур вајӧ кучікыс скӧт ԇоԋвіԇалунлы. Сы вӧсна, колӧ скӧтлыԍ кучіксӧ весавны ԋајтыԍ ԁа куас лоӧм кіԉԍыс. Кучіксӧ ԁӧԅӧрітӧмыс колӧ лоны щӧткаӧн весалӧмӧн, ваӧн мыԍкалӧмӧн ԁа купајтӧмӧн. Оз ков сӧмын вӧвјасӧс весавны ԁа мыԍкавны, кыԇ міјан щӧкыԁа овлывлӧ, колӧ, сіԇ-жӧ мӧсјасӧс весавлыны ԁа мыԍкавлыны. Опытјас петкӧԁлӧны — чіԍԏітӧм бӧрын, лыԍтан мӧсјас јӧвсӧ унҗык ԍетӧны. Весавны колӧ быԁлун. |
| Весавны, чорыд тшӧтьысь вӧчӧм тшӧткаӧн, гӧн ньылыдыс. Весалігӧн тшӧткасӧ весалӧны скребниӧн. Сійӧн тшӧткасьыс торйӧдалӧны ляскысьӧм гӧнсӧ. Медся бура колӧ весавны голясӧ, балябӧжсӧ, юрсӧ да бӧж вужсӧ. Сэтчӧ медъёна овмӧдчӧны паразитъяс. Гожӧмнас, ӧвада кадӧ, колӧ ёнджыка кучиксӧ скӧтъяслысь дӧзьӧритны да весавлыны вывсьыс лӧдзьяслысь да ляскысьӧм колькъяссӧ-лёльӧяссӧ. Лӧдзьяслӧн лёльӧясыс скӧтлысь тшыкӧдӧ кучикъяссӧ. Сійӧн миянлы вӧчӧны ыджыд убытка. Ӧвадъяс петӧны лэбавны юнь тӧлыссянь сентябр тӧлысьӧдз, ёнджыкасӧ жар дырйи. Эньясыс ляскӧны ассьыныс колькъяссӧ скӧтлы гӧнъясас, сэтысь артмӧны номыръяс; нювсигас номыръясыс скӧтлы сюрӧны вомас да сэсся горшас овмӧдчӧны. Тулысладор кыссьӧны кучик улас, сэтысь артмӧны йӧнгылькодьяс. Мыйӧн быдмасны, кучиксӧ розьӧдӧны да скӧт вылысь лэччӧны муӧ. Лун 24–30 мысти лоӧны гут-лӧдзьяс. Лӧдз-гут да мукӧд пӧлӧс гагъясысь видзӧм могысь колӧ скӧтлысь кучик вывсӧ быд лун весавны. Сэсся, медъёна сёйӧминъяссӧ колӧ мавтлыны креолин растворӧн (сывдасӧн). Ӧти юкӧн креолин 5 юкӧн ва пытшкӧ разводитӧмӧн Сэтшӧм пемӧсъясӧс, кодъяслӧн эм нин йӧнгылькодьясыс, колӧ тулыснас, пӧскӧтина вылӧ лэдзтӧдз, пычйӧдлыны да номыръяссӧ виавны. Вӧлӧс ӧбӧдитысь ӧвадъяс лэбалӧны юльсянь сентябрӧдз. Лэбалӧны тӧвтӧм, шондіа поводдя дырйи. Найӧ вӧв гӧн вылӧ пукталӧны колькъяс. Накӧд тышкасьны колӧ сідз жӧ, кыдзи и мукӧд гырысь скӧтӧс сёйысь ӧвадъяскӧд. | Весавны, чорыԁ щӧԏіԍ вӧчӧм щӧткаӧн, гӧн ԋылыԁыс. Весалігӧн щӧткасӧ весалӧны скребԋіӧн. Сіјӧн щӧткаԍыс торјӧԁалӧны ԉаскыԍӧм гӧнсӧ. Меԁԍа бура колӧ весавны гоԉасӧ, баԉабӧжсӧ, јурсӧ ԁа бӧж вужсӧ. Сетчӧ меԁјона овмӧԁчӧны параԅітјас. Гожӧмнас ӧваԁа каԁӧ, колӧ јонҗыка кучіксӧ скӧтјаслыԍ ԁӧԅӧрітны ԁа весавлыны вывԍыс лӧԇјаслыԍ ԁа ԉаскыԍӧм коԉкјассӧ ԉоԉӧјассӧ. Лӧԇјаслӧн ԉоԉӧјасыс скӧтлыԍ щыкӧԁӧ кучікјассӧ. Сіјӧн міјанлы вӧчӧны ыҗыԁ убытка. Ӧваԁјас петӧны лебавны јуԋ тӧлыԍԍаԋ, ԍеԋԏабр тӧлыԍӧԇ, јонҗыкасӧ жар ԁырјі. Еԋјасыс ԉаскӧны асԍыныс коԉкјассӧ скӧтлы гӧнјасас, сетыԍ артмӧны номырјас, ԋувԍігас номырјасыс скӧтлы ԍурӧны вомас ԁа сеԍԍа горшас овмӧԁчӧны. Тулыслаԁор кысԍӧны кучік улас, сетыԍ артмӧны јӧнгыԉкоԃјас. Мыјӧн быԁмасны, кучіксӧ роԅӧԁӧны ԁа скӧт вылыԍ летчӧны муӧ. Лун 24–30 мыԍԏі, лоӧны гут-лӧԇјас. Лӧԇ-гут ԁа мукӧԁ пӧлӧс гагјасыԍ віԇӧм могыԍ колӧ скӧтлыԍ кучік вывсӧ быԁ лун весавны. Сеԍԍа меԁјона ԍојӧмінјассӧ колӧ мавтлыны креоԉін растворӧн (сывԁасӧн). Ӧԏі јукӧн креоԉін, 5 јукӧн ва пыщкӧ развоԃітӧмӧн Сещӧм пемӧсјасӧс, коԁјаслӧн ем-ԋін јӧнгыԉ коԃјасыс, колӧ тулыснас, пӧскӧԏіна вылӧ леԇтӧԇ, пычјӧԁлыны ԁа номырјассӧ віјавны. Вӧлӧс ӧбӧԃітыԍ ӧваԁјас лебалӧны јуԉԍаԋ ԍеԋԏабрӧԇ. Лебалӧны тӧвтӧм, шонԁіа повоԃԃа ԁырјі. Најӧ вӧв гӧн вылӧ пукталӧны коԉкјас. Накӧԁ тышкаԍны колӧ, сіԇ-жӧ, кыԇі-і мукӧԁ гырыԍ скӧтӧс ԍојыԍ ӧваԁјаскӧԁ. |
| Уджалан вӧвъяслысь кучиксӧ дӧзьӧритігӧн, быдлунся чиститӧмысь ӧприч, колӧ зіля уджалӧм бӧрын пӧсьсӧ зыравны пуысь либӧ кӧртысь нарӧшнӧ вӧчӧм пуртӧн (пӧсь чышкан), либӧ идзас мочалӧӧн зыравны. Сы бӧрын вӧвсӧ новлӧдлыны 15–20 минут, — гӧныс косьмытӧдз. Вӧлӧс весавны колӧ уджавтӧдз кык час водзджык, а йӧла гырысь скӧтӧс ыркӧдчанінысь либӧ пӧскӧтина вылысь вайӧдӧм бӧрын. Сёйигӧн найӧс весавны оз позь. Сэки сёян пиас бусыс сюрӧ дай мешайтӧ сёянсӧ курччавны. Зэв эськӧ вӧлі бур, торъя загонын кӧ кутан чиститавны, сӧмын сідзсӧ ӧні ми огӧ на вермӧ. | Уҗалан вӧвјаслыԍ кучіксӧ ԁӧԅӧрітігӧн, быԁлунԍа чіԍԏітӧмыԍ ӧпріч, колӧ зіԉа уҗалӧм бӧрын пӧԍсӧ зыравны, пуыԍ ԉібӧ кӧртыԍ нарӧшнӧ вӧчӧм пуртӧн-пӧԍчышкан, ԉібӧ іԇас мочалӧӧн зыравны. Сы бӧрын, вӧвсӧ новлӧԁлыны 15–20 мінут, — гӧныс коԍмытӧԇ. Вӧлӧс весавны колӧ уҗавтӧԇ кык час воԇҗык, а јӧла гырыԍ скӧтӧс ыркӧԁчаніныԍ, ԉібӧ пӧскӧԏіна вылыԍ вајӧԁӧм бӧрын. Ԍојігӧн најӧс весавны оз поԅ. Секі ԍојан піјас бусыс ԍурӧ ԁај мешајтӧ ԍојансӧ куртчавны. Зев еԍкӧн вӧлі бур, торја загонын-кӧ кутан чіԍԏітавны, сӧмын сіԇ-сӧ ӧні мі огӧ-на вермӧ. |
| Кучикыс кӧ скӧтыслӧн вывті ёна няйтчӧма, куш ӧти чиститӧмыд этша на лоӧ. Колӧ сійӧс мыськавны шоныд ваӧн, а гожӧмын, эм кӧ местаыс, позьӧ купайтны. Гӧнсӧ мыськалӧм бӧрын, кучик вывсӧ чышкавны-косьтыны да пыр ветлан тӧлысь видзны. Купайтӧдӧмыс медбура ӧддзӧдӧ кучикъяслысь уджсӧ. Сыысь ӧтдор гожся жар дырйи чинтӧ ыджыд температуралысь жарлунсӧ. | Кучікыс-кӧ скӧтыслӧн вывті јона ԋајчӧма, куш ӧԏі чіԍԏітӧмыԁ еща на лоӧ. Колӧ сіјӧс мыԍкавны шоныԁ ваӧн, а гожӧмын, ем-кӧ местаыс, поԅӧ купајтны. Гӧнсӧ мыԍкалӧм бӧрын, кучіквывсӧ чышкавны-коԍтыны ԁа пыр ветлан тӧлыԍ віԇны. Купајтӧԁӧмыс меԁбура ӧԁԇӧԁӧ кучікјаслыԍ уҗсӧ. Сыыԍ ӧтԁор гожԍа жар ԁырјі чінтӧ ыҗыԁ ԏемпературалыԍ жарлунсӧ. |
| Медым купайтӧдӧмыс вайис пӧльза, колӧ купайтӧдысьлы тӧдны со кутшӧм правилӧяс: | Меԁым купајтӧԁӧмыс вајіс пӧԉза, колӧ купајтӧԁыԍлы тӧԁны со кущӧм правілӧјас: |
| 1. Пӧсялӧм скӧтӧс ыркавтӧдзыс купайтӧдны оз позь. | 1. Пӧԍалӧм скӧтӧс ыркавтӧԇыс купајтӧԁны оз поԅ. |
| 2. Ваыслӧн кӧ температураыс 18°С-ысь улынджык — купайтӧдны оз позь. | 2. Ваыслӧн-кӧ ԏемператураыс 18°С-ыԍ улынҗык — купајтӧԁны оз поԅ. |
| 3. 10–15 минутысь дырджык купайтӧдны оз позь. | 3. 10–15 мінутыԍ ԁырҗык купајтӧԁны оз поԅ. |
| 4. Купайтӧдӧм бӧрын, скӧтӧс колӧ новлӧдлыны гӧн косьмытӧдзыс, а он кӧ новлӧдлы, колӧ косьтыны идзас ёкмыльӧн зыралӧмӧн. | 4. Купајтӧԁӧм бӧрын, скӧтӧс колӧ новлӧԁлыны гӧн коԍмытӧԇыс, а он-кӧ новлӧԁлы, колӧ коԍтыны іԇас јокмыԉӧн зыралӧмӧн. |
| Мукӧддырйи, мед кучиксӧ дӧзьӧритны вӧлі кокньыдджык, скӧтъяслысь гӧннысӧ шырӧны. Миян кӧдзыд местаын, тшӧкыда климат вежласьӧм вӧсна, скӧтӧс шырӧмыд абу бур. Кӧдзыд поводдянад скӧтыд пондас кынмыны. Мӧсъяслысь шырӧны вӧра гӧнсӧ, медым эз мешайтчы лысьтыны да позис вӧрасӧ сӧстӧма видзны. | Мукӧԁԁырјі, меԁ кучіксӧ ԁӧԅӧрітны вӧлі кокԋыԁҗык, скӧтјаслыԍ гӧннысӧ шырӧны. Міјан кӧԇыԁ местаын, щӧкыԁа кԉімат вежлаԍӧм вӧсна, скӧтӧс шырӧмыԁ абу бур. Кӧԇыԁ повоԃԃанаԁ скӧтыԁ понԁас кынмыны. Мӧсјаслыԍ шырӧны вӧра гӧнсӧ, меԁым ез мешајтчы лыԍтыны ԁа поԅіс вӧрасӧ сӧстӧма віԇны. |
| Вӧвъяслысь вундалӧны бурысьсӧ да бӧжсӧ, бӧр кок пидзӧс дорӧдзыс. Уджалысь вӧвъяслысь плеш водз бурысьсӧ оз ков шырны, найӧ кӧдзыдысь да ваысь видзӧны: зэв кӧ нин сиясыс кузьӧсь, позьӧ сӧмын неуна дженьдӧдыштны. | Вӧвјаслыԍ вунԁалӧны бурыԍсӧ ԁа бӧжсӧ, бӧркок піԇӧс ԁорӧԇыс. Уҗалыԍ вӧвјаслыԍ пԉешвоԇ бурыԍсӧ оз ков шырны, најӧ кӧԇыԁыԍ ԁа ваыԍ віԇӧны: зев-кӧ-ԋін ԍіјасыс куԅӧԍ, поԅӧ сӧмын ԋеуна җеԋԁӧԁыштны. |
| Медся бура скӧтлысь кучиксӧ дӧзьӧритны колӧ гӧн усигас. Сійӧ каднас скӧтъяс кокньыда вермӧны прӧстудитчыны. Асьныс скӧтыс омӧльтчӧны да кокньыдджыка висьмӧны. Сы вӧсна, кор скӧтъяслӧн вежсьӧ гӧныс, колӧ прӧстудитчӧмысь видзны да бурджыка вердны. | Меԁԍа бура скӧтлыԍ кучіксӧ ԁӧԅӧрітны колӧ гӧн уԍігас. Сіјӧ каԁнас скӧтјас кокԋыԁа вермӧны прӧстуԃітчыны. Аԍныс скӧтыс омӧԉтчӧны ԁа кокԋіԁҗыка віԍмӧны. Сы вӧсна, кор скӧтјаслӧн вежԍӧ гӧныс, колӧ прӧстуԃітчӧмыԍ віԇны ԁа бурҗыка верԁны. |
| Скӧтъяслысь кучиксӧ дӧзьӧритігӧн колӧ тшӧтш дӧзьӧритны и кокъяс бӧрсяыс. Племеннӧй либӧ ӧдйӧ мунысь вӧвъяслысь коксӧ дӧзьӧритӧм йылысь эм наука. Уджалысь вӧвъяслы кокъяссӧ тшӧтш колӧ ёна дӧзьӧритны, мед сылӧн ужавны верманлуныс эз вош. Сылӧн доныс, ёнлуныс да дзоньвидзалуныс ён кокъяс сайын. | Скӧтјаслыԍ кучіксӧ ԁӧԅӧрітігӧн колӧ щӧщ ԁӧԅӧрітны і кокјас бӧрԍаыс. Пԉеменнӧј, ԉібӧ ӧԁјӧ муныԍ вӧвјаслыԍ коксӧ ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ ем наука. Уҗалыԍ вӧвјаслы кокјассӧ щӧщ колӧ јона ԁӧԅӧрітны, меԁ сылӧн ужавны верманлуныс ез вош. Сылӧн ԁоныс, јонлуныс ԁа ԇоԋвіԇалуныс јон кокјас сајын. |
| Пӧскӧтинаын вӧвъясӧс видзигӧн вӧв гыж бӧрысь торъя дӧзьӧритӧмъяс оз ковны. Сӧмын васӧд му вылын либӧ гидняын олігӧн гыжъясыс ӧдйӧджык быдмӧны. Сэки быд 2–3 тӧлысь мысти колӧ гыжъяссӧ тшӧтшӧдавны. Дорлывлӧм вӧвъяслӧн кӧ эм важ кӧрт тув розьясыс, колӧ тупкавны древеснӧй воскӧн. Он кӧ кӧрт тув розьсӧ тупкав, васӧд местаясын ветлігӧн, гыжйыс кутас сісьмыны. Гидняын вӧлӧс видзигӧн дорлытӧм кок гыжъяссӧ колӧ ёна дӧзьӧритны. Медся нин чаньяслысь гыжъяссӧ. Чаньясӧс колӧ быд тӧлысь видлавны, мед эз кыдз сюрӧ гыжъясыс быдмы. Чаньясӧс нёль арӧсысь водзджык дорны оз ков. | Пӧскӧԏінаын вӧвјасӧс віԇігӧн, вӧв гыж бӧрыԍ торја ԁӧԅӧрітӧмјас оз ковны. Сӧмын васӧԁ му вылын, ԉібӧ гіԁԋаын олігӧн гыжјасыс ӧԁјӧҗык быԁмӧны. Секі быԁ 2–3 тӧлыԍ мыԍԏі колӧ гыжјассӧ щӧщӧԁавны. Ԁорлывлӧм вӧвјаслӧн-кӧ ем важ кӧрттув роԅјасыс колӧ тупкавны ԁревеснӧј воскӧн. Он-кӧ кӧрттув роԅсӧ тупкав, васӧԁ местајасын ветлігӧн, гыжјыс кутас сіԍмыны. Гіԁԋаын вӧлӧс віԇігӧн, ԁорлытӧм кокгыжјассӧ колӧ јона ԁӧԅӧрітны. Меԁԍа-ԋін чаԋјаслыԍ гыжјассӧ. Чаԋјасӧс колӧ быԁ тӧлыԍ віԁлавны, меԁ ез кыԇ-ԍурӧ гыжјасыс быԁмы. Чаԋјасӧс ԋоԉ арӧсыԍ воԇҗык ԁорны оз ков. |
| Подкова кока вӧвъясӧс дӧзьӧритігӧн колӧ тӧдны правилӧ, мый гыжъясыс лӧсьӧдчысьӧны подков серти, а подковыс — гыж сертиыс. Гыж помыс вӧвъяслӧн ӧдйӧ быдмӧ. Сы вӧсна колӧ быд тӧлысьӧн-джынйӧн мысти выль пӧв дорны. Бурджык, вӧвъяслысь гыжсӧ весалӧмысь ӧтдор, весавны чальпа пыдӧссӧ да подковсӧ, гыжъяс костсӧ. Медся бур кокньӧдӧн вӧвъяслысь дзоньвидзалунсӧ видзӧмын лоӧ кос вольӧс вылын найӧс видзӧм. | Поԁкова кока вӧвјасӧс ԁӧԅӧрітігӧн колӧ тӧԁны правілӧ, мыј гыжјасыс лӧԍӧԁчыԍӧны поԁков ԍерԏі, а поԁковыс — гыж ԍерԏіыс. Гыжпомыс вӧвјаслӧн ӧԁјӧ быԁмӧ. Сы вӧсна, колӧ быԁ тӧлыԍӧн җынјӧн мыԍԏі выԉпӧв ԁорны. Бурҗык вӧвјаслыԍ гыжсӧ весалӧмыԍ ӧтԁор, весавны чаԉпа пыԁӧссӧ ԁа поԁковсӧ гыжјас костсӧ. Меԁԍа бур кокԋӧԁӧн вӧвјаслыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ віԇӧмын лоӧ кос воԉӧс вылын најӧс віԇӧм. |
| Йӧла гырысь скӧтлы, мед веськыда да бура дзоньвидзалун дӧзьӧритны, колӧ быд кык тӧлысь мысти кык гыжсӧ видлыны. Налӧн гыжъяс быдмӧ, сійӧс колӧ вундавны да гыжсӧ бура весавны. Он кӧ вундавлы, мӧсъясыд кутасны чотны, а ӧшъяс оз кутны вермыны мӧсъяс вылӧ чеччавны бӧр кок гыжъяс доймӧмысла. | Јӧла гырыԍ скӧтлы, меԁ веԍкыԁа ԁа бура ԇоԋвіԇалун ԁӧԅӧрітны, колӧ быԁ кык тӧлыԍ мыԍԏі, кык гыжсӧ віԁлыны. Налӧн гыжјас быԁмӧ, сіјӧс колӧ вунԁавны ԁа гыжсӧ бура весавны. Он-кӧ вунԁавлы мӧсјасыԁ кутасны чотны, а ӧшјас оз кутны вермыны мӧсјас вылӧ четчавны бӧркок гыжјас ԁојмӧмысла. |
| Лысьтан скӧтлысь кӧ гыжсӧ он понды дӧзьӧритны, сэки гыжйыс кутас чегъясьны да дыр лоас дойсӧ бурдӧдны. Вундавны колӧ ножовкаӧн, паськыд стамескаӧн, кӧрт вундалан шыранӧн, либӧ нарӧшнӧ скӧт гыж вундалан шыранӧн. Сэтшӧм шыраныс эм ветеринаръяслӧн. | Лыԍтан скӧтлыԍ-кӧ гыжсӧ он понԁы ԁӧԅӧрітны, секі гыжјыс кутас чегјаԍны ԁа ԁыр лоас ԁојсӧ бурԁӧԁны. Вунԁавны колӧ ножовкаӧн, паԍкыԁ стамескаӧн, кӧрт вунԁалан шыранӧн, ԉібӧ нарӧшнӧ скӧт гыж вунԁалан шыранӧн. Сещӧм шыраныс ем веԏерінарјаслӧн. |
| Йӧла скӧтӧс дӧзьӧритӧм | Јӧла скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм |
| Скӧт видзан овмӧс бура пуктӧм сайын лоӧ миян колхозъяслӧн овмӧс бурмӧмныс. Та вӧсна и колӧ медсясӧ тӧждысьны колхозникъяслы. | Скӧтвіԇан овмӧс бура пуктӧм сајын лоӧ міјан колхозјаслӧн овмӧс бурмӧмныс. Та вӧсна і колӧ меԁԍасӧ тӧжԁыԍны колхоԅԋікјаслы. |
| Скӧтӧс сӧстӧма видзан правилӧяс, кодӧс вӧлі вылынджык гижӧма, сійӧ медся инмӧ йӧла скӧт дӧзьӧритӧм кузя. Ӧд, кор йӧв вӧраыс ёна уджалӧ, сэк торкӧны организмлысь уджалан правилӧсӧ. Сэки скӧтыд кокньыда вермас уна пӧлӧс висьӧмӧн висьмыны. | Скӧтӧс сӧстӧма віԇан правілӧјас, коԁӧс вӧлі вылынҗык гіжӧма, сіјӧ меԁԍа інмӧ јӧла скӧт ԁӧԅӧрітӧм куԅа. Ӧԁ, кор јӧв вӧраыс јона уҗалӧ, сек торкӧны оргаԋізмлыԍ уҗалан правілӧсӧ. Секі скӧтыԁ кокԋіԁа вермас уна пӧлӧс віԍӧмӧн віԍмыны. |
| Миян стадаяс медся ёна висялӧны чахоткаӧн. Сійӧ висьӧмыс паськалӧ ньӧжйӧникӧн. Чакоткаӧн висьмӧмысь позьӧ видзны со кутшӧм торъясӧн: 1) вуджана висьӧмъясысь скӧтӧс видзӧмӧн; 2) кадысь кадӧ видлавны скӧтсӧ, эз-ӧ ло чахоткаӧн висьӧм, казялан кӧ висьысьяссӧ, колӧ торйӧдны дзоньвидза скӧтсьыс; 3) видзны куканьясӧс чахоткаӧн висьмӧмысь; мам кынӧм пытшкас найӧ шоча висьмывлӧны; чужӧм бӧрас колӧ торйӧдны висьысь мамсьыс да быдтыны дзоньвидза мӧс йӧлӧн. Сӧмын сідзи позьӧ быдтыны бур скӧт; 4) бура скӧтӧс вердӧмӧн, мед эськӧ сёянас тырмымӧн вӧлі белокыс. Сійӧяс ёна колӧны лысьтан мӧслы йӧв артмӧм вылӧ, а тыра мӧслы куканьыс быдмӧм, артмӧм вылӧ. 5) дзоньвидзалун кутӧм могысь, колӧ гожӧмын скӧтӧс пӧскӧтина вылӧ лэдзлыны, а тӧлын скӧт видзанінысь лэдзлывлыны да бура вентиляция пыр сынӧдсӧ вежлавны. Йӧла скӧтлысь кучиксӧ дӧзьӧритӧмыс колӧ сы вӧсна, медым сылысь видзны дзоньвидзалунсӧ да кыпӧдны йӧв вайӧмсӧ. Кадысь кадӧ кӧ пондан нуӧдны дӧзьӧритӧм кучик бӧрсяыс, кыптӧ йӧв вайӧмыс, да и сӧстӧмджык лоӧ йӧлыс. Вузалігӧн сӧстӧмджык йӧвтӧ ньӧбӧны донӧнджык. Сӧстӧма видзӧм вӧсна позьӧ видзны скӧтлысь вӧрасӧ висьӧмъясысь. Лысьтан мӧсъяслысь вӧрасӧ дӧзьӧритігӧн колӧ нуӧдны со кутшӧм правилӧяс: | Міјан стаԁајас меԁԍа јона віԍалӧны чакоткаӧн. Сіјӧ віԍӧмыс паԍкалӧ ԋӧжјӧԋікӧн. Чакоткаӧн віԍмӧмыԍ поԅӧ віԇны со кущӧм торјасӧн: 1) вуҗана віԍӧмјасыԍ скӧтӧс віԇӧмӧн, 2) каԁыԍ-каԁӧ віԁлавны скӧтсӧ, ез-ӧ ло чакоткаӧн віԍӧм, каԅалан-кӧ віԍыԍјассӧ колӧ торјӧԁны ԇоԋвіԇа скӧтԍыс; 3) віԇны кукаԋјасӧс чакоткаӧн віԍмӧмыԍ; мам кынӧм пыщкас најӧ шоча віԍмывлӧны; чужӧм бӧрас, колӧ торјӧԁны віԍыԍ мамԍыс ԁа быԁтыны ԇоԋвіԇа мӧс јӧлӧн. Сӧмын сіԇі поԅӧ быԁтыны бур скӧт; 4) бура скӧтӧс верԁӧмӧн, меԁ еԍкӧ ԍојанас тырмымӧн вӧлі белокыс. Сіјајас јона колӧны лыԍтан мӧслы јӧв артмӧм вылӧ, а тыра мӧслы кукаԋыс быԁмӧм, артмӧм вылӧ. 5) ԇоԋвіԇалун кутӧм могыԍ, колӧ гожӧмын скӧтӧс пӧскӧԏіна вылӧ леԇлыны, а тӧлын скӧтвіԇаніныԍ леԇлывлыны ԁа бура веԋԏіԉатсіја пыр сынӧԁсӧ вежлавны. Јӧла скӧтлыԍ кучіксӧ ԁӧԅӧрітӧмыс колӧ сы вӧсна, меԁым сылыԍ віԇны ԇоԋвіԇалунсӧ ԁа кыпӧԁны јӧв вајӧмсӧ. Каԁыԍ-каԁӧ-кӧ понԁан нуӧԁны ԁӧԅӧрітӧм кучік бӧрԍаыс, кыптӧ јӧв вајӧмыс ԁа і сӧстӧмҗык лоӧ јӧлыс. Вузалігӧн сӧстӧмҗык јӧвтӧ ԋӧбӧны ԁонӧнҗык. Сӧстӧма віԇӧм вӧсна поԅӧ віԇны скӧтлыԍ вӧрасӧ віԍӧмјасыԍ. Лыԍтан мӧсјаслыԍ вӧрасӧ ԁӧԅӧрітігӧн колӧ нуӧԁны со кущӧм правілӧјас: |
| 1) Быд лун колӧ ӧти кадӧ лысьтыны. Кык пӧрйӧ кӧ лысьтӧны луннас, колӧ лысьтыны быд 12 час бӧрын; куим пӧрйӧ кӧ лысьтӧны — быд 8 час бӧрын, либӧ неуна костсӧ ыдждӧдны вой кежлӧ. | 1) Быԁлун колӧ ӧԏі каԁӧ лыԍтыны. Кык-пӧрјӧ-кӧ лыԍтӧны луннас, колӧ лыԍтыны быԁ 12 час бӧрын; кујім пӧрјӧ-кӧ лыԍтӧны — быԁ 8 час бӧрын, ԉібӧ ԋеуна костсӧ ыҗԁӧԁны војкежлӧ. |
| 2) Лысьтыны колӧ кимӧдзнад, а оз кык чуньӧн, кыдзи мукӧдъяс вочӧны. Чунь йывнад лысьтігӧн нёньясыс ёна нюжалӧны да мӧскыд ёна дӧзмӧ. Кимӧдзнад колӧ лысьтыны со кыдзи: первой колӧ топӧдны певнад, кимӧдзнад нёнь вужйӧдыс. Сэк нёньса йӧлыс торъялӧ вӧраса йӧвсьыс. Сэсся мукӧд чуньяснад нёньсӧ колӧ топӧдны, водз чуньсянь, чаль чуньӧдз, сідзи чуньяснад дорвыв топӧдӧмӧн, став йӧвсӧ нёньсьыс вӧтлыны. Лысьтігас вӧрасӧ кадысь кадӧ йӧткышталӧны вывлань, мед вӧраыс бурджыка кутіс уджавны. | 2) Лыԍтыны колӧ кімӧԇнаԁ, а оз кык чуԋӧн, кыԇі мукӧԁјас вочӧны. Чуԋјывнаԁ лыԍтігӧн ԋоԋјасыс јона ԋужалӧны ԁа мӧскыԁ јона ԁӧзмӧ. Кімӧԇнаԁ колӧ лыԍтыны со кыԇі: первој колӧ топӧԁны певнаԁ, кімӧԇнаԁ ԋоԋ вужјӧԁыс. Сек ԋоԋса јӧлыс торјалӧ вӧраса јӧвԍыс. Сеԍԍа мукӧԁ чуԋјаснаԁ ԋоԋсӧ колӧ топӧԁны, воԇчуԋԍаԋ, чаԉчуԋӧԇ, сіԇі чуԋјаснаԁ ԁорвыв топӧԁӧмӧн, став јӧвсӧ ԋоԋԍыс вӧтлыны. Лыԍтігас вӧрасӧ каԁыԍ-каԁӧ јӧткышталӧны вывлаԋ, меԁ вӧраыс бурҗыка кутіс уҗавны. |
| 3) Лысьтыны колӧ ӧдйӧ. Ньӧжйӧ лысьтӧмӧн вермас йӧлыс чинны, сы вӧсна, мый возбуждайтчылӧм бӧрас, йӧв вӧраыс регыд мудзӧ. | 3) Лыԍтыны колӧ ӧԁјӧ. Ԋӧжјӧ лыԍтӧмӧн вермас јӧлыс чінны, сы вӧсна, мыј возбужԁајтчылӧм бӧрас, јӧв вӧраыс регыԁ муԇӧ. |
| Лысьтігӧн оз позь мӧс вылӧ горзыны да нӧйтны. Лысьтан каднас скӧт оланінын колӧ лоны шы ни тӧв да бокӧвӧй йӧзӧс сэтчӧ оз ков лэдзны. | Лыԍтігӧн оз поԅ мӧс вылӧ горзыны ԁа нӧјтны. Лыԍтан каԁнас скӧт оланінын колӧ лоны шыԋытӧв ԁа бокӧвӧј јӧзӧс сетчӧ оз ков леԇны. |
| 5) Лысьтыны заводиттӧдз, вӧрасӧ колӧ мыськавны да косӧдз косӧдны. Мукӧддырйи лоӧ мавтны госӧн, вазелинӧн. Сійӧторъяс жӧ колӧ вӧчны и лысьтӧм бӧрас. | 5) Лыԍтыны завоԃіттӧԇ, вӧрасӧ колӧ мыԍкавны ԁа косӧԇ косӧԁны. Мукӧԁ ԁырјі лоӧ мавтны госӧн, ваԅеԉінӧн. Сіјӧ торјас-жӧ колӧ вӧчны і лыԍтӧм бӧрас. |
| 6) Мед оз сюр вӧраас вуджана висьӧмъяс да сӧстӧмджык лои йӧлыс, лысьтыны заводиттӧдз лысьтысьыслӧн колӧ мыськыны кисӧ майтӧгӧн. | 6) Меԁ оз ԍур вӧраас вуҗана віԍӧмјас ԁа сӧстӧмҗык лоі јӧлыс, лыԍтыны завоԃіттӧԇ, лыԍтыԍыслӧн колӧ мыԍкыны кісӧ мајтӧгӧн. |
| 7) Лысьтыны колӧ став йӧвсӧ. Кутан кӧ йӧвсӧ вӧраас кольыштавны, сэки мӧскыд этшаджык кутас йӧвсӧ сетны. Сійӧ коляс йӧвсӧ позьӧ кык ногӧн перйыны: вӧрасӧ зыралӧмӧн (массажӧн) да мӧд пӧв лысьтӧмӧн. | 7) Лыԍтыны колӧ став јӧвсӧ. Кутан-кӧ јӧвсӧ вӧраас коԉыштавны, секі мӧскыԁ ещаҗык кутас јӧвсӧ ԍетны. Сіјӧ коԉас јӧвсӧ, поԅӧ кык ногӧн перјыны: вӧрасӧ зыралӧмӧн (массажӧн) ԁа мӧԁпӧв лыԍтӧмӧн. |
| Первой массаж вӧчсьӧ воддза да бӧръя вӧра боксяньыс. Сэсся колӧ зыравны шуйга да веськыд вӧра боксӧ. Тадзи вӧчсьӧ уна пӧв, мед вӧра небзьышттӧдзыс лоӧ, а медся нин вылыс вӧра юкӧнӧдыс. Выльысь лысьтан мӧсъяслы да первой куканя мӧсъяслы массажтӧ быть колӧ вӧчны. Мукӧддырйи массаж пыдди мӧд пӧв лысьтӧны — видлӧны збыльысь-ӧ вӧрасьыс став йӧлыс лысьтысьӧ; медся нин колана массажыс госа йӧв коляссӧ вӧрасьыс вӧтлӧм вӧсна. Вӧраас госа йӧв кольӧмсӧ висьталӧны опытъяс, кодӧс вӧчавлӧма лысьтысигчӧжыс торъя порцияяс вылын. Со кыдзи вежсьӧ лысьтысигчӧжӧн, гос прӧчентыс. | Первој массаж вӧчԍӧ воԇԇа ԁа бӧрја вӧра бокԍаԋыс. Сеԍԍа колӧ зыравны шујга ԁа веԍкыԁ вӧра боксӧ. Таԇі вӧчԍӧ уна пӧв, меԁ вӧра ԋебԅышттӧԇыс лоӧ, а меԁԍа-ԋін вылыс вӧра јукӧнӧԁыс. Выԉыԍ лыԍтан мӧсјаслы ԁа первој кукаԋа мӧсјаслы массажтӧ быԏ колӧ вӧчны. Мукӧԁ ԁырјі, массаж пыԃԃі, мӧԁпӧв лыԍтӧны — віԁлӧны збыԉыԍ-ӧ вӧраԍыс став јӧлыс лыԍтыԍӧ; меԁԍа-ԋін колана массажыс — госа јӧв коԉассӧ вӧраԍыс вӧтлӧм вӧсна. Вӧраас госа јӧв коԉӧмсӧ віԍталӧны опытјас, коԁӧс вӧчавлӧма лыԍтыԍіг чӧжыс, торја портсіјајас вылын. Со кыԇі вежԍӧ лыԍтыԍіг чӧжӧн, гос процентыс. |
| Видлӧглӧн №№ | Віԁлӧглӧн №№ |
| Гослӧн %-тыс йӧв видлӧгын | Гослӧн %-тыс јӧв віԁлӧгын |
| Лысьтыны заводитігӧн .... | Лыԍтыны завоԃітігӧн .... |
| 1 | 1 |
| 1,35 | 1,35 |
| 2 | 2 |
| 1,50 | 1,50 |
| 3 | 3 |
| 1,60 | 1,60 |
| 4 | 4 |
| 2,40 | 2,40 |
| 5 | 5 |
| 3,40 | 3,40 |
| 6 | 6 |
| 4,45 | 4,45 |
| 7 | 7 |
| 5, 2 | 5, 2 |
| 8 | 8 |
| 5,65 | 5,65 |
| 9 | 9 |
| 6,40 | 6,40 |
| Лысьтыны помаліг .... | Лыԍтыны помаліг .... |
| 10 | 10 |
| 8,60 | 8,60 |
| Шӧркодя арталӧм йӧлын госыс %-н 4,05 | Шӧркоԃа арталӧм јӧлын госыс %-н 4,05 |
| Ленинград Обласьтувса с/х опытнӧй станциялӧн скӧт видзан юкӧд 1926 воын лӧсьӧдіс первой на мӧд пӧв мӧсъясӧс лысьтӧм. Арталӧм результатыс петкӧдліс, мӧд пӧв лысьтӧмыс йӧвсӧ содӧма 2% вылӧ да став йӧлыслысь госсӧ содтӧ пӧшти 0,1% вылӧ. | Ԉеԋінграԁ Облаԍтувса с/х. опытнӧј стантсіјалӧн скӧтвіԇан јукӧԁ 1926 воын лӧԍӧԁіс первој-на мӧԁпӧв мӧсјасӧс лыԍтӧм. Арталӧм резуԉтатыс петкӧԁліс, мӧԁпӧв лыԍтӧмыс јӧвсӧ соԁӧма 2% вылӧ ԁа став јӧлыслыԍ госсӧ соԁтӧ пӧшԏі 0,1% вылӧ. |
| Тайӧ мӧд пӧв лысьтӧмыс бур вайӧ мӧсъяслы да и овмӧсыслы. Сы вӧсна колӧ тайӧ удж ногсӧ пыртны колхозъясӧ, медым пондісны мӧд пӧв лысьтыны скӧтсӧ. | Тајӧ мӧԁпӧв лыԍтӧмыс бур вајӧ мӧсјаслы ԁа і овмӧсыслы. Сы вӧсна, колӧ тајӧ уҗ ногсӧ пыртны колхозјасӧ, меԁым понԁісны мӧԁпӧв лыԍтыны скӧтсӧ. |
| Вӧра дӧзьӧритӧм йылысь сёрнитігӧн оз ков вунӧдны лысьтысигӧн йӧвсӧ дӧзьӧритӧм йылысь. Дэбыд йӧлыд сэтшӧм места, кытчӧ ёна овмӧдчылӧны бактерияяс. Найӧ сэтчӧ веськалӧны сынӧдысь, куйӧдысь, мӧс гӧнысь, няйтӧсь пӧдӧнчаысь да мукӧдлаысь. Сы вӧсна колӧ зэв сӧстӧма вӧдитчыны. Лысьтыны заводитчытӧдз колӧ: | Вӧра ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ ԍорԋітігӧн, оз ков вунӧԁны, лыԍтыԍігӧн јӧвсӧ ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ. Ԁебыԁ јӧлыԁ сещӧм места, кытчӧ јона овмӧԁчылӧны бакԏеріјајас. Најӧ сетчӧ веԍкалӧны сынӧԁыԍ, кујӧԁыԍ, мӧсгӧныԍ, ԋајтӧԍ пӧԁӧԋчаыԍ ԁа мукӧԁлаыԍ. Сы вӧсна, колӧ зев сӧстӧма вӧԃітчыны. Лыԍтыны завоԃітчытӧԇ колӧ: |
| 1) Вӧрасӧ да вӧра гӧгӧрсӧ мыськавны шоныд ваӧн да косӧдз чышкыны. | 1) Вӧрасӧ ԁа вӧрагӧгӧрсӧ мыԍкавны шоныԁ ваӧн ԁа косӧԇ чышкыны. |
| 2) Мӧскыдлысь колӧ бӧжсӧ кӧртавны кокас. | 2) Мӧскыԁлыԍ колӧ бӧжсӧ кӧртавны кокас. |
| 3) Сӧстӧм халат пасьтавны, киястӧ майтӧгӧн мыськавны да косӧдз чышкыны. | 3) Сӧстӧм халат паԍтавны, кіјастӧ мајтӧгӧн мыԍкавны ԁа косӧԇ чышкыны. |
| 4) Быд нёньыс первой лысьтыштны ичӧтикаӧн торъя дозйӧ. | 4) Быԁ ԋоԋыс первој лыԍтыштны ічӧԏікаӧн торја ԁозјӧ. |
| 5) Лысьтӧм водзвылас оз ков мӧсъяслы сетны силос. Сылӧн дукыс кокниа вуджӧ йӧлӧ. | 5) Лыԍтӧм воԇвылас оз ков мӧсјаслы ԍетны ԍілос. Сылӧн ԁукыс кокԋіа вуҗӧ јӧлӧ. |
| Куканя мӧсъясӧс дӧзьӧритӧм | Кукаԋа мӧсјасӧс ԁӧԅӧрітӧм |
| Ӧтувъя скӧт видзанінын мӧскӧс видзигӧн, колӧ тырсьӧдны лудӧ лэдзтӧдз. Сэки позьӧ ӧшлысь вынсӧ видзны да тӧдны кутан, кор мӧскыд куканясяс. Тайӧ зэв колантор сы вӧсна, медым помнитны кутшӧм кад кежлӧ колӧ лӧсьӧдчыны куканясигкежлас. Тыра мӧсъясӧс колӧ зэв бура дӧзьӧритны. Медся нин 4–5 тӧлысся тырсялӧм бӧрын. Найӧс колӧ видзны прӧстудаысь, оз ков мунігас тэрмӧдлыны, оз ков лэдзны чеччавны да нӧйтны. Тӧлын колӧ лэдзлыны сӧстӧм сынӧд вылӧ, а гожӧмын вӧтлыны пӧскӧтина вылӧ. | Ӧтувја скӧтвіԇанінын мӧскӧс віԇігӧн, колӧ тырԍӧԁны луԁӧ леԇтӧԇ. Секі поԅӧ ӧшлыԍ вынсӧ віԇны ԁа тӧԁны кутан, кор мӧскыԁ кукаԋаԍас. Тајӧ зев колантор сы вӧсна, меԁым помԋітны кущӧм каԁ кежлӧ колӧ лӧԍӧԁчыны кукаԋаԍіг кежлас. Тыра мӧсјасӧс колӧ зев бура ԁӧԅӧрітны. Меԁԍа-ԋін 4–5 тӧлыԍԍа тырԍалӧм бӧрын. Најӧс колӧ віԇны прӧстуԁаыԍ, оз ков мунігас термӧԁлыны, оз ков леԇны четчавны ԁа нӧјтны. Тӧлын колӧ леԇлыны сӧстӧм сынӧԁ вылӧ, а гожӧмын вӧтлыны пӧскӧԏіна вылӧ. |
| Тыра мӧсъясӧс бакшасьӧм, кынмӧм да мукӧд тшыкӧм кӧрымӧн вердны оз позь. Сэтшӧм сёянсьыс вермас куканьыс шоймыны. Сідзжӧ силосӧн оз позь вердны. Медся нин, вайтӧдзыс войдӧр бӧръя кык тӧлысьнас. | Тыра мӧсјасӧс бакшаԍӧм, кынмӧм ԁа мукӧԁ щыкӧм кӧрымӧн верԁны оз поԅ. Сещӧм ԍојанԍыс вермас кукаԋыс шојмыны. Сіԇ-жӧ ԍілосӧн оз поԅ верԁны. Меԁԍа-ԋін, вајтӧԇыс војԁӧр бӧрја кык тӧлыԍнас. |
| Колӧ вердны бура, норма серти, кытӧн эм тырмымӧнъя белок да минеральнӧй совъяс. Мед лысьтытӧм каднас мӧскыс вермис ёнмыштны. Бӧръя вежонас куканясьтӧдзыс, а мукӧддырйи и водзджык, вӧраыс кӧ ыдждыштӧма, медся нин вердаса мӧсъяслысь, колӧ сёян нормасӧ чинтыштны. Он кӧ чинтышт, вермасны висьмыны рӧдильнӧй горячкаӧн. | Колӧ верԁны бура, норма ԍерԏі, кытӧн ем тырмымӧнја белок ԁа міԋераԉнӧј совјас. Меԁ лыԍтытӧм каԁнас мӧскыс верміс јонмыштны. Бӧрја вежонас кукаԋаԍтӧԇыс, а мукӧԁ ԁырјі і воԇҗык, вӧраыс кӧ ыҗԁыштӧма, меԁԍа-ԋін верԁаса мӧсјаслыԍ; колӧ ԍојан нормасӧ чінтыштны. Он-кӧ чінтышт, вермасны віԍмыны рӧԃіԉнӧј горачкаӧн. |
| Мед сійӧ висьӧмнас оз висьмыны, колӧ тыра мӧсъясӧс быд лун новлӧдлыштны. Тайӧ висьӧмысь ӧтдор мукӧддырйи мӧсъяс висьмӧны куканясьӧм водзвылас куйлӧм висьӧмӧн. Сэтшӧм мӧсъяссӧ колӧ вердны кокньыда рушку сювъяс пусян небзян кӧрымӧн; скӧт видзанінад колӧ унджык вольсавны идзас, мед мӧскыслӧн задладорыс вӧлі вылынджык. Он кӧ сідзи вӧч, влагалищеыс вермас усьны. Коксӧ да тушасӧ зыравны идзасӧн да лун кежлӧ ӧтчыд бергӧдлыны ӧтар-мӧдар бок вылас, мед эськӧ эз ло дыр куйлӧмъяс. | Меԁ сіјӧ віԍӧмнас оз віԍмыны, колӧ тыра мӧсјасӧс быԁ лун новлӧԁлыштны. Тајӧ віԍӧмыԍ ӧтԁор мукӧԁ ԁырјі мӧсјас віԍмӧны кукаԋаԍӧм воԇвылас кујлӧм віԍӧмӧн. Сещӧм мӧсјассӧ колӧ верԁны кокԋіԁа рушку ԍувјас пуԍан ԋебԅан кӧрымӧн; скӧтвіԇанінаԁ колӧ унҗык воԉсавны іԇас, меԁ мӧскыслӧн заԁлаԁорыс вӧлі вылынҗык. Он-кӧ сіԇі вӧч, влагаԉіщеыс вермас уԍны. Коксӧ ԁа тушасӧ зыравны іԇасӧн ԁа лун кежлӧ ӧтчыԁ бергӧԁлыны ӧтар-мӧԁар бок вылас, меԁ еԍкӧн ез ло ԁыр кујлӧмјас. |
| Медся нин колӧ видчысьны, мед скӧтъяс эз висьмыны вуджана висьӧмӧн „повальнӧй выкидышӧн“. Сэтшӧм выкидышсӧ вайӧны 5–8 тӧлысь бӧрын. Повальнӧй выкидышӧн висьӧмыд овмӧслы вайӧ зэв ыджыд убытка: куканьыс кулӧ, дай мӧскыс кутас этша йӧвсӧ сетны. Сы вӧсна стада пиын кӧ лои выкидыш, колӧ ӧдйӧджык корны ветеринарнӧй врачӧс, мед тӧдмалас кутшӧм помка вӧсна лои кукань шоймӧмыс да мед видлалас став стадасӧ. Мед эськӧ дзоньвидзалунсӧ ваян кадӧдз видзны, колӧ тӧдны со кутшӧм торъяс: | Меԁԍа-ԋін колӧ віԁчыԍны, меԁ скӧтјас ез віԍмыны вуҗана віԍӧмӧн „поваԉнӧј выкіԁышӧн“. Сещӧм выкіԁышсӧ вајӧны 5–8 тӧлыԍ бӧрын. Поваԉнӧј выкіԁышӧн віԍӧмыԁ овмӧслы вајӧ зев ыҗыԁ убытка: кукаԋыс кулӧ ԁај мӧскыс кутас еща јӧвсӧ ԍетны. Сы вӧсна стаԁа піјын-кӧ лоі выкіԁыш, колӧ ӧԁјӧнҗык корны веԏерінарнӧј врачӧс, меԁ тӧԁмалас кущӧм помка вӧсна лоі кукаԋ шојмӧмыс ԁа меԁ віԁлалас став стаԁасӧ. Меԁ еԍкӧн ԇоԋвіԇалунсӧ вајан каԁӧԇ віԇны, колӧ тӧԁны со кущӧм торјас: |
| 1) Мӧскӧс ньӧбигӧн колӧ ветеринар дінӧ нулыны, мед эськӧ полӧвӧй органыс вӧлі дзоньвидза. | 1) Мӧскӧс ԋӧбігӧн колӧ веԏерінар ԁінӧ нулыны, меԁ, еԍкӧн, полӧвӧј органыс вӧлі ԇоԋвіԇа. |
| 2) Чӧвтӧм плодсӧ, няйтсӧ да няйтӧсь вольӧссӧ колӧ сотны, а стойласӧ да шой кукань вайысь мӧскӧс дӧзьӧритысьлысь кисӧ да паськӧмсӧ колӧ дезинфицируйтны. | 2) Чӧвтӧм плоԁсӧ, ԋајтсӧ ԁа ԋајтӧԍ воԉӧссӧ колӧ сотны, а стојласӧ ԁа шој кукаԋ вајыԍ мӧскӧс ԁӧԅӧрітыԍлыԍ кісӧ ԁа паԍкӧмсӧ колӧ ԃеԅінфектсірујтны. |
| 3) Шой кукань вайӧм бӧрас, мӧскӧс колӧ тырсьӧдны сэк, кор сювсьыс няйт петӧмыс дугдас да кор ветеринарнӧй врач тшӧктас. | 3) Шој кукаԋ вајӧм бӧрас, мӧскӧс колӧ тырԍӧԁны сек, кор ԍувԍыс ԋајт петӧмыс ԁугԁас ԁа кор веԏерінарнӧј врач щӧктас. |
| Куканясьнысӧ бурджыка торйӧдны торъя гидӧ, кӧні шоныд, сӧстӧм, югыд да абу дзескыд. Сэтшӧм „рӧдитан юкӧдъяссӧ“ колхоз скӧт видзанінын колӧ стрӧитны. Сэтшӧм торъя гидыс кӧ абу, стойласӧ колӧ торъя ёна сӧстӧма видзны, медым вуджана висьӧмъясысь скӧтӧс видзны. Куканясьӧм мӧсъясӧс колӧ видзны скӧт картаті пыр ветлан тӧлысь. Вайӧм скӧтлы колӧ сетны шойччӧг. Медпервойсьыс колӧ лысьтыны куканясьӧм бӧрас 2–3 час мысти. | Кукаԋаԍнысӧ бурҗыка торјӧԁны торја гіԁӧ, кӧні шоныԁ, сӧстӧм, југыԁ ԁа абу ԇескыԁ. Сещӧм „рӧԃітан јукӧԁјассӧ“ колхоз скӧтвіԇанінын колӧ стрӧітны. Сещӧм торја гіԁыс-кӧ абу, стојласӧ колӧ торја јона сӧстӧма віԇны, меԁым вуҗана віԍӧмјасыԍ скӧтӧс віԇны. Кукаԋаԍӧм мӧсјасӧс колӧ віԇны скӧт картаті пыр ветлан тӧлыԍ. Вајӧм скӧтлы колӧ ԍетны шојтчӧг. Меԁ первојԍыс колӧ лыԍтыны кукаԋаԍӧм бӧрас 2–3 час мыԍԏі. |
| Вердныс колӧ первойя лунъяснас шӧркоддьӧма. Куканясьӧм бӧрын вӧрасӧ колӧ ёна сӧстӧма дӧзьӧритны: | Верԁныс колӧ первојја лунјаснас шӧркоԃԃема. Кукаԋаԍӧм бӧрын вӧрасӧ колӧ јона сӧстӧма ԁӧԅӧрітны: |
| 1) Лысьтӧмсӧ, ковмас кӧ, колӧ содтыны витысь сутки кежлӧ. | 1) Лыԍтӧмсӧ, ковмас-кӧ, колӧ соԁтыны вітыԍ суткі кежлӧ. |
| 2) Вӧчавлыны вӧраас массаж. | 2) Вӧчавлыны вӧраас массаж; |
| 3) Лысьтыны колӧ косӧдз. Кыдзи лысьтан мӧслысь, сідз жӧ и лысьтытӧм мӧслысь ёна колӧ вӧрасӧ дӧзьӧритны. | 3) Лыԍтыны колӧ косӧԇ. Кыԇі лыԍтан мӧслыԍ, сіԇ-жӧ і лыԍтытӧм мӧслыԍ јона колӧ вӧрасӧ ԁӧԅӧрітны. |
| Лысьтӧмысь дугӧдлӧны сы вӧсна, медым мӧслӧн вӧраыс шойччыштас да аслыс куканясьнысӧ вынсяммыштас да унджык йӧвсӧ кутас сетны. Выльысь куканясьтӧдзыс лысьтыны оз ков. Сэки мӧскыс омӧльтчӧ да куканьсӧ омӧльӧс ваяс. Ичӧт йӧла мӧсъяс йӧв сетӧмысь дугдӧны 2–3 тӧлысь куканясьтӧдзыс водзджык. Йӧладжык мӧсъясӧс колӧ сувтӧдны 1½–2 тӧлысь куканясьтӧдзыс водзджык. Дерт, сэсся позьӧ мӧс сертиыс: вердаса-ӧ, дзоньвидза-ӧ, кымын арӧса да видзӧдны вӧраыс кутшӧм. Мӧссӧ сувтӧдігӧн колӧ лысьтыны косӧдз. | Лыԍтӧмыԍ ԁугӧԁлӧны сы вӧсна, меԁым мӧслӧн вӧраыс шојтчыштас ԁа аслыс кукаԋаԍнысӧ вынԍамыштас, ԁа унҗык јӧвсӧ кутас ԍетны. Выԉыԍ кукаԋаԍтӧԇыс лыԍтыны оз ков. Секі мӧскыс омӧԉтчӧ ԁа кукаԋсӧ омӧԉӧс вајас. Ічӧт јӧла мӧсјас јӧв ԍетӧмыԍ ԁугԁӧны 2–3 тӧлыԍ кукаԋаԍтӧԇыс воԇҗык. Јӧлаҗык мӧсјасӧс колӧ сувтӧԁны 1½–2 тӧлыԍ кукаԋаԍтӧԇыс воԇҗык. Ԃерт, сеԍԍа поԅӧ мӧс ԍерԏіыс: верԁаса-ӧ, ԇоԋвіԇа-ӧ, кымын арӧса ԁа віԇӧԁны вӧраыс кущӧм. Мӧссӧ сувтӧԁігӧн колӧ лыԍтыны косӧԇ. |
| Мукӧддырйи куканясьӧм водзвылас нёньясыс пӧсявлӧны, вӧраыс польдчӧ, — сэки бур эськӧ вӧрасӧ зыравны да ичӧтика лэдзыштны йӧвсӧ: став йӧвсӧ лысьтыны оз позь. Вермас ӧддзыны йӧв железаыслӧн уджыс да вермас лоны миянлы ковтӧм тор — рӧдильнӧй горячка. | Мукӧԁ ԁырјі, кукаԋаԍӧм воԇвылас, ԋоԋјасыс пӧԍавлӧны, вӧраыс поԉтчӧ, — секі бур, еԍкӧ, вӧрасӧ зыравны ԁа ічӧԏіка леԇыштны јӧвсӧ: став јӧвсӧ лыԍтыны оз поԅ. Вермас ӧԁԇыны јӧв жеԉезаыслӧн уҗыс ԁа вермас лоны міјанлы ковтӧм тор — роԃіԉнӧј горачка. |
| Йӧла гырысь скӧтлысь куканьяс дӧзьӧритӧм | Јӧла гырыԍ скӧтлыԍ кукаԋјас ԁӧԅӧрітӧм |
| Вайӧм бӧрас куканьсӧ медводз дӧзьӧритӧ, нюлӧ мамыс ачыс. Кор мамыс оз нюв, сэки мам нюлӧмсӧ оз ков ӧддзӧдны. Сы вӧсна куканьыс овмӧдчас. Мукӧд скӧт видзысьяс чужӧм куканьсӧ солалӧны, мед мамыс нюлас. | Вајӧм бӧрас, кукаԋсӧ меԁвоԇ ԁӧԅӧрітӧ, ԋулӧ мамыс ачыс. Кор мамыс оз ԋув, секі мам ԋулӧмсӧ оз ков ӧԁԇӧԁны. Сы вӧсна кукаԋыс овмӧԁчас. Мукӧԁ скӧт віԇыԍјас чужӧм кукаԋсӧ солалӧны, меԁ мамыс ԋулас. |
| Сійӧ абу зэв бур куканьлы. Солыс ёна кыскӧ шоныдсӧ да вермас сэк куканьыд кынмыны, прӧстудитчыны. | Сіјӧ абу зев бур кукаԋлы. Солыс јона кыскӧ шоныԁсӧ ԁа вермас сек кукаԋыԁ кынмыны, прӧстуԃітчыны. |
| Колӧ первой куканьыслысь ныр пытшкӧссӧ да вомсӧ пожъявны шоныд ваӧн да сӧстӧм рузумӧн чышкыны кучик вывсӧ. Сэсся видзны шоныд гидын (колхозъяслӧн колӧ лоны куканясян гидын пач) да сэні первой колӧ зыравны сӧстӧм идзасӧн либӧ турунӧн, сэсся рузумӧн. Зыравны колӧ гӧн ньылыдыс водзсяньыс бӧрланьӧ. Медбура колӧ зыравны кокъяссӧ. Нюлӧмнас либӧ зыралӧмнас куканьыд оз кынмы. Нервъяссӧ раздражайтӧны, коді отсалӧ чужӧм бӧрас первоя минутъяснас пыдӧджык лолавны. Сэки вирыс бура заводитчӧ уджавны. Гӧг вужйыс кӧ абу усьӧма, колӧ вундыны кучиксяньыс 6 см сайті. Гӧг вужсӧ колӧ кӧртавны сӧмын сэк, кор кутас вирыс петны гӧг вужсьыс. Сӧмын сійӧ зэв шоча овлӧ. Кор куканьыс косьмас, колӧ чужан буссьыс небыд тшӧткаӧн чиститны. | Колӧ первој кукаԋыслыԍ ныр пыщкӧссӧ ԁа вомсӧ пожјавны шоныԁ ваӧн ԁа сӧстӧм рузумӧн чышкыны кучік вывсӧ. Сеԍԍа віԇны шоныԁ гіԁын (колхозјаслӧн колӧ лоны кукаԋаԍан гіԁын пач) ԁа сені первој колӧ зыравны сӧстӧм іԇасӧн, ԉібӧ турунӧн, сесԍа рузумӧн. Зыравны колӧ гӧн ԋылыԁыс-воԇԍаԋыс бӧрлаԋӧ. Меԁ бура колӧ зыравны кокјассӧ. Ԋулӧмнас, ԉібӧ зыралӧмнас кукаԋыԁ оз кынмы. Ԋервјассӧ разԁражајтӧны коԁі отсалӧ чужӧм бӧрас первоја мінутјаснас пыԁӧҗык лолавны. Секі вірыс бура завоԃітчӧ уҗавны. Гӧг вужјыс-кӧ абу уԍӧма, колӧ вунԁыны кучікԍаԋыс 6 см. сајті. Гӧг вужсӧ колӧ кӧртавны сӧмын сек, кор кутас вірыс петны гӧг вужԍыс. Сӧмын сіјӧ зев шоча овлӧ. Кор кукаԋыс коԍмас, колӧ чужан бусԍыс ԋебыԁ щӧткаӧн чіԍԏітны. |
| Чужӧм бӧрас, медводдза лунъясас, колӧ медъёна дӧзьӧритны — сӧстӧм оланінын видзны да сӧстӧм дозйысь вердны; сідзжӧ колӧ сӧстӧм йӧлӧн юктавны; первойяссӧ колӧ куш йӧлӧн вердны. Мед йӧлыслӧн температураыс 27°С-ысь унджык эз вӧв. Чунь помысь куканьӧс юктавны оз ков. Позьӧ сӧмын ӧтчыд либӧ кыкысь, сэсся дзоньвидза куканьыд ачыс кутас юны. Юктавны колӧ нормаӧн, со мыйяс серти: | Чужӧм бӧрас, меԁвоԇԇа лунјасас, колӧ меԁјона ԁӧԅӧрітны — сӧстӧм оланінын віԇны ԁа сӧстӧм ԁозјыԍ верԁны; сіԇ-жӧ колӧ сӧстӧм јӧлӧн јуктавны; первојјассӧ колӧ куш јӧлӧн верԁны. Меԁ јӧлыслӧн ԏемператураыс 27° С-ыԍ унҗык ез вӧв. Чуԋпомыԍ кукаԋӧс јуктавны оз ков. Поԅӧ сӧмын ӧтчыԁ ԉібӧ кыкыԍ, сеԍԍа ԇоԋвіԇа кукаԋыԁ ачыс кутас јуны. Јуктавны колӧ нормаӧн, со мыјјас ԍерԏі: |
| 1) Мый вылӧ сійӧс быдтан: яй вылӧ, племеннӧй скӧт паськӧдӧм вылӧ да с. в.; | 1) Мыј вылӧ сіјӧс быԁтан: јај вылӧ, пԉеменнӧј скӧт паԍкӧԁӧм вылӧ ԁа с. в.; |
| 2) Кукань али ӧшпи, найӧс оз ӧткодя быдтыны; | 2) Кукаԋ аԉі ӧшпі, најӧс оз ӧткоԃа быԁтыны; |
| 3) Видз-му овмӧс серти переработайтӧны йӧвсӧ, вый либӧ мукӧд тор вылӧ. | 3) Віԇму овмӧс ԍерԏі переработајтӧны јӧвсӧ, выј ԉібӧ мукӧԁ тор вылӧ. |
| Куканьясӧс вердӧм-юкталӧм йылысь, бур нормаяс йылысь, эм велӧдӧм, сідзжӧ сы йылысь, кыдзи вердны йӧлӧн вердӧмысь дугӧдӧм бӧрын. Мӧд пӧв ми казьтыштам: дзоньвидза мӧскӧдз позьӧ быдтыны сӧмын бура дӧзьӧритӧмӧн, вердӧмӧн, бур скӧт видзанінын быдтӧмӧн. Кӧдзыд скӧт видзанінад да лёк дӧзьӧрӧн, бур скӧтӧс он вермы лӧсьӧдны, сӧмын бур кӧрымыс сылы вошӧ. Мед эськӧ тайӧ вердан нормаыс веськыд лои, колӧ кукань быдмӧм бӧрсяньыд видзӧдны, сьӧктасӧ веситӧмӧн. Веситны колӧ быд вежон бӧрын вердтӧдзыс, либӧ вердӧм бӧрас 3–4 час мысти. Йӧла скӧт рӧдлӧн дзоньвидза куканьяс быд лун сьӧктанас содӧны 0,5–0,6 кг; ӧшпиян 0,6–0,8 кг-ӧдз. | Кукаԋјасӧс верԁӧм-јукталӧм јылыԍ, бур нормајас јылыԍ, ем велӧԁӧм, сіԇ-жӧ, сы јылыԍ, кыԇі верԁны јӧлӧн, верԁӧмыԍ ԁугӧԁӧм бӧрын. Мӧԁпӧв мі каԅтыштам, ԇоԋвіԇа мӧскӧԇ поԅӧ быԁтыны сӧмын бура ԁӧԅӧрітӧмӧн, верԁӧмӧн бур скӧтвіԇанінын быԁтӧмӧн. Кӧԇыԁ скӧтвіԇанінаԁ ԁа ԉок ԁӧԅӧрӧн, бур скӧтӧс он вермы лӧԍӧԁны, сӧмын бур кӧрымыс сылы вошӧ. Меԁ, еԍкӧн, тајӧ верԁан нормаыс веԍкыԁ ло, колӧ кукаԋ быԁмӧм бӧрԍаԋыԁ віԇӧԁны, ԍӧктасӧ веԍітӧмӧн. Веԍітны колӧ быԁ вежон бӧрын верԁтӧԇыс, ԉібӧ верԁӧм бӧрас, 3–4 час мыԍԏі. Јӧла скӧт рӧԁлӧн ԇоԋвіԇа кукаԋјас быԁ лун ԍӧктанас соԁӧны 0,5–0,6 кг.; ӧшпіјан 0,6–0,8 кг.-ӧԇ. |
| Куканьясӧс колӧ быд лун вердны-юктавны ӧти кадӧ. Сійӧ нӧшта на ёна бурмӧдӧ куканьяслысь быдмӧмлунсӧ. | Кукаԋјасӧс колӧ быԁ лун верԁны јуктавны ӧԏі каԁӧ. Сіјӧ нӧшта-на јона бурмӧԁӧ кукаԋјаслыԍ быԁмӧмлунсӧ. |
| Куканьясӧс колӧ видзны шоныдінын, югыдінын, кӧні налы абу дзескыд да кӧні бура уджалӧ вентиляцияыс. Куканьясӧс колӧ видзны домтӧг, торъя вежӧсъясын да колӧ котралыштны лэдзлывлыны вӧля вылӧ, либӧ ыджыд картаӧ. Куканьяслысь куйланінсӧ колӧ зэв сӧстӧма видзны. | Кукаԋјасӧс колӧ віԇны шоныԁінын, југыԁінын, кӧні налы абу ԇескыԁ ԁа кӧні бура уҗалӧ венԏіԉатсіјаыс. Кукаԋјасӧс колӧ віԇны ԁомтӧг, торја вежӧсјасын ԁа колӧ котралыштны леԇлывлыны вӧԉа вылӧ, ԉібӧ ыҗыԁ картаӧ. Кукаԋјаслыԍ кујланінсӧ колӧ зев сӧстӧма віԇны. |
| Тшӧкыда картаӧ вольсавны кос вольӧс. Кӧдзыд, васӧд вольӧс вылын куйлігӧн, куканьяс висьмӧны мыт висьӧмӧн да сійӧ ёна омӧльтчӧдӧ куканьясӧс. Мытӧн либӧ мукӧд рушку пытшкӧсса висьӧмӧн кӧ висьмасны, пырысь-пыр колӧ босьтчыны лечитны. Кымын ӧдйӧ босьтчан, сымын ӧдйӧ верман бырӧдны. | Щӧкыԁа картаӧ воԉсавны кос воԉӧс. Кӧԇыԁ, васӧԁ воԉӧс вылын кујлігӧн, кукаԋјас віԍмӧны мыт віԍӧмӧн ԁа сіјӧ јона омӧԉтчӧԁӧ кукаԋјасӧс. Мытӧн, ԉібӧ мукӧԁ рушку пыщкӧсса віԍӧмӧн-кӧ віԍмасны, пырыԍ-пыр колӧ боԍтчыны ԉечітны. Кымын ӧԁјӧ боԍтчан, сымын ӧԁјӧ верман бырӧԁны. |
| Куканьясӧс колӧ чиститны лун кежлӧ кыкысь либӧ ӧтчыд. Чужӧм бӧрас первой колӧ весавны идзасӧн, сэсся тшӧткаӧн. Медся нин бура колӧ чиститны плешсӧ, балябӧжсӧ да голясӧ. Сэтъясті кӧ няйтӧсь, куканьяс велалӧны гыжъясьны да люкасьны, сы вӧсна и колӧ весавлыны. Ыджыдджык куканьясӧс, тӧлын колӧ лэдзлыны час 2 кежлӧ ветлыны, гожӧмын пӧскӧтина вылын видзны. Пӧскӧтина вылын налӧн дзоньвидзалуныс ёнмӧ да ӧдйӧ вӧрзьӧ быдмыны. Сӧмын пӧскӧтинаыс колӧ бур. Омӧльджык пӧскӧтина вылӧ, да нӧшта кӧ ылын, оз ков лэдзны куканьясӧс 5–6 тӧлысь тыртӧдз. Пӧскӧтина вылын видзӧм бӧрын куканьяслы колӧ вой кежлас содтӧд сёян сетны. Выль ытшкӧм веж кос турун, сӧмын мед эз вӧв уль турун. Бурджык пӧскӧтинаӧн куканьяслы лоӧ сэтшӧм пӧскӧтина, коді скӧтнӧй дворсяньыс лоӧ матын, бур туруна, кӧні унджык быдмӧ бобӧнянь турун да торйӧдӧма гырысь скӧт пӧскӧтинакӧд. | Кукаԋјасӧс колӧ чіԍԏітны лун кежлӧ кыкыԍ, ԉібӧ ӧтчыԁ. Чужӧм бӧрас первој колӧ весавны іԇасӧн, сеԍԍа щӧткаӧн. Меԁԍа-ԋін бура колӧ чіԍԏітны пԉешсӧ, баԉабӧжсӧ ԁа гоԉасӧ. Сетјасті-кӧ ԋајтӧԍ, кукаԋјас велалӧны гыжјаԍны ԁа ԉукаԍны, сы вӧсна і колӧ весавлыны. Ыҗыԁҗык кукаԋјасӧс, тӧлын колӧ леԇлыны час 2 кежлӧ ветлыны, гожӧмын пӧскӧԏіна вылын віԇны. Пӧскӧԏіна вылын налӧн ԇоԋвіԇалуныс јонмӧ ԁа ӧԁјӧ вӧрԅӧ быԁмыны. Сӧмын пӧскӧԏінаыс колӧ бур. Омӧԉҗык пӧскӧԏіна вылӧ ԁа нӧшта-кӧ ылын оз ков леԇны кукаԋјасӧс 5–6 тӧлыԍ тыртӧԇ. Пӧскӧԏіна вылын віԇӧм бӧрын кукаԋјаслы колӧ вој кежлас соԁтӧԁ ԍојан ԍетны. Выԉ ыщкӧм веж кос турун, сӧмын меԁ ез вӧв уԉ турун. Бурҗык пӧскӧԏінаӧн кукаԋјаслы лоӧ сещӧм пӧскӧԏіна, коԁі скӧтнӧј ԁворԍаԋыс лоӧ матын, бур туруна, кӧні унҗык быԁмӧ бобӧԋаԋ турун ԁа торјӧԁӧма гырыԍ скӧт пӧскӧԏінакӧԁ. |
| Куканьяссӧ да и став том скӧтсӧ дӧзьӧритӧмыд кутӧ зэв ыджыд значенньӧ. Ӧти-кӧ, сійӧн видзам налысь дзоньвидзалунсӧ; мӧд-кӧ, бурнога оласногсӧ. Куканьясӧс оз позь дӧзмӧдны, оз позь плешсӧ да балябӧжсӧ гильӧдны. Гильӧдӧмнад куканьяс вермасны люкасьны велавны. Медся нин нӧйтны оз ков, кӧть и найӧ оз кывзыны; накӧд колӧ обращайтчыны бурногӧн, горзытӧг да скӧравтӧг. | Кукаԋјассӧ ԁа і став том скӧтсӧ ԁӧԅӧрітӧмыԁ кутӧ зев ыҗыԁ значеԋԋӧ. Ӧԏікӧ, сіјӧн віԇам налыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ; мӧԁкӧ, бурнога оласногсӧ. Кукаԋјасӧс оз поԅ ԁӧзмӧԁны, оз поԅ пԉешсӧ ԁа баԉабӧжсӧ гіԉӧԁны. Гіԉӧԁӧмнаԁ кукаԋјас вермасны ԉукаԍны велавны. Меԁԍа-ԋін нӧјтны оз ков, кӧԏ і најӧ оз кывзыны; накӧԁ колӧ обращајтчыны бурногӧн, горзытӧг ԁа скӧравтӧг. |
| Первой лунсяньыс кӧ куканькӧд бурногӧн обращайтчан, позьӧ быдтыны кывзысь, рам скӧтӧс; лёкног, кужтӧг кӧ обращайтчан, найӧ быдмасны да лоӧны лёкӧсь, асныра скӧтъяс. | Первој лунԍаԋыс-кӧ кукаԋкӧԁ бурногӧн обращајтчан, поԅӧ быԁтыны кывзыԍ, рам скӧтӧс; ԉокног, кужтӧг кӧ обращајтчан, најӧ быԁмасны ԁа лоӧны ԉокӧԍ, асныра скӧтјас. |
| Племеннӧй ӧшъясӧс дӧзьӧритӧм | Пԉеменнӧј ӧшјасӧс ԁӧԅӧрітӧм |
| Производительясӧс видзӧм миян вывті омӧля пуктӧма. Бур племеннӧй ӧш — зэв коланатор. Бур мӧскӧс дорысь на сійӧ бӧрйӧдлӧмыс ёнджыка колӧ. Мӧс кӧ сетӧ ассьыс плӧдсӧ (куканьсӧ) вонас ӧтчыд, ӧшкыд ассьыс качество сетӧ 80–100 куканьӧдз. Сы вӧсна ӧшкыс колӧ лоны бур рӧдысь — уна йӧла рӧдысь, жирнӧй йӧла рӧдысь да дзоньвидза бать-мам рӧдысь. Сійӧ колӧ правильнӧя быдтыны, бура вердны да бура дӧзьӧритны. Ӧшкӧс колӧ ичӧтсяньыс кукань дорысь бурджыка вердны, бур производитель артмӧ сӧмын ёна вердӧмӧн. Мукӧд торъяссӧ колӧ сідз жӧ сетны, кыдзик и куканьӧс быдтыны дӧзьӧр индӧма: шоныд, сӧстӧм, югыд, кос да бур вентиляция оланінас лӧсьӧдӧмӧн, тӧвнас лэдзлыны сӧстӧм сынӧд вылӧ. Гожӧмнас гуляйтӧдыштны либӧ пӧскӧтина вылын видзны. Племеннӧй производительяс пӧскӧтина вылын олігӧн ёнджыка тырсьӧдчӧны да дырджык кутасны тырсьӧдчыны — дыр оз воштыны ассьыныс производительнӧй способносьтсӧ. | Проізвоԃіԏеԉјасӧс віԇӧм, міјан вывті омӧԉа пуктӧма. Бур пԉеменнӧј ӧш — зев коланатор. Бур мӧскӧс ԁорыԍ-на сіјӧ бӧрјӧԁлӧмыс јонҗыка колӧ. Мӧс-кӧ ԍетӧ асԍыс плӧԁсӧ (кукаԋсӧ) вонас ӧтчыԁ, ӧшкыԁ асԍыс качество ԍетӧ 80–100 кукаԋӧԇ. Сы вӧсна ӧшкыс колӧ лоны бур рӧԁыԍ — уна јӧла рӧԁыԍ, жірнӧј јӧла рӧԁыԍ ԁа ԇоԋвіԇа баԏ-мам рӧԁыԍ. Сіјӧ колӧ правіԉнӧја быԁтыны, бура верԁны ԁа бура ԁӧԅӧрітны. Ӧшкӧс колӧ ічӧтԍаԋыс кукаԋ ԁорыԍ, бурҗыка верԁны, бур проізвоԃіԏеԉ артмӧ сӧмын јона верԁӧмӧн. Мукӧԁ торјассӧ колӧ сіԇ-жӧ ԍетны, кыԇік і кукаԋӧс быԁтыны ԁӧԅӧр інԁӧма: шоныԁ, сӧстӧм, југыԁ, кос ԁа бур венԏіԉатсіја оланінас лӧԍӧԁӧмӧн, тӧвнас леԇлыны сӧстӧм сынӧԁ вылӧ. Гожӧмнас гуԉајтӧԁыштны, ԉібӧ пӧскӧԏіна вылын віԇны. Пԉеменнӧј проізвоԃіԏеԉјас пӧскӧԏіна вылын олігӧн јонҗыка тырԍӧԁчӧны ԁа ԁырҗык кутасны тырԍӧԁчыны — ԁыр оз воштыны асԍыныс проізвоԃіԏеԉнӧј способноԍтсӧ. |
| Ӧшъясӧс колӧ вердны нормаӧн; ӧшсӧ кӧ во чӧж ӧткодя новлӧдлӧны, сэки колӧ кӧрымсӧ ӧшкыдлы содтыны 1 кг мында лун кежлӧ, сы вӧсна, мед ӧш-производитель вӧлі „племеннӧй вердаса“. Ӧтласа скӧт видзанінын ӧшкӧс колӧ видзны стадаыскӧд ӧтлаын, мед сійӧ стада вӧснаыс эз тӧждысь. | Ӧшјасӧс колӧ верԁны нормаӧн; ӧшсӧ кӧ вочӧж ӧткоԃа новлӧԁлӧны, секі колӧ кӧрымсӧ ӧшкыԁлы соԁтыны 1 кг. мынԁа лун кежлӧ, сы вӧсна, меԁ ӧш-проізвоԃіԏеԉ вӧлі „пԉеменнӧј верԁаса“. Ӧтласа скӧтвіԇанінын ӧшкӧс колӧ віԇны стаԁаыскӧԁ ӧтлаын, меԁ сіјӧ стаԁа вӧснаыс ез тӧжԁыԍ. |
| Голясӧ, балябӧжсӧ, сідзжӧ и став тушасӧ колӧ быд лун весавны тшӧткаӧн; гыжйыс кӧ кузя быдмас, колӧ весавны да тшӧтшӧдны. Ӧшкӧд колӧ обращайтчыны рама да повтӧг; мед бурджык да кокньыдджык сыкӧд лоӧ вӧдитчыны, арӧс тырӧм бӧрын, колӧ нырас пуктыны кольча. Бур эськӧ лоӧ, ӧшкӧс кӧ велӧдан кокньыдик уджӧ доддявлӧмӧн. Уджалігӧн сійӧ мускулъяссӧ ёнмӧдӧ, озджык тшӧг да тӧдчымӧнъя нюжӧдас племеннӧй уджыслысь кадсӧ. | Гоԉасӧ, баԉабӧжсӧ, сіԇ-жӧ і став тушасӧ колӧ быԁ лун весавны щӧткаӧн; гыжјыс-кӧ куԅа быԁмас, колӧ весавны ԁа щӧщӧԁны. Ӧшкӧԁ колӧ обращајтчыны рама ԁа повтӧг; меԁ бурҗык ԁа кокԋіԁҗык сыкӧԁ лоӧ вӧԃітчыны, арӧс тырӧм бӧрын, колӧ нырас пуктыны коԉча. Бур еԍкӧ лоӧ, ӧшкӧс-кӧ велӧԁан кокԋіԃік уҗӧ ԁоԃԃавлӧмӧн. Уҗалігӧн сіјӧ мускулјассӧ јонмӧԁӧ, озҗык щӧг ԁа тӧԁчымӧнја ԋужӧԁас пԉеменнӧј уҗыслыԍ каԁсӧ. |
| Мед эськӧ ӧшкыс бурджыка да дырджыка уджаліс, сійӧн вӧдитчигӧн колӧны со кутшӧм правилӧяс: | Меԁ, еԍкӧн, ӧшкыс бурҗыка ԁа ԁырҗыка уҗаліс, сіјӧн вӧԃітчігӧн колӧны со кущӧм правілӧјас: |
| 1) Томджык арӧсӧн-джынйӧнысь, ӧшкӧс оз ков лэдзны скӧт тырсьӧдӧм вылӧ; | 1) Томҗык арӧсӧн җынјӧныԍ, ӧшкӧс оз ков леԇны скӧт тырԍӧԁӧм вылӧ; |
| 2) Первоя уджалан вонас, ӧшлы тырсьӧдны сетчӧ 15–20 мӧскӧдз, сыысь уна оз ков сетны; | 2) Первоја уҗалан вонас, ӧшлы тырԍӧԁны ԍетчӧ 15–20 мӧскӧԇ, сыыԍ уна оз ков ԍетны; |
| 3) Тырсьӧдчӧмсӧ колӧ нуӧдны скӧтсӧ киын видзигӧн, сідзнас тырсьӧдӧм видзӧ ӧшлысь вынсӧ да ӧшкыс вермас ӧти вонас тырсьӧдны 100 мӧс; | 3) Тырԍӧԁчӧмсӧ колӧ нуӧԁны скӧтсӧ кіын віԇігӧн, сіԇнас тырԍӧԁӧм віԇӧ ӧшлыԍ вынсӧ ԁа ӧшкыс вермас ӧԏі вонас тырԍӧԁны 100 мӧс; |
| 4) Ӧшкӧс колӧ тырсьӧдчыны лэдзны лун кежлӧ ӧтчыд, зэв кӧ нин колана, позьӧ кыкысь, сӧмын 6 час коласт вӧчӧм бӧрын; | 4) Ӧшкӧс колӧ тырԍӧԁчыны леԇны лун кежлӧ ӧтчыԁ, зев-кӧ-ԋін колана, поԅӧ кыкыԍ, сӧмын 6 час коласт вӧчӧм бӧрын; |
| 5) Казьтыштысь мӧс дінӧ колӧ ӧшсӧ лэдзлыны ӧтчыд, унаысь чеччыштлыны лэдзны оз ков; | 5) Каԅтыштыԍ мӧс ԁінӧ, колӧ ӧшсӧ леԇлыны ӧтчыԁ, унаыԍ четчыштлыны леԇны оз ков; |
| 6) Скӧт видзанінъясӧ колӧ лӧсьӧдны тырсьӧдчан станокъяс; гырысь племеннӧй ӧшъяс станоктӧг мӧстӧ вермасны дойдны. | 6) Скӧтвіԇанінјасӧ колӧ лӧԍӧԁны тырԍӧԁчан станокјас; гырыԍ пԉеменнӧј ӧшјас станоктӧг мӧстӧ вермасны ԁојԁны. |
| Уджалан вӧлӧс дӧзьӧритӧм | Уҗалан вӧлӧс ԁӧԅӧрітӧм |
| Ӧткымын колхозъяс ӧнія кадӧ ышмӧмаӧсь вӧвъяссӧ трактор вылӧ вежӧмӧн. Найӧ лыддьӧны, вӧв пӧ кыдзи уджалан вын ӧні оз нин ков да, сы вӧсна тӧждысьны нинӧм. Тайӧ абу веськыд сёрни. Дерт, тракторӧн ужавны лӧсьыд, сӧмын миян тракторъясыс этша на. Сы вӧсна вӧв йылысь тӧждысьӧмсӧ вунӧдны оз на позь. Нӧшта на ёнджыка колӧ сылысь дзоньвидзалунсӧ да вынсӧ дӧзьӧритны. | Ӧткымын колхозјас ӧніја каԁӧ ышмӧмаӧԍ вӧвјассӧ трактор вылӧ вежӧмӧн. Најӧ лыԃԃӧны, вӧв-пӧ, кыԇі уҗалан вын, ӧні оз-ԋін ков ԁа сы вӧсна, тӧжԁыԍны ԋінӧм. Тајӧ абу веԍкыԁ ԍорԋі. Ԃерт, тракторӧн ужавны лӧԍыԁ, сӧмын міјан тракторјасыс еща-на. Сы вӧсна вӧв јылыԍ тӧжԁыԍӧмсӧ вунӧԁны оз-на поԅ. Нӧшта-на јонҗыка колӧ сы јылыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ ԁа вынсӧ ԁӧԅӧрітны. |
| Бур уджалан вӧлыд лоӧ сӧмын правильнӧя быдтӧмӧн да дӧзьӧритӧмӧн. Уджавны найӧн колӧ заводитны сӧмын 3,5–4 арӧссянь. Зэв кӧ нин уджӧдныс ёна колӧ да йӧрмӧмыд, позьӧ куим арӧссянь уджӧдны кокньыдджык удж вылын. Вывті кӧ томӧн вӧлӧс уджӧдан, кор сылӧн вынйӧрыс эз на ёнмы, вермас доймыны да уджалан вынсӧ воштас, сідзжӧ висьлӧсӧсьджык лоӧны. | Бур уҗалан вӧлыԁ лоӧ сӧмын правіԉнӧја быԁтӧмӧн ԁа ԁӧԅӧрітӧмӧн. Уҗавны најӧн колӧ завоԃітны, сӧмын 3,5–4 арӧсԍаԋ. Зев-кӧ-ԋін уҗӧԁныс јона колӧ ԁа јӧрмӧмыԁ поԅӧ куім арӧсԍаԋ, уҗӧԁны кокԋіԁҗык уҗ вылын. Вывті-кӧ томӧн вӧлӧс уҗӧԁан, кор сылӧн вынјӧрыс ез-на јонмы, вермас ԁојмыны ԁа уҗалан вынсӧ воштас, сіԇ-жӧ віԍлӧсӧԍҗык лоӧны. |
| Вӧвъяслы оланіныс колӧ лоны сэтшӧм жӧ, кутшӧмӧс индім йӧла скӧтлы. Медся колӧ кучик вывсӧ сӧстӧма видзны. Сьӧкыд удж уджалігӧн вӧлыд ёна пӧсялӧ, да няйтыс кучик вылас пуксьӧ. Сы вӧсна лов гӧн туйясыс тупкысьӧны. Уджалӧм бӧрас колӧ вӧвтӧ ыркӧдыштны да бӧрыннас весавны тшӧткаӧн. Удж вывсьыс дугӧдӧм бӧрын колӧ гӧн вывсӧ прӧста чышкыны. Вӧвъясӧс вердӧм ногыс торъялӧ мӧсъяс вердӧм дорысь. Вӧвлӧн да мӧслӧн желудокыс абу ӧткодьӧсь. Сӧмын вӧлыдлы, мӧсъяслы моз жӧ, сёйӧм бӧрас колӧ спокой, мед бурджыка вермис сёянсӧ небзьӧдны. Мед эськӧ вӧвлысь дзоньвидзалунсӧ кутны, сійӧс кӧлӧ вердны со кутшӧм правилӧяс серти: | Вӧвјаслы оланіныс колӧ лоны сещӧм-жӧ кущӧмӧс інԁім јӧла скӧтлы. Меԁԍа колӧ кучік вывсӧ сӧстӧма віԇны. Ԍӧкыԁ уҗ уҗалігӧн, вӧлыԁ јона пӧԍалӧ ԁа ԋајтыс кучік вылас пукԍӧ. Сы вӧсна ловгӧн тујјасыс тупкыԍӧны. Уҗалӧм бӧрас колӧ вӧвтӧ ыркӧԁыштны ԁа бӧрыннас весавны щӧткаӧн. Уҗ вывԍыс ԁугӧԁӧм бӧрын колӧ гӧн вывсӧ прӧста чышкыны. Вӧвјасӧс верԁӧм ногыс торјалӧ, мӧсјас верԁӧм ԁорыԍ. Вӧвлӧн ԁа мӧслӧн желуԁӧкыс абу ӧткоԃӧԍ. Сӧмын вӧлыԁлы, мӧсјаслы моз-жӧ, ԍојӧм бӧрас колӧ спокој, меԁ бурҗыка верміс ԍојансӧ ԋебԅӧԁны. Меԁ, еԍкӧн, вӧвлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ кутны, сіјӧс кӧлӧ верԁны со кущӧм правілӧјас ԍерԏі: |
| 1) Тусьӧн (зӧрйӧн) вердтӧдз первой колӧ юктавны; | 1) Туԍӧн (зӧрјӧн) верԁтӧԇ первој колӧ јуктавны; |
| 2) Вердӧм бӧрын колӧ часӧн-джынйӧн шойччӧдны; | 2) Верԁӧм бӧрын колӧ часӧн җынјӧн шојтчӧԁны; |
| 3) Уджалӧм бӧрын вердны, юктавны часӧн-джынйӧнысь водзджык оз ков; | 3) Уҗалӧм бӧрын, верԁны, јуктавны, часӧн җынјӧныԍ воԇҗык оз ков; |
| 4) Вердны колӧ нормаӧн, выль сёян вылӧ колӧ вуджӧдны ньӧжйӧникӧн. | 4) Верԁны колӧ нормаӧн, выԉ ԍојан вылӧ колӧ вуҗӧԁны ԋӧжјӧԋікӧн. |
| Медым вӧлыд бура уджаліс, колӧ бурмӧдны сылысь кӧрымсӧ да водзӧ вылӧ ёнджыка дӧзьӧритны сійӧс, мед, кыдз шуасны, яйсӧ кутіс. | Меԁым вӧлыԁ бура уҗаліс, колӧ бурмӧԁны сылыԍ кӧрымсӧ ԁа воԇӧ вылӧ јонҗыка ԁӧԅӧрітны сіјӧс, меԁ кыԇ шуасны јајсӧ кутіс. |
| Медым вӧлыд дзоньвидзалунсӧ кутіс, колӧ буретша уджӧдны вын серти. Сьӧкыда кӧ уджӧдан, вӧлыд дзикӧдз вермас сувтны. Уджӧдӧм бӧрын вӧлӧс колӧ торъя ёна дӧзьӧритны. Уджалігас бура вӧдитчыны, лым пытшкӧ келӧдны колӧ лымсӧ тальӧдӧмӧн. Гӧжӧмын, жар дырйи, колӧ уджсӧ дугӧдлыны да вӧвсӧ сувтӧдлыны гож сайӧ, мед эськӧ эз ло солнечнӧй удар, да видзны лӧдз, номъяс сёйӧмысь. Уджалігӧн, медся нин сьӧкыд удж дырйи, колӧ шойччӧдыштавны. Шуам, 2,5–3 час восьласа удж бӧрын колӧ шойччӧдны час четверть либӧ час джын мында. Ӧбедъяс дырйи колӧ шойччӧдны дырджык — 2–2,5 мында. Этша вылӧ суткинас вӧлыдлы колӧ сетны шойччӧгсӧ час дас либӧ дас кык кымын. Колӧ видзӧдны, мед сийӧсыс вӧвсӧ эз дойд да бура пельпомас сибаліс. Вӧвлысь дзоньвидзалунсӧ видзӧмӧн, сійӧс бура вӧдитӧмӧн, позьӧ нэм помсӧ кузьджыка нюжӧдны да сылысь бур рӧдсӧ паськӧдны. Скӧтъясӧс дӧзьӧритӧм йылысь гижӧма гырысь нигаяс. Сӧмын дженьыдика висьталӧмъяссьыс позьӧ аддзыны, мый скӧтӧс дӧзьӧритӧм абу дзик кокньыд удж. Колӧны югыд, шоныд, сӧстӧм, кос, бура уджалана вентиляцияа торъя оланінъяс. Бур результатъяс лоӧны сӧмын сэк, кор бура кутам скӧтӧс дӧзьӧритны кужны. | Меԁым вӧлыԁ ԇоԋвіԇалунсӧ кутіс, колӧ бурӧща уҗӧԁны вын ԍерԏі. Ԍӧкыԁа-кӧ уҗӧԁан, вӧлыԁ ԇікӧԇ вермас сувтны. Уҗӧԁӧм бӧрын вӧлӧс колӧ торја јона ԁӧԅӧрітны. Уҗалігас бура вӧԃітчыны, лым пыщкӧ келӧԁны колӧ лымсӧ таԉӧԁӧмӧн. Гӧжӧмын, жар ԁырјі, колӧ уҗсӧ ԁугӧԁлыны ԁа вӧвсӧ сувтӧԁлыны гож сајӧ, меԁ, еԍкӧ ез ло солԋечнӧј уԁар ԁа віԇны лӧԇ, номјас ԍојӧмыԍ. Уҗалігӧн, меԁԍа-ԋін ԍӧкыԁ уҗ ԁырјі, колӧ шојтчӧԁыштавны. Шуам, 2,5–3 час, воԍласа уҗ бӧрын колӧ шојтчӧԁны час чеԏверԏ, ԉібӧ час җын мынԁа. Ӧбӧԁјас ԁырјі, колӧ шојтчӧԁны ԁырҗык — 2–2,5 мынԁа. Еща вылӧ суткінас вӧлыԁлы колӧ ԍетны шојтчӧгсӧ час ԁас, ԉібӧ ԁаскык кымын. Колӧ віԇӧԁны меԁ ԍіјӧсыс вӧвсӧ ез ԁојԁ ԁа бура пеԉпомас ԍібаліс. Вӧвлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ віԇӧмӧн, сіјӧс бура вӧԃітӧмӧн, поԅӧ немпомсӧ куԅҗыка ԋужӧԁны ԁа сылыԍ бур рӧԁсӧ паԍкӧԁны. Скӧтјасӧс ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ гіжӧма гырыԍ ԋігајас. Сӧмын җеԋіԃіка віԍталӧмјасԍыс поԅӧ аԁԇыны, мыј скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм абу ԇік кокԋіԁ уҗ. Колӧны југыԁ, шоныԁ, сӧстӧм, кос, бура уҗалана венԏіԉатсіјаа торја оланінјас. Бур резуԉтатјас лоӧны сӧмын сек, кор бура кутам скӧтӧс ԁӧԅӧрітны кужны. |
| Ӧтка крестьяна овмӧсъясын та серти сьӧкыд вӧчны, да оз вермыны. Колхозъяс овмӧсын вермасны вӧчны да вермасны воӧдчыны колана результатъясӧдз. | Ӧтка креԍԏана овмӧсјасын та ԍерԏі ԍӧкыԁ вӧчны ԁа оз вермыны. Колхозјас овмӧсын вермасны вӧчны ԁа вермасны воӧԁчыны колана резуԉтатјасӧԇ. |
| 5. Скӧтӧс дӧзьӧритӧмын зооминимум паськӧдӧм | 5. Скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧмын зооміԋімум паԍкӧԁӧм |
| Лыда мероприяттьӧяс, кодъястӧг оз позь видзны культурнӧя скӧтӧс, лоӧ скӧт дӧзьӧритӧмын зооминимум: | Лыԁа меропріјаԏԏӧјас, коԁјастӧг оз поԅ віԇны куԉтурнӧја скӧтӧс, лоӧ скӧт ԁӧԅӧрітӧмын зооміԋімум: |
| 1) Вӧчны шоныд, чистӧй, югыд, бур вентиляцияа, куйӧд зыртана скӧт видзанінъяс; | 1) Вӧчны шоныԁ, чістӧј, југыԁ, бур веԋԏіԉатсіјаа кујӧԁ зыртана скӧт віԇанінјас; |
| 2) Скӧт видзанінъясӧ идзас местаӧ вольсавны трундаӧн (торф); | 2) Скӧтвіԇанінјасӧ іԇас местаӧ воԉсавны трунԁаӧн (торф); |
| 3) Скӧт оланінӧ лӧсьӧдны бур юктасянін; | 3) Скӧт оланінӧ лӧԍӧԁны бур јуктаԍанін; |
| 4) Быд лун колӧ скӧтъясӧс чиститны тшӧткаӧн; | 4) Быԁлун колӧ скӧтјасӧс чіԍԏітны щӧткаӧн; |
| 5) Скӧтъяслысь гыжъяссӧ тшӧтшӧдлыны да весавлыны. | 5) Скӧтјаслыԍ гыжјассӧ щӧщӧԁлыны ԁа весавлыны. |
| 6) Тӧлын, кор ывлаыс абу зэв кӧдзыд да тӧла, скӧтъясӧс колӧ быд лун лэдзлывлыны сӧстӧм сынӧд вылӧ; | 6) Тӧлын, кор ывлаыс абу зев кӧԇыԁ ԁа тӧла, скӧтјасӧс колӧ быԁлун леԇлывлыны сӧстӧм сынӧԁ вылӧ; |
| 7) Гожӧмын скӧтӧс видзны бурмӧдӧм пӧскӧтина вылын, коді скӧт картаяссянь абу ылынӧсь; | 7) Гожӧмын скӧтӧс віԇны бурмӧԁӧм пӧскӧԏіна вылын, коԁі скӧт картајасԍаԋ абу ылынӧԍ; |
| 8) Скӧтӧс юкталанінсӧ колӧ весавны да торйӧдны пӧскӧтинасьыс; | 8) Скӧтӧс јукталан інсӧ колӧ весавны ԁа торјӧԁны пӧскӧԏінаԍыс; |
| 9) Скӧт пӧскӧтинаын видзны колӧ сетны опытнӧй пастуклы; | 9) Скӧт пӧскӧԏінаын віԇны колӧ ԍетны опытнӧј пастуклы; |
| 10) Куканьясӧс да ӧшпиянӧс пӧскӧтинаын, сідзжӧ скӧт картаясын, видзны торйӧн гырысь скӧтысь, быдӧнӧс (куканьӧс, ӧшкӧс) торйӧн-торйӧн; | 10) Кукаԋјасӧс ԁа ӧшпіјанӧс пӧскӧԏінаын, сіԇ-жӧ скӧт картајасын, віԇны торјӧн гырыԍ скӧтыԍ, быԁӧнӧс (кукаԋӧс, ӧшкӧс) торјӧн торјӧн; |
| 11) Сюра скӧтлысь, пӧскӧтина вылӧ лэдзтӧдз, тшӧтшӧдны сюр йывсӧ да гыжъяссӧ; | 11) Ԍура скӧтлыԍ, пӧскӧԏіна вылӧ леԇтӧԇ щӧщӧԁны ԍурјывсӧ ԁа гыжјассӧ; |
| 12) Тырсьӧдчӧм колӧ нуӧдны картаын видзигӧн да ӧш производительсӧ колӧ кокньыдик уджъяс вылӧ доддявлыны; | 12) Тырԍӧԁчӧм колӧ нуӧԁны картаын віԇігӧн ԁа ӧш проізвоԃіԏеԉсӧ колӧ кокԋіԃік уҗјас вылӧ ԁоԃԃавлыны; |
| 13) Скӧтӧс колӧ тырсьӧдны тырсьӧдчанінъясын; | 13) Скӧтӧс колӧ тырԍӧԁны тырԍӧԁчанінјасын; |
| 14) Арӧсӧн-джынйӧн тыртӧдз ӧшкӧс оз ков лэдзны тырсьӧдчыны, а куканьӧс оз ков тырсьӧдны 1½–2 арӧсӧдз; | 14) Арӧсӧн җынјӧн тыртӧԇ ӧшкӧс оз ков леԇны тырԍӧԁчыны, а кукаԋӧс оз ков тырԍӧԁны 1½–2 арӧсӧԇ; |
| 15) Кужӧмӧн да сӧстӧма дӧзьӧритны мӧслысь вӧрасӧ; | 15) Кужӧмӧн ԁа сӧстӧма ԁӧԅӧрітны мӧслыԍ вӧрасӧ; |
| 16) Вӧра вывса гӧнсӧ колӧ шырны да лысьтігӧн бӧжсӧ бӧръя кокъясас кӧртавлыны; | 16) Вӧра вывса гӧнсӧ колӧ шырны ԁа лыԍтігӧн бӧжсӧ бӧрја кокјасас кӧртавлыны; |
| 17) Скӧтъяскӧд обращайтчыны бура, рамӧн да меліа; | 17) Скӧтјаскӧԁ обращајтчыны бура, рамӧн ԁа меліа; |
| 18) Скӧтъясӧс дӧзьӧритігӧн, медся нин лысьтысигӧн, колӧ овны лӧня; | 18) Скӧтјасӧс ԁӧԅӧрітігӧн меԁԍа-ԋін лыԍтыԍігӧн, колӧ овны лӧԋа; |
| 19) Том вӧвъясӧс оз ков доддявны удж вылӧ 3½–4 арӧсӧдз; | 19) Том вӧвјасӧс оз ков ԁоԃԃавны уҗ вылӧ 3½–4 арӧсӧԇ; |
| 20) Вӧвъяслысь гыжъяссӧ колӧ видзны, мед лёк ногӧн эз чегъяссьы; | 20) Вӧвјаслыԍ гыжјассӧ колӧ віԇны, меԁ ԉок ногӧн ез чегјаԍԍы; |
| 21) Вӧвъясӧс уджӧдныс вын сертиыс; | 21) Вӧвјасӧс уҗӧԁныс вын ԍерԏіыс; |
| 22) Висьысь скӧтъясӧс, казялан кӧ, торйӧдны стадаысь; | 22) Віԍыԍ скӧтјасӧс, каԅалан-кӧ, торјӧԁны стаԁаыԍ; |
| 23) Пӧскӧтина вылысь скӧтӧс йӧрттӧдз колӧ скӧт видзанінсӧ весавны да дезинфицируйтны; | 23) Пӧскӧԏіна вылыԍ скӧтӧс јӧрттӧԇ, колӧ скӧтвіԇанінсӧ весавны ԁа ԃеԅінфектсірујтны; |
| 24) Скӧтъяс дінӧ колӧ частӧджык корлыны ветеринарӧс; | 24) Скӧтјас ԁінӧ колӧ частӧҗык корлыны веԏерінарӧс; |
| 25) Пӧскӧтинасянь ылӧджык колӧ лӧсьӧдны кулӧм скӧт гуаланін (кладбище). | 25) Пӧскӧԏінаԍаԋ ылӧҗык колӧ лӧԍӧԁны кулӧм скӧт гуаланін (клаԃбіще). |
Комиӧн
Важ коми гижӧд
